Posts Tagged ‘dimensja’

  • TAĦRIĠ FIL-KURA TAS-SAĦĦA TAL-ANZJANI U D-DIMENSJA

    “Li kieku kont naf li ser ngħix daqshekk, kont nieħu ħsieb tiegħi nnifsi ħafna aħjar,” stqarr Mickey Mantle (1931 – 1995). “Matul ħajti kollha ġejt mgħallem kif nista’ mmut, imma qatt ħadd ma ħarriġni f’kif nixjieħ,” irrealizza Billy Graham li llum jgħodd it-93 sena. “Iż-żmien tax-xjuħija hija l-iktar ħaġa mhux mistennija li tista’ qatt tiġri lill-bniedem,” kiteb fid-djarju tiegħu Leon Trotsky (1879 – 1940) waqt li kien fl-eżilju. Irridu jew ma rridux, iż-żmien tax-xjuħija xi darba jew oħra ser jasal fuqna lkoll, għalkemm ngħiduha kif inhi, hemm min jibqa’ ma jaċċetta qatt dan il-fatt … “Għalija, iż-żmien tax-xjuħija huwa dejjem ħmistax-il sena aktar milli għandi jien,” ikkummenta Bernard M. Baruch 1870–1965.

    Il-bidu ta’ dan ix-xahar kien dedikat lill-anzjani u għalhekk kien tassew opportun meta waqt xi riċerka li kont qed nagħmel, iltqajt ma’ ktieb relatat li laqgħatni ferm – 100 women, 100 stories. Fih kienNathalie Briffa Farrugia hemm ir-rakkonti personali ta’ 100 mara li jgħixu fi djar differenti tal-anzjani f’Malta. Kull ġrajja qasira kienet bħal ritratt li jkopri snin sħaħ ta’ ħajja ta’ bniedem. Ħassejt li l-ktieb innifsu kien teżor etnografiku msejjes fuq il-kultura, l-istorja u t-tradizzjonijiet ta’ dawk l-anzjani li għoġobhom jaqsmu mal-qarrejja din l-informazzjoni direttament minn fommhom. Ma kellix dubju li ktieb bħal dan, kellu ħafna aktar warajh. U ma mortx imqarrqa! Infatti, meta ltqajt ma’ Nathalie Briffa Farrugia li hija l-moħħ wara dan il-ktieb u s-CEO ta’ CareMalta Group Ltd. u ma’ Charlo Bonnici li huwa l-HR u l-Marketing Manager tal-kumpanija, sibt ruħi wkoll niddiskuti l-qasam tal-anzjani u dak li qiegħed isir bħalissa biex jitjieb dejjem aktar is-servizz u l-kura li jingħatawlhom.

    “Illum hemm kategoriji differenti ta’ anzjani. Fejn fl-antik individwu ta’ 60 sena kien jingħadd bħala anzjan, illum wieħed tal-istess età jitqies bħala relattivament żgħir fis-settur tal-anzjani. Infatti nistgħu ngħidu li l-anzjani ta’ llum jitqassmu f’kategoriji li jibdew minn 60 sa 75 sena, għal 75 sa  85 sena u minn 85 sena l-fuq. Iżda xorta waħda ma tista’ qatt titfa’ lil kulħadd fl-istess keffa sempliċiment minħabba l-eta tiegħu,” fehmuni t-tnejn. “Ngħidu aħna riċentement tkellimna ma’ anzjana ta’ 100 sena li ċertament timpressjonak f’kemm għadha ċara fi ħsibijietha u fil-memorja tagħha. Sfortunatament imbagħad tiltaqa’ ma’ anzjani ferm iżgħar fl-età li minħabba l-kundizzjoni tad-dimensja lanqas jibqgħu jagħrfu lill-aktar għeżież qrib tagħhom.”

    Insistew li l-għarfien dwar il-kundizzjonijiet differenti li jistgħu jolqtu lill-anzjani tagħna huwa kruċjali mmens kemm għal min qiegħed jieħu ħsieb l-anzjani u kif ukoll għall-anzjani nfushom biex ikunu jistgħu jgħixu livell ta’ ħajja aħjar.

    “Kien b’dan il-għan li ddeċidejna li nħarrġu lill-istaff kollu ta’ CareMalta u mhux lill-care-workers biss f’dak li għandu x’jaqsam mal-għarfien dwar il-bżonnijiet tal-anzjani. Ħassejna li peress li kulħadd b’xi mod jew ieħor ikun f’kuntatt ma’ l-anzjani li qegħdin fid-djar tagħna, kien ser ikun siewi li dawn isiru jafu aktar dwar dak li jistgħu jkunu għaddejjin minnu dawn l-individwi. Għalhekk introduċejna l-ħaddiema tagħna wkoll mas-sitwazzjonijiet li jgħixu l-anzjani li jbatu bid-dimensja u spjegajnilhom aktar dwar ir-realtà tal-ħajja ta’ dawn il-persuni, fejn uħud minnhom saħansitra jkunu qed jgħixu f’dinja għalihom, bosta drabi f’perjodi meta kienu ħafna iżgħar fl-età. Dan għen biex il-ħaddiema jkollhom attitudni aħjar ma’ dawn il-persuni hekk kif issa bdew jifhmu aħjar ir-raġunijiet wara ċertu mġieba. Setgħu jirrikonoxxu aktar per eżempju ċertu mumenti diffiċli jew partikolari li dawn l-anzjani jkunu għaddejjin minnhom: bħal ta’ dak l-anzjan li l-ħoss tal-lift tiela’ u nieżel beda jfakkru fil-gwerra u joħloqlu anzjetà kbira jew bħal ta’ dik l-anzjana li hekk kif rat libsa ħamra mixħuta fuq siġġu ftakret fil-libsa l-ħamra li darba kellha hi meta kienet żagħżugħa u f’dak il-ħin emmnet li kienet ferm iżgħar u telqet tiġri meta fir-realtà bilkemm kienet tiflaħ timxi.”

    Kien għalhekk ukoll li l-kumpanija CareMalta ħasbet biex toffri Outreach Programmes għal dawk li qegħdin jieħdu ħsieb lil xi ħadd fil-komunità.

    “Aħna nemmnu li l-anzjani aktar ma jgħixu fil-komunità tagħhom jkun ħafna aħjar għalihom għax bosta drabi l-bidla għall-ambjent ġdid toħloq skumdità fil-bniedem sakemm jidra l-post l-ieħor. Fl-istess ħin nafu wkoll illi dawk li jkunu qed jerfgħu r-responsabbiltà li jieħdu ħsieb l-anzjani, bosta drabi jkunu għaddejjin minn xi diffikultajiet u għalhekk ikollhom bżonn min jiggwidahom aħjar. Sikwit dawn il-laqgħat jolqtu kategoriji ta’ nies differenti. Ngħidu aħna fil-laqgħat li għamilna dwar id-dimensja attendew ukoll individwi li xtaqu biss jinfurmaw ruħhom dwar dan l-istat tal-ħajja u l-bidliet li jġib miegħu. Resqu wkoll għal dawn il-laqgħat ċerti anzjani stess li riedu jkunu mgħarrfa aħjar dwar dak li jista’ jinqala’ aktar il-quddiem.

    Sfortunatament ċertu kundizzjonijiet iġibu ħafna tbatija, kemm fl-individwu nnifsu li jintlaqat u anki fil-familjari li jkunu jridu jieħdu ħsiebu. Kultant ninnutaw kemm hu diffiċli li l-familjari jammettu li xi qarib tagħhhom qed ibati bid-dimensja, b’mod speċjali s-sieħeb jew is-sieħba tagħhom, li ma jkunux jistgħu jaċċettaw dak li l-individwu affetwat ikun għaddej minnu. Ġieli anki bejn l-ulied stess tal-persuna jibda jinħoloq id-diżgwid: b’xi wħud minnhom jintebħu bis-sinjali minn kmieni mentri l-oħrajn jibqgħu jassiguraw ruħhom li f’dik l-età huwa mistenni li l-anzjani jibdew jinsew ċerti affarijiet u jġibu ruħhom b’tali mod.

    Nisħqu li l-għarfien dwar din il-kundizzjoni huwa l-aktar arma importanti anki minħabba l-fatt illi jekk tinqabad fil-bidu tagħha, fil-preżent jeżistu mezzi kif wieħed inaqqas kemmxejn l-effetti tad-dimensja. Għaldaqstant bi ftehim ma’ numru ta’ kunsilli lokali, aħna qed immorru f’diversi postijiet sabiex inwasslu taħriġ u informazzjoni dwar xi oqsma tal-anzjani, fosthom dwar id-dimensja, lil dawk li qed jieħdu ħsieb lil xi anzjan fil-komunità tagħhom. S’issa dawn il-laqgħat saru fil-lokalitajiet ta’ Ħ’Attard, Ħad-Dingli, il-Mellieħa, tas-Sliema, fil-Vittoriosa, fil-belt Valletta u f’San Lawrenz u x-Xagħra f’Għawdex. Il-laqgħat isiru mingħajr ħlas għal dawk li jattendu peress li jiġu sponsorjati mill-kunsilli lokali”

    Is-suċċess li kellhom permezz ta’ dawn il-programmi wasslu lill-kumpanija biex taħseb biex toffri wkoll korsijiet li jħarrġu individwi fil-qasam tad-dimensja.

