Birżebbuga | Fiona Vella

Posts Tagged ‘Birżebbuga’

A CURIOUS DISCOVERY

Skeletons found in hidden Żejtun corridor reported the Times of Malta on Tuesday, 15 April 1969. A photo of sacristan Ġann Marì Debono holding a skull in his hand accompanied the news of this remarkable discovery which up to this day is still shrouded in mystery and imbued with controversy.

I have been investigating and researching this find, often by interviewing persons who declared to have been involved in this discovery. My findings were discussed during a national symposium which was organized by Wirt iż-Żejtun in 2014 and later published in the book The Turkish Raid of 1614 which was issued by the same NGO.

I never got the opportunity to talk to Ġann Marì Debono since he passed away in 2001, at the age of 78. Therefore, I accepted gladly the invitation of his eldest son Charles Debono who offered to share with me his father’s story.

“My grandmother had many children and so my father was brought up by his uncle Pawlu and his wife Beneditta Fenech. Pawlu was the sacristan of the parish church of St Catherine in Żejtun and he often took my father with him while he was at work. Soon, my father got very fond of this job and he gave a hand to his uncle whenever he could. Eventually, when Pawlu died, my father took over his duties and he became the new sacristan.”

Along the years, the old church of St Gregory which originally was the parish church of the village, had become neglected.

“There was nothing but a few farmhouses in the area. However, when a housing estate was built in proximity to this church, it made sense to revamp this building to provide service to the inhabitants who lived close by. Since my father was considering leaving his job at the parish church, Fr Ġwann Palmier, who was responsible for St Gregory’s church and also a friend of his, offered him a job there. Soon, my father was appointed as the sacristan of this church and together with Fr Palmier, they began to restore the place back to its glory.”

“My father was blessed with a curious nature and a strong determination. He had often listened to the rumours of the old villagers who insisted that there were some people that were buried around the dome of St Gregory’s church. He tried hard to locate this area, especially while doing maintenance work around the dome but he never succeeded.”

Time would reveal that this was an impossible task since the human remains were actually buried around the roof and not around the dome.

“There was a raised stone close to the exit of the stairway’s room which led to the roof. My father often commented that it looked unusual and out of place. He was convinced that there was something beneath it. One day, there were some men doing maintenance work on the roof and he asked them to try to remove it.”

“Once the stone was removed, it was clear that it was covering an opening which led into the church. When my father entered into this space, he found his way to a small chamber which led to U-shaped passages that ran around the roof. Inside the corridors, he found several human remains. I remember him coming home on that day, full of excitement and telling us ‘I found them! I finally found them! I will take you to see them!’”

When Charles visited the passages with his father, he noticed that the skeletons seemed to be lined up near each other along the corridors, as if someone had arranged them in that way. There was about 3 centimetres of dust which had collected in the corridors along the years during which the passages were blocked and closed away.

Within this dust, a wooden shoe sole with a high heel, a small gilded wooden cross of Byzantine design, odd bits of a gilded wooden frame (perhaps an icon), three coins: two bronze with the cross of the Order, the other gold, but very worn out that it cannot be deciphered, pieces of pottery of the 16-17th century, fragments of animal bones, and a part of a chain mail armour vest, were discovered.

“My father found these passages in pitch darkness but soon he noticed that there were stones blocking five narrow loopholes in the thick walls. Once he removed these stones, he realized that three of them were pointing directly at St Thomas Bay and Marsascala while the other two looked out at Marsaxlokk and Birżebbuġa.”

To avoid them being trodden, Debono picked up all the human bones and stacked them at the end of the third corridor. Yet the story does not end there….

“My father was sure that there was another entrance to these passages within the church itself. He pondered this idea and made several attempts to trace it out. Eventually he came upon a wall cupboard which was situated in an area along the winding staircase and seemed to be of no use. He decided to ask his friend Ġanni Vella, who was known as Ġanni l-ġgant (Ġanni the giant), to bring one of his mason’s tools; a huge iron nail with which building stones were kept in place. He knocked on the wall cupboard with this tool and suddenly, this feature moved out of the wall, revealing another entrance to these passages. It is from this entrance that people get in to view these passages nowadays.”

In 1978, paleopathological studies were done on these human remains by Seshadri Ramaswamy and Joseph Leslie Pace. These experts concluded that the bones appeared to have been exhumed from a cemetery and placed in the passages. However, others find this conclusion hard to believe and they insist that these remains possibly belong to a group of people who were trapped in these corridors whilst hiding there during an Ottoman attack on the village in 1614.

Every Wednesday after Easter, the traditional feast of St Gregory is celebrated in this historical church in Żejtun. Probably few of those attending are aware of the secret passages and the human skeletons lying within.

Considering that 49 years have passed from this discovery and that several scientific tools are now available to provide more conclusive results, including perhaps dna tests to trace family ancestry, isn’t it time to resolve this mystery by identifying who are these people and how they ended up in these passages?

(This feature was published in the Sunday Times of Malta issued on 25 March 2018)

Share on Facebook

2018.03.25 / no responses / Category: Times of Malta
IBGĦATHIELI BIL-POSTA

“Il-Milied ta’ dari kien inqas kummerċjali minn dak ta’ llum u dan huwa saħansitra evidenti minn dak li tirċievi fil-posta,” għarrafni missieri Saviour Busuttil li qatta’ 37 sena jaħdem bħala pustier.

Infatti f’dawn l-aħħar snin, hekk kif jibda joqrob il-Milied, il-kaxxi tal-posta tagħna jintlew b’għadd ta’ rivisti u riklami, b’kompetizzjoni bejniethom biex iħajjruk tixtri l-prodotti tagħhom. Ftit li xejn għadna nirċievu kartolini tal-Milied mingħand qrabatna u ħbiebna. Ġeneralment illum dawn l-awguri jaslu bil-fomm, bit-telefon, b’xi email jew b’xi sms fuq il-mobile.

“Sa ftit tas-snin ilu kont għadni nibgħat il-kartolini tal-Milied lill-ġenituri tiegħi u lil ħuti kollha, avolja ħafna minnhom kienu joqogħdu viċin tiegħi. U naturalment jien ukoll kont nirċievi kartolina tal-Milied mingħand kull wieħed u waħda minnhom. Hekk kienet titlob l-użanza. Għaldaqstant tista’ timmaġina l-volum kbir ta’ posta li kien jinħoloq fi żmien il-Milied.”

“Konna nkunu mifqugħin bix-xogħol, tant li wara li konna noħorġu nqassmu l-ittri matul il-ġurnata u nistrieħu ftit id-dar, konna nidħlu lura x-xogħol biex nissortjaw l-ittri. Ġieli domna sad-9.00pm għaddejjin sabiex insibu x-xogħol lest biex jitqassam għall-għada fil-għodu. Żmien il-Milied kien l-uniku perjodu li konna naħdmu l-overtime fih.”

