ĠLIEDA LILL-BRUDA GĦALL-POEŻIJA

L-agħar destin ta’ poeta huwa li jkun ammirat mingħajr ma jkun mifhum…. Jean Cocteau (1889 – 1963)

Fi tfuliti u anki ftit aktar il-quddiem mhux darba u tnejn li middejt idi biex nikteb xi poeżija iżda jkolli nistqarr li l-proża dejjem ġibditni aktar. Jista’ jkun għax jiena persuna li nħobb nimraħ fil-kliem u nespandi fid-deskrizzjonijiet u għalhekk għandi bżonn l-ispazju. Jista’ jkun għax f’kitbieti ma nħobbx inkun imxekkla b’wisq regoli u jista’ jkun ukoll għax poeta trid titwieled. Għaldaqstant dawk il-kittieba li jagħżlu t-triq poetika jintrigawni u nħoss ċertu ammirazzjoni lejhom hekk kif bi ftit vrus kapaċi jqanqlu reazzjoni jew emozzjoni fil-qarrej.

Min hu midħla tal-qasam tal-kitba jaf illi f’pajjiżna s-settur tal-poeżija huwa kemmxejn batut peress li ftit li xejn isib interess mill-pubbliku in ġenerali. Fil-fatt bosta awturi jgħidulek li jaħsbuha darba u tnejn biex jippubblikaw ktieb bil-poeżiji tagħhom minħabba li huma konxji li probabbilment ir-rispons għalih ser tkun fqira.

“Xi kultant naħseb li mill-iskejjel forsi iktar ħloqna antipatija milli rispett lejn il-poeżija. Nemmen li l-għażla mhux adattata għall-etajiet u l-gosti tal-istudenti flimkien mal-pressjoni tal-eżamijiet neħħew il-gost tat-testi letterarji,” qalli Sergio Grech meta bdejna niddiskutu din il-problema.

Iltqajt ma’ Sergio minħabba illi riċentement huwa kien wieħed minn dawk wara t-tnedija ta’ Fondazzjoni Poeżija.

“Il-Fondazzjoni inħolqot bħala esperiment ġdid proprju bl-iskop li tiġġieled din il-bruda lejn il-poeżija. Permezz ta’ din il-fondazzjoni aħna nixtiequ nagħtu l-opportunità lil individwi differenti biex jippubblikaw ix-xogħolijiet tagħhom. Fl-istess ħin dan ser jgħin biex ikollna ċertu regolarità f’dan is-settur, xi ħaġa li bħalissa ma tantx għandna.

Il-Fondazzjoni ser tkun qed taħdem bi skema ta’ abbonament fejn il-membri ser ikunu mitluba jħallsu €20 fis-sena. B’dan il-ħlas, huma ser ikunu intitolati għal żewġ kotba ta’ poeżiji li l-Fondazzjoni qed tintrabat li ser tippubblika. Dawn il-kotba ser jingħataw disinn u stil wieħed fil-forma ta’ kullana u ser jkunu jikkonsistu f’ġabra ta’ poeżiji miktuba mill-membri stess. Bord indipendenti mill-Fondazzjoni ser ikun qed jagħżel il-poeżiji li jiġu ppubblikati u eventwalment ser joħroġ ukoll rapport li jiġġustifika din l-għażla. Il-pubblikazzjoni ta’ dawn il-kotba ser tkun f’idejn Klabb Kotba Maltin imma naturalment kollox jiddependi fuq kemm ser ikollna rispons tajjeb mill-pubbliku.

Hemm żewġ skemi differenti: waħda għal dawk li jħobbu jaqraw il-poeżija u li jixtiequ jappoġġjaw lill-Melitensja u lil din l-inizzjativa u oħra għal kittieba tal-poeżija. Tajjeb li nsemmi li s’issa diġà kellna ammont ta’ nies mhux ħażin li qed jinteressaw ruħhom f’dan il-proġett.”

Lil Sergio ilni nafu ħafna u minn dejjem niftakru jitħabat u jistinka biex il-lingwa Maltija tiġi aktar apprezzata. Proġett ieħor li hu msieħeb fih huwa Poeżija Plus.

“Permezz tas-sit www.maltapoetry.com qed nagħtu l-okkażżjoni lil min jixtieq iwassal il-kitbiet tiegħu lill-qarrejja. Bl-ikbar responsabbiltà ngħidlek illi f’dan il-każ ma qgħadnix nagħżlu mix-xogħolijiet imma ftaħna l-bieb lil min ried jikteb xi ħaġa. Fil-fatt qed jinkitbu ħafna poeżiji għalkemm nammetti li mhux kollha huma kitbiet letterarji. B’danakollu xorta waħda nemmen illi sit bħal dan huwa vetrina importanti għall-kittieba Maltin.”

