Posts Tagged ‘Dizma’

  • MEMORJI TAL-ĠIMGĦA L-KBIRA FIŻ-ŻEJTUN

    Saret tiġrili kull sena f’daż-żminijiet u forsi llum wara din l-intervista, fhimt għaliex… Hekk kif jersqu dawn il-ġranet tal-Ġimgħa l-Kbira, nibda nħoss ċertu nostalġija u spiss jibdew għaddejjin  minn quddiem moħħi xi memorji ta’ dawn il-ġranet ta’ żmien tfuliti.

    Ngħidu aħna fi żmien ir-Randan, l-adulti kienu jinsistu wisq miegħi li m’għandix niekol ħelu u għalhekk hekk kif kont inkun qed inżejjen wiċċ il-figolli bil-ġelu kkulurit, Il-purċissjoni tal-Ġimgħa l-Kbira, Żejtunqalbi kienet tixxennaq bit-tentazzjoni li nbill subgħajja, filwaqt li ruħi kienet titriehex bil-biża’ tal-kastig t’Alla! Minflok niftakarni nogħxa nħoll xi karamella tal-ħarrub f’ħalqi li nkun xtrajt bi ftit flus minn fuq iz-zuntier tal-knisja. Imbagħad kien hemm id-drawwa tas-sebgħa visti u kienet tkun qisha xi avventura hekk kif flimkien mal-familja tiegħi konna nduru minn knisja għall-oħra. Bħala Żejtunija naturalment ma setax jonqos li kont nistenna bi ħrara l-purċissjoni tal-Ġimgħa l-Kbira u ma nista’ ninsa qatt lil dak it-tifel li kien jagħmel il-parti ta’ Iżaak, għaddej ħafi matul it-toroq tal-purċissjoni! Barra minn hekk, id-dar tagħna, ħija Vince kien iħobb jarma l-vari li kien qed jixtri waħda waħda mingħand Diżma u allura hemmhekk kien ikollna purċissjoni oħra!

    Dawn il-ħsibijiet tqanqluli mill-ġdid meta dil-ġimgħa ġejt mistiedna minn Wirt iż-Żejtun biex nagħmel intervista lil Dr Alexander Cachia Zammit dwar iċ-ċelebrazzjonijiet tal-Ġimgħa Mqaddsa fiż-Żejtun fl-Dr Alexander Cachia Zammitimgħoddi. In-nies ġiet bi ħġarha biex tisma’ dak li kellu x’jirrakkontra t-tabib li llum għandu l-età ta’ 87 sena u b’hekk mill-ewwel kellna indikazzjoni tal-interess li kien hemm. Inġbarna fl-Oratorju ċkejken biswit il-knisja parrokkjali taż-Żejtun u nista’ ngħidilkom li matul dik is-siegħa li domna hemm ġew, Dr Cachia Zammit irnexxielu jdawwar lura qatiegħ l-arloġġ tal-istorja tal-Ġimgħa l-Kbira tar-raħal tagħna.

    “Illum uħud mill-użanzi ta’ dak iż-żmien spiċċaw għal kollox. Xi affarijiet ġew għall-aħjar iżda oħrajn hija ħasra li ntemmu. Imma x’tagħmel? Trid timxi maż-żminijiet…” beda mill-ewwel jikkummenta t-tabib.

    “Aħna minn dejjem konna familja b’devozzjoni kbira lejn il-Ġimgħa l-Kbira u nemmen li din l-imħabba daħlet b’saħħa f’qalbi b’mod speċjali permezz tan-nanna tiegħi li kienet tant devota. Meta kont għadni tifel, hi u ż-żewġ ħutha kienu jhedew jirrakkuntawli dwar dak li kien iseħħ fl-imgħoddi u dwar l-attivitajiet li kienu jipparteċipaw fihom. U jien kont nisma’ bil-qalb, tant li għalkemm illum kbirt, il-memorji tiegħi jmorru lura sa meta kelli sentejn u nofs.

    Aħna konna noqogħdu Birżebbugia u kien hemm erbgħa okkażżjonijiet partikolari meta konna nitilgħu ż-Żejtun għand in-nanna: fil-Ġimgħa l-Kbira, f’Corpus, f’San Girgor u f’Santa Katarina. Dawn huma l-ewwel memorji tiegħi taż-Żejtun u tal-festi tiegħu. Madankollu niftakar sewwa illi l-festa tal-Ġimgħa l-Kbira kienet għalina l-ikbar festa li kien ikun hawn ir-raħal. Niftakarni ċar, ta’ madwar sentejn u nofs, bil-qiegħda fil-gallarija tad-dar tan-nanna nistenna l-vari ħerġin u l-purċissjoni għaddejja minn quddiemna.”

    It-tabib kompla jirrakkuntali kemm il-preparamenti għaż-żminijiet tal-Ġimgħa l-Kbira kienu differenti minn dawk ta’ llum.

