Charles Scerri | Fiona Vella

Posts Tagged ‘Charles Scerri’

IS-SANTI – L-ISTORJA WARA L-ISTAMPI

Jingħad illi stampa tiswa daqs elf kelma. Kien forsi dan il-ħsieb li wassal għall-ħolqien ta’ l-ewwel pitturi reliġjużi li matul il-milja tas-snin iċċekknu fil-qies sa ma ħadu d-daqs tas-santi. F’dik il-ħabta, bosta min-nies kienu lliterati u għaldaqstant il-Knisja użat metodu viżwali biex permezz ta’ stampa tkun tista’ tirrakkonta u twassal il-messaġġ tagħha.

Meta kont għadni żgħira s-santi kienu xi ħaġa komuni f’idejna t-tfal. Kienu jagħtuhomlna mill-iskola, mill-mużew u spiss anki z-zijiet u n-nanniet tagħna. Apparti li kien hemm min minna li kien ifaddalhom, ħafna mid-drabi konna nużawhom biex inwaħħluhom mal-pitazz tar-reliġjon jew fuq dak tal-mużew. Min jaf kemm ġieli tħabatt biex sibt xi santa ta’ xi qaddis partikolari li kienu jitolbuna u li jien qatt ma nkun smajt bih!

Illum dan kollu spiċċa – tidħol fl-internet u ssib li trid f’ħakka t’għajn. Fil-fatt kont naħseb li lanqas biss kienu għadhom isiru s-santi u ntbaħt li kont żbaljata meta binti bdiet tattendi l-mużew. Ta’ tifla li hi, malli saret taf bl-eżistenza tas-santi bdiet tisħaq li tippreferi lilhom mill-karti stampati tal-kompjuter. U għalkemm spiss ittantajt indawwrilha fehmitha, jkolli nistqarr li meta ġieli mmorru nfittxu xi santa li jkollha bżonn, f’qalbi nħoss nostalġija kbira għal dawk is-snin tal-innoċenza.

Dan l-aħħar kont qed indur fil-Facebook u ltqajt ma’ paġna msejjħa ‘Mudelli Sagri u Santi’. Fiha rajt varjetà ta’ santi mill-isbaħ li wħud minnhom kienu antiki ferm. Tħajjart nagħmel ftit riċerka dwar das-suġġett u rrealizzajt li wara dawn l-istampi ċkejknin kien hemm storja sħiħa. Bqajt sakemm skoprejt wieħed mill- kollezzjonisti ta’ dawn is-santi li stedinni nasal wasla sad-dar tiegħu sabiex nara b’għajnejja u nifhem aħjar il-preġju ta’ dan il-qasam.

“Dak li huwa reliġjuż minn dejjem kien jattirani,” beda jispjegali Charles Scerri hekk kif poġġejna madwar mejda nieħdu belgħa tè u ftit biskuttini. “Bħala kollezzjonist jogħġobni dak kollu li hu kulturali u tradizzjonali speċjalment jekk ikollu rabta nisranija.”

Staqsejtu kemm kien ilu jġemmgħa s-santi u kif sabu ruħhom għandu?

“Minn meta kont tifel żgħir kont nieħu gost nikkollezzjonahom u naqra xi jkun hemm miktub fuqhom. Fuq in-naħa ta’ wara tagħhom uħud mis-santi kien ikollhom xi talba jew xi deskrizzjoni qasira tal-ħajja tal-qaddis. Permezz ta’ dawn kont nipprova nifhem aktar dwar dak li kienu għaddew minnu dawn il-qaddisin minħabba dak li emmnu fih.

Ħafna mis-santi kont insibhom fil-kotba l-antiki tan-nanna li normalment kienu jkunu kotba ta’ talb. Min jaf kemm il-darba qgħadt inqallbilha fil-vetrini u fis-senduq fejn kont naf li kienet trekkenihom! Sikwit dawn kienu jkunu xi tifkiriet ta’ qraba u familjari bħal ta’ xi preċett, l-ordni ta’ qassis jew mewt. Uħud minnhom kienu jmorru lura snin kbar għax f’dak iż-żmien is-santi ma kienux jintremew peress li kienu xbiehat reliġjużi u allura kienu jintirtu minn ġenerazzjoni għall-oħra.”

Fil-fatt waqt it-tiftix tiegħi sibt illi dari s-santi kellhom tant sinifikat illi saħansitra n-nutara kienu jhemżuhom flimkien ma’ dokumenti legali biex jiggarantixxu l-leġittimità tagħhom. F’każijiet oħra, il-vjaġġaturi kienu jħallu diversi santi ġol-bagoll tagħhom bħala assigurazzjoni sopranaturali kontra s-serq! Imma s-santi kif bdew oriġinarjament?

“L-aktar forma antika tas-santi li qatt instabet iġġib id-data tal-1423 u hija xbieha kkulurita ta’ San Kristofru mnaqqxa fl-injam. Aktar tard dawn ħadu l-forma ta’ inċiżżjonijiet sabiex permezz tagħhom jżewwqu l-kotba reliġjużi. Peress li ħafna min-nies ma kienux jafu jaqraw, dawn l-istampi kienu mezz ta’ kif dawn setgħu jsiru jafu aktar dwar il-qaddisin u r-rakkonti tal-Bibbja. F’dak iż-żmien li jkollok xbieha tal-qaddis patrun tiegħek kienet meqjusa bħala xi ħaġa importanti. U għalhekk min ma kienx jiflaħ jixtri pittura ta’ kwalità, minflok beda jakkwista dawn l-inċiżżjonijiet.”

Charles urini xi stampi antiki maħduma permezz tal-inċiżżjoni. Kienu ta’ daqs kbir, tant li kienu magħluqa ġewwa kwadri.

“Fis-seklu 15, Johannes Gutenberg ħareġ bl-invenzjoni tal-istampar (printing press) u dan ta bidu għas-santi kif nafuhom aħna. B’hekk il-qies tas-santi beda jiċkien imma fl-istess ħin jissebbaħ u jiġi aktar dekorattiv.

Kull ma jmur ix-xogħol tas-santi beda jsir aktar raffinat. Mill-kunventi tagħhom il-patrijiet u s-sorijiet kienu jkomplu jżejnu dawn is-santi b’artistrija kbira u kienu jużaw diversi materjali għat-tiżjin tagħhom fostom satin, bellus u bordura maqtugħa f’bizzilla delikata.

Is-santi kienu jsiru bil-kunsens tal-isqfijiet u bejn is-16 u s-17-il seklu dawn kienu jitqassmu normalment mis-sorijiet u l-qassisin biex tixxerred id-devozzjoni. Madanakollu lejn l-aħħar tas-seklu 17 san-nofs tas-seklu 19, in-negozjanti fehmu l-importanza ta’ dal-qasam u daħlu huma fil-bejgħ tagħhom.

Meta fl-1796 Alois Senefelder irnexxielu jivvinta l-metodu tal-litografija (li kien mod kif wieħed jistampa xbiehat magħmula bix-xemgħa jew b’materjal żejtni għal fuq il-ġebla u aktar tard il-metall) saret aktar faċli biex wieħed jaħdem dawn is-santi u għalhekk dawn bdew jiġu manifatturati fi kwantitajiet kbar u saru popolari ħafna f’diversi pajjiżi. Fl-1837 żviluppa l-metodu tal-kromolitografija (li kien jikkonċerna l-introduzzjoni tal-kulur fl-istampar) u n-negozju tas-santi kompla jikber.

