Archive for June, 2014

• Il-bżonn li tinsa li qed tgħix

  

  

  Il-ġimgħa li għaddiet ippreżentajtilkhom l-ewwel taqsima tal-intervista tiegħi mal-Prof. Oliver Friggieri, li prinċiparjament kienet tikkonsisti f’riflessjoni dwar ħajjet dan il-kittieb. Did-darba, se nkun qiegħda nitratta l-analiżi li ddiskutejt flimkien ma’ dan l-awtur dwar il-kultura, is-soċjetà u l-politika, partikolarment fl-ambitu tat-triloġija tiegħu ‘Hekk tħabbat il-qalb’.

  It-triloġija ‘Hekk tħabbat il-qalb’

  Fir-rigward ta’ din it-triloġija li ġiet iffurmata mir-rumanzi ‘It-tfal jiġu bil-vapuri’, ‘La jibnazza niġi lura’, u ‘Dik id-dgħajsa fil-port’, Friggieri stqarr hekk: “Jiena ma ridtx nikteb rumanz biss. Ridt nikteb teżi, jiġifieri proposta ta’ x’inhu l-poplu Malti. Dan il-ktieb għalija huwa mixja ta’ 12 il-sena peress li domt naħdem fuqu mill-1998 sa l-2010. Fih ippruvajt inpoġġi dak kollu li jiena naħseb dwar is-soċjetà Maltija bħala gżira, bħala pajjiż żgħir ħafna, bħala pajjiż dejjem maqsum fi tnejn, bħala pajjiż antik li għandu l-qedem u x-xjuħija, bħala pajjiż Mediterranju, u bħala pajjiż fin-nofsinhar tal-Ewropa.”

  Skont Charles Briffa li għamel l-introduzzjoni ta’ din it-triloġija, “F’idejn Friggieri l-istorja ssir mezz biex bih jitkellem fuq żmienu stess. Il-letteratura tagħtih il-wisgħa għad-diskussjoni intelletwali u r-rumanzi tiegħu jsiru aġenti tal-imaġinazzjoni morali. Sikwit jifrex quddiemna l-ideat kontroversjali tiegħu fuq is-soċjetà biex jixxukkjaha u tinduna b’xi jkun għaddej.”

  Il-poplu Malti vs l-Ingilterra u l-Italja

  Infatti Friggieri beda l-analiżi tiegħu b’dan il-kliem: “Għalija llum il-poplu Malti huwa poplu li kapaċi jħares fil-mera u jaċċetta wiċċu. Il-poplu tagħna għamel żmien twil mingħajr din il-mera u allura kien ikollu jistaqsi lil ħaddieħor “Kif inhu wiċċi?”. U kulħadd kien jirrispondih “Ikraħ wiċċek. Ikraħ ħafna!” Iżda riċentement, meta fl-epoka romantika, il-poplu Malti skopra l-mera u beda jħares ġewwa fiha, huwa beda jara x-xbieha tiegħu u jistaqsi “Imma dak huwa jien?” Il-mera ma hi xejn ħlief il-perċezzjoni li jkollu wieħed tiegħu nnifsu.”

  “L-epoka romantika seħħet fis-seklu 19, meta r-rabta ta’ Malta mar-risorġiment Taljan u l-kunflitt mal-Ingliżi, ħoloq il-mistoqsija jekk omm il-poplu Malti kinetx l-Italja jew l-Ingilterra? Iżda ftit wara, dawn iż-żewġ ġenituri ġġieldu u tqabdu bl-aħrax kontra xulxin waqt it-Tieni Gwerra Dinjija. U hekk kif it-Taljani bdew ixerrdu l-qilla tal-bombi tagħhom fuqna, bosta mill-Maltin stagħġbu u qalu “Dawk mhux ħutna?” Fl-istess ħin, kienet il-preżenza tal-Ingliżi f’pajjiżna li ġibdet il-ħruxija tal-popli l-oħra fuq artna. U għalhekk finalment, it-tfal iddeċidew li jitilqu mid-dar u jfittxu l-indipendenza. Hawn rajna lil Duminku Mintoff u lil Ġorġ Borg Olivier; żewġt aħwa jiġġieldu b’modi differenti però fuq l-istess ħaġa. Żewġt aħwa li t-tnejn jiftaħru li għamlu l-istess ħaġa imma aħjar. Kif qed tara, għandek mixja loġika ħafna li tista’ faċilment tinterpretaha bħala familja.”

  “L-implikazzjonijiet ta’ dawn il-ġrajjiet li seħħu fl-istorja ta’ pajjiżna għadhom evidenti saħansitra llum. Ħares lejn l-ammont kbir ta’ Maltin li dan l-aħħar qegħdin jissapportjaw lit-timijiet tal-futbol ta’ l-Italja u ta’ l-Ingilterra. Il-Maltin dejjem qiesu li huma t-tfal ta’ xi ħadd. Però sadanittant, huma għexu wehidhom fuq gżira żgħira u iżolata, b’lingwa semitika u bi drawwiet ewropej. Huma poplu żgħir li jrid jidher kbir bħall-ġenituri tiegħu u huwa għalhekk li waqt dan il-logħob tal-futbol naraw lil xi wħud minna jxejjru l-bnadar barranin. Hemm min ma jinżillu xejn aġir bħal dan. Imma jiena naħseb li m’għandniex għalfejn nieħdu din il-kondotta wisq bis-serjetà għax dawn huma tfal lebsin il-paġama ta’ missierhom u se jaqgħu fiha għax mhux tagħhom. Għaldaqstant ma ninkeddx meta narahom għaddejjin ferħanin bil-bnadar ta’ pajjiż ieħor. Nara biss ix-xewqa li konna kbar minħabba li Malta dejjem għexet fid-dell ta’ imperi u popli kbar.”

  Il-mentalità tradizzjonali: raġel vs mara

  “F’din it-triloġija jiena ppruvajt nistabilixxi verżjoni immaġinattiva, fittizja. Però fil-verità mhi fittizja xejn. Il-karattri kollha jingħarfu. Ippruvajt ukoll nitkellem f’termini ta’ realtà li tinħass dwar is-soċjetà kif inhi u s-soċjetà kif tidher. Dejjem hemm il-mentalità tal-unur fejn f’dawn ir-rumanzi, li tfajla toħroġ tqila huwa diżunur u l-qassis li jidħol għaliha biex isalvaha, jissogra li jaqa’ fil-malafama. Sadanittant, il-missier huwa dejjem fil-poter u l-mara ma tgħodd xejn. Qisha hi ġġib it-tafal imma l-iskultur mhux hi għax huwa l-missier li jiddeciedi kif jaħdmu.”

  Hawnhekk Friggieri stqarr, “Jiena dejjem kont kapaċi biss inpinġi mara li hija tajba ħafna imma li hija sottomessa, li taf li għandha ċertu poter morali imma mhux dak legali, soċjali, jew eżekuttiv u għalhekk finalment ma tgħaddix tagħha. Madanakollu, kif irrakkuntajt anki f’dawn ir-rumanzi, għalkemm il-mara kienet inferjuri għar-raġel, min-naħa l-oħra, moralment kienet tikkmanda hi u allura eventwalment, ir-raġel ikollu jċedi għaliha minħabba li normalment il-mara kien ikollha raġun. Il-mara kienet tkun kapaċi tlissen bl-imħabba dak li l-missier kien jgħid bid-daqqa ta’ ponn.”

  “Min-naħa l-oħra, jiena ma nafx inpinġi raġel li huwa twajjeb. Infatti fir-rumanzi tiegħi, l-irġiel dejjem ikollhom karattru aggressiv. Sa ftit tas-snin ilu, hawn Malta konna qed ngħixu f’soċjetà maskili fejn il-mara ma kienet preżenti f’xejn. Il-mara kienet pupa, teżisti biss biex tħobbha u biex tieħu pjaċir biha. Xi drabi tinqeda biha. Pero ma teħodhiex bis-serjeta għax hija pupa. Eżempju ta’ dan narawh rifless fir-relazzjoni bejn Susanna u Stiefnu.”

  L-istatus tal-mara llum

  “Intant, meta l-mara kisbet id-drittijiet tagħha, dik l-innoċenza tilfitha wkoll. U meta l-mara emanċipat ruħha, studjat, sabet impieg u saret awto-suffiċjenti, l-aktar f’termini ta’ flus, il-mara Maltija tbiddlet u fil-fehma tiegħi, tbiddlet ukoll is-soċjetà Maltija, primarjament fil-funzjoni tal-mara. Fill-fatt, f’dawn l-aħħar 40 sena, il-futur tal-mara nqaleb kompletament. Jien niftakar iż-żmien tas-sittinijiet meta fl-università ma kienx hemm tfajliet. Infatti fil-kors tagħna, fejn konna madwar 100 student, tlieta minnhom biss kienu tfajliet u naturalment l-ebda mara ma kienet lekċerer. Lanqas biss kienet tgħaddilek minn rasek!”

  “Illum, b’xorti tajba r-realtà hija l-oppost: aktar hawn tfajliet milli ġuvintur fl-università. Dan huwa sinjal sabiħ għax jiena nemmen li f’termini intelletwali, xi darba l-mara għad tieħu l-kontroll. U din tkun xi ħaġa tajba. Sinċerament, jien nixtieq li xi darba d-dinja tkun immexxija mit-tfal u min-nisa, għaliex s’issa l-gwerer kważi kollha ġew organizzati, maħsuba u mfassla mill-irġiel. Sadanittant, huwa fatt kurjuż, li bosta min-nisa li rnexxew fil-politika kellhom ikunu b’xi mod maskili, bħal ngħidu aħna Margaret Tatcher. Min-naħa l-oħra, sikwit ninnota li anki l-femminiżmu huwa pjuttost maskilista. Illum il-mara hija kkundanatta li tkun libera, jiġifieri li tagħżel li taħdem, mentri dari, mara kellha d-dritt li tibqa’ d-dar.”

  Fl-opinjoni ta’ Charles Briffa, l-awtur tat-triloġija “… qiegħed fuq vjaġġ ta’ tiftix ta’ ġustizzja għall-karattri differenti li s-soċjetà moderna qed toħloq u tagħġen…. Friggieri bena l-karattru ta’ Susanna skont il-moda postmodernista li abbandunat l-għamliet tradizzjonali tal-karatterizzazzjoni diretta u mfissra mid-dittawtur. Minflok jurina l-karattru tagħha jinħema mill-ġrajjiet u l-attitudnijiet ta’ ħaddiehor li jagħfsu fuqha.”

  “Permezz ta’ din il-ġrajja waħda msensla minn tliet rumanzi, jiena xtaqt niddiskuti wkoll il-problema tal-maternità llum: x’inhi r-relazzjoni tat-tfajla-omm li mhiex miżżewġa, u r-relazzjoni tagħha ma’ wliedha u s-soċjetà li tgħix fiha,” spjegali Friggieri. “Hemm ukoll il-kwistjoni ta’ x’inhi r-responsabbiltà taż-żagħżugħ li taqqalha għax dan ma ħoloqx xi ktieb jew statwa! Ġab bniedem fid-dinja. Ħoloq lil xi ħadd bħalu b’ġisem u b’ruħ tiegħu.”

  L-għeruq ta’ poplu u ta’ pajjiż

  F’kitbietu, Friggieri spiss jirreferi għat-tradizzjonijiet, għall-għeruq, u għall-arloġġ mhedi jtektek u jimmarka ż-żmien dejjem għaddej… “Kelli f’rasi li npinġi raħal li huwa tassew maqtugħ il-bogħod mid-dinja. In-nies li jgħixu hekk, jiena ngħir għalihom. Ironikament, Malta għandha dan il-privileġġ imma llum qed tagħmel minn kollox biex tneħħih. Malta kellha vantaġġ li tgħix gallarija, f’iżolament parzjali. Imma dan il-vantaġġ li tgħix f’fosdqa, Malta qiegħda titlfu, kemm għax hi parti mid-dinja, imma anki għax tixtieq titilfu.”

  “Issa jiena dejjem kelli f’moħħi li l-aktar bniedem kuntent għandu mnejn kien Robinson Crusoe li kien jgħix fid-dinja imma mhux fiċ-ċentru. Iżolament relattiv u organizzat joffrilek il-ġenna tas-sempliċità li tidħol u toħroġ mid-dinja meta trid ħalli b’hekk iżżomm biżżejjed il-bogħod minn dinja li hija nkwieta. Il-bniedem tant jgħix ftit u l-ħajja tant hi interrotta mid-dwejjaq illi l-bniedem għandu bżonn jinsa li qed jgħix. Malta tista’ tgawdi mill-possibilità li tieħu t-tajjeb ta’ pajjiżi oħra filwaqt li ma taċċettax il-ħażin. Għax hi żgħira, kważi ħadd ma jeħodha bis-serjetà u għalhekk tista’ żżomm il-kejk u tieklu wkoll, kif jgħidu l-Ingliżi.”

  Dwar dan l-aspett tal-awtur, Briffa kiteb hekk: “Friggieri qed ikellem lin-nazzjon biex ixammar il-kmiem bid-determinazzjoni ħalli jaffaċċja l-elementi li qed imorru kontra t-tradizzjoni f’isem il-bidla mingħajr ma jitlef kollox. Il-Malti għandu jimxi l-quddiem bla ma jitlaq l-essenzjal ta’ qdumitu. Il-punt ta’ Friggieri mhux li neħduha kontra l-bidla imma li niffaċċjaw il-bidla bil-karattru nattiv tagħna.”

  It-tradizzjonijiet huma sinifikanti ħafna għal Friggieri. Infatti, huwa jirreferi għall-qedem ta’ pajjiżna b’pożittività. “Meta jikkritikaw lil Malta li tilgħab bil-festi, bl-istatwi u bil-marċi, jiena nawgura li d-dinja kollha tagħmel bħalha. U li kieku kellhom jistednuni nagħmel diskors fin-Nazzjonijiet Uniti, hekk kont ngħidilhom “Agħmlu bħal Malta! Ilgħabu bil-ġugarelli li ma jweġġgħu lil ħadd.”

  “Illum id-dinja qed tilgħab bil-missili u pajjiżna jrid joqgħod attent sa liema punt irid jidhol fid-dinja. Jidhirli li Malta għandha żżomm is-semi privatezza tagħha. Hija pajjiż żgħir u trid tgħix ta’ pajjiż żgħir. Għandha bżonn tuża pass meqjus meta tkun qed tagħżel sa fejn trid issir bħall-bqija tad-dinja. Trid tagħraf li hi gżira b’popolazzjoni kbira fuq art żgħira. Jiena qed nissuġġerixxi illi li kieku nagħrfu nieħdu d-deċiżjonijiet it-tajba, n-nies f’pajjiżna jkunu jistgħu jgawdu l-pjaċir tal-weekend il-ġimgħa kollha fejn jgħixu bħala part-timers biss mal-problemi. Ninsab konxju li fir-realtà ma tistax tgħix hekk imma tista’ tirreżisti kemm tiflaħ. Dan ma jfissirx li għandna nżommu lura l-progress. Ma hemmx tradizzjoni ħajja u tajba mingħajr modernità, u ma hemmx modernità f’saħħitha mingħajr tradizzjoni matura.”

  Dan it-tifsil ta’ ħsieb huwa l-bażi tat-triloġija kollha u kif jinnota wkoll Briffa, f’dawn ir-rumanzi jinħass il-“Kunflitt bejn ġenerazzjonijiet suċċessivi: għax il-kbar igawdu istint ta’ konservazzjoni soċjali u ż-żgħar iħarsu lejn l-innovazzjoni.”

  “L-għeruq huma realtà li xi ħadd isibha lesta. Hi l-wirt li jitwassal minn ġenerazzjoni għal oħra, tradizzjoni tajba. Il-ġejjieni ta’ dan il-wirt nobbli jinsab f’idejn iż-żgħażagħ ta’ llum: fidi, lingwa nazzjonali, storja, ambjent, tradizzjonijiet, – maħżen ta’ valuri kbar li mingħajrhom Malta ma għandha ebda futur. Dan il-patrimonju morali, kulturali, reliġjuż ta’ bosta sekli hu waħdu l-mezz li bih iż-żgħażagħ Maltin jistgħu jibqgħu jemmnu fihom infushom u jirrispettaw lilhom infushom bħala l-ulied ta’ din l-art, żgħira u sħiħa u nobbli. Mentalità internazzjonali, Ewropea, moderna, tinbena biss fuq dawn is-sisien. Din hi l-lezzjoni ewlenija tal-Ewropa llum. Soċjetà pluralista, b’qalb miftuħa lejn kulħadd, mibnija fuq ir-rispett u l-imħabba lejn kulħadd.”

  Il-qofol essenzjali Malti

  “Bit-triloġija ta’ ‘Hekk Tħabbat il-Qalb Maltija’ qiegħed nagħti s-sehem tiegħi biex il-qofol essenzjali Malti jerġa’ jsir iċ-ċentru tal-kultura Maltija kollha, u mhux sempliċiment tal-kompartiment letterarju. Qiegħed nittama li din l-istedina tasal għand tliet kategoriji ewlenin tas-soċjetà Maltija: is-saċerdoti, l-għalliema u l-istudenti. L-isfida ewlenija li għandha Malta hi morali, u għalhekk l-Edukazzjoni – mill-Kindergarten sal-Università – għandha wkoll id-dmir li tagħraf is-sinjali taż-żmien. Saċerdoti, għalliema u studenti għandhom il-kompetenza li biha jiggarantixxu li Malta ta’ għada ma tkunx pajjiż imċaħħad mill-punti tar-riferiment, miċ-ċertezzi, mill-valuri li bis-saħħa tagħhom Malta nbniet bħala Nazzjon, u kibret bħala Stat.”

  Jum Nazzjonali wieħed

  Tkellimna dwar bosta aspetti oħra imma se jkolli nieqaf hawn. Madanakollu nixtieq nagħlaq b’punt interessanti li Friggieri semma: “Fil-futur nixtieq nara aktar għaqda nazzjonali. Noħlom b’Jum Nazzjonali wieħed fejn il-Prim Ministru flimkien ma’ l-Oppożizzjoni jiftiehmu dwar jum partikolari. Fl-opinjoni tiegħi din għandha tkun ġurnata ‘ivvintata’ ħalli b’hekk ma jkollha l-ebda marki ta’ swaba, tal-ebda partit jew interessi oħra.”

   

  (Dan l-artiklu ġie ppubblikat fis-sensiela KOBOR IL-MALTI (9 Parti) fit-Torċa tad-29 ta’ Ġunju 2014)

  Share on Facebook

  2014.06.30 / no responses / Category: Torca - Features & Articles

• Il-ħajja hi sofferenza

  

  

  Darba xi ħadd wissieni biex nevita li nersaq qrib wisq tan-nies li nammira, ħalli ma noħroġx diżappuntata. Kien parir stramb li ħasadni imma mhux darba u tnejn li ż-żmien ikkonfermali kemm kien jagħmel sens. Madanakollu b’xorti tajba, meta xorta nagħmel fattija, ġieli jkun hemm ukoll sorpriżi sbieħ, bħal meta dan l-aħħar kelli l-opportunità li nsir naf aħjar lill-Professur Oliver Friggieri.

  Infatti, għalkemm dan l-individwu ta’ kalibru mill-iprem huwa meqjus bħala kolonna ta’ għerf f’pajjiżna, waqt il-ħin li għaddejt niddiskuti miegħu, għaraft ukoll l-umiltà, il-ġenwinità u s-sensittività li huwa għandu, u dawn komplew żiedu bil-kbir ir-rispett li għandi lejh u lejn ix-xogħolijiet tiegħu. Waqt din il-laqgħa tagħna, id-diskors tiegħu kien katina twila ta’ ħsibijiet u ta’ kunċetti għaqlin, bosta minnhom imqanqla mill-esperjenza ta’ wieħed li ġarrab il-ħajja. Ħafna minn dawn ir-riflessjonijiet ġew miġbura fit-triloġija tiegħu ‘Hekk tħabbat il-qalb Maltija’ – xogħol li huwa ferm għal qalbu u li ħadlu 12 il-sena sakemm finalment ġie ffinalizzat u ppubblikat.

  Min-naħa l-oħra ma kienx daqstant elokwenti dwar il-ħajja tiegħu, għalkemm dak li kien neċessarju nkun naf, sibtu xorta waħda fil-ktieb awtobijografiku tiegħu ‘Fjuri li ma jinxfux: Tifkiriet 1955 – 1990’ u f’CD bl-isem ‘Poeżiji’ li tinkludi wħud mill-aktar versi personali tiegħu.