    “Dak iż-żmien il-festa tal-Ġimgħa l-Kbira fiż-Żejtun kienu jagħtuha importanza kbira għax kien hawn devozzjoni kbira lejn il-passjoni ta’ Ġesù Kristu. Il-festa tal-Ġimgħa l-Kbira kienet iġġib magħha dik il-Parti mull-purċissjoni tal-Ġimgħa l-Kbira, Żejtunkooperazzjoni kbira tal-poplu u għalhekk wieħed kien jidħol aktar fl-ispirtu tar-Randan. Il-preparamenti kienu jibdew minn Ras ir-Randan u dakinhar kienet tibda wkoll l-astinenza. Il-papà kien jgħid illi dari l-purċissjoni tal-Ġimgħa l-Kbira kienet tieħu madwar ħames siegħat għax kienet iddur mar-raħal kollu kif kienu jixtiequ n-nies. Il-parteċipazzjoni tan-nies kienet tkun kbira għax iż-Żwieten donnhom dejjem xtaqu jżommu dak il-kuntatt viċin ma’ dawk li jieħdu sehem fil-purċissjoni. Sa llum għadek tisma’ n-nies jgħidulek illi l-festa tal-Ġimgħa l-Kbira jgħożżuha aktar minn dik ta’ Santa Katarina għax għalihom din dejjem kienet okkażżjoni ta’ devozzjoni.”

    Issa li dil-ġimgħa ċċelebrajna l-festa tad-Duluri, tlabtu jgħidilna x’kien isir dari f’dal-ġranet.

    “Se ngħidilkhom waħda li forsi ħafna ma jafuhiex! Meta aħna ġejna hawnhekk fil-gwerra, iż-Żejtun konna waħda mill-ftit parroċċi f’Malta illi purċissjoni tad-Duluri ma konnixIl-purċissjoni tad-Duluri, Żejtun nagħmlu. Mhux darba u tnejn li kont ikkummentajtlu lill-arċipriet ta’ dak iż-żmien u spiss kont nurih ix-xewqa li xi darba norganizzaw il-festa tad-Duluri. Però huwa kien jgħidli biex ma nivvintax affarijiet bħal dawn. Madanakollu darba minnhom il-Bambin provdieli u ddeċidejt li nħallas għaliha jien dil-purċissjoni u hekk sar. Jekk ma niżbaljax kienet is-sena 1951 jew 1952 u kont organizzajt kollox jien: il-quddiesa bil-priedka u l-purċissjoni. In-nies mill-ewwel inġabret bil-kbir għax kienet ilha tixxennaq għal din il-purċissjoni. Għall-ewwel bdejna b’purċissjoni qasira imma biż-żmien il-konkorrenza tant kibret illi meta l-vara kienet tkun waslet biex tiddaħħal lura fil-knisja, is-serbut tan-nies li kien ikun hemm warajha, kien ikun għadu ħiereġ ftit ftit mill-knisja stess! Niftakar ukoll li meta ġejna biex inqabbdu r-reffiegħa kien inqala’ xi ftit tal-inkwiet għax kulħadd ried jerfa’ hu. Il-biċċa tant saħnet li kien hemm saħansitra min ried iħallas id-doppju biex jintagħżel hu! Xi ħaġ’oħra li ħolqot din il-purċissjoni kienet illi fejn qabel in-nies kienet tista’ tagħmel xi wegħdi u sagrifiċċji biss waqt il-purċissjoni tal-Ġimgħa l-Kbira, issa ċertu nies bdew jagħżlu li s-sagrifiċċji tagħhom ikunu marbuta mal-mixja wara d-Duluri. Dnub li qatt ma niżżilt il-kurunelli u t-talb li kienu jintqalu waqt din il-purċissjoni għax ir-rikkezza tagħhom kienet sabiħa ferm.”

    Mad-Duluri kien hemm ukoll marbuta xi wegħdi u sagrifiċċji oħra.

    “Ma nafx jekk fadalx min jiftakarha din. Kienet magħrufa bħala s-sebgħa bukkuni tal-Madonna tad-Duluri. Dan is-sagrifiċċju kien isir minn xi nies li jkunu qalgħu xi grazzja u kien jikkonsisti fil-mortifikazzjoni li tmur tittallab il-ħobż bieb bieb mingħand in-nies. Bosta drabi dawn ma kienx ikollhom għalfejn imorru jħabbtu l-bibien għax flus biex jixtru l-ħobż kien ikollhom. Imma s-sagifiċċju kien proprju dak li inti tmur titbaxxa u tittallab għand in-nies. Imbagħad meta kienu jiġbru sebgħa biċċiet tal-ħobż kienu jieklu lilhom biss għall-festa tad-Duluri.”

    Mur għamilha llum wegħeda bħal din! Meta rani maħsuda t-tabib Cachia Zammit kompla jispjegali dwar drawwa stramba oħra – dik tal-Erbgħa tat-tniebri u l-għala jsejħula hekk.

    “Dari, fl-Erbgħa tat-Tniebri kienu jkantaw l-għasar u kienu jgħattu bil-purtieri u bl-għażel it-twieqi tal-knisja biex joħolqu dak is-sens ta’ dlam. Kienu jitfu l-vari, xemgħat imkien, kollox fi dlam ċappa. Xi wħud minn dawk li attendewImbagħad wara li jispiċċaw l-għasar, kienu joħorġu x-xemgħat u wara kull salm li jitkanta tintefa’ waħda minnhom kull darba sakemm finalment tibqa’ tixgħel biss l-aħħar xemgħa li tirrapreżenta lil Kristu u din ma kinetx tintefa’.

