Ewwel Gwerra Dinjija | Fiona Vella

Posts Tagged ‘Ewwel Gwerra Dinjija’

L-Album tal-Priġunieri tal-Gwerra

Ġurnata minnhom, ġewwa l-binja tal-Arkivji Nazzjonali ta’ Malta fir-Rabat, tfaċċat mara anzjana mill-Kanada. F’idejha kellha xi dokumenti, fosthom album ta’ missierha li kien imur lura għall-Ewwel Gwerra Dinjija. Hi xtaqet tkun taf jekk l-arkivisti tagħna kienux isibu xi interess fl-oġġetti li ġabet magħha. Stenniet b’attenzjoni biex tara r-reazzjoni tal-arkivista. U hekk kif dan beda jqalleb il-paġni, għajnejh xegħlu…..

George H Salter

Missier Marylyn Peringer kien George H Salter. Huwa kien Ingliż u matul il-perjodu tal-Ewwel Gwerra Dinjija, kien jifforma parti mill-armata Brittanika. Xogħolu ġabu Malta meta huwa ngħata r-responsabbiltà li jieħu ħsieb il-Kampijiet tal-Priġunieri tal-Gwerra li nfetħu f’pajjiżna. Fost id-dmirijiet tiegħu, huwa kien iżomm rendikont tal-flus li kienu jirċievu l-priġunieri mingħand qrabathom u ħbiebhom u mbagħad kien jgħaddihomlhom għall-użu tagħhom.

Mir-rimarki li ħallewlu wħud mill-priġunieri fl-album tiegħu, fosthom il-Prinċep von Hohenzollern, jidher li Salter kien bniedem ġust f’xogħolu. Għall-kuntrarju, uffiċċjali oħrajn kienu jabbużaw mir-rati tal-kambju meta kienu jbiddlulhom il-flus, filwaqt li numru ieħor kienu jitolbuhom kummissoni esorbitanti biex jaqduhom.

Malta – in-Ners tal-Mediterran

Għalkemm Malta ma nvolvietx ruħha direttament f’din il-gwerra, xorta waħda hija kellha rwoli sinifikanti mmens. Fosthom diversi binjiet pubbliċi ġew mibdula fi sptarijiet sabiex pajjiżna jirċievi għadd ta’ suldati midruba. Infatti, għall-ħabta ta’ Jannar 1916, f’Malta kien hawn madwar 20,000 sodda mqassma fi 28 sit għal dan il-għan. Mhux ta’ b’xejn li f’dan iż-żmien, pajjiżna sar magħruf bħala in-Ners tal-Mediterran.

Malta tilqa’ l-priġunieri tal-gwerra

Sehem ieħor li ngħata lil pajjiżna kien illi jilqa’ fih il-priġunieri tal-gwerra li kienu qed jinqabdu waqt l-attakki. B’hekk f’Malta bdew jinfetħu diversi Kampijiet tal-Priġunieri fosthom fil-Forti Verdala, f’San Klement, f’San Salvatore u fil-Polverista.

Fatt interessanti huwa illi flimkien mal-priġunieri li kien hemm fil-Kamp ta’ Verdala, fis-7 ta’ Mejju 1917, ingħaqad ukoll Dr Enrico Mizzi, li snin wara sar Prim Ministru ta’ Malta, minħabba li kien favur it-Taljani. Huwa nżamm f’dan il-post sat-13 t’Awwissu 1917 sakemm ittella’ ġuri.

Priġunier ieħor kien il-Ġermaniż Karl Doenitz. Huwa ntbagħat fil-kamp ta’ Verdala wara li l-U Boat tiegħu UB 68, li tagħha kien il-kmandant, għerqet fit-3 t’Ottubru 1918 lejn in-naħa tax-xlokk ta’ Sqallija. Skont dokumenti li rrefera magħhom Giovanni Bonello, jidher li Doenitz kellu karattru pjuttost riservat u ta’ ftit kliem. Fil-kamp kien waqa’ f’dipressjoni akuta għax bħal donnu li kien daħħalha f’rasu li l-U-Boat intilfet minħabba xi żball li għamel hu. Intant, aktar tard fit-Tieni Gwerra Dinjija, Doenitz laħaq Gran Ammirall u wara s-suwiċidju ta’ Hitler, kien huwa li sar il-Kanċillier tat-Tielet Reich.