    “Il-Magister Academy hija l-post fejn il-kumpanija toffri t-taħriġ tagħha. Għall-ewwel darba din is-sena ser inkunu qed noffru dan il-kors li tfassal u ġie liċenzjat lilna mis-City and Guilds u anki ġie kkonfermat mid-Diviżjoni tal-Edukazzjoni. Infatti CareMalta ser tkun waħda fost l-ewwel entitajiet fid-dinja li ser tkun qed tiftaħ dan il-kors. Il-kors ħa jkun imqassam f’żewġ partijiet: l-ewwel parti li tibda f’Ottubru se tkopri s-sezzjoni tad-Diploma in Awareness of Dementia, filwaqt li f’Jannar tkompli t-tieni parti li twassal għal Certificate in Dementia. L-attendenza għal dan il-kors hija ta’ darbtejn fil-ġimgħa mis-2:00pm sal-5:00pm. Ta’ min jiċċara li wieħed jista’ jagħżel li jattendi għall-kors kollu jew għall-ewwel parti biss.“

    Nathalie spjegatli kemm huwa importanti li jitħarrġu l-ħaddiema fil-qasam tad-dimensja speċjalment meta r-rata tal-anzjani li qed ibatu minn din il-kundizzjoni qiegħda dejjem tiżdied. Fl-istess ħin infurmatni illi dan il-kors mhux maħsub biss għal dawk li jixtiequ jaħdmu f’dan il-qasam.

    “Aħna qed nagħmlu dax-xogħol għax nemmnu li apparti li qed noffru servizz, qegħdin ukoll nikkontribwixxu lejn is-soċjetà, għax la l-ġenerazzjoni tagħna qed tixjieħ, naturalment ħa jkollna bżonn aktar nies imħarrġa f’dan il-qasam. Bħalissa f’Villa Messina, aħna għandna sezzjoni speċjalizzata fid-dimensja magħrufa bħala Marigold Unit fejn in-neċessitajiet ta’ dawk li għandhom din il-kundizzjoni jistgħu jiġu indirizzati bl-aktar mod professjonali. Iżda l-viżjoni tagħna hija li f’kull dar tal-anzjani jkun hemm diviżjoni speċjali tad-dimensja ħalli b’hekk inkunu nistgħu nilqgħu aktar nies li jkollhom bżonn l-għajnuna tagħna. Naturalment dan ifisser li ser ikollna bżonn aktar nies imħarrġa f’dan il-qasam. Madanakollu hemm uħud li jattendu għal dan il-kors minħabba li jkunu qed jieħdu ħsieb lil xi ħadd fil-familja u jkunu jridu jafu aktar dwar dan is-suġġett. Oħrajn jagħżlu dan il-kors bħala parti mill-formazzjoni edukattiva tagħhom.”

    Fl-istess żmien, CareMalta se tkun qed toffri wkoll kors tas-City and Guilds li jwassal għal Diploma fil-Kura tas-Saħħa. Waqt id-diskussjoni tagħna ħareġ illi dawk li jlestu b’suċċess dan il-kors, ikunu kkunsidrati biex jaħdmu bħala care-workers mal-kumpanija.

    “Anki dan il-kors huwa diviż f’żewġ partijiet u mis-sena li għaddiet, kull min japplika għal dan il-kors qed jiġi offrut ukoll li jattendi għal traineeship fejn wieħed apparti t-teorija, jkun jista’ jieħu wkoll esperjenza ta’ dan ix-xogħol. Forsi tajjeb li niċċaraw li dawn l-individwi jkunu qed jaħdmu fid-djar tagħna fis-shifts normali tax-xogħol. Biex it-taħriġ ikun aktar effettiv, dawn l-individwi jkollhom il-moniteraġġ ta’ mentor li jkun qiegħed jara li x-xogħol qiegħed jitwettaq kif suppost. Finalment, dawk li jlestu l-kors b’suċċess jistgħu jiġu offruti kuntratt ta’ xogħol ma’ CareMalta.”

    Id-diskors dar għal fuq il-ktieb 100 women, 100 stories, li minnu bdiet l-idea għal din l-intervista. Kelli kurżità dwar x’wassal għall-pubblikazzjoni tiegħu?

    “85% tal-ħaddiema ta’ CareMalta huma nisa u għalhekk il-kumpanija f’Jum il-Mara dejjem torganizza attività sabiħa fejn il-ħaddiema nisa  jkollhom l-oppotunità li jiltaqgħu kollha flimkien. Ġara li s-sena li100 women, 100 stories għaddiet, hekk kif konna miġburin, qsamt ħsibijieti ma’ sħabi fejn urejthom bl-idea tiegħi li noħolqu xi ħaġa biex is-sena ta’ wara nkunu nistgħu niċċelebraw b’mod speċjali ċ-ċentinarju ta’ dan il-Jum. Kelli ħafna ideat, fosthom li niġbru 100 ritratt tan-nisa li għandna fid-djar tagħna jew li niġbru 100 storja tagħhom. Janet Silvio, waħda mill-managers tagħna ħatfitni fil-kelma u għarrfitni li kienet lesta li tieħu ħsieb hi dan il-proġett.

    Matul sena sħiħa hija ltaqgħet ma’ 100 mara differenti li lkoll irrakkuntawlha mumenti mqanqla minn ħajjithom. Janet innifisha stqarret li dawn kienu mumenti maġiċi li fasslu esperjenza li mhi ser tinsa qatt hekk kif ftit ftit il-ktieb beda jinbena. Kien mezz kif nagħtu ġieħ lil dawn l-anzjani tagħna billi niġbru tifkiriethom u naqsmuhom mal-oħrajn sabiex ma jintesewx. Meta l-ktieb kien lest, kien mument intensiv u sabiħ ferm għal dawk kollha li kienu nvoluti. Diffiċli tinsa r-reazzjoni ħelwa tal-100 anzjana li taw sehemhom f’dan il-ktieb, hekk kif ġurnata minnhom laqqgħajnihom u tajnihom kopja kull wieħed ta’ dan il-ktieb. Kienu kburin ħafna bih u hekk kif kull storja ngħatat isem partikolari, ridt tara l-entużjażmu u l-kurżità ta’ kull waħda minnhom, hekk kif bdew iqallbu l-paġni tal-kotba biex jaraw il-ġrajja tagħhom x’ġiet intitolata!

    Nemmen li dan il-ktieb huwa parti mir-rikkezza tal-kultura Maltija hekk kif juri biċ-ċar dak li għaddew minnu dawn in-nisa u l-familji tagħhom matul iż-żmienijiet. Tara l-esperjenzi sbieħ tagħhom u d-diffikultajiet li għaddew minnhom u titgħallem tirrispetta l-kuraġġ li ħafna għexu bih. Personalment minn dawn il-ġrajjiet innutajt li dawk in-nisa li f’żogħżithom qasmu r-responsabbiltà tax-xogħol ma’ żwieġhom u allura kienu kemmxejn aktar indipendenti, mal-milja taż-żmien, hekk kif dawn sabu ruħhom weħidhom għax is-sieħeb tagħhom ġie nieqes, kienu kapaċi jfendu ħafna aktar minn dawk li dejjem iddependew mir-raġel fil-ħajja tagħhom. 100 women, 100 stories huwa ktieb miktub b’mod sempliċi ħafna imma li jolqtok. Huwa ħolma tiegħi li saret realtà. Bla dubju għandu jinteressa lil dawk il-familjari kollha ta’ dawn il-mitt anzjana imma mhux biss. Hemm ħafna x’wieħed jista’ jieħu minnu.”

    CareMalta toħroġ ukoll rivista bl-isem ta’ Carenet fejn fiha jkun hemm għadd ta’ artikli interessanti dwar diversi oqsma tal-anzjani, fosthom dwar id-dimensja. Kull min huwa interessat li jirċievi l-ħarġa li jmiss, li ser toħroġ f’Jannar/Frar li ġej, għandu jikkuntattja lill-kumpanija fuq 22584200. Aktar tagħrif dwar il-korsijiet jista’ jinġabar ukoll minn CareMalta Group Ltd, The Three Arches, Valletta Road, Mosta jew permezz tal-email: info@caremalta.com, inkella mill-website www.caremalta.com

    (Nota: Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tas-16 t’Ottubru 2011)

    2011.10.16 / no responses / Category: Torca - Perspettivi

  • JEKK XI DARBA TINSINI…

    Li kieku kellha tiġi ommok u tistaqsik biex tfakkarha x’jismek, żgur li jgħaddilek minn rasek li għandha aptit tiċċajta. Iżda jekk xi darba tmur iżżurha u din titlob għall-In-Nannu nesa x'jisimnigħajnuna għax taħsbek stranġier li mort tisraqha, l-istorja tinbidel. U hemm tinduna li ommok għandha xi ħaġa mhux tas-soltu. Wisq probabbli ser issib li din qed tbati mill-kundizzjoni tad-dimensja.