    Din il-funzjoni kienu jsejjħulha wkoll tat-tniebri għax in-nies kienet tagħmel apposta ħafna storbju fil-knisja. Min kien iħabbat biċ-ċuqlajti, il-qassisin kienu jsabbtu mal-injam tal-kor fejn ikunu qegħdin bil-qiegħda, filwaqt li t-tfal kienu jmorru qalb is-siġġijiet u joqogħdu jagħmlu naqra fratterija. Il-ħsieb wara dan kollu kien li titfakkar il-maltempata li kienet inqalgħet meta kienu sallbu lil Kristu. Kienet drawwa partikolari u interessanti ħafna li llum spiċċat u ntesiet għal kollox.”

    Skont it-tabib, f’dawn iż-żminijiet il-kwadri tal-artali, il-kurċifissi u t-twieqi kienu jitgħattew bi drapp vjola biex titfakkar ġrajja partikolari fil-ħajja ta’ Kristu.

    “F’dawk iż-żminijiet meta fil-knisja kien jasal il-qari tal-ġrajja ta’ Lazzru, dak il-Ħadd kien jissejjaħ ‘Ħadd Lazzru’. Matul dan ir-rakkont tal-evanġelju naraw illi kienu qegħdin jippjanaw biex joqtlu lil Kristu imma hu kien ħarbilhom. Għaldaqstant minn dak l-inċident sakemm imbagħad Ġesù jerġa’ jitfaċċa u jsallbuh, kien magħruf bħala Ħadd Lazzru. B’hekk biex jiġi kkommemorat dan iż-żmien, f’dik il-ġurnata kien ikun hemm sens ta’ dieqa u ta’ luttu fil-knejjes. F’din il-ġurnata ma stajt torganizza l-ebda festa tant li niftakar li darba mort għall-festa ta’ San Ġużepp ir-Rabat u peress li nzertat f’din il-ġurnata, il-kwadru tiegħu kien mgħotti b’biċċa drapp vjola rrakkmata. Il-kurċifissi kieku jinkixfu s-Sibt fil-glorja u mbagħad kienu jinkixfu l-bqija tal-affarijiet l-oħra.”

    Għal bosta drabi Dr Cachia Zammit saħaq kemm dari l-funzjonijiet tal-knisja kienu jittieħdu b’serjetà u b’devozzjoni.

    “Il-funzjoni ta’ Ħamis ix-Xirka kienet tkun sabiħa ħafna għax f’nofsinhar kienet tispiċċa l-funzjoni u mbagħad jibdew il-visti tas-sepulkru li dak iż-żmien kienu kważi kmandament għalina l-insara. Jekk ma tagħmilx il-visti daqs li kieku ser taqa’ d-dinja tant li biex ma tagħmilx il-visti ridt tkun veru marid li ma tistax toħroġ mid-dar! Imma l-atmosfera kienet tkun sabiħa wisq għax kulħadd kien jipparteċipa. Bosta nies kienu jitilgħu mill-kampanja u konna ningħaqdu fi gruppi ta’ rġiel għalihom u nisa għalihom. Nerġa’ ntenni… kien żmien ieħor!”

    Irrid jew ma rridx ikolli naqbel miegħu speċjalment meta tisma’ xi rakkont bħal dan li ġej issa. Għax lil min ser tgħid illum li jrid bilfors jattendi priedka ta’ tliet siegħat sħaħ u fid-dlam ċappa?

    “Oriġinarjament il-funzjonijiet kienu jsiru fil-għodu, mhux bħal-llum. Imma, kif għedtlek, il-knisja kienet tiġi magħluqa u mtappna minn kullimkien biex tintefa’ fid-dlam. Niftakar li l-ġimgħa, wara li kienetIl-purċissjoni tal-Ġimgħa l-Kbira fiż-Żejtun dari tispiċċa l-quddiesa għal xil-11:00am, kienet issir priedka twila tliet siegħat. In-nies kienet tipparteċipa bi ħġarha u biex tilħaq post ridt taħseb minn kmieni. In-nanna kienet tgħidli li lanqas biss kont tista’ tikkunsidra li ma tmurx għaliha priedka bħal din għax in-nuqqas ta’ attendenza għaliha kienet meqjusa bħala xi ħaġa kerha ħafna. Kienu jtellgħu l-vara l-kbira fuq il-presbiterju fejn il-predikatur kien joqgħod bil-wieqfa l-ħin kollu, jippassiġġa u jippriedka. In-nanna spiss kienet issemmi li kien hemm predikatur tajjeb ferm, ċertu Dun Ġwann Gauci. Darba minnhom dan ħareġ fuq l-artal f’dak id-dlam kollu u kiser is-silenzju billi tenn il-kliem li Kristu mhux veru li kien miet. In-nies kienet tħawdet bi kliemu imma meta mbagħad kompla l-priedka, tant tqanqlu, li ħafna minnhom ħarġu bid-dmugħ f’għajnejhom minn hemm ġew. Waqt din il-priedka minn ħin għall-ieħor kienu jitkantaw ir-responsorji bid-daqq tal-vjolini u xi strumenti oħra sakemm il-qassis jidħol ibill ftit griżmejh b’xi kikkra kafè jew xi ħaġ’oħra u mbagħad joħroġ ikompli jippriedka. Finalment waqt il-kant tar-responsorji kienu wkoll iniżżlu l-vara l-kbira u minflokha jtellgħu il-monument.”