L-album ta’ Salter

Għalkemm f’diversi kotba nsibu informazzjoni dettaljata dwar dak li seħħ matul dawn il-gwerer, l-album ta’ Salter serva bħala mezz sinifikanti sabiex jitfa’ dawl fuq dak li kien qed jiġri f’dawn il-Kampijiet tal-Gwerra, partikolarment fejn tidħol ir-relazzjoni tal-uffiċċjali tal-armata ma’ dawn il-priġunieri.

Fost il-paġni tiegħu, wieħed isib għadd ta’ kummenti b’lingwi differenti, firem, diżinji u tpinġijiet. Mill-kitba tal-priġunieri, wieħed jista’ jinnota li għalkemm dawn kienu ġejjin minn pajjiżi, kulturi u livelli tas-soċjetà differenti, huma kienu jaqsmu l-istess fehmiet fejn tidħol ix-xewqa kbira li jirritornaw lejn pajjiżhom u lejn djarhom, in-niket minħabba li nħonqot il-libertà tagħhom u d-dwejjaq peress li fil-kampijiet ma tantx kien hemm wisq x’tagħmel.

Fatt ieħor interessanti li wieħed jista’ jsegwi huwa kif żvolġiet ħajjet dawn il-priġunieri li ġew maqbuda u sfurzati jgħixu flimkien f’dawn il-kampijiet ma’ nies li ma kienux jafu, filwaqt li għadd ta’ suldati oħra minn pajjiżhom kienu qed jiġġieldu u jitqatlu matul il-gwerra.

Dawn in-narrazzjonijiet flimkien ma’ għadd ta’ informazzjoni, illustrazzjonijiet u dettalji oħra siewja, inġabru mill-Arkivji Nazzjonali ta’ Malta ġewwa l-ktieb li ġie ppubblikat dan l-aħħar bl-isem ‘The Salter Album: Encounters in Malta’s Prisoner of War Camps 1940 – 1920′.

Il-ġrajja tal-koppja Salter

Waqt it-tnhedija ta’ dan il-ktieb, attendiet ukoll bint Salter li llum għandha 78 sena. Naturalment, ħtaft l-opportunità sabiex nisma’ ġrajjietha direttament minn għandha. Wara kollox, ħajjet Marylyn hija marbuta mill-qrib ma’ pajjiżna minħabba li ommha kienet Maltija.

Infatti, il-ġrajja ta’ omm Marylyn ġiet ukoll irrakkuntata u nkluża f’dan il-ktieb, hekk kif permezz ta’ awtobijografija li hija ħalliet li bintha, din setgħet tgħaddi aktar informazzjoni lill-arkivji tagħna.

Kien fl-1917 meta Mary Tabone applikat sabiex tibda taħdem fil-Kamp tal-Priġunieri tal-Gwerra ġewwa Verdala u wara li qagħdet għall-eżami meħtieġ, hija u tfajla oħra ntagħżlu meta ġew l-ewwel fir-riżultati. Iżda hawnhekk inqala’ l-bużillis hekk kif uħud mill-Maltin tkażaw kif kien qed jingħata x-xogħol lin-nisa meta kien hemm tant irġiel tal-familja li kellhom bżonn jaħdmu. Tant tqajjmet polemika illi wara li dawn iż-żewġ tfajliet ġew aċċettati, ħarġet regola ġdida li għal dan ix-xogħol, irġiel biss setgħu japplikaw.

Sadanittant, Mary sabet ruħha taħdem flimkien ma’ Salter li b’paċenzja kbira ħarriġha f’xogħolha. It-tfajla ma damitx ma nġibdet lejn dan ir-raġel tant ġentili u tal-galbu li kien iħobb il-mużika bħalha. U meta ntebħet li hu ma kienx qed joħroġ ma’ sħabu meta dawn kienu jmorru jixorbu fil-ħwienet tax-xorb, darba minnhom, hija stednitu għall-ikel ħalli jiltaqa’ mal-familja tagħha.

Hekk bdiet din il-ħbiberija bejn dawn it-tnejn u ftit ftit dawn bdew jinġibdu lejn xulxin. Madanakollu, huma kellhom iżommu l-emozzjonijiet tagħhom mistura f’qalbhom minħabba li Salter kien miżżewweġ u kien jinsab waħdu hawn Malta peress li martu ma xtaqitx takkumpanjah fi gżiritna.