“Biex inlaħħqu mal-kwantità tal-posta, fi żmien il-Milied konna noħorġu nqassmu mat-8.00am. Konna nippakkjaw il-barżakki tagħna sa ruħ ommhom u nerħulha nduru mat-triqat dar dar. Minbarra l-ittri konna nqassmu anki xi pakketti iżda f’każ li l-pakketti jkunu kbar wisq, konna nħallu avviż ħalli dak li jkun imur jiġborhom mill-uffiċċju tal-Posta.”

“Matul il-bqija tas-sena, is-servizz tal-Posta kien jagħti garanzija li ittra li tintbagħat qabel is-7.00am kienet tasal għand ir-riċevitur dakinhar stess. Dan kien impossibbli li tiggarantih fi żmien il-Milied għalkemm konna nagħmlu ħilitna kollha biex il-posta tasal malajr kemm jista’ jkun. Konna nkunu konxji li ħafna kienu jkunu qed jistennewna bil-ħerqa. Sa 40 sena ilu, mhux kulħadd kellu telefon id-dar u l-posta kienet l-uniku mezz ta’ komunikazzjoni. Ngħidu aħna fost l-ittri ġieli kien ikun hemm noti tan-namrati li kienu jiktbu lil xulxin biex jifthemu fejn u fi x’ħin se jiltaqgħu. Mur fehmielhom din liż-żgħażagħ illum!”

“Meta l-internet kien għadu ineżistenti, kollox bil-posta kien jasal u għalhekk in-nies kellhom ċerta relazzjoni ta’ ħbiberija mal-pustier. Hekk kif induru l-kantuniera konna ndoqqu l-qanpiena tar-rota ħalli n-nies jindunaw li wasalna. Imma kien ikun hemm ukoll min ikun qed jistenniena fil-bieb tad-dar tiegħu. Fil-Milied in-nies kienu jilqgħuna b’mod speċjali u jpattulna tas-servizz li konna nagħtuhom matul is-sena kollha. Ħafna kienu jippreparawlna xi grokk u jekk ma noqogħdux attenti, nispiċċaw immorru kuljum fis-sakra d-dar! Kien hemm min jagħtina wkoll xi ħaġa tal-flus u konna ndabbruha tajjeb f’dawk il-ġranet. Kont tħossok apprezzat u allura x-xogħol kien jagħtik aktar sodisfazzjon.”

“Illum ċerti affarijiet inbidlu qatiegħ. Il-mezzi ta’ komunikazzjoni żdiedu u allura l-funzjoni tal-Posta ma baqgħetx daqshekk assoluta. Ħafna nies illum jaħdmu, inkluż in-nisa, u allura ssib inqas nies fid-djar filgħodu. Hemm ukoll il-fatt li llum meta jiżżewwġu ‘l ulied mhux neċessarjament qed jibqgħu joqogħdu fl-istess raħal jew belt fejn twieldu. Dan qed ninnutah fiż-Żejtun hekk kif m’għadux jikber bl-istess rata ta’ qabel. Inbidel ukoll it-tip ta’ bini u allura fejn dari il-pustier kien iħabbat bieb, bieb, dar, dar, illum jidħol ġol-entrata ta’ blokk ta’ appartamenti u jħalli l-ittri ġol-kaxxi mingħajr forsi qatt ma jara lir-riċevituri. B’hekk jista’ jkun li r-relazzjoni tan-nies mal-pustier ma baqgħetx li kienet. Madanakollu, jien li niftakar żminijiet oħra, għadni nilqa’ l-pustiera d-dar u ġieli noqgħod nitħaddet magħhom. Fi żmien il-Milied, kif ħaddieħor kien jagħmel miegħi, nagħtihom dik ix-xi ħaġa żgħira wkoll.”

Missieri daħal jaħdem bħala pustier meta kellu 18 il-sena.

“Iz-ziju Ċikku kien jaqra l-gazzetti kuljum u kien hu li qalli li kienu fetħu l-applikazzjonijiet għall-pustiera ġodda. Ta’ 16 il-sena temmejt l-edukazzjoni tiegħi u bħal għadd ta’ nies oħra spiċċajt nirreġistra. Kien ikun hemm ringieli sħaħ ta’ mijiet ta’ nies jirreġistraw għax ma tantx kien hemm xogħol. Biex tilħaq pustier kien ikollok toqgħod għall-eżamijiet bil-miktub fil-Matematika, l-Ingliż u l-Ġografija u ridt tiġi minn ta’ quddiem. Meta dħalt jien kienu applikaw madwar 170 u għażlu 50.”

“Dħalt naħdem fl-uffiċċju tal-Posta taż-Żejtun li dak iż-żmien kien ikopri wkoll lil Ħal-Għaxaq, il-Gudja, Marsaxlokk u Birżebbuġa. L-ewwel ħmistax kont tqattagħhom titgħallem ir-rotta li tkun ġiet assenjata lilek. Kont tmur issegwi pustier ieħor ħalli tara kif jaħdem. F’dawk il-ġranet kont mistenni titgħallem l-ismijiet tat-toroq u tkun taf fejn huma d-djar. Jien ma kelli l-ebda problema f’dan il-qasam peress li minn tfuliti kont nixtieq insir pustier. Kont affaxxinat bit-toroq u bl-ismijiet tagħhom u għalhekk kont diġà qbadt nitgħallimhom bl-amment. Imma xorta waħda kien hemm triqat jew sqaqien fiż-Żejtun li ssorprendewni għax qatt ma kont dħalt fihom qabel. Aktar il-quddiem imbagħad kelli l-opportunità li nsir naf it-triqat ta’ partijiet ta’ Ħal-Għaxaq u tal-Gudja peress li kont inqassam hemm ukoll.”

“Ix-xogħol mill-ewwel għoġobni. Toqgħod iddur fit-toroq u l-isqaqien u tgħid ara das-sqaq qatt ma rajtu qabel! U n-nies kienu dħulin. Kienu jħobbuna ħafna u jafdaw ħafna fina. Uħud meta jirċievu xi ittra kienu jistaqsuni ‘Ta’ x’hiex inhi?’ U ngħidilhom tal-income tax jew tal-Awstralja per eżempju. Kif ngħidilhom tal-Awstralja kien ikun hemm min jistaqsini mingħand min għax kien ikollhom ħafna tfal hemm. U ġieli kien hemm min kien idaħħalni d-dar, jagħmilli belgħa tè, jpoġġi miegħi mal-mejda u joqgħod jismagħni naqralu l-ittra.”