    Fi żminijiet meta ma kienx hawn elettriku, il-purċissjoni tal-Ġimgħa l-Kbira fiż-Żejtun, li kienet twila ferm, kienet tispiċċa għall-ħabta ta’ nofs il-lejl u naturalment kien ikun dlam ċappa. Imma meta darba minnhom ħarġet ir-riforma u l-isqof ried li l-purċissjoni tidħol fit-tmienja, fir-raħal tagħna kienet inqalgħat agħa kbira.

    “Niftakar lil missieri jgedwed “X’għamlilna l-isqof!” Din tat-tmienja ma ntogħġbot xejn għax in-nies kienet drat tirranġa bejnietha. Infatti n-nanna kienet tgħidli illi meta l-purċissjoni kienet tgħaddi minn ħdejn Sant’Anġ, sa dak il-ħin kien ikun diġà beda jidlam. Allura n-nies ta’ Triq Santa Marija u l-madwar kienu jikru brazzi tal-ħadid bit-tazzi fuqhom u jdendluhom mixgħulin ma’ grampun mal-faċċata tad-dar  sabiex meta tgħaddi l-purċissjoni jkun hemm ftit dawl. Tant hu hekk illi jekk illum tmur f’din it-triq, għadek tista’ tilmaħ uħud minn dawn il-grampuni.

    Kien hemm ukoll ftehim man-nies li f’każ li tinqala’ x-xita waqt il-purċissjoni, dawn joffru kenn lill-vari. U għalhekk min kellu post adattat fejn tista’ tiddaħħall xi vara, jekk tinqala’ x-xita meta l-vari jkunu viċin, dawn kienu jiddaħħlu fi djarhom għall-kenn. Fil-fatt in-nanna kellha bieb kbir ħafna u darbtejn daħlet il-vara l-kbira u tliet darbiet il-monument hemm ġew. Iżda sa fejn naf jien, ix-xita qatt ma żammet milli ssir il-purċissjoni.”

    Xi ħaġ’oħra kurjuża kienet illi l-vari ma kienux jinżammu fil-knisja minħabba nuqqas ta’ spazju.

    “Niftakar sew fejn kienu jinżammu l-vari għax kont inħobb immur ngħin biex jintramaw ħalli jinġiebu fil-knisja. Il-vari kienu jkunu mqassmin f’ħafna knejjes żgħar imma tnejn minnhom kienu jinżammu Il-monument tal-Ġimgħa l-Kbira, Żejtungħand familja li kienet toqgħod viċin il-knisja. L-Ort kien jinżamm fil-knisja ta’ San Girgor, il-Marbut kien ikun f’dik ta’ Santa Marija, l-Aċċjomu kienu jagħmluh fil-kappella tal-Ispirtu s-Santu, il-vara l-kbira ġo Tas-Salvatur u l-Monument kien jinżamm fil-knisja parrokkjali. Il-Veronika u r-Redentur kif għedtlek kienu jinżammu għand familja.”

    Dr Cachia Zammit fakkar kif oriġinarjament il-purċissjoni tal-Ġimgħa l-Kbira kienet tgħaddi minn triq pjuttost deqja – dik ta’ Ħabel ix-Xgħir.

    “Dari l-uniku triq li tikkomunika r-raħal t’isfel mal-knisja kienet biss it-triq ta’Ħabel ix-Xgħir u għalhekk il-purċissjoni tal-Ġimgħa l-Kbira kienet tgħaddi minn hemm. Imma fl-aħħar bdiet tinħoloq id-diffikultà għax minħabba l-kobor tagħhom, ċertu vari ma kienux jgħaddu sewwa. Intant, meta għall-ħabta tal-1932/33 infetħet it-triq l-oħra, iż-Żejtun konna għadna kif ġibna vara tal-monument ġdida u nzerta li l-ġwienaħ tal-anġli kienu xi naqra miftuħa żżejjed u żgur li ma kienux ser jgħaddu minn ġo Triq Ħabel ix-Xgħir. B’hekk instabet ix-xoqqa f’moxtha u l-purċissjoni bdiet tgħaddi mit-triq il-ġdida.”

    U kif konna fil-kliem il-Kanonku Dun Joe Abela li kien qed jisma’ mal-pubbliku irrakkonta wkoll ġrajja personali marbuta ma’ dit-triq li għal naqra ma ħallitux mejjet!

    “Niftakarni li kelli xi tmien snin u kont qiegħed flimkien m’ommi fil-ġenb tat-Triq San Girgor insegwi l-purċissjoni tal-Ġimgħa l-Kbira għaddejja. F’daqqa waħda bħal nara dellL-inċident fi Triq San Girgor, Żejtun kbir ġej fuqi u ommi ġibditni malajr lura. Kienet il-vara tal-monument li għal naqra ma niżlitx fuqi! Il-monument kważi waqa’ għal kollox fl-art u kumbinazzjoni dan l-aħħar waqt li kont qed nara xi ir-ritratti, intbaħt li dan l-inċident inqabad ċar ħafna f’ritratt minnhom. Imn’Alla kienet ommi għalija dakinhar.”

    Il-ġrajjiet minn fomm it-tabib baqgħu għaddejjin, waħda wara l-oħra. U ċertament fi ftit tal-ħin irnexxielu jqanqal bosta memorji u kurżitajiet lin-nies li kien hemm miġbura.