  Bħal Friggieri, jiena nemmen li xejn m’għandu jittieħed b’mod frivolu u mgħaġġel imma wieħed għandu jaspira li jaqra u jifhem ukoll ħafna mid-djalogu li jkun qed jintqal fis-silenzju, fir-rigi mhux miktuba tal-kotba u kif ukoll fil-waqfiet tad-diskors, fil-konverżazzjoni siekta tal-ħars tal-għajnejn u fiċ-ċaqliq tal-ġisem li jkomplu jitkellmu anki meta x-xufftejn jingħalqu biex jitwaqqaf il-kliem.

  Min hu l-Prof. Oliver Friggieri?

  Twieled fl-1947 fl-inħawi ta’ Balzunetta, il-Furjana. Studja l-Filosofija u l-Letteratura u kien l-ewwel individwu li kiseb M.A. u Ph.D. fil-Letteratura Maltija. Huwa l-awtur ta’ madwar 150 ktieb bil-Malti, filwaqt li għandu wkoll 65 ktieb ieħor tradotti f’bosta lingwi barranin, fosthom l-Ingliż, it-Taljan, il-Franċiż, l-Ungeriż, ir-Rumen, l-Għarbi, in-Norveġiż, is-Sloven, il-Ġermaniż, l-Urdu, il-Maċedonjan, ir-Russu, is-Serbo-Kroat, u l-Portugiż. Kitbietu jinkludu wkoll għadd ta’ poeżiji li bħall-kotba, spiss sabu ruħhom jixterdu u jiġu apprezzati mal-bqija tad-dinja letterarja. Friggieri ta sehemu wkoll f’diversi ġurnali akkademiċi kemm f’dawk li jiġu ppubblikati f’pajjiżna u anki f’pajjiżi oħra. Jgħallem il-Malti fl-Università ta’ Malta u bejn l-1987 u l-2004 kien ukoll il-Kap tad-Dipartiment tal-Malti. Rebaħ bosta unuri, kemm lokali u kif ukoll internazzjonali fosthom: il-Premju Letterarju tal-Gvern Malti (1988, 1996, 1997) u l-Premio Mediterraneo Internazionale (Palermo, 1988). Fl-1999, il-Gvern Malti onorah ukoll bħala Membru tal-Ordni Nazzjonali tal-Mertu, filwaqt li fl-2012 huwa rċieva l-premju Al Merito della Repubblica Italiana mill-ambaxxatur Taljan Luigi Marras, f’isem il-President Giorgio Napolitano, għar-riċerka kbira li huwa għamel fir-rigward tar-relazzjonijiet kulturali bejn Malta u l-Italja.

  Min hu Oliver?

  Għalkemm b’lista ta’ suċċessi bħal din, ma stajtx ma nimpressjonax ruħi, jiena dejjem inkun qed ngħarrex għal aktar minn hekk minħabba li nippreferi li nifhem min hu l-individwu nnifsu u x’wasslu biex laħaq qċaċet bħal dawn.

  Fl-awtobijografija tiegħu Oliver mill-ewwel jistqarr illi għeruqu ġejjin minn Balzunetta li hu jiddeskrivi bħala “…medda art fqira, imgħammra minn nies fqar li jgħixu fi djar aktarx imċaħħda minn kumditajiet elementari, nies tax-xogħol mifrudin mill-bqija tal-Furjana b’ħajt twil….”.

  ‘Fjuri li ma jinxfux’ kienet espressjoni li ħarġet biha ommu biex tiddeskrivi l-fjuri tat-tip sempreviva li ħadd ma kien jagħtihom importanza għax ma kienux sbieħ daqs il-fjuri l-oħrajn, filwaqt li hu u ħutu kienu jaqtgħuhom mill-ġonna pubbliċi tal-Furjana biex iżejjnu d-dar bihom “…fjuri b’eċċezzjoni kbira… li jibqgħu dejjem l-istess. Ma kellhomx il-ħtieġa li jissaqqew jew li jitqiegħdu fid-dawl. Fjuri foqra li ma jfittxux, fjuri speċjali li ma jinxfux.” Fjuri li wara li ltqajt m’Oliver u partikolarment wara li flejt il-kitbiet tiegħu, stħajjilt li kien ixebbaħħhom xi ftit jew wisq miegħu, l-aktar minħabba li dawn kellhom il-kapaċità li bis-sabar, fis-silenzju, u mingħajr ħafna pretensjonijiet, jgħixu u jissoppravvivu saħansitra fl-eqqel ċirkustanzi.

  Ispirazzjoni mit-tbatija

  Minn dejjem jistqarr li kitbietu tispira ruħha minn kollox imma l-iżjed mit-tbatija li huwa jinnota madwaru, kemm fil-bnedmin u anki fl-annimali. “It-tbatija hi waħda għal kulħadd, kull fejn hemm id-demm u l-laħam. Id-dulur huwa wieħed dejjem.”

  Kif esprima fit-triloġija tiegħu li tikkonsisti mill-kotba: ‘It-tfal jiġu bil-vapuri’, ‘La jibnazza niġi lura’ u ‘Dik id-dgħajsa f’nofs il-port’, Oliver juri li “Id-diffikultajiet u l-problemi m’għandhomx klassi soċjali. Il-bniedem qiegħed f’din id-dinja biex ibati. Il-ħajja hi sofferenza. L-ikbar xewqa tal-bniedem hija li jibqa’ jgħix u din hija frustrata u ttraduta mill-mard u mill-mewt. Jista’ jkun li l-bniedem inħoloq biex jiġi frustrat, sfidat, imxekkel, imċekken, imkisser, mirbuħ u umiljat mill-mewt? Jista’ jkun li allura d-dinja hija assurda kif qalu ħafna filosofi qabilna?”

  Il-marki li tħalli l-mewt

  Probabbli s-sensittività profonda tiegħu, li aktar ‘il-quddiem għamlitu poeta u kittieb tal-ħsus tal-ħajja, ġiet affetwata mill-mumenti ta’ niket li ġġib il-mewt magħha, fosthom meta fi tfulitu bdew imutu l-membri anzjani tal-familja tiegħu, imma aktar minn hekk meta mietet oħtu Olga waqt it-twelid u huwa tħalla jara ġisimha mejjet, żgħir u skur. “Ersaqt lejha maħsud u bqajt inħares skantat. Xtaqt immissha, inħarrikha, iżda rogħda ta’ biża’ ġriet ma’ ġismi kollu.”

  Esperjenza qarsa li huwa kellu jerġa’ jgħixha darbtejn oħra aktar il-quddiem, meta tilef lill-aħħar żewġ ulied tiegħu subien, fejn l-ewwel wieħed twieled mejjet, filwaqt li t-tieni miet wara ftit siegħat. Ix-xokk u t-tbatija tremenda li jħallu realtajiet bħal dawn ġew deskritti minn Oliver b’mod akut fil-poeżija eleġija tiegħu ‘Pellegrin distratt’ fejn fosthom kiteb hekk: “Kemm ward li ma jiftaħx…. Int xemgħa li ma xegħeltx… Int poeżija miktuba għalxejn…. Int knisja vojta, għasfur bla kant, munita falza….. B’ilsien sigriet lissint il-kelma ta’ qatt, qatt! Kantajtli l-eleġija ta’ bniedem li m’hu ħadd…. Laqlaqt sillabi suwed, bibbja ta’ verità tal-vjaġġ inutli tiegħek….. Int pellegrin distratt li tilef triqtu…. Int xejn… Int ibni!”

  “Ma naħsibx li hemm poeżija jew hemm letteratura li tinkiteb mingħajr bikja kbira ta’ l-awtur. Hekk hu għallinqas fil-każ tiegħi,” stqarr Oliver. Infatti l-kitba toffrielu spazju biex hu jimraħ aktar fil-wisa’ dwar dawn il-ħsibijiet, it-teoriji u l-mistoqsijiet eżistenzjali u soċjali fejn b’paralelliżmu ma’ storja mmaġinarja, huwa jsensel ukoll realtajiet li ġraw tassew filwaqt li jistieden lill-qarrejja biex jixtarruhom u jistħarrġuhom huma wkoll. Infatti, Arturu u Susanna, tnejn mill-karattri prinċipali f’din it-triloġija, ġew iddiżinjati mill-awtur biex jgħaddu mill-istess imrar, fejn huma jitilfu lill-uliedhom bl-istess mod u permezz ta’ kliemhom, possibilment, il-kittieb żvoga dak kollu li kien ilu biex jgħid dwar it-tbatija tiegħu stess “Għaliex il-ħajja għandha tkun hekk? X’inhi t-tifsira ta’ dan kollu? Din telqet qabel ma bdiet! Għalfejn twieldet jekk kull ma għamlet hu li twieldet biex tmut? Imma xi jrid Alla minna quddiem dan kollu?”

  Anki l-mewt ta’ missieru u ommu aktar il-quddiem ħalliet il-marka tagħha f’qalb dan il-poeta sensibbli. Infatti f’kitbietu hu jistqarr li kellhom jgħaddu l-ġranet qabel ma seta’ jibki l-bikja vera għat-telfa tagħhom. “Dawn l-okkażżjonijiet għallmuni li l-mewt ta’ persuna għażiża hi speċi ta’ ragħda li trid ċertu żmien biex tasal, u mbagħad tasal u ġġib magħha mhux biss ħasda imma wkoll il-paċi.” Paċi li forsi nkisbet permezz taż-żewġ poeżiji ‘Requiem għal missieri’ u ‘Requiem għal ommi’ fejn finalment il-poeta lissen dak li kien ilu biex jgħid.

  Ktieb anki għall-qassisin

  Biex iwieġeb il-mistoqsijiet diffiċli li jqanqlu l-ġrajjiet fit-triloġija tiegħu, Oliver idaħħal il-karattru ta’ Dun Grejbel; qassis li madwaru ddur din il-ġrajja twila aktar minn 700 paġna, u li finalment wara ħafna għawġ u problemi, joħroġ bħala l-eroj ta’ dan ir-rakkont. Fl-introduzzjoni tat-triloġija, Charles Briffa jikteb hekk: “Bil-karattru ta’ Dun Grejbel, Friggieri feda x-xbieha tal-qassis Malti li kien għadda minn ġudizzju aħrax ta’ kundanna fir-rumanzi tat-tmeninijiet. Friggieri ried jiddefamiljarizza d-dehra tal-qassis Malti; il-letteratura kienet ilha mis-sittinijiet tippreżenta lill-qassis bħala element ta’ abbuż tal-mentalità raħlija. Drajna naqraw kemm il-qassisin ingannaw lin-nagħaġ tagħhom. Friggieri issa tana wieħed li kissrilna dak li kien sar familjari biex narawh tabilħaqq bħala xbieha ta’ Kristu.”

  “Kristu huwa preżenti l-ħin kollu f’dan ir-rumanz permezz tal-karattru ta’ Dun Grejbel,” stqarr Oliver. Fit-triloġija tiegħu, Dun Grejbel jingħata l-istess destin ta’ Kristu meta fittex lill-Maddalena (Susanna), talli fittixha biex jgħinha l-poplu akkużah u flimkien ma’ Pilatu (l-Isqof) ikkundannawh, sakemm finalment naraw ir-rebħa tar-risurrezzjoni (ir-ritorn lejn ir-raħal). “Bħal Kristu, waqt l-aħħar mumenti iebsa tiegħu, naraw lil Dun Grejbel isejjaħ lil Alla ‘Alla tiegħi, Alla tiegħi, Għaliex tlaqtni?’. Imma mbagħad bħalu jistabar, jintelaq f’idejn il-Missier u jsib il-mistrieħ ‘Missier f’idejk jien nerħi ruħi.’ U daqshekk. Dik hija l-qofol ta’ kollox. Dik hija l-fidi,” sostna l-awtur.

  “Jiena nemmen. U bil-kotba tiegħi ppruvajt ukoll inxerred it-twemmin f’Alla. Ridt nuri li l-bniedem ma jistax jgħaddi mingħajr l-appoġġ u l-garanzija tat-twemmin f’Alla. Mingħajr Alla l-ħajja hi insopportabbli. Alla huwa anki kuntratt politiku, eżistenzjali, psikoloġiku: huwa jserraħ ras l-umanità li l-umanità ma hix biss razza msejkna, patetika, destinata li tgħix b’mod jew b’ieħor għal ftit snin biex tintrema bħala oġġett moqżież taħt l-art. Il-fidi hi futur, u għalhekk il-fidi hi wkoll kwistjoni politika li tinteressa lil kulħadd, issa u hawn, u dejjem u kullimkien.”

  Fost il-qarrejja tat-triloġija tiegħu, Oliver kellu wkoll f’moħħu lill-qassisin. “Dan ktieb jiena ktibtu anki għall-qassisin. Il-qassis Malti kien benefattur ewlieni tas-soċjetà Maltija matul bosta sekli, inkluż fil-preżent. Il-qassis għalija huwa jew bniedem li qed jaħli ħajtu jew bniedem li qed jagħmel il-ġid. Jaħli ħajtu meta ma jkunx qassis veru – jiġifieri jekk ma jkunx full-timer ma’ Alla billi jitkellem dwaru l-ħin kollu.”

  Il-qassis li qatt ma sar

  Intant, biex wieħed jifhem aktar dan l-aspett tal-awtur, ta’ min insemmi illi Oliver sa minn tfulitu kien ħolom u xtaq li jsir qassis. Fil-fatt huwa għamel numru ta’ snin jistudja fis-Seminarju biex isir qassis sakemm darba minnhom irrealizza li dik ma kienetx triqtu. “L-idea tas-saċerdozju kienet ċara f’moħħna. Ma kinetx idea astratta, u lanqas ma kienet sempliċi frott tat-trobbija u tat-tradizzjoni. Fil-verità, kollox huwa r-riżultat tal-kuntest li wieħed jikber fih…. Is-saċerdozju huwa tassew l-akbar għażla, l-ogħla waħda. Maż-żmien kelli nirrinunzja għal din l-għażla, imma mbagħad kelli nsib ruħi nikteb fuqha u nanalizzaha fir-rumanzi tiegħi kollha…. Tlaqt minn qassis għax ma ħassejtx li stajt ngħix f’kommunità magħluqa. Ridt inkompli nistudja. Maż-żmien ħadt l-istat tiegħi imma xorta bqajt b’rispett kbir lejn Alla u lejn il-Knisja tiegħu.”

  Madanakollu ma setax jonqos li deċiżjoni bħal din iġġib il-konsegwenzi tagħha. “Missieri rrabja ħafna u fit-tul u kellu jdum ħafna biex jgħaddilu. Ħadha bi kbira u l-imġieba tiegħu tbiddlet ta’ taħt fuq miegħi. Kont ħieles dejjem, f’kull pass li għamilt, imma issa kont kissirtlu l-mistennija kollha. It-tamiet li rawwem u saqqa għal snin sħaħ. Tlewwimna sew u kelli ngħaddi minn żmien diffiċli, oppost għal kull ma fassalt sa minn tfuliti,” kiteb Oliver fl-awtobijografija tiegħu.

  Ċertament sitwazzjoni bħal din tweġġa’ għax sa minn dejjem kull iben tħabat biex jogħġob lil missieru. Infatti, akkost li Oliver kompla fit-triq ġdida li huwa għażel u fiha għamel suċċessi kbar li wasslu għal diversi unuri u apprezzamenti minn pubbliku kbir, dan hu dak li kiteb fl-awtobijografija tiegħu lejn l-aħħar tagħha, meta missieru kien xjaħ u marad: “Kont għadni kemm sirt Professur fi tmiem is-snin tmenin u ħsibt li mmur ngħidlu u nagħtih ferħa. Kont konvint li se nferrħu ħafna… “Pa, pa, sirt Professur.” … Ma setax jifhimni u baqa’ ma fehemx. Ma feraħx u jien tbegħidt minnu ftit u bkejt. Kien stenna tant li jara li l-isforzi li għamel għal snin twal miegħi ma kienux għalxejn! Kien ħolom tant! Issa li mort biex narah jifraħ, ma stajtx inferrħu.”

  Anki dan il-kunflitt bejn il-missier u l-ulied ġie studjat u mgħarbel sewwa f’din it-triloġija fejn kultant, jekk wieħed ikun qara wkoll l-awtobijografija tal-awtur, il-qarrej jibda jifhem minn fejn setgħu tnebbħu wħud mis-sitwazzjonijiet li ġew inklużi f’din il-ġrajja.

  Għalkemm kultant id-diffikultajiet jagħmlu aktar ħoss, naturalment kien hemm il-mumenti sbieħ ukoll fil-ħajja ta’ dan il-personaġġ fosthom permezz tat-twelid ta’ bintu Sara li eventwalment għamlitu wkoll nannu.

  Darb’oħra…

  “Jiena ma ridtx nikteb rumanz biss. Ridt nikteb teżi, jiġifieri proposta ta’ x’inhu l-poplu Malti,” spjegali Oliver dwar il-ħsieb wara l-kitba tat-triloġija tiegħu. L-analiżi li pprovdini biha se niddiskutiha l-ġimgħa d-dieħla fl-artiklu li jmiss.

   

  (Dan l-artiklu ġie ppubblikat fis-sensiela KOBOR IL-MALTI (8 Parti) fit-Torċa tat-22 ta’ Ġunju 2014)

  Share on Facebook

  2014.06.23 / no responses / Category: Torca - Features & Articles

• PONT MAĊ-ĊINA – IR-RABA’ PARTI – Ir-ritmu tal-kitba

   

  

  Minn dejjem kien magħruf illi l-lingwa Ċiniża tmur lura għal eluf ta’ snin. Imma kien biss fl-1899, permezz ta’ skoperta aċċidentali li għamel Wang Yirong, uffiċjal f’Beijing, li ġie kkonfermat tassew kemm din il-lingwa kienet antika. Ġara li darba minnhom hu marad bil-malarja u t-tabib imperjali kitiblu preskrizzjoni fejn waħda mill-ingredjenti mediċinali kienet tinkludi ‘dragon bone’ (għadma ta’ dragun), li fir-realtà kienet tkun qoxra ta’ fekruna. Huwa xtara din il-mediċina minn ħanut mgħammar b’dawn il-ħxejjex iżda meta mar biex juża dan il-materjal, huwa nnota li fuq l-għadam kien hemm xi marki minquxa. Għajnu mill-ewwel għokritu minn dawk is-sinjali strambi li qatt ma kien ra bħalhom qabel u għalhekk huwa ħadhom għand ħabib tiegħu, Liu E, li kien espert fil-kitba antika Ċiniża. Dan deherlu li probabbilment dak it-tinqix seta’ kien jikkonsisti f’karattri qodma Ċiniżi, u mbuttat mill-ħerqa biex jiskopri aktar, Wang fittex l-oriġini ta’ dan l-għadam sakemm sab li dawn kienu qed jaslu mir-rovini ta’ dik li dari kienet il-belt kapitali tad-Dinastija Shang, qrib il-villaġġ Xiaotun, fil-majjistral ta’ Anyang, Provinċja ta’ Henan. Sfortunatament, ir-riċerka ta’ dan l-individwu kellha tintemm ħesrem meta inqas minn sena wara, pajjiżu safa attakkat u mirbuħ mill-għadu u hu flimien ma’ żewġ membri tal-familja tiegħu, wettqu suwiċidju. Min jaf jekk Wang qattx irrealizza li s-sejba tiegħu kellha tiżvela l-aktar kitba antika Ċiniża li nstabet sa llum u li tmur lura għal madwar 2000 sena Q.K.?

  Il-lingwa Ċiniża hija l-eqdem lingwa li għadha tintuża sa llum. Dan il-fatt, flimkien mal-metodu distint li din tinkiteb biha, jkomplu jagħnu l-kultura rikka ta’ dan il-pajjiż. Bħal bosta aspetti oħra fil-kultura Ċiniża, anki l-lingwa u l-kalligrafija huma bbażati fuq filosofija interessanti ferm. Għaldaqstant, sabiex nifhem aħjar dawn il-kunċetti, din il-ġimgħa ltqajt ma’ Maya Han, lekċerer u ko-direttriċi tal-Istitut Confucius, fl-Università ta’ Malta.

  Min kien Confucius?

