Posts Tagged ‘Joe Micallef’

  • XTAQT INSIR QASSIS – intervista mas-sindku ta’ Wied il-Għajn li jaħdem fil-Missjoni

    Mario Calleja ma' xi tfal mill-PerùGħalija Jannar huwa xahar ta’ bidla, ta’ deċiżjonijiet… ċans ieħor biex tibda sena ġdida ta’ opportunitajiet. Għaldaqstant nitfixkel u ninħasad wisq meta speċjalment f’daż-żminijiet iseħħu traġedji koroh bħat-terremot f’Haiti dil-ġimgħa. Jibdew jgħaddu minn quddiem moħħi d-diversi ħajjiet mitlufa jew mkissra, il-pjanijiet li kellhom – issa inutli, dak kollu li qatt ħadmu għalih – trab. Ma tistax ma tħossx u m’hemmx bżonn ta’ ħafna persważjoni biex iddaħħal idejk fil-but u tgħin kemm tista’. Imma fil-fond ta’ qalbi nammira qatiegħ lil min għandu l-kuraġġ biex jitlaq kollox u jmur jagħti daqqa t’id.

    Kumbinazzjoni dil-ġimgħa kont iddeċidejt li nitratta x-xogħol volontarju f’pajjiżi oħra u tħajjart inkellem lis-sindku tal-Kunsill Lokali ta’ Wied il-Għajn. Għażilt lilu għax qanqalli l-kurżità. Nistqarr illi lil Mario aktar kont inqisu bħala xi negozjant, dejjem pulit bil-ġlekk u l-ingravata. Lanqas biss qatt għaddieli minn moħħi li dar-raġel kien qed jagħmel xogħol volontarju fost il-fqar tal-Perù. Fuq kollox hu stqarr miegħi illi f’żogħżitu kellu ħajra kbira li jsir qassis, xewqa li għadha tħabbat sewwa f’qalbu. Saħaq illi li kieku kellu jerġa’ jitwieled mill-ġdid did-darba ma kien ikollu l-ebda dubju – kien isir qassis missjunarju…

    “Meta kont żgħir kont immur l-iskola tas-Sależjani – Savio College, Ħad-Dingli. Awtomatikament meta titrabba fl-ambjent tas-Sależjani qisek titla’ bi prinċipju li tkun karitattiv. Niftakar sewwa illi ta’ tifel li kont, kont inħoss ġibda kbira lejn il-kleru. Iva, ikkunsidrajt u xtaqt insir qassis. Imma kultant f’dawn l-affarijiet, jekk ma jkollokx lil xi ħadd fil-familja, qisek ma jkollokx kuraġġ biżżejjed biex tagħmel dal-pass u minflok taqbad triq oħra.

    Fl-istess ħin, forsi bla ma tirrealizza, jibda jiġbdek xogħol fejn tagħti servizz. Fil-fatt għamilt żmien naħdem fil-catering fejn allura tħarriġt b’mentalità illi l-klijent dejjem għandu raġun. F’dax-xogħol tgħallimt inkun umli, edukat u prudenti. Imbagħad, wara xi snin, dħalt fil-korp tal-pulizija fejn għalkemm ix-xogħol kien ta’ natura għal kollox differenti, xorta waħda kont qed nagħti servizz.”

    Imma l-ġibda lejn il-volontarjat kif bdiet?

    “Nemmen li l-volontarjat jitwieled fik, bħal don. Inti f’qalbek tkun tħoss ħafna għal ħaddieħor. Imbagħad, f’xi żmien minn ħajtek, ikollox is-sejħa minn Alla…. u minn hemm jibda kollox.

    Niftakarha ċara dik il-ġurnata meta ħassejt il-ġibda għal volontarjat. Sinċerament, qatt ma kont ħsibt fiha qabel. Kont qed insuq u nisma’ r-radju u f’ħin minnhom nisma’ diska bl-isem ‘Iddeċidejt’. Dak il-ħin ħassejt xi ħaġa mhux tas-soltu, idejja bdew jitriegħdu u kelli nieqaf għal ftit minuti f’ġenb. F’qalbi bdejt inħoss li Alla ried xi ħaġa minni. Dakinhar għamilt il-ġurnata kollha mfixkel u bil-lejl m’għalaqtx għajn m’għajn. Sewwa jgħidu – min jipprova jifhem ‘l Alla jiġġennen hu għax Hu jkun qed jaħdem kollox bizzilla.

    L-għada mort sal-Knisja ta’ Santu Wistin il-Belt għax sirt naf li hemmhekk kellhom xi qassisin il-Brażil li kienu qed jagħmlu xogħol missjunarju. Imma meta urejthom ħsibijieti, li xtaqt nagħmel esperjenza qasira fil-missjoni, dawn ġabuhieli bi kbira ħafna. Qaluli li kelli nagħmel sena kors u li ridt nitgħallem il-lingwa. Matul daż-żmien huma setgħu jixtarru jekk jien kontx tajjeb biżżejjed għal dax-xogħol. Imma wara għoxrin sena fil-korp, fejn rajt u għaddejt minn ħafna affarijiet, ma kellix dubju li kont kapaċi nidħol għal biċċa xogħol bħal din ta’ xahar, xahrejn kollox. Tlaqt minn hemm imma emminni, la l-pjan t’Alla jkun beda, diffiċli ħafna biex wieħed ixekklu.  Il-ġurnata ta’ wara, inzertajt iltqajt ma’ persuna li qaltli li ħabib tagħha, Fr Giovanni Cefai Camilleri minn Ħaż-Żebbuġ, Għawdex, kien qed jagħmel xogħol ta’ missjoni fil-Perù. B’sempliċiment email ikkomunikajna flimkien u sirna nafu lil xulxin sakemm finalment ikkonfermajt li xtaqt nitla’ nesperjenza x’inhi li tmur tagħmel missjoni hemmhekk.”

    Għaliex il-volontarjat barra l-pajjiż? Hawnhekk ma temminx li tista’ tagħmel dax-xogħol ukoll?

    “Jiena nagħmel xogħol volontarju hawnhekk ukoll! Ix-xogħol tal-kunsill għalija hekk hu. Taħseb illi l-onorarja li nieħu bħala sindku hija l-istess ħaġa li naqla’ likieku kelli mmur naħdem ma’ xi kumpanija privata? Is-sigriet huwa illi s-sodisfazzjon li tieħu meta tgħin, ma jistgħu qatt jagħtuhomlok il-flus. Fil-fatt jiena għalhekk għażilt li nissieħeb mal-partit laburista fil-politika għax is-soċjaliżmu jfisser li inti tipprova taqdi u tgħin lil dak li hu fil-bżonn.

    Staqsejtni għaliex barra… F’pajjiż ieħor ikollok iċ-ċans tara u tagħmel affarijiet li hawnhekk qatt mhu ser toħlom biss, aħseb u ara. Biss biss il-faqar li ssib f’ċertu pajjiżi huwa ndeskrivibbli – allaħares jeżisti f’Malta! U mbagħad hemm esperjenzi oħra bħal meta Fr Giovanni bagħtni niftaħ it-tabernaklu biex inġiblu l-ostji; xi ħaġa li qabbditni l-bard għax ma ħassejtnix denju. Iżda hekk kif dawwart iċ-ċavetta u t-tabernaklu nfetaħ bdejt nisma’ ġo moħħi “Qed tara xi tlift? Qed tara?”. Hemm bosta raġunijiet u stejjer li nista’ nirrakkuntalek.”

    X’inhi l-akbar sfida biex tagħmel dan it-tip ta’ volontarjat?

    “Li titlaq kollox warajk għal ftit żmien. Dan kulħadd kulħadd ikollu l-familja, x-xogħol u l-impenji tiegħu. Sfida oħra hija li jrid ikollok kuraġġ biżżejjed biex taffaċċja dak li ssib quddiemek: il-mard, il-faqar, l-injoranza u l-kultura differenti.

    La tmur fost il-faqar ta’ veru, trid tmur ippreparat għal kollox fostom per eżempju li tpoġġi bil-qiegħda ma’ familja fqira u tiekol mill-ikel imsajjar bl-inqas mod iġeniku li tista’ timmaġina u mferrgħa minn ġo borom imsadda u maħmuġa.

    Barra minn hekk, jiena iddeċidejt li ntella’ xi flus miegħi ħalli nkun nista’ ngħin f’xi proġetti. B’dan il-għan ġbart xi affarijiet u mort inbiegħom is-suq tal-Birgu fis-siegħat bikrin ta’ fil-għodu. Peress li jiena jafuni ħafna nies, kien hemm min staqsini x’qed nagħmel hemm? Kien hemm min għeni ħafna. Uħud tawni l-flus akkost li ma xtraw xejn u l-ewwel darba li mort tellgħajt miegħi s-somma ta’ Lm1500. Finalment ħassejtni kburi ħafna bija nnifsi li dħalt għal sfida bħal din.”

    Fil-Perù, minn xhiex sibthom l-aktar nieqsa n-nies?

    “Jiena kont noqgħod f’appartament ħdejn il-knisja ta’ Fr Giovanni ġewwa La Tomilla f’Arequipa. Il-faqar li rajt u missejt b’għajnejja kien kbir. Dawk li mit-triq jidhru djar mhumiex ħlief kmamar. F’kamra waħda jgħixu sitta min-nies bla dinjità ta’ xejn u kultant lanqas ikollhom għaxja ta’ lejla. Faċilitajiet sanitarji xejn, id-‘djar’ vojta, friġġ ma teżistix – l-aktar l-aktar, jekk ikollhom xi ħaġa li jridu jneħħuha minn taħt il-qilla tax-xemx, jidfnuha taħt il-ħamrija.

    Imma l-akbar nuqqas li għandhom huwa l-imħabba. Fil-fatt għalihom, aktar milli l-flus li ttella’ miegħek biex tgħinhom, japprezzaw il-fatt li inti indenjajt titlaq id-dinja tiegħek biex tqatta’ ftit ġranet magħhom.”

    X’tip ta’ għajnuna tajt s’issa?

    “L-ewwel darba li tlajt għaddejt il-flus lil Fr Giovanni, li dan min-naħa tiegħu użahom biex itaffi ftit mit-tbatija tan-nies. Imma dis-sena rnexxieli ntella’ s-somma ta’ 6000 ewro (bl-għajnuna ta’ diversi Joe Micallef iqassam xi ħwejjeġSkalin u individwi minn lokalitajiet oħra) u bihom lestejna l-klinika ta’ La Tomilla minn kollox. Għalkemm ikollok il-limitazzjonijiet tiegħek, hemmhekk il-munita tagħhom tant hi fqira illi b’$100 did-darba rnexxieli wkoll nibni roqgħa bit-turf u l-bandli kompluti b’kollox fis-sit ta’ skola żgħira li jisimha Malta. Kont kuntent ukoll għax f’dal-post issa tellgħu l-bandiera ta’ Wied il-Għajn.

    Nippreferi ħafna meta l-għajnuna li nagħti tkun sostenibbli u li tibqa’ titgawda għal tul ta’ żmien u minn ħafna nies. Imma mbagħad kien hemm xi ħadd tal-familja li tani xi ħwejjeġ tat-tfal kważi ġodda u qassamthom lil xi tfal hemmhekk. Ħadu pjaċir bihom ħafna. Biex infiehmek naqra x’tip ta’ faqar jeżisti hemmhekk, l-ewwel darba li mort, domt xahrejn f’La Tomilla. Ċertu tfal innutajthom illi kienu bi ħwejjeġ partikolari fl-ewwel ġurnata  u meta ġew biex isellmuli għax kont ser nitlaq, kienu għadhom bl-istess flok u qalziet! Dan biex ma nsemmilekx li uħud minnhom kienu jaqilbu l-flokk ta’ taħt fuq (biex taparsi biddlu) għal meta jmorru l-quddies tal-Ħadd.

    Fit-tieni darba li mort, tellgħajt ukoll erbgħa stetoskopji li offrili Dr Josie Muscat sabiex ngħaddihomlhom għall-klinika tagħhom. Wieħed minn dawn l-istetoskopji fil-fatt tajtu lill-kummissarju tal-pulizija (peress li l-pulizija hemmhekk għandha l-isptar tagħha) bil-patt li jekk Fr Giovanni jkollu bżonn is-servizzi tal-isptar tiegħu, hu kellu jgħinu bl-aħjar mod.

    Bil-ftit flus li kien fadal, organizzajna wkoll ikla għan-nies tal-post. Morna s-suq tal-belt minn fejn xtrajna 13 il-biċċa majjal u ftit ħaxix u għamilna festa bihom! Għalihom li jieklu biċċa laħam hija xi ħaġa speċjali. Biex tifhimni, s-soltu nsajjar borma brodu għal nofsinhar għal 30 tifel u tifla permezz ta’ tadama waħda, borma ilma u ponn ross.”

    Jgħidu li bniedem aħjar tagħtih il-qasba milli l-ħut…

    “Iva tagħtih il-qasba… imma l-ħut fejn qiegħed? F’dan il-post opportunitajiet m’hemm assolutament xejn. L-aktar l-aktar jitilgħu sas-suq kmieni fil-għodu biex forsi xi ħadd iqabbadhom qadja u jħallashom. Il-bqija l-art niexfa qoxqox għax ma tagħmilx xita. Fuq kollox in-nies huma mrobbija b’kultura differenti maħkuma minn rassenjazzjoni assoluta għal dil-ħajja ta’ faqar. Twieldu f’dak il-post u raw lill-ġenituri tagħhom jgħixu hekk u għalhekk ma jafux aħjar. Il-biċċa l-kbira tagħhom lanqas sal-belt (li tinsab nofs siegħa l-bogħod bil-vann) qatt ma marru għax m’għandhomx biex iħallsu għat-trasport. Ħajjithom bla skop.

    Fil-fatt din hi xi ħaġa li issa qegħdin jitgħallmu wliedhom fl-iskejjel – li tgħin ruħek, li titgħallem, li jkollok għan fil-ħajja biex timxi ‘l quddiem. Bi pjaċir ngħid illi d-dentist u n-ners huma nies tal-post u għal paga miżera, dawn jagħmlu xogħol utli immens. Madanakollu f’dawk l-inħawi, jkolli nammetti li l-opportunitajiet diffiċli ħafna.”

    Imma dawn in-nies kif ġew f’din il-kundizzjoni estrema ta’ faqar?

    “Ġeneralment l-ewwel ħsieb li jiġik fil-gvern u hawnhekk nista’ ngħidlek li dawn in-nies m’għandhom l-ebda għajnuna soċjali. Li kieku ma jipprovdilhomx Fr Giovanni permezz tal-benefatturi tiegħu, kieku Alla m’għamilhom.

    Dawn huma nies li jsibu post li għandu ftit ilma, jinġabru hemm mingħajr ma jkollhom xejn u jibnu t-tribu tagħhom. Il-ġebla tagħhom tixbaħ ħafna lill-ġablo iebes u għalhekk malajr itellgħuha kamra. Imma nista’ ngħidlek li f’Malta, l-fniek tagħna fil-gallinari, jinżammu f’kundizzjoni ħafna aħjar.

    Barra minn dan, in-nuqqas ta’ edukazzjoni twassal għal aġir mhux f’loku. Insemmi per eżempju l-każi ta’ inċest bejniethom li jikkaġunaw bosta tfal li jbatu b’xi forma ta’ diżabbiltà. Imbagħad ikun hemmFr Giovanni Cefai Camilleri ukoll dawk l-irġiel li wara li jkollhom it-tfal minn mara, jmorru jaħdmu f’Lima bit-tama li jsibu xogħol aħjar. Hemmhekk ġeneralment jiltaqgħu ma’ mara oħra, jkollhom it-tfal minnha wkoll, jibnu familja oħra hemm u lill-familja tagħhom f’Latomilla jabbandunawha.

    Fejn jidħol mard imbagħad iridu jħallsu għal inqas ħaġa. Biex jagħmlu operazzjoni per eżempju jridu jħallsu saħansitra tal-labbra u tas-sikkina. Għalhekk kważi kważi, meta jaslu f’dak l-istat, nieshom kważi jippreferuhom imutu għax ma jkollhomx biex iħallsulhom il-kura! Ara, jekk naqbad nirrakkonta, lanqas nispiċċa!”

    Għalik li tkun fqir, xi jfisser?

    “Hemm diversi livelli ta’ faqar. Ngħidu aħna f’pajjiżna l-faqar huwa pjuttost relattiv; wieħed iħossu fqir għax ma jistax jixtri l-lussi li jiflaħ jakkwista ħaddieħor. Fl-istess ħin ma rridx ninsa wkoll illi meta kont fil-korp, għamilt żmien immexxi l-vice squad u waqt dak ix-xogħol kien hemm mumenti fejn il-faqar li sibna ma’ wiċċna kien iqarreb sewwa lejn dak li rajt fil-Perù.

    Meta tara l-faqar fuq it-TV forsi tasal biex tifhem ftit x’jiġifieri tkun tassew fqir u bla ma trid tlissen “imsieken”. Imma l-veru faqar biex tifhmu trid tkun f’nofsu, tarah b’għajnejk u tmissu b’idejk – tesperjenzah fir-realtà qarsa tiegħu.

    Biex nagħtik eżempju, dis-sena tela’ miegħi ukoll Joe Micallef, il-President tal-Għaqda Mużikali Sant’Anna Wied il-Għajn. Kont ilni ħafna nirrakkuntalu u nurih ir-ritratti ta’ x’hemm f’La Tomilla. Imma waqt li konna hemm darba lissen “illum nifhem x’hawn!”. Joe ħadem ħafna miegħi, dorna bosta postijiet u nies u dħalna f’ħafna stejjer u ġrajjiet ta’ nies tassew fqar. Stajt nara lil Joe jitqanqal dejjem aktar, ġurnata wara l-oħra. L-għożża li jilqgħuk biha, akkost li jgħixu f’tant għaks, ma tistax ma tmisslikx qalbek. Lil Joe mhux l-ewwel darba li rajtlu d-dmugħ f’għajnejh.”

    Mario qabad ritratt partikolari…

    “Ara eżempju tal-faqar,” qalli. “Lil dar-raġel sibnih fl-art, mitluq wara ħajt tas-sejjieħ. Indunajna bih għax kważi rfisnih. Kien bil-ġuħ mejjet u jien tajtu jixrob ftit mill-yoghurt li kelli f’idi. Kellu d-dwiefer ta’ saqajħ suwed faħma u mdawwrin bħal tal-għasafar. Għajnejħ kienu magħluqin b’infezzjoni. Kif ħares lejja rajtlu ragħwa ħadra ħierġa minn ħalqu. Kien qed jomgħod werqa tal-cocoa għax din tgħinu biex ma jħossx ġuħ għall-ġurnata sħiħa.”

    Liema kien l-aktar mument memorabbli?

    “Darba morna nżuru familja. Sibna r-raġel barra, jistrieħ ma’ ċint, viċinu kellu rota u kien qed iħares fil-vojt. Meta dħalna f’daru sibna lil martu qed tmut b’infezzjoni fl-istonku. Ħdejha, mimdudin fis-sodda, kellha żewġt itfal li jbatu b’diżabbiltà. Il-mara kienet qed tibki, ddisprata u muġugħa u ma tafx x’ser taqbad tagħmel biex tgħin ruħha. Dak il-ħin inħsadna, ikkuntattjajna l-klinika u ġiet tabiba malajr li tatha injezzjoni. Tajniha wkoll xi flus biex ngħinuha. Imma dak kollu li stajna nagħmlu. Li kompla mmeraviljani kien illi wara jumejn telgħet tfittixni l-knisja. Ġabitli żewġ skufji mgeżwrin ġo karta tal-Milied. Meta ġejt biex nitlaq, ġiet issellimli. Għożżejthom ma’ qalbi daż-żewġ rigali u għalkemm għalija m’għandhom l-ebda użu, fl-istess ħin ifissru ħafna għax ifakkruni li dakinhar aħna salvajna ħajja ta’ bniedem.”

    Illum xi jfisser għalik dax-xogħol volontarju?

    “Il-missjoni għalija llum ġiet kilba, bħal meta bniedem ipejjep. Għadni kif missejt lura ma’ dil-blata u diġà moħħi qed ibherren kif ser nerġa’ nitla’ sentejn oħra. Għad-darba li jmiss għandi proġett ieħor: dik li nibni kappella u klinika ħalli nkabbru villaġġ li bħalissa jeħtieġ ħafna għajnuna. Nixtieq ukoll intella’ grupp mediku miegħi sabiex idealment ikun jista’ jagħmel xi interventi hemm.

    S’issa mort darbtejn f’La Tomilla u hemm nerġa’ mmur. Ma rridx li n-nies jaħsbuni xi qaddis taf, għax m’inix. Fil-fatt kien hemm min saħansitra ikkritikani fuq il-gazzetti lokali għax saħaq li ma kellix għalfejn noqgħod ngħid li sejjer nagħmel missjoni. Imma jekk ma titkellimx man-nies, kif ser tiġbor il-flus biex tkun tista’ tgħin?

    Jiena anzi ngħid aktar minn hekk … nistieden lil min hu mħajjar sabiex jiġi magħna u jqatta’ ftit ġranet jagħti daqqa t’id. Min-naħa l-oħra min jixtieq jgħin bil-flus, jeżistu kontijiet apposta: Mario Calleja – Fondi Perù BOV – 40013785673 jew HSBC – 049-012065-050.”

    (Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tas-17 ta’ Jannar 2010)

    2010.01.17 / no responses / Category: Torca - Perspettivi

  • L-EWWEL PASSI TA’ SKULTUR

    “Rajt anġlu f’irħama u qbadt nonqox fiha sakemm illiberajtu,” qal darba Michelangelo meta staqsewh x’wassal biex għamel skultura partikolari.

    L-arti minn dejjem kienet għal qalbi. Dik li artist titwieled u mhux issir nemmen biha u għaldaqstant taffaxxinani. Il-fatt li għandek dik ix-xi ħaġa aktar biex tirnexxi fil-ħajja, qisha bħal tagħtik mbuttatura biex tippersevera u tasal. Fuq kollox l-arti tagħnik b’waħda mill-isbaħ doni – l-eternità. Għax anki meta tasal il-ġurnata biex l-artist iħalli din id-dinja, jekk ikun ħadem b’għaqal, permezz ta’ xogħlijietu, hu ma jintesa qatt.

    Dil-ġimgħa ltqajt ma’ żagħżugħ li qabad it-triq tal-iskultura. Għalkemm għad għandu 23 sena, mix-xogħlijiet li għamel s’issa tintebaħ li fil-vini tiegħu hemm jiġri d-demm ta’ artist. Bniedem li għall-ewwel tistħajjlu mistħi imma hekk kif jintefa’ jkellmek dwar ix-xogħol tal-iskultura, tara fih id-determinazzjoni ta’ żagħżugħ li jrid iwettaq dak li jemmen li twieled għalih. Permezz tiegħu xtaqt nara l-perspettiva ta’ l-ewwel passi ta’ skultur fid-dinja tal-arti….

    Temmen illi skultur titwieled jew issir?

    Jien naħseb illi titwieled miegħek. It-taħriġ li tieħu jgħallmek ċertu regoli li jeżistu u jipperfezzjonalek xogħlok. Imma l-arti trid tkun fik. Jekk inti m’għandikx l-arti fik, tista’ tmur titgħallem taħdem l-iskultura u veru, finalment jekk tippersisti, xi ħaġa tagħmel. Imma min jaf sewwa dan ix-xogħol jintebaħ illi nies li mhumiex verament artistiċi, jaslu sa ċertu punt u jeħlu hemm. Ma jkunu jistgħu jilħqu qatt livelli għolja biżżejjed sabiex xogħolhom jiġi kkunsidrat bħala biċċa xogħol artistika.

    Kif bdiet in-namra tiegħek lejn dan ix-xogħol?

    In-nannu u ommi jgħidu illi l-bużnannu tiegħi kien jaħdem l-istatwi għan-niċeċ. Jiġifieri jidher li l-iskultura tiġri daqsxejn fil-vini tal-familja tiegħi. Ommi tħobb ħafna l-pittura u d-diżinn u lili kienet Shawn Saliba jaħdem fuq Santa Marija ta' Ħal-Għaxaqtħajjarni ħafna biex nagħmel xi ħaġa sa minn meta kont żgħir. Kultant kont immur magħha għall-lezzjonijiet tal-pittura fl-Iskola tal-Arti u minn hemm komplejt tħeġġiġt għal din it-triq. Fil-fatt inpinġi nħobb ħafna imma fl-istess ħin kont inħoss ġibda partikolari lejn l-iskultura. Niftakar li meta kont żgħir, kont sibt mezz kif inħoll il-pasturi l-antiki biex nagħmel oħrajn ġodda. Dak iż-żmien ommi kellha ħabiba li kienet taħdem fix-xogħol tat-tafal u tgħidx kemm kont niffittaha biex tgħallimni. Imma hi kienet tgħidli “la tikber, jekk tibqa’ miġbud lejn l-iskultura, mur fl-Iskola tal-Arti għax hemm qegħdin il-veru għalliema”. U meta kbirt hekk għamilt.

    Tant kont deċiż li naqbad din il-linja illi tlaqt mill-Awstralja, fejn il-familja tiegħi kienet marret toqgħod u erġajt lura Malta waħdi biex inkun nista’ nitħarreġ f’dan ix-xogħol. Qalbi marbuta wisq ma’ pajjiżi u mal-arti li tidwi minn kull rokna tiegħu.

    Barra minn hekk, jien dilettant tal-knejjes. Meta kont Malta, kont ngħaddi s-sajf kollu narma d-dar tagħna, il-knisja tal-Mosta u nieħu ħsieb kappella. L-Awstralja hemm differenza kbira. Il-Maltin tal-Awstralja ma jarmawx u ma jiċċelebrawx bħalna. Kelli nieħu deċiżjoni iebsa imma importanti f’ħajti. Fuq kollox ridt ukoll nagħżel fuq liema tip ta’ arti kont ser nintefa’. Il-pittura togħġobni ħafna għax il-kulur inħobbu wisq.  Finalment iddeċidejt li nispeċjalizza fuq l-iskultura u b’hekk bdejt nitħarreġ f’dan il-qasam.

    Fhiex jikkonsisti t-taħriġ fl-iskultura u kemm hawn opportunità biex titgħallem hawn Malta?

    Opportunitajiet biex titgħallem hawn kemm trid f’pajjiżna. Għandna l-Iskola tal-Arti, is-Soċjetà tal-Arti, l-MCAST u diversi privatijiet oħra.

    Jiena ddeċidejt illi nattendi għall-lezzjonijiet li jsiru fil-għaxija fl-Iskola tal-Arti, l-Belt. Il-kors huwa twil ħames snin u jwassal għal Diploma. Apparti illi titħarreġ kif taħdem l-iskultura b’modi differenti, titgħallem ukoll l-Istorja tal-Arti fejn issir taf aktar dwar ix-xogħlijiet li saru fil-passat u l-artisti li għamluhom. Matul is-snin nippruvaw nikkuppjaw dawn ix-xogħlijiet biex nibnu dik it-teknika partikolari tagħna. Fl-aħħar tal-kors inkunu rridu nippreżentaw teżi biex fih nuru dak kollu li nkunu tgħallimna matul is-snin.

    Kemm huwa possibbli li taħdem ma’ skultur professjonali biex tissoda aktar fil-linja tiegħek?

    Dik iebsa ħafna għax ħadd ma jkun irid jurik it-teknika ta’ kif jaħdem hu. Fil-fatt kif għedtlek, opportunità biex tibda titgħallem issib. Imma biex veru tkun fuq dan ix-xogħol, diffiċli immens għax it-teknika ħadd ma jkun irid jgħallimilek. Għalkemm ġieli nisimgħu xi intervisti ta’ xi skulturi li jgħidu li jħarrġu lill-istudenti, dan bosta drabi ma jkunx minnu. Darba kont għadni kif rajt intervista simili fuq it-TV ta’ skultur partikolari. Mort għandu dakinhar stess imma meta urejtu għal xiex kont mort, saħaq li hu ma jgħallimx!

    Biex taħdem ikollok bżonn tipperfezzjona t-teknika ta’ kif jitħalltu l-materjali. Per eżempju kif tinħadem il-kartapesta kelli niskopri waħdi minn hemm u minn hawn għax din fl-iskola ma nitgħallmuhiex. It-taħlita tal-kolla u l-ġibs hija essenzjali għall-kwalità finali tax-xogħol. Ikollok titgħallem bl-esperjenza sakemm torqomha kif suppost. Titgħallem mill-iżbalji u mill-pariri li kultant iżerżaqlek xi ħadd.

    Però għall-grazzja t’Alla kultant jitfaċċa xi ħadd differenti, li jkun lest li jgħinek. Fl-Iskola tal-Arti sirt naf lil Paul Mizzi li laqqagħni mal-iskultur Joe Chetcuti u dan tani ċ-ċans li naħdem miegħu għal tlett xhur fil-funderija tiegħu li hija l-unika funderija f’Malta li tagħmel kull tip ta’ xogħol tal-bronż. Għalkemm il-bronż ma kienx fil-linja tiegħi, maż-żmien sibt li tgħallimt ħafna. Hemmhekk skoprejt is-sengħa ta’ kif jittella’ monument mill-bidu. Kien hemm ukoll l-iskultur Renzo Gauci li għalkemm ma offrilix xogħol miegħu, tani l-opportunità li ngħinu u nosservah waqt li kien qed jagħmel xi xogħol għall-Knisja tal-Mosta. Dan l-aħħar qed nagħmel xogħol fil-ħidma tal-fidda u allura qed nitrawwem f’dan il-qasam ukoll. Biċċa xogħol tiegħi fil-fidda s’issa għadni qatt ma ħdimt imma xi darba tasal ukoll. Tirrealizza li kull ma titgħallem ftit ftit ikun qed jagħlaq f’ċirku tond biex finalment issir artist sħiħ b’ħiliet differenti.

    B’liema materjali taħdem u liema tippreferi?

    Bdejt bit-tafal u mbagħad tgħallimt naħdem il-forom tal-ġibs. Wara komplejt fuq il-fibre. Il-fibre huwa materjal veru effiċjenti għax ix-xogħol jiġi mirqum mill-ewwel mingħajr ħafna logħob. Barra minn hekk hu materjal b’saħħtu wkoll. Ovvjament kollox ikun fih tiegħu… Per eżempju dan il-wiċċ ta’ Kristu nħadem fil-fibre. Ara, kif qed tinnota fir-ritratt, kelli ndaħħal għajnejh mill-ewwel ħalli nagħtihom il-forma tajba mill-ewwel għax fil-fibre ma tantx tista’ tillima. Suppost dan ser ikun qed jagħmel parti miċ-Ċena tal-Każin ta’ Ħal-Għaxaq.

    Dan il-bust ta’ Dun Anġ Camilleri ukoll maħdum mill-fibre. F’dan ir-ritratt nidher qed niżbgħu bil-patina tal-bronż. Dan il-bust irregalajtu lir-Razzett tal-Markiż Mallia Tabone tal-Mosta li xtaqu li jkollhom tifkira ta’ dan il-qassis peress li kien hu li kien jagħtihom il-permess li jaħdmu mill-Oratorju.

    Ara dal-bust ta’ wiċċ dil-mara… dak maħdum bil-pastellina. Il-pastellina huwa materjal li ma jinbidilx u jħallik taħdem fih kemm trid. Fil-fatt dik hija pastellina tal-iskola u għandha mal-50 sena llum! Minn dik il-forma ħriġt bust tal-ġibs. Il-pastellina mbagħad terġa’ tintuża għal xogħol ieħor.

    L-aktar li nieħu pjaċir naħdem fit-tafal għax kull biċċa xogħol, minnu trid tibda u permezz tiegħu toħroġ veru dak li trid u tħoss. Taqbad b’idejk u tiffurmah. Għalhekk jogħġobni.

    Liema huwa l-aktar skultur Malti li tammira?

    Lil Ċensu Apap. Jista’ jkun għax hu ħadem ħafna fil-knisja tagħna tal-Mosta u għalhekk trabbejt ma’ xogħlijietu. Sikwit kont nara ċertu intervisti tiegħu fuq it-TV u l-kotba.  Kien jimpressjonani li għalkemm kellu mat-80 sena, xorta kien baqa’ jaħdem dax-xogħol. Għalija huwa wieħed mill-aħjar artisti Maltin. Kont nixtieq ħafna li xi darba niltaqa’ miegħu imma sfortunatament kien miet meta jiena kont l-Awstralja. Inħares ħafna lejn ix-xogħol tiegħu biex nitgħallem minnu. Kumbinazzjoni l-iskultur Joe Chetcuti, li miegħu ħdimt fil-funderija, kien l-aħħar student li kellu l-istess Ċensu Apap. Għalhekk aktar u aktar apprezzajt iż-żmien li kont naħdem miegħu, spċejalment meta kien jispjegali dwar xi metodu li kien juża hu.

    Liema hu l-aktar stil li tippreferi taħdem fih?

    Jiena jogħġobni ħafna x-xogħol tal-knejjes u allura nippreferi naħdem xogħol klassiku jew aħjar dak tradizzjonali kif aħna mdorrijin naraw aħna l-Maltin fil-knejjes tagħna. Inħobb li l-proporzjonijiet tal-figuri jkunu kif suppost u l-istil tal-panneġġi (il-mod kif joqgħod id-drapp fuq l-istatwi) jinżel dritt mal-figuri. Ikolli nistqarr illi l-iskola jippruvaw iħajjruni biex nagħfas aktar fuq il-modern ħalli ma ningħalaqx fuq dan l-istil biss. Imma qalbi hemm mitfugħa – fuq il-klassiku.

    Meta tkun qed taħdem fuq il-fattizzi ta’ statwa, minn fejn iġġibhom?

    Jekk ser tagħmel bust ta’ xi ħadd partikolari, ovvjament ikollok bżonn diversi ritratti tiegħu: profil, faċċata, minn wara… Jekk imbagħad tkun ser tagħmel xi statwa ta’ xi personaġġ magħruf, bħall-Papa Ix-xogħol ikkuppjat minn fuq ir-ritratti - Sta Maria Għaxaqper eżempju, jkollok bżonn ukoll tagħmel riċerka u tniżżel stampi jew ritratti tal-ilbies tiegħu ħalli kemm jista’ jkun tkun korrett fix-xogħol tiegħek. Imma meta min-naħa l-oħra nkun qed naħdem xi bambin jew xi anġlu, qishom idejja dejjem jaqgħu għall-istess fattizzi. Dik qisha tkun il-firma tiegħek. Fil-fatt minn hemm tagħraf ix-xogħlijiet t’artisti oħra. Ġieli tara statwa ta’ profeta u statwa ta’ Madonna u xorta jirnexxielek tinnota fattizzi komuni li jindikaw mill-ewwel minn taħt liema jdejn ħarġu. Naturalment inkun nixtieq invarja l-uċuh u mhux l-ewwel darba li ninnota xi nies li ngħid ara, dak jagħmel anġlu sabiħ u dik tagħmel Madonna ħelwa.

    Dak ix-xogħol tad-drapp fuq statwa kif jirnexxielek tagħmlu daqshekk realistiku?

    Trid tkun taf kif jaqa’ d-drapp. Fuq it-tafal trid tiffurmah inti. Imma meta tkun qed taħdem fuq il-kartapesta, li normalment l-istatwi li ssib fil-knejjes, kollha maħdumin hekk, taħdem l-ilbies tagħhom bl-ixkejjer. Nibda billi nqabbad mastrudaxxa jippreparali bażi tal-injam bil-kaxxa u s-seratizz tiela’ ‘l fuq wieqaf. Imbagħad fuqu nibni l-figura tat-tafal, noħdilha l-forom tal-ġibs u nippressa fihom gazzetti mxarrbin li nkun iffurmajt fi speċi ta’ kolla. Bihom nibni ħxuna ta’ madwar 5mm. Inħalli   kollox jinxef imbagħad nibda nlibbes bl-ixkejjer. Naqta’ biċċa biċċa, inlibbes u ngħaddi bil-passati ta’ taħlita ta’ kolla u ġibs. Wara 14-il passata, l-ilbies jiġi iebes ġebla u tifforma l-libsa. Meta d-drapp ma jkunx ilaħħaq, noqgħod inħit il-biċċiet flimkien u ngħaddi minn fuqhom. Xogħol ta’ ħafna paċenzja imma meta tarah lest tieħu wkoll ħafna sodisfazzjon.

    Semmili xi xogħlijiet li għamilt s’issa…

    L-iskola għamilt diversi xogħlijiet. Ovvjament, aktar ma jgħaddi ż-żmien aktar tissaħħaħ u ġieli tħares lura u tgħid, ara dik kemm stajt għamiltha aħjar! Sakemm taqbad għall-ewwel tbati ftit imma Statwa ta' Santa Marija mbagħad meta jidrawk, jibdew jafdawk aktar. Fil-fatt ħdimt fuq xi xogħlijiet magħrufa fostom ħdimt il-forom tal-monument tal-Mater Dei li għamel Chris Ebejer. Ħdimt fuq il-monument ta’ Pietru Pawl Floriani li ġie inawgurat ftit ilu fil-Furjana. Għamilt ukoll l-arma għall-Każin ta’ Ħal-Għaxaq. Barra minn hekk ħdimt ukoll fuq l-istatwi l-ġodda ta’ Santa Marija u ta’ San Ġużepp fl-okkażjoni tal-400 sena tal-parroċċa tal-Mosta. L-istatwi li kien hemm qabel kienu xogħol Ċensu Apap imma kienu tal-konkos u tmermru. Bdilnijiehom u għamilniehom tal-bronż. Kull xogħol ikun għal qalbi imma dak li naħdem għar-raħal tiegħi, il-Mosta, ikun speċjali wisq għalija. Nixtieq li xi darba jkolli l-opportunità li nagħmel xi xogħol partikolarment għall-Knisja tagħna.

    Dan l-aħħar kelli anki ċ-ċans li nagħmel xogħol li mar l-Awstralja. Ommi wriet xi xogħol tiegħi lil wieħed li jorganizza l-festa ta’ Santa Marija f’Sidney. Xogħli għoġbu u meta riċentement ġie Malta ħdimna flimkien fuq l-istatwa li xtaq. Il-Madonna kienet għolja erbgħa piedi. Domt għaddej fuqha mhux ħażin imma meta qaluli li waslet qawwija u sħiħa l-Awstralja u li lin-nies għoġbithom, ħadt pjaċir ħafna. Dalwaqt joħorġuha għall-festa t’hemm għall-ewwel darba.

    Kemm huwa diffiċli biex issib min jafdak taħdimlu xi biċċa xogħol meta tkun għadek tibda?

    Kull bidu huwa iebes imma mbagħad meta n-nies tidrak timxi. Hawnhekk sikwit jiġu jittawluli biex jaraw x’jiena nagħmel. Issib lil min ikun irid jibqa’ miegħek il-ħin kollu meta jagħtik xi biċċa xogħol. Jiddettalek x’għandek tagħmel u jaħlilek ħafna ħin. Biex kultant fl-aħħar mill-aħħar jaqa’ lura għal dak li tkun għedtlu oriġinarjament. Anki l-ideat li ġieli jiġu bihom: kultant jew ma jkunux possibbli, inkella ma jkunux korretti. Meta jkollok dubju, jkollok tieħu parir u tagħmel ftit riċerka. Inkun irrid noqgħod attent li dak li jkun ma jirriduċilix xogħli għal dak ta’ dilettant. Jiena naħdem fuq livell artistiku u għalhekk mhux kollox jista’ jgħaddi.

    Xi tfisser l-iskultura għalik?

    Hija parti minni. Ma nistax nimmaġinani ma naħdimx l-iskultura! Issib min jaqtagħlek qalbek u kultant tkun wasalt biex taqta’ qalbek. Imma jekk veru tkun trid tasal, b’ħafna perseveranza u mħabba lejn ix-xogħol, finalment jirnexxielek.

    Leonardo da Vinci darba qal illi l-arti qatt ma tkun lesta imma sempliċiment tiġi abbandunata. X’tikkummenta?

    Naqbel miegħu perfettament! Jekk tibqa’ għaddej fuq xi ħaġa, ma tlesti qatt. Iktar ma jgħaddi ż-żmien aktar titgħallem u allura tibda tara d-difetti f’dak li għamilt qabel. Jekk tibqa’ tikkoreġi ma tagħmel qatt xejn.

    Xi tgħid lil min hu mħajjar għal dax-xogħol?

    Biex ma jaqtax qalbu. It-triq iebsa u għat-telgħa. Imma mbagħad meta tibda tara x-xogħol tiegħek lest u apprezzat, s-sodisfazzjon li tħoss, m’hemmx prezzu!

    L-aħħar kumment tiegħek…

    Minn qalbi nixtieq nirringrazzja lil kull min tani daqqa t’id biex nasal fejn wasalt. Fostom ma rridx ninsa nsemmi lill-ewwel għalliema tiegħi: lil Joseph Casha (skultura), Manuel Cardona (forom tal-ġibs), Chris Attard (Storja tal-Arti), lill-Kap tal-iskola Joe Mallia li jieħu paċenzja bija ferm, lil Joe Micallef u lil Alfred Caruana Ruggeri (diżinn). Mhux mill-inqas lill-iskultur Joe Chetcuti li meta laqqgħuni miegħu, mhux talli ma rriffjutanix, talli qalli “sieħbi, jiena għandi xogħol kemm irrid. Jekk il-quddiem tibda taħdem bħali, nieħu pjaċir għax inkun nista’ ngħid li rawwimtek jien”. Grazzi wkoll lill-familja tiegħi li nkoraġġietni u lil kull min qatt emmen fija.

    (Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tas-26 ta’ Lulju 2009)

    2009.07.26 / no responses / Category: Torca - Perspettivi