    “Hemm ħafna x’wieħed jgħid għax id-devozzjoni lejn il-Ġimgħa l-Kbira fina ż-Żwieten hija antika ħafna u tmur lura għal ħafna snin. Ormaj qiegħda f’demmna. Mur aqtagħhomlhom dawn l-użanzi lin-nies! Lanqas qatt ma jirnexxielek. U dan hu evidenti fin-numru sabiħ ta’ żgħażagħ lillum jagħtu sehemhom biex din il-funzjoni tibqa’ ċċelebrata kif jixraq.”

    Il-gwerra biss irnexxielha żżomm il-purċissjoni tal-Ġimgħa l-Kbira ġewwa għal tliet snin sħaħ.

    “Dak kien żmien ikrah ferm li ma nixtieq lil ħadd jgħaddi minnu. Imma għal dawk it-tliet snin kellna nirrassenjaw ruħna bil-priedka tat-tliet siegħat biss u kollox bil-biża’ ta’ xi air-raid. Però aħna t-tfal fid-djar kellna l-minjaturi tal-vari u f’dawk il-ġranet konna nogħxew indawwruhom minn kamra għall-oħra tad-dar. B’hekk il-purċissjoni xorta kienet issir. Dak hu s-sigriet tal-ħajja wara dawn it-tradizzjonijiet.”

    Intqal ħafna aktar imma huwa mpossibbli li jitniżżel kollox. Intwerew ukoll numru ta’ ritratti antiki grazzi għas-Sur Carmelo P Baldacchino. Madanakollu din l-intervista ġiet irrekordjata sabiex isservi għal dawk kollha li huma interessati jkunu jafu aktar dwar dan il-qasam etnografiku tagħna l-Maltin. Min jixtieq aktar informazzjoni jista’ jikkuntattja lil Wirt iż-Żejtun fuq www.wirtizzejtun.com

    (Nota: Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tas-17 t’April 2011)

    2011.04.17 / no responses / Category: Torca - Perspettivi

  • IL-KOBOR FIL-MINJATURA

    Ħarreġ lil moħħok biex jaħseb dwar affarijiet kbar għax inti qatt ma tista’ tasal aktar milli kapaċi taħseb… Benjamin Disraeli (1804-1881)

    Jiena persuna li nħobb nissorprendi, forsi għax personalment niddejjaq nagħmel l-istess affarijiet. Ir-ritwali u r-ripetizzjonijiet jifgawni. Wara ftit tal-ġranet nagħmel l-istess ħaġa, nibda nħoss il-bżonn ta’ arja ġdida, il-ħtieġa li niftaħ ġwienħajja u ntir il-bogħod minn dik is-sitwazzjoni.

    Ikolli nammetti li mhux minn dejjem kont hekk. Sa ftit snin ilu kont nemmen illi l-konswetudni tal-ħajja toffrilek protezzjoni u sigurtà u sa ċertu punt hekk hu. Iżda ta’ dan trid tħallas prezz għali – dak li ma tieħux riskju u li toħnoq is-sens ta’ avventura ġewwa qalbek. Huwa ħafna aktar faċli tgħix bl-inqas riskju possibbli għax hekk tiżbalja ħafna inqas. Imma mbagħad kapaċi jiġrilek bħal dak illi difen it-talenti tiegħu u b’hekk qatt ma kattarhom. Min jaf il-Bibbja, jaf l-istorja kif tkompli….

    Bl-istess għan meta nkun qed nagħżel x’ser nippreżentalkhom kull ġimgħa, nipprova noħloq varjetà. Inkun nixtieqkom tistaqsu ‘Min jaf biex ser toħroġ did-darba?’. Huma bosta dawk li qegħdin taħt il-mira tal-pinna tiegħi. Imma mbagħad hemm min jissorprendini billi jieħu l-inizzjattiva hu stess billi jistedinni mmur nixtarr dak li hu għandu għal qalbu. Tiskanta, f’dawn il-każi kull darba nibqa’ meraviljata bil-kapaċità ta’ ċertu individwi li darba kellhom ħolma u ħadmu biex għamluha realtà!

    “Għandi knisja minjatura imma kbira tant li tidħol fiha…” stadni Simon Mercieca biex iqanqalli l-kurżità. Għedt tidħol fiha x’jiġifieri? Forsi ddaħħal naqra rasek u tittawwal ġewwa? Iżda kemm kont il-bogħod! Kif Simon bexxaq il-bieb fuq il-kapolavur tiegħu, kelli nisforza biex ma jaranix b’ħalqi miftuħ!

    Quddiemi tfaċċat minjatura ta’ knisja mill-isbaħ. Id-dettallji li fiha jitilfuk, tant li kull darba li tifrex ħarstek fuq xi naħa minnhom, tirrealizza li d-darba ta’ qabel kienet ħarbitlek xi ħaġa.

    “Mibnija fuq skala wieħed għal kull sitta,” bdieli d-diskors Simon meta ra li kont bqajt bla kliem. “Hi 25 pied fonda, 15-il pied wiesgħa u għolja 11-il pied.”

    Il-preċiżjoni u l-professjonalità tax-xogħol huma ta’ livell tali li għal darba ħassejtni fini daqs ġgant hekk kif dħalt nimxi ġewwa fiha. Daqs li kieku dħalt f’xi xena mir-rakkont ta’ Gulliver u n-nies ċkejknin tal-post daħħluni fil-knisja tagħhom.