    “Id-dimensja, fl-aktar forma komuni msejjħa Alzheimer’s disease, hija kundizzjoni kiefra għax tisraqlek l-identità,” beda jispjegali Dr Charles Scerri. “Peress li hija kundizzjoni progressiva, gradwalment minħabba d-deġenerazzjoni kontinwa taċ-ċelloli tal-moħħ, l-individwu jibda jinsa l-esperjenzi kollha li jkun għadda minnhom matul ħajtu. Finalment, fl-aħħar fażi, l-individwu jitlef il-passat kollu u jasal anki sabiex jinsa l-lingwa tiegħu b’konsegwenza li ma jkunx jista’ jikkomunika aktar. Jinsa wkoll lin-nies ta’ madwaru saħansitra lil martu u lil uliedu u ma jibqax jagħrafhom.”

    Ma tistax ma tħossx weġgħa f’qalbek għal kliem bħal dan. Wara ħajja twila ta’ tbatijiet, ferħ u esperjenzi, bla dubju din tkun l-aħħar ħaġa li tkun qed tistenna li sseħħ. Iżda rridu jew ma rridux id-dimensja dieħla f’ħajjitna proprju għaliex f’dawn l-aħħar snin żdied b’mod drammatiku ż-żmien ta’ kemm il-bniedem huwa mistenni li jgħix.

    “Statistika riċenti kkonkludiet li bejn wieħed u ieħor illum l-irġiel huma mistennija li jgħixu sa 77 sena filwaqt li n-nisa jgħixu sa 82 sena. Iżda bħal kif dejjem nispjega lill-istudenti tiegħi, kollox għandu l-Dr Charles Scerri effetti tiegħu. Fil-fatt din hija d-dilemma tal-mediċina li l-iskop maġġuri tagħha huwa li tara kif ser ittejjeb il-kwalità tal-ħajja sabiex iżżid iż-żmien kemm il-bniedem jista’ jgħix. Imma fl-istess ħin trid taċċetta r-realtà illi dawk il-kundizzjonijiet li huma assoċjati ma’ ċertu età ser jikbru wkoll. Huwa għalhekk illi f’dawn l-aħħar snin qed naraw aktar individwi jbatu mill-Alzheimer’s u l-Parkinson’s Disease minħabba li dawn huma kundizzjonijiet newrodeġenerattivi u ġeneralment huma marbuta ma’ età avvanzata tal-bniedem.”

    Dr Charles Scerri huwa lekċerer fl-Università fin-Newropatologija u Newrofarmakologija li qiegħed jagħmel xogħol utli ħafna fil-qasam tad-dimensja. F’dawn l-aħħar xhur, flimkien ma’ tim magħżul, huwa kien qiegħed jaħdem fuq rapport sabiex jiġi ppreżentat lill-awtoritajiet responsabbli mill-kura tal-anzjani…

    “Sentejn ilu attendejt għall-konferenza dwar id-dimensja mnhedija mill-Unjoni Ewropeja. Hemmhekk iltqajt għall-ewwel darba mas-Segretarju Parlamentari għall-Anzjani u Kura fil-komunità, Mario Galea. Huwa impressjona ruħu ħafna bl-ammont ta’ xogħol li qiegħed isir fl-Ewropa, l-aktar meta Franza ddikjarat illi ser toħroġ 1.6 biljun ewro għar-riċerka u l-immaniġġjar tad-dimensja fil-pajjiż. Mario insista illi Malta ma kelliex taqa’ lura f’dan il-qasam u wara li ddiskutejna fit-tul, jiena ssuġġerejt illi għandna naħdmu bħal pajjiżi oħra jiġifieri billi nibnu strateġija nazzjonali. Għalhekk f’Mejju tal-2009 ġie ffurmat grupp biex joħroġ b’serje ta’ rakkomandazzjonijiet. L-ewwel ma bdejna naħdmu kien biex naraw x’kienet is-sitwazzjoni preżenti fir-rigward tad-dimensja bħal x’servizzi jeżistu, fejn tista’ żżid fuqhom u x’tista’ tagħmel ġdid. Imbagħad fittixna l-opinjoni tal-istakeholders bħal unjins tat-tobba, l-organizzazzjonijiet tan-nurses, in-nies akkademiċi bħal dawk tax-xjenza soċjali u l-qasam tal-mediċina, l-istaff amministrattiv tal-isptar Mater Dei, rappreżentanti tal-Knisja u membri tal-Pulizija, anzjani u lil dawk li jieħdu ħsiebhom. Imbagħad dehrilna illi żġur hemm nies oħra li jixtiequ jagħtu kontribut u ma jafux kif ser jagħmlu dan. Allura tellgħajna kwestjonarju fuq l-internet u b’kollox irnexxielna niġbru 613-il risposta oħra li dawn ġew minn diversi oqsma ta’ nies bħal nies professjonisti fil-qasam tas-saħħa, familjari jew nies li qegħdin jieħdu ħsieb individwi bid-dimensja, anzjani li m’għandhomx il-kundizzjoni u nteressaw ruħhom u anki bejn 13-il persuna li jbatu bid-dimensja. Wara qbadna din l-informazzjoni kollha, analizzajniha u fl-aħħar ta’ Jannar li għadda ppreżentajna r-rapport li għalissa għadu mhux pubbliku imma nimmaġina li ser ikun dalwaqt.”

    Fir-rapport dan it-tim ħareġ b’numru ta’ rakkomandazzjonijiet.

    “Għad fadal ħafna x’isir f’dan il-qasam. Aħna ħriġna b’għaxar rakkomandazzjonijiet u magħhom tajna wkoll proposti dwar kif jistgħu jsiru. Biex insemmilek xi wħud minnhom per eżempju ssuġġerejna illi jitwaqqaf bord sabiex jippjanifika l-implimentazzjoni ta’ din l-istrateġija. Għedna wkoll illi għandha ssir ħidma akbar biex noħolqu kuxjenza dwar id-dimensja u biex niffukaw fuq kampanja ta’ informazzjoni. Barra minn hekk għandu jissaħħaħ is-servizz tal-helpline 22081826 u fuq kollox ipproponejna li għandu jibda jingħata xi tip ta’ sapport finanzjarju u għajnuna psikoloġika lil dawk li qed jieħdu ħsieb lil dawk l-individwi milquta minn dil-kundizzjoni.”

    Il-kura u l-immaniġġjar tad-dimensja jinvolvu spejjeż kbar.

    “Il-figuri tal-ispejjeż huma mpressjonanti kemm fuq il-pajjiż u kif ukoll individwalment. Għandna wkoll sitwazzjoni internazzjonali fejn il-faxxa tan-nies li jaqbżu l-65 sena qegħdha dejjem tikber. F’Malta din il-faxxa tal-popolazzjoni tilħaq l-14% iżda sal-2050 dan il-persentaġġ ser jitla’ għal 28%.

    Din ir-realtà ser tiġġenera diversi problemi speċjalment meta qed naraw illi naqset ferm ir-rata tat-twelid b’konsegwenza illi meta ser ikollna tant anzjani jitolbu s-servizzi soċjali, ser ikun hemm ħafna anqas individwi li qed jikkontribwixxu. Fil-fatt din kienet preokkupazzjoni oħra li aħna ħriġna biha fir-rapport tagħna għax nemmnu illi jekk ma nieħdux ħsieb minn qabel, ser naslu fi żmien meta nkunu qed nirriskjaw li tikkolassa s-sistema tas-saħħa.

    Mill-lenti tal-familjari li qed jieħdu ħsieb lil xi ħadd bid-dimensja jeżistu wkoll diversi diffikultajiet fostom il-mediċini li huma għoljin ħafna u l-problemi soċjo-ekonomiċi li jidħlu fihom. Bosta drabi l-L-imħabba tgħin ħafnacarer irid jieqaf mix-xogħol u allura jitnaqqas l-introjtu tal-familja meta proprju jiżdiedu l-ispejjeż fejn dawn ikollhom saħansitra jagħmlu xi bidliet strutturali fid-dar biex din tkun aktar sikura. Barra minn hekk id-dimensja hija waħda mill-aktar kundizzjonijiet li jħallu mpatt psikoloġiku fuq il-care-givers. Meta inti qed tara lil xi ħadd li rabbik, li tak kollox fil-ħajja u li issa inti qed tieħu ħsiebu lura 24 siegħa kuljum u lilek lanqas biss jagħrfek, hija kbira. Riċerka turi illi 60% tal-carers ibatu min xi tip ta’ dipressjoni jew breakdown jew anzjetà.”

    Imma d-dimensja x’inhi eżatt u lil min tista’ tolqot?

    “Id-dimensja hija kundizzjoni li taffetwa l-moħħ u konsegwenza tagħha l-persuna tibda titef il-memorja, ikollha problemi ta’ komunikazzjoni, jinbidel il-mod ta’ kif iġġib ruħha u ma tkunx kapaċi tgħix il-ħajja normali tagħha.