Fost id-diskussjoni tagħna ħareġ illi jeħtieġ li jsir aktar investiment fil-qasam tal-poeżija f’Malta.

“Hemm bżonn li jkollna ċentru li jiftaħar bil-kittieba tiegħu u li jiddissemina tagħrif u informazzjoni. F’pajjiżi oħra tiltaqa’ ma’ ċentri simili fejn issib ġabra ta’ folders b’informazzjoni bażika dwar l-awturi li tkun tinkludi fost l-oħrajn: bijografija tagħhom, lista tal-kotba li ppubblikaw u xi siltiet li kitbu. Kollox isir b’mod sempliċi iżda bl-aktar mod impekkabbli bħala printing.

Huwa neċessarju li jkollna naqra aktar kuraġġ biex ninvestu f’dan il-qasam. Tgħidli imma min irid jinvesti? Il-gvern? Jien ngħid le. Hemm numru ta’ partijiet li jistgħu jiltaqgħu u jaraw din kif tista’ ssir.

Normalment bħala Mediterranji għandna tendenza li naħdmu bi stil paternali u dejjem irridu lil xi ħaddieħor biex jiddeċiedi għalina. Iżda wasal iż-żmien li mmorru oltre.”

Sergio kompla jgħidli illi f’pajjiżi barranin jeżistu wkoll ċentri apposta fejn il-kittieba jiltaqgħu flimkien. F’dan il-lok huma jkollhom ukoll l-opportunità li jiktbu u li jiddiskutu x-xogħol ta’ xulxin. Imma jiena deherli li l-kittieb Malti huwa pjuttost għajjur għal xogħolu u mhux la kemm ser joqgħod jaqsam l-ideat tiegħu mal-oħrajn.

“Kumbinazzjoni dan l-aħħar kont qed naqra intervista fuq gazzetta lokali u meta l-intervistat ġie mistoqsi x’beħsiebu jippubblika aktar, dan qallu illi għalissa ma setax jirrispondih għax inkella jeħdulu l-ideat tiegħu.

Probabbilment dan jirriżulta mill-fatt li aħna gżira żgħira u dan iħalli l-impatt tiegħu. Hija wkoll kwistjoni ta’ opportunitajiet u ta’ possibilitajiet. Barra minn hekk, ħafna awturi qed ikollhom l-esperjenza li jridu jdaħħlu jdejhom fil-but huma stess.

Is-sistema tagħna hija differenti minn dik ta’ pajjiżi oħra. Kittieb hawnhekk jew irid isib pubblikatur jew inkella jkollu jagħmel kollox hu mill-a saz-z. Barra minn Malta wieħed ikollu aġent li jressqu lejn pubblikatur u jsiru ċertu tipi ta’ kuntratti li lokalment mhux dejjem jeżistu. Hemm anki differenza fil-kunċett tal-pubbliċità fejn ngħidu aħna fl-Italja, awtur illum qiegħed Milan, għada jmur Ruma u l-ġurnata ta’ wara jsib ruħu f’Firenze. F’Malta jekk il-kumpanija tal-kotba ma jkollix il-qasam tar-riklamar tagħha ħafna drabi l-pubbliċità jrid jagħmilha kollha l-awtur stess u dan jinkludi wkoll il-kitba tal-press releases u l-intervisti fuq ir-radju u t-TV. Trid jew ma tridx hawnhekk nużaw sistema diversa u kultant ikollok taċċetta r-realtà li timpedilek li taħdem b’ċerti skemi.”

Iżda akkost dawn id-diffikultajiet kull sena jiġu ppubblikati numru ta’ kotba. Allura x’inhu l-iskop warajhom?

“Forsi veru hija ġennata li tippubblika xorta. Imma jiena nħoss li l-poeżija hija arti u għalhekk forsi tista’ tagħmel il-ħajja tan-nies aħjar. Hija wkoll l-isfida u x-xewqa li tara l-kitba tiegħek ippubblikata. Fuq kollox huma l-impenn u d-dedikazzjoni tal-awturi li allavolja ma jiġbrux flus ta’ xogħolhom, jixtiequ jaqsmu l-ġmiel tal-poeżija ma’ min jixtieq japprezzaha.”

Imma x’inhu l-għan tal-poeżija?

“Naħseb li biex wieħed japprezza l-iskop tal-poeżija jrid iħares ftit lejn l-istorja u l-evoluzzjoni tagħha. L-ewwel poeżiji kienu jikkonsistu f’għanjiet u taqbiliet li għall-ewwel kienu jimxu minn bniedem għall-iehor. Maż-żmien ġiet żviluppata l-kitba u l-bżonn li dik il-kitba tkun organizzata f’versi, f’ritmi u f’affarijiet oħra bħal dawn.