    “Dil-knisja hija maħduma fuq stil Barokk u għandha forma ta’ salib Latin. Fiha 15-il artal: l-artal maġġur, 8 artali matul iż-żewġ korsiji, 2 fil-kappelluni u wieħed fil-kor, ieħor fil-kappella tas-Sagrament, ieħor fl-oratorju u ieħor fis-sagristija.”

    Kull artal kellu xi xogħol artistiku jżejjnu…

    “Dawk ix-xogħolijiet huma pitturi ta’ veru maħduma minn artisti professjonali,” kompla jispjegali. “Barra minn hekk bosta minnhom huma kopji ta’ xogħlijiet li jinstabu fil-knejjes tagħna. Ħa nsemmilek Simon Merciecax’uħud… hawn kopja tat-titular l-antik tal-Kunċizzjoni ta’ Bormla u dik tas-Sacre Cuor f’Tas-Sliema. Imbagħad hemm tal-Mosta, ta’ Ħaż-Żebbuġ, ta’ Ħal-Luqa u tal-Għargħur. Hemm ukoll xogħol minnhom li kkupjajnih minn ktieb li rajna ta’ pittura barranija u ieħor li ħdimnih oriġinali apposta imma b’idea minn pittura ta’ Giuseppe Calì. L-uniċi xogħlijiet li mhumiex pitturi huma l-kwadri tal-Via Sagra għax dawk huma santi. Interessanti tinnota illi dak il-kurċifiss li hemm fil-kappellun tax-xellug huwa kopja tal-kurċifiss li jinsab fil-Knisja ta’ Ġieżu, l-Belt Valletta u huwa xogħol ta’ Pullu Magro. Fil-kappellun l-ieħor hemm kopja tal-kwadru tal-Madonna tal-Karmnu li hemm fiż-Żejtun. U fil-kappella tas-Sagrament hemm kopja ta’ San Pawl tar-Rabat.”

    Hekk kif ħarsti waqgħet fuq is-sedji tal-kor miżbugħin kulur il-kewba, donni bdejt nagħraf ix-xebħ ma’ knisja partikolari u xtaqt inkun naf kellix raġun…

    “Ifhem, jekk toqgħod tqis, il-knejjes tagħna għandhom ħafna xebħ bejniethom. L-istil tal-mudell tiegħi huwa liberu u mhux marbut ma’ knisja partikolari. Però tista’ tgħid li niġi mnebbaħ ħafna mill-knejjes tagħna. Ormaj il-festi saru parti minn ħajti, mhux il-marċi taf imma l-knejjes. Nieħu l-kamera miegħi u noqgħod napprezza u noħlom. Meta tolqotni xi ħaġa neħdilha diversi ritratti sabiex b’hekk inkun nista’ nifliha minn kull angolu. Permezz t’hekk ma jkollix għalfejn nerġa’ mmur fuq il-post jekk jinħoloqli xi dubju jew xi diffikultà.”

    Flimkien ma’ Simon kien hemm ukoll missieru Salvu li jgħinu ħafna fix-xogħol ta’ dan il-mudell…

    “Ħares il-fuq lejn il-koppla,” qalli Salvu. “Dik hija l-koppla tal-Knisja ta’ Bormla. Ħadna magħna fotografu professjonali fuq il-post u mbagħad hu kabbrilna r-ritratt biex joqgħod fil-qies li ridna. Min-naħa l-oħra, għas-saqaf ħadna l-idea mill-Knisja tal-Gudja.”

    Kont kurjuża nkun naf kif nibtet din l-idea f’moħħ Simon. Huwa stqarr miegħi li qatt ma kien abbati imma għamel żmien involut ħafna fil-festi. Bqajt ngħawwar għall-istorja oriġinali…

    “Proprjament jien minn Ħal-Tarxien. Konna ngħixu ħdejn il-Knisja tal-Lunzjata. In-nannu tiegħi kien dilettant ħafna tal-minjaturi u kellu artal li kien għal qalbu ħafna. Darba, meta kont għadni naqra ta’ Il-knisja - minjaturatifel, hu tani artal ċkejken. Ftit wara tħajjart nixtri sett pasturi żgħar minn ħanut u xtaqt inkun naf min ħadimhom. Qassis ħabib tiegħi ħaseb li kienu xogħol Nazzareno Gauci miż-Żejtun, magħruf bħala Diżma. Ħadni għandu imma sibt li ma kienx għamilhom. Madanakollu, waqt li kont hemm, rajtu qed jaħdem sett tal-vari tal-Ġimgħa l-Kbira u ntlift warajhom. Ma qgħadtx bi kwieti qabel xtrajthom. Kien fihom sitt pulzieri kollox imma kienu huma ż-żerriegħa li nibbtu dan kollu,” spjegali hekk kif kburi kburi dawwar idejh madwar il-kobor tal-minjatura tal-knisja tiegħu.

    “Dak kien l-1988. Sena wara biegħħejt kollox u ordnajt sett ieħor ta’ 12 il-pulzier ukoll mingħand Diżma. Għaddew is-snin u llum għandi sett ta’ 12-il vara li huma maħduma mill-artist u statwarju bravissimu Renzo Gauci. L-aktar li jispikka minnhom bla dubju huwa l-monument li ġie wkoll indurat u mlibbes minn David Mercieca.”

