Posts Tagged ‘John Cremona’
-
QRARA SSOLVI SERQA STORIKA
Kultant inqabbel lil dawn il-gżejjer ċkejknin tagħna ma’ dak it-tip ta’ bniedem li aktar ma titkellem miegħu u iżjed ma ssir taf dwaru, aktar tgħożżu u torbtu ma’ qalbek u kważi kważi tixxennaq li tibqa’ miegħu l-ħin kollu bit-tama li xi darba tasal biex tisma’ dak kollu li għandu x’jirrakkuntalek. Imma naħseb li diġà qtajt qalbi li għad insir naf kollox dwar pajjiżi. L-aktar meta kull darba joħroġ b’xi waħda ġdida! Infatti l-ewwel intervista titratta settijiet ta’ illustrazzjonijiet antiki tat-tempji tal-Ġgantija li qed jiġu esposti għall-ewwel darba fil-pubbliku. It-tieni intervista hija dwar graffit qadim li snin ilu kien insteraq minn santwarju Puniku u ġie rritornat dan l-aħħar permezz ta’ qrara…
L-ewwel intervista ta’ llum laqqgħatni ma’ Nicoline Sagona, il-manager tas-siti ta’ Heritage Malta ġewwa Għawdex. Iltqajna fl-uffiċini ta’ Heritage Malta li jinsabu ġewwa ċ-Ċittadella, faċċata tal-Mużew tax-Xjenza Naturali. Kelli l-iskop li nsir naf aktar dwar wirja temporanja li kienet qed tittella’ fil-post rigward illustrazzjonijiet tad-19 il-seklu tat-tempji tal-Ġgantija.
“Din il-wirja tikkonsisti f’kollezzjoni ta’ diżinji li ħafna minnhom saru fis-snin tletinijiet tad-19 il-seklu. Huma parti mill-kollezzjoni riservata tal-Mużew tal-Arkeoloġija li jinsab ġewwa l-belt Valletta u kollha juru veduti tat-tempji tal-Ġgantija. Ġew esposti għall-ewwel darba għall-pubbliku fin-Notte Gozitana li saret fl-ewwel ġimgħa ta’ Ġunju li għadda. L-attendenza tal-pubbliku kemm ilha miftuħa l-wirja kienet tajba ħafna. Partikolarment it-turisti li jkunu għadhom kif żaru t-tempji tal-Ġgantija, japprezzawhom ħafna dawn l-illustrazzjonijiet.”
X’inhi l-Istorja ta’ dawn l-illustrazzjonijiet?
“Nibda billi niċċara illi l-Ġgantija qatt ma kienet mirduma għal kollox. Ngħidu aħna in-naħa ta’ wara, fejn għandek ħajt b’megaliti kbar immens, dejjem kienet esposta għan-nies, kif jixhdu xi inċiżżjonijiet antiki. Dawn il-binjiet kienu jqajjmu interess kbir, l-aktar għax kienu jiġu abbinati mal-ġganti minħabba l-qies enormi tal-ġebel użat. F’dak il-perjodu, in-nies kienet għadha ma tafx bi Żmien il-Preistorja u infatti kienu jaħsbu li dawn it-tempji nbnew fi Żmien il-Feniċi.
Fl-1820 il-Kulunell John Ottobayer, li kien il-Gvernatur t’Għawdex u kellu r-responsabbiltà mill-amministrazzjoni tal-gżira t’Għawdex, ħa l-inizzjattiva biex inaddaf l-intern ta’ dawn it-tempji mill-ħamrija u l-ġebel li kienu waqgħu għal fuq ġewwa, mill-partijiet ta’ fuq. U hekk kif inkixfu aħjar u wieħed seta’ anki jidħol fihom, it-tempji bdew jiġbdu ħafna aktar nies u t-turiżmu spara ‘l fuq, tant li llum nemmnu li dan il-perjodu huwa marbut mal-Istorja tat-turiżmu f’Għawdex.
F’dawk is-snin kien hemm għatx kbir għall-antikitajiet u għall-informazzjoni dwar kulturi li għebu. Infatti n-nobbli u l-aristokratiċi kienu jitilqulha fuq speċi ta’ Grand Tour madwar siti antiki fl-Ewropa. Maż-żmien dan il-vjaġġ esplorattiv beda jwassal sal-Mediterran u eventwalment anki sa Malta. Ma ninsewx illi f’Malta kien hawn bosta palazzi sbieħ, filwaqt li l-port il-kbir kien ukoll jiġbed ħafna interess. B’hekk, meta l-Ġgantija tnaddfet u ġriet il-kelma dwar it-tempji, dawn it-turisti bdew anki jżuru l-gżira t’Għawdex biex jiġu jaraw b’għajnejhom ‘il-binjiet tal-ġganti’.