Fl-1840 uħud mill-ewwel ċentri magħrufa għall-manifattura ta’ dat-tip ta’ santi kienu jinsabu fl-inħawi tal-Knisja ta’ St Sulpice fi Franza. Hemmhekk il-produzzjoni tagħhom tant kibret illi fl-1862 kien hemm madwar 120 kumpanija jagħmlu dax-xogħol tas-santi u ta’ oġġetti reliġjużi oħra. L-immaġnijiet tas-santi kienu jinħadmu b’kuluri pastelli u kienu jagħtu dehra fina u mirquma ħafna lil din l-arti li kienet magħrufa bħala ‘L-arti ta’ San Sulpice’. Postijiet oħra msemmija għal dax-xogħol kienu l-Belġjum u l-Ġermanja u aktar tard anki l-Italja.”

Huwa u jispjegali Charles beda jqalleb l-albums li ġewwa fihom b’kura kbira jżomm il-kollezzjoni vasta tiegħu. Uħud mis-santi jmorru lura aktar minn mitt sena u kważi bdejt ninkwieta kif ser naqbad ngħidlu biex joħroġli xi erbgħa minnhom ħalli niġbdilhom ritratt!

“Qegħdin miġburin għalihom f’sezzjonijiet skont lil liema tip ta’ qaddis jew martri jsejjħu. Għandi wkoll numru kbir ta’ santi ddedikati lil Ġesù, lil Madonna u lil San Ġużepp.

Ormaj tant jien midħla tas-santi illi kif nara waħda, mill-forma tagħha jew mill-kulur użat inkun nista’ ngħidlek f’liema żmien inħadmet.”

Minn din l-għażla sabiħa ta’ santi xtaqt inkun naf kienx hemm xi waħda li kienet il-favorita tiegħu?

“Kollha għal qalbi ferm imma l-aktar waħda hija din is-santa tal-bizzilla bix-xbieha tad-Duluri u s-simboli kollha tal-Ġimgħa l-Kbira. Probabbilment hija l-favorita tiegħi għax inħobb ħafna l-Ġimgħa l-Kbira u b’mod speċjali għax is-santa nzertat għadha fi stat perfett. Hija santa maħduma bl-arti ta’ San Sulpice u kif qed tara hija fina u fraġli ferm.

Santa oħra li ngħożż ħafna hija din ta’ Santa Venera minħabba li lil din il-qaddisa nħobbha ħafna tant li semmejt id-dar għaliha.”

Fost is-santi laqtuni ħafna wkoll santi oħra tal-bizzilla maħdumin bil-folji tad-deheb. Imbagħad kien hemm ukoll santi inqas mirquma imma li kienu juru xeni mhux tas-soltu bħal dawk ta’ qassisin imdawwra bl-annimali eżotiċi. Charles qalli li dawn kienu santi ta’ xi missjunarji li nqatlu fiż-żminijiet imbiegħda. Kien hemm ukoll santi d-daqs ta’ kartolini li kienu jintużaw biex jintbagħtu l-awguri taċ-ċelebrazzjonijiet reliġjużi bħal tal-Milied u l-Għid il-Kbir. Ma kien hemm l-ebda dubju li dawn kienu l-ispirazzjoni wara l-kartolini moderni ta’ żminijietna. Imbagħad f’ħin minnhom waslu s-santi taċ-ċikwejra…

“L-anzjani tagħna jiftakruhom sewwa dawn is-santi taċ-ċikwejra. Kienu ritratti minn tal-bidu u allura fuq skala abjad bl-iswed. Sa fejn naf jien kienu jikkonsistu f’ritratti tal-vari titulari Maltin u kienu jsibuhom magħluqin f’envelop żgħir ġewwa l-pakketti taċ-ċikkulata mfarrka li kienet titħallat mal-kafè. Jien irnexxieli nakkwista xi wħud u permezz tagħhom għandi rikordju ta’ ħafna statwi li fil-preżent jew m’għadhomx jeżistu, jew m’għadhomx jintużaw jew inkella tbiddlu xi ftit, jekk m’għadhomx l-istess ukoll.

Ngħidu aħna din hija santa tal-istatwa tad-Duluri ta’ San Pawl il-Baħar u din santa tal-vara ta’ San Duminku li kif qed tara t-tnejn kellhom l-anġli mdawwrin magħhom mentri llum dawn ma jidhrux mal-vari. Din is-santa turi l-istatwa l-antika ta’ Santa Marija tal-Mosta li llum spiċċat. U dan San Leonardo li kien ħadem l-iskultur Darmanin, liema statwa tiegħu ġiet mibdula m’oħra maħduma f’Bolzano, għalkemm dis-sena kumbinazzjoni ġie ċċelebrat iċ-ċentinarju tiegħu u nħarġet il-vara l-antika. Fatt ieħor interessanti hija din is-santa li turi l-istatwa tal-Madonna tal-Karmnu taż-Żurrieq li għalkemm hija statwa sekondarja, xorta waħda inkludewha ma’ dan is-sett taċ-ċikwejra minħabba l-qima kbira li kellha n-nies lejha.”

Skont Charles l-ewwel santi f’Malta dehru fi żmien il-kavallieri ta’ San Ġwann u kienu f’forma ta’ inċiżżjonijiet. Illum is-santi naqsu ħafna imma xorta għadhom isiru.

“Il-verżjoni riċenti tas-santi ħadet xejra oħra aktar moderna biex tkompli maż-żminijiet ta’ llum. Per eżempju din is-santa akkwistajta f’Jannar li għadda u kif tista’ tinnota, tixbaħ ħafna lill-cards li jagħtuk il-banek biex tiġbed il-flus għax għandha l-istess daqs u hija ssiġillata fil-plastik. Għandha wkoll domna inkluża magħha.

Is-santi m’għadhomx popolari daqs qabel għax issa hawn diversi modi oħra kif il-Knisja tista’ twassal il-messaġġ tagħha. Minħabba f’hekk illum huwa diffiċli ferm biex issib santi ta’ kwalità għalkemm kultant tiġini tajba u nsib lil xi ħadd li għandu xi santi antiki u li ma japprezzahomx u jbiegħhomli bi ftit flus. Mill-bqija meta ġieli nilmaħ xi waħda f’xi ħanut tal-antikità jkolli nħallas prezz tajjeb tagħha! Għaldaqstant kif tista’ tassumi din il-kollezzjoni ta’ santi qegħdha ssir aktar imprezzabbli maż-żmien għax apparti l-valur antik tagħha hija wkoll xhieda ta’ kultura u tradizzjoni tar-reliġjon tagħna.”

Imma illum is-santi fadlilhom valur?

“Jiena nemmen li iva għax il-bniedem ta’ llum xorta waħda għadu jħoss dik l-ispiritwalità.

Biex nagħtik eżempju, ix-xahar li għadda jiena kelli x-xorti li nkun wieħed mill-fratelli li rfajna l-kwadru tal-Madonna ta’ Pinu mill-bażilika santwarju tal-Madonna tal-Karmnu tal-Belt sa Putirjal biex imbagħad dan twassal sal-Knisja tal-Mosta. Kif ħafna jafu, dan il-kwadru inġieb Malta sabiex jirrappreżenta lill-Għawdxin waqt il-miġja tal-Papa Benedittu XVI u min-naħa tiegħu l-Papa rregalalu l-unur prestiġġjuż ta’ warda tad-deheb. Waqt il-purċissjoni bil-kwadru inġabru numru kbir ta’ nies u bqajt impressjonat ħafna bid-devozzjoni kbira li dawn urew lejh meta bosta minnhom ġabu xi ħaġa magħhom biex tintmiss mal-kwadru ħalli tiġi mbierka.”

Tlabtu jfissirli s-sinifikat tar-reliġjon għalih.