    Ma’ kull fejn tmiss, Simon beda jsemmili nies differenti li taw sehemhom biex dan il-mudell jilħaq il-livell professjonali li jinsab fih illum. F’ħin minnhom, it-ton tiegħu nbidel hekk kif urini xogħol partikolari…

    “Dak xogħol Noel Cauchi, ħabib tiegħi li ħadem ħafna xogħol hawnhekk. Sfortunatament, il-ġimgħa li għaddiet kelli mmur għall-funeral tiegħu hekk kif miet ħabta u sabta waqt inċident li seħħ waqt li kien fuq xogħlu. Għadni mriegħed sal-lum bl-aħbar. Lanqas nista’ nemmen.”

    Emozzjonat għall-aħħar Simon urini l-istatwa tal-Madonna tal-Karmnu, dik ta’ San Ġużepp u tal-Madonna tar-Rużarju – kollha xogħlijiet mill-ifjen ta’ Noel. Il-lopop li magħhom jiddendlu l-linef tal-knisja waqt il-festa ta’ Corpus Domini wkoll huma xogħlijiet minn tiegħu fost ħafna affarijiet oħra.

    Qlibna d-diskors u Simon kompla jirrakkuntali kif oriġinarjament din il-minjatura kellha l-forma ta’ U u kienet ferm iżgħar minn dik li hemm illum. Fil-fatt kien jarma l-knisja biss għall-Ġimgħa l-Kbira u waqt dawk il-jiem kien jeħodha għal xi wirjiet.

    “Meta xtrajt din id-dar għamilt kamra fuq il-bejt u armajt dal-mudell hemm. Imma mbagħad irraġunajt li kienet ħasra li kont qed nieħu dak ix-xogħol kollu għal 4 ġimgħat fis-sena biss. Iddeċidejt li nżid xi affarijiet oħra fostom il-prospettivi (l-iskultura li hemm madwar il-kwadri tal-artali) u l-artali nfushom. Sa fl-aħħar, fl-2003 ġieni ċans biex nixtri l-garaxx ta’ taħt id-dar u għażilt li nuża parti minnu biex inkabbar dan il-mudell. Issa ilni għal dawn l-aħħar 10 snin inżid fuqu. Dejjem insib xi ħaġa oħra x’nagħmel. Dan l-aħħar żejjint is-saqaf bil-pittura li nħadmet fuq it-tila ġewwa Għawdex mill-pittur Josef Camilleri. Iddekorajt ukoll is-soqfa tan-navi (il-kurituri tal-ġnub tal-knisja) bl-iskultura.”

    Fil-fatt f’dawn l-aħħar snin Simon beda jiftaħ din il-knisja għall-pubbliku…

    “Il-knisja tkun armata f’diversi festi imma għall-pubbliku niftaħha 3 darbiet fis-sena: fil-Ġimgħa l-Kbira, fil-festa ta’ Corpus Domini u f’daż-żminijiet, meta tkun armata għall-festa tal-Lunzjata peress li ħafna drabi din tiġi qrib ħafna tal-Ġimgħa Mqaddsa.”

    Fost l-armar tagħha l-knisja għandha 5 niċeċ li tnejn minnhom ġew skolpiti minn Edmond Sciberras. Fuq in-naħa ta’ barra tal-Knisja, merfugħa f’diversi armarji apposta, Simon għandu t-tiżjin li juża skont il-festa tal-ġurnata.

    “Kull festa għandha l-libsa tagħha u għalhekk jinbidel l-armar skont il-festa. Ngħidu aħna l-ħitan, minflok bl-aħmar kif qed tarahom issa,  fil-Ġimgħa l-Kbira niksuhom b’damask iswed u b’tużell vjola fuq l-L-artal tal-knisja mżejjen għall-festa tal-Lunzjataartal maġġur. Nagħmlu wkoll il-bandalori maħduma bl-idejn minn Anna Giordimaina. Għall-Għid il-Kbir imbagħad għandi l-istatwa ta’ Kristu Rxoxt maħduma mill-istatwarju Ġlormu Dingli. Fil-Corpus il-konċentrazzjoni tkun fuq l-artal maġġur fejn ikun hemm ġilandra b’raġġiera kbira tar-ram warajha, xogħol ta’ Twanny Zammit u bl-ewkaristija fiha mdawwra b’sett gandlieri u bil-kontri. Għal din iċ-ċelebrazzjoni partikolari għandi wkoll sett linef maħdumin minn Anthony Azzopardi u diversi anġli li huma xogħol Renzo Gauci.”

    Tridu taraw biex temmnu d-dettall ġenwin ta’ din il-biċċa xogħol. Il-kitba tista’ tipprova tiddeskrivi kemm tiflaħ imma tant hemm x’tara li tintilef fuq hiex ser taqbad titkellem. Xogħol Simon huwa għal kollox differenti minn dal-qasam imma permezz ta’ dan id-delizzju huwa tgħallem jaħdem ħafna affarijiet għall-knisja tiegħu…

    “Taf x’jigrilek… ikollok l-għira għax-xogħol, kif jgħidu, u minn hemm u minn hawn tagħmlu. Ġieli noħlom b’xi ħaġa ġdida u nipprova nagħmilha. Ħafna drabi jirnexxieli. Meta ma nasalx, nagħtiha lil ħaddieħor u jagħmilieli hu.