Issa jidher illi madwar l-1830, xi artist ġie kkummissjonat biex iwettaq sett ta’ diżinji ta’ dawn it-tempji, aktarx biex iservu bħala souvenirs għal dawn il-viżitaturi. Il-kartolini kienu għadhom ma jeżistux u l-fotografija kienet għadha ma daħlitx u allura jekk xtaqt rikordju ma kienx hemm għażla oħra ħlief ta’ illustrazzjonijiet bħal dawn. Sfortunatament ma nafux min kien l-artist iżda mill-familjarità li kellu mal-pajsaġġ Għawdxi, jidher li hu kellu ħafna ċans sabiex idur u jesplora l-inħawi ħalli jkun preċiż kemm jista’ fix-xogħol tiegħu. Għandna l-ħsieb li jista’ jkun li l-artist kien Malti, xi ħadd mill-familja Busuttil li kienu familja ta’ artisti miż-Żejtun li mbagħad kienu ġew anki joqogħdu Għawdex. Imma s’issa għadna ma sibnix dokumentazzjoni li tipprovdina b’din iċ-ċertezza.
Jidher li dan is-sett kellu ċirkolazzjoni kbira fejn per eżempju fl-1840, dawn l-illustrazzjonijiet dehru f’pubblikazzjoni dwar l-ivvjaġġar li ħarġet f’Pariġi fl-1840 bl-isem ta’ Malte et Gozo. Kopji eżatt bħalhom instabu wkoll miġbura f’manuskritt fil-Biblijoteka Nazzjonali, il-belt Valletta.
Li hu interessanti f’din il-wirja hu li wara li sar dan is-sett ta’ tmien veduti tat-tempji tal-Ġgantija, li kienu ġew diżinjati bil-lapes, saru wkoll xi kopji tiegħu bil-kulur minn artisti oħra u hawnhekk għandna żewġ settijiet minnhom. Dawn is-souvenirs għandhom sinifikat importanti peress li nistgħu nqisuhom bħala dokumenti arkeoloġiċi importanti li ġew prodotti fid-19 il-seklu.”
Dort nifli l-ewwel diżinji li kienu dettaljati ferm. Kienu maħduma b’artistrija mill-aqwa u minn perspettiva li tiġbdek u tħajjrek biex tmur tara fejn qiegħed dak il-post partikolari. Ma ridtx ħafna biex nifhem għala n-nies ta’ dak iż-żmien ħassitha fuq ix-xwiek sabiex tmur u żżur l-inħawi. Ħasra li llum jeżistu numru sewwa ta’ Maltin u Għawdxin li qatt ma rifsu f’dawn is-siti!
It-tempji tal-Ġgantija jinsabu x-Xagħra Għawdex. Jikkonsistu f’żewġ tempji mibnija ħdejn xulxin u huma mdawwra b’ħajt. L-akbar tempju huwa l-eqdem u jmur lura 3600 Q.K. It-tempju l-ieħor inbena xi ftit tas-sekli wara. Fl-1980 it-tempji tal-Ġgantija ngħataw l-unur prestiġġjuż mill-UNESCO bħala patrimonju dinji. Aktar informazzjoni dwar dan is-sit megalitiku u dwar dawn l-illustrazzjonijiet ġiet ippubblikata fi ktejjeb maħruġ apposta minn Heritage Malta bl-isem The Ġgantija Temples: a history of its visitors and views.
Din il-wirja ser iddum miftuħa sat-23 ta’ Lulju 2011. Ħinijiet matul il-ġimgħa mid-9:00am sal-5:00pm u s-Sibt mid-9:00am sa nofsinhar. Dħul b’xejn. Għal aktar dettalji ċemplu 21564188 jew idħlu fil-website www.heritagemalta.org
L-intervista l-oħra wkoll saret fiċ-Ċittadella iżda did-darba kienet fiċ-Ċentru għall-Kultura u Arti fejn iltqajt ma’ John Cremona li huwa responsabbli mill-wirjiet tal-Ministeru t’Għawdex. Ħassejt ċertu emozzjoni stramba hekk kif dħalna f’dak li kien parti mill-ħabs l-antik għax hemm ġew, ġo kmajra minnhom, kien jinsab il-graffit li xi snin ilu kien insteraq minn ġo santwarju Puniku.
F’rapport riċenti li ħareġ mis-Sovrintendenza tal-Patrimonju Kulturali dwar dan il-każ ġie rrappurtat illi fit-30 ta’ Marzu 1988 kienet ixxandret l-aħbar li kien insteraq graffit antik li kien hemm minqux ma’ ħajt fis-santwarju Puniku ta’ Ras il-Wardija. Din kienet telfa mhux biss għal Għawdex iżda għad-dinja kollha, speċjalment għal dawk l-ispeċjalisti tal-arkeoloġija Feniċja-Punika. B’xorti tajba, wara aktar minn għoxrin sena, il-graffit ġie rritornat lill-awtoritajiet Maltin filwaqt li sid l-art minn fejn kien insteraq il-graffit, irrinunzja favur il-Gvern kull dritt fuq l-iskultura.