“Għalija r-reliġjon ifisser il-kuntatt tiegħi ma’ dak li hu divin. Kieku ma nemminx li hemm Alla naħseb li kieku nħossni li qed neżisti u mhux ngħix. Jien li jiena ġuvni u għaldaqstant m’għandix il-familja tiegħi, permezz tal-preżenza t’Alla f’ħajti nħossni li nappartjeni lil xi ħadd. U permezz tat-talb nemmen li qed inżomm kuntatt ma’ dawk in-nies li ħabbewni u li jien ħabbejt imma llum m’għadhomx f’din id-dinja. Ma rridx nagħti x’nifhem li jiena xi bniedem qaddis taf għax m’inix! Għandi n-nuqqasijiet tiegħi ukoll bħal kif għandu kulħadd.”

Il-ħin għandu ħabta jtir speċjalment meta tkun qed tieħu gost. Kontra qalbi kelli ngħaġġel u nħaffef inqalleb il-paġni tal-albums biex għallinqas inkun tajt daqqa t’għajn lejn is-santi kollha. Naturalment Charles kien qed japprezza ħafna jarani ninteressa ruħi fil-kollezzjoni tiegħu, tant li finalment spiċċajna anki naqraw x’kien hemm miktub fuq uħud mis-santi. Fostom laqtuni s-santi tal-indulġenzi.

“Meta n-nies bdiet titgħallem xi ftit tal-iskola, fuq in-naħa ta’ wara tas-santi bdew jiġu stampati xi kitbiet. Kienu jkunu siltiet mill-Bibbja, deskrizzjonijiet tal-ħajja jew il-martirju tal-qaddis jew xi talb. Dawk li ma kienux jafu jaqraw kienu jsibu lil xi ħadd li jfehemhom dak li kien hemm miktub u jitgħallmuh bl-amment.

Is-santi tal-indulġenzi jirrappreżentaw perjodu ta’ użanzi u twemmin fejn in-nies kienet temmen li jekk tgħid talb partikolari u tmur quddiem ċertu niċeċ tkun tista’ tidħol aktar malajr fil-ġenna.”

Proprju kif qalli Charles, kollezzjoni bħal din għandha ħafna sinifikati u fostom titfa’ dawl fuq il-kultura u t-tradizzjonijiet tagħna. Mur ipperswadina llum biex nemmnu li jekk tgħid talba partikolari kuljum, tirbaħ kull darba 300 ġurnata fil-ġenna!

(Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tas-16 ta’ Mejju 2010)

Share on Facebook

2010.05.16 / no responses / Category: Torca - Perspettivi
JEKK MA TEMMINX X’JIBQA’?

It-twemmin huwa l-verità miżmuma fil-moħħ; il-fidi hija n-nar fil-qalb… Joseph Fort Newton (1880 – 1950)

Il-Papa Benedittu XVI ġie u mar. Għal uħud din kienet miġja li qanqlet ferħ kbir u bil-ġiri marru bi ħġarhom biex jilqgħuh. Oħrajn forsi kienu xi ftit aktar xettiċi u filwaqt li numru minnhom intefgħu f’xi kantuniera biex ikunu preżenti mal-folla, ammont ieħor qagħdu d-dar isegwu bil-kwiet minn fuq it-TV. Indubbjament kien hemm ukoll dawk li l-wasla tal-Papa urtathom u għall-ebda raġuni fid-dinja ma riedu jiddedikaw lanqas sekonda waħda biex jaraw dak li kien qed jiġri.

Imma dik hija l-libertà tal-ħsieb u tat-twemmin u fl-opinjoni tiegħi kulħadd għandu d-dritt jaħsibha kif irid, basta ma jxekkilx lil ħaddieħor fid-deċiżjonijiet tiegħu. Għax wara kollox, x’inhi l-fidi? X’inhu t-twemmin? Min ser imeri lill-ieħor li hu żgur li qiegħed fit-triq it-tajba? X’ċertezza għandna dwar dak li ġejna mgħallma sa minn meta konna tfal?Finalment kollox jagħlaq fuq element wieħed li jorbot kollox – il-fidi.

U hekk kif konna qed ngħixu dawn il-waqtiet, ħabib ġdid tiegħi laqqagħni ma’ wieħed illi għalih il-fidi tagħmel parti essenzjali minn ħajtu. Fil-fatt għal Neville Attard il-ferħ tal-wasla tal-Papa kompla jestendi ruħu meta ftit tal-ġranet wara kellha tiġi ċċelebrata l-festa liturġika ta’ San Ġorġ Megalomartri, qaddis u patrun ta’ Ħal-Qormi, li lejh huwa għandu devozzjoni qawwija tant li wasslitu biex jibda kollezzjoni vasta.

“Niċċelebraw l-festa liturġika ta’ San Ġorġ fit-23 t’April, id-data ta’ meta jingħad li hu ngħata l-martirju. Ta’ min insemmu wkoll illi dil-festa tiġi ċċelebbrata f’diversi pajjiżi oħra madwar id-dinja li għandhom qima kbira lejn dan il-qaddis,” bdieli d-diskors Neville hekk kif fetaħ il-bieb tad-dar sabiex jintroduċili l-kollezzjoni tiegħu.

Mal-ewwel feġġew l-ewwel oġġetti ddedikati lil San Ġorġ…“Tridx nibda billi nurik dawn ir-relikwi? Għandi tliet tipi: din hija fragment ta’ għadma ta’ San Ġorġ u dik hija biċċa mill-ħwejjeġ tiegħu filwaqt li hawnhekk għandi ċ-ċertifikati maħruġa mill-Vatikan biex jikkonfermaw l-awtentiċità tagħhom. It-tielet relikwa tikkonsisti f’biċċa żgħira mill-istandard tiegħu li hemm fil-bażilika paleo-kristjana ddedikata lil San Ġorġ f’Velabro f’Ruma imma din akkwistajtha mingħand anzjan tal-post u m’għandix ċertifikat tagħha.”

B’sengħa kbira Neville ħoloq speċi ta’ kwadri biex jilqgħu fihom dawn ir-relikwi prezzjużi. Huwa jinqala’ sewwa fl-arti u fejn ma jasalx hu, isib min jgħinu.

“Nippreferi li dawn id-dekorazzjonijiet isiru bi snajja tradizzjonali għax jidhirli li huma l-aktar xierqa fejn jidħlu affarijiet konnessi mar-reliġjon u l-Knisja.

Hawnhekk per eżempju, fejn qed tara dan id-disinn tal-weraq bil-perli u l-ħajt tad-deheb, huwa xogħol tal-monaster li ħadmitli waħda mara. Ix-xogħol tal-monaster jixbaħ ħafna lil dak tal-ganutell u jinħadem billi jiddawwar ħajt tad-deheb, waħda ħdejn l-oħra mal-kartun sakemm jiġi qisu rakkmu.

Eżempju ieħor huwa dan il-kwadru li rregalali ħabib tiegħi fejn did-darba l-ornamenti ġew maħduma bil-qulling li jsir permezz ta’ karti tad-deheb mibrumin.

Imbagħad dan huwa kwadru maqtugħ bl-arkett li jien komplejt inżejjen. Din it-teknika kienet popolari ħafna fl-antik: fejn inti jkollok ritratt tal-qaddisin poġġut fuq l-injam u mbagħad tlibbsu. Niftakar li dan kien tahuli missieri u jien iddekorajtu bil-lewlu u l-lazzijiet tad-deheb, mentri x-xagħar ta’ fuq għonq iż-żiemel u denbu għamilthom bir-rix li qgħadt innittef mill-anġlu tal-fibre-optic tan-nanna!”

Dlonk ħarbitli tbissima u fil-pront tajt daqqa t’għajn wara Neville fejn kont naf li hemm nanntu Vitorja Sultana qed issegwi kollox. Imma malajr serraħt rasi għax sibtha qed tidħak u tiggustah.