    Hija kundizzjoni newrodeġenerattiva fejn iċ-ċelloli tal-moħħ jibdew imutu b’mod allarmanti. Ma nafux x’jikkawżaha u allura m’hemmx kura għaliha fil-preżent. Sfortunatament meta jibdew jidhru l-ewwel sinjali tagħha, l-kundizzjoni ġeneralment tkun ilha li bdiet minn madwar 20 sena qabel u għalhekk il-ħsara tkun diġà saret. Madanakollu, jekk tintlaħaq fil-bidu tagħha, l-mediċini jaħdmu fuq iċ-ċelloli li jkunu għadhom ħajjin u allura jistgħu jrażżnu kemmxejn i-progress tal-marda, għalkemm ma jfejquhiex.

    Jeżisti twemmin falz illi meta l-bniedem jikber fl-età jibda jinsa ħafna iżda dan mhux minnu. Għaldaqstant huwa importanti ħafna illi jekk wieħed jinnota xi sintomi tad-dimensja, għandu jmur jikkonsulta mat-tabib tiegħu minnufih. Jekk it-tabib ikollu xi dubju, dan jirreferi lill-individwu għal testijiet speċjalizzati fil-Memory Clinic li hemm fl-Isptar Zammit Clapp f’San Ġiljan (Tel: 21344950). Permezz ta’ test partikolari jiġi kkonfermat jekk l-individwu għandux problemi bil-memorja jew le u f’każ li jkun hekk dan in-nuqqas jiġi kklassifikat jekk hux żgħir, moderat jew sever.

    Hemm mal-100 tip differenti ta’ dimensja iżda bejn 60% sa 70% tal-każi huma tat-tip Alzheimer. L-ewwel sintomi jkunu nuqqas ta’ memorja riċenti fejn per eżempju wieħed jistaqsik x’ħin hu għal diversiId-Dimensja drabi wara xulxin, kull darba jinsa li staqsik diġà filwaqt li jkun nesa wkoll li tajtu r-risposta qabel. Bosta drabi dawk milquta jibdew jingħalqu fihom infushom u l-karattru tagħhom jinbidel xi ftit. Maż-żmien jibdew jinsew kif jagħmlu affarijiet bażiċi bħal kif jilbsu jew jieklu jew saħansitra kif jagħmlu tazza kafè. Ikollhom bżonn attenzjoni kontinwa peress li jafu joħolqu sitwazzjonijiet ta’ periklu kemm għalihom infushom u kemm għall-oħrajn bħal meta ngħidu aħna jixgħelu l-gass, jinsew u jħalluh mixgħul jew meta joħorġu barra fit-triq u ma jkollhomx idea fejn qegħdin.

    Ġeneralment id-dimensja tolqot lin-nies avvanzati fl-età għalkemm jeżistu każi rari oħra. Bejn 2% u 3% tan-nies li għandhom 65 sena huma f’riskju li taqbadhom id-dimensja. Però kif taqbeż it-80 sena dan il-persentaġġ jitla’ għal 30% u f’eta ‘l fuq minn 90 sena jiżdied għal 50%. Id-dimensja mhix marda li tittieħed iżda hemm xi fatturi ġenetiċi li jżidulek kemmxejn ir-riskju speċjalment jekk dak milqut ikun xi ħadd mill-ġenituri.”

    Allura jekk wieħed ma jistax ifieq minn dil-kundizzjoni, x’jista’ jsir biex jingħata l-għajnuna?

    “M’għandna ninsew qatt id-dinjità tal-bniedem sal-aħħar mumenti f’ħajtu. Fuq kollox irridu niftakru li dawn in-nies sa ftit snin ilu kienu s-sinsla tal-pajjiż u permezz tagħhom aħna qed ngħixu fuq il-passi li wittew huma.

    Mill-esperjenza f’dan il-qasam instab illi jekk tinvolvi lil dawn in-nies fl-attivitajiet li kienu jieħdu pjaċir jagħmlu qabel, tgħinhom jgħixu ħajja aktar kuntenta u serena. Il-Paul Cuschieri Activity Centre f’St Vincent De Paule (Tel: 22912330/22912336) huwa post speċjalizzat b’nies imħarrġa f’dan il-qasam fejn individwi bid-dimensja jistgħu jattendu għal ftit siegħat mit-Tnejn sal-Ġimgħa (applikazzjoni tista’ tinġabar mid-Day Care Centres tal-irħula differenti jew titniżżel mis-sit www.sahha.gov.mt). Iżda hemm bżonn ta’ ħafna aktar ċentri ta’ dan it-tip mxerrdin ma’ diversi postijiet f’Malta.”

    Charles jifforma wkoll parti mill-Malta Dimensja Society li l-iskop maġġuri tagħha huwa li joħloq kuxjenza u li jwassal l-informazzjoni dwar din il-kundizzjoni.

    “Il-Malta Dimensja Society ġiet stabbilita fl-2004 u hija msieħba mal-Alzheimer’s Disease International u l-Alzheimer Europe. Is-Soċjetà hija għaqda volontarja li taħdem biex tlaqqa’ flimkien individwi li jbatu bid-dimensja, lin-nies li jieħdu ħsiebhom, lill-familjari u lill-ħbieb tagħhom ma’ professjonisti fil-qasam tas-saħħa u ma’ oħrajn li huma interessati f’din il-kundizzjoni. Torganizza wkoll diversi laqgħat, diskussjonijiet, kampanji u korsijiet biex kemm jista’ jkun jikber l-għarfien dwar id-dimensja. Għal aktar informazzjoni wieħed jista’ jidħol fuq is-sit www.maltadementiasociety.org.mt. Hemmhekk isibu wkoll diversi links li jwasslu għal siti ta’ organizazzjonijiet b’saħħithom ħafna li joffru informazzjoni utli mmens dwar id-dimensja.”

    Biex inkun nista’ nifhem aħjar minn xhiex jgħaddu l-carers tad-dimensja, Dr Charles Scerri flimkien ma’ Dr Maria Sciberras stednuni biex nattendi għal waħda mill-laqgħat informali li kienu qed jorganizzaw fl-Activity Centre ta’ St Vincent De Paule.

    “Dawn it-tip ta’ laqgħat isiru bejn wieħed u ieħor kull sitt ġimgħat u nippruvaw nikkumbinawhom maż-żjarat li tagħmel regolarment Christine Jeffrey – persuna ddedikata ferm fil-qasam tad-dimensja.”

    Sibt grupp ta’ nies qed jieħdu pjaċir flimkien. Uħud kienu qed jisimgħu l-mużika u oħrajn jiżfnu. Laqgħuni fostom b’entużjażmu u kulħadd xtaq jaqsam l-esperjenza tiegħu miegħi.

    Il-mara ta’ Joe ilha tbati bid-dimensja għal dawn l-aħħar sena u nofs. “Għalkemm ġieli smajt b’din il-kundizzjoni fuq ir-radju u t-TV, sakemm ma missitx lili qatt ma tajt każ. Sirt naf li marti kienet qed tbati bid-dimensja b’kumbinazzjoni. Konna morna flimkien għand it-tabib għal xi ħaġa żgħira u waqt li konna qed nitkellmu, kważi b’ċajta għedtlu ‘Dott, il-mara qed tgħidli li n-nies li jidhru fuq it-TV qed ikellmuha’. Hi saħqet li veru dawn kienu qed jindirizzaw lilha direttament u hemmhekk it-tabib mill-ewwel induna li kien hemm xi ħaġa stramba. Huwa rrakommandani għand professur u minn hemm beda kollox.

    Minn dak inhar inqalbet id-dinja tiegħi ta’ taħt fuq. Kelli nieqaf mix-xogħol biex nieħu ħsiebha għax jeħtieġ li noqgħod magħha 24 siegħa. Il-professur tani xi pariri imma l-bqija ridt niskoprih jien. Sibt ruħi waħdi fejn irrid nagħmel kollox jien: naħsel, ngħaddi, innaddaf, nixtri u fl-istess ħin irrid noqgħod b’sebgħa għajnejn li marti qegħdha sikura. Inkun nixtieq inħalliha tagħmel l-affarijiet tas-soltu fid-dar imma marti nbidlet ħafna. Affarijiet li qabel kienet tagħmilhom bil-galbu issa tiġi u ssibhom gozz. Tiftaħ il-vit tal-ilma u titlaq ‘l hemm u nsib kullimkien mgħerreq. Tmur taħsel l-art u tiżvojta l-likwidu tal-ħasil kollu fil-barmil. Apparti minn hekk issa jiena pensjonant u rrid inħallas €200 pilloli fix-xahar bħala kura għaliha.

    Meta nipprova nitlob l-għajnuna jgħiduli biex nieħu paċenzja. Imma l-paċenzja tiswa l-flus. Nixtieq li xi ħadd mill-awtoritajiet konċernati jiġi jiltaqa’ magħna ħalli nfehmuh f’liema sitwazzjoni qed insibu ruħna. Biex tingħata xi tip ta’ għajnuna trid letteralment tkun qed tmut bil-ġuħ. M’għandix fuq min naqa’. Veru għandi t-tfal imma dawn għandhom il-familji tagħhom u ma jistgħux joqogħodu magħna l-ħin kollu.