  Nibda biex insemmi illi l-personaġġ li dan l-Istitut ġie msemmi għalih huwa wieħed mill-aqwa edukaturi u filosofi li qatt kellha ċ-Ċina. Confucius kien bniedem li beda minn għeruq sempliċi u fqajra iżda maż-żmien huwa għaraf jilħaq livelli għoljin tant li jingħad li matul ħajtu, huwa għallem lil madwar 3000 student. Inizzjalment kienet biss in-nobiltà li kellha d-dritt għat-tagħlim imma din l-istorja nbidlet meta huwa Confucius ta l-bidu għall-edukazzjoni tal-poplu in ġenerali. Taħt l-influwenza tiegħu, il-filosofi Ċiniżi ta’ ġenerazzjonijiet li għexu warajh għarfu illi l-istudenti m’għandhomx biss jimmiraw li jiksbu aktar informazzjoni imma wkoll li jiftħu iżjed moħħhom sabiex jesploraw kunċetti aktar wiesgħa ħalli b’hekk huma jtejjbu wkoll l-abitudni spiritwali tagħhom.

  L-istruttura tal-lingwa Ċiniża

  B’kuntrast mal-kitba li aħna mdorrijin għaliha, li tikkonsisti biss f’numru żgħir ta’ alfabet, il-lingwa Ċiniża tinkludi madwar 90,000 karattru, fejn 3500 minnhom huma l-aktar li jintużaw. Il-karattri Ċiniżi għandhom funzjoni simili ta’ l-ittri tal-alfabet tagħna. Madanakollu, is-simboli u l-ħoss tal-kelma m’humiex ikkumbinati flimkien u allura karattru jista’ jindika sillaba u l-oġġett deskritt innifsu imma mhux il-pronunzja.

  Il-kitba Ċiniża hija magħmula minn tmien sinjali bażiċi li jikkonsistu f’tikka, sinjal orizzontali, sinjal imdawwar, sinjal vertikali, sinjal forma ta’ ganċ, sinjal li jiżżerżaq il-fuq lejn il-lemin, sinjal li jinżel ‘l isfel lejn ix-xellug u ieħor li jinżel ‘l isfel lejn il-lemin. Fatt kurjuż huwa li l-karattru yong li jfisser ‘għal dejjem’ jinkludi dawn is-sinjali kollha fih u għalhekk, jekk wieħed isegwi t-taħżiża tiegħu, jkun jista’ jilmaħ dawn is-sinjali kollha.

  Il-karattri Ċiniżi

  L-ewwel karattri Ċiniżi kellhom forma aktar piktografika, jiġifieri f’forma sempliċi ta’ xbiehat ta’ l-oġġetti li kienu qed jiddeskrivu. Imma maż-żmien, il-ħajja bdiet issir aktar ikkumplikata u l-bniedem ħass li ma setax jesprimi ruħu biżżejjed b’dan il-vokabularju bażiku fejn il-kliem kien jikkonsisti biss minn karattru wieħed. Għaldaqstant, sabiex ikun jista’ jiftaħ aktar il-lingwa tiegħu, anki biex jispjega kunċetti astratti, il-bniedem beda jgħaqqad aktar karattri flimkien. Dan wassal biex il-kitba Ċiniża ħadet forma aktar kumplessa u rfinuta sakemm finalment inħolqot l-arti tal-kalligrafija.

  L-arti tal-kalligrafija

  L-arti tal-kalligrafija Ċiniża tgħaqqad tliet aspetti flimkien: il-kitba, id-disinn u l-poeżija. Infatti kompożizzjoni artistika kalligrafika għandha tkun tixbaħ lill-pittura u twassal riflessjonijiet romantiċi bħal kif tagħmel il-poeżija. Iżda fuq kollox, il-kalligrafija Ċiniża għandha tesprimi l-enerġija interna li ġiet miktuba biha u din tiġi espressa permezz tal-ammont ta’ linka li tintuża, mill-mod kif din tiġi mmellsa mal-karta biex tifforma l-kitba, u mill-moviment aħħari li jitħalla fuq il-karti bojod maħduma apposta biex jixorbu l-linka sewdinija, mingħajr ma jħalluha tinfirex. Din il-forza tal-kalligrafu li tiġi rappreżentata fuq il-karta permezz tas-sinjali ddisinjati fil-forom partikolari tagħhom, għandhom ikunu jixbħu lill-wiċċ kalm tal-ilma li fir-realtà jkun qed jostor lill-belliegħa qawwija li jkollu moħbija fil-profondità tiegħu.

  Skont l-għorrief Ċiniżi antiki, il-kalligrafija hija l-ogħla forma ta’ arti minħabba li din tagħti ċ-ċans lill-artist biex joħroġ fil-beraħ l-emozzjonijiet, il-ħsibijiet u l-karattru tiegħu. L-ispirtu bażiku tal-kalligrafija jikkonsisti f’mużika ta’ ritmi mingħajr ħoss u huwa tassew affaxxinanti li ssegwi lil dawn l-artisti jiffurmaw il-karattri tradizzjonali Ċiniżi permezz tal-pinzell, il-linka, u l-movimenti kiebja, ferrieħa, qawwija jew deċiżi tagħhom.

  L-għodod tal-kalligrafija

  Hemm erbgħa oġġetti fundamentali marbuta mal-arti tal-kalligrafija: il-pinzell, il-linka, ir-reċipjent tal-linka u l-karta. Minn dejjem, tingħata attenzjoni kbira għal dawn l-għodda tal-kalligrafija għax hu permezz tal-professjonalità tagħhom flimkien mat-talent tal-artist li x-xogħol joħroġ impekkabbli.

  Infatti hemm 72 pass biex tinħadem ir-ras ta’ pinzell. Fosthom din tinħadem mix-xagħar tal-mogħża jew tal-ballottra u t-truf tagħha jintrabtu sod bix-xagħar tal-barri sabiex ma joħorġux minn posthom. Il-pinzell innifsu jsir mill-bamboo li jiġi proċessat u moħmi bil-għan li jitneħħew l-insetti kollha li jista’ jkollu fih. Il-linka, li l-invenzjoni tagħha tmur lura għas-seklu 23 Q.K., tissawwar minn materjali naturali, fejn dik l-aktar apprezzata ssir mir-raża tas-siġra tal-arżnu. Ir-reċipjenti li fuqhom tinħadem jew tiġi ppreservata l-linka jinħadmu minn materjali iebsin bħall-granit u dawn jiġu ddekorati b’karattri, figuri jew xeni Ċiniżi. Naturalment, ma nistgħux ma nsemmux il-karta li fiċ-Ċina diġà kienet qed tiġi prodotta sa mit-tielet seklu!

  Il-leġġenda tal-kalligrafu Zhang Xu

  Xeni bħal dawn jgħinuk tifhem aħjar il-leġġenda marbuta mal-kalligrafu popolari Zhang Xu li kien jgħix fil-perjodu tad-Dinastija Tang. Jingħad li Zhang xtaq jassorbi t-tip ta’ kalligrafija msejjħa running-cursive script u għalhekk hu għadda ħafna żmien jipprova jipperfezzjona l-istil tiegħu billi jikkopja għal diversi drabi l-kitbiet tal-aqwa artisti ta’ qablu, iżda ftit li xejn beda jagħmel progress. Sakemm darba minnhom hu kien għaddej mill-belt kapitali ta’ din id-dinastija, fit-triqat ta’ Chang’an, u hemm lemaħ folla kbira ta’ nies qed issegwi ż-żfin ta’ artista popolari magħrufa bħala, Lady Gongshun. Din iż-żeffiena kien irnexxielha toħloq stil partikolari għaliha billi kienet tilbes ilbies magħmul minn veli sbieħ u kkuluriti, filwaqt li kienet tiżfen b’xabla f’idejha. Zhang intilef wara ċ-ċaqliq tagħha hekk kif f’daqqa, huwa xebbaħ lil figuritha misluta, mal-pinzell li soltu jkollu f’idejh, filwaqt li l-ġmiel tal-movimenti tagħha stħajjilhom iż-żerżieq tal-pinzell tiegħu mgħarraq fil-linka fuq il-karta. Kien minn hawn li huwa fehem il-ġmiel tal-kalligrafija u beda jagħmel progress ġmielu. Huwa baqa’ magħruf ukoll minħabba li kien jinsisti li l-aqwa xogħolijiet tiegħu kien jagħmilhom meta jkun fis-sakra u għalhekk qabel jibda jaħdem, huwa kien jara li jkun xorob sewwa. Mhux ta’ b’xejn li l-istil kalligrafiku tiegħu baqa’ magħruf bħala Drunken Style.

  L-istili tal-kitba Ċiniża

  Hemm madwar għaxar stili differenti ta’ kitba fiċ-Ċina fejn l-aktar magħrufa huma l-ħamsa li se nsemmi hawnhekk. L-ewwel tlieta jintużaw b’mod komuni filwaqt li t-tnejn ta’ l-aħħar huma antiki u jsiru biss fil-kalligrafija:

  - Il-Kitba Formali jew l-Istil Regolari (Formal Script jew Regular Style): Dan l-istil għandu storja ta’ madwar 1000 sena iżda l-karattri tiegħu huma faċli ħafna biex jinqraw peress li huma miktuba b’qisien regolari u b’mod ċar, u b’hekk jintużaw fil-pubblikazzjonijiet u fis-sistema tal-kompjuter. Dan l-istil jidher fis-sinjali tal-ħwienet, tal-billboards, u fil-festival couplets. Issibu wkoll fuq dokumenti uffiċċjali u korrispondenza, gazzetti, monumenti, u oqbra.

  - Il-Kitba Mgħaġġla (Running Script): Dan l-istil żviluppa minn dak formali imma jinkiteb b’mod aktar mgħaġġel. Ħafna mill-karattri jinkitbu b’mod imxengel għalkemm l-istil użat huwa sempliċi, ċar u jingħaraf. Din il-kitba ġeneralment tintuża fil-ħajja ta’ kuljum, fosthom meta jinktibu l-ittri ta’ korrispondenza.

  - Il-Kitba Mexxejja (Cursive Script): Dan hu l-aktar stil miktub b’veloċita fejn il-karattri huma kemmxejn imbiegħda minn xulxin. Għandu forma irregolari u kultant il-karattri jitwaħħdu flimkien, tant li hija diffiċli biex wieħed jikteb jew jaqra dan ix-xogħol.

  - Il-Kitba tas-Siġill (Seal Script): Dan huwa l-aktar stil antik ta’ kalligrafija u llum jintuża biss għall-effetti speċjali. Hija f’din il-forma li kienu nstabu l-qxur tal-fkieren minn Wang Yirong, li llum saru magħrufa bħala l-‘Għadam tal-Oraklu’ minħabba li fuqhom instabu talbiet lil xi divinitajiet.

  - Il-Kitba Uffiċjali (Official Script): Dan l-istil inħoloq wara l-Kitba tas-Siġill u kien l-aktar jintuża waqt id-Dinastija Han. Ir-regola ta’ din il-kitba neħħiet il-forma ta’ xbiehat mill-kitba u minflok bidlithom fis-sinjali tal-karattri. Għalkemm dan l-istil huwa antik ferm, huwa faċli biex jinqara.

  It-tagħlim tal-lingwa u tal-kalligrafija Ċiniżi

  Ngħid is-sew, jagħtik li taqta’ qalbek meta tara din il-kumplessità u l-wisà kollha ta’ din il-lingwa. Imma fir-realtà, it-tfal Ċiniżi jitgħallmu l-ewwel 100 karattru sakemm ikollhom 7 snin, waqt li jkunu fil-kindergarden. Imbagħad, meta jilħqu s-16 il-sena, huma jkunu mmemorizzaw 3500 karattru b’kollox li hu biżżejjed biex wieħed jikkomunika tajjeb u jaqra l-kotba u l-gazzetti.

  Maya Han assiguratni li dawk l-individwi li tassew jinteressahom li jitgħallmu din il-lingwa, għalkemm jafu jsibu xi diffikultà fil-bidu, minħabba d-differenzi kollha li jeżistu bejn il-kitba li huma mdorrija għaliha u dik Ċiniża, ma jdumux ma jsibu rkaptu tagħha.

  L-Istitut Confucius fl-Università ta’ Malta

  Infatti fl-Istitut Confucius, li ilu miftuħ mill-2011, jattendu numru ta’ studenti kemm Maltin u kif ukoll barranin li spiss ilestu l-korsijiet b’suċċess.

  Bħalissa hemm erbgħa opportunitajiet differenti li wieħed jista’ jagħżel biex jintroduċi ruħu mal-lingwa u mal-kultura taċ-Ċina:

  - Evening Classes: dawn huma miftuħa għall-pubbliku u jibdew minn livell bażiku għal dawk li qatt ma tgħallmu din il-lingwa qabel. Ta’ min jiċċara li f’dawn il-lezzjonijiet, il-parteċipanti jitħarrġu fl-istil pinyin li ġie żviluppat f’dawn l-aħħar snin sabiex dawk li jixtiequ jitgħallmu jitħaddtu biċ-Ċiniż, isibuha aktar faċli. Fil-fatt, l-istil pinyin jikkonsisti mill-ittri tal-alfabet li nafu aħna u li permezz tagħhom, il-parteċipant ikun qed jitgħallem il-pronunzja tal-lingwa.

  - Degree Plus: din hija miftuħa għall-istudenti tal-università fejn huma għandhom żewġ għażliet; il-lingwa bażika u l-kultura Ċiniża jew il-kalligrafija Ċiniża.

  - Diploma Course – dan il-kors hu mifrux fuq sentejn part-time fejn jibda mill-bidu nett tal-lingwa u jinkludi wkoll għarfien dwar il-kultura Ċiniża.

  - Bachelors Degree – kors mifrux fuq tliet snin li bħat-tagħlim li semmejt qabel, jibda wkoll bl-introduzzjoni ta’ l-ewwel karattri tal-lingwa u jitla’ sal-livell ta’ Baċellerat.

  Għal aktar informazzjoni dwar l-Istitut Confucius u t-taħriġ tiegħu, wieħed jista’ jikkuntattja lil Jacqueline Theuma fuq 23403407 jew lil Maya Han fuq maya.han@um.edu.mt

  Iċ-Ċentru Kulturali taċ-Ċina f’Malta

  Intant, anki ċ-Ċentru Kulturali taċ-Ċina f’Malta li jinsab 173 Triq Melita, Valletta, joffri taħriġ fil-lingwa u fil-kalligrafija Ċiniża. Hemm żewġ tipi ta’ korsijiet fil-lingwa: dawk li jibdew minn Ottubru sa Ġunju, u oħrajn iqsar li jsiru fis-Sajf, bejn ix-xahar ta’ Lulju u Awwissu. Min-naħa l-oħra, il-korsijiet tal-kalligrafija jsiru regolarment minn żmien għall-ieħor u infatti fil-25 t’April li ġej, se jibda kors ieħor fejn il-lezzjonijiet isiru bejn is-6.00pm u s-7.30pm.

  Dan iċ-Ċentru ilu jagħti dan it-taħriġ sa mill-2004 u minn dak iż-żmien attendew numru sostanzjali ta’ Maltin. Infatti, kemm ilu miftuh, kien hemm madwar 400 individwu li attenda għal dawn il-lezzjonijiet u bosta minnhom akkwistaw riżultati tajbin. Hemm sorpriża sabiħa ferm għal dawk li qed jitħajjru jitgħallmu l-linwa Ċiniża hekk kif id-Direttur ta’ dan iċ-Ċentru, Gu Hongxing, għarrafni li kull sena, l-aktar żewġ studenti li jmorru tajjeb fl-istudji tagħhom jingħataw l-opportunità li jmorru fuq btala mħallsa miċ-Ċentru ta’ 10 ijiem fiċ-Ċina. S’issa 14 il-student gawdew minn din l-offerta fantastika.

  Għal aktar informazzjoni dwar iċ-Ċentru Kulturali taċ-Ċina f’Malta tistgħu ċċemplu fuq 21225055, tibgħatu email fuq maltaccc3@gmail.com jew tidħlu fis-sit http://malta.cccweb.org/mt/ jew fil-Facebook China Cultural Centre in Malta.

  Libreriji ta’ kotba dwar iċ-Ċina u bil-lingwa Ċiniża

  Kemm fl-Istitut Confucius u kif ukoll fiċ-Ċentru Kulturali taċ-Ċina f’Malta, wieħed isib librerija b’għażla vasta ta’ kotba u filmati li jkopru informazzjoni interessanti ferm dwar iċ-Ċina u t-taħriġ fil-lingwa Ċiniża.

   

  (Dan l-artiklu ġie ppubblikat fis-sensiela PONT MAĊ-ĊINA (4 Parti) fit-Torċa tat-13 t’April 2014)

  Share on Facebook

  2014.06.22 / no responses / Category: Torca - Features & Articles

• PONT MAĊ-ĊINA – IT-TIELET PARTI – Il-filosofija tal-ġonna Ċiniżi

  

  

  Darba waħda fiċ-Ċina kien hemm filosofu popolari Taoist li jġib l-isem ta’ Zhuang Zi. Huwa kien miexi fuq pont flimkien ma’ ħabibu Hui Zi meta nnota xi ħut jgħum fl-ilma ta’ taħthom. “Ara dawk il-ħut kemm jidhru sereni jgħumu fl-ilma. Dak sinjal li huma ferħanin,” lissen il-filosofu. “Int m’intix ħuta. Kif taf li dawk il-ħut huma ferħanin?” irrispondih sieħbu. “U int m’intix jien. Allura kif taf li jien ma nafx li l-ħut huma kuntenti?” wieġbu lura l-filosofu. Jingħad li l-filosofija tal-ġonna tradizzjonali Ċiniżi nbniet fuq ġrajjiet bħal dawn hekk kif dawn jesprimu l-ġid li jġib fuqu l-bniedem meta jgħix ħaġa waħda man-natura. Hekk kif il-filosofu ħass il-kuntentizza meta osserva l-hena tal-ħut, daqstant ieħor igawdi l-bniedem meta japprezza l-kobor tan-natura ta’ madwaru.

  Skoprejt dan ir-rakkont waqt li kont qed nagħmel ir-riċerka tiegħi dwar il-ġonna tradizzjonali Ċiniżi. Għal darb’oħra, dan l-istudju laqqgħani ma’ bosta kunċetti li qatt ma kont smajt dwarhom qabel u mill-ġdid ħassejtni affaxxinata b’din il-kultura tant differenti minn tagħna. Intbaħt li għalkemm ġieli żort il-Ġnien tas-Serenità li jinsab fil-lokalità ta’ Santa Luċija, fejn qatt ma nqast milli nagħraf il-ġmiel tal-arkitettura Ċiniża li hu mogħni bih, fir-realtà kont qed nitlef ħafna mit-tifsira profonda tiegħu peress li ma kellix idea tal-istorja u tal-filosofija li jeżistu wara ġonna bħal dawn. Għaldaqstant, ħassejt għatx kbir sabiex insib ruħi mill-ġdid f’dan il-ġnien ħalli nkun nista’ narah b’għajnejn oħra. U x-xorti daħkitli meta s-Sindku ta’ Santa Luċija, Frederick Cutajar, stedinni biex nagħti titwila lil dan il-post, li dan l-aħħar għadda minn rinovament kbir, qabel il-ġnien jinfetaħ għall-pubbliku f’Mejju li ġej. Huwa introduċini wkoll ma’ Hu Zhong Jing, l-inġinier prinċipali li kien responsabbli minn dan il-proġett, mad-disinjatur Luo Yi, u mat-traduttriċi, Zhang Xueqin sabiex b’hekk nifhem aħjar is-sinifikat ta’ dan is-sit.

  Il-bidu tal-ġonna tradizzjonali Ċiniżi

  Il-professjoni tal-bennejja u tad-disinjaturi tal-ġonna tradizzjonali Ċiniżi tmur lura għal mijiet ta’ snin. Jingħad li l-idea tal-ħolqien ta’ dawn il-ġonna tqanqlet mill-pittura tal-pajsaġġi u tax-xenarji li kienet apprezzata ferm f’dawk il-perjodi. Dan minħabba li kien biss permezz tal-arti li l-bniedem seta’ jipposjedi xbieha tal-ġmiel naturali li kien jinsab madwaru. Inizzjalment, kienu l-istess artisti li bdew jiġu mqabbda biex jiddiżinjaw u jippjanaw l-ewwel ġonna fejn ix-xogħol primarju tagħhom kien jinvolvi li joħolqu xeni rilassanti u sbieħ, sabiex kull min jimxi ġo fihom jingħata l-impressjoni li qiegħed jgħix ġo xi xena mpittra. Fl-istess ħin il-ġonna kellhom il-funzjoni li fi sbuħithom jesebixxu l-ġmiel tan-natura. Naturalment dawn l-artisti bdew jużaw uħud mill-kunċetti filosofiċi li kienu jħaddnu fil-qasam tagħhom fejn ngħidu aħna l-artist Da Chongguang esprima ħsibijietu b’dan il-mod: “Il-muntanji huma statiċi, imma jekk ikun hemm l-ilma ġieri, l-istampa kollha takkwista l-moviment. Il-ġebel ma jiċċaqlaqx imma jekk ikun hemm is-siġar ħajjin, il-kwadru jingħata spirtu ħaj.” Eventwalment, dan wassal biex mal-milja taż-żmien inħolqu ġonna ta’ eleganza mill-ifjen b’karatteristiċi tassew uniċi.