“Fil-bidu pustier ġdid ma kienx ikollu r-rotta tiegħu imma kien iservi bħala sostitut sabiex jagħmel tajjeb għal meta pustiera oħra jkollhom bżonn jieħdu l-leave jew ikunu ma jifilħux. Iż-Żejtun kien maqsum f’erbgħa sezzjonijiet u ftit ftit kont tasal sakemm titgħallem ir-rotot kollha. Wara 5 snin kont tieqaf tissostitwixxi u jkollok ir-rotta tiegħek.”

“Ix-xogħol ta’ pustier kien jinkludi li jinġabru l-ittri mill-kaxxi tal-ittri pubbliċi kollha taż-Żejtun, il-Gudja, Marsaxlokk u Birżebbuġa fis-7.00am u jittieħdu l-uffiċċju. Imbagħad l-ittri kollha kienu jitqassmu skont id-distrett tagħhom. Dawk l-ittri li kienu se jitqassmu mill-Posta taż-Żejtun kienu jinżammu filwaqt li l-oħrajn kienu jintbagħtu ma’ vann li jiġi jiġborhom biex jeħodhom fl-uffiċċju prinċipali tal-Belt. L-ittri li jinżammu kienu jiġu rranġati skont ir-rotot u kif inlestu noħorġu nqassmuhom fid-djar. Kollox kellu jitqassam dakinhar stess u kif tlesti stajt tmur lejn id-dar. Min kien imur idur bil-mixi u min bir-rota u għal dawk ir-residenti li kienu joqogħdu fl-imbiegħed, bħall-inħawi tal-bajja ta’ San Tumas u Ħal-Far, il-pustier kien imur bil-mutur. Għal xi l-10.00am kien jasal vann ieħor mill-Belt li kien iġib il-posta li jkunu rċevew l-uffiċċji tal-posta l-oħra.”

“Qattgħajt 22 sena niġri bir-rota u nqassam l-ittri. Bħal kull xogħol hemm is-sabiħ u l-ikraħ tiegħu. Fis-sajf kont tbati mis-sħana u mill-qilla tax-xemx imma fix-xitwa kien wisq agħar għax kont tixxarrab jekk ikun il-maltemp u tirriskja li tlaqqgħat xi riħ. Kien hemm ukoll problema bil-klieb tan-nies li ġieli kienu jħebbu għalik kif jarawk riesaq. Darba minnhom gidimni kelb u ċarratli l-qalziet tal-uniformi.”

“Wara 22 sena ngħatajt promozzjoni u lħaqt Mail Officer u xogħoli kien fuq ġewwa biss. Meta għaddew 10 snin oħra lħaqt Mail Inspector u hemm ġejt responsabbli mill-uffiċċju tal-Posta taż-Żejtun. Matul is-snin rajt diversi żviluppi jseħħu fosthom l-introduzzjoni ta’ pustiera nisa li qabel kienu jiġu evitati biex ma jkunx hemm taħlit bejn nisa u rġiel. Finalment ta’ 55 sena ħriġt bil-pensjoni.”

Illum missieri jgħodd is-70 sena iżda għalkemm għaddew 15 il-sena minn mindu waqaf mix-xogħol, għadu jiftakar ċar l-ismijiet kollha tat-triqat tal-inħawi li ħadem fihom, in-numri tad-djar u saħansitra l-kunjomijiet tas-sidien tagħhom ukoll.

“Sal-bieraħ iltqajt ma’ waħda ġo ħanut li kellha madwar 40 sena. X’ħin ratni qaltli ‘Tiftakar kemm kont tagħtina posta?’ Għall-ewwel m’għarafthiex imma meta semmietli t-triq fejn kienet toqgħod, stajt ngħidilha n-numru tal-bieb tagħhom u l-kunjom tal-familja. Stagħġbet li kont għadni niftakar wara tant snin!”

Meta tkun qattgħajt daqstant żmien taħdem bħala pustier diffiċli tinsa l-informazzjoni kollha li tkun immemorizzajt. Missieri jistqarr li kultant għadu joħlom li qiegħed idur bir-rota madwar it-toroq iqassam l-ittri lin-nies.

(Dan l-artiklu ġie ppubblikat fis-suppliment Senior Times li ħareġ mal-ġurnal The Times of Malta tal-15 ta’ Diċembru 2017)

Share on Facebook

2017.12.15 / no responses / Category: Times of Malta
Sengħa taħt theddida

Għall-artiklu ta’ din il-ġimgħa għażilt li nitratta s-sengħa antika tal-bini tad-dgħajjes li ilha tintiret fost niesna għal bosta snin. B’dan il-għan iltqajt ma’ Ġużu Maniscalco u ma’ Mario Aquilina, żewġ mgħallma f’dan il-qasam, li minn taħt idejhom għaddew bosta opri tal-baħar. Permezz tal-intervisti ma’ dawn l-individwi għaraft il-kapaċità msensla f’din is-sengħa u l-varjetà li teżisti fost dawk li aħna niġbru kollettivament taħt it-titlu ta’ ‘dgħajjes’. Barra minn hekk intbaħt ukoll li din is-sengħa tradizzjonali tinsab mhedda hekk kif id-domanda għal dan ix-xogħol tradizzjonali qiegħda kull ma tmur tispiċċa fix-xejn. Imma aqraw dawn ir-rakkonti ħalli tifhmu ħafna aktar x’irrid ngħid u nassigurakhom li mill-llum il-quddiem sa tibdew tħarsu b’għajnejn ġodda lejn dawn id-dgħajjes li ormaj saru jiffurmaw parti sinifikanti mill-wirt kulturali tagħna.

Ġużu Maniscalco (Ġużu Tal-Imgħallem)

Ġużeppi Maniscalco qatt ma kien ra l-baħar qalil daqstant! Imsarnu niżlu f’saqajh hekk kif induna li d-dgħajsa ċkejkna ta’ Stiefnu kienet qed tintela’ bl-ilma kull darba li l-mewġ kbir beda jistabat magħha. Il-maltemp kien ġie fuqhom ħabta u sabta u huma ma setgħu jagħmlu xejn ħlief li jaqdfu kemm jifilħu bit-tama li joħorġu malajr kemm jista’ jkun minn dak ix-xkiel. Ġużeppi kellu biss tnax il-sena u f’dawk il-mumenti tal-waħx kien diġà ta ruħu b’mitluf. Madanakollu Stiefnu, li kien sajjied anzjan u reliġjuż fervent, żamm ruħu sod u kull darba li kienet titfaċċa xi mewġa ta’ barra minn hawn, kien jgħajjat kemm jiflaħ “il-mant tal-Madonna huwa akbar minnkhom kollha!” B’xi mod, huma rnexxielhom jaslu l-art qawwijin u sħaħ imma Ġużeppi ħalef li qatt aktar f’ħajtu ma kien ser jitla’ fid-dgħajsa ta’ ħaddieħor.