“Żarmali dar sħiħa biex ramahieli kollha b’dawn l-oġġetti ta’ San Ġorġ. Kelli sett tal-kċina wkoll neħħiehuli għax daqs kemm akkwista affarijiet, kellu bżonn aktar spazju. Imma x’nagħmel jekk dan hu l-passatemp u l-għaxqa tiegħu? Minn dejjem niftakru jħobb il-Knisja, il-funzjonijiet tagħha u l-qaddisin. Ilu jġemma’ l-istatwi sa minn ċkunitu u fil-fatt l-ewwel statwa ta’ San Ġorġ tajniehulu jiena u żewġi Leli ftit qabel ma għamel il-preċett. Sfortunatament żewġi miet għoxrin sena ilu u għalija Neville huwa kollox fid-dinja. Barra minn hekk jiena Ġorġjana daqsu u allura nieħu pjaċir inkompli miegħu. Tant hu hekk illi ftit ilu għal egħluq sninu xtrajtlu dik l-istatwa mdaqqsa tal-fidda,” irrakkuntatli n-nanna hekk kif anki hi bdiet iddawwarni fil-kmamar tad-dar.

Neville beda jgħidli kif bdiet din il-kollezzjoni.

“Kif qaltlek nannti, ilni ħafna dilettant tal-istatwi u l-qaddisin. Imma lejn San Ġorġ minn dejjem kont inħoss devozzjoni speċjali. Jista’ jkun peress li jiena Qormi u noqgħod fl-inħawi ta’ San Ġorġ, tgħammidt fil-Knisja ta’ San Ġorġ, mort l-iskola primarja ta’ San Ġorġ, kelli lin-nannu fratell mal-fratellanza tar-rużarju u l-għeruq tal-familja kollha huma Ġorġjani. Ma setax jonqos allura li meta ġieni f’rasi li nibda kollezzjoni, ddeċidejt li niddedikaha lilu.”

L-oġġetti li jagħmlu parti minn dil-kollezzjoni huma bla tarf u minn kollox.

“Għandi statwi, kwadri, ikoni, kalċi, ritratti, pitturi, muniti, kalendarji, djarji, domni, pipa, keychains, ċikkulata, platti, kikkri, fliexken tal-ilma u l-inbid li jġibu ismu, basktijiet, partijiet minn uniformijiet ta’ skejjel u kulleġġi ddedikati lil San Ġorġ, ingravati, flokkijiet, brieret, velu tan-nisa Eġizzjani, xugamani, tapiti, mousepad tal-kompjuter, kartolini, santi bil-bizzilla tad-deheb u dawk magħrufin bħala taċ-ċikwejra u dan il-bulettin tan-nanna li jġib id-data tal-1956. Hemm ħafna iktar affarijiet, kif qed tara, fostom dawn il-frieket, l-imgħaref u l-kuċċarini bid-disinn ta’ San Ġorġ. La mmut jien, dawn il-kuċċarini beħsiebni nħallihom lill-Knisja ta’ San Ġorġ sabiex jintużaw għall-inċens tan-navetta.”

Daqstant ieħor huma varji l-materjali li dawn huma magħmulin minnhom.

“Ara, l-affarijiet huma stivati skont il-materjal tagħhom. Għandi oġġetti maħduma mit-tafal, resin, kompożizzjoni ta’ rħam, ħġieġ 3D, injam varju fostom dak taż-żebbuġ, fidda, parċmina tax-xemgħa, cameo maħdum mill-qoxra tal-fkieren, antaċċjoli, lewlu rqiq u oħxon, cross stitch u anki biċċa xogħol mill-ifjen maqtugħa fil-madreperla.”

Stagħġibt kemm jeżistu affarijiet varji għalkemm kollha relatati mal-istess qaddis!

“San Ġorġ huwa wieħed mill-aktar qaddisin bikrin tal-Kristjaneżmu fejn f’dawk iż-żminijiet il-Kristjani kienu ppersegwetati ħafna u kienu jinħbew taħt l-art biex jaħarbu mill-mewt. Flimkien magħhom dawn min jaf kemm ħbew dokumenti, rikordji u relikwi tal-qaddisin tagħhom. Imma sfortunatament meta Neruni kien ħaraq Ruma min jaf kemm minn dawn it-tifkiriet ġew meqruda għal dejjem. Akkost ta’ dan, xorta waħda jekk tfittex, issib bosta oġġetti nteressanti u souvenirs minn diversi ħwienet. Barra minn hekk jiena nħobb insiefer ħafna f’pajjiżi konnessi mar-reliġjon fejn naf li ser insib ħwienet kemm irrid ibiegħu dawn l-affarijiet.”

Fil-fatt tista’ tgħid illi dil-kollezzjoni sservi wkoll ta’ vetrina dwar kif pajjiżi differenti jesprimu d-devozzjonijiet tagħhom lejn dan il-qaddis permezz tax-xogħolijiet u s-snajja’ tradizzjonali tagħhom.

“Għandi xogħol mill-Brazil, Barċellona, Spanja, il-Muntanja Tabor, l-Etjopja, Ġenova, Bulgarija, Ingilterra u Ruma fost l-oħrajn. Imbagħad dan il-bajd tal-injam impitter bix-xeni tal-qaddisin xtrajtu mir-Russja u dan il-pupazz jew trajbu tat-tiben xtrajtu min-Napli u libbistu biex ġibtu jirrapreżenta lil San Ġorġ. Din l-istatwa kbira tal-injam hija l-aktar waħda riċenti f’dil-kollezzjoni u xtrajtha mill-Ġermanja. Fl-art imqaddsa naturalment insib oġġetti bir-radam!

Post ieħor li żort huwa l-Eġittu fejn l-insara Kopti għandhom devozzjoni kbira lejn dan il-qaddis. Hemm tradizzjoni li tgħid illi l-fdalijiet ta’ San Ġorġ kienu ħaduhom l-insara Kopti u li dawn jippossjedu wkoll il-ktajjen li kien marbut bihom waqt il-martirju. Dawn il-ktajjen jinsabu fil-Kajr u d-devoti jistgħu jilbsuhom bħala devozzjoni u qima biex jaqalgħu l-grazzja ta’ dal-qaddis – att li naturalment jiena għamilt minn qalbi.”

Huwa żar ukoll il-qabar ta’ San Ġorġ li jinsab f’Lydda, qrib Ġerusalemm. Għal qalbu wkoll hija l-bażilika ta’ Velabro f’Ruma fejn jinsab il-kranju (il-qurriegħa) ta’ San Ġorġ.

“Fl-1984 din ir-relikwa kienet inġabet Ħal-Qormi u niftakar li kienu saru festi kbar. Imbagħad fl-2003 reġgħet żaret il-gżejjer tagħna, did-darba f’Għawdex u konna tlajna narawha.”

Kont kurjuża dwar xi dettalji partikolari ta’ dil-kollezzjoni u Neville weġibni minnufih.

“L-aktar oġġett ċkejken fih 22mm u hu magħmul mill-metall. L-akbar wieħed jikkonsisti fi statwa ta’ 4 piedi li kienet saret fuq ordni tiegħi mingħand l-iskultur Austin Camilleri Cauchi. Ġimgħa qabel il-festa f’Ħal-Qormi niċċelebraw San Ġorġ tat-tfal fejn issir purċissjoni mill-pjazza ta’ San Franġisk sal-Knisja. Il-membri tal-kumitat u l-arċipriet kienu talbuni din l-istatwa biex jerfugħa t-tfal waqt il-purċissjoni. Jien aċċettajt u did-drawwa baqgħet issir kull sena. Din l-istatwa l-kbira hija għall-qalbi ferm peress li kienet l-ewwel oġġett li xtrajt ta’ dak il-kobor.