  Tipi differenti ta’ ġonna

  L-ewwel ġonna li nħolqu kienu l-ġonna imperjali. Dawn kellhom il-funzjoni li jesponu r-rikkezza u l-poter tal-imperatur u għalhekk huma ġew diżinjati fuq firxa vasta ta’ art u mżejjna bl-isbaħ pjanti, fjuri kkuluriti u siġar kbar. Eżempju ta’ ġnien minn dawn li għadu jeżisti sa llum huwa magħruf bħala ‘Summer Palace’ u jinsab f’Beijing. Wara dawn, tfasslu wkoll il-ġonna tat-tempji li wkoll kienu mogħnija b’lussu liema bħalu. Aktar tard, ngħataw il-ħajja l-ġonna privati li s-sidien tagħhom ġeneralment kienu uffiċjali rtirati tal-gvern jew individwi sinjuri ħafna. B’kuntrast mal-oħrajn, dawn il-ġonna kienu jitfasslu fuq il-prinċipju tar-riservatezza u tar-raffinatezza sottili, fejn in-natura tagħhom, għalkemm sublimi u tpaxxi l-għajn, kellha toffri serħan u rilassament tal-ġisem u tar-ruħ sabiex isservi bħala rokna ta’ ġenna ta’ l-art.

  Il-ġonna tradizzjonali privati fl-istil Suzhou

  L-inġinier Hu Zhong Jing u d-disinjatur Luo Yi spjegawli illi l-Ġnien tas-Serenità li jinsab f’Santa Luċija ġie maħdum fl-istil ta’ ġnien tradizzjonali privat b’karatteristiċi Suzhou.

  Suzhou hija belt fin-naħa t’isfel taċ-Ċina li fiż-żminijiet antiki kienet għanja u sabiħa ħafna tant li kienet magħrufa bħala l-Venezja tal-Orjent. Fiha wieħed kien isib ukoll l-aqwa ġonna privati tant li dawk minnhom li rnexxielhom isalvaw sa llum huma meqjusa bħala parti mill-wirt kulturali tal-pajjiż u saħansitra wħud ġew dikjarati bħala parti mill-Wirt Dinji fl-1997. Numru minn dawn jinsabu matul in-naħa t’isfel tax-xmara Yangtze, li hija l-itwal xmara fl-Asja u t-tielet mill-itwal fid-dinja.

  Il-ġonna Suzhou kienu ferm iċken mill-ġonna l-oħra. Is-sidien tagħhom ġeneralment kienu jkunu individwi litterati rtirati mix-xogħol li jixtiequ rokna ta’ serenità u rifuġju mill-bqija tad-dinja. Jingħad li l-kunċett ta’ dawn il-ġonna ġie ispirat mill-kultura tal-eremiti. Ta’ min isemmi li f’dak il-perjodu numru ta’ individwi litterati kienu sabu ruħhom ippersegwitati minn mexxejja korrotti u qattiela u għalhekk biex iżommu l-integrità morali tagħhom u anki biex jiskappaw il-mewt, huma kienu qed jaħarbu fuq il-muntanji u jistaħbaw fl-għerien jew f’xi ħofra ġewwa xi zokk wiesgħa ta’ siġra u jgħixu bħala eremiti. Hemmhekk huma għaddew ħajja iebsa u ta’ periklu iżda fl-istess ħin in-natura ta’ madwarhom offrietilhom sodisfazzjon spiritwali u pprovdietilhom sors ta’ ispirazzjoni għall-abbilitajiet artistiċi u letterarja tagħhom. Kien minn hawn li bdew joħorġu l-pitturi mill-aqwa u l-poeżiji li jmissu r-ruħ. Din l-integrazzjoni ta’ pittura u poeżija finalment wasslet biex inħoloq l-aktar ambjent artifiċjali straordinarju li qatt ħoloq il-bniedem.

  Il-filosofija tal-ġonna Suzhou

  Biex wieħed japprezza l-ġonna Suzhou, jeħtieġ li jimxi fihom ħalli josserva u jifhem sewwa r-raġuni wara l-għażla tad-disinji ta’ xeni differenti li jidhru minn angoli varji. Infatti dawn il-ġonna huma magħrufa bħala l-mudell tipiku li jispjega b’mod ċar il-filosofija tad-disinn ta’ siti bħal dawn li huma taħlita perfetta ta’ rikkezza u kultura flimkien ma’ kollaborazzjoni sħiħa bejn disinjaturi professjonali u nies ta’ sengħa mill-iprem.

  Wieħed mill-prinċipji bażiċi fit-tisfila ta’ dawn il-ġonna kien illi dawn jiġu ibbażati fuq disinji ta’ veduti mpittra antiki u għalhekk it-tifsila tagħhom issejjħet ‘xenarju misluf’. B’hekk parti mill-abilità tad-disinjatur kienet li jara kif ser jagħti l-ħajja lil dawn ix-xeni artistiċi billi joħloq speċi ta’ kopja tagħhom permezz tat-tqegħid ta’ materjal allokat f’pożizzjonijiet partikolari madwar l-art disponibbli. Il-preżenza tal-muntanji u tax-xmajjar kienet fundamentali u dawn ġew rappreżentati permezz ta’ binjiet artistiċi ta’ ġebel partikolari, kultant anki prezzjuż, u t-tifsil ta’ vaski kbar tal-ilma mimlija bil-ħut. L-ilma kellu wkoll il-funzjoni li jieħu post il-mirja billi permezz tar-riflessjonijiet tiegħu tan-natura, id-dinja reali tinbidel f’dik virtwali u tagħti lok għall-meditazzjoni.

  Il-formazzjonijiet magħmula bil-ġebel jilgħabu parti importanti ħafna f’dawn il-ġonna, tant li mingħajrhom wieħed ma jistax jgħid li għandu ġnien awtentiku tradizzjonali Ċiniż. Wieħed mill-materjali prezzjużi li sikwit jintużaw f’dawn il-formazzjonijiet huwa l-ġebel magħruf bħala ‘Taihu Lake stones’ minħabba li l-karatteristiċi distinti tiegħu jirriflettu numru ta’ ideali li l-bniedem għaqli jixxennaq għalihom. Ngħidu aħna l-irquqija ta’ dan il-materjal jissimbolizza r-riservatezza, il-porożità tiegħu tirrappreżenta l-flessibilità li tippermetti ċ-ċirkulazzjoni libera tal-enerġija, l-istruttura fina tal-ġebla tesprimi r-raffinatezza u d-delikatezza, filwaqt li t-tikmix tagħha jixxebbaħ mal-forom taċ-ċafċif ħafif tal-ilma.

  Miżuri oħra li jsiru f’dawn il-ġonna jservu biex jagħtu sens akbar ta’ spazju. Fosthom insibu li t-twieqi għandhom l-għan li joħolqu perspettiva ta’ kobor filwaqt li joffru l-opportunità li wieħed jara diversi xeni minn angoli differenti. Daqstant ieħor il-forma partikolari tas-soqfa mtellgħa ‘l fuq tal-paviljuni għandhom l-iskop li jiġbdu l-għajn tal-viżitatur il-fuq lejn is-smewwiet u b’hekk joħolqu l-idea ta’ grandjożità. Anki l-kurituri angolati min-naħa għall-oħra f’forma ta’ zig-zag huma maħsuba biex ikabbru hekk kif dan it-tip ta’ passaġġ jipprovdi mixja ferm itwal milli kieku wieħed kellu jgħaddi mill-istess distanza b’mod dritt. Barra minn hekk mill-ġdid, l-angoli differenti ta’ dawn il-kurituri joffru perspettivi varji tal-ġnien. L-istess jagħmlu l-forom varji maqtugħa fil-ħitan fejn apparti li jsebbħu bid-disinn tagħhom bħal fjuri, vażuni jew qmura, huma jippermettu li wieħed jista’ jagħti daqqa t’għajn lejn dak li hemm f’xi kantuniera oħra tal-ġnien. Madanakollu, l-ħajt ta’ madwarhom iħalli wkoll l-element ta’ sorpriża għall-viżitatur hekk kif il-bqija tax-xena tkun moħbija.

  Kollox, sa l-inqas oġġett li ssib f’dawn il-ġonna, għandu t-tifsira u l-funzjoni tiegħu. Anki l-kulur tal-pjanti, tal-fjuri, tal-binjiet u tal-aċċessorji kollha jilgħab fattur sinifikanti f’dawn il-postijiet peress li għall-kuntrarju tal-ġonna imperjali, fejn jintużaw ilwien li jidhru ħafna, bħad-deheb, l-aħmar u l-aħdar qawwi, fil-ġonna Suzhou x-xena hija mistennija li tkun tixbaħ lil dik tat-tpinġijiet antiki maħduma bil-linka tradizzjonali u għalhekk tintuża skala ta’ kuluri fuq l-abjad, l-iswed, il-griż u l-aħmar fil-kannella. Barra minn hekk, f’dawn il-ġonna jiġu apprezzati ferm l-oġġetti antiki, bil-kuluri tagħhom mitfija, minħabba li dawn joħolqu sens ta’ żmien u ta’ profondità.

  Il-kitbiet ta’ ‘couplets’ li kienu jikkonsistu f’xi ideat jew sentimenti tas-sid, inkella f’xi kwotazzjonijiet minn xi poeżiji sinifikanti, kienu jitwaħħlu f’xi inħawi partikolari tal-ġonna u bosta drabi dawn kienu jiġu disinjati minn esperti tal-kalligrafija. Dawn il-kitbiet ma kellhomx biss l-iskop li jiddekoraw il-post imma anki biex bihom jistagħna aktar l-ambjent kulturali tal-ġnien innifsu u flimkien ma’ l-għażliet kollha li semmejt hawn fuq, il-viżitatur ikun jista’ jxomm ir-riħa tfuħ tal-kotba li kienu tant għal qalb il-litterati.

  Tibdiliet fi Ġnien is-Serenità

  L-inġinier Hu Zhong Jing infurmani li f’dawn l-aħħar ħames xhur twettqu diversi xogħolijiet f’dan il-ġnien fejn fosthom ġew irranġati xi partijiet li oriġinarjament kienu saru fl-1997 u li ddeterjoraw matul is-snin, u anki żdiedu xi kostruzzjonijiet oħra. Din il-ħidma saret permezz ta’ għadd ta’ ħaddiema Ċiniżi speċjalizzati fil-bini ta’ dawn il-ġonna, filwaqt li l-‘landscaping’ sar minn kumpaniji lokali. Dan il-proġett li primarjament tħallas mill-gvern Ċiniż taħt il-ftehim tal-Foreign Aid Projects ġie jiswa madwar 4.21 miljun ewro.

  Hu Zhong Jing insista li dan il-proġett hu frott il-ħbiberija kbira li teżisti bejn iż-żewġ pajjiżi. Barra minn hekk huwa qalli illi xogħol bħal dan li jsir f’diversi pajjiżi oħra madwar id-dinja, għandu l-iskop li jsaħħaħ il-kooperazzjoni u anki li jesponi l-kultura Ċiniża fost kulturi oħra.

  Min-naħa l-oħra, id-disinjatur Luo Yi dawwarni mal-ġnien u urini kif huwa kellu jkompli jibni fuq l-istess stil li sar qabel sabiex ikun hemm kontinwità. Għaldaqstant il-paviljuni l-ġodda jixbħu ħafna lil ta’ qabilhom u anki l-kuriduri jkomplu mal-oħrajn. Hekk kif fetaħli l-paviljun li se jkun jista’ jintuża għall-esebizzjonijiet u għaċ-ċerimonji, tpaxxejt bil-ġmiel u bl-eleganza tal-għamara bi stil tradizzjonali Ċiniż.

  Naturalment ma setax jonqos li dan id-disinjatur żagħżugħ jittanta jħalli wkoll it-timbru personali u modern tiegħu f’dan il-ġnien. Xogħol minn dawn li laqatni ferm kien id-disinn tat-‘tea-room’ li ġiet dekorata b’settijiet ta’ mwejjed u magħqad tal-porċellana tipika Ċiniża bl-ilwien bojod u koħol li tassew jixirqu mal-ambjent uniku tal-post. Madanakollu, ma stajtx ma nimpressjonax ruħi bil-proġett li huwa ddisinja fil-fetħa tal- entratura prinċipali tal-ġnien. Dan ix-xogħol jinkludi xena minquxa fuq ħaġra kbira li nġiebet mill-belt ta’ Suzhou u fuqha hemm disinjata veduta popolari ħafna fiċ-Ċina tal-belt ta’ Suzhou fi żmien antik. Din ix-xena tista’ tiġi osservata mill-qrib mill-viżitaturi billi jimxu fuq ġebel poġġut b’reqqa ġewwa vaska sabiex joffri s-sensazzjoni li wieħed qiegħed jimxi fuq wiċċ l-ilma. Fiċ-ċentru ta’ din il-vaska, wieħed isib ukoll minjatura ta’ logħba tradizzjonali Ċiniża msejjħa “flowing cups on a winding river”. Din il-logħba kienet tikkonsisti f’diversi kanali mimlija bl-ilma u fihom kienu jitpoġġew tazzi bix-xorb li mbagħad jibdew jiżżerżqu matul il-kanali fuq l-ilma. Dak li t-tazza tiegħu tasal sat-tarf mingħajr ma tinqaleb kien jirbaħ filwaqt li t-telliefa kien ikollhom jixorbu minn din it-tazza jew jikkomponu poeżija.

  Is-sindku Frederick Cutajar li lura fl-1997 kien għażel l-isem ta’ dan il-ġnien kien kburi mhux ftit bix-xogħol li sar peress li issa l-pubbliku se jkun jista’ jgawdi minn post ferm aktar attraenti. Intant, il-viżitaturi issa se jkollhom ukoll il-possibilità li jikru awdjo-gwida mill-ġnien stess sabiex ikunu jistgħu jisimgħu informazzjoni dettaljata dwar partijiet varji mill-ġnien u b’hekk igawdu minn esperjenza aktar sinifikanti. Apparti minn dan, permezz ta’ diversi boards, il-pubbliku se jkollu wkoll spjega bil-miktub ta’ dak li jkun qed jara. Attrazzjoni oħra f’dan il-ġnien tinkludi n-numru ta’ skulturi tal-bronż li juru attivitajiet tradizzjonali Ċiniżi, fosthom: persuna tixrob it-tè, mara tinseġ il-ħarir, raġel jilgħab iċ-ċess Ċiniż u grupp idoqqu strumenti mużikali. Bil-qiegħda fuq bank ħdejn dawn tal-aħħar, Frederick waqaf għal ftit biex nammiraw is-serenità tal-post. U hekk kif għajnejja xorbu l-meravilja tal-post ma kellix diffikultà biex nifhem l-għala s-sindku diġà qiegħed ikollu numru ta’ bookings minn nies li xtaqu jorganizzaw xi attività hemmhekk fejn fosthom ser jiġi ċċelebrat tieġ ftit wara li jsir il-ftuħ uffiċjali ta’ dan il-ġnien.

  (Dan l-artiklu ġie ppubblikat fis-sensiela PONT MAĊ-ĊINA (3 Parti) fit-Torċa tas-6 t’April 2014)

  Share on Facebook

  2014.06.22 / no responses / Category: Torca - Features & Articles

• PONT MAĊ-ĊINA – IT-TIENI PARTI – L-arti ta’ kif tgħix b’saħħtek

  

  

  Għal ħafna mis-soċjetajiet tal-Punent, l-idea ta’ xi tfisser li tkun b’saħħtek hija li ma tkunx marid. Iżda dan mhux il-każ fil-kultura Ċiniża. Infatti fiċ-Ċina l-aspett tas-saħħa jinkorpora fih sistema komprensiva ta’ stil ta’ ħajja li tinsisti ħafna fuq il-bilanċ tal-eżistenza, l-armonija man-natura, dieta tajba, l-użu ta’ ħxejjex naturali u mediċinali, eżerċizzju regolari, metodi varji ta’ massaġġi, rilassament tal-moħħ, tal-ġisem u tal-ispirtu, u numru oħra ta’ prattiċi distinti, fosthom l-agupuntura. Ta’ min isemmi li dan l-għarfien dwar l-arti ta’ kif wieħed jgħix b’saħħtu, li llum jifforma parti mit-tradizzjoni nazzjonali Ċiniża, evolva matul eluf ta’ snin ta’ esperimentazzjoni u studji dwar is-saħħa u l-lonġevità li minn dejjem kienu popolari f’dan il-pajjiż. Hekk kif tħajjart nesplora dan il-kunċett Ċiniż, minnufih sibt ruħi f’dinja pjuttost aljena, fejn il-filosofija, il-lingwa, id-dijanjosi u l-prattiċi użati għall-fejqan huma għal kollox differenti minn dak li aħna mdorrijin għalihom. Għaldaqstant iddeċidejt li ninvestiga din il-fonti ta’ għerf antika billi nersaq għand min seta’ jfissirli aħjar…

  Iċ-Ċentru Reġjonali Mediterranju tal-Mediċina Tradizzjonali Ċiniża f’Malta

  Iċ-Ċentru Reġjonali Mediterranju tal-Mediċina Tradizzjonali Ċiniża f’Malta jinsab fl-inħawi ta’ Kordin, Raħal Ġdid. Dan ġie mwaqqaf fl-1994 bħala parti minn proġett ta’ kooperazzjoni bejn Malta u ċ-Ċina. Għal dawn l-aħħar 20 sena, kull sentejn, f’dan iċ-ċentru jintbagħat tim ġdid ta’ tobba miċ-Ċina sabiex jibdel lill-grupp li jkun hemm qabel, ħalli dawn ikunu jistgħu joffru s-servizzi tagħhom kemm minn dan il-post u kif ukoll mill-isptar Mater Dei u mill-isptar ġenerali t’Għawdex.

  Id-Direttriċi taċ-Ċentru, Dr. Wang Xiaolan, infurmatni li l-aħħar tim mediku wasal f’Malta f’Lulju tal-2013 u jikkonsisti minn sitt membri, li erbgħa minnhom huma esperti fil-mediċina tradizzjonali Ċiniża. Hija stqarret illi aktar ma jgħaddi ż-żmien il-poplu Malti qiegħed kull ma jmur iżid fl-attendenza tiegħu f’dan iċ-ċentru, tant li dan l-aħħar huma qed jirċievu madwar 10,000 pazjent fis-sena. Infatti fl-2012, sar investiment ta’ 400,000 ewro mill-gvern Ċiniż, sabiex il-post jiġi restawrat b’mod estensiv bil-għan li jiżdiedlu l-ispazju u jissebbaħ l-ambjent ta’ fejn jintlaqgħu l-klijenti.

  Il-filosofija tal-mediċina tradizzjonali Ċiniża

  It-tabib Xia Yong Jiang, espert fil-qasam tal-mediċina tradizzjonali Ċiniża, laqagħni f’waħda mill-kmamar tat-trattamenti ta’ dan iċ-ċentru sabiex jintroduċini ma’ dan il-qasam u anki biex ikun jista’ jurini fil-prattika dak li jsir fuq il-pazjenti.