    L-istruttura ta’ dil-knisja bnejnieha jien u missieri bl-għajnuna ta’ Pawlu u Anton Agius flimkien ma’ Mario Vassallo li ħa ħsieb ix-xogħol tal-fibre. Id-diżinn tagħha huwa ta’ Renzo Gauci -l-artist prinċipali ta’ dil-knisja. Prattikament hija mibnija mill-injam u mill-ġibs. Ħdimna s-saqaf mill-aluminium biex ma jkunx tqil wisq.”

    Simon spjegali kemm iddedika ħin għal dan il-mudell. Fil-fatt bħalissa l-knisja tinsab imżejjna b’14-il linfa li ħadulu sena ta’ xogħol bla waqfien biex saru. Iż-żewġ linef il-kbar tal-kappelluni ħadulu madwar sitt xhur oħra.

    Aktar ma jgħaddi l-ħin, aktar bdejt niskopri dettalji interessanti fostom kif ġieli mix-xejn Simon jirnexxielu jagħmel affarijiet mill-isbaħ…

    “Inħobb immur għal car-boot sales u minn hemm insib ħafna affarijiet. Ġieli jdumu s-snin merfugħin għandi sakemm insib użu għalihom. Per eżempju ara, dawn il-globi tal-brazzi huma l-kisja tal-plastik li jkollhom fihom xi ġugarelli żgħar tat-tfal, mentri dawk il-globi akbar tal-linef huma blalen tat-tennis. Dawk t’hemm, ara, huma biċċiet mil-logħob tal-ludo. Dawk l-istilel tal-gandlieri huma studs tal-jeansijiet u dawk t’hemm, li għandhom il-brazzi mdendlin magħhom, huma buttuni kbar tal-kowtijiet. Imbagħad hemm dik il-biċċa mill-linfa li hija pajp irqiq li jintuża għall-akwarjums.”

    Ma tistax ma tammirax tali kreattività. Simon saħansitra tgħallem il-passi bażiċi tal-ganutell minn għand martu biex ħadem il-fjuretti ta’ fuq l-artali. Il-knisja kienet imdawwla bil-linef, brazzi u gandlieri, kollha mixgħula permezz ta’ transformer apposta li oħroġ il-għaġeb, ibnu Mikael ta’ 8 snin diġa’ jaf iħaddem…

    “Peress li kollox jaħdem permezz tat-transformer nagħtih tester u hu joqgħod jiwwajerja l-wires u jqabbad il-linef. Jieħu pjaċir ħafna!”

    Xi xogħol ieħor maħdum apposta fiċ-ċokon, Simon irnexxielu jsibu minn għand kumpannija Ġermaniża li tispeċjalizza f’dawn l-oġġetti. Fost dawn stajt nara buqari, gandlieri, slaleb, il-post fejn jiġi espost is-sagrament u numru ta’ affarijiet oħra.

    Il-lista tal-kwantità tan-nies li ħadmu fuq din il-minjatura huma bla tarf…. Manuel Barbara, ħajjat mill-iprem u kuġin ta’ missieru għamel ix-xogħol tal-pavaljuni li fassal Simon stess. Il-lopop ġew indurati minn Daniel Schembri. Il-Lunzjata, li għaliha hu ddedikat it-titular ta’ din il-knisja, ġiet maħduma minn John Massa bi żgraffit minn Philip Grech. Sett gandlieri mill-isbaħ li kien hemm fuq l-artal huma xogħol ta’ Freddie Cauchi u l-erbgħa nisa bibbliċi huma ta’ Christ Micallef. Fuljett li jispjega fit-tul ix-xogħol li sar fuq din il-knisja nħadem minn Alfred Massa.

    “Nittama li ma nsejt lil ħadd,” qalli Simon hekk kif għasar moħħu biex jara ħallix lil xi ħadd barra. “Jekk fil-każ nitlobhom jiskużawni għax naf li huwa mpossibbli li ssemmi n-nies kollha li ħadmu fiha.”

    Imma wara kollox, x’inhu l-iskop ta’ dan il-proġett?

    “Is-sodisfazzjon li tara x-xogħol tiegħek lest u li tara l-apprezzament tan-nies,” weġibni fil-pront. “Bi pjaċir ngħid li bħal llum sena ġew madwar elf persuna jżuru l-knisja tiegħi. Żaruha ħafna persuni distinti u anki numru kbir ta’ dilettanti ta’ dan it-tip ta’ delizzju. Dis-sena stedint lill-arċisqof biex jiġi jaraha imma s’issa għadni ma nafx jekk hux ser jilqa’ l-istedina tiegħi. Nieħu pjaċir ħafna kieku jiġi.”

    Bla dubju xogħol bħal dan huwa ta’ min jinkoraġġih. Hekk kif sellimna lil xulxin u l-bieb ta’ barra ngħalaq warajja, tħassibt kemm aktar teżori sbieħ bħal dawn jinstabu fis-satra tad-djar tagħna. Nittama li ż-żmien jagħtini parir u li niskopri xi xogħol sabiħ ieħor bħal dan sabiex inkun nista’ naqsmu magħkom.

    (Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tad-29 ta’ Novembru 2009)

    2009.11.29 / no responses / Category: Torca - Perspettivi