Madanakollu hemm statwa oħra għażiża għalija. Hija l-aktar waħda antika, peress li għandha iżjed minn 100 sena. Tahieli l-ħabib tiegħi Charles Scerri peress li jaf kemm għandi għall-qalbi dan il-qaddis, akkost li dik kienet l-uniku statwa li kellu tiegħu u li kien jgħożża ferm.”

Fil-fatt innutajt illi Neville għandu bosta ħbieb li jirrispettawh ħafna u rakkont partikolari tiegħu aktarx ikkonfermali għaliex.

“Mhux l-ewwel darba li sifirt ma’ xi wħud minn sħabi li għandhom l-istess devozzjoni lejn San Ġorġ. Darba minnhom fis-sena 2000 tlajt Ġerusalemm ma’ wieħed minn ħbiebi u minn hemm xtrajt fonti ċkejkna tal-ilma ta’ dan il-qaddis. Sieħbi, li huwa kollezzjonista fervent bħali, iddeċieda li ma jixtrix waħda bħalha imma meta rritornajna Malta, kull darba li jiġi għandi u jaraha kien jgħidli “Ara naqra, għal one dollar iċċaħadt minnha u ma xtrajtx bħalha!” Għaldaqstant meta rġajt tlajt Ġerusalemm fl-2008 wegħdtu li nipprova nsiblu waħda bħalha. Imma x’issib? Mhux b’dik id-data u wara dawk is-snin kollha! Domt indur u niġri sa l-aħħar ġurnata u daqs kemm qtajt qalbi, xtrajtlu xi ħaġ’oħra. F’ħin minnhom hekk kif konna qed nippreparaw biex nitilqu f’ħanut nilmaħ kaxxa mfawwra b’souvenirs antiki u fostom nara l-fonti tal-2000 li xtaq hu! Kienet l-aħħar waħda li kellu u tgħidx kif ħtaftha f’idi mill-ewwel. Meta rregalajtha lil sieħbi u għedtlu l-istorja kollha ovvjament apprezzaha mmens.”

Il-figuri ta’ San Ġorġ ma jistgħux ma jimpressjonawkx. Bosta jirrappreżentawh bħala suldat Ruman kuraġġjuż u kburi, riekeb fuq żiemel bajdani filwaqt li qed jissielet ma’ draguni ta’ kull xorta.

“Hemm ħafna stejjer u leġġendi mdawwra ma’ San Ġorġ imma ħafna minnhom huma simboliċi. Iż-żiemel abjad jirrapreżenta liż-żiemel tal-apokalissi. Id-dragun huwa s-simbolu tal-ħażen. Il-prinċipessa li ġieli tidher fil-pitturi qed tiġi salvata minn San Ġorġ hija l-Knisja.”

San Ġorġ huwa wkoll il-patrun ta’ diversi pajjiżi fostom ta’ Għawdex, tal-Ġorġja u tal-Ingilterra. Din tal-aħħar fil-fatt kienet li nediet il-premju tal-George Cross li jingħata lil nies ċivili bħala ġieħ għall-atti ta’ erojiżmu u kuraġġ waqt ċirkustanzi ta’ perikli kbar. Malta ingħatat dan il-ġieħ fl-1942 u sal-lum dan għadu jagħmel parti mill-bandiera Maltija.

“San Ġorġ huwa wkoll il-patrun tal-iscouts hekk kif ġie deċiż minn Baden-Powell li kien il-fundatur. Huwa wkoll il-patrun tas-suldati, tal-kavallerija, tal-arċiera, tal-bdiewa, tal-morda bir-ras, il-leprożi, il-pesta u s-sfilide.”

Staqsejtu għala jirreferu għal San Ġorġ bħala megalomartri?

“Għax sofra aktar minn martirju wieħed sakemm finalment qatgħulu rasu u qatluh. Għaldaqstant jista’ jkun illi apparti li f’idejh tidher il-palma li tissimbolizza l-martirju, jidhru wkoll tliet kuruni bil-ponot li jfissru li kien martri ta’ Kristu u li għadda minn tliet martirji.”

Ridt nara xi jfisser għalih it-twemmin u r-reliġjon?

“Ifissru ħafna u nemmen li għandhom ikunu parti mill-ħajja tagħna lkoll. Jekk ma temminx x’jibqa’?”

L-imħabba li hu għandu lejn dal-qaddis tissarraf ukoll fl-għajnuna li huwa jagħti fil-Knisja ta’ San Ġorġ fejn fostom flimkien ma’ sħabu huwa jgħin fl-armar, fir-restawrar u biex jinġabru l-fondi għal diversi xogħlijiet li jkun hemm bżonn. Neville huwa wkoll l-organista u jieħu ħsieb il-kor tal-istess knisja.

“Iva, flimkien ma’ Charlene li tistudja l-vuċi u tidderieġi lit-tfal tal-kor nħarreġ lit-tfal biex ikantaw u jipparteċipaw fil-funzjonijiet tal-Knisja. Hekk kif fi tfuliti għamlu miegħi, jiena nħobb ukoll nispjegalhom it-tifsira tal-kant u t-tiżjin fil-knisja sabiex dawn jifhmu aħjar is-sinifikat ta’ dak li jkun qed iseħħ. Aħna nkantaw kant tradizzjonali bil-Latin u għalhekk huwa importanti li jkunu jafu sewwa x’inhuma jgħidu. Nużaw mużika sagra ta’ Mons Marco Frasina, dik Gregorjana u anki dik magħrufa bħala ‘ta’ Lourdes’. Dawk it-tfal li jinteressahom jingħaqdu magħna nixtieq ninfurmahom illi r-rehearsals isiru kull nhar ta’ Ġimgħa mis-6:30pm sas-7:30pm mal-orgni wara l-artal.

Barra minn hekk għandna wkoll ir-radju tal-parroċċa ‘Leħen il-belt Ġorġjana’ li jxandar fuq 105.6fm u li aħna kburin ħafna bih. L-għan ta’ dan ir-radju huwa li jxandar il-funzjonijiet tal-knisja u xi programmi relatati bħal ‘Mill-Knisja ‘l ġewwa’. Ix-xandiriet tiegħu jibdew minn Ras ir-Randan u jieqfu wara jum il-festa l-kbira ta’ San Ġorġ f’Ġunju.”

Meta komplejna nitkellmu sirt naf illi Neville huwa wkoll għalliem tax-xogħol tal-fuħħar u l-crafts fid-Dar tal-Provvidenza s-Siġġiewi. Huwa studja l-arti fil-Kulleġġ De La Salle il-Belt Valletta u anki fil-Kulleġġ tal-arti u s-snajja’ li kien jinsab Tarġa Gap il-Mosta. Fil-fatt fil-kollezzjoni stajt nara wkoll xi xogħlijiet u pitturi minn tiegħu li naturalment huma dwar San Ġorġ.

Poġġejna bil-qiegħda mal-mejda fil-kċina mdawwrin minn kull naħa bil-preżenza ta’ San Ġorġ li saħansitra kienet titla’ sas-saqaf. Xtaqt inkun naf jekk ormaj Neville jaħsibx li għandu biżżejjed oġġetti u jekk wasalx biex jieqaf?

“Xhiex? Nieqaf? Lanqas biss tgħaddili minn rasi. Jien l-hena tiegħi nintasab hawn inħares lejhom u naħseb kif u fejn ser nagħmel aktar xkafef biex inżid aktar. Beħsiebni nimla’ kull m’hawn!”

In-nanna Vitorja għolliet ħarsitha ‘l fuq u ħadet nifs qawwi l-ġewwa. Fl-istess ħin ġabitilna platt pudina li ħadmet hi stess mill-biskuttelli. “Kulu, kulu,” ħeġġitna. Ma tantx kellha titħabat wisq biex tikkonvinċina nieklu biċċa. Il-pudina kienet ħelwa u bnina daqs in-nanna Vitor!

(Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tal-25 t’April 2010)

Share on Facebook

2010.04.25 / 4 responses / Category: Torca - Perspettivi
DAR-RAĠEL KELLU JINQATEL!

Rappreżentazzjonijiet tal-ġrajja tal-passjoni ta’ Kristu ilhom isiru s-snin. Madanakollu n-nies baqgħet dejjem tattendi bi ħġara, akkost li ormaj l-istorja kulħadd jafha. Fil-fatt għadni niftakar b’ċarezza meta kont għadni tifla u l-ġenituri tiegħi kienu jeħduni nara xi dramm tal-passjoni f’dawn il-ġranet tal-Ġimgħa Mqaddsa. Kont nidħol sewwa fir-rakkont u kważi kważi kont nemmen li jiena waħda minn dawk ta’ madwar Kristu. Qalbi kienet tibda tħabbat sitta sitta meta kont nara lil Ġuda qed jiftiehem biex jittradih. Kien ikolli aptit inqum u nieħdu f’kantuniera u nfehmu bl-iżball li kien ser jagħmel, kemm għalih, għax kien ser jibqa’ misħut u kemm għal Ġesù li kien ser ibati u jinqatel. Imma ħabta u sabta kont nirrealizza li dik kienet biss reċta, li dak li kellu jiġri, diġà ġara u hekk jew hekk, dak li jseħħ kull sena quddiem għajnejna, kien ilu miktub.

B’danakollu meta dis-sena ġejt magħżula biex għall-ewwel darba nieħu sehem fi dramm tal-passjoni, ilqajt l-istedina minnufih. Kemm għax id-drama hija għall-qalbi ħafna, kemm għax finalment anki jien ser jirnexxieli nkun parti minn rappreżentazzjoni ta’ dil-ġrajja u speċjalment meta sirt naf li ser ninterpreta l-karattru tal-mara l-midinba – li wara l-agħa li qajjem id-Da Vinci Code dwar din il-mara, saret taffaxxinani wisq! Fuq kollox, meta qrajt l-iskript ta’ dan id-dramm u fhimt l-iżvolġiment partikolari ta’ din l-istorja, xtaqt nistħarreġ aktar x’inhu dak li jwassal biex jissawwar rakkont bħal dan u xi jfisser li taħdem il-parti ta’ Kristu sena wara l-oħra…

Dwar dan id-dramm li jġib l-isem Tamara, tkellimt ma’ Charles Scerri; il-kittieb u d-direttur. Bdejt billi staqsejtu x’ħajjru għall-kitba ta’ dan it-tip meta xogħolu huwata’ natura ferm differenti?

“Ma nafx nagħtik risposta eżatta ta’ kif jien bdejt nikteb jew x’ħajjarni nibda nikteb. Li naf huwa li mingħajr kitba inħossni qisni biċċa raba’ li fiha ma joktor xejn. Forsi twieldet miegħi mistura u tinħema u tistenna l-istaġun tagħha. Forsi żviluppat bil-mod, fis-skiet, fil-ħemda ta’ dak li jagħmlek int. Li naf huwa li saret parti essenzjali minni.

Min-naħa l-oħra nara relazzjoni qawwija bejn ix-xogħol u l-kitba tiegħi. L-uġiegħ fiżiku u speċjalment dak mentali, jiżra’ emozzjonijiet li mhux faċilment jinħakmu. Jien nikteb dak li nħoss u dak li nara madwari fil-ħajja ta’ kuljum – il-ħsibijiet li jġarrbuna u li jġibu l-eżistenza tagħna sema mudlama.”

Minbarra Tamara qatt ktibt skripts ta’ drammi oħra?

“Ktibt ħafna drammi u mhux biss fuq il-ġrajja tal-passjoni ta’ Kristu. Għamilt xogħol relatat mal-problemi soċjali li jiffurmaw il-bizzilla tas-soċjeta’ li ngħixu fiha illum. Minn dawn l-aktar għall-qalbi hemm id-dramm ‘Żaren’ li jesplora s-solitudni u l-impossibilita’ li terġa’ tqum fuq saqajk biex issir dak li vera xtaqt li kont.”

Jeżistu ħafna drammi tal-passjoni. Għaliex tħajjart tikteb wieħed inti wkoll?

“Ftit li xejn tagħmilli differenza jekk inkitbu mijiet ta’ dawn it-tip ta’ drammi jew jekk mijiet oħra għad jinkitbu. Iżda jkolli ngħid li jien ġej minn ambjent fejn il-ħbiberija soda għandha valur. U għalhekk il-kitba tad-drammi bdiet bħala mezz biex grupp ta’ żagħżagħ minn Bormla fid-disgħinijiet isaħħu din il-ħbiberija ta’ bejniethom billi jagħtihom lok ikunu fil-kumpanija ta’ xulxin. Għalkemm għaddew diversi snin, dan il-valur għadu hemm, kif jistgħu jixhdu n-numru ta’ atturi li did-darba qed jieħdu sehem f’dan id-dramm.”

X’hemm differenti fid-dramm Tamara?

“Huwa dramm tradizzjonali u mhux. Tradizzjonali fis-sens li l-ġrajja hi dik li hi u dik li kulħadd jaf. Iżda mbagħad id-dramm ikompli jesplora wkoll l-intern tal-bniedem, l-emozzjonijiet li jsaħħuħ u dawk li jixkanawħ minn tulu fl-art. Il-bniedem isofri waħdu, fis-solitudni tiegħu, imma jaqsam dan kollu ma’ dawk li jdawwruh, irid jew ma jridx.

Hemm karattri li l-istorja tradizzjonali ma’ tefgħetx dellha fuqhom għalkemm huma wkoll setgħu għaddew minn sitwazzjonijiet li ġabuhom irmied. Il-karattru ta’ omm Ġuda per eżempju, għandu sinifikat purament emozzjonali għalija. Hija wkoll tilfet iben, hekk kif tilfitu omm Kristu u għalhekk id-dulur tagħha ma setax kien anqas. Iċ-ċirkustanzi kienu diversi imma l-fatt jibqa’ li binha ġie magħżul sabiex l-istorja tibqa’ tiftakru bħala viljakk. Għandha diskors pjuttost b’saħħtu imma li għalija jirrappreżenta r-realta’ ta’ omm li tilfet wild. U kieku għexet warajh, b’dak id-dell ikrah tiegħu jiġri warajha, hija wkoll b’xi mod intilfet.”

Għaliex għażilt dan l-istil ta rakkont?

“Huwa stil mexxej imma fl-istess ħin idaħħlek fl-istorja billi jgħidlek li int mhux wisq differenti minn dak li qed tara u li ħajtek tista’ tkun il-ħajja tal-karattru li hemm faċċata tiegħek. Wara kollox hija biss il-qoxra ta’ barra li nbidlet matul iż-żminijiet. Il-bniedem kien u jibqa’ l-istess flimkien mad-dgħjufija tiegħu. Hemm dawk li jagħtu kollox mingħajr ma jistennew xejn lura imbagħad hemm dawk li jaħtfu kollox mingħajr ma jagħtu xejn. Hemm dawk li l-ħajja kienet iebsa magħhom u li kontinwament ifittxu biex jiġġarbu b’idejhom. Il-ħajja hija ċirku dejjiemi li la fih bidu u wisq anqas tmiem.”

Kemm temmen illi l-udjenza ser tkun tista’ tirrelata ruħha mal-atturi?