  Il-kliem mill-ewwel waqa’ fuq il-filosofija Ċiniża dwar kif tiġi trattata s-saħħa, fejn b’kuntrast mas-sistema tal-Punent li ġeneralment tiffoka biex tikkura l-parti muġugħa jew l-organu marid fil-ġisem tal-bniedem, is-sistema Ċiniża tħares lejn il-bniedem kollu u lejn l-ambjent li qed jgħix fih bil-għan li tifhem x’inhu dak li qed iwassal għal din is-sitwazzjoni ta’ nuqqas ta’ saħħa. Dan ir-raġunament huwa mibni fuq il-kunċett illi l-bniedem innifsu jikkonsisti f’dinja żgħira li teżisti f’dinja ferm akbar, fejn il-bidliet fid-dinja l-kbira jħallu l-effetti tagħhom fuq saħħet l-individwu. Kollox huwa mibni fuq l-idea tal-armonija bejn il-bniedem u n-natura, l-integrità bejn il-ġisem u l-moħħ tal-bniedem u l-manteniment ta’ bilanċ dinamiku tal-attivitajiet tal-ħajja fl-isfond tal-influwenzi tal-ambjenti interni u esterni.

  Infatti fil-kultura Ċiniża, is-saħħa tal-bniedem tiddependi mill-ekwilibriju bejn il-forzi tal-yin u l-yang. Skont din it-teorija, hekk kif dak kollu li qiegħed taħt ix-xemx għandu parti imdawwla u parti dellija, daqstant ieħor kull ħaġa fid-dinja għandha żewġ aspetti opposti fiha, li għalkemm jeżistu f’kunflitt, fl-istess ħin huma wkoll dipendenti fuq xulxin. Sadanittant, teorija oħra fundamentali hija mwaqqfa fuq il-prinċipju taċ-qi (tinċara ‘ċi’), hekk kif huwa maħsub li dak kollu li hu ħaj, fosthom il-bniedem, għandu fih dan l-element ta’ enerġija naturali li fuqha jiġu bbażati l-azzjonijiet u l-emozzjonijiet kollha. Permezz ta’ sistema ta’ meridjani (bħal tubi) ġewwa l-bniedem, din l-enerġija naturali msejjħa qi flimkien mad-demm, jiċċirkolaw madwar il-ġisem. Barra minn hekk, l-istess sistema li hija magħmula minn aktar minn 360 punt meridjan, tirrelata l-organi interni maċ-ċelloli u ma’ l-organi superfiċjali sabiex tifforma ġisem sħiħ organiku.

  Bosta min-nies tal-Punent jsibuha diffiċli biex jaqbdu tarf ta’ din l-idea taċ-qi u minħabba l-istess raġuni ma jifhmux anqas il-kunċett tal-agupuntura li jinvolvi l-inserzjoni tal-labar fil-ġisem tal-bniedem matul il-kwantità ta’ punti meridjani. Jingħad li l-agupuntura bdiet fil-preistorja hekk kif il-bniedem beda jistudja u jesperimenta fuq ġismu sakemm irrealizza li jekk idaħħal xi ħaġa bil-ponta f’partijiet partikolari tal-ġilda tiegħu, ikun qed joħloq ċertu serħan mill-uġiegħ. Probabbilment f’dak iż-żmien kien jintuża xi għadam irqiq li jiġi raffinat aktar bil-ġebel. Jista’ jkun li kienu jintużaw ukoll ix-xewk twil ta’ xi qniefed. Maż-żmien din is-sejba kompliet tiġi żviluppata sakemm illum wieħed isib labar tal-istainless steel li jvarjaw minn tul ta’ 13mm sa 125mm.

  L-agupuntura

  L-għan prinċipali tal-agupuntura huwa li jimmanipula l-enerġija qi li tkun ġiet ibblukata f’xi post partikolari minħabba xi nuqqas ta’ bilanċ fil-ħajja tal-pazjent. Jintużaw labar differenti fit-tul u fil-qies skont il-bżonn li jkun hemm u dawn jiġu stimulati billi jiddaħlu l-ġewwa fil-ġilda u jiġu mċaqalqa ħalli jħallu l-effett tagħhom. Jeżistu diversi punti partikolari, magħrufa bħala acupoints, fuq il-parti ta’ barra tal-ġisem li minnhom jgħaddi ċ-qi. Hemm tliet postijiet distinti fejn jitpoġġew il-labar: il-‘punt lokali’ li huwa l-lok tal-problema, il-‘punt distanti’ li jkun jinsab fuq l-istess linja tal-meridjan tal-punt lokali, u l-‘punt ashi’ li jimmarka eżatt il-parti fejn il-pazjent l-aktar li jħossu muġugħ. Naturalment it-tabib ikollu bżonn jagħmel id-dijanjosi tiegħu sabiex jagħraf fejn qegħdin dawn il-punti. Intant, kollox jiddependi mir-raġuni l-għala l-pazjent ikun referut

  Bħala persuna li niddejjaq ħafna mil-labar, ikolli nistqarr li l-prattika tal-agupuntura tmeżmiżni ħafna. Madanakollu jeħtieġ ukoll li nassikura lill-qarrejja, li ftit li xejn qatt rajt lil xi pazjent jirreaġixxi għal xi uġiegħ imqanqal mid-dħul ta’ dawn il-labar, anki meta dawn jidħlu fil-wiċċ u fir-ras! Meta staqsejt lil Dr Xia xi tkun ir-reazzjoni tal-pazjenti għall-agupuntura, huwa qalli li bosta drabi l-pazjenti li jirrikorru fiċ-ċentru jkunu ġew rakkommandati li jattendu hemmhekk jew mit-tobba tagħhom stess, inkella minn xi ħbieb li diġà jkunu esperjenzaw din il-prattika u allura jkunu jafu li m’hemm xejn minn xhiex tibża’. Min-naħa l-oħra, t-tabib ikkonfermali li ma’ nies li bħali jitwaħħxu mil-labar u ma’ oħrajn li qatt ma jkunu ltaqgħu ma’ xi ħadd li pprova l-agupuntura, huma jpoġġu jiddiskutu bil-kalma u jfhiemu lil dak li jkun x’ser jiġri u għalfejn, sakemm il-pazjent iħossu rilassat biżżejjed u pront biex issir fuqu din il-prattika tradizzjonali. Intant, hu interessanti nsemmi illi l-agupuntura tintuża għal diversi ċirkustanzi fosthom għall-uġiegħ in ġenerali tal-muskoli, emikranja, puplesija u għal min jixtieq inaqqas mill-piż.

  Waqt din l-intervista nzerta li kien hemm klijenta li fuqha kienet qed tiġi applikata l-agupuntura. Kathy Williams spjegatli kif tul ħajjitha kollha hija kienet tbati minn emikranja qawwija li saret ferm agħar hekk kif għaddiet mill-fażi taċ-change of life. Madanakollu, fit-tliet darbiet li għamlet l-agupuntura f’dan iċ-ċentru, hija mill-ewwel ħassitha ġejja għall-aħjar. Meta staqsejtha jekk qattx beżgħet mil-labar hija weġbitni fil-pront li meta tkun muġugħ tassew, tkun lest li tagħmel kollox biex jgħaddilek. Xorta waħda hija kkonfermatli li l-labar ma jikkawżawx uġiegħ waqt l-applikazzjoni tagħhom. Hija kompliet tfhemni kif f’dik il-ġurnata wara li jsir it-trattament, tħossha daqsxejn imħawwda, imma l-għada tqum fi stat tassew tajjeb hekk kif l-effett tal-agupuntura jibda jirrifletti ruħu fil-ġisem. Kathy qaltli li inizzjalment hija kienet xettika u suspettuża ħafna minn kemm l-agupuntura tista’ tkun verament effettiva iżda wara li ppruvata, hija temmen li għal ċertu wġiegħ partikolari, m’hemm xejn aħjar minnha. Fuq kollox, peress li din hija sistema naturali, ma tħalli l-ebda effetti kollaterali bħal kif tagħmel il-mediċina li mdorrijin nużaw aħna.

  L-investigazzjoni tal-ġisem

  Waqt l-intervista tiegħi ma’ Dr Xia skoprejt ukoll illi d-dijanjosi li jagħmlu t-tobba li jipprattikaw il-mediċina tradizzjonali Ċiniża, wkoll tvarja minn dik tal-Punent. Infatti, dawn it-tobba jkunu diġà bdew jieħdu indikazzjoni ta’ x’jista’ jkollu l-pazjent ma’ l-ewwel daqqa t’għajn li jagħtuh. Dan isir peress li jiġi nnutat kif il-pazjent qiegħed jimxi lejn it-tabib, ngħidu aħna jekk hux qed jgħaġġel jew jimxi dritt, inkella hux qed iserrep. Imbagħad it-tobba jinnutaw il-forma u l-qagħda tal-bniedem li jkollhom quddiemhom, fosthom jekk hux irqiq jew oħxon, l-istat tal-kulur tal-ġilda, l-espressjoni ta’ wiċċu, kif qiegħed bil-qiegħda u l-mod li bih qed jitkellem. Titqies ukoll il-vitalità tal-individwu mill-bixra ta’ għajnejh u miċ-ċarezza tagħhom, mill-kulur ta’ xufftejh u minn kemm ileqq jew jidher b’saħħtu xagħru. Ċertament kont sorpiża ferm bl-attenzjoni kbira li tingħata lill-ilsien hekk kif dan huwa maħsub li jirrifletti l-kundizzjoni tal-organi interni tal-bniedem u għalhekk il-kulur, il-forma u l-kisja li jkun hemm fuqu tiġi osservata fid-dettall.

  L-investigazzjoni tal-pazjent tinkludi wkoll is-smiegħ tal-leħen, tat-tqaħqiegħ u tan-nifs. Dari l-qagħda tas-saħħa tal-pazjent kienet ukoll tinxtamm iżda llum din hija diffiċli aktar peress li n-nies jużaw ħafna fwejjaħ li jgħattu r-riħa personali tagħhom. Waqt din l-eżaminazzjoni jittieħed ukoll il-qari tal-polz tal-pazjent imma dan isir b’mod differenti minn kif nafuh aħna, hekk kif jintużaw tliet iswaba. Evetwalment ikun imiss ukoll li jintmiss il-klijent sabiex titkejjel it-temperatura tiegħu, l-umdità li tinħass fih u xi nefħiet li jista’ jkollu. Tiġi ċċekkjata wkoll il-parti taż-żaqq u wara jiġu identifikati l-postijiet fejn il-pazjent qed iħoss l-uġiegħ.

  Matul dan kollu, it-tabib ikun qiegħed jistaqsi wkoll lill-pazjent xi informazzjoni dwar l-istil tal-ħajja tiegħu, fosthom dwar id-dieta tiegħu, jekk jagħmilx eżerċizzju, jekk għandux xi stress fil-familja jew fuq ix-xogħol. Dan isir sabiex it-tabib ikun jista’ jindividwa fejn qiegħda l-problema tal-pazjent minħabba li kif diġà semmejt qabel, il-filosofija tal-mediċina tradizzjonali Ċiniża tisħaq illi l-mard u l-uġiegħ huma dejjem konsegwenza ta’ nuqqas ta’ bilanċ fil-ħajja.

  Dr Xia insista kemm hu importanti li tinbena relazzjoni ta’ fiduċja bejn il-pazjent u t-tabib għax huwa permezz t’hekk li dawn it-trattamenti jsiru aktar effettivi. Infatti kont tassew impressjonata meta huwa infurmani li qabel jintbagħtu sabiex jaħdmu hawn Malta, dawn it-tobba Ċiniżi jkollhom jattendu għal tmien xhur kors sabiex jitħarrġu fil-lingwa Ingliża u anki biex jitgħallmu dwar il-kultura Maltija, partikolarment dwar ir-reliġjon tagħna, ħalli b’hekk huma jkunu jistgħu jifhmu u jikkomunikaw aħjar mal-pazjenti Maltin!

  Kompetizzjoni tal-kitba ‘Chinese Doctors through My Eyes’

  Bħala parti miċ-ċelebrazzjoni mill-20 anniversarju mit-twaqqif tiegħu, iċ-Ċentru Reġjonali Mediterranju tal-Mediċina Tradizzjonali Ċiniża f’Malta nieda kompetizzjoni tal-kitba għall-klijenti tiegħu fejn dawn qed jiġu mħajjra li jiktbu l-esperjenzi tagħhom ġewwa dan il-post. F’artiklu ta’ mhux aktar minn 1500 kelma, min jixtieq jipparteċipa huwa mitlub jikteb dwar l-esperjenzi tiegħu mat-tobba Ċiniżi u xi rakkonti interessanti dwar it-trattamenti li rċevew. Barra minn hekk jistgħu jiġu ppreżentati wkoll xi ritratti li setgħu ttieħdu fiċ-ċentru waqt xi okkażżjonijiet speċjali.

  Huwa importanti li dan il-materjal għandu jintbagħat liċ-ċentru permezz tal-email mrctcm@gmail.com mhux bħala attachment imma bħala parti mill-messaġġ innifsu. Għandhom jitniżżlu wkoll l-isem, is-sess, ix-xogħol, l-indirizz tad-dar u n-numru tat-telefon fil-bidu tal-email mibgħuta.

  Il-kitbiet rebbieħa huma mistennija li jkunu miktuba b’mod ċar u bi stejjer interessanti, li idealment ikollhom perspettiva unika u sens qawwi ta’ emozzjoni. Ir-rebbieħa ta’ din il-kompetizzjoni se jingħataw il-premijiet tagħhom waqt avveniment li ser jiġi organizzat biex ifakkar dan l-20 anniversarju f’April li ġej. Intant, għalkemm l-għeluq ta’ din il-kompetizzjoni kellu jkun sal-31 ta’ Marzu 2014, għall-qarrejja ta’ dan l-artiklu din id-data qiegħda tiġi mġedda sas-7 t’April 2014.

  Għal aktar informazzjoni wieħed jista’ jidħol fil-Facebook fuq Mediterranean Regional Centre for Traditional Chinese Medicine jew iċempel fuq 21691799.

  Lezzjonijiet tat-Taijiquan

  Bil-ħsieb li dawn l-artikli jservu tassew ta’ pont bejn il-kultura Maltija u dik Ċiniża, se nkun qed ninfurmakhom ukoll dwar xi opportunitajiet biex intom stess idduqu ftit minn dak li nkun kellimtkhom dwaru.

  Infatti did-darba se nistedinkhom biex tattendu għall-lezzjonijiet tat-Taijiquan li qed jiġu organizzati miċ-Ċentru Kulturali taċ-Ċina f’Malta flimkien mal-Valletta Taiji Club. Professjonista f’dan il-qasam ta’ arti marzjali se jkun qed jintroduċi lill-istudenti mhux biss ma’ dan l-istil ta’ difiża imma anki mal-filosofija li hemm warajh u anki mat-teoriji relatati mas-saħħa permezz tat-Taiji. Ta’ min jiċċara li għalkemm din hi forma ta’ arti marzjali, il-movimenti li jintużaw fiha huma ġentili, rilassati u mexxejja, maħsuba biex joħolqu l-bilanċ fil-prattikant sabiex dan jgħix ħajja aktar b’saħħitha.

  Dan il-kors ser isir bejn it-8 t’April 2014 u l-25 t’April 2014. Il-lezzjonijiet isiru kull nhar ta’ Tlieta u l-Ġimgħa mis-6.30pm sat-8.00pm.

  Għal aktar informazzjoni wieħed jista’ jidħol fis-sit taċ-Ċentru Kulturali taċ-Ċina http://malta.cccweb.org/mt/ inkella fil-Facebook fuq China Cultural Centre in Malta jew iċempel fuq 21225055.

   

  (Dan l-artiklu ġie ppubblikat fis-sensiela PONT MAĊ-ĊINA (2 Parti) fit-Torċa tat-30 ta’ Marzu 2014)

  Share on Facebook

  2014.06.22 / no responses / Category: Torca - Features & Articles

• PONT MAĊ-ĊINA – L-EWWEL PARTI – Is-sena taż-żiemel

   

  

  Hekk kif xi ħadd isemmi ċ-Ċina, f’moħħna l-Maltin mill-ewwel jitfasslu dehriet ta’ firxa immensa ta’ art, b’popolazzjoni enormi, b’kultura u bi tradizzjonijiet differenti, b’kitba distinta u b’lingwa li ma nifhmux. Din id-diversità flimkien mad-distanza ġeografika li hemm bejn iż-żewġ pajjiżi spiss iwasslu biex ftit li xejn Maltin iżuru liċ-Ċina, u peress li rari jkollna l-opportunità li niltaqgħu ma’ individwi Ċiniżi f’Malta, iċ-Ċina u niesha għandhom ħabta jieħdu sura leġġendarja u misterjuża. Konsegwenza t’hekk hemm min iħossu affaxxinat u kurjuż biex jiskopri aktar dwar dawn l-aspetti, mentri oħrajn jagħżlu li ma jintrigawx ruħhom b’dak li hu insolitu, u jieqfu hemm. Għaldaqstant din id-darba deherli li għandi nittanta nimla xi ftit minn dan il-vojt billi permezz ta’ sensiela ta’ artikli, nesplora u niskopri xi fatti u rakkonti interessanti dwar iċ-Ċina u niesha, bit-tama li eventwalment inkun qarribt xi ftit aktar liż-żewġ kulturi lejn xulxin.

  Is-sena l-ġdida u l-kalendarju lunari

  Bħala introduzzjoni, ħassejt li għandi niddedika l-ewwel artiklu liċ-ċelebrazzjonijiet tas-sena l-ġdida Ċiniża, liema ġurnata ma tiġix iċċelebrata fl-ewwel ta’ Jannar. Peress li l-kalendarju tradizzjonali Ċiniż huwa ibbażat fuq il-fażijiet tal-qamar, l-ewwel tas-sena fiċ-Ċina ma tiġix dejjem fl-istess ġurnata minħabba li din tiddependi minn meta jidher il-qamar kwinta li ġeneralment jaħbat lejn l-aħħar ta’ Jannar u l-bidu ta’ Frar. Infatti l-bidu tas-sena 2014 ġie iċċelebrat fil-31 ta’ Jannar miċ-Ċiniżi.

  Skont it-tradizzjoni, dan il-kalendarju lunari nħoloq fi żmien antikissimu minn grupp ta’ antenati bdiewa li kienu jqassmu x-xogħol agrikolu tagħhom b’konformità mal-fażijiet tal-qamar. Il-qamar kwinta tas-sena l-ġdida kien jiftaħ staġun ieħor għaż-żriegħ u sabiex jiġbdu fuqhom il-fortuna, is-soċjetajiet primittivi ħolqu ċerimonja li kienet tkopri diversi ġranet sabiex matulhom jitwettqu diversi sagrifiċċji lill-allat. Jingħad li biż-żmien din iċ-ċelebrazzjoni nbidlet f’festa li llum hija magħrufa bħala l-Festival tar-Rebbiegħa (Spring Festival).

  Spring Festival

  Nibda biex insemmi li bosta Ċiniżi jirrikonoxxu lil dan il-festival ukoll bl-isem ta’ “Guo Nian”. Dan it-terminu hu marbut ma’ leġġenda antika li tirrakkonta illi fil-ġranet tal-aħħar tas-sena, kull darba kien qed jitla’ mostru mill-baħar bl-isem ta’ Nian li kien iħalli ħerba sħiħa warajh u għadd ta’ nies maqtula. Jidher li ħadd ma seta’ jsib irkaptu ta’ dan il-bhima sakemm darba minnhom raġel xiħ żvela lin-nies tal-inħawi li dan il-mostru kien jibża’ mill-istorbu u min-nar. Għalhekk, dik is-sena n-nies qabdu ħuġġieġa kbira bil-qasab u hekk kif Nian tela’ l-art u sema’ t-tfaqqiegħ tal-qasab u ra d-dawl tan-nar, huwa lebbet rasu lura lejn il-fond tal-baħar u qatt ma rritorna aktar. B’hekk in-nies setgħet tiċċelebra l-Guo Nian, li fi kliem ieħor tfisser il-libertà li n-nies tieħu gost fl-ewwel ġurnata tas-sena mingħajr il-biża’ ta’ Nian. Bħala tifkira ta’ din il-ġrajja, waħda mid-drawwiet f’dan iż-żmien hija li jinħaraq gozz ġigġifogu sabiex b’hekk tinħoloq l-istess atmosfera li jitkexkex minnha Nian.

  Dan il-festival huwa marbut ħafna ma’ qalb iċ-Ċiniżi minħabba li wieħed mill-għanijiet prinċipali tiegħu huwa wkoll li jgħaqqad il-familji flimkien sabiex dawn jibdew is-sena fil-kumpanija sabiħa ta’ xulxin. Fil-fatt, fil-ġranet ta’ qabel, miljuni ta’ Ċiniżi li jkunu f’inħawi oħra fiċ-Ċina jew saħansitra f’pajjiżi oħra madwar id-dinja, jitilqu kollox warajhom sabiex imorru lejn id-djar tal-ġenituri tagħhom ħalli jiċċelebraw magħhom dawn il-jiem sbieħ. Huwa neċessarju li kulħadd jilħaq jasal qabel lejliet l-ewwel tas-sena għaliex hekk kif tinżel ix-xemx, mill-ewwel jibdew iċ-ċelebrazzjonijiet.