    Inħossni muġugħ ħafna u mhux l-ewwel darba li nintefa’ nibki f’rokna għalkemm naf li b’hekk mhu ser nasal imkien. Imma ġejt fi stat illi allaħares inkun marid għax xorta rrid inqum insajjar u nagħmel il-faċendi tad-dar. Ma nafx kif ma jeżistix xi servizz fid-djar biex jagħtuna daqqa t’id. Imn’Alla jkunu dawn il-laqgħat u dawn il-postijiet li joffrulna daqsxejn serħan u opportunità li nitkellmu ma’ oħrajn bħalna.

    Jiena lil marti nħobbha ħafna allavolja ġieli jiġu mumenti fejn lanqas tagħrafni. Sakemm Alla jagħtini s-saħħa rrid nibqa’ nieħu ħsiebha jien.”

    Omm Grace għandha 90 sena u hi wkoll qed tbati bid-dimensja. “Aħna qegħdin ħamest ibniet u għalkemm kollha għandna l-familja tagħna, iddeċidejna li lill-mamà nħalluha d-dar u nibqgħuDimensja nieħdu ħsiebha aħna 24 siegħa kuljum. Il-karattru tal-mamà nbidel ħafna: saret agressiva, tgerger kontrina u kultant nisimgħuha tlissen kliem li qabel hi stess kienet tistkerrħu. Jeħtieġ li noqogħdu magħha l-ħin kollu għax minbarra l-età tagħha, din il-kundizzjoni ħawditha ħafna u sikwit tiġi suġġetta għall-inkwiet. Nużaw mill-pensjoni tagħha biex nixtrulha l-pilloli li jiswew madwar €200 fix-xahar u l-bqija noħorġuh aħna. M’hemmx għajnuna f’dal-qasam.

    Iżda l-akbar problema li qed naffaċċjaw bħalissa hija meta jkollna bżonn noħorġuha. Il-mamà m’għadiex tiflaħ timxi u jkollna nqandluha. Għaldaqstant f’Lulju li għadda applikajna għal reserved parking quddiem id-dar. Imma akkost li l-permess għadda mill-Kunsill Lokali ta’ San Ġwann u mill-ADT, dan twaqqaf mill-Kummissjoni tad-Diżabiltà għax qalulna illi d-dimensja mhiex kkunsidrata tali. Il-ġimgħa li għaddiet il-mamà sofriet minn stroke u ħsibna li ormaj konna tlifniha. Imma fortunatament l-agħar għadda u reġgħet intbagħtet id-dar. Madanakollu tista’ timmaġina l-battikata li tajniha u li ħadna sakemm daħħalniha lura!”

    Charles ukoll għandu lil martu bid-dimensja. Kontra qalbu huwa kellu jdaħħalha ġo dar tal-anzjani għax ma setax jieħu ħsiebha aktar waħdu. “Barra li għandha d-dimensja lil marti qabditha wkoll aċċessjoni u żdiedu aktar l-ispejjeż tal-pilloli. Inħossni ser niġġennen! Il-professura tal-isptar qaltli biex nitlob l-għajnuna ta’ wliedi. Jiena għandi tliet subien miżżewġin. X’nagħmel? Naqbadhom minn sidirhom u nġegħlhom jgħinuni?

    Meta spiċċajt bil-pensjoni tgħidx kemm kont ferħan. Għedt issa nista’ nistrieħ u ngawdi l-familja. Minflok ġralha hekk il-mara! F’daqqa waħda bdiet sejra lura. Bdiet tgerfex ħafna affarijiet: tħalli d-dawlIl-Blokka Gwanni Pawlu II f'SVPR jixgħel, jien nitfih u hi terġa’ tixgħelu. Jien nifrex is-sodda u hi taqlagħha. Sakemm immur nixtri nibża’ li tiftaħli xi gass jew l-ilma u tagħmel xi storja. Mank jiġi xi ħadd f’darek jagħtik daqqa t’id, ifhiemek x’għandek tagħmel f’sitwazzjonijiet hekk jew jgħidlek f’liema grad qegħdha. Kollox trid tiskopri waħdek. Ġejt fi stat fejn ma kellix għażla u kontra qalbi kelli ndaħħal lil marti f’St Vincent De Paule. Jien ħsibtha xi ħaġa aħjar mid-Day Clinic imma mhix. Marti ta’ 65 sena qed tgħix f’ward ma’ anzjani ta’ l-fuq minn 80 sena u ħafna minnhom ma jifilħux. Għamlet f’qalbha ħafna u kull darba li mmur ħdejha tgħidli “ara fejn ġejt!”. Smajt li hawn xi wards ġodda hawnhekk ddedikati għan-nies bid-dimensja. Nixtieq ħafna li kieku għallinqas marti titmexxa hemm fejn tista’ tgħid kelma ma’ nies li jinsabu fl-istess kundizzjoni tagħha. Imma ma nafx kif ħadd ma jkellmek u jgħidlek xejn? Ma nafx xi rrid nagħmel biex marti tmur hemm. Kultant jiġini f’moħħi li nieħu lura lil marti d-dar u mbagħad jagħmel Alla. Jiddispjaċini li għax forsi jien ma naf lil ħadd ser nibqa’ nsofri.”

    Lanqas għandi għalfejn nikkummenta wara esperjenzi bħal dawn. F’ħin minnhom ġiet ukoll tkellimni Christine Jeffrey, mara Ingliża li għal 23 sena kellha dar speċjalizzata fil-kura tal-anzjani bid-dimensja.

    “In-nies li jbatu bid-dimensja għandhom bżonn kura speċjali. Huma nies li trid tifhimhom u li jeħtieġu attenzjoni individwali. Mhux il-moħħ kollu jmur f’daqqa u allura jekk inti żżomm kuntatt regolari magħhom u tgħinhom jagħmlu l-attivitajiet li kienu jħobbu jagħmlu qabel, jirnexxielek toffrilhom kwalità ta’ ħajja ħafna aħjar. Dawk li jieħdu ħsieb lil dawn in-nies iridu jifhmu illi mhux il-bniedem ikun inbidel imma l-karattru tiegħu jkun ħa xejra oħra minħabba dil-kundizzjoni. Hemm min jgħidlek “Tliftha lil marti, tliftu lil żewġi”. Imma dan mhux minnu, huma għadhom hemm ħdejk. Li trid tipprova tifhem huwa x’inbidel fihom u taħdem ma’ dik is-sitwazzjoni.

    Id-dimensja taqbad lil kull tip ta’ individwu. Sena ilu sirt naf raġel li sa ftit ilu kien fiżiċist magħruf ħafna. L-ewwel darba li rajtu kien bil-qiegħda f’kamra ħdejn martu jipprova jgħaqqad puzzle u din qaltli li Żieda ta' sodod għall-anzjanima ried ikellem lil ħadd. Bil-mod il-mod irnexxieli nirbaħ il-fiduċja tiegħu u nsir nafu aħjar. Martu kienet ħaditha bi kbira ħafna li r-raġel tagħha li kien tant intelliġenti, issa kien qiegħed isib diffikultà anki biex jaqra. Min-naħa l-oħra jiena ma kont naf xejn dwaru u allura kull ħaġa ġdida li bdejt narah jagħmel, bdejt nikkunsidraha bħala progress. Permezz tiegħi beda jagħmel ħafna kuraġġ. Qalli li kellu xi passatempi qabel: dak tat-tisjir u t-tnaqqix fl-injam bil-makkinarju. Iżda hekk kif it-tabib qal lil martu li hu kien qed ibati bid-dimensja, din ma ħallietu jagħmel xejn aktar. Biex tipproteġih ħaditlu ċ-ċviewet tal-maħżen u tal-karozza, ma ħallitux jaħdem fil-kċina aktar u meta jmorru f’ristorant tordnalu l-ikel hi x’jiekol. Ma baqgħet tistaqsih xejn. Ħaditlu ħajtu f’idejha u hu beda jintefa aktar u aktar. Iżda meta bdejt nieħu ħsiebu jien iddeċidejt li noqgħod miegħu narah isajjar u bil-mod u bi ftit għajnuna u fiduċja reġa’ beda jiftakar u llum kapaċi jagħmel il-kafè u jsajjar xi ħaġa żgħira. Wara tliet snin ħadt persuna esperta fix-xogħol li kien jagħmel hu fl-injam u flimkien ftaħna mill-ġdid il-maħżen. Għajnejn il-ħabib tiegħi xegħlu bil-ferħ u l-istess, pass wara pass erġajna fakkarnih kif kien jaħdem qabel. Ara x’kien kapaċi jagħmel!”

    Christine urietni x-xogħol tiegħu fl-injam. Kien sabiħ ħafna. Qaltli li xi darba tixtieq iġġibu magħha hawn Malta biex ikellem lin-nies u jagħtihom xhieda ta’ kemm jekk taħdem magħhom, in-nies li jbatu bid-dimensja jistgħu jagħmlu ħafna aktar milli naħsbu aħna.