Is-snin gerrbu u l-gwerra ntemmet. U hekk kif bosta nies madwar Malta bdew jiċċelebraw, qalb Mary infniet hekk kif f’tebqa t’għajn, wara li għalaq il-Kamp tal-Priġunieri tal-Gwerra, hija tilfet xogħolha u anki lil Salter li kellu jħalli lil pajjiżna.

Ħajjet dawn iż-żewġ individwi kompliet għaddejjha separatament għal bosta snin fejn Mary żżewġet Malti li kien jgħix l-Amerika u telgħet tgħix hemmhekk. Iżda wara sena, hija sfat armla minħabba li żewġha miet f’inċident. Xi żmien wara mietet ukoll mart Salter wara marda li kellha.

B’mod jew ieħor, id-destin reġa’ laqqa’ lil dawn it-tnejn flimkien u huma ntebħu li kienu għadhom jinħabbu, tant li żżewġu wara ftit. Minn dan iż-żwieġ twieldet Marylyn u ħajjet il-koppja kienet sabiħa, sakemm bdiet it-Tieni Gwerra Dinjija li firdithom mill-ġdid, did-darba, għal dejjem.

Dan ġara wara li Mary u bintha telqu lejn l-Amerika meta l-Ingilterra sofriet l-ewwel bombardament, filwaqt li Salter baqa’ f’pajjiżu biex jgħin f’din il-gwerra li reġgħet inqalgħet. Iżda fl-1942, huwa miet bit-tuberkolożi u Marylyn sfat orfni ta’ sitt snin.

Xi ġranet wara, ommha Mary rċeviet l-affarijiet li kien ħallha żewġha warajh, fosthom dan l-album b’tant rikordji. Kien hemm li hija bdiet tirrakkonta lil bintha dwar il-ġrajja tagħha u ta’ żewġha.

L-awtobijografija ta’ Mary Salter

Għadda ż-żmien u Mary iddeċidiet li tikteb l-awtobijografija tagħha sabiex tħalli rikordju ta’ dak li għaddiet minnu. Meta lestietha, ittantat kemm il-darba biex tippubblikaha imma qatt ma rnexxielha. Finalment, hija rregalat dan ix-xogħol lil bintha waqt ċelebrazzjoni ta’ għeluq sninha u sena wara l-omm mietet wara li daħlet għal operazzjoni u ma ħarġitx ħajja mill-isptar.

“Min jaf kemm tkun kuntenta ommi li kieku kellha tara dan il-ktieb li fih jinkludi l-ġrajja tagħha flimkien ma’ dik ta’ missieri u dak li għaddew minnu fil-Kampijiet tal-priġunieri tal-Gwerra,” qaltli Marylyn b’tonn nostalġiku.

Kien tassew mument sinifikanti meta Marylyn irregalat kopja ta’ dan il-ktieb lill-Ambaxxatur tal-Ġermanja, Klaus-Peter Brandes, li apparti li attenda għal din il-funzjoni, huwa għen ukoll sabiex dan il-proġett seta’ jitwettaq.

(Dan l-artiklu ġie ppubblikat fis-sensiela KOBOR IL-MALTI (27 Parti) fit-Torċa tat-30 ta’ Novembru 2014)

Share on Facebook

2014.11.30 / no responses / Category: Torca - Features & Articles
Stilla Maltija f’Hollywood

Kull meta nsemmi lill-artist Malti Joseph Calleia, kważi kulħadd jaħseb li qed nirreferi għat-tenur lokali ta’ fama internazzjonali, Joseph Calleja. Imma dan tal-aħħar twieled tliet snin wara li miet l-attur Malti li f’Hollywood irnexxielu jikseb suċċess kbir, hekk kif hu ħadem aktar minn 55 film. Min-naħa l-oħra hija tassew ironika li ħafna minna jafu u probabbli jammiraw lill-artisti Charlton Heston, Jerry Lewis, Dean Martin, Marlene Dietrich, Rita Hayworth u Jane Russell, iżda fl-istess ħin, m’għandhomx l-iċken idea li dawn kollha deheru f’xi film mal-attur Malti Joseph Calleia. Għaldaqstant dil-ġimgħa ddeċidejt li niddedika dan l-artiklu għalih għax naħseb li dan l-individwu jixraqlu li jkun magħruf ħafna aktar mal-poplu tagħna. U min jaf? Forsi fl-aħħar xi stazzjon lokali jitħajjar jagħmel il-pass li jurina xi film minn tiegħu u mhux dejjem nirrepetu u nhedew b’films fejn jidhru biss atturi barranin. Meta se jitgħallem jirrispetta aktar lil niesu dan il-poplu tagħna?