  Huwa interessanti li wieħed ikun jaf illi l-iSpring Festival huwa l-aktar ċelebrazzjoni importanti u l-itwal wieħed fost iċ-ċerimonji kollha fiċ-Ċina, hekk kif dan idum għaddej għal 15 il-ġurnata sħaħ! Infatti, minħabba li dan il-festival jinvolvi għadd ta’ funzjonijiet u attivitajiet f’kull ġurnata, il-preparamenti għalih jibdew minn xi xahar qabel.

  L-ewwel biċċa xogħol tikkonsisti fit-tindif elaborat tad-dar sabiex kull sfortuna li jista’ jkun hemm ġo fiha titneħħa, ħalli tagħmel post għax-xorti t-tajba li tkun riesqa mal-bidu tas-sena. Imbagħad imiss ukoll li jinqatgħu numru ta’ strixxi ta’ karti ħomor sabiex fuqhom jiġu ddiżinjati xi poeżiji qosra. Dawn l-istrixxi, magħrufa bħala ‘couplets’, jitwaħħlu mal-bieb ta’ barra u għandhom il-funzjoni li jkeċċu l-ispirti ħżiena u li jistiednu x-xorti t-tajba lejn id-dar. Min-naħa l-oħra, fuq it-twieqi jitwaħħlu wkoll diżinji ta’ xi allat antiki jew ukoll xi simboli tagħhom, dejjem bl-istess għan ta’ protezzjoni għar-residenti ta’ dik id-dar kontra l-influwenzi ħżiena.

  Ċertament, waħda mill-attivitajiet li tinvolvi ħafna xogħol hija l-ikla ta’ lejliet l-ewwel tas-sena, l-aktar għax din hija mistennija li tkun abbundanti ħafna. Peress li ċ-Ċina hija kbira u allura anki t-temperaturi jvarjaw, it-tip ta’ tisjir għal din l-ikla jinbidel minn post għall-ieħor. Ngħidu aħna fit-tramuntana tal-pajjiż, fejn ġeneralment ikun hemm is-silġ u kesħa kbira, platt minnhom jeħtieġ li jinkludi d-‘dumplings’ f’forma ta’ boroż li jagħtuk l-impressjoni li huma mimlija bl-ingotti tad-deheb, sabiex dawn jiġbdu l-ġid u l-prosperità fuq in-nies miġbura hemm. Min-naħa l-oħra, fl-inħawi tan-nofsinhar taċ-Ċina, fejn it-temp ikun aktar sħun, l-ikla tkun mistennija li tinkludi xi platt ħut għax dan jissimbolizza l-possibilità li taqla’ ġid ħafna aktar minn dak li qatt tista’ tistenna. Intant, din l-attività ddum għaddejjha l-lejl sħiħ għaliex in-nies jibqgħu mqajjma sakemm jasal il-ħin biex isellmu lis-sena l-antika u jilqgħu lil dik ġdida. Dakinhar fuq it-TV għadd ta’ programmi ta’ divertiment iżommu kumpannija lin-nies u jgħinu biex tinħoloq atmosfera ferriħija matul dawn is-siegħat ta’ stennija.

  L-ewwel tas-sena

  F’dan il-jum kulħadd ikun mistenni li jmur iżur lill-qraba l-aktar anzjani, imbagħad lill-membri l-oħra tal-familja u lill-ħbieb. L-anzjani u l-antenati huma rispettati ħafna fil-kultura Ċiniża u infatti ċerti ċelebrazzjonijiet f’dawn il-ġranet ikunu maħsuba wkoll biex ifakkru anki lill-membri mejta tal-familja. Min-naħa l-oħra, it-tfal ikunu qed jistennew bi ħġarhom il-famużi pakketti bil-flus tax-xorti li jingħataw lilhom f’din il-ġurnata mingħand il-qraba anzjani tagħhom. Dawn il-flus jitpoġġew ġewwa envelop aħmar peress li dan il-kulur huwa marbut max-xorti t-tajba. Infatti, din id-drawwa li tmur lura għal aktar minn 2000 sena, hija aktar imfittxija għar-risq milli għall-flus innifishom.

  Il-Festival tal-Lanterni

  F’din iċ-ċerimonja, in-nies idendlu għadd kbir ta’ lanterni mad-djar u fit-triqat biex joħolqu atmosfera maġika u meraviljuża. Din hija l-aħħar ġurnata taċ-ċelebrazzjonijiet tas-sena l-ġdida u probabbilment għalhekk ix-xalar u l-briju jkun kbir ħafna. Għadd ta’ żeffiena jilbsu kostumi kkuluriti u jagħtu spettaklu mill-aqwa li ġeneralment jinkludi wkoll iż-żfin tradizzjonali bix-xbiehat tad-draguni u bl-iljuni. Tant ikun hemm nies, karrijiet, tiżjin u kuluri fit-triqat, li t-turisti li jinzertawhom sikwit jirreferu għal din il-ġurnata bħala l-Karnival taċ-Ċiniżi. Naturalment, anki f’dawn il-festeġġjamenti ssib id-diversità fl-inħawi differenti taċ-Ċina. Infatti fil-provinċja ta’ Heilongjiang, f’Qiqihar li tinsab fit-tramuntana tal-pajjiż, in-nies jiċċelebraw il-Festival tal-Lanterni billi jintefgħu jinqalbu fuq is-silġ għax skont tradizzjoni antika dan ibiegħed il-mard u l-isfortuna u jġib is-saħħa, is-suċċess u l-paċi fis-sena l-ġdida. Min-naħa l-oħra, fil-provinċja ta’ Shanxi, ġewwa Huairen li tinsab f’parti aktar ċentrali taċ-Ċina, in-nies jagħmlu torri kbir, jagħtuh in-nar u hekk kif il-ħuġġieġa titla’ ‘l fuq lejn is-smewwiet, il-folla ddur tliet darbiet magħha fuq naħa u mbagħad tliet darbiet oħra bil-kontra sabiex iġibu fuqhom is-saħħa u x-xorti tajba. Fatt kurjuż huwa li din is-sena, il-Festival tal-Lanterni nzerta fl-14 ta’ Frar, meta aħna konna qed niċċelebraw il-festa ta’ jum San Valentinu.

  Tibdiliet matul is-snin ta’ dawn it-tradizzjonijiet

  Dawn it-tradizzjonijiet inbidlu ħafna matul is-snin. Infatti, uħud mill-użanzi spiċċaw għal kollox, mentri oħrajn ġodda ġew introdotti. Fosthom, nistgħu nsemmu illi llum bosta Ċiniżi jużaw il-kalendarju bis-sistema tal-Punent, għadilli l-bdiewa għadhom jimxu fuq il-kalendarju lunari. Drawwa oħra li ttieħdet mill-Punent hija illi n-nies li jgħixu fl-ibliet qed imorru jiċċelebraw l-ikla tal-ewwel tas-sena f’xi ristorant minflok jibqgħu d-dar. Finalment, għalkemm kull min jista’ jipprova jirritorna lejn art twelidu u lejn familtu f’dawn iż-żminijiet, dawk li jinqabdu bix-xogħol jew b’xi rbit ieħor, ikollhom jikkuntentaw b’xi telefonata minn fuq il-mobile jew permezz ta’ xi mezz ta’ teknoloġija oħra li tippermetti li għallinqas il-familjari jaraw lil xulxin fuq skrin. Ormaj hawn bosta Ċiniżi li jgħixu f’pajjiżi differenti madwar id-dinja u akkost li jkunu l-bogħod minn pajjiżhom, dawn jagħmlu minn kollox biex jiċċelebraw uħud mit-tradizzjonijiet tagħhom sabiex jaqsmu l-ġmiel tal-kultura tagħhom ma’ kulturi oħra differenti.

  Is-snin marbuta mal-annimali taż-żodjaku

  Hemm 12 il-annimal marbut maż-żodjaku Ċiniż u mal-kalendarju tradizzjonali lunari. Dawn huma fl-ordni tagħhom: il-far, il-barri, it-tigra, il-fenek, id-dragun, is-serp, iż-żiemel, il-mogħża, ix-xadina, is-serduk, il-kelb u l-majjal. Hemm bosta leġġendi li jispjegaw kif intagħżlu dawn l-annimali u kif dawn tpoġġew hekk wara xulxin, fosthom waħda li tgħid li darba minnhom l-imperatur sejjaħ lil xi annimali u dawn wara bosta avventuri, waslu għandu f’din l-ordni.

  Kull Spring Festival jimmarka l-bidla ta’ sena minn oħra u hekk kif tinqaleb is-sena l-ġdida, jibda l-perjodu tal-annimal li jmiss, sakemm jgħaddu t-12 il-sena u l-lista terġa’ tibda mill-ġdid. Skont din l-użanza, il-karetteristiċi ta’ kull persuna li titwieled ikunu marbuta mal-annimal partikolari li għalih tkun iddedikata dik is-sena.

  Is-sena 2014 – is-sena taż-żiemel

  Fil-kalendarju tradizzjonali Ċiniż, is-sena 2014 hija s-sena taż-żiemel. L-aspett prinċipali marbut ma’ dan l-annimal huwa l-ħeġġa bla waqfien biex wieħed jagħmel progress f’ħajtu. Aspetti pożittivi mistennija mill-individwi li jitwieldu fis-snin li jinzertaw iddedikati liż-żiemel huma li jkunu enerġetiċi, intelliġenti, u ta’ qalb tajba. Dawn in-nies ikollhom kapaċità kbira li jikkomunikaw, huma popolari fost il-ħbieb u jħobbu jkunu mdawwra b’ħafna nies. Jagħmlu minn kollox biex jiġbdu l-attenzjoni fuqhom u kultant għandhom tendenza li jpaċpċu żżejjed. Fuq ix-xogħol huma nies attivi ħafna u mhux la kemm jaċċettaw li ma jirnexxux f’xi ħaġa. L-aspetti negattivi huma li ma tantx jifilħu r-rabta u l-interess tagħhom għandu ħabta jkun superfiċjali u mingħajr sustanza. Ġeneralment huma bla paċenzja, jitla’ d-demm għal rashom malajr u ma jafux jieħdu telfa. Għandhom reżistenza qawwija imma jbatu minn temperament ikraħ. Huma nies indipendenti u rari jieħdu parir. Peress li jħobbu jidhru, bosta drabi m’għandhomx idea ta’ rażan u għalhekk ibatu biex ikunu effiċjenti fil-finanzi tagħhom. Uħud minn dawk imwielda fis-sena taż-żiemel jippreferu l-kumpanija ta’ nies ta’ suċċess u jaspiraw dejjem għall-karriera li tagħtihom importanza. Xi minn daqqiet jhedew jintrigaw ruħhom b’wisq affarijiet, tant li dan iwassal biex frekwentement ma jlestux il-proġetti li jkunu daħlu għalihom.

  Ċelebrazzjonijiet tas-sena taż-żiemel f’Malta

  Is-sena taż-żiemel ġiet iċċelebrata anki f’pajjiżna mill-gruppi etniċi Ċiniżi. Infatti fix-xahar ta’ Jannar, fi Pjazza San Ġorġ, fil-belt Valletta, wieħed seta’ jara spettaklu mill-isbaħ ta’ kuluri, mużika u żfin fejn numru ta’ artisti b’kostumi mill-isbaħ, qasmu d-drawwiet kulturali tagħhom mal-poplu Malti u taw gost lil kull min inzerta fl-inħawi.

  Barra minn hekk, iċ-Ċentru Kulturali taċ-Ċina f’Malta organizza numru ta’ attivitajiet li kienu marbuta maċ-ċelebrazzjonijiet tal-iSpring Festival fejn fosthom twaqqfet esebizzjoni b’informazzjoni interessanti dwar dawn l-użanzi Ċiniżi marbuta ma’ dan iż-żmien. Fl-istess ħin, fit-triqat tal-belt quddiem iċ-Ċentru wieħed seta’ jduq xi ikel Ċiniż jew jakkwista prodotti ta’ mużika u ta’ arti tradizzjonali Ċiniża. Intant, bħala parti mill-attivitajiet tal-Festival tal-Lanterni ġew armati wkoll għadd ta’ lanterni fit-triq sabiex tinħoloq l-atmosfera ħelwa li wieħed soltu jsib fiċ-Ċina f’dawk il-ġranet.

   

  (Dan l-artiklu ġie ppubblikat fis-sensiela PONT MAĊ-ĊINA (1 Parti) fit-Torċa tat-23 ta’ Marzu 2014)

  Share on Facebook

  2014.06.22 / no responses / Category: Torca - Features & Articles

• Arani missier!

  

  

  L-ewwel darba li ġejt wiċċ imb’wiċċ max-xogħolijiet tal-artist Belti Paul Caruana, kien fl-2012 waqt l-aħħar esebizzjoni tiegħu ‘Short Stories’ li huwa tella’ fil-Mużew Nazzjonali tal-Arti, il-Belt. Nistqarr li nġbidt mill-ewwel lejn il-pitturi ta’ Caruana kemm għall-istil distint tiegħu u kif ukoll għat-temi kulturali u soċjali li huwa għażel li jitratta. Fuq kollox, għoġobni wkoll il-fatt li dan l-artist żejjen dawn ix-xogħolijiet b’dettalji personali li sikwit kellhom laqta umoristika. Għalhekk, meta riċentement sirt naf li Caruana kien ser itella’ esebizzjoni li tkompli ma’ dik ta’ qabilha, ħtaft l-opportunità biex insir naf aktar dwar min kien dan l-artist.

  L-akbar kritiku tiegħi

  Hekk kif illum qed niċċelebraw Jum il-Missier, inzerta li missier Caruana, li llum m’għadux magħna, jilgħab karta sinifikanti ferm fil-ħajja ta’ dan l-artist. Infatti, skont Caruana, kien proprju missieru Manwel li ħajjru jersaq lejn l-arti.

  “Missieri kien jaħdem man-Navy u allura kien iqatta’ ħafna żmien fuq il-baħar filwaqt li jżur artijiet differenti. Fl-ittri li kien jibgħatilna, kellu ħabta jpinġilna dak li jkun qed jara jew jesperjenza waqt dawn il-vjaġġi tiegħu. Ngħidu aħna meta mar l-Amerika, bagħatilna tpinġija tal-istatwa tal-libertà, u meta darba xtrali karozza tal-pulizija, biex ifehemni kif kienet tidher, huwa ddiżinjahieli fuq il-karta tal-ittra. Min-naħa l-oħra, ommi ddeċidiet li anki aħna messna nibgħatulu t-tpinġijiet tagħna u għalhekk, wara li kienet tiktiblu xi erbgħa kelmiet lura, kienet tqabbad lili biex inpinġielu xi ħaġa. Matul is-snin dawn it-tpinġijiet tiegħu bdew jonqsu imma minflok huwa beda jibgħatli diversi komiks li bl-illustrazzjonijiet u l-grafika tagħhom, komplew jiġbduni biex nesperimenta bl-arti.”

  “Intant, ix-xogħol ta’ missieri kien jinvolvi wkoll waqfiet twal hawn Malta fejn mhux darba u tnejn li tħalla bla paga għal diversi ġimgħat jew xhur. Waqt dawn il-perjodi, hu kien jispiċċa jirreġistra imma b’erbgħa liri fil-ġimgħa, mhux la kemm tgħajjex familja bi tliet itfal. Għalhekk, fost ix-xogħolijiet l-oħra li kien jagħmel, missieri kien jibni mudelli tax-xwieni mill-isbaħ. Kienu jinħatfu mill-ewwel kif ilestihom għax hu kien jaħdimhom b’maestrija u b’galbu kbir, tant li kien idum ix-xhur biex ilesti waħda.”

  Manwel ma kienx xi artista imma kellu għajn tajba għall-arti u mhux darba u tnejn li kien jagħti l-pariri tiegħu lil ibnu meta kien jarah qed ipinġi xi ħaġa.

  “Meta bdejt nikber u nuri interess fl-arti, missieri kien l-akbar kritiku tiegħi. Kien ifaħħarli x-xogħol tiegħi imma fl-istess ħin kien jimbuttani biex nimxi pass ieħor il-quddiem ħalli nipprova nagħmel xi ħaġa aħjar. Darba minnhom, meta kelli madwar 15 il-sena, kont pinġejt xi ħaġa li tassew kienet għal qalbi u meta mort nurihielu qalli li kienet sabiħa imma li stajt nagħmel aħjar. Dakinhar tant ħadt għalija li nfqajt nibki u bir-rabja li qabditni, qattgħajt it-tpinġija u għedtlu li ma kontx sa npinġi aktar. Sfortunatament, wara ftit taż-żmien, missieri marad bil-kanċer u nbaram f’sitt xhur. Ħadnih l-isptar u f’ġimgħa waħda biss, hu għosfor minn ħajti darba għal dejjem.”

  Din it-telfa ħalliet ġerħa kbira f’qalb Caruana tant li llum, akkost li huwa jgħodd l-54 sena, it-tbatija li nisslet fih din l-esperjenza, għadha tinqara mill-bixra ta’ wiċċu u mid-diskors tiegħu.

  “Illum lest li naqta’ jdejja t-tnejn barra u npinġi b’saqajja li kieku xi ħadd jgħidli li kapaċi jġibli lil missieri lura ħalli jikkritikani. Niftakar li ftit tax-xhur wara li miet missieri, kont qlajt żewġ karti li tpinġi fuqhom biż-żejt u ġietni l-idea li nikkopja stampa li kien hemm fuq ktieb li kien għall-qalbi ħafna u li kien dwar il-baħar. Ridt ukoll nuża l-palette knife sabiex inkun ippruvajt xi ħaġa ġdida, bħal kif kien dejjem iħeġġiġni missieri. Finalment ħarġet biċċa xogħol sabiħa li għoġbot ħafna anki lill-għalliem tiegħi, Antoine Camilleri. Imma qalbi ngħasret li ma ġietnix f’rasi nagħmel xi ħaġa hekk qabel ma miet missieri ħalli b’hekk kont inkun nista’ nurih sa fejn kont wasalt bis-saħħa tiegħu.”

  Caruana urieni l-kwadru li kien qed ikellimni dwaru li kien juri xena mdaqqsa ta’ baħar imqalleb. Ma ridtx wisq biex nifhem illi l-mewġ kbir u r-ragħwa bajda mqanqla minnu kienu qed jissimbolizzaw ir-rabja tat-telfa li l-artist kien għadu kif ġarrab.

  “Din il-pittura hija l-aktar waħda għal qalbi u żgur li ma nasal biex ninfired minnha qatt. Oriġinarjament kont dendiltha fi kwadru fid-dar t’ommi fejn poġġejtha fuq xbieha tal-qalb ta’ Ġesù u tal-Madonna minħabba li kienet tal-istess qies eżatt. Iżda ġara li dakinhar li mietet ommi, ħija ċempilli u talabni biex immur nieħu t-tpinġija tiegħi għax hekk kif ommi ħadet l-aħħar nifs, il-pittura tiegħi waqgħet minn ġol-kwadru u nkixfet mill-ġdid ix-xbieha qaddisa li kien hemm qabel.”

  L-istudju tal-arti

  Caruana studja l-arti sakemm kien għadu l-iskola imma mbagħad baqa’ jitħarreġ matul is-snin. Fost l-għalliema tiegħu jiftakar lil Antoine Camilleri li minnu tgħallem xi jfisser id-dritt li tkun artist, lil Harry Alden li wrieħ xi tkun il-preċiżjoni, u lil Anthony Degiovanni li ħajjru jieħu l-arti bis-serjetà u mhux aktar bħala passatemp.

  “Kulħadd jitwieled artist imma mbagħad immorru l-iskola u nibdew niddixxipplinaw ruħna. Nibdew niltaqgħu ma’ nies li jikkoreġuna l-ħin kollu u li spiss jippruvaw jinfluwenzawna skont dak li huma jemmnu fih. B’hekk ħafna minna jinsew min huma eżatt u jitilfu l-essenza tagħhom li kienet tagħmilhom uniċi.”