    Issa kien imiss li mmur inżur il-blokka l-ġdida Papa Ġwanni Pawlu II li l-għan tagħha huwa li tilqa’ fiha individwi li jbatu bid-dimensja. Kont diġà rajt filmat dwarha fuq din il-link www.youtube.com/segretarjat imma Gordon Pace li huwa l-Communications Coordinator tas-Segretarjat Parlamentari għall-Kura tal-Anzjani u l-Komunità ħadni fuq il-post biex nara b’għajnejja dak li kien qed isir f’dan il-qasam.

    Staqsejt ukoll xi mistoqsijiet lis-Segretarju Parlamentari Mario Galea u fostom qalli illi dawn is-swali ġodda dalwaqt ser jiġu inawgurati uffiċċjalment għalkemm matul dawn l-aħħar xhur diġà laqgħu l-ewwel persuni fihom.

    “L-għan ta’ dawn is-swali huwa li nħarsu lejn alternattivi oħra biex in-nies li jbatu minn din il-kundizzjoni jkollhom servizzi apposta għalihom. Is-swali huma attrezzati b’mod li persuna li għandu d-Mario Galeadimensja ma jsibiex diffiċli biex jorjenta ruħu. Dan jinkludi per eżempju bibien b’kuluri apposta li jagħmluha aktar faċli għar-resident biex jagħraf il-kamra u l-ward tiegħu.   Fuq barra tal-kmamar u maġenb is-sodda se jkun hemm ir-ritratt u l-isem tar-resident filwaqt li l-kmamar tal-banju huma mmarkati kemm b’kulur kif ukoll b’tabelli li jindikaw x’hemm fil-kamra.”

    Staqsejt fuq liema kriterji ser jintagħżlu r-residenti għal dawn is-swali.

    “Il-metodu tal-għażla ser ikun ibbażat fuq numru ta’ kriterji fostom: il-livell tad-dimensja u mobilità tal-individwu, is-sintomi karatterjali u kemm dan kapaċi joqgħod f’post wieħed.

    Sabiex ikunu jistgħu jibbenefikaw mill-ambjent li ser ikunu jgħixu fih, f’dawn il-wards ser jintagħżlu persuni li l-kundizzjoni tagħhom għadha fil-bidu. Dan ma jkunx possibbli f’individwi li l-kundizzjoni tagħhom hija severa.”

    Nista’ ngħid illi fil-fatt l-ambjent tas-swali kien tassew trankwill fejn l-anzjani kienu qed jieklu flimkien f’armonija filwaqt li wħud minnhom kienu qed jiġu mitmugħa b’ġentilezza kbira mill-istaff tal-post.

    Biex nagħlaq staqsejtu x’qiegħed isir f’pajjiżna fil-qasam tad-dimensja.

    “Id-dimensja hija kundizzjoni li ser taffettwa aktar nies aktar ma jgħaddi żmien.  Għalhekk ħsibna biex nippjanaw sew ħalli nkunu nistgħu nilqgħu għal din il-kundizzjoni bl-aħjar mod possibbli.  Fil-fatt iffukajna fuq it-taħriġ, l-informazzjoni u anke l-akkomodazzjoni.

    B’mod aktar prattiku, matul is-sena li għaddiet:

    - Tlesta l-proġett tal-blokka Ġwanni Pawlu II fejn għall-ewwel darba f’pajjiżna hemm żewġ swali mibnija u attrezzati (48 sodda) apposta għall-persuni li jbatu bid-dimensja.  Il-kumplament tas-swali fl-Il-Blokka Ġwanni Pawlu II tilqa' fiha 144 anzjan u anzjanaistess blokka huma wkoll attrezzati b’mod prattiku għal dawk li għandhom id-dimensja.  B’kollox din il-blokk se tospita 144 anzjan/a.

    - Ingħata taħriġ lill-impjegati tal-SVPR Activity Centre fejn jattendu persuni bid-dimensja.  L-impjegati huma mħarrġa biex jieħdu ħsieb persuni bid-dimensja li jkunu ġejjin kemm mill-istess residenza u anke mill-komunità (is-servizz tar-respite).

    - Permezz ta’ fondi mill-UE (€55,000) wassalna taħriġ għal 130 membru tal-istaff.  Dan it-taħriġ twassal minn professjonisti ta’ Stirling University li huma meqjusa bħala awtorità fil-qasam.

    - Sar handbook għat-tobba u l-infermiera, u professjonisti oħra dwar id-dimensja.

    - Ħarriġna  113 il-ħaddiem fostom carers u nurses  li jaħdmu fid-djar tal-anzjani tal-Gvern dwar il-kura tad-dimensja.

    - Ġie ppubblikat ktieb, miktub minn Trevor Zahra, bl-iskop li jgħin lit-tfal jifhmu aktar x’inhi l-kundizzjoni tad-dimensja u dan tqassam b’xejn lill-istudenti kollha fl-iskejjel primarji tas-6 sena.

    - Twaqqaf Kumitat magħmul minn professjonisti bl-iskop li jħejji Strateġija Nazzjonali dwar id-Dimensja.

    - Flimkien mal-Malta Dementia Society twaqqaf helpline (22081826) biex jagħti appoġġ lil min qed jieħu ħsieb persuni bid-dimensja.

    (Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tal-11 t’April 2010)

    2010.04.11 / 1 response / Category: Torca - Perspettivi

  • TEŻISTI L-IMĦABBA VERA?

    Jidhirli li dis-sena Jum San Valentinu ħabat naqra stramb peress li qed jiġi ċċelebrat flimkien mal-Karnival. Iżda jista’ jkun li nsib min imerini hawnhekk għax fl-opinjoni tiegħu dis-sena, dal-jum pjuttost ġie f’waqtu għaliex l-imħabba ma jistħoqqiliex serjetà – l-aħjar teħodha biċ-ċajt.

    Fil-fatt hemm min jisħaq li l-imħabba hi biss kunċett għax ma teżistix. Oħrajn jgħidulek li l-imħabba hi emozzjoni qawwija imma li xi darba jew oħra tgħaddi u tmut. Individwi oħra jużaw dil-kelma bla rażan, jekk mhux b’makakkerija, sabiex jieħdu li jridu mingħand dak li jkun sa ma jasruh bħal-lumija u jitilquh hemm. Illum l-impenn ma’ persuna waħda qed isir kważi leġġenda. Ġeneralment tisma’ biss b’relazzjonijiet mibnija fuq it-tafal li jisfrundaw ma’ l-ewwel problema.

    Tassew ironika l-ħajja meta tikkunsidra illi l-egħżeż ħaġa għall-bniedem – l-imħabba – hi l-aktar ħaġa li toħloqlu mrar u disperazzjoni. Għadni niftakar sew żogħżiti hekk kif tibda tħobb lil min lanqas biss jinduna li teżisti u tistmerr lil min jadurak! Imbagħad timmatura daqsxejn u tibda tħaddem ftit moħħok, tikkontrolla aħjar qalbek u titgħallem xi ftit tattiċi biex tolqot f’ras il-għajn, kif jgħidu.

    Madanakollu jkolli nammetti li din ta’ San Valentinu kienet baqgħet tkiddni għal diversi snin. Min jaf kemm qattajt ħin nistenna wara l-bieb biex nara nirċevix xi kartolina u meta  ninduna li mhu ġej xejn, dinjieti kienet taqa’ fl-agħar abbissi. Nidħak illum meta nara kemm dawn l-affarijiet frivoli kienu jagħmlu bija. Imma darba rċevejt kartolina ta’ San Valentinu li baqgħet għal qalbi wisq! Naħlef li kien bagħtieli missieri, għalkemm hu għadu jiċħad sal-lum. Fuqha kien hemm messaġġ jgħid li kelli nistenna ftit imma minn mument għall-ieħor kont ser niltaqa’ ma’ dak li jħobbni għal dejjem… Kellhom jgħaddu naqra snin sakemm seħħ kliemu u terġa’ u tgħid illum bilkemm tazzarda tuża’ l-kliem ‘għal dejjem’. B’dak kollu li qed iseħħ madwarna, ma tagħtihomx tort liż-żagħżagħ li joqgħodu pass lura qabel jerħu qalbhom u ħajjithom f’idejn xi ħadd. Imma allura x’inbidel fil-bniedem? X’kien is-sigriet tal-koppji ta’ dari li kienu jibqgħu flimkien, hekk kif ħalfu quddiem Alla, sal-aħħar nifs ta’ ħajjithom?

    Bit-tama li niskopri l-muftieħ li jostor is-soluzzjoni għal dit-taħbila, il-ħabiba tiegħi Joan Agius, il-viċi-Sindku taż-Żejtun, laqqgħatni ma’ koppja li tgħix fid-Dar tal-Anzjani tal-istess raħal….

    Vincent u Monica Serpina laqgħuni b’ħeġġa…

    “Għamilt tajjeb li ġejt tkellimna fuq San Valentinu,” qaluli. “Għax aħna, għalkemm ilna 48 sena miżżewġin, għadna qisna love-birds!”