Minn dakinhar ‘l hemm, Ġużeppi ntefa’ jibni d-dgħajjes ma’ missieru f’Marsaxlokk. Ma damx biex qabad is-sengħa sewwa u n-nies bdiet tagħrfu bħala ‘L-Imgħallem’. Iżda meta aktar tard huwa żżewweġ u l-familja tiegħu bdiet tikber, il-paga ma baqgħetx isservi u għalhekk hu kellu jidħol jaħdem bħala bennej tad-dgħajjes mad-Dockyard. B’danakollu, is-sidien tad-dgħajjes xorta baqgħu jfittxu s-servizzi tiegħu, speċjalment għall-manteniment regolari tagħhom, u kien waqt dan il-perjodu li tnisslet f’ibnu Ġużu, il-ġibda lejn din is-sengħa.

Għall-ewwel kienet iż-żebgħa kkulurita li tintuża fuq id-dgħajjes li bdiet taffaxxinah, u missieru beda jħallih jiżbogħ xi affarijiet żgħar. Imma ta’ tifel li kien, din in-namra ma damitx ma daħlitu fl-inkwiet hekk kif hu rama jiżbogħ dak kollu li beda jiġi quddiem għajnejh u kull x’ħin ifettillu, anki dakinhar li għamel l-Ewwel Tqarbina meta kien għadu liebes il-ħwejjeġ bojod tal-Preċett!

Imma ormaj Ġużu kien maqbud sa griżmejh minn din is-sengħa u finalment missieru ntebaħ li kien ikun aħjar jekk jibda jħarrġu bil-mod fl-affarijiet bażiċi. Ta’ 9 snin, huwa għallmu kif jiddiżinja mudell ta’ dgħajsa u ftit taż-żmien wara, anki nannuh, li bħall-ġenerazzjonijiet ta’ qablu kien bennej tad-dgħajjes ukoll, beda jgħaddilu l-pariri tiegħu. Taħt is-superviżjoni ta’ missieru, fl-età ta’ 14 il-sena, Ġużu ħadem l-ewwel dgħajsa żgħira li ordnat waħda mara biex tmur tistad għall-gambli biha. U ftit ftit, missieru beda jħajjru jesperimenta bl-ideat u bil-kapaċitajiet tiegħu sakemm anki hu sar mustaċċun f’dan ix-xogħol u n-nies bdiet tidentifikah bħala Ġużu Tal-Imgħallem.

Issa li għandu 69 sena, Ġużu spiss jiftakar fis-siegħat twal li hu ddedika lil din is-sengħa tradizzjonali li kienet ilha tant tintiret fost l-antenati tiegħu. Flimkien ma’ missieru u maż-żewġ ħutu subien, kien iqatta’ x-xhur sakemm ilesti dgħajsa u għalhekk, mat-tlestija tagħha, din il-kreazzjoni tkun kważi saret tifforma parti mill-familja. Skont kif titlob din is-sengħa, kienu jkunu huma li jippruvaw id-dgħajsa fuq il-baħar għall-ewwel darba u din kienet tgħaddi biss għand is-sid il-ġdid meta huma kienu jikkonfermaw li l-opra tagħhom hija pronta. Ċertament dan ir-ritwal jixbaħ lil speċi ta’ magħmudija fejn id-dgħajsa tiġi introdotta lill-baħar mill-ġenituri tagħha u minn hemm, hija tibda ħajja ġdida.

Peress li jiena kont qed nirreferi għal kull opra tal-baħar bħala ‘dgħajsa’, Ġużu beda jispjegali li fir-realtà teżisti varjetà wiesgħa ta’ dgħajjes li tinkludi: id-dgħajsa, id-dgħajsa tal-Latini, il-kajjik, il-luzzu, il-frejgatina, il-ferilla u l-lanċa. Huwa ġabli wkoll mudell ta’ skeletru ta’ dgħajsa tradizzjonali li ħadem hu stess u permezz tiegħu beda jimmarkali l-partijiet differenti li kien hemm u l-funzjonijiet partikolari tagħhom. Meta rani interessata, Ġużu urini wkoll għażla ta’ ritratti ta’ opri tal-baħar li kienu nħadmu mill-familja tiegħu, filwaqt li ntroduċini anki mal-kollezzjoni ta’ għodda tradizzjonali li dari kienu jaħdmu bihom.

Daqs sebgħa snin ilu, Ġużu ddeċieda li jieqaf minn dax-xogħol peress li kien sar wisq skabruż għalih. “M’għandix aktar saħħa biex naħdem f’din is-sengħa,” huwa stqarr miegħi. “Infatti xi xhur ilu kelli nbiegħ saħansitra l-lanċa tiegħi għax ma bqajtx niflaħ nagħmlilha l-manutenzjoni regolari tagħha. Kienet għal qalbi wisq biex inħalliha abbandunata fil-garaxx. Issa nittama li għand min qiegħda jaraf jieħu ħsiebha bħal kif kont nagħmel jien.”

Madanakollu kien hemm opra tal-baħar waħda li Ġużu ma felaħx jitbiegħed minnha – il-kajjik ta’ missieru. Huwa rrakkuntali kif meta fl-1996, miet missierhom Ġużeppi, hu u ħutu warrbu dan il-kajjik f’ġenb. Imma hekk kif ħareġ bil-pensjoni, Ġużu uża l-abbiltà kollha tas-sengħa li kien tħarreġ fiha matul ħajtu, sabiex jerġa’ jagħti r-ruħ lil dan il-kajjik ta’ missieru. Dan kien l-uniku xogħol li huwa aċċetta li jagħmel minn meta waqaf jaħdem… “Ma nafx għala ddeċidejt li nidħol għal dax-xogħol,” qalli Ġużu. “Naf biss li ħassejt li kelli nagħmel din l-aħħar ħaġa sabiex nispiċċa l-affarijiet sewwa.”

Sfortunatament ħadd ma tħajjar ikompli wara Ġużu u b’hekk pajjiżna qed jirriskja li jitlef darba għal dejjem dan l-għerf li trawwem fih sa mill-ibgħad antenati tiegħu u din l-esperjenza kollha li hu akkumula matul is-snin kollha jaħdem f’dan ix-xogħol. Peress li issa n-nies saret tippreferi tixtri d-dgħajjes moderni maħduma mill-fibreglass, id-domanda lejn dawn l-opri tal-baħar tradizzjonali qiegħda tisfuma fix-xejn u għalhekk ma fadalx ħajra fiż-żagħżagħ biex ikomplu wara missirijiethom. Hija ħasra li probabbilment jiena kelli l-unur li niltaqa’ ma’ wieħed mill-aħħar imgħallma f’din is-sengħa li ma ddumx ma tintemm għal kollox.