Naturalment, la ħadd qatt ma kien wera interess biex jinfurmana dwar dan l-attur, anki jiena sirt naf bih wara ħafna snin. U kien għall-ħbieb tiegħi Eman Bonnici, Andrew Borda u Joseph Borda li finalment ġejt mgħarrfa b’din l-istilla Maltija f’Hollywood. Kull wieħed minn dawn il-ħbieb kellu storja differenti x’jirrakkuntali dwar Joseph Calleia fejn saħansitra wieħed minnhom kien ħabib tiegħu. Imma ejja nibdew il-ġrajja ta’ dan il-personaġġ mill-bidu…

Joseph Calleia twieled fl-4 t’Awwissu 1897 fl-inħawi tas-Saqqajja, ir-Rabat Malta. Missieru Pasquale oriġinarjament kien minn Bormla u kien perit. Meta ibnu kiber, huwa insista ħafna fuqu sabiex isir inġinier u b’din il-mira, Joseph beda jattendi l-Kulleġġ ta’ San Alwiġi f’Birkirkara. Min-naħa l-oħra, ommu Elena neè Falzon, kienet mill-Belt u din mill-ewwel intebħet li binha kien maqtugħ għal xorta oħra ta’ xogħol, partikolarment meta nnutat li Joseph kellu talent naturali għall-palk. Infatti, kienet hi li rawwmitu u għenitu biex jiżviluppa din il-kapaċità hekk kif hu beda jieħu sehem b’ruħu u b’ġismu f’kull attività tad-drama li kienet tittella f’dak il-kulleġġ. Hawnhekk ta’ min ikun jaf li fil-Kulleġġ ta’ San Alwiġi għad hemm rikordju sabiħ ta’ Joseph Calleia bħala student, hekk kif ikkonfermali Joseph Borda, ammiratur kbir tiegħu, meta huwa żar dan il-post u b’sorpriża kbira, lemaħ lil Joseph flimkien ma’ sħabu f’ritratt tal-klassi tal-1912.

Sfortunatament, fl-1906, omm Joseph mietet fl-età ta’ 37 sena u t-telfa tagħha binha ħassha ħafna. Min jaf jgħidilna jekk din kinetx waħda mir-raġunijiet għala fl-1914, fl-età ta’ 17 il-sena, huwa ddeċieda li jħalli lil Malta sabiex jipprova jsib xortih fil-qasam tal-ispettaklu f’pajjiż barrani? Li hu żgur kien li missier Joseph oġġezzjona ferm għal din l-għażla ta’ ibnu, anki minħabba li f’dak il-perjodu, ix-xogħol tal-ispettaklu kien meqjus bħala dnub. Tant hu hekk, li meta l-ġuvni baqa’ jinsisti li ried jitlaq, missieru wissieħ biex ma jużax kunjom il-familja. U Joseph ma ħasibhiex darbtejn biex minflok adotta kunjom nanntu, li kien Spurin.

Irridu niftakru li fl-1914 kienet tqanqlet l-Ewwel Gwerra Dinjija u infatti xi wħud mill-bliet kapitali tal-Ewropa kienu diġà sofrew id-danni tagħha. Imma lanqas din it-theddida ma qatgħet qalb Joseph Calleia hekk kif hu ħolom u xtaq bis-sħiħ li jagħmel xi ħaġa sinifikanti b’ħajtu. Possibilment huwa kien diġà nnota li kellu potenzjal qawwi u li leħnu kien jipprometti għall-affarijiet akbar meta f’età tant żagħżugħa, huwa kien diġà bena esperjenza fuq il-palk Malti, l-aktar fil-kant liriku, fejn hu saħansitra serva bħala tenur fit-Teatru Rjal.

Intant, in-namra tiegħu għall-qasam artistiku ħadet lil Joseph l-Ingilterra fejn hu ngħaqad ma’ grupp mużikali li beda jdur f’diversi ħwienet u swali biex joffri spettaklu ta’ daqq u kant. Wara sentejn jagħmel dan ix-xogħol, huwa kien ħabat jikseb kemmxejn popolarità iżda d-destin kellu ppjanat għalih opportunità ferm akbar. Ir-riċerkatur Eman Bonnici stqarr li x-xorti tajba li laqtet lil Joseph waslet għandu f’forma pjuttost stramba, hekk kif dan il-personaġġ kien qed jivvjaġġa fuq bastiment li ħabta u sabta għereq f’nofs ta’ baħar u b’xorti tajba, il-bastiment l-ieħor li ġabar lis-superstiti, ġarr lil kulħadd sa l-Istati Uniti – l-art tal-ħolm fejn ħafna jemmnu li kollox hu possibbli!