“Fiċ-ċirkustanzi kollha tal-ħajja, inti dejjem tibki l-istorja tiegħek. L-istejjer huma diversi imma jingħaqdu f’ċertu punti tagħhom. Huwa dan fejn l-udjenza tħossha parti minn dak li qed tara. L-iżvilupp tal-monologu li għandu ċerta saħħa f’din ir-rappreżentazzjoni huwa il-ħsieb tagħna lkoll. Ngħidu aħna, Ġuda jistaqsi lill-udjenza… “Għaliex ġejtu hawn? Biex issiru tafu lili?”. Fil-verita’ hemm bżonn li nfittxuh lil Ġuda, meta t-tradiment jgħix u joktor fina? Meta Hu kien minxur ma’ l-art jitlob lil-Missieru biex jieqaf Miegħu, aħna konna hemm u il-bewsa kienet tagħna wkoll.”

Xi tfisser għalik il-ħajja ta’ Kristu u dak li għadda minnu?

“Għal dawk li huma kredenti u sa ċertu punt anki għal dawk li jsibu diffikultà biex jemmnu, l-figura ta’ Kristu għandha valur importanti fl-istorja ta’ l-umanità. Ħafna kienu dawk li tilfu ħajjithom għal dan it-twemmin u fl-istess waqt, bosta oħra, sabu kenn u tama ġdida. Kristu kif deskritt fir-rakkont tal-Bibbja huwa figura rivoluzzjonarja li jfittex is-sewwa mingħajr kantunieri u preġudizzji. Żgur mhux personalita’ medjokri. U hekk kif għadu jiġri sa llum, individwi ta’ din ix-xorta huma ppersegwitati minn sistema li għandha għeruqha miżrugħa fl-oqbra tal-passat. Jien nifhem għaliex dan ir-raġel kien hemm bżonn li jinqatel u meta nħares madwari nifhem ukoll li anki kieku ġie illum, triqtu ma kienetx tintemm wisq differenti. Madanakollu jibqa’ l-fatt li l-umanita’ tiegħu ġibdet lejh liż-żgħir, lill-magħdur u lil dawk kollha li aħna nqisuhom bħala rifjut. Kliemu kien faċli biex tifhmu imma jeħtieġ kuraġġ inuman biex jitwettaq. Mhux faċli tħobb li min jobgħodok imma dak hu Kristu – karattru li jibqa’ jaffaxina.”

Għaliex id-dramm jismu Tamara u x’inhu l-messaġġ li tixtieq twassal permezz ta’ dan ir-rakkont?

“Il-kelma Tamara tista’ tinqasam f’tama u f’mara u anki f’tama ta’ mara. Bosta drabi l-kelma ‘mara’ tiġi użata biex tirrappreżenta ġens jew poplu. Fl-istess ħin, il-kelma ‘tama’ qed tirreferi għat-tama ta’ kulħadd: it-tama tan-nies ta’ dak iż-żmien, it-tama ta’ Ġuda li emmen li Kristu kien ser jifdihom, it-tama ta’ Kristu li ġie biex jifdi ġens u t-tama tagħna lkoll illum. Għalhekk nistgħu ngħidu li Tamara huwa dramm dwar it-tama ta’ kulħadd.

Aħna nixtiequ li l-udjenza li tiġi tara Tamara ma tapprezzax biss ix-xeni li qed tara madwarha imma tixtarr u tirrifletti fil-fond dwar dawn il-ġrajjiet. Ġrajjiet li wara kollox, akkost li għaddew tant snin, għadhom validi sal-lum. Inbidlet biss il-qoxra imma ma rridux wisq biex insibu li karattru minnhom jixbaħna sew.

Finalment il-messaġġ ta’ dan id-dramm hu li għal Kristu u għas-soċjeta’ ta’ llum l-imħabba m’hiex biżżejjed.”

Ir-rwol ta’ Kristu huwa f’idejn Carlos Farrugia li m’għandu bżonn ta’ l-ebda introduzzjoni mal-qarrejja tagħna.

Matul dawn l-aħħar snin inti nterpretajt il-parti ta’ Ġesù f’diversi drammi tal-passjoni. Kif sibt ruħek taħdem dan il-karattru?

“Kienet purament b’kumbinazzjoni… kont qed nimmudella u wieħed li kien fl-udjenza deherlu li jiena stajt ninterpreta l-parti ta’ Kristu f’film li kien qed jagħmel biex jintuża fit-tiġien. Qatt ma kont irreċtajt qabel imma minn hemm nibtet iż-żerriegħa tal-imħabba għad-drama. Għall-ewwel bdejt ninterpreta l-parti ta’ Kristu fid-drammi tal-passjoni kif kont naf jien. Bdejt bi stil tradizzjonali: Kristu jippriedka, Kristu jissallab u Kristu jqum mill-mewt. Imma mbagħad bdejt nitħarreġ fid-drama u fit-tielet sena, ħdimt dramm tal-passjoni miktub minn Patri Ġwann Abela li kien iġib l-isem Ġrajjietna. Dan kien dramm bi stil modern b’paralleliżmu qawwi bejn il-ġrajja tal-passjoni u l-ħajja ta’ llum. Qatt aktar ma ħarist lura u dis-sena ser ninterpreta l-parti ta’ Kristu għat-12 il-darba.”

Kif tipprepara ruħek biex tinterpreta l-parti ta’ Kristu?

“Nistqarr illi fl-ewwel sentejn, il-parti ta’ Kristu kont nagħmilha biex nidher f’parti importanti u daqshekk. Però mbagħad meta bdejt nistudja l-linji u allura awtomatikament bdejt nitgħallem l-iskrittura u l-kliem ta’ Kristu nnifsu, ħassejtni qed ninteressa ruħi aktar u aktar fil-ħajja tiegħu. Rajt ma nafx kemm il-film dwar il-ħajja ta’ Kristu u bqajt sakemm anki rajt films illi kienu nżammu jew ġew skumnikati mill-Knisja. Għall-ewwel l-interess beda biex nara l-interpretazzjoni ta’ atturi oħrajn bħala Kristu imma mbagħad ġiet b’mod naturali li nistudja l-ħajja ta’ Kristu.

Kliem Kristu, ngħiduha kif inhi, hu sabiħ, jagħmel ħafna sens u t-tagħlim tiegħu hu importanti. Tant hu hekk illi tħajjart nissieħeb ma’ grupp Kariżmatiku u bqajt sakemm saħansitra mort Iżrael sabiex nimxi fil-passi tiegħu. Hemmhekk żort kull post fejn jingħad li kien. Xtaqt ħafna nifhem u nagħraf min kien tassew Kristu. Dħalt ħafna fil-fond: mort fejn twieled, fejn għex, fejn kellem l-appostli, fejn mexa fuq l-ilma, mort fil-baħħ tad-deżert ħdejn ġebla fuq irdum għoli fejn jintqal li ġie ttantat mix-xitan, rajt il-lok tas-siġra tal-Ġetsemani, dħalt fiċ-ċelel fejn inżamm u fejn ġie ffrustat, rajt kif kienu jsallbu lill-priġunieri f’dawk iż-żminijiet u mort fuq il-Golgota u missejt il-ġebla fejn jgħidu li ssallab. Waqt din iż-żjara stajt nifhem aħjar il-politika ta’ dak iż-żmien bħal min kienu s-Seduċej, il-Fariżej, l-Esseni u ż-Żeloti u l-għala Kristu kien meqjus bħala bniedem perikoluż politikament.

Wara esperjenza bħal din ma tistax ma tħossx xi ħaġa. Biss biss tifhem żgur it-tbatija tremenda kemm fiżika u kif ukoll emozzjonali li Kristu għadda minnhom. Ġejt lura bi spiritwalita qawwija u bdejt nitratta l-interpretazzjoni tal-parti ta’ Kristu b’mod reliġjuż ħafna. Ngħidu aħna fi żmien ir-Randan kont bdejt insum; ma niekolx ħelu u lanqas alkoħol u bdejt anki nħalli l-leħja twila sew.