Mario Aquilina (Mario Tar-Ratal)

Din il-possibilità qarsa ġiet konfermata mill-ġdid meta jiena ltqajt ukoll ma’ Mario Aquilina minn Birżebbuġa li huwa aktar magħruf bħala Mario Tar-Ratal. Huwa għandu 53 sena u wkoll ġej minn familja li għal snin twal kienet rinomata għall-bini tad-dgħajjes. Infatti minn taħt idejn missieru u minn taħt idejh, laħqu ħarġu għadd ta’ opri tal-baħar tradizzjonali. Iżda f’dawn l-aħħar snin l-ordnijiet kienu qed ikunu għad-dgħajjes tal-fibreglass u għalhekk huwa kellu jaqleb is-sengħa tiegħu fuq dan ix-xogħol jekk ried ikompli jaqla’ l-għixien tiegħu. Mario spjegali li hemm raġunijiet validi għala n-nies qed jippreferu d-dgħajsa tal-fibreglass mid-dgħajsa tradizzjonali, fosthom: il-prezz ferm għola tad-dgħajjes tradizzjonali minħabba li dawn jissawwru mill-injam u jinħadmu bl-idejn, u anki għaliex il-manteniment tagħhom huwa aktar spiss.

“Huma biss dawk li għandhom passjoni għad-dgħajjes li kapaċi jifhmu s-sinifikat ta’ xi jfisser li tkun is-sid ta’ opra tal-baħar tradizzjonali,” insista Mario. “Għandek tkun taf li dawn il-biċċiet tal-baħar jinħadmu minn selezzjoni ta’ njam u ta’ materjali differenti li kollha għandhom l-funzjoni partikolari tagħhom sabiex finalment ikollok biċċa xogħol eleganti u ta’ maestrija. Irridu niftakru li dawn il-karatteristiċi ta’ dan il-materjali ġew identifikati b’reqqa matul sekli sħaħ, fejn dawn in-nies tas-sengħa għarfu kif jipproduċu dgħajjes b’saħħithom u li jifilħu għall-baħar imma li fl-istess ħin ikunu wkoll grazzjużi u jpaxxu l-għajn.”

Hu kurjuż il-fatt li Mario għandu ħafna in komuni ma’ Ġużu. Fil-fatt missieru wkoll kien jismu Ġużeppi u dan kien magħruf bħala Ġużi r-Ratal. Ġużi kien minn Bormla u missieru kien jagħmel ix-xogħol tal-manutenzjoni fuq l-opri tal-baħar u anki jiskultura d-dekorazzjonijiet li wieħed isib fuq il-ġnub tagħhom. Kien ukoll qaddief tajjeb ferm, tant li kien jaqdef fuq tliet tipi ta’ dgħajjes tar-Regatta, li kienu: il-kajjik, u d-dgħajsa tal-pass, kemm ta’ b’żewġ qaddiefa u anki ta’ b’erbgħa.

Meta Ġużi kellu ħames snin, il-gżejjer Maltin ġew involuti fil-ġlied tat-Tieni Gwerra Dinjija u għalhekk il-familja tiegħu kellha tħalli Bormla minħabba li din il-lokalità kienet spiss tispiċċa fil-mira tal-għadu. Huma marru joqogħdu l-Fgura, imbagħad Ħal-Qormi u wara ż-Żejtun, sakemm finalment issetiljaw f’Birżebbuġa. F’dak il-perjodu, f’dan il-post, kien hemm tliet mgħallma tad-dgħajjes li kienu magħrufa bħala Ta’ Ġoġò imma f’dawk is-snin, tant kien hemm domanda kbira, li missier Ġużi ma damx wisq biex reġa’ jsib jaħdem f’dan il-qasam.

Aktar tard, meta wliedu bdew jikbru, beda jidher biċ-ċar li huma kienu wirtu l-passjoni li kellu missierhom lejn il-baħar u lejn is-sengħa tal-bini tad-dgħajjes. Infatti, ta’ 9 snin, missier Mario kien diġà qabad jesperimenta bil-bini tal-mudelli tad-dgħajjes u minn hemmhekk huwa baqa’ sejjer sakemm laħaq mgħallem. Tnejn mill-opri l-aktar magħrufa tiegħu kienu dgħajjes tal-Latini – il-‘Victoria’ u l-‘Blue Star’ – u rigward din tal-aħħar ċerti anzjani għadhom jiftakru li kienet veloċi daqs ir-riħ.

Kemm Mario u kif ukoll Ġużu qablu illi wieħed kien jitwieled mgħallem f’din is-sengħa u għalhekk mhux daqshekk faċli biex issir espert f’dan il-qasam jekk ma jkunx destinek. Infatti anki Mario kien kapaċi jaħdem id-dgħajjes meta kellu biss 19 il-sena, u akkost li xtaq ħafna jistudja l-inġinerija mekkanika biex jibda jaħdem fuq ir-riggijiet taż-żejt, eventwalment huwa ċeda għar-rakkomandazzjoni t’ommu sabiex isib xogħol ma’ missieru peress li hi saħqet li dan kien aktar sikur u mingħajr perikli, u naturalment kien iżommu qribha.

Sabiex ifehemni aħjar dwar din is-sengħa tagħhom, Mario ġab album kollu ritratti li fosthom kienu juru l-fażijiet differenti tal-kostruzzjoni ta’ l-opri tal-baħar. Bqajt impressjonata li akkost li kienu għaddew bosta snin, huwa kien għadu jiftakar id-dgħajjes kollha u lil min kienu nbiegħu. Bi kburija urini wkoll lil ‘bimbu’ li kienet tip ta’ opra tal-baħar li kien iddiżinja missieru.

Biex jinkoraġġini nixtarr aħjar dan ix-xogħol, Mario urini wkoll mudell kbir ta’ kajjik. Bil-paċenzja kollha, huwa wrieni l-materjali differenti li minnhom tinħadem din l-opra u fehemni wkoll l-għala jintuża dak il-materjal u x’inhi l-funzjoni tiegħu. Bqajt mistagħġba mhux ftit meta skoprejt li għall-binja ta’ kajjik, wieħed jirrikjedi fosthom: il-fraxxnu, il-‘greenheart’, l-‘iroco’, il-‘plywood’, il-ballut, il-kewba, u l-injam magħruf bħala ‘tal-abjad’ u ‘tal-aħmar’. Mhux ta’ b’xejn li dawn l-opri tradizzjonali tal-baħar jiswew prezzhom, kemm għall-materjal li fihom, kemm għas-sengħa li jinvolvu u kif ukoll għas-siegħat twal ta’ xogħol li jirrikjedu!