B’ta’ fuqu senduqu, Joseph sab ruħu f’pajjiż ieħor u hemm mill-ġdid kellu juri kuraġġ u perseveranza. Huwa ma damx ma sab xogħol bħala wejter u fl-istil uniku tiegħu, kien joqgħod ikanta waqt li jservi lill-klijenti. U eventwalment din it-tattika ħadmitlu għax darba minnhom, fost il-klijenti nzerta kien hemm wieħed li kien jorganizza l-ispettakli fi Broadway u meta sema’ leħen Joseph, dan offrielu x-xogħol minnufih.

L-ewwel xogħol teatrali ta’ Joseph deher fl-1926 taħt l-isem ta’ ‘Broadway’ u minn hemm huwa beda karriera ġdida. Skont Eman Bonnici, jidher li kien ix-xogħol ‘The Broken Wing’ li wassal lil Joseph għal aktar suċċess hekk kif dan l-ispettaklu ntalab biex jintuża għall-ftuħ tat-teatru Duke of York fl-Ingilterra. Diversi gazzetti f’dan il-pajjiż barrani bdew jiktbu dwar dan il-ġuvni Malti ta’ talent kbir u din l-aħbar waslet anki Malta. Dan qanqal lil missieru Pasquale sabiex jagħraf li wara kollox ibnu kien għamel għażla tajba meta ddeċieda li jidħol fid-dinja tal-ispettaklu u għalhekk huwa kkuntattjah u qallu li minn dakinhar ‘l hawn, kien qed jagħtih il-barka tiegħu biex juża kunjomu proprja. Joseph xtaq jikkuntenta lil missieru u b’hekk huwa beda jsejjaħ lilu nnifsu Joseph Spurin Calleja.

Minħabba d-dehra Mediterranja tiegħu, b’dak il-wiċċ mislut u b’dawk l-għajnejn skuri u profondi, Joseph ma damx ma beda jingħata rwoli ta’ gangster fix-xogħolijiet teatrali, hekk kif fis-snin tletin fl-Amerika bdiet tgħolli rasha l-Mafja. Din ir-realtà bdiet tiżvolġi anki fil-qasam tal-films, tant li l-kumpanija Warner Brothers Pictures kienet ħadet magħha l-aqwa atturi ta’ dik l-epoka biex jaħdmu partijiet ta’ gangsters, fosthom lil James Cagney, George Raft u Humphrey Bogart. Il-pubbliku beda jfittixhom ħafna dawn it-tip ta’ films u għalhekk il-kumpanija l-oħra tal-films, Metro Goldwyn Mayer, xtaqet ħafna li tidħol ukoll f’dan is-suq. Hi ma damitx ma tefgħet għajnejha fuq Joseph, l-aktar wara s-suċċess ġdid li kellu fil-parti tal-gangster Tony Mako fix-xogħol teatrali ‘Small Miracle’. U fi ftit taż-żmien Joseph sab ruħu jaħdem f’Hollywood u jidher fuq il-liżari taċ-ċinema.

Għall-ewwel film tiegħu ‘My Sin’, fl-1931, Joseph Calleia Spurin irċieva 8000 dollaru. Iżda taħt dak l-isem, ħadem biss film ieħor wieħed biss ‘His Woman’ peress li mbagħad hu ntalab iqassar ismu għax hekk kien twil wisq. B’hekk, Joseph reġa’ lura għall-isem oriġinali tiegħu, Joseph Calleia, fejn aktar kmieni kien diġà bidel l-ittra j ma’ l-ittra i, sabiex l-Amerikani jkunu jistgħu jlissnu kunjomu kif suppost.