  Dik li tagħżel il-kwadri

  Bla tlaqliq ta’ xejn, Caruana stqarr li huwa ftit li xejn jagħti każ tal-kritika: “Għalija kritiċi kelli tnejn: missieri u issa marti. Il-bqija ħadd.”

  Huwa jemmen li b’hekk biss jista’ jibqa’ jżomm l-istil partikolari tiegħu li huwa bena matul is-snin.

  “Marti Catherine għandha għajn tajba wkoll għall-arti imma fl-istess ħin mhiex artista u allura ma tippruvax tinfluwenzani. Għalhekk napprezza l-kritika tagħha. Fl-istess ħin, kulħadd ikollu bżonn lil xi ħaddieħor biex jagħtih l-impressjoni tiegħu dwar ix-xogħolijiet li jkun qed jagħmel, ħalli b’hekk jieħu perspettiva differenti.”

  Infatti Paul stqarr li hija Catherine li tagħżel il-biċċa l-kbira tax-xogħolijiet li jittellgħu fl-esebizzjonijiet tiegħu.

  Ommu u l-ewwel esebizzjoni tiegħu f’Malta

  Mingħand Paul tpaxxejt nisma’ l-ġrajjiet dwar ħajtu li ma kienu jispiċċaw qatt! Ma setax jonqos li fosthom tidħol ukoll ommu, li fuqha, wara l-mewt ħabta u sabta ta’ missieru, waqa’ l-piż kollu biex trabbi l-familja.

  “Kienet iebsa l-ħajja għax meta miet missieri, ommi lanqas sold ma kellha. Il-gvern kien jagħtiha xi ħaġa tar-romol imma dawn qatt ma kienu biżżejjed. Batejna. Niftakar li kien hemm żewġ persuni partikolari li regolarment kienu jagħtuna xi ħaġa tal-karità ħalli nibqgħu għaddejjin.”

  “Meta miet missieri, għamilt sena lanqas naf x’se naqbad nagħmel bija nnifsi fosthom dwar jekk kontx se nkompli l-iskola jew le. Iżda għalkemm konna magħfusin sewwa, ommi qatt ma sfurzatni biex noħroġ naħdem u ħalliet id-deċiżjoni f’idejja. Fir-realtà ma tantx kien hemm wisq għażla u ftit wara sibt xogħol biex inkun nista’ nagħtiha daqqa t’id fil-flus.”

  L-ewwel esebizzjoni solo ta’ Caruana kien fiha 69 biċċa xogħol u saret f’Moskow fl-1985 bil-għajnuna tal-ħabib tiegħu Stephen Florian. It-tieni waħda ttellgħet f’Malta fl-1988 fil-bini tal-British Legion fi Triq Melita, l-Belt. Din l-esebizzjoni għandha memorji nostalġiċi ħafna għal Caruana peress li kienet ommu li rranġatlu biex jagħtuh l-ispazju għall-esebizzjoni.

  “Agħmlulu pjaċir, aqtgħulu xewqtu,” kienet qaltilhom. “Hekk jew hekk din mhux ta’ darba se tkun? Mhux se jagħmel xi esebizzjoni oħra!”

  Għalhekk meta fl-1990, Caruana organizza esebizzjoni artistika oħra fil-Mużew Nazzjonali tal-Arti u ommu saret taf li kien ser jiftaħhielu Dr Ugo Mifsud Bonnici, taha ħass ħażin bl-emozzjoni li ħasset għax qatt ma kienet basret li binha kien għad jasal s’hemm.

  Żvolġiment ġdid

  Wara numru ta’ xogħolijiet u esebizzjonijiet li għamel Caruana fejn bosta minnhom kienu jitrattaw xeni tipiċi Maltin relatati mal-baħar, huwa ħass li kellu jieqaf għal ftit sabiex jagħti lilu nnifsu ċ-ċans biex joħroġ b’ideat ġodda.

  Eventwalment, fl-2008 Caruana tella’ l-wirja ‘Good vibrations’ u fiha huwa ntroduċa l-ewwel pitturi tiegħu li kienu marbuta mat-tradizzjonijiet kulturali tagħna l-Maltin. “Il-Kuratur Anzjan tal-Mużew Nazzjonali tal-Arti, Sandro Debono, qalli li din l-esebizzjoni ntlaqgħet tajjeb ferm mal-pubbliku. U minn hemm għamilt il-qalb biex inkompli niżvolġi din it-tema. Finalment iddeċidejt li l-esebizzjoni li jmiss kienet ser tkun ibbażata fuq il-memorji tiegħi u permezz tagħhom kont ser nirrakkonta mhux biss l-istorja tiegħi imma anki dik ta’ niesi u ta’ pajjiżi.”

  L-aħħar esebizzjoni ‘Short Stories’ u dik li jmiss

  “Apprezzajt ferm meta bosta nies żaru l-aħħar esebizzjoni tiegħi ‘Short Stories’, xi kultant anki aktar minn darba sabiex jerġgħu jiflu d-dettalji li kienu jidhru fil-kwadri. Uħud minnhom qaluli li kont qanqaltilhom bosta memorji l-aktar meta bdew jagħrfu xi postijiet u xi minn daqqiet anki lill-individwi li kien hemm fil-pitturi. Ir-rispons tan-nies hija l-aktar ħaġa prezzjuża għalija u nkun qed nistenniha bil-ħerqa meta ntella’ esebizzjoni. Inkun kurjuż ferm biex nara x’effett ħalliet fuqhom u x’dehrilhom mix-xogħolijiet tiegħi. Għalhekk għamilt ħafna kuraġġ meta n-nies li ġew jaraw din il-wirja bdew jixtru x-xogħolijiet tiegħi u jħajjruni biex inkompli nibni fuq din it-tema.”

  Infatti, hekk għamel Caruana u waqt din l-intervista kelli x-xorti li nara minn qabel uħud mix-xogħolijiet tiegħu li qed jiġu ppreparati għall-esebizzjoni li jmiss fejn f’numru minnhom, l-artist pinġa lilu nnifsu meta kien żgħir. Wieħed minnhom kien jismu ‘Flippers’ u fih l-artist pinġa mument li seħħ tassew f’ħajtu meta darba minnhom xtara żewġ flippers ta’ qies differenti mill-monti tal-Belt u meta mar id-dar tgħidx x’kienet għamlitlu ommu! Xogħol ieħor ‘Il-Qatgħa’, kien jinkludi d-dehra ta’ numru ta’ abbatini deħlin mal-qassis fil-Knisja tal-Ġiżwiti tal-Belt, filwaqt li tifel liebes tal-karnival jinsab moħbi wara kolonna, lest biex jagħtihom qatgħa. Iż-żewġ kwadri l-oħra kienu jitrattaw it-tema taċ-ċelebrazzjoni tal-Preċett għalkemm fuq aspetti differenti. Infatti wieħed minnhom ‘Hand me down’, Caruana ddedikah lil dawk it-tfal kollha li fi żmienu, fosthom hu, il-familja tagħhom ma kellhiex biżżejjed flus biex tagħmlilhom libsa ġdida tal-preċett u għalhekk kienu jissellfuha mingħand xi ħaddieħor, bħal dik it-tifla li tidher fil-pittura. Min-naħa l-oħra, il-kwadru l-ieħor ‘Uff xi dwejjaq!” kien qed juri mument ħelu waqt il-Preċett ta’ Caruana meta tifla li lilu ma kienet togħġbu xejn kienet qiegħda ssus warajh għax kienet tiffansjah.

  Għall-futur, Caruana jixtieq biss li Alla jisilfu biżżejjed għomor ħalli jgħaddi l-bqija ta’ ħajtu kollha jpinġi. U jiena, fil-fond ta’ qalbi ħassejt li ma’ kull biċċa xogħol, dan l-artist kien qiegħed isejjaħ bejnu u bejn ruħu “Arani missier!”

  (Dan l-artiklu ġie ppubblikat fis-sensiela KOBOR IL-MALTI (7 Parti) fit-TORĊA tal-15 ta’ Ġunju 2014)

  Share on Facebook

  2014.06.15 / 1 response / Category: Torca - Features & Articles

• The power and the story

  

   

  

  If only paintings could talk, who knows what they would disclose?

  Well, during a visit to the National Museum of Fine Arts, in Valletta, Principal Curator, Sandro Debono, revealed to me that though these works of art might appear to be silent, in reality they do possess the ability to communicate with us, and sometimes even more than we could possibly expect.

  Being no art specialist, had I strolled around this museum by myself, I would have lost much of the inaudible discourse which emanated from these paintings. However, through Sandro’s guidance, I was enabled to listen to the soundless utterings that were emitted by the painters’ skilled brush strokes. The truth was is in the detail and in the knowledge of the social history pertaining to the period being illustrated.

  “These elements will be featuring in the new concept of MUŻA, as this museum shall become known once it is relocated to its new site in Valletta. Indeed, the primary mission of this museum will be that of communicating and reaching out to a broader and more varied audience base. As I will show you today, MUŻA visitors will not only be invited to appreciate the artists’ works and their artistic merits but also to discover the stories behind each illustration,” explained Sandro as he introduced me to some of the artworks of his museum.

  We decided to focus on the portraits of some of the French Grand Masters of the Order of St John in Malta. At first glance, all the paintings looked like standard images to me but then Sandro started to point out the deliberate clues which openly manifested the purposeful messages and meanings that were originally intended to reach the viewers. Though nowadays, many of these connotations have to be identified for the public, undoubtedly the people at the time would have recognized clearly what was being proclaimed…

  The first portrait flaunted the exuberant richness of Grand Master Fra’ Alof de Wignacourt (1601 – 1622) as he is pictured standing proudly in his new parade armour which was fully embellished with gold. It is not difficult to understand the awe that such armour would have created during his time. Shining brightly under the strong sun of a beautiful morning, Alof de Wignacourt would have looked like an ethereal vision; a magnificent prince of godly status. Even today, this armour is regarded as a spectacular ‘show-piece’ in the collection of the Palace Armoury.

  In fact, this painting was intended to convey a sense of utter power in order to bolster even more this influential man’s reputation. He had been the one who paid from his own pockets for the construction of St Thomas tower in Marsascala, St Lucian tower in Marsaxlokk, Wignacourt tower in St Paul’s Bay, and the Wignacourt aqueduct in Attard. He had fought many battles, including those of the Great Siege of Malta in 1565 and in the Battle of Lepanto in 1571 wherein the Christians emerged victorious. With the baton held firmly in his right hand, Alof de Wignacourt reminds the people that he is in command, whereas his thoughtful and firm gaze, sharply captured by the still unknown artist, gives out the feeling that he is already pondering another mission and that more is yet to come.

  Interestingly, although the next portrait which I visited reproduced the image of another Grand Master who happened to be the nephew of Grand Master Fra’ Alof de Wignacourt, the contrasting reflections between the two could not be any more different. For the portrait of Grand Master Fra’ Adrien de Wignacourt (1690 – 1697), also rendered by an unknown artist, relates the presence of a humble-looking old man with a wise look which seems to recall all the experiences that he had lived through. His grey hair is combed back to reveal a shriveled face which clearly betrays the age of this man. There are no impressive decorations on his black austere clothes except for the eight pointed white cross of the Order.

  Fra’ Adrien de Wignacourt was the one who had established a relief fund for widows and orphans in Malta, after their husbands and fathers had lost their lives during wars against the Turks. He had also been the considerate Grand master who had provided the Maltese people with abundant supplies after the islands were hit by an earthquake in 1693. And in this sensible portrait he seems to have simply wanted the viewers to meet the real man in him.

  This perception changes completely during the rule of Grand Master Fra’ Emmanuel Pinto de Fonseca (1741 – 1773). In fact, his portrait shows a defiant and proud man with a bold look in his eyes which manifest a very direct statement – I am the one in power! He wears an elegant wig according to the highest fashion of the time and he elaborates the standard black clothes of the Order, by wearing fine lace and ermine decorations that were usually worn by kings.

  He lived at a time when the sovereignty of the Order was being challenged by the Kingdom of the Two Sicilies, but he was adamant that nobody had the right to interfere with their regulations. To confirm his determination, he introduced the symbol of the closed crown which symbolized supremacy and in this portrait he is seen holding firmly onto it. A curtain of flowing red silk painted in the background augments the sense of power, and though the Grand Master’s left hand is open and welcoming, no one could be fooled by this gesture. For this painting, elegantly finished by renowned artist, Antoine de Favray (1706 – 1798) has no other message to convey but Pinto`s great personal ambitions for authority, pageantry, pomp and splendour, which attitude eventually left the Order in great financial troubles.

  This short tour ended in front of the huge painting which presents a full length portrait of Grand Master Fra’ Emmanuel de Rohan-Polduc (1775 – 1797). Again, though only a few years have passed from Pinto’s rule, a considerable difference can be observed between the portrayals of the two Grand Masters. Indeed, Pinto’s ermine decorations are gone and though De Rohan is depicted by artist De Favray in an authoritative stance, his clothes have resumed the standard somber black uniform with the white eight-pointed cross of the Order. The Grand Master is also wearing a different kind of wig, indicating that the fashion had changed. Yet this is only one little detail in a comprehensive painting which is full of conspicuous hints that are acutely marking a considerable transition that is taking place within the Order.

  In fact, in this portrait, the Grand Master is not standing alone like the previous Grand Masters had done, and though his left hand rests on an elevated throne, he is stepping on the same ground as his pages. Curiously, though one of the pages is humbly receiving De Rohan’s hat, another three pages standing in the background, seem to be completely absorbed in a discussion, totally ignoring the presence of their leader. Even the crown has been moved at the back of this illustration, appearing as if it is only there as an incidental decoration. A red silk curtain is once again present, but this time, it is withdrawn further up in order to reveal the crowd standing outside and cheering at the election of the new Grand Master.

  Surely, this painting transmits a feeling of a more sympathetic Grand Master who is trying to get closer to the people. However, in reality De Rohan had no choice than to represent himself in this manner. One should remember that during this era, at the end of the 18^th century, people were no longer content with the status quo, and in France there was a period of radical social and political upheaval. It would only take a few years more in order to reach the climax of the French revolution and some of the Grand Master’s relatives had already been decapitated and their lands confiscated. Indeed, De Rohan reigned up to 1797, only a year before his successor, Grand Master Fra’ Ferdinand von Hompesch zu Bolheim, together with all the members of his Order, had to leave our islands immediately once Napoleon Bonaparte disembarked in Malta with his French fleet.

   

  (This feature was published in MAN MATTERS Suppliment in the TIMES OF MALTA dated 14th June 2014)

  Share on Facebook

  2014.06.14 / no responses / Category: Torca - Perspettivi

• And the band played on.

  

  

  The crowds were cheering and clapping as the statue of their patron saint was brought out from the parish church in all its glory. Huge colourful flags that were adorning the roof tops of houses and band clubs rippled in the brilliant blue sky as the playful wind swooshed them around. Vibrant street decorations intensified the joyful feeling of the feast that was being celebrated. Yet certainly, this festive atmosphere would have been much more different were it not merrily animated by the effervescent music of the village band.

  It was during a surreal moment like this, back in November 1973, when Alexander Vella, together with his younger brother Raymond and their group of friends, decided that they wanted to play a more significant part in this spectacle, by joining Żejtun Band Club. Alexander, who was fifteen years at the time, remembers that his father was very pleased about this, since he had been forming part of this Society for quite some years. However, he was out rightly clear with his sons that if they wanted to succeed in this venture, they had to take things seriously by studying very hard.

  It was not difficult to be accepted within Żejtun Band Club since the primary aim of this Society which was founded in 1933, had always been that of giving an opportunity to anyone who wanted to learn to play brass or woodwind instruments. In fact, students were given free music lessons by professional teachers and maestros, and once they passed the theoretical sphere, they were even lent an instrument to play with. Eventually, the Society trusted that this standpoint would serve to gain new valid members which would enhance the reputation of its band.

  Certainly, from the very first lesson, Vella realized that this was not going to be an easy task. “You had to be really determined that you wanted to become a bandsman in order to stay because instead of the instrument that you thought that you were going to play, you found yourself confronted with a set of written musical notes which you had to learn by heart.”

  “I had never learnt music before and though my dad could teach me, he refused to do so, as he insisted that I should pay attention to what my teacher was telling me during the lessons. Indeed, after I failed to understand something during class, I only tried my luck two times with my father but on both occasions he reproached me and warned me not to waste my teacher’s time. After that, I never dared to ask him for any help again. ”

  Nonetheless the same disciplinary attitude was also present during class. “Our teacher, Edgar Lowell, was a great maestro but he was very strict. He expected students to attend regularly to music lessons and to be attentive. I recall clearly that during our first lesson, he held out his open hand in front of us and whilst he started to point out at it, he told us that God had given us five fingers with four spaces between each of them, so that we could be reminded that there were nine basic notes to remember.”

  “From then on, we were expected to strive hard on our own and to persevere to learn without asking for too much help. We had to learn to use our instinct and our ears in order to understand the correct music sounds and rhythms. One mistake during a lesson would have been enough for our teacher to send us back home to study properly until we learnt to keep up with the rest of the group. Praise was something unheard of and we would realize that we did our lesson well only when the teacher provided us with a new set of notes to try out. That was it!”

  Surely this is a far cry from how the Żejtun Band Club students are treated today. Isaac Scicluna, who is 11 years old, and presently the youngest bandsman of this Society, was attracted to join this group in the same manner as Alexander; that is during the feast of the village’s patron saint back in 2011. He also shared a similar family background in music, since his father, his grandfather and his great grandfather had all been keen players in bands. Like the elder bandsman, Isaac was confused at first when at just eight years of age, he discovered that he must learn to read the music notes and to study the theory before being able to play any instrument.

  However, the similarity between Vella and Scicluna ends there, since in the meantime, the perspective of our culture had changed from one based on discipline to one that is founded on a more supportive role. In fact, Isaac affirmed that both his parents and his teacher were always there to help him when he needed their assistance.

  “On the first day I was introduced to music notes and I started to learn their names, their type and their value,” Scicluna explained. “Then I was given a handout with written music notes and I was instructed to copy them and to study them. My father helped me to find my way until I was confident enough to continue alone. Yet in reality, even if you have the support, it depends very much on your ambition to learn in order to make it because lessons get tougher the more you get involved. Moreover, you need to manage your time well in order to coordinate both the studying relating to school and also to find time to dedicate to the band.”

  “Since I am left-handed, I had to train myself in order to get used to keep the beat with my right foot and to count the notes with my right hand in order to be uniform with the rest of the group. After some time, I was also requested to sing the notes so that my ears could become adjusted to the sound of the music in preparation for the instrument that I would play.”

  Whereas Vella spent more than three years studying the theoretical part, Scicluna was considered to be ready to start learning to play his instrument within a year and a half. On the other hand, when it came to the choice of the instrument, Alexander was recommended to play the saxophone due to his long stature, but he had insisted that he wanted to learn the clarinet like his father. Contrarily Isaac, who had originally longed to play the saxophone, had to accept to play the clarin, because his fingers were still too short for the saxophone and his lips were more suited for the other instrument.

  After four years of training, Vella started to play with Żejtun Band Club and soon he was also engaged to work with other bands too. Today, at the age of 53, he has an experience of 37 years with his village band and now he is able to play also a number of other instruments. In 2012, Vella and his wife Jane, donated a set of fifty velvet banderoles embroidered with gold in remembrance of their involvement within Żejtun Band Club, and in celebration of the 80th anniversary from its foundation.

  Meanwhile, year 2013 was of great significance to Scicluna and his family since he was officially introduced as the youngest bandsman in the Żejtun Band Club. Interestingly, this celebration was quite unusual as generally a new bandsman is admitted within the village band only during the celebrations of Good Friday. However, due to the sudden death of Fr Eric Overend, the Żejtun Parish Priest, many of the events had to be postponed to a later date and therefore Isaac had the opportunity to play for the first time during the Annual Musical program of 2013.

  Today, both Vella and Scicluna look forward to more years of service with Żejtun Band Club and though there is a wide difference in their age, the two bandsmen agree that they have in mind to keep on playing for as long as they can. At the moment, Isaac has only played with his club but he has already participated in some important functions such as during the funeral of the ex-minister Wistin Abela who passed away in January of this year.

  “A band’s role is mostly that of delighting the public with its music. Yet, there are also other occasions which are more sombre,” says Vella. “Although throughout the year I like to listen to funeral marches which the band plays during the Good Friday activities, when I find myself playing for a real funeral, I feel emotional. My sensitivity to such events became even more acute when our band played during my father’s funeral and it was then that I could clearly sense the pain and sadness coming from the different instruments. It resembled the symbolic cry of a society that was mourning the loss of one of its members.”