B’xorti tajba, fil-każ ta’ Mario, ibnu qiegħed juri interess f’dan il-qasam għalkemm b’mod differenti. Infatti huwa jgħin lil missieru sabiex jiżviluppaw ideat ġodda għad-diżinji tad-dgħajjes moderni tal-fibreglass, u b’hekk dawn issa huma mogħnija anki bil-kreattività żagħżugħa.

“Ma tħallitilna l-ebda għażla. La ridna nibqgħu nagħmlu dan ix-xogħol, kellna bilfors nimxu skont id-domanda tal-klijenti,” stqarr Mario. “Dan wassal biex akkost li jiena nippreferi naħdem id-dgħajjes tradizzjonali, anki għax jiena konxju li s-sengħa tiegħi qiegħda kull ma tmur issir dejjem aktar rari, jkolli naqleb għad-dgħajjes moderni tal-fibreglass, għax lil dawk iridu n-nies. Madanakollu tassew nixtieq li l-awtoritajiet jisimgħu l-karba tagħna sabiex aħna niġu rikonoxxuti bħala nies professjonali tas-sengħa u anki biex l-opri tal-baħar tradizzjonali tagħna jingħataw mill-ġdid il-valur li jixirqilhom, qabel ikun tard wisq. Idealment l-istat għandu jintroduċi xi forma ta’ sussidju għal dawk li jagħżlu li jixtru dawn il-kreazzjonijiet lokali li huma uniċi għall-gżejjer tagħna, forsi b’hekk in-nies titħajjar mill-ġdid tagħti r-ruħ lil din is-sengħa li waslet biex tintilef.”

L-aħħar superstiti ta’ din it-tradizzjoni antika huma d-dgħajjes tar-Regatta li għadhom jiġu manifatturati minn żmien għal żmien. Intant, waqt din l-intervista ma’ Mario, kelli l-fortuna li nara opra tal-baħar tradizzjonali riċentement maħduma minnu. Din kienet dgħajsa tal-pass miżbugħa b’kulur ċelesti sabiħ li hu ħadem għall-Klabb Regatta Birżebbuġa, liema opra kienet qed tistenna lill-qassis biex iberikha qabel tibda ħajjitha fuq il-baħar.

(Dan l-artiklu ġie ppubblikat fis-sensiela KOBOR IL-MALTI (3 parti) fit-Torċa tat-18 ta’ Mejju 2014)

Share on Facebook

2014.05.18 / no responses / Category: Torca - Features & Articles
IL-PREZZ TAL-PROGRESS

Indubbjament l-aktar għal qalbi huma l-anzjani. Uħud mill-istejjer li jgħiduli jeħduni f’dinja oħra għal kollox differenti minn tiegħi. Nieħu gost nara l-perseveranza tagħhom akkost il-milja taż-żmien. U nitpaxxa narahom jhedew b’xi ħaġa li tagħtihom skop fil-ħajja. Kultant jgħaddili l-ħsieb jekk jien qattx hux ser nilħaq dik l-età xi darba u f’dak il-każ, x’ser inkun nista’ nirrakkonta dwar ħajti? Imma sadanittant nixtieq niġbor il-ġrajjiet tal-oħrajn u għandi kurżità jekk jirnexxiliex insib anzjani b’xi passatemp partikolari minn kull raħal u belt fil-gżejjer tagħna?

S’issa tkellimt ma’ Lino Psaila miż-Żejtun dwar il-manuċċi u ma’ Crispin Attard minn Ħaż-Żabbar dwar il-kitarri tal-għana. Illum ser inlaqqagħkom ma’ John Grech minn Birżebbuġa u miegħu ddiskutejt is-sengħa tal-interzjar.

Hekk kif irfist mill-bieb il-ġewwa ta’ daru ma stajtx ma ninnutax l-għadd ta’ kwadri maħduma bl-interzjar imwaħħla mal-ħitan. John waqaf kburi quddiem wieħed minnhom li kien juri t-Teatru Rjal.

“Dan huwa l-kapolavur tiegħi. Ħdimtu bil-qalb u b’attenzjoni kbira għax xtaqt nerġa’ nagħti r-ruħ lil dal-bini meraviljuż li tant għandi memorji sbieħ tiegħu.

Għadni qed narahom u nismagħhom ċari l-opri grandjużi li attendejt għalihom fit-Teatru Rjal fostom il-Madame Butterfly, it-Traviata u l-Faust. Imma ta’ tifel li kont, l-iktar ħaġa li kienet timpressjonani kienet il-linfa kbira li kien hemm imdendla fin-nofs. Aħna konna noqogħdu f’palkett u darba minnhom niftakarni ngħid lill-oħrajn illi kieku dik il-linfa kellha taqa’ għal isfel kieku kienet tiġi eżatt fuq il-qargħi li kien qiegħed bil-qiegħda taħtha!

Sfortunatament dawk li ma jiftakruhx wieqaf mhu ser ikollhom qatt l-opportunità li jarawh u huwa proprju għalhekk li napprezza dal-kwadru aktar għax permezz ta’ dax-xogħol nista’ nuri l-ġmiel tal-arkitettura li kellu. Aħna l-anzjani xtaqna ħafna li nerġgħu naraw it-Teatru Rjal jinbena mill-ġdid b’dawk il-grandjożità ta’ rikkezzi li kien fih ħalli b’hekk anki l-ġenerazzjonijiet ta’ warajna jkunu jistgħu jgawduh. Imma llum il-ġurnata n-nies imorru għal affarijiet moderni u allura dak iż-żmien qatt mhu ser jerġa’ lura.”

John baqa’ jdawwarni max-xogħolijiet tiegħu li kollha kellhom xi storja warajhom. F’waħda mill-kmamar huwa kellu wkoll xi diżinji ta’ kompożituri maħduma bil-pinna filwaqt li f’kamra oħra tfaċċaw numru ta’ pitturi.

“L-arti qegħdha ġo fija u kont nistudjaha anki l-iskola. Meta konna għadna għarajjes ħarriġt lil marti Frida fil-pittura u dak il-kwadru huwa r-riżultat.”

Kien kwadru sabiħ u Frida ħadet gost li apprezzajtu. Poġġiet bil-qiegħda ħdejna madwar il-mejda fejn John kellu l-affarijiet għal lest biex jaħdem daqsxejn interzjar ħalli jurini kif isir dax-xogħol. Iżda qabel xejn xtaqt inkun naf kif beda dan il-passatemp tiegħu?