Fis-sentejn li għamel mal-MGM huwa ħadem għaxar films fosthom il-film ‘Tough Guy’ (1936) fejn ħadimha ta’ Joseph ‘Joe’ Calerno. Ta’ min isemmu illi fl-1935 daħlet iċ-ċensura f’Hollywood u b’hekk il-gangsters ma setgħux jibqgħu jidhru aktar bħala eroj fil-films. Allura, għalkemm naraw lil Joseph jaħdimha mill-ġdid ta’ kriminal, fl-aħħar tal-film huwa jipiċċa maqtul. Madanakollu, għalina l-Maltin dan il-film għandu tifsira kbira ħafna għax nistgħu ngħidu li għall-ewwel darba, bis-saħħa ta’ dan l-attur, tlissnet il-lingwa Maltija waqt film li nħadem f’Hollywood. Dan ġara meta Joseph ġie mqabbad ikanta xi ħaġa biex jimla l-ħin waqt xena partikolari u f’dak il-mument, ġietu f’moħħu għanja folkloristika Maltija.

Meta l-kuntratt mal-MGM għalaqlu, dan l-artist ħa deċiżjoni riskjuża oħra hekk kif huwa għażel li jibda jaħdem għal rasu. Imma bħas-soltu, Joseph kien jaf sewwa x’inhu jagħmel għax ix-xogħol tiegħu bħala attur xorta waħda baqa’ għaddej qatiegħ. Fl-1938 huwa ħadem waħda mill-partijiet l-aktar għal qalbu – dik fi rwol ta’ pulizija Tuneżin fil-film ‘Algiers’ li għaliha huwa rebaħ il-Best Actor Award mill-kritiċi tal-Amerika.

Il-films li ħadem fihom dan l-artist Malti bdew deħlin anki f’pajjiżna. Imma mhux kollha għax uħud minnhom ġew iċċensurati. Fosthom kien hemm il-film ‘Full Confession’ (1939) fejn Joseph kellu l-parti ta’ qassis li ried jikkonvinċi qattiel sabiex jagħti ruħu f’idejn il-pulizija ħalli jeħles bniedem innoċenti li kien ser jieħu l-ħtija minfloku. Kien iċċensurat ukoll il-film ‘Valentino’ (1951) fejn l-attur Malti ħadem ir-rwol tal-manager ta’ Valentino. Film ieħor li nżamm kien ‘The Iron Mistress’ (1952) fejn f’waqt minnhom, Joseph jidher ibus lill-attriċi Mae West li dak iż-żmien kienet waħda mill-aktar nisa seduċenti ta’ Hollywood. Min jaf jekk din iċ-ċensura qattx nislet xi diżappunt f’qalb l-attur Malti? Iżda ċertament, skont Andrew Borda, Joseph Calleia kien ħassha ħafna meta ħuħ, Dun Anton Calleja, irrifjuta l-flus li bgħatlu bħala rigal peress li dan saħaq li dawk kienu flus id-dnub u li għalhekk l-artisti ta’ Hollywood kienu ser jispiċċaw kollha l-infern!

Fir-realtà qatt ma nstema’ xi skandlu dwar dan l-attur. Anzi, fl-agħar waqtiet tat-Tieni Gwerra Dinjija, bħal ħafna atturi oħra, Joseph ngħaqad bħala membru mal-United States Organizations sabiex joffri spettaklu lit-truppi bil-għan li jgħollulhom il-moral. Minn ritratti li rnexxielu jakkwista Joseph Borda naraw illi Calleia kien ġie jagħti dan is-servizz anki f’Malta fl-eqqel żmien tal-gwerra u meta ra l-bżonn tal-poplu Malti, huwa daħħal idejh fil-but u għen personalment.

Għalkemm Joseph kien jgħix l-Amerika f’dar lussuża flimkien ma’ martu Eleonora nee’ Vassallo, li kienet bint emigrant Malti, huwa qatt ma nesa lil Malta, lil niesha u l-lingwa tagħha. Infatti, mhux darba u tnejn li l-familjari tiegħu kienu jsibuh ma’ wiċċhom għall-għarrieda kull darba li kien ifettilu jżur lill-gżejjer tagħna. U meta huwa rtira minn Hollywood, fl-età ta’ 66 sena, awtomatikament qalbu ġibditu lura lejn art twelidu fejn mar joqgħod f’dar bl-isem ‘Joel’ fi Triq Imrabat, tas-Sliema. F’din id-dar, Joseph installa l-istess sistemi li kellu fl-Amerika bħal ngħidu aħna l-intercom, il-lift u l-arja kkundizzjonata – oġġetti li f’pajjiżna l-Maltin qatt ma kienu raw. Iżda min-naħa l-oħra, Joseph baqa’ pjuttost bniedem sempliċi għalkemm riservat u lil ħbiebu kont tgħoddhom fuq is-swaba ta’ jdejk.