“Dan il-graffit ġie espost għall-pubbliku għall-okkażżjoni tan-Notte Gozitana imma tant tqanqal interess dwaru li qed naħsbu li nħallu din il-wirja miftuħa sa Awwissu. Wara li tagħlaq din il-wirja, il-graffit ser ikun espost għall-pubbliku b’mod permanenti fil-Mużew tal-Arkeoloġija f’Għawdex.”
Il-ġebla li tħaddan il-graffit ġo fiha kienet magħluqa ġewwa kaxxa tal-ħġieġ, maestuża u siekta, imma bħal donnha tixtieq tirrakkonta l-istorja tagħha u ma tistax … Minflok numru ta’ posters kbar u dettaljati kemm bl-informazzjoni u bir-ritratti kienu qed jimlew il-kuntest dwarha:
Dan is-sit huwa magħruf bħala s-santwarju ta’ Ras il-Wardija u jinsab fit-tarf ta’ preċipizju bejn ix-Xlendi u d-Dwejra. Xi raded li hemm minquxin fil-blat li jinsabu fil-qrib jissuġġerixxu li l-inħawi kienu użati fi Żmien il-Bronż, wara l-1500Q.K., jekk mhux qabel. Jidher li dan is-sit reliġjuż imur lura għaż-Żmien Puniku u għall-perjodu bikri Ruman.
“Dan is-sit arkeoloġiku ġie skavat mill-Missione Archeologica Italiana a Malta bejn l-1964 u l-1967 u r-ritratti li qed jidhru hawnhekk ġew ippubblikati wara li saru dawn ix-xogħolijiet. Bla dubju, in-nies tal-madwar kienet taf bl-eżistenza ta’ dan il-post, akkost li probabbilment ma kinetx taf eżatt x’inhu. Infatti, parti mill-faċċata tal-kamra tas-santwarju kienet magħluqa b’ħajt tas-sejjieħ u mid-dehra kien proprju bis-saħħa ta’ dan il-ħajt li s-sit baqa’ f’tant kundizzjoni tajba. Tant hu hekk illi minn meta l-ħajt twaqqa’ biex saru l-iskavi arkeoloġiċi fil-post, is-sit beda jiddeterjora minħabba li ġie espost għall-elementi.
Ġewwa l-kamra tas-santwarju instabu bosta niċeċ u graffiti mal-ħitan. Wieħed minnhom kien dan il-graffit li għall-ewwel kien maħsub li huwa tal-figura Punika ta’ Tanit. Madanakollu wara xi studji li saru nstab li ma tantx hemm xebħ ma’ din il-figura u li l-graffit aktar kien iqarreb lejn figura umana bi driegħa miftuħin fil-pożizzjoni tas-salib. Jidher li min qala’ l-ġebla tal-graffit minn mal-ħajt, kien jaf sewwa x’qiegħed jagħmel għax din inqalgħet b’sengħa kbira. Iżda l-graffit xorta waħda ġarrab il-ħsara hekk kif parti mid-disinn vertikali tħassar. Ta’ min isemmi li jingħad li dal-post intuża wkoll bħala ermitaġġ fil-Medju Evu u għalhekk jista’ jkun li dan il-graffit jirrappreżenta salib Nisrani. Imma s’issa m’hemm xejn konkluż.”
Mill-posters esebiti fil-post jidher illi waqt l-iskavi kienu nstabu: kamra rettangolari, kuridur, ġibjun u bir f’forma ta’ qanpiena u struttura esterna jew artal. Partijiet minn dawn is-sejbiet reġgħu ġew mirduma taħt it-trab sabiex jibqgħu ppreservati.
Qatt ma kont smajt bih qabel dan is-santwarju ħlief riċentement waqt lekċer dwar il-Feniċi. Ħassejt li kont nonqos lili nnifsi u anki lilkhom jekk ma mmurx inżur dan il-post. Għaldaqstant John Cremona infurmani dwar kif nasal għalih u b’qalbi tħabbat sitta sitta soqt lejn l-inħawi ta’ Kerċem.
Skont l-istruzzjonijiet li tani, waqaft ħdejn l-Għadira ta’ Sarrafflu u pparkjajt fil-viċin. Faċċata tal-għadira ilmaħt irħama li tfakkar individwu li ħalla ħajtu fl-inħawi u minn hemm għaraft li kont wasalt qrib. Inżilt l-isfel minn trejqa ċkejkna u bqajt miexja matulha. Ma kienx esaġera John meta qalli illi x-xeni li kienu jidhru minn hemm fuq kienu meraviljużi! Sa mn’Alla li kont stennejt ix-xemx tