Posts Tagged ‘Imtarfa’

  • IR-RABAT TAĦT ATTAKK

    Dan l-aħħar sibt ruħi fil-Knisja tal-Mosta jew aħjar ir-Rotunda. Nistqarr li kont ilni s-snin ma nidħol hemm ġew  u għalhekk stajt nifli dan il-post b’għajnejn ġodda. Dak is-Ir-rotunda - Mostasaqaf grandjuż mogħni b’diżinn indurat u mżejjen b’żebgħa kaħlana ħallieni bla kliem u kelli npoġġi bil-qiegħda fuq siġġu biex nibqa’ nħares il-fuq lejh għax ma stajtx naqla’ għajnejja minn fuqu. F’moħħi ġera ħsieb – tgħid min fassal dak is-saqaf qatt basar li minn hemm għad tinfed bomba li tinżel qalb in-nies?Kont għadni qed nagħrbel din il-mistoqsija meta minn ħdejja għaddew xi turisti. Rajthom weħidhom mingħajr gwida u għalkemm taw titwila ħafifa ġol-knisja, kienu ser joħorġu mill-ġdid il-barra. Ma stajtx nirreżisti! Ħelu ħelu dħalt f’nofshom u rrakkuntajtilhom ftit mill-istorja tal-post sakemm daħħalthom fix-xibka tal-kurżità u f’għajnejhom rajt dik il-leħħa ta’ interess. Sellimtilhom u bi tbissima mqarrba ħriġt il-barra. Min kellu jgħidli li ftit tal-ġranet wara, ħaddieħor kien ser jagħmel hekk lili?

    “Qatt smajt li darba fir-Rabat, waqt l-aħħar gwerra dinjija, ġew evakwati 40,000 ruħ minn djarhom għal siegħa sħiħa minħabba bomba li kienet waqgħet fil-qrib?” staqsieni Paul Cilia, Rabti u studjuż fervent tal-Istorja tar-Rabat u l-Imdina.

    Din qatt ma kont smajtha u ovvjament ma kontx ser noqgħod bi kwieti qabel niskopriha kollha….

    “Ir-Rabat minn dejjem kien popolat ħafna kemm minħabba l-avviċinanza tiegħu lejn il-belt tal-Imdina u b’mod speċjali għan-numru ta’ għejjun ta’ ilma naturali li jiġri ġol-blat tal-inħawi.

    Iżda fit-tieni gwerra dinjija l-popolazzjoni tar-Rabat kibret ferm minħabba li telgħu numru kbir ta’ refuġjati minn irħula u bliet oħra. Tant hu hekk illi qabel il-gwerra, il-popolazzjoni Rabtija kienet tgħodd madwar 9000 persuna, filwaqt li bejn l-1939 u l-1945 din telgħet għal 48,000 ruħ!”

    Iċċassajt u kelli kurżità kbira fejn tpoġġew dan-nies kollha. Għaldaqstant, Paul, li llum għandu 78 sena, beda jirrakkuntali l-istorja kollha mill-bidu. Ġrajjiet dwar il-gwerraPaul Cilia ormaj smajt mhux ħażin imma dejjem kienu min-naħa t’isfel ta’ Malta. B’hekk issa stajt ngħaqqad parti oħra mit-taħbila u nifhem minn xhiex għaddew ir-Rabtin f’dak iż-żmien imqanqal ta’ Malta.

    “Kienet ilha tiġri l-kelma li Malta taf tinqabad fil-gwerra imma ħsibna li f’dak il-każ kien ser jiġri bħal dak li seħħ fl-Abbissinia, jiġifieri gwerra bil-gass. Infatti kienu tqassmu diversi maskri tal-gass madwar il-pajjiż kollu u kellhom ikunu proprju dal-maskri li jisirqulna lil ommna ħesrem!

    Niftakar li kienet qed tgħaddi l-ħwejjeġ tiegħi u tal-erbgħa ħuti l-oħra meta xi ħadd mill-ġirien kien ġie jħabbtilna u ħajjarha tmur tgħaġġel lejn l-iskola biex tiġbor il-maskri tal-gass peress li dak il-ħin ma kien hemm ħadd u kienet ser teħles malajr. Ommi telqet kollox minn idejha u qabdet u ħarġet fis-sirda. Ħadet ċmajra kbira u sfortunatament dak iż-żmien il-penisillin kien għadu qed jiġi żviluppat u ma kienx hawn kura. Ommi Josephine mietet tliet ijiem qabel ma l-Ġermanja invadiet il-Polonja, jiġifieri fis-6 ta’ Settembru 1939.”

    Iżda dik ma kellix tkun l-uniku membru tal-familja li Paul jitlef kaġun tal-gwerra…

    “Fid-9 ta’ Ġunju 1940 sar pellegrinaġġ bil-kurċifiss mirakoluż tal-kattidral għal fuq is-Saqqajja maġenb in-niċċa ta’ San Pawl bħala supplikazzjoni biex pajjiżna jinħeles mit-turufnament tal-gwerra. Madanakollu l-għada Mussolini ddikkjara gwerra u proprju mal-għabex tal-ġurnata ta’ wara, fil-11 ta’ Ġunju 1940, saru l-ewwel attakki fuq Malta.

    Waqt dan il-perjodu ta’ periklu kienet ħarġet ordni biex kif idoqq air-raid, kulħadd kellu jinġabar għall-kenn. U biex jaraw li kulħadd jobdi dan il-kmand kien ikun hemm il-wardens tal-ARP u l-pulizija li jekk jaqbduk tiġri barra waqt dawn il-mumenti kienu jarrestawk. Iżda mur fehemna ta’ tfal li konna!

    Infatti kif smajna d-daqq tas-sirena, minflok staħbajna, jiena li kelli 10 snin u ħija ż-żgħir ġrejna lejn is-Saqqajja u morna nistaħbaw taħt l-Imdina, proprjament fuq in-naħa ta’ wara ta’ Palazz Vilhena. Morna nistkennu taħt ħajt tas-sejjieħ u hemm insibu li ma konnix weħidna għax kien hemm raġel ieħor li kienet ġietu l-istess idea.

    Konna ħsibna li l-ewwel attakki kienu ser ikunu fuq l-ajruport jew fuq il-Belt u li allura ma kellnix għalfejn nibżgħu. Imma ħabta u sabta jinżlu tliet bombi fl-għelieqi ta’ taħt, kważi jmissu mal-korsa tat-tiġrija u l-ħoss ta’ dik it-tisfira tagħhom huma u neżlin minn ħdejna, kien xi ħaġa li qatt ma smajt bħalu qabel u qatt ma nsejtu. Ħija ż-żgħir twerwer u nfexx jibki kemm jiflaħ u dak ir-raġel li kien hemm ħdejna dlonk tah xi ftit flus biex jikkalmah għax beża’ li jsibuna l-pulizija hemm taħt u jispiċċa arrestat.

    Imma miskin ħija minn hemm kellu jgħaddi. Għax xi żmien wara kien għaddej fit-triq u waqgħu xi bombi viċin. Bix-xokk li ħa bħal tħassarlu demmu u baqa’ qatt ma ħa r-ruħ. Miet ta’ tmien snin u nofs.”

    Waqt rakkonti bħal dawn tintebaħ li l-vittmi tal-gwerra jkunu ħafna ikbar minn dawk li jissemmew fiċ-ċifri indikati. Paul kompla jfehemni kif ma’ l-ewwel attakk bdiet l-ewwel mewġa ħafifa ta’ refuġjati lejn ir-Rabat.

    “Dak iż-żmien ir-Rabat kien meqjus bħala post ta’ villeġġjatura u allura kien hawn ħafna djar tas-sajf vojta speċjalment fl-inħawi ta’ madwar il-kunvent ta’ San Duminku. Kienu djar kbar u mill-isbaħ, bosta minnhom ta’ familji magħrufa u s-sidien tagħhom mal-ewwel ħasbu biex jinġabru għall-kenn ġo fihom u magħhom tellgħu wkoll xi ħbieb.”

    Aktar ma l-gwerra bdiet tiħrax, in-nies iżjed bdiet tfittex il-protezzjoni tal-inħawi mwarrba tar-Rabat.

    “Kienu ilhom telgħin in-nies imma l-akbar mewġa ta’ refuġjati seħħet fl-1941 wara l-attakk fuq l-aircraft carrier Illustrious. Tant telgħu nies li kellhom joqogħdu taħt is-siġar tas-Saqqajja sakemm isibulhom xi post adegwat. Niftakar ċar illi t-trakkijiet mgħobbija bir-refuġjati u bil-ftit ħwejjeġ li tellgħu magħhom baqgħu ġejjin sa tard bil-lejl.

    Kawża t’hekk ħarġet ordni oħra, illi kull min kellu xi post fejn seta’ jdaħħal in-nies kellu jilqa’ lil xi familja għandu. Kien isir rapport jekk wieħed ma jikkoperax u kienet tindaħal il-pulizija.

    Mad-djar ta’ Triq il-Buskett, illum imsemmija għal George Borg Olivier, kien ikun hemm slaleb ħomor mal-koxox tal-biebien biex jindikaw kemm il-familja kienet qed tabita fihom. Ma’ ċertu djar kien hemm saħansitra sitt islaleb!

    Kull fejn setgħu jiddaħħlu n-nies beda jintuża għal dan il-għan. Djar kbar fl-Imdina li kienu vojta bħal Casa Depiro maġenb il-kattidral laqgħet fiha mal-180 refuġjat. Ġo kull klassi tal-iskejjel daħlu jgħixu erbgħa familji mifruda b’liżari mdendla għal daqsxejn tal-privatezza u l-istess ġara f’xi partijiet mill-Kunvent ta’ San Duminku.

    Ix-Xara Palace Hotel u l-Point De Vue Hotel ġew rekwiżizzjonati u fihom alloġġjaw il-piloti u n-nies tas-servizz li kienu qed joperaw mill-ajruport ta’ Ta’ Qali. Anki wħud mill-iskrivani tal-cash office tal-H.M. Dockyard sabu ruħhom jgħixu fil-Kunvent tal-Karmnu l-Imdina.

    Finalment sal-kmamar ċkejknin tal-bdiewa fl-għelieqi bdew jintużaw b’dan l-iskop u n-nies baqgħu ġejjin.”

    Dan l-influss qawwi ta’ nies beda joħloq il-biża’ tat-tixrid tal-mard u għalhekk kellhom jittieħdu xi prekawzjonijiet.

    “Grazzi għat-tabib Joseph Bugeja, għal Mrs De Trafford (li kienet tiġi oħt Mabel Strickland) u għal xi tobba, infermiera u sorijiet oħra ġiet organizzata infermerija u reception centre. Dawn kienu allokati fejn illum hemm il-Wignacourt Musuem u kull min kien jitla’ r-Rabat kien jintlaqa’ f’dal-post biex jiġi eżaminat. F’każ ta’ mard in-nies kienet tintbagħat l-isptar imma għal affarijiet żgħar oħra xi individwi kienu jinżammu fl-infermerija stess.”

    Naturalment beda jonqos ukoll l-ikel u biex titma’ lil dawk in-nies kollha ma kinetx ħaġa faċli.

    “Bdew jiskarsaw ħafna affarijiet fostom l-aktar is-sulfarini u l-pitrolju u mbagħad l-affarijiet tal-ikel. Biex tixtri xi ħaġa kollox bil-blackmarket. Ridt tara kif tagħmel u tħuf fl-għelieqi bit-tama li tagħraf lil xi ħadd li taf u jżerżaqlek xi ftit patata jew xi pastarda. Niftakar li mhux darba u tnejn li mort maz-zija fl-għelieqi għal dan il-għan għax sadanittant missieri kien iżżewweġ lil oħt ommi u din kienet qed trabbiena u tieħu ħsiebna daqs li kieku konna wliedha.

    Iżda biex tagħmel dan kont qed tilgħabha mal-ġustizzja għax kollox kellu jiġi razzjonat u ħadd ma kellu d-dritt jirranġa għal rasu. Għalhekk ħafna drabi kien ikun hemm pulizija apposta għassa fit-toroq Il-fuklarimwarrbin, jistennew lin-nies li jkunu ġejjin mill-kampanja biex jiċċekkjawhom. Mhux darba u tnejn li qabdu xi mara b’xi wiżintejn patata moħbija fil-pram u apparti li kienu jeħduhomlha kienu jġegħluha tikxef minn għand min ġabithom ħalli jmorru jfittxu biex jaraw x’għandu iktar.

    Infatti fil-bidu meta bdiet tinxtamm il-possibilità ta’ gwerra, xi negozjanti kienu ħasbu minn qabel biex jaħżnu d-dqiq u z-zokkor bit-tir li jagħmlu lira tajba minnhom. Imma kull fejn instabu dawn l-imħażen ġew ikkonfiskati dawn il-prodotti u darba minnhom rajt maħżen sħiħ fl-Imdina qed jiġi mbattal b’dan il-mod.

    Finalment fi Frar 1942 fetħu l-ewwel Victory Kitchens  proprju fir-Rabat, f’naħa oħra tal-Wignacourt Museum. Bdew jitqassmu l-kupuni skont in-numru tal-membri tal-familja u n-nies kienet tinġabar biex tieħu xi platt sħun. Interessanti wieħed ikun jaf illi dawk il-fuklari uniċi li ntużaw f’dan iż-żmien jinsabu konservati u esebiti fil-Wignacourt College Museum tal-Parroċċa.”

    Ormaj il-kwantita’ tan-nies miġbura r-Rabat tant kibret illi setgħu jittellgħu festi sħaħ li soltu jiġu ċċelebrati f’inħawi oħra f’Malta.

    “Tant kienu numerużi r-refuġjati mill-Kottonera li l-festi titulari sew ta’ San Lawrenz tal-Birgu fl-1942 u kif ukoll tal-Isla ta’ Maria Bambina fl-1941 u fl-1942 ġew iċċelebrati ġewwa l-Parroċċa ta’ San Pawl Ix-xbiehat li ntużaw għall-festi interniir-Rabat. Naturalment il-festi liturġiċi ġewwa l-knisja biss għax il-festi esterni kienu projbiti. Il-knisja kienet tkun ippakkjata biċ-ċittadini tal-Birgu u tal-Isla u peress li ma setgħux jittellgħu l-istatwi titulari nfushom kienu nħadmu kwadri apposta bi xbieha tal-qaddisin li wara l-gwerra baqgħu r-Rabat. Imma mhux biss dawn baqgħu hawn għax anki numru sew ta’ nies għażlu li meta tispiċċa l-gwerra jibqgħu jgħixu r-Rabat.”

    Iżda darba minnhom dawn in-nies kollha jkollhom joħorġu ‘l barra minn djarhom minħabba theddida serja.

    “Kien id-9 ta’ Mejju 1941 meta ftit metri bogħod minn taħt is-sur tal-Imdina li jħares lejn l-Imtarfa taqa’ mina esplussiva twila 3 metri! Hu maħsub illi l-Il-mina esplussiva li waqgħet l-Imdinamina splussiva kienet Ġermaniża tat-Tip C b’kalibru ta’ 2175 libbra. B’xorti tajba din ma splodietx u weħlet fil-ħamrija mdawwra bil-pal tal-bajtar tax-xewk bil-parachute maqbud magħha. Kien parachute magħmul minn ħarir ħadrani mill-ifjen u akkost il-periklu kien hemm min mar u ġabru! Wieħed minn dawk li messitu biċċa mill-ħbula tiegħu kien ħadem ingravata minnu u tgħidx kemm iddandan biha.

    Bħala prekawzjoni immedjata n-nies kollha tal-Imdina ġew imġiegħla joħorġu minn djarhom u jsibu abitazzjoni oħra. Ħafna trekknu ma’ familji oħra ġewwa r-Rabat, oħrajn sabu kenn fl-iskola primarja tal-gvern u numru ieħor spiċċaw fil-grotta ta’ San Pawl u f’dik tal-Maddalena. Is-sitwazzjoni damet sejra hekk għal erbat ijiem sħaħ.

    Fir-raba ġurnata ried jiġi deċiż x’ser jagħmlu – jew jisploduha bil-konsegwenzi enormi kollha jew jirnexxielhom iżarmawha. Il-bomba kienet fi stat perikoluż ħafna u ma riedu jieħdu ebda riskju. Għalhekk Il-mappa li turi l-proċess tal-evakwazzjonil-awtoritajiet ordnaw lill-poplu tar-Rabat li jinqasam f’żewġ sezzjonijiet. Dawk l-abitanti tas-Saqqajja, ta’ Ġieżu, Ta’ Santu Wistin, Ta’ Għeriexem u sa Triq il-Kbira kellhom jinġabru fuq iz-zuntier tal-Parroċċa ta’ San Pawl (ara żona Ċ fil-mappa) fil-11:00am. U dawk ta’ l-fuq minn Triq il-Kbira, Triq San Franġisk, Triq San Katald, Ħal-bajjada, Triq il-Buskett, San Bastjan u Triq il-Kulleġġ ġew mitluba jinġabru wkoll fil-11:00am fil-misraħ ta’ San Duminku jew fi Pjazza Forok (ara żona D).

    Finalment ġie deċiż li f’nofsinhar kienu ser jaħdmu fuq il-bomba u li għalhekk sal-11:30am kulħadd kellu jkun barra fil-ftuħ. Tista’ taħseb xi qtiegħ il-qalb. Kulħadd kien qed jispekula xi ħsara enormi setgħet issir l-aktar minħabba li fil-qrib kienet tinsab il-mina tal-ferrovija tal-Museum Station li tgħaddi minn taħt l-Imdina u twasslek sa taħt l-Imtarfa u li fiha kien hemm maħżun il-petrol u l-aviation fuel tant neċessarju għad-difiża ta’ Malta. L-istennija kienet qisu ġej xi terremot.

    Il-minuti bdew għaddejjin u nofs inhar ukoll skorra. Kulħadd issummat jistenna biex jisma’ l-isplużjoni iżda ftit tal-ħin wara nfurmawna li l-mina splussiva kienet ġiet żarmata u għalhekk il-periklu kien evitat. It-tensjoni tan-nies żbruffat f’għajjat ta’ ferħ u ċapċip u għal mument dehret it-tbissima fuq wiċċ kulħadd.

    Il-qalbiena li żarmaw din il-mina splussiva minn taħt is-sur ta’ l-Imdina kienu Antony Gusterson Rogers ht. (Elect) RNVR u l-assistent tiegħu L.G. Herbert Sheldon – Botswain RN. Żewġ individwi li żgur kien jistħoqqilhom l-akbar tifħir għall-kuraġġ u s-sogru li ġarrbu.

    Iżda d-destin kien kifer ma’ dawn it-tnejn għax ftit tal-ġranet wara, fit-23 ta’ Mejju 1941 waqt li l-istess qalbiena kienu qed iżarmaw mina bomba oħra li nstabet fl-inħawi ta’ bejn Mt Carmel Hospital u Ħaż-Żebbuġ, din splodiet u qatlithom it-tnejn. It-tnejn kienu jappartjenu fuq il-kotba ta’ HMS St Angelo. It-tnejn ġew dekorati bil-George Medal u jinsabu midfuna fiċ-ċimiterju navali tal-Kapuċċini l-Kalkara.”

    Żminijiet li ma jaħfruha lil ħadd fejn in-nies inqatlu bla ħniena u l-ħsara qerdet bosta ġojjelli nazzjonali. Huma ġranet li dawn in-nies li għadhom jiftakruhom żgur li ma jinsewhom qatt.

    “Għalkemm fil-gwerra il-lokal tar-Rabat u tal-Imdina kienu meqjusa bħala postijiet ta’ residenza ċivili u għalhekk sa ċertu punt sikur għal abitanti, xorta waħda kien hemm diversi diżgrazzji waqt ħbit mill-ajru. Infatti ‘l fuq minn 95 persuna Rabtin jew refuġjati ġewwa r-Rabat sfaw vittmi tal-gwerra, 80 minnhom fis-sena 1942.”

    Fl-2006 Paul Cilia rċievha l-unur ta’ Ġieħ ir-Rabat u riċentement huwa rebaħ Diploma f’kompetizzjoni ta’ ġurnaliżmu mnhedija minn Din l-Art Ħelwa fejn hu kiteb dwar xi ġrajjiet u postijiet konnessi mar-Rabat.

    “L-imħabba li għandi għar-Rabat, għall-Imdina u għal Malta in ġenerali tnissel fija kilba biex infittex u niskopri aktar dwar l-Istorja u l-kultura tagħna. U naturalment l-hena tiegħi hi li nwassal din l-informazzjoni lil nies oħra biex inrawwem fihom l-istess interess.

    Fil-każ ta’ dan li tkellimna fuqu llum xtaqt inwassal il-messaġġ ta’ kemm hu sabiħ li ma tkunx fi gwerra. Għax apparti minn kollox, il-gwerra tħarbatlek ħajtek kemm f’dak li hu xogħol u anki f’dik li hi edukazzjoni. Tisraqlek lill-għeżież tiegħek u ddawwarlek l-għażliet f’ħajtek ta’ taħt fuq.

    Kienu mumenti koroh li pajjiżna u l-poplu tagħna għadda minnhom u j’Alla ma jmissu magħna qatt aktar.”

    (Nota: Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tal-5 ta’ Diċembru 2011)

    2010.12.05 / no responses / Category: Torca - Perspettivi

  • NIXTIEQ NAQBAD IT-TREN TAL-1931

    L-ewwel darba li missieri qalli illi snin ilu f’Malta kellna tren, ħsibtu li kien qed jgħaddini biż-żmien u kellu jeħodni sar-restorant li kien hemm fl-Imtarfa biex emmintu.Museum Station - Imtarfa Niftakar sewwa kif kont bqajt b’ħalqi miftuħ hekk kif rajt l-istazzjon u r-ritratti antiki mdendla mal-ħitan tar-restorant! Ma stajtx nifhem kif f’pajjiż żgħir bħal tagħna, fejn kull fejn tmur tasal f’tebqa t’għajn, kellna bżonn mezz ta’ trasport simili. Naturalment imbagħad missieri kellu jfehemni wkoll li f’dik l-era l-karozzi li nafu llum kienu għadhom ma nħolqux. U allura x-xettiċiżmu tiegħi nbidel f’ammirazzjoni u xenqa li stajt immur lura fiż-żmien sabiex nara dit-tren għaddejja u għaliex le, biex nirkibha wkoll.

    Is-snin għaddew u t-tren irkibtha, għalkemm f’pajjiżi oħra u mhux f’Malta. Madanakollu dil-ġimgħa waqt li kont imsiefra u moħħi kien qed jaħseb f’dan l-artiklu, irrealizzajt illi dik ix-xewqa ta’ tfuliti għadha ħajja fija ħafna aktar milli naħseb jien. Intbaħt b’dan hekk kif kont għaddejja fi tren ċkejkna turistika f’Sorrento u sibtni qed nifraħ bir-rikba fiha ħafna aktar mit-tifla tiegħi! Ftakart illi ma kienx hemm tren waħda ta’ dat-tip li ma rkibtx f’kull pajjiż li żort u ovvjament ma nqastx li nitla’ anki f’dik li titlaq mill-Imdina. Jista’ jkun li bla ma naf, kull darba nkun qed nipprova nesperjenza l-emozzjoni ta’ żmien li mar u qatt ma’ reġa’ lura aktar f’pajjiżi.

    INTERVISTA: PAUL GALEA

    Dal-ħsibijiet kollha tqanqlu wara li ltqajt ma’ Paul Galea, dilettant kbir tal-mudelli u għal dawn l-aħħar snin riċerkatur fervent dwar il-ferrovija ta’ Malta. Kien missier Paul, inġinier tal-elettronika, li ntroduċa l-passjoni tal-mudelli f’ibnu.

    “Aktar milli dilettant tal-mudelli, missieri kien jieħu gost jixtrihom biex wara jimmodifikahom u per eżempju jżidilhom id-dwal. Ta’ tifel li kont bdejt ninteressa ruħi u niddakkar minnu. Sibt ruħi fiċ-ċirku Paul Galeata’ ħbieb tiegħu li kienu dilettanti tal-mudelli u li kultant żmien kienu jitolbuh jirranġalhom xi ħaġa fis-settijiet tagħhom. Darba minnhom morna għand ħabib tiegħu l-Birgu u bqajt impressjonat bil-kobor tal-mudell tal-ferrovija li kellu.

    Iżda meta kont tifel, aktar milli l-ferroviji, kienu jimpressjonawni l-mudelli tal-ajruplani tal-passiġġieri u s-suldati lebsin ilbies ċeremonjali. Mas-snin il-passatemp kiber tant li eventwalment fl-1983 jiena kont wieħed mill-fundaturi tal-AME (Association of Model Engineers).”

    Bejn l-1980 u l-1983 il-membri ta’ din l-assoċjazzjoni wettqu studju profond dwar il-ferrovija ta’ Malta sabiex ikunu jistgħu jipparteċipaw f’wirja ta’ mudelli relatati ma’ das-suġġett. L-esebizzjoni saret fl-Ingilterra fl-1983 u kienet qed tiċċelebra il-100 sena  anniversarju minn meta ġiet inawgurata l-ferrovija f’Malta fit-28 ta’ Frar 1883.

    “Tellgħajna parti mill-mudell ta’ Nicholas Azzopardi, proprjament l-istazzjon ta’ Ħ’Attard peress li kien impossibbli li ntellgħu r-rotta kollha. Ħadna wkoll Mudell tal-filogranumudell ta’ tren maħdum mill-filogranu, xogħol ta’ Joe Camilleri Fava. Iż-żewġ xogħolijiet intlaqgħu tajjeb ħafna u ħassejna ruħna kburin immens dakinhar.

    Hemmhekk iltqajna wkoll mal-awtur tal-ktieb ‘The Malta Railway’, il-Brigadier Rigby. Sibna illi l-imħabba li dan l-individwu kellu għall-ferrovija ta’ Malta kienet xi ħaġa straordinarja tant li ma qgħadx bi kwietu qabel xrobna grokk f’ġieħ l-anniversarju tagħha. Għajnejh bdew jixgħelu meta beda jitkellem dwarha u nistqarr li kien hu l-fjamma wara l-ħeġġa li għandi jien illum.

    Ma kinetx l-ewwel darba li ltqajt ma’ barranin li kellhom interess kbir dwar dan il-perjodu f’pajjiżna. Tismagħhom jitkellmu dwar il-ferrovija daqs li kieku kienet xi ħaġa tagħhom u f’pajjiżhom. Sinċerament tħossok daqsxejn stupidu li inti bħala Malti lanqas biss kapaċi żżomm konverżazzjoni magħhom minħabba li ftit li xejn taf dwarha! Inkwetatni dil-biċċa xogħol u wegħedt lili nnifsi li nieħu das-suġġett bis-serjeta’ u hekk għamilt tant li llum sar parti minni.

    Li jiddispjaċini hu li f’dak iż-żmien aħna l-membri ta’ l-AME ma bqajnix ninsistu biex l-oġġetti u l-inħawi konnessi mal-ferrovija f’Malta jiġu protetti. Sfortunatament wara dawn is-snin kollha dawn ir-rekordji qegħdin kull ma jmur jiddiżintegraw quddiem għajnejna.”

    Fil-fatt kien ritratt li rajt f’ġurnal xi ġranet ilu li qanqalni biex nikteb dwar das-suġġett. Ħassejtni xxukkjata meta qrajt illi l-aħħar vagun li fadal fl-istazzjon ta’ B’Kara kien qiegħed jiġi vandalizzat kontinwament!

    “Fis-snin 80 it-tabib F J D’Amato kien għadda dak il-vagun lill-gvern wara li għal xi snin kien fil-proprjetà tiegħu. Il-Ministru tal-Agrikoltura ta’ dak iż-żmien, Joe Debono Grech kien ħa l-inizzjattiva Il-vagun f'B'Karapersonali biex dan il-vagun jiġi restawrat u b’hekk kien ittieħed l-Għammieri u ġie rranġat. Tpoġġa fl-istazzjon ta’ B’Kara fil-31 ta’ Marzu 1987 u tgawda minn ammont ta’ nies u tfal. Iżda sfortunatament iż-żmien ma jaħfirha lil ħadd u llum il-kundizzjoni tiegħu hija ħażina ferm minħabba li hu espost għall-elementi. Fl-istess ħin ikolli ngħid illi l-agħar għadu tiegħu mhux iż-żmien imma l-vandaliżmu kontinwu li jsir fuqu tant li llum minn ġewwa jinsab imkisser u mifqugħ.

    Mhux kompitu tiegħi li nipponta subgħajja u hekk jew hekk jiena bniedem li nħobb inħares il-quddiem u nfittex is-soluzzjonijiet. Il-Kunsill Lokali ta’ B’Kara diġà qed jagħmel talba għall-fondi biex dan il-vagun jiġi restawrat. Iżda ovvjament jidher biċ-ċar li l-affarijiet għandhom bżonn jinbidlu u li l-vagun, wara li jiġi restawrat, ma jistax jerġa’ jitpoġġa lura fejn qiegħed illum.”

    Waqt li kont qed nagħmel ir-riċerka tiegħi għal dan l-artiklu, uħud staqsewni kemm tagħmel sens li tonfoq il-flus f’xi ħaġa li niesna stess jogħxew ikissru fiha?

    “Jiena naqbel ħafna li għandna ninvestu biex inġibu x-xogħol, biex nedukaw u biex insaħħu l-futur tal-poplu Malti. Imma l-poplu Malti jrid jiftakar illi l-industrija prinċipali tagħna hija t-turiżmu u għaldaqstant nemmen li kwalunkwe ħaġa marbuta mal-kultura u mal-istorja tagħna, xi ħadd irid jieħu ħsiebha.

    Jiena ma nippretendix li kollox jitwettaq mill-gvern, irrispettivament minn liema gvern ikun. Ngħid li għandha tiġi minna l-Maltin u li għallinqas jekk ma nagħmlu xejn biex intejjbu s-sitwazzjoni, almenu ma nagħmlux ħsara! B’xorti tajba qed naraw ħafna NGOs li qed jagħmlu ħafna xogħol siewi f’dan il-qasam.

    Aħna hawn Malta għandna xi ħaġa storika f’kull kantuniera u kieku tagħti l-lok, twaqqaf kull żvilupp li jista’ jsir biex iżżomm kollox intatt – li hu mpossibbli. Imma ħaġa ngħid – immaġina li kieku din l-industrija qegħdha f’idejn l-Amerikani… lanqas għandi għalfejn inkompli!”

    Bħalissa Paul Galea qiegħed jaħdem bis-sħiħ biex iqajjem kuxjenza dwar il-ferrovija f’Malta. F’Ġunju li għadda huwa waqqaf paġna fuq facebook bl-isem ‘The Malta Railway’.

    “Bi pjaċir ngħid li wara biss ftit ġimgħat il-membri f’din il-paġna telgħu għal 680 u b’hekk qed nikkonferma li l-interess jeżisti.

    Jekk wieħed jidħol f’dil-paġna jara kemm hemm kummenti interessanti anki minn numru ta’ barranin li żaru l-inħawi tal-fdalijiet tal-ferrovija Maltija. Uħud minnhom saħansitra tellgħu websajt tagħhom dwar das-suġġett u hawnhekk naraw biċ-ċar il-kilba tat-turisti f’dan il-qasam. Tkun ħasra jekk ma nagħtux widen għal din id-domanda.”

    F’din il-paġna tal-facebook il-membri tellgħu għadd ta’ ritratti antiki u anki preżenti relatati mal-ferrovija f’Malta.

    “Ċertu ritratti huma mprezzabbli daqs kemm huma antiki imma dawn ittellgħu fuq il-facebook għax aħna nemmnu illi dawn mhumiex tagħna imma huma wirt ta’ kulħadd u għalhekk obbligati li St Aloysius College Birkirkara - 1912 (innota r-rails quddiem il-kulleġġ)naqsmuhom mal-pubbliku. Fuq kollox meta tara r-rispons tal-oħrajn u l-kummenti dwarhom tieħu pjaċir li qed jiġu apprezzati.

    Minn hawnhekk nixtieq nistieden lil kull min jixtieq jissieħeb magħna u forsi jtella’ xi rikordji tiegħu wkoll.”

    Iżda l-ħolma ta’ Paul twassal aktar minn hekk…

    “Issa li kkonfermajna l-interess tan-nies qegħdin naħsbu biex inwaqqfu assoċjazzjoni bil-ħsieb li aktar il-quddiem ikollna mużew tal-ferrovija. Għandna ħafna ideat fostom li jkun hemm mużew ċentrali u anki numru ta’ ċentri oħra żgħar imqassma f’diversi lokalitajiet. Fil-fatt diġà tkellimna ma’ xi Kunsilli Lokali li huma favur proġetti bħal dawn.

    Għalkemm forsi ħafna ma jirrealizzawx, fadal bosta fdalijiet madwarna li b’daqsxejn kura huwa possibbli li nerġgħu nagħtuhom il-ħajja. Wieħed mill-membri tagħna fil-facebook irnexxielu jimmarka r-rotta kollha fuq il-Google Earth u allura qed ngħidu li forsi aktar il-quddiem jekk din tittella’ fuq GPS, wieħed ikun jista’ jsegwi r-rotta u jara minn fejn kienet tgħaddi din il-ferrovija storika.

    Meta ftaħna l-paġna fuq facebook trid tara n-nies ġejjin bl-ideat u l-proposti! Waħda Maltija miżżewġa Skoċċiż u li toqgħod l-Iskozja daħlet apposta fuq facebook biex tikkuntattjana minħabba li għandha fil-pussess tagħha fanal antik tal-ferrovija u tixtieq tgħaddihulna għall-mużew tagħna. Bħalha qegħdin niltaqgħu ma’ nies oħra li għandhom tifkiriet kbar jew żgħar u li wkoll jixtiequ li dawn jitpoġġew ġewwa mużew apposta.

    Issa aħna nixtiequ noħolqu kunċetti partikolari f’dan il-mużew. L-ewwel nett l-idea tagħna mhiex biss li jkollna mużew u li jkollna l-esebiti ħalli nġibu n-nies għax dak faċli nagħmluh. Aħna rridu li naraw Google Earth - The Malta Railwayilli dawn l-oġġetti li jkollna jkunu miżmuma bl-aħjar mod possibbli u li jkunu esposti b’mod professjonali. Fuq kollox għandna l-ħsieb illi dawn l-oġġetti ma jingħatawx lill-mużew imma li jiġu mislufa b’mod permanenti lill-mużew bil-ftehim illi jekk dawn ma jinżammewx f’kundizzjoni tajba, is-sid jista’ jitlob li jintraddulu lura. B’hekk is-sidien oriġinali ma jiddistakkawx ruħhom mill-affarijiet tagħhom u fl-istess ħin, min ikun qed jieħu ħsieb il-mużew iħoss dik ir-responsabbiltà li jipproteġihom.

    Nixtiequ wkoll li ftit ftit nibdew norganizzaw attivitajiet biex jitnaddfu u fejn hemm bżonn jinġabru l-fdalijiet ta’ din il-ferrovija ta’ Malta. L-attivitajiet jistgħu jiġu organizzati flimkien mal-Kunsilli Lokali Permess lil wieħed mill-ħaddiemafejn it-tfal, iż-żagħżagħ u l-adulti jiġu mistiedna biex b’mod volontarju jagħtu daqqa t’id. B’hekk  permezz ta’ sehemhom tkun qed tnissel fost dawn in-nies ċertu sens ta’ pussess. Tkun qed tħajjarhom ukoll jgħożżu u japprezzaw dan il-wirt storiku tagħna u b’hekk tassigura li ħadd minnhom ma jagħmillu qatt ħsara.”

    Paul huwa wkoll direttur televiżiv u bħalissa qiegħed jaħdem biex ifassal dokumentarju dwar il-ferrovija f’Malta.

    “Nemmen illi l-poplu tagħna kull tant żmien ikollu bżonn min ifakkru u jniggiżżlu ftit il-kuxjenza peress li Fdalijiet ta' pont illumgħandu ħabta jinsa. Barra minn hekk, dokumentarji bħal dawn huma kapaċi jdaħħlu lit-telespettaturi f’dinja oħra; dinja meta l-ferrovija f’Malta kienet għadha sabiħa u ammirata.

    Ormaj ilni naħdem ħafna fuqu u ġbart bosta materjal. Qiegħed ukoll niltaqa’ ma’ numru ta’ individwi li fortunatament għadhom jiftakru dawn iż-żminijiet u li anki rikbu fuq it-tren ta’ Malta. Huma intervisti mill-isbaħ li ċertament ser ikunu apprezzati.

    Biex insemmilek xi ħaġa minnhom, dan l-aħħar kont qed nitkellem ma’ Thomas Restall li rikeb fuq din it-tren sebgħa darbiet. Fostom qalli illi kien jieħu gost ferm meta hekk kif  it-tren tkun ser tidħol ġol-mina li hemm fil-Furjana jew f’dik tal-Imdina, tifel żgħir kien imur jixgħel il-fanali tal-vagun ħalli n-nies ma joqogħdux fid-dlam.

    Xi ġmiel ta’ rikordji! Mhux ħasra jekk inħalluhom jintifu fix-xejn? Ippermettili nieħu l-opportunità biex nistieden lil dawk li għadhom jiftakru dawn iż-żminijiet sabiex jagħmlu kuntatt miegħi ħalli huma wkoll jaqsmu magħna l-esperjenza tagħhom.”

    L-entużjażmu ta’ Paul jittieħed ferm u hekk kif beda jurini n-numru kbir ta’ ritratti li rnexxielu jiġbor, f’widnejja stajt nisma’ dik it-tisfira ħelwa antika tat-tren tagħna u nħoss it-tvenvin tad-duħħan tagħha.

    “Li kieku toqgħod tixtarr kemm xogħol ser tieħu għal biċċa xogħol bħal din, il-maturità tiegħek taf taqtagħlek qalbek. Imma fija hemm dak it-tifel żgħir li jkompli jħeġġiġli l-ispirtu tiegħi biex nistinka u nwettaq dawn il-proġetti.

    Jiena taf x’nixtieq? Li naqbad it-tren li telqet minn Malta fil-31 ta’ Marzu 1931 għax f’dak il-vjaġġ l-affarijiet tal-ferrovija kienu għadhom kollha eżistenti. Kieku kelli l-ħila naqbad dik it-tren, kieku insib Museum Stationkollox intatt u mur ara x’nagħmel! X’ħolma!”

    —————————————————————————————————————————-

    INTERVISTA: NICHOLAS AZZOPARDI

    Naturalment ma stajtx nagħlaq dan l-artiklu mingħajr ma ninkludi intervista qasira ma’ Nicholas Azzopardi li llum huwa meqjusNicholas Azzopardi bħala awtorità f’dak li għandu x’jaqsam mal-ferrovija f’Malta. Sirt naf illi f’37 Triq San Duminku f’Ħ’Attard huwa għandu mużew personali tiegħu u fih huwa jilqa’ lil kull min jixtieq isir jaf aktar dwar das-suġġett.

    “Darba minnhom kont qed naqra dwar il-ferrovija f’Malta u peress li jiena dilettant tal-mudelli ġieni l-ħsieb li nibni mudell tar-rotta li din kienet tgħaddi minnha.

    Daqs 40 sena ilu bdejt nieħu r-ritratti tal-inħawi, nieħu l- qisien fejn stajt u niġbor l-informazzjoni. Ħdimt ankiIl-mużew ta' Nicholas Azzopardi l-pjanti biex inkun nista’ naħdem b’aktar reqqa u preċiżjoni. Ippjanajt kollox u bil-mod il-mod bdejt infassal il-mudell b’dak li kont insib: ġablo, kartonċin, kartun u ngħaqqad b’idejja. Bdejt mill-iżgħar stazzjon, dak ta’ Ħ’Attard u ħadt madwar tliet snin biex lestejt ir-rotta kollha.”

    Issa li stajt nara l-mudell sħiħ stajt nifhem aħjar il-ġmiel u l-grandjozità tal-ferrovija tagħna.

    “Huwa interessanti nsemmilek illi għall-kuntrarju ta’ dak li jaħsbu wħud, it-tren qatt ma kienet timbotta l-vaguni imma dejjem tiġbidhom warajha. Kien hemm mezzi kif il-magna kienet tinqala’ minn postha u titpoġġa mill-ġdid quddiem ħalli tkompli fi triqitha.

    L-unika eċċezzjoni fejn magna kienet timbotta kien waqt il-festi l-kbar bħall-Imnarja, f’San Ġużepp ir-Rabat jew f’San Pawl. F’dawn il-ġranet in-nies kienet titla’ bi ħġarha fuq dal-mezz ta’ trasport tant li Notabile Railway Stationfejn is-soltu jintużaw madwar 6 vaguni, f’dawk id-drabi kienu jintrikbu 11 il-vagun. Għaldaqstant, minħabba t-tul tat-tren u anki għas-sigurtà tal-passiġġieri, kien ikun hemm magna tiġbed quddiem u oħra timbotta minn wara.”

    Barra minn hekk Nicholas spjegali t-tifsira wara l-kwantità ta’ ritratti li jakkompanjaw dan il-mudell.

    Uħud mir-ritratti huma antiki, oħrajn huma dawk li ħadt f’dak iż-żmien. Sfortunatament ċertu nħawi u tifkiriet li kont ħadt rikordju tagħhom, illum lanqas biss għadhom jeżistu.”

    Nicholas esprima d-diżappunt tiegħu rigward il-vandaliżmu tal-aħħar vagun li fadlilna.

    “Dnub li ma żammejna xejn iktar imma l-mentalità ta’ dak iż-żmien ma kienetx tapprezza l-valur t’oġġetti bħal dawn. Ironikament jiġri illi l-prestiġju ta’ ċertu affarijiet jitnissel wara diversi snin, meta forsi diġà jkun intilef kollox.

    Meta spiċċat il-ferrovija ta’ Malta jiena kelli biss ftit xhur u għalhekk ma niftakarhiex. Però sibt illi dakinhar li waqfet kien hawn 33 vagun u 10 magni li ma nafx x’sar minnhom.

    Fil-bidu ħafna minnhom intużaw bħala bus-stops: jien niftakar tnejn ħdejn l-isptar tal-kura mentali f’Ħ’Attard. Kien hemm ieħor ħdejn Kastilja li kienu jużawh bħala uffiċċju d-despatchers tant li aktar il-quddiem meta mxew għall-Putirjal, baqgħu jsibu l-kamra fejn joqogħdu bħala ‘il-vagun’.

    Il-vandaliżmu fuq dan il-wirt storiku tagħna jweġġagħni u għalhekk flimkien ma’ sħabi nisħaq illi għandu jkun hemm post adattat biex jilqa’ l-aħħar tifkiriet li fadlilna.”

    Fost il-ħafna tifkiriet Nicholas għandu ħafna għal qalbu żewġ time-tables tat-tren.

    “Ara, din hija time-table antika oriġinali tal-1913. Kif qed tara, it-tren kienet tibda minn kmieni fil-għodu fl-4:30am u tispiċċa fit-8:00pm. U din kopja tal-aħħar time-table li ħarġet tal-1931. Dak kien l-It-time-tables tal-Malta Railwayaħħar vjaġġ tat-tren tagħna!”

    Għalkemm mill-ħarsa t’għajnejh stajt nifhem ħafna, xtaqt lil Nicholas jesprimi xi jfisser dan il-mużew għalih?

    “Min jafni jgħidlek li dal-mużew huwa t-tarbija tiegħi. Jien ngħidlek li huwa l-kontribut tiegħi biex tibqa’ ħajja l-memorja ta’ dan il-wirt storiku. Minn qalbi nistieden lil dawk kollha li jixtiequ jżuruh, fostom lit-tfal fl-iskejjel, biex jikkuntattjawni ħalli flimkien inġeddu l-memorji sbieħ ta’ dawk iż-żminijiet.”

    (Nota: Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tat-8 t’Awwissu 2010)

    2010.08.08 / no responses / Category: Torca - Perspettivi