Fost dawn kien hemm Andrew Borda li rnexxielu jsir jafu billi kien midħla tat-tenur Oreste Chircop; ħabib antik ta’ Calleia. Andrew ma jinsa qatt l-ewwel darba li daħal fid-dar ta’ dan l-attur li tant kien ilu jammira, fejn tul l-indana tat-taraġ huwa jilmaħ salt ritratti li kienu juru lil Joseph fil-partijiet differenti li kien interpreta matul is-snin. L-istess jiftakar il-mumenti ħelwin li huwa qatta’ flimkien ma’ dan l-attur, kemm f’daru fejn spiss dan kien iħobb joqgħod ikanta u jdoqq il-pjanu, kemm il-knisja peress li Joseph kien bniedem reliġjuż ħafna u anki waqt id-dawriet sbieħ fil-kampanja, speċjalment lejn l-inħawi tal-Madliena li kienu l-favoriti tiegħu.

Andrew lmenta miegħi li akkost li Joseph Calleia kellu fama internazzjonali, meta dan l-attur kien ikun għaddej mit-triqat Maltin, ftit li xejn kienu jgħarfuh nies. Min-naħa l-oħra huwa baqa’ miftakar sewwa f’Hollywood, tant li fis-snin 70, Joseph irċieva telegramma mingħand il-produttur tal-films Francis Ford Coppola, fejn dan kien qed joffrielu l-parti prinċipali ta’ Don Vito Corleone fil-film li kien ser jaħdem – ‘The Godfather’. Imma nzerta li Joseph kien għaddej minn mumenti ta’ swied il-qalb minħabba li fl-1967, huwa tilef lil martu Eleonora u ma ried jaf b’xejn aktar. Infatti huwa ma aċċettax din il-parti li eventwalment ngħatat lil Marlon Brando u għaliha dan irċieva l-ġieħ ta’ Best Actor fl-Academy Awards.

Joseph Calleia ħalla din id-dinja fil-31 t’Ottubru 1975, fl-età ta’ 78 sena. Eman Bonnici spjegali kif f’pajjiżna ma tħabbar l-ebda avviż u ma saret l-ebda ċerimonja biex tinforma lill-poplu Malti li konna tlifna lil wieħed minn tagħna. Deheret biss xi informazzjoni qasira u ritratt tat-tebut tiegħu dieħel fl-Addolorata segwit minn korteo żgħir ta’ nies, l-għada tal-funeral fil-ġurnal Times of Malta. Minflok, ironikament, minħabba li dan l-artist sikwit ħadem il-parti ta’ Sqalli, bi żball, l-istazzjon televiżiv Taljan RAI ħabbar bi prominenza li f’Malta, kien miet l-attur Taljan Joseph Calleia. Lanqas il-lapida ta’ l-irħam fiċ-ċimiterju, fejn hemm ismu minqux flimkien ma’ dawk ta’ familjari oħra tiegħu ma jindika l-kobor ta’ dan il-Malti u ftit ftit dan il-bniedem intesa mal-mogħdija taż-żmien.

Kien biss fl-1997 meta bħala memorja tal-100 sena minn twelidu, nħarġu żewġ bolol kommemorattivi ta’ Joseph Calleia. U kellhom jgħaddu ħafna aktar snin sakemm fl-2005, Eman Bonnici, li kellu biss 15 il-sena, irnexxielu jħajjar lill-iskultur famuż Rabti Anton Agius sabiex jaħdmu bust għal dan l-attur, liema xogħol Anton wettqu bla ħlas. Intant, fir-raħal tal-Imtarfa hemm ukoll triq imsemmija għalih. Imma niddubita kemm mir-residenti jafu tassew min kien Joseph Calleia. Tgħid għad jasal iż-żmien meta dan il-personaġġ kbir jingħata rikonoxxenza nazzjonali?

Aktar informazzjoni dwar dan l-artist issibuha fuq Facebook: Maltese Hollywood Star Joseph Calleia.

(Dan l-artiklu ġie ppubblikat fis-sensiela KOBOR IL-MALTI (2 parti) fit-Torċa tal-11 ta’ Mejju 2014)

Share on Facebook

2014.05.11 / no responses / Category: Torca - Features & Articles