“La kont inpinġi bil-pinna kont dilettant tad-diżinn. U allura meta żżewwiġna u ġejna biex nordnaw żewġ gradenzini tal-interzjar, ridt niddiżinjahom jien. Niftakar li għall-ewwel mort biex nordnahom minn għand wieħed li kien jaħdem l-għamara bl-interzjar il-Belt. Imma dan ma setax jaħdimhom kif xtaqt jien u minflok bagħtni għand wieħed jgħidulu tal-Badajda li kien jinsab ħdejn l-għassa ta’ B’Kara. Meta sema’ x’ridt tħajjar jagħmilhomli imma meta lestihom qalli “daqs kemm tawni xogħol u daqs kemm ħadt paċenzja biex ħdimthom, ara ma tgħidx lil xi ħadd li għamilthomlok jien”.

Però jien infurmajtu li oħti kienet diġà lesta biex tordnalu xi għamara bħal tiegħi u għalkemm ipprova jirriffjuta, finalment aċċetta li jaħdimha wkoll. Bqajt nitla’ nara x-xogħol kif inhu ġej u meta l-għamara kienet għoddha lesta, nnutajt kemm kien jarmi fuljetti u biċċiet ta’ njam żgħir. Hu sostna li dik il-ħela kienet parti mix-xogħol. Ġieni f’moħħi li nitolbu jagħtini ftit minnhom akkost li ma kontx naf x’ser nagħmel bihom. U hu tahomli minflok remihom.

Tlaqthom fil-workshop li kelli u nsejthom hemm sakemm darba ġejt bżonnhom. Ħu l-mara kien xtara sett minn ġo ħanut tal-arti li kien jikkonsisti fi kwadru bi tpinġija żgħira u fuqu kellu jwaħħal xi biċċiet tal-injam li xtara mal-mudell. Imma wara ftit dan xeba’ jagħmlu u tah lili. Intfajt fuqu u bdejt naqla’ l-biċċiet ħżiena li kien waħħal u nbiddilhom ma’ partijiet oħra tajbin. Meta lestejtu u ġie tajjeb irrealizzajt li xi ħaġa hekk stajt nagħmilha jien b’dawk il-biċċiet tal-injam li kelli. U minn hemm bdiet l-istorja ta’ dal-passatemp.”

Frida ġiet turini żewġ kaxxi mdaqqsa: waħda b’sett ta’ xfafar ta’ kull qies u l-oħra mimlija bil-biċċiet irqaq ta’ njam u fuljetti differenti.

“B’dawn jaħdem, ara. U dawn il-biċċiet tal-injam allaħares taqagħlu xi biċċa minnhom għax tgħidx x’jagħmel! Jinżel mill-ewwel ifittixha u qabel isibha ma joqogħdx kwiet. U dawk li ma jindunax bihom, erġilu jġorrhom ma’ ħwejjġu u mal-qiegħ taż-żarbun fil-kmamar kollha. U jien innaddaf.”

Għalkemm kienet qed tgħid dal-kliem Frida dehret kburija ħafna b’dal-passatemp ta’ żewġha. U fl-istess ħin infurmatni li anki hu jieħu paċenzja biha meta jkun hemm bżonn. Issa ilhom 53 sena miżżewġin.

“Tal-Badajda għadu jagħtini xi biċċiet milli jifdallu sal-ġurnata ta’ llum. Imma sikwit immur nixtri wkoll xi fuljetti. Noqgħod b’sebgħa għajnejn għal xi biċċa b’xi vina jew b’kulur mhux komuni għax dik ara kemm issebbaħlek ix-xogħol! Ara dil-biċċa żgħira per eżempju kemm hija ħelwa,” qalli John hekk kif qabad fuljetta ċkejkna b’diżinn partikolari mmens. “Min jaf fejn għad trid issib ruħha din?”

John kompla jispjegali illi jħobb jaħdem suġġetti li juru nħawi magħrufa f’Malta bħall-villaġġ ta’ Marsaxlokk, il-portijiet tal-belt Valletta, il-knisja tal-Mosta, xeni minn San Ġiljan, postijiet antiki f’Birżebbuġa, xi razzett Malti, il-lift tal-barrakka, gallerija bil-ħasira, Kastilja, il-Bieb tal-Bombi u ħafna oħrajn.

“S’issa ħdimt mal-120 biċċa. Uħud minnhom irregalajthom lil uliedi. Ġieli biħħejt xi waħda ‘l hemm u ‘l hawn imma qatt ma nagħmilhom għal dan il-għan. Irid altru jkun bniedem li japprezza din l-arti biex nagħtihielu. L-interzjar fih ħafna xogħol u għalhekk għandu valur kbir.”

John għażel xi njam irqiq u poġġieh fuq l-istampa li kien qed jaħdem fuqha.

“Ara, qed taraha din? Mhux tajba. Il-bjuda tal-injam ma taqbilx mal-iskala tal-injam diġà mpoġġi u allura rrid insib oħra.”

Poġġa l-biċċa njama lura u kompla jqalleb fil-kwantità ta’ njam ieħor li kellu fil-kaxxa. Imma l-ebda waħda ma kkuntentatu. Allura qabad zokk tal-injam li jintuża għall-kebabs u fetħu minn tulu fin-nofs. Wara beda jqattgħu f’biċċiet mhux akbar minn 5 millimetri, tant li biex jaqbadhom kellu juża l-ponta tax-xafra li kellu f’idu. Stagħġibt kif ma jużax lenti għal dax-xogħol!

“Paċenzja u konċentrazzjoni trid żgur,” weġibni mill-ewwel. “Għalhekk nippreferi naħdem fil-kwiet. Madanakollu ma rridx li jkolli l-workshop tiegħi f’xi post imwarrab u ningħalaq f’kamra waħdi għax il-kumpannija nħobbha. Hawnhekk ħdejn il-kċina nħossni aktar komdu għax almenu jkolli lil Frida ħdejja.”

“Imma la jibda jaħdem ma tkellmux taf,” daħlet pronta Frida. “Hekk jew hekk lanqas biss jisimgħek daqs kemm ikun mitluf. Mhux darba u tnejn li jkolli nerġa’ nsaħħanlu l-ikel għax ma jiġix jiekol qabel ilesti l-parti li jkun qed jagħmel.”

“Għax la nkun sibt dik l-injama perfetta għal dak il-post, ma nkunx irrid nitlifha,” spjegali John hekk kif b’reqqa kompla jwaħħal il-biċċiet tal-injam li issa l-kulur tagħhom kien jaqbel sewwa max-xogħol li kien qed jagħmel.

Ċertament ma tridx tkun nervuż għal dax-xogħol. Kont kurjuża kemm idum biex ilesti kwadru bl-interzjar?

“Diffiċli biex nikkalkulalek kemm nieħu ħin. Darba minnhom ħdimt arma f’24 siegħa. Imma normalment nagħmel biss ftit siegħat kuljum u nkompli kull meta jkolli ċ-ċans u skont kemm jippermettilek il-boss hux?” qalli b’ħarsa nebbiexa lejn martu. “Dax-xogħol jirrikjedi ħafna preċiżjoni u għalhekk ma tistax taħdem b’għaġġla. Fl-istess ħin ukoll taqla’ dahrek dejjem fl-istess pożizzjoni. U trid jew ma tridx, wara ċertu ħin ikollok tieqaf.”