    Iltaqgħu għall-ewwel darba meta Monica kellha 13-il sena u Vincent kellu 17…

    “Iltqajna fit-teatrin tad-Domus f’Bormla. Dak iż-żmien, dik kienet il-ħarġa taż-żagħżagħ – it-teatrin jew it-talkies. U terġa’ u tgħid fid-Domus l-irġiel kienu joqogħdu bil-qiegħda naħa u n-nisa n-naħa l-oħra, bil-qassisin jippassiġġaw fin-nofs biex iżommu l-kontroll! Konna jiena u kuġinti bil-qiegħda fuq l-aħħar bank inqallbu l-kotba tal-imħabba meta Vincent u sieħbu bdew jibgħatu ġuvnott żgħir bil-messaġġi. Vincent kien gustuż mhux ħażin u t-tfajliet li kien hemm ħdejna bdew jisħqu li għalihom kien qed jibgħat. Imma hu kien tefa’ għajnejh fuqi u hu lili għoġobni ħafna wkoll,” bdiet tirrakkuntali Monica.

    “Lilha vera kont għażilt! Dak ix-xagħar aħmar li kellha kien sabiħ wisq,” insista Vincent.

    Imma l-kobba kienet imħabbla sew għax mid-dehra din l-istorja ta’ mħabba bdiet fuq imħatra! Vincent u sieħbu kienu jduru f’diversi teatrini peress li missier ħabibu kien attur. Bejniethom kienu għamlu mħatra li jkollhom tfajla f’kull teatrin…

    “Iva dak iż-żmien kien daqsxejn fuq ruħu. Imma jiena ma togħġobnix relazzjoni hekk. Jiena nemmen illi raġel wieħed u mara waħda biss jagħmlu żwieġ. Għalkemm konna diġa għamilna xi żmien namrati, Monica u Vincent Serpinaġurnata minnhom, wara li ġew xi wħud jgħiduli li rawh ma’ tfajla oħra, ħassart minn miegħu. Għedtlu ‘Meta tiddeċiedi li trid mara waħda biss, jekk trid erġa’ ejja’. Għamilna għaxar xhur mifrudin għalkemm jiena bqajt insemmih il-ħin kollu. Ma stajtx inneħħih minn qalbi, lanqas meta biex ninkih, bdejt noħroġ ma’ ħaddieħor. Fil-fatt fejn ma’ Vincent kont nintasab x’imkien fejn nistgħu noqogħdu nagħtu xi bewsa lil xulxin, lill-ġuvni l-ieħor kont nieħdu biss il-knisja u biex tgħaqad il-ħin kollu kont insemmilu ‘l Vincent. Imma darba tellgħajtomlu u qalli ‘Isma’ inti ma’ min qed toħroġ, miegħi jew ma’ Vincent?’ u telaq. Sadanittant Vincent kien baqa’ jsusli l-passi għalkemm qatt ma waqa’ għalija. U darba minnhom lagħbitna oħti, bagħtet messaġġ lilu biex jiġi, ħadet lili u rranġajna, allavolja rrabbjajt ftit għax ridtu jiġi lura hu min jeddu.”

    Vincent u Monica għexu fi snin ta’ tbatija. Żmien fejn ridt tqatta’ bi sninek biex tgħix. Żmien fejn żogħżitek kienet pjuttost ikkontrollata għal kollox mill-ġenituri tiegħek, mill-Knisja u mis-soċjetà….

    “Kollox kien meqjus bħala dnub. Lanqas tirkeb f’karozza ma’ xi ħadd ma stajt. Il-bews kien mistkerraħ bil-bosta u allaħares kienu jaqbduk il-ġenituri għax It-tieġ ta' Vincent u Monicaħoll xagħrek u ġib iż-żejt. Imma jiena kont nemmen illi billi tbus lin-namrat tiegħek, ma tkun qed tagħmel xejn ħażin. Kien hawn ħafna biża’ żejjed u nuqqas ta’ tagħlim. Niftakar illi wara l-ewwel bewsa li tajt, hekk kif wasalt lura d-dar kont tlajt niġri quddiem il-mera, nħares sewwa lejja nnifsi biex nara nbidilx xi ħaġa minn surti u fil-fond ta’ qalbi kelli d-dubju jekk stajtx ħriġt tqila! Kemm meta noħorġu u kif ukoll fid-dar konna nkunu bl-għassa magħna. Id-dar aħna kellna 24 tarġa u jiena u Vincent konna nieqfu f’kull tarġa u nbusu waħda lil xulxin sakemm naslu fuq. Il-problema kienet meta kien jaqbadni ħija għax kien jitlobni tlett soldi biex jagħlaq ħalqu. Li kieku taf kemm xorobli flus hekk u t-tajba hi li mgħarraq li hu xorta kien imur jigżani wara!

    Saħansitra meta ġejna biex niżżewwġu konna tħallejna f’għama kbir. Meta kont nistaqsi lil ommi biex forsi nsir naf xi ħaġa dwar is-sess, mhux talli ma kinetx tedukani dwar is-suġġett, talli bilkemm ma kinetx tirrabja miegħi. Imbagħad morna għand ta’ Kana u ġie tabib u qagħad ipinġilna l-istampi biex ifhemna fuq fuq dwar x’jiġri bejn mara u raġel (naturalment konna mifrudin irġiel u nisa għalihom). Dakinhar tat-tieġ kont qisni ras maqtugħa. Kulħadd sejjer ‘illejla illejla’. Bdejt nitwaħħax minn żewġi u bdejt ninkwieta x’kien ġej. Jien ġegħltu jixgħel xemgħa għax ma ridtx noqgħod fid-dlam miegħu u staqsejtu x’kien beħsiebu jagħmel. U hu weġibni ‘Ara l-oħra, jien naf! Mela jiena qatt iżżewwiġt qabel?’

    Monica kompliet tirrakkuntali kif qabel l-iskola, Vincent kien jiltaqa’ magħha kuljum fil-ġnien ta’ Hastings…

    “Kien iġibli miegħu bajda mgħollija u pillola taż-żejt tal-ħuta u kien joqgħod hemm sakemm jarani neħodhom. Kont irqiqa ħafna u Vincent kien induna li konna batuti finanzjarjament id-dar. Mhux l-ewwel darba li kien jiġi għandna u jpoġġi mal-mejda filwaqt li aħna nkunu qed nieklu mill-ikel tal-gaxxin. F’dawk is-snin kien ikollna nieklu bil-qies u jekk jispiċċa ma jkollokx aktar. Imma jiena qalbi ma kienetx ittini li ma nbillux biċċa ħobż minn tiegħi fiz-zalza u nagħtihielu.”

    “Kull skuża kont nivvinta biex immur naraha. Jiena kont mill-Belt u hi minn Bormla u allura daqqa kont ninżel bil-lanċa jew bir-rota,” tbissem u qalli Vincent.

    “Anki meta ġieli għedtlu biex ma jiġix għax kien ikolli l-istudju, kien jinżel ġirja sa ħdejja bir-rota, nittawwallu mit-tieqa, jitfagħli chewing gum u jerġa’ lura d-dar,” ftakret Monica.

    “L-aqwa li naraha ftit. Kont inħobbha wisq. U għadni! Dik m’hawnx aħjar minnha fid-dinja,” kompla Vincent b’dak in-natural ħelu u kumplimentuż tiegħu.

    Xtaqt inkun naf jekk f’żogħżithom kienux jiċċelebraw il-Valentinu?

    “Inti taf x’qed issemmi hux?” weġbitni waqt li ppruvat tiftakar. “Le, ma jidhirlix li konna niċċelebrawh. Imma l-koppji ta’ dak iż-żmien ma kellniex bżonn ġurnata propizja għall-maħbubin għax aħna Valentinu kuljum. F’kull ġurnata, sa mill-ewwel darba li ltqajna, jiena kont nipprepara messaġġi ħelwin ta’ mħabba għal Vincent, nagħmel il-lipstick, inbushom u nagħtihomlu. U hu kien jurini mħabbtu billi kif għedtlek, dejjem imlieni bl-attenzjoni u m’għaddietx ġurnata li ma ġiex jiltaqa’ miegħi, jinqala’ x’jinqala’. Mhux l-ewwel darba li ltqajna fix-xita u qgħadna ninnamraw taħt l-umbrella.

    Naħseb li għall-kuntrarju tagħkom li għadkhom żgħar, meta tikber, ix-xewqa li tkun maħbub u li tħobb is-sieħeb tiegħek, aktar titqawwa. Inħoss li nħobbu aktar kull ġurnata li tgħaddi. Wara dawn is-snin Monica u Vincent f'żogħżithomkollha flimkien bejnietna hemm ċertu rabta li ma nistax infissirlek. Inkun qegħdha barra fuq xi qadja u jkolli ċ-ċans immur nieħu xi kafè jew nitla’ sal-Barakka per eżempju u minflok niġi lura nħaffef ‘l hawn biex noqgħod ħdejh. Qisna mingħajr xulxin m’aħna xejn. Jista’ jkun illi peress li issa għandna l-età tagħna, fil-fond ta’ qalbna hemm il-biża’ li minn ħin għall-ieħor nistgħu nitilfu lil xulxin u għalhekk kull mument huwa opportunità biex ingawdu lil xulxin ftit aktar.”