  Scicluna agrees.

  “I do feel awkward too when I play during a funeral but I am also aware that this is our way of showing respect. In the meantime, I look forward to brighten up the celebrations of the coming festive season.”

   

  (This article was published in the SUMMER FEST suppliment of the TIMES OF MALTA dated 11th June 2014)

  Share on Facebook

  2014.06.12 / no responses / Category: Torca - Perspettivi

• Ipitter bil-kliem u bil-kuluri

  

  

  Kultant tiltaqa’ ma’ ċertu kotba li jsaħħruk, mhux biss għat-tema li jkunu qed jitrattaw imma anki għall-preżentazzjoni insolita tagħhom u għall-istil ta’ kitba kreattiva li jkunu mogħnija bih. Niftakar li darba ġrali hekk meta fil-librerija tal-iskola primarja fejn kont nattendi, sibt il-kotba ta’ Kilin li kienu ddedikati lil diversi kappelli li jinsabu madwar il-gżejjer tagħna. Dlonk intlift inqalleb il-paġni ta’ dawn il-kotba ċkejknin li donnhom kienu maħduma apposta għal idejn it-tfal. L-immaġinazzjoni mill-ewwel ġriet bija hekk kif bdejt nosserva d-diżinji tal-kappelli u naqra l-informazzjoni dwarhom. Ma domtx naħsibha wisq biex issellift dawn il-kotba u ma qgħadtx bi kwieti qabel irnexxieli nikkonvinċi lil missieri biex kull nhar ta’ Ħadd jeħodni nfittex dawk il-binjiet antiki li kienu jissemmew fihom. Bla tlaqliq ta’ xejn nistqarr li kienu proprju dawn il-kotba li komplew ġibduni lejn il-kultura u lejn l-istorja ta’ pajjiżi.

  B’xorti tajba, diversi snin ilu, irnexxieli niltaqa’ ma’ Kilin waqt li kont qed naqra novella tiegħi fi programm tar-radju. Kien ħa gost ferm meta rani nħobb tant il-Malti u kien għamilli l-qalb u awgurali biex nibqa’ nikteb. Fl-2008, Kilin ħalliena fl-età ta’ 90 sena iżda jiena qatt ma nsejt la lilu u lanqas il-kotba tiegħu. Infatti, issa li għandi din is-sensiela, deherli li finalment kien wasal iż-żmien biex inroddlu ftit lura minn dak li tani. U għalhekk, għal dil-ġimgħa għażilt li niltaqa’ ma’ xi familjari u ħbieb tiegħu sabiex jirrakkuntawli min kien tassew Kilin?

  Kilin it-tfajjel

  Kilin twieled ir-Rabat fl-20 ta’ Awissu 1917. Ommu Anna u missieru Diegu Spiteri kienu għadhom kif tilfu lil binthom Salvina u għalhekk kienu qegħdin b’sebgħa għajnejn fuqu. Kien żmien meta t-trabi kienu jmutu f’qasir il-għomor u infatti mill-għaxart itfal ta’ din il-koppja, sebgħa biss salvaw. Iżda ġara li akkost din l-attenzjoni kollha, darba minnhom Kilin ħa xemxata kbira u kien għoddu telaq għand Alla wkoll. Għalhekk ommu ġriet lejn il-knisja u għamlet wegħda u meta rat li binha baqa’ ħaj, kull nhar ta’ Tlieta bdiet tlibbsu ta’ patri skont l-użanza ta’ dak il-perjodu.

  Ismu proprju kien Mikiel Spiteri iżda ommu kienet issejjaħlu Kelinu. U minn hemm tnissel l-isem ‘Kilin’.

  Kilin l-istudent

  Kilin mill-ewwel deher li kien se jipprometti fl-iskola għax kien tifel li kellu interess f’kollox u kien determinat li ried jirnexxi. Ħutu sikwit kienu jirrakkuntaw li Kilin kien ikun dejjem għaddej b’xi ktieb f’idejh u bil-lejl kien jibqa’ jistudja fid-dawl tal-lampa. Anki t-tabib tal-familja kien innota li t-tifel kellu potenzjal, tant li kien irrakkomanda lil ommu biex jieħdu ħsieb l-edukazzjoni tiegħu aktar fil-fond. Imma l-familja ma tantx kellha flus u mn’Alla li kien hemm zijuh Pawlu li tah daqqa t’id sabiex ikompli jistudja.

  Xorta waħda, Kilin ma baqax idejh fuq żaqqu. Huwa għen lilu nnifsu billi stinka kemm felaħ biex rebaħ premju wara l-ieħor u b’hekk huwa xtara l-kotba li kellu bżonn għall-iskola. Xi ftit tas-snin wara, hu saħansitra rnexxielu jirbaħ scholarship biex jidħol il-Liċeo. F’moħħu kellu diġà ppjanat li ried jidħol l-Università biex jieħu l-kors ta’ perit. Imma meta pajjiżna daħal fil-gwerra, il-pjanijiet kollha tiegħu sfaxxaw fix-xejn.

  Kilin ir-raġel u l-missier

  Biex ma jħossux bħala piż fuq il-familja, Kilin ħabrek biex sab xogħol mal-gvern. Imma sfortunatament, maċ-ċivil, huwa qatt ma ħassu apprezzat biżżejjed għax spiss kien jara li kien qed jinqabeż meta jiġi għall-promozzjonijiet. Infatti, mhux darba u tnejn li ġieli beka d-dar, tant kemm kien ikun iddispjaċut.

  Imma għallinqas Kilin sab xortih fl-imħabba għax ma damx ma tgħarras lil Ġuża li kienet tfajla ħelwa u grazzjuża ferm. Iżżewwġu fil-gwerra u naturalment ma setgħux jonqsu r-rakkonti mhux tas-soltu dwar dan il-perjodu. Fil-fatt il-libsa tal-magħmudija ta’ l-ewwel wild tagħhom kienet saret mis-satin ta’ paraxut tal-għadu li kien inġabar mill-Maltin.

  Sfortunatament, dan l-ewwel wild li kien jismu Joe, miet meta kien għadu tarbija u dan il-fatt ħalla niket kbir f’qalb il-ġenituri tiegħu. Imma, aqraw x’kiteb Kilin stess dwar dan il-mument imqanqal fil-ktieb awtobijografiku tiegħu ‘Iż-żmien isajjar il-bajtar’:

  “Miet wara li tawh xi aċċessjonijiet. Aħjar waqgħet bomba u radmitni. F’sidri kelli ħofra. Qisu xi ħadd daħħal idu u qalgħali qalbi. Il-Ħadd 29 keffnuh f’libsa twila. Aktar minn qatt qabel kien qisu pupu. Ftakart li lanqas ritratt tiegħu ma kellna. Biex neħodlu wieħed ma kellix. Qbadt karta u lapes u pinġejtu. Il-karta erfajtha fil-Bibbja.”

  Wara l-ewwel wild, Kilin kellu sebgħat itfal oħra: Victor, Maria, Dora, Anna, Cecilia, u t-tewmin Agatha u Rosalie. Kienu l-mimmi t’għajnejh u spiss kien iħobb joħroġhom fil-beraħ tal-kampanja. Uliedu jiftakruh bħala missier ċajtier, anki jekk forsi bixrietu kienet tidher pjuttost serja. Madanakollu kien hemm il-lat rett tiegħu wkoll, fosthom meta kien iqassmilhom id-dmirijiet u kien jesiġi li jobduhom.

  Kilin il-kittieb

  Kilin stess jistqarr li hu qatt ma basar li għad isir awtur. Però l-Malti minn dejjem kien iħobbu, anki jekk tgħallmu wara li ħareġ mill-iskola minħabba li fi tfulitu din il-lingwa ma tantx kienet apprezzata. Mhux darba u tnejn li Kilin kiteb fil-ġurnali biex jikkummenta dwar xi żbalji fil-Malti li jkun għamel xi ġurnalist. Kien jinkwieta meta kien jara l-Maltin jitkellmu b’lingwa mgħaffġa bejn l-Ingliż u l-Malti u spiss kien jitħasseb li għad nitilfu l-lingwa Maltija darba għal dejjem. Din is-sitwazzjoni qanqlet lil Kilin biex jibda jikteb bil-Malti u l-ewwel xogħolijiet tiegħu letterarji kienu poeżiji miġbura fil-kotba: ‘Burdati’ u ‘Burdati 71’.

  Iżda kien hemm rabja oħra li mbuttatu biex joħroġ l-ewwel kollezzjoni ta’ esejs li ġew ippubblikati fil-ktieb ‘Tlikki Tlikki ma’ Wenzu’. Din id-darba din id-dagħdigħa tnisslet mir-rovina li kien qed jinnota sseħħ fl-ambjent ta’ pajjiżna waqt li hu kien joħroġ mal-familja fil-kampanja. Bi skuża ta’ Wenzu, li kien ir-radju li kien jieħu tassew miegħu waqt dawn il-ħarġiet, Kilin esprima s-sogħba tiegħu għall-qerda tal-ambjent. U b’kitbietu, huwa beda jxenxel l-ewwel għeruq li finalment qajjmu kuxjenza dwar dan l-aspett f’pajjiżna. Dan il-ktieb kien mar tajjeb mal-qarrejja u għalhekk Kilin kiteb ukoll il-kotba: ‘Hawn Aħna Wenz’, u ‘Kif Għedtlek Wenz’.

  Aneddotu ħelu li għandu x’jaqsam ma’ din il-parti tal-istorja ta’ Kilin huwa li dan ir-radju, li semmieh Wenzu, huwa kien rebħu minn xi lotterija. Kien għal qalbu wisq u kien jieħdu miegħu kullimkien. Imma darba minnhom ħallih fil-karozza ta’ waħda minn uliedu u serquhulu! Kilin tant ħadha bi kbira li kien kiteb ittra fil-gazzetta biex min ħadulu, jirritornahulu lura minħabba l-valur sentimentali li kellu. Imma t-talba tiegħu waqgħet fuq widnejn torox u Wenzu qatt ma ġie lura.

  Fl-1973 Kilin rebaħ il-Premju Rothmans għal-Letteratura bid-dramm ‘Bl-Irġulija u bl-Onestà’ u fl-1981 hu rebaħ it-tieni premju fil-Konkors Buġelli bir-rumanz ‘Tmint Ijiem fi Dragunara’. Fost ix-xogħolijiet l-oħra tiegħu nsibu r-rumanzi ‘L-Għafrid’, ‘It-Tapit Imsaħħar’, u ‘Tinsiex, Publius, Tinsiex!’.

  Ċertament wieħed mill-aktar xogħolijiet popolari ta’ Kilin kien ‘L-Għajn ta’ San Bastjan’ fejn l-awtur għażel li jirrakkonta l-ġrajjiet personali tiegħu msensla flimkien mal-istorja ta’ pajjiżna. Dan kien segwit bil-kotba ‘Fuq il-Għajn ta’ San Bastjan’ u ‘Iż-Żmien Isajjar Il-Bajtar’ fejn bl-istil partikolari tiegħu, Kilin imur lura fiż-żmien u jikteb qisu qiegħed jgħix il-mumenti dak il-ħin stess. B’hekk wieħed isib ruħu affaxxinat jaqra dawn ir-rakkonti li apparti li jitfgħu dawl fuq ħajjet l-awtur, huma jagħtu wkoll stampa ċara ta’ dak li seħħ f’pajjiżna matul dawk is-snin.

  ‘Kappelli u Knejjes Żgħar’, ‘Djar is-Sultana’, ‘Nistqarr’ u ‘Osanna’ kienu l-kotba li jien kont tant apprezzajt meta kont daqsxejn ta’ studenta u anki aktar il-quddiem. Iżda dawn ma kienux għoġbu lili biss għax fir-realtà tant marru tajjeb li nbiegħu kollha! Aktar tard, dawn il-kotba ġew anki maqluba għall-Ingliż taħt l-ismijiet ‘A Maltese Mosaic’, ‘A Hundred Wayside Chapels of Malta and Gozo’ u ‘Wayside Chapels’, sabiex b’hekk anki t-turisti li jiġu jżuru l-gżejjer tagħna, jkunu jistgħu jużaw dawn il-kitbiet sabiex bihom imorru jħufu u jiskopru l-inħawi sbieħ li għandna f’pajjiżna.

  Apparti l-imħabba li kellu għal-lingwa Maltija, Kilin kien japprezza ħafna wkoll l-ilsna barranin. Infatti huwa kien wieħed mill-fundaturi tal-Hispanic Circle f’Malta u għal xi żmien kien jaħdem ukoll bħala traduttur. Fosthom huwa ttraduċa l-ktieb ‘L-Alla li ma Nemminx Fih’ mill-Ispanjol għall-Malti.

  Kilin l-artist

  Bosta mill-ħbieb ta’ Kilin kienu jirreferu għalih bħala “artist li jpitter bil-kliem u bil-kuluri”. Dan għaliex huwa kellu mħabba kbira lejn l-arti u jdejh kienu jiekluh biex ipinġi. Infatti fi wħud mill-kotba tiegħu, fosthom f’dawk tal-kappelli, il-qarrejja jistgħu jhedew ukoll bid-diżinji li huwa għamel sabiex jibni stampa aktar ċara tas-suġġett li kien qed jitkellem dwaru.

  Intant, waqt dawn l-intervisti, kelli l-opportunità li nara għadd ta’ xogħolijiet oħra artistiċi ta’ Kilin li bosta minnhom kienu juru xenarji maħduma bl-akkwarelli. Illustrazzjonijiet oħra kienu juru lil xi membri tal-familja tiegħu, fosthom wieħed t’ommu, li skont Kilin kien l-uniku xbieha li ġietu tajba.

  Kilin u l-mużika

  Min jaf kemm il-darba kont kantajtha d-diska tal-Greenfields ‘Il-Vapur tal-Art’. Imma żgur li qatt ma bsart li l-kliem tagħha kien kitbu Kilin!

  “Ejja mmorru nduru dawra, mill-Imdina bil-vapur,

  Ċiki ċiki ċi, ċiki ċiki ċu,

  Ħuuuu, ħuuuu, Ċiki ċiki ċu….”

  Joe u Carmen Tanti tal-Greenfields qaluli li dak iż-żmien huma kienu qed jippjanaw biex jibdew ikantaw fil-qasam tal-folk Malti u Kilin kien ippreżentalhom il-kliem ta’ din il-kanzunetta li ma damitx ma qabdet u għamlet suċċess u sa llum in-nies għadhom jitolbuhom biex ikantawha.

  Permezz ta’ wliedu Rosalie, Dora u Cecilia sirt naf li missierhom kellu l-mużika ħafna għal qalbu u kien jaf idoqq ukoll xi strumenti, fosthom il-mandolina u t-tanbur. Min jaf kemm il-darba kien itellagħhom fuq il-bejt u kienu joqogħdu jdoqqu hemm. U meta kien jidlam, kienu jimteddu jħarsu ‘l fuq lejn il-kwiekeb sbieħ u Kilin kien jintefa’ jsebbaħ dak il-mument permezz ta’ tiżwieqa tal-kanzunetta ‘Turna a Suriento’ fuq il-mandolina.

  Kilin u r-reliġjon u l-aħħar ktieb tiegħu

  Għal Kilin, ir-reliġjon kien parti sinifikanti minn ħajtu u f’dak kollu li jagħmel, hu kien joqgħod attent li jgħix ta’ Nisrani. Din il-passjoni tiegħu lejn ir-reliġjon huwa esprimiha fl-aħħar ktieb li ppubblika ‘Tinsiex Publius Tinsiex’, li huwa rumanz ambjentat fil-perjodu storiku ta’ żmien il-miġja ta’ San Pawl fil-gżejjer tagħna. Fih Kilin iqanqal għadd ta’ mistoqsijiet filosofiċi, fosthom dik dwar is-sinifikat tal-mewt fil-ħajja tal-bniedem. Fatt kurjuż huwa li meta darba minnhom ġurnalist staqsa lil Kilin x’kien jaħseb dwar l-aspett tal-mewt, hu wieġeb hekk: “Fejn tidħol il-mewt, Alla huwa bħal dak il-pittur li jċarrat pittura…”

  Dan il-ktieb kien ħafna għal qalb Kilin u fil-fatt kien iddiżappunta ruħu mhux ħażin meta huwa ħass li ma kienx ngħata l-importanza li kienet tixraqlu meta huwa ppreżentah għall-Premju tal-Ktieb. Madanakollu, dan ma żammux milli jibda jittraduċi l-ktieb għall-Ingliż, anki sabiex jilħaq bih pubbliku aktar wiesgħa. Iżda Kilin ma laħaqx lesta dan il-proġett, għax meta kien għad fadallu biss l-aħħar żewġ kapitli, ix-xemgħa tiegħu ntfiet, u ħalliena. Però dan ma kienx ifisser li spiċċa kollox. Anzi!

  Għaddew sitt snin sakemm waħda minn uliedu, Cecilia Testa, kompliet it-traduzzjoni li kien għad fadal, filwaqt li bintu l-oħra, Rosalie Caruana, irnexxielha ssib il-pubblikatur u l-fondi biex dan il-proġett ta’ missierhom jitwettaq. Infatti, dan il-ktieb wasal biex jiġi ppubblikat bl-isem ta’ ‘The Island was called Melite’ wara li finalment Rosalie rċeviet l-għajnuna ta’ €1000 mill-Good Causes Fund. Ta’ min isemmi li hekk kif joħroġ dan il-ktieb ta’ Kilin għall-bejgħ, il-flus kollha li se jinġabru, se jmorru kollha għad-Dar tal-Provvidenza, is-Siġġiewi.

  Unuri

  Il-fama ta’ Kilin bħala wieħed mill-aqwa awturi li kellna f’pajjiżna hija magħrufa sewwa. Fost l-unuri li rċieva, fis-sena 2000, huwa ngħata l-Midalja Għall-Qadi tar-Repubblika, filwaqt li fl-2007 Kilin ġie assenjat premju speċjali mill-Kunsill Nazzjonali tal-Ktieb li kienet segwita minn ovazzjoni kbira minn sħabu. Riċentement, issemmiet ukoll triq għalih fir-Rabat – Triq Kilin (Mikiel Spiteri) Kittieb: 1917 – 2008.

  Iżda ċertament, l-aktar mument mistenni minn dawk kollha li jgħożżu t-tifkira tiegħu, huwa t-twaqqif ta’ bust iddedikat lil Kilin sabiex bih huwa jibqa’ mfakkar għall-posterità. Rosalie Caruana, li ħadmet bis-sħiħ biex din il-ħolma ssir realtà, infurmatni li għadha kif irċeviet il-konferma mill-Kunsill Lokali tar-Rabat li kien inħareġ il-permess biex dan il-bust ta’ missierha jitpoġġa fi Triq il-Kulleġġ, faċċata tal-funtana li tinsab ħdejn l-iskola Primarja tar-Rabat. Jonqos biss li jinstabu xi sponsors sabiex jgħinu fl-ispiża tax-xogħol involut biex jinħadem dan il-bust, ħalli dan il-personaġġ li tant ikkontribwixxa għall-pajjiżna, finalment isib ruħu biswit l-istudenti li hu tant kien iħobb u li min jaf kemm żar il-klassijiet tagħhom sabiex jinkoraġġihom iħobbu l-kitba u b’mod speċjali l-Malti.

  (Dan l-artiklu ġie ppubblikat fis-sensiela KOBOR IL-MALTI (6 parti) fit-TORĊA tat-8 ta’ Ġunju 2014)

  Share on Facebook

  2014.06.10 / no responses / Category: Torca - Perspettivi

• A MATTER OF FATE
• MALTA’S PREHISTORIC TREASURES
• THE MAGIC IS IN THE DETAIL
• THE SELLING GAME
• NEVER FORGOTTEN
• Ġrajjiet mhux mitmuma – 35 sena mit-Traġedja tal-Patrol Boat C23
• AN UNEXPECTED VISIT
• THE SISTERS OF THE CRIB

• Pauline Harkins on Novella – Li kieku stajt!
• admin on IL-KARNIVAL TRAĠIKU TAL-1823
• Albert on IL-KARNIVAL TRAĠIKU TAL-1823
• Martin Ratcliffe on Love in the time of war
• admin on 24 SENA ILU: IT-TRAĠEDJA TAL-PATROL BOAT C23