Ġie żmien meta dal-passatemp sewa ħafna.

“Kelli nagħmel madwar tmien ġimgħat l-isptar u tlabthom iġibuli kaxxa minnhom biex nagħmel xi ħaġa. Hemmhekk kont noqgħod lejl u nhar naħdem, sakemm ngħejja. Fil-fatt tgħidx kemm tellgħajt xogħol u b’hekk il-ħin fl-isptar ma rajtux twil wisq. It-tobba u l-infermiera kienu jieħdu pjaċir jarawni attiv u erħielu kulħadd ġej jittawwalli. Wara din l-esperjenza aktar u aktar ħabbejtu dal-passatemp.”

Erġajna dorna għall-kwadru li kien qed jaħdem fuqu.

“L-ewwel ma trid tibda mis-sema għax dik tikkonsisti fl-akbar biċċa u b’hekk taffettwalek id-dehra totali tax-xogħol. Ngħidu aħna jekk tagħżel fuljetta b’kulur skur taf li l-bqija ser ikompli skont dik l-iskala.

Ġeneralment jiena nkun naf minn qabel x’riżultat irrid u allura nfittex apposta l-kuluri li neħtieġ. Barra minn hekk ġieli nżid xi oġġetti li oriġinarjament ma jkunux fl-istampa biex nagħti dehra aktar attraenti lix-xogħol finali.”

John lesta mill-parti li kien qed jagħmel u b’hekk stajt nara kemm tassew jieħu ħin dax-xogħol tal-interzjar. Il-kwadru li kien qed jaħdem fuqu dak il-ħin ma kienx kbir ħafna imma fir-realtà d-daqs tal-kwadri jvarja minn wieħed għall-ieħor.

“L-akbar biċċa xogħol ta’ interzjar li għamilt s’issa fiha 10 piedi tul. Hija xena tal-port ta’ Marsamxett u tal-bini li hemm fl-isfond. Ħdimt sitt kwadri oħra b’din l-istess xena u dik li qed tara mwaħħla mal-ħajt hija l-oriġinali. Niftakar li dan il-kwadru kont ħdimtu b’pika kemm għax sfidani wieħed biex nagħmlu u anki għax personalment qatt ma kont ħdimt xi ħaġa ta’ dil-kobor.”

“Id-dnub li qegħdin daqshekk fl-għoli,” stqarret Frida hekk kif immarkat ukoll lejn kwadru ieħor li kien juri xena tal-Valletta Waterfront. “Dak hu l-kwadru favorit tiegħi. Nieħu pjaċir ħafna nħares lejh daqs kemm ġie perfett u sabiħ. Li kieku kont inkun nista’ napprezzah iktar. Imma m’hawnx spazju fejn inwaħħlu aktar xogħol fil-baxx!”

Minkejja dan, John li llum jgħodd id-79 sena għadu għaddej jaħdem kwadru wara l-ieħor.

“Fil-bidu kont nagħtihom il-lostru meta nlestihom. Imma mbagħad wara xi snin indunajt li bil-lostru x-xogħol jiskura u jitlef dik il-perspettiva tiegħu. Allura issa qed inħallihom fin-natural. X’tagħmel? Titgħallem mill-iżbalji!”

U tassew! Għax hekk kif il-koppja bdew juruni xi kwadri oħra mwaħħla mal-ħitan, stajt nintebaħ illi aktar ma jgħaddi ż-żmien, ix-xogħol tal-interzjar ta’ John beda kull ma jmur jirfina.

Dħalna lura lejn is-salott u John beda jurini xi filmati li nġibdu waqt esebizzjoni li saret bix-xogħolijiet tiegħu fi Frar ta’ dis-sena.

“Organizzahieli l-ħabib antik tiegħi Albert Rutter tal-UNESCO (Malta). Apprezzajtu mmens dal-ġest, akkost li l-wirja saret għal ġurnata biss. Għallinqas stajt nara l-apprezzament ta’ dawk li attendew. Kont kburi li b’xogħolijieti stajt intella’ wirja bħal dik.”

Inġbidt ftit lura nosserva lil John iħares b’nostalġija lejn il-filmati filwaqt li jispjegali x’qed jidher. Ma flaħtx ma nistaqsihx kemm il-darba rah s’issa dan id-dvd?

John tbissem, “Uh. Kemm ma nafx imma ħafna drabi għax kull meta narah, nerġa’ ngħix dawk il-mumenti tassew sbieħ. Dad-dvd għamiluli wieħed minn uliedi u xi darba għad ikun tifkira tiegħi għal uliedi kollha u għal uliedhom.

Dak hu s-sodisfazzjon li jagħtini dal-passatemp – li qed inħalli xi ħaġa konkreta warajja li għad tibqa’ tfakkarni.

Uħud li attendew għall-esebizzjoni li tellgħajt mhux darba u tnejn li jistaqsuni meta ser intella’ xi esebizzjoni oħra. Ma niddejjaqx li kieku jerġa’ jkolli xi opportunità simili.”

John għamel xi żmien jipprova jgħallem dis-sengħa lil xi tfal mill-inħawi ta’ Birżebbuġa meta kienu qed jattendu għal xi lezzjonijiet fix-xhur tas-sajf.

“Imma t-tfal ta’ llum differenti wisq. M’għandhomx kwiet u wisq inqas paċenzja għal xogħol bħal dan. Lanqas uliedi jew in-neputijiet tiegħi qatt ma tħajjru jieħdu dal-passatemp minni. Japprezzawh ħafna imma jippreferu xi logħba fuq il-kompjuter. Dnub li arti bħal din tintilef hekk.”

Hekk kif kont qed niġbed ritratt wara l-ieħor ta’ dax-xogħol tal-interzjar, dan l-aħħar kliem ta’ John dewa f’widnejja u rrealizzajt li bħalu qaluli anki l-anzjani oħra li jaħdmu xi sengħa partikolari. Hu ċar immens li mhux iż-żminijiet biss qed jinbidlu imma anki n-nies u l-għażliet tagħhom.

Sellimt lill-koppja Grech li laqgħuni għandhom b’tant ġentilezza u hekk kif l-ewwel traxxix tax-xita xarrabbli wiċċi, fil-fond ta’ qalbi tħassibt x’jista’ jkun il-prezz li qed inħallsu għal dan il-progress.

(Nota: Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tat-3 t’Ottubru 2010)

Share on Facebook

2010.10.03 / no responses / Category: Torca - Perspettivi