    X’inhuma l-lati pożittivi u negattivi taż-żwieġ?

    “Naħseb illi l-isbaħ ħaġa li tani ż-żwieġ hija kien dik is-sensazzjoni li hemm xi ħadd li jħobbni fid-dinja. Xi ħadd li tista’ ssejjaħħlu tiegħek. Illi mix-xogħol jiġi lura d-dar għandek u inti tkun qed tistennieh,” weġbitni Monica.

    “Għalkemm bi żball,” nibex Vincent “l-ewwel darba li mort ix-xogħol wara l-honeymoon, kif lestejt il-ġurnata tiegħi bqajt sejjer dritt għand ommi kif kont imdorri nagħmel dejjem f’dawk is-snin.”

    “In-negattiv, aktar minn kollox, jiġi minħabba ċ-ċirkustanzi bħall-mard jew meta Vincent tilef ix-xogħol u kelli nara kif nagħmel biex immur naħdem jien. Kien żmien fejn jiena batejt l-aktar minħabba li kien ikiddni l-ħsieb li wara li jiġu mill-iskola, uliedi ma kienux isibuni d-dar nistennihom. Veru li kien ikun hemm missierhom minfloki imma t-tfal ‘ma’ jsejjħu u mhux l-ewwel darba li talbuni biex nieqaf naħdem. Imma l-flus minn fejn ridthom jiġu? Vincent għamel ukoll snin tiela’ u nieżel jaħdem il-Libja u hemm soffrejt is-solitudni għalkemm konna niktbu lil xulxin kuljum. Imma finalment dik hi l-ħajja, bit-tlajja u l-inżul tagħha.”

    X’inbidel illum fiż-żwieġ? Għaliex hawn dawn il-problemi kollha?

    “Kif semmejtlek, parti sostanzjali miż-żwieġ huwa sagrifiċċju. Jista’ jkun li peress li aħna trabbejna fi żmien fejn is-sagrifiċċju kellek tagħmlu, trid u ma tridx, allura meta ltqajna miegħu fiż-żwieġ aċċettajnih u rajna kif għelibnih.

    Min-naħa l-oħra l-koppji ta’ llum trabbew fi stil fejn dak li jixtiequ jeħduh u allura hekk kif jaraw xi daqsxejn problemi jew li hemm bżonn isir xi tip ta’ sagrifiċċju, ma jkunux jifilħu għalih u jdabbru rashom.

    Imma l-ħajja ma tistax tgħixha hekk. Ma tistax iċċedi ma’ l-ewwel intopp. Speċjalment koppja miżżewġa trid tintefa’ bil-qiegħda madwar mejda u titkellem u tiddiskuti biex tara kif tista’ tirranġa s-sitwazzjoni. Sfortunatament illum donnu kulħadd irid jieħu u ħadd ma jrid jagħti.

    Fiż-żwieġ jingħaqdu żewġ persuni bil-karattru differenti tagħhom u jridu jaraw kif ser isibu t-triq tan-nofs. Kif jitwieldu t-tfal jiżdiedu wkoll id-diffikultajiet tal-karattri diversi tagħhom. Xogħol il-koppja hu li tara kif ser tagħmel biex toħloq ekwilibriju f’dan kollu.

    It-talb ma naqas qatt biex żammna magħqudin. Kien hu li tagħna s-saħħa nikkumbattu mal-problemi tal-mard, qagħad u nkwiet ieħor.

    Barra minn dawn hemm fattur ieħor. Illum in-nisa għandhom ħafna arja peress li jaħdmu u saru finanzjarjament indipendenti. X’ħin iridu għandhom biex jgħixu. Jiena li kont naħdem mal-gvern, fi żmieni, hekk kif iżżewwiġt kelli nieqaf mix-xogħol bilfors għax hekk kienet titlob il-liġi. Il-mara kienet tiġi totalment dipendenti fuq żewġha.”

    Imma din ħaġ’oħra… Jiġifieri n-nisa kienu jibqgħu mar-raġel għax ma setgħux jagħmlu mod ieħor?

    “Għall-grazzja t’Alla jiena kont kuntenta d-dar miġbura ma’ żewġi u ma’ uliedi. Imma msieken kienu dawk li ma kienux daqshekk iffortunati fiż-żwieġ.”

    L-imħabba vera għad fadlilha post fil-ħajja ta’ llum?

    “L-imħabba ma tista’ qatt tmurrilha l-moda tagħha. Imma illum inbidel ħafna l-istil tal-ħajja u kultant insibha diffiċli biex niddeċiedi jekk dak li jsir illum hux aħjar jew agħar minn żmieni.

    Ngħidu aħna f’żogħżiti kien hemm ħafna strettezza żejda li minflok kienet trażżan liż-żagħżagħ aktar kienet tqanqalhom biex ifittxu jaraw x’kien dak li kien projbit. Illum qed ngħixu fl-estrem l-ieħor. Hawn libertinaġġ assolut, kulħadd jagħmel li jrid u r-riżultati qed jitkellmu weħidhom. Ġieli ġie żmien fejn iddubitajt jekk il-koppji jagħmlux sewwa meta jgħixu ftit flimkien qabel jiżżewwġu biex jiskopru l-karattri ta’ xulxin qabel jikkommettu ruħhom. Imma nerġa’ ngħidlek, akkost li dan qed isir, xorta r-relazzjonijiet qed jitfarrku.”

    Imma allura x’inhu s-sigriet ta’ mħabba vera?

    “Li wieħed ikun lest li jagħti, jagħti u jagħti. Li jidħol għas-sagrifiċċju li hemm bżonn.

    Ħa nagħtik eżempju… L-ikbar rigal tal-Valentinu li jiena qatt tajt lil żewġi kien meta dħalt ġo din id-dar. Kelli dar tiegħi. Kont komda. Kelli l-privatezza tiegħi, l-affarijiet tiegħi. Kelli ħajti. Imma Vincent f’dawn l-aħħar snin beda jbati bid-dementia u saret diffiċli ħafna li jiena nkun waħdi miegħu d-dar. Mhux l-ewwel darba li sakemm kont inkun qed nagħmel xi biċċa xogħol, hu kien jiftaħ il-bieb ta’ barra u jitlaq għal għonq it-triq. Kienu jċempluli n-nies u jgħiduli li rawh f’xi nħawi jdur waħdu u jien niġri, ninkwieta u nfittxu. Id-dar tal-anzjani, minn daqshekk offrietli din is-sigurtà.

    Però d-dementia hija marda iebsa. Vincent m’għandux idea ċara tal-ħinijiet tal-ġurnata u allura ġeneralment fil-għodu jorqod u mbagħad joqgħod idur mal-kamra bil-lejl; jixgħel id-dawl u t-TV u bilkemm inkun nista’ nistrieħ. Sar ukoll dipendenti għal kollox fuqi. Irrid infakkru l-ħin kollu fl-affarijiet li jrid jagħmel tant li sar jgħajjatli ‘ma’.”

    “Iva ma nsejjħilha,” qalli Vincent. “Għax hi l-iktar waħda li tħobbni daqs ommi. U jiena nħobb lilha ħafna kif kont ukoll inħobb ħafna lil ommi. Ma nafx għaliex tħobbni daqshekk il-mara tiegħi. Imma ċert li jiena għażiż ħafna għaliha.”

    “Hawnhekk inħossni magħluqa wisq,” stqarret Monica. “M’għandix wisq ma’ min ngħid kelma. Il-ħaddiema t’hawn bosta drabi jkunu mhedijin fuq xogħolhom u ma jkollhomx ħin x’jiddedikaw biex jitkellmu magħna. Qalbi tingħafas meta niftakar kemm konna mmorru nimxu jiena u Vincent, id f’id ħdejn il-baħar jew fil-kampanja. Imma llum il-marda tiegħu ma tippermettix u jkolli ngħaddi ħafna mill-ħin tiegħi bejn dawn l-erbgħa ħitan.”

    Il-kamra fejn konna kienet imdawwra bir-rikordji ta’ Vincent u Monica fostom b’bosta ritratti tat-tieġ tagħhom, tal-anniversarji tagħhom, ta’ wliedhom u tan-neputijiet. Naturalment kienu jispikkaw il-messaġġi ta’ mħabba li Monica għadha tikteb kuljum lil Vincent u li hu tant jieħu pjaċir bihom.

    “Kull sena għal jum San Valentinu jiena nżejjen il-mejda bix-xemgħa u l-fjuri u nagħtih kartolina li nkun għamiltlu jien stess. Niktiblu anki xi erba’ versi għax il-poeżija nħobbha. Bejnietna, ejja ħa nurik xi ktibtlu dis-sena:

    Illum San Valentinu
    festa tal-maħbubin
    imħabbti għalik tixgħel
    avolja għaddew is-snin.”

    J’Alla ngħixu snin iżjed
    ħa ngawdu lil xulxin
    m’hemmx bżonn San Valentinu
    biex ninħabbu int u jien.

    (Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tal-14 ta’ Frar 2010

    2010.02.14 / no responses / Category: Torca - Perspettivi