Li hu interessanti hu li kull żmien għandu l-poeżija tiegħu u kull żmien jixhed tip ta’ poeżija partikolari. Jekk per eżempju wieħed iħares lejn l-iskola romantika jara stil ta’ poeżija fejn il-poeta jitkellem dwar temi ambjentali, temi reliġjużi u temi patrijottiċi. Illum naħseb illi dawn it-temi skadew xi ftit jew wisq kemm għar-raġuni taż-żmienijiet li qegħdin ngħixu fihom u anki minħabba l-globalizazzjoni.

Madanakollu, kollox ma’ kollox jidhirli li finalment il-poeżija hija dik l-arti rari, dik l-arti sabiħa li torganizza l-ħsieb tal-bniedem u li tista’ tressqu biex japprezza aktar lilu nnifsu; speċi ta’ eżami tal-kuxjenza imma iktar minn hekk.”

Poeta titwieled jew issir?

“Ma nafx. Jiena ma tantx nemmen ħafna b’dawn it-tip ta filosofiji. Aktar naħseb li wieħed jissejjaħ poeta skont kif wieħed jissaħħar bil-kelma: kemm ikun kapaċi jaħkem il-kelma, kemm jaf jilgħab bil-kelma, kemm għandu ħila juża kelma u imbagħad juża oħra u jibqa’ sejjer hekk filwaqt li kitbietu tibqa’ tagħmel sens.

M’għandnix xi ngħidu hemm il-problema li kulħadd hu poeta. Teżisti din l-idea li l-poeżija tista’ tinkiteb minn kulħadd, sempliċiment billi tqabbel vers ma’ ieħor. Imma dik ma tagħmlikx awtomatikament poeta.  Ir-realtà hija li kittieb tajjeb irid jiddixxiplina lilu nnifsu. Irid jikteb ħafna imma jrid jarmi ħafna wkoll. Irid ikollu ċertu dixxiplina fil-kitba u jrid iġib ċertu esperjenza u ħiliet mill-qari u r-riċerka.

Apparti minn hekk naħseb illi l-kittieb Malti jrid jitgħallem ikun aktar kritiku miegħu nnifsu. Xi kultant jiġi xi ħadd u jgħidlek “lili ma aċċettawlix il-poeżija tiegħi għax jiena ma nappartjenix lil dak it-tali grupp.” Dawn huma tip ta’ argumenti li narahom perikolużi ħafna. Ċertament fl-aħħar mill-aħħar huwa minnu illi ż-żmien huwa l-aqwa imħallef u kritiku tal-kittieb.”

Teżisti differenza bejn il-poeżija Maltija u dik barranija?

“Mhux mistoqsija faċli li tweġibha fi ftit ħin. Nemmen li hemm xi ħaġa li hi tagħna imma llum jidhirli li hemm temi universali. Illum il-kittieba Maltin għandhom il-benefiċċju li jattendu għal diversi kungressi barra minn Malta u li jieħdu sehem f’numru ta’ fieri f’pajjiżi oħra. Permezz tal-internet qegħdin ukoll ikunu aġġornati dwar dak kollu li qed iseħħ madwar id-dinja.

Bi pjaċir ngħid illi meta l-awturi tagħna qegħdin joħorġu barra minn xtutna qed ikun hemm ħafna interess fuq dak kollu li qed jinkiteb fuq gżira ċkejkna bħal Malta. Hemm ukoll is-saħħa tat-traduzzjoni fejn allura permezz tal-kitba jitlaqqgħu kultura ma’ oħra. Fost xogħolijiet simili nista’ nsemmilek il-kitba ta’ Adrian Grima li ġiet maqluba għall-Ġermaniż u x-xogħol ta’ Immanuel Mifsud li ġie tradott għall-lingwa Pollakka; affarijiet li sa ftit snin ilu lanqas konna noħolmu bihom. Naturalment irrid insemmi li wara dawn it-traduzzjonijiet hemm ċertu ħiliet li forsi ftit jiġu apprezzati. Irridu niftakru li wara l-għażla tal-kliem tal-awtur oriġinali ikun hemm ħafna emozzjonijiet u ċertu metafori li t-traduttur irid jara kif ser isalvahom. Inzerta li l-bieraħ kont qed naqra ktieb ta’ poeżiji ta’ Louis Briffa li ġew maqluba għall-Ingliż minn Rose Marie Caruana u naħseb li rnexxielha tagħmel biċċa xogħol sabiħa mmens. Daqstant ieħor nista’ ngħid għat-traduzzjoni tal-kitba ta’ Achille Mizzi minn Fr Peter Serracino Inglott.