Iżda matul is-snin ikolli ngħid li ma bqajtx daqshekk reliġjuż, għalkemm Kristu xorta waħda baqa’ importanti f’ħajti. F’dawn l-aħħar tliet snin qisni kont bdejt nikkunsidra l-interpretazzjoni tal-karattru ta’ Kristu bħal kull karattru ieħor komuni u daqstant ieħor kont nipprepara ruħi.”

Fil-fatt dis-sena inti tagħlaq 33 sena – l-età li kellu Kristu meta miet. Smajt li tixtieq tagħmel xi ħaġa speċjali f’Tamara…

“Iva, ma nafx għal liema raġuni imma dis-sena ilni ħafna nistennieha. San-numru tal-karozza għandi ddedikat għaliha.

Fil-fatt għandi ppjanat illi dis-sena l-interpretazzjoni tiegħi ta’ Kristu tkun differenti minn ta’ dawn l-aħħar snin. Irrid nerġa’ nħoss dak l-entużjażmu u dik l-ispiritwalità meta kont nidħol fil-fond fil-karattru ta’ Kristu. Nixtieq nagħmel xi ħaġa li tibqa’ memorabbli u permezz ta’ Tamara m’għandix dubju li ser jirnexxieli.”

Xi tkun tixtieq twassal bl-interpretazzjoni tiegħek ta’ Kristu?

“Idealment inkun irrid inwassal il-messaġġ tiegħu u dan nagħmlu b’responsabbiltà kbira. Iżda kultant in-nies tirċievi l-interpretazzjoni ta’ attur f’diversi modi. Ħa nirrakkuntalek tlett ġrajjiet biex infehmek aħjar…

Darba waħda ħabiba tiegħi laqqgħatni ma’ mara li xtaqet ħafna tiltaqa’ miegħi wara li ratni naħdem il-parti ta’ Kristu. Din laqgħatni ġewwa darha u dawwritni mal-kmamar kollha. Kif wasalna fis-salott, nara ritratt tiegħi (fil-parti ta’ Kristu) impoġġi ġo frame u b’xemgħa tixgħel quddiemu. Għall-ewwel inħsadt imma mbagħad fhimt li għal dil-mara, l-immaġni tiegħi kienet ta’ Kristu. Allura bdejt inħoss ċertu responsabbiltà.

Iżda fl-istess ħin, din mhiex daqshekk xi ħaġa sabiħa… Għadda ż-żmien u jiena bdejt naħdem il-parti ta’ Sergio fit-teleserial Gizelle. Għodwa waħda kont għaddej mill-Belt u waqqfitni soru u qaltli “Int ma jmissekx tistħi taħdimha ta’ Kristu u mbagħad tmur tagħmel dawk il-pastażati fuq it-TV?”. Ħallieha li fir-realtà ma kont qed nagħmel l-ebda pastażata imma xorta waħda ħassejt ċertu pressjoni fuqi b’kumment bħal dan. Maż-żmien tibda titgħallem ma tagħtix daqshekk każ.

Fil-fatt proprju minħabba l-parti ta’ Sergio, il-kumpanija Bronk kienet qed tinkwieta li ser tonqos l-udjenza għad-dramm tal-passjoni. Qaluli “Jekk ma jiġux nies it-tort tiegħek ser ikun!”. It-tajba kienet li tellgħajna d-dramm disgħa darbiet u f’kollha konna kważi mimlijin bil-pubbliku. Però udjenza minnhom ma ninisha qatt! Kienet rappreżentazzjoni ddedikata għat-tfal u f’waqt minnhom, meta jiena kont qed naqla’ s-swat fil-parti ta’ Ġesù marbut mal-kolonna, nisimgħu t-tfal jgħajtu “Tih għax ħaqqu!”. Naturalment kienu qed jgħidu hekk għax ma setgħux ineħħu minn moħħhom il-karattru ta’ Sergio!”

Min hu Ġesù għalik?

“Għalija Ġesù huwa dak li fetaħli t-triq għall-ħajja spiritwali. Irrid niċċara illi meta qed ngħid spiritwali ma rridx infisser ħajja reliġjuża iżda li tkun miftuħ għal dak li fl-aħħar hu fenomenu – dik li temmen li jeżisti esseru suprem li tista’ ssejjaħlu Alla. Iva, nemmen li Alla jeżisti għax ħassejt l-eżistenza tiegħu bosta drabi f’ħajti u meta tlabt,u rċevejt ir-risposti.”

Li kieku jkollok tinterpreta personaġġ ieħor mill-passjoni ta’ Kristu, lil min tagħżel?

“Kieku nikkunsidra lil Ġuda. Il-karattru tiegħu minn dejjem kien jaffaxxinani, forsi għax narah miskin, fis-sens li kien vittma. Jekk aħna nemmnu illi permezz tat-tradiment tiegħu, Kristu miet għalina u salvana, allura fl-istess ħin nistgħu ngħidu illi kieku ma kienx għat-tradiment tiegħu, aħna qatt ma konna ser insalvaw! Ġieli noqgħod nixtarr illi jekk dan il-bniedem kien pre-destinat li jagħmel dak l-att, kif nistgħu nsejjħulu traditur? Ġuda kien affaxxinat bi Kristu għax kien jemmen li kien ser jeħles lill-poplu mir-Rumani. Meta huwa ressqu quddiem is-Sinedrin ħaseb li dawn kienu ser ipoġġu madwar mejda flimkien ma’ Kristu biex iwettqu pjan għall-ħelsien tal-poplu. Qatt ma basar x’kienu ser jagħmlulu. Ġuda nqabad f’nassa u ħelsu minnu b’somma flus. U għalhekk qatel ruħu b’idejh – għax hu lil Kristu kien iħobbu. Ma rridux ninsew li kien għamel tliet snin miexi warajh. Fil-fatt f’Tamara, Ġuda għandu parti importantissima bħal kif għandha wkoll ommu. Imma ma rridx nilħaq niżvela ħafna.

Nista’ ngħidlek iżda, li mill-ġdid f’dan id-dramm ser insib ruħi f’konfront ma’ Vince Micallef Pulè li ser jinterpreta l-parti ta’ Annas – wieħed mill-qassisin il-kbar li jeħduha kontra Kristu. Bosta mill-atturi l-oħra huma wkoll magħrufa sew mal-pubbliku fostom Ivan De Battista (Elghazar), Clive Piscopo (Azor), Ryan Galea (Ġwanni), Johann Curmi (Simghon), Manuel Farrugia (Pietru), Rainer Cassar (Ġuda), Ritienne Sammut (omm Ġuda), Jason Zerafa (Pilatu), Jason Curmi (Ġajru), Roderick Castillo (Barabba), Manuel Cucciardi (l-imxajtan) u Fiona Vella (il-mara midinba).”

Tamara ser jittella’ fis-27, 28 u 30 ta’ Marzu 2010 fis-7:00pm ġewwa s-City Theatre, il-Belt Valletta. Għal aktar informazzjoni tistgħu ċċemplu fuq 21808080, 79269247 jew 77150277 jew tibgħatu email fuq: www.biljetti.com. Il-biljetti jistgħu ukoll jinxtraw minn dawn il-ħwienet: Tele zone – Qormi; Call Zone – Paola; 202 Jewellery – Valletta; I – Center – Pieta’; Right Deal – Iklin & Bormla; Untours Insurance – Zabbar u Hair Excellence – Mosta.

(Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tas-7 ta’ Marzu 2010)

Share on Facebook

2010.03.07 / 2 responses / Category: Torca - Perspettivi