Fl-aħħar mill-aħħar naħseb li l-poeżija Maltija miexja fuq livelli tajbin. Imma tibqa’ dejjem il-problema tal-pubblikazzjoni fejn b’mod partikolari ħafna mill-awturi jkollhom jippubblikaw ix-xogħol tagħhom stess.”

Kemm taħseb li bħala lingwa, l-Malti jsellef ruħu tajjeb għall-kitbiet ta’ kwalità?

“Naħseb li minkejja l-pessimiżmu ta’ ħafna, bil-Malti nistgħu nesprimu kollox fostom anki f’kitba b’suġġetti xjentifiċi. Bħala wieħed mill-eżempji nista’ nsemmi il-kitbiet tal-Kullana Kulturali fejn jekk wieħed jara l-glossarju ta’ dawn il-kotba jkun jista’ jinnota li hemm lingwagg bil-Malti mid-dinja tal-arkeoloġija, tal-istorja, tal-lingwi u anki tal-arkitettura fost l-oħrajn. Jiġifieri waqt li aħna dejjem naħsbu li ċertu kliem ma nistgħux insibu korrispondenza għalih bil-Malti, nirrealizzaw kemm dan l-argument huwa totalment żbaljat.

Forsi hemm il-problema tal-mentalità, dik li dejjem naqgħu fuqha – li aħna żgħar u forsi niddubitaw kemm nistgħu nwettqu ċertu affarijiet. Imma jien dejjem ngħid li għandna bżonn iktar fiduċja fina nfusna u li għandna nħarsu lejn il-lingwa tagħna bħala xi ħaġa illi tista tesprimina u li m’għandnix fruntieri.”

X’relevanza għandha l-poeżija fil-ħajja moderna ta’ llum?

“Nemmen illi l-poeżija għadha rilevanti u hija parti mill-ħajja tagħna ta’ kuljum. U dan hu proprju dak li nixtiequ nwasslu permezz tal-Fondazzjoni Poeżija: li l-poeżija mhux qegħdha hemmhekk għall-aktar nies intelliġenti, għall-akkademiċi jew għal dawk li ser jagħmlu l-eżamijiet. Imma fir-realtà din qegħdha hemm biex tpaxxi lil kulħadd f’settur wisgħa ta’ nies.

Bl-istess argument, nisħaq illi l-apprezzament lejn il-poeżija jrid jibda sa mill-ewwel snin tal-iskola fejn irridu naslu lejn il-mentalità illi l-importanti fl-istudju tal-poeżija mhux kemm fiha versi u sillabar imma l-fehma u l-konoxximent tas-sentimenti u l-emozzjonijiet li xtaq inissel fik dak l-awtur b’dik il-kitba.

Jekk l-istudenti jibqgħu indifferenti meta jaqraw poeżija jfisser li jew hemm xi ħaġa ħażina fl-individwi nfushom inkella fl-għażla ta’ poeżija li ġiet ippreżentata lilhom. Wisq nissuspetta illi dan-nuqqas ta’ apprezzament lejn il-poeżija ġej mill-fatt illi meta aħna konna tfal, fl-iskejjel tagħna ġejna ppreżentati b’xogħlijiet li ma kienux jagħmlu parti mid-dinja tagħna, tant li ħafna baqgħu bl-impressjoni li l-poeti huma qatta’ mdejjqin, li ċertament mhux il-każ. Biex inkun ġust jista’ jkun li dak iż-żmien ma kienx hemm l-għażla ta’ kitbiet li hawn illum. Preżentament is-sitwazzjoni nbidlet xi ftit u fil-fatt issib ħafna kotba tal-poeżija mimlija enerġija u kuluri. Barra minn hekk numru ta’ għalliema qed jippruvaw jisseparaw il-poeżija mill-eżamijiet u b’hekk qed iwettqu rivoluzzjoni siekta li nemmen li biż-żmien għad tagħti l-frott tagħha.

Fl-aħħar mill-aħħar ma nistgħux nisfurzaw lin-nies biex iħobbu l-poeżija imma umilment inħoss li min ma jirrispettax jew ma jħobbx il-poeżija, hemm xi ħaġa nieqsa fil-ħajja tiegħu l-istess bħal min ma jaqrax.

Fondazzjoni Poeżija ser tkun qed toffri l-għajnuna tagħha lil kull min juri interess f’dan il-qasam. Għandna ħafna pjanijiet u ħsibijiet ta’ fejn irridu naslu fostom li nixtiequ nagħmlu numru ta’ workshops u korsijiet sabiex il-kittieba tagħna jimmaturaw fil-ħakma tal-kelma tal-poeżija. Imma kif għedtlek, irridu nimxu pass pass biex naraw kif ser jimxu l-affarijiet.”

(Nota: Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tal-4 ta’ Lulju 2010)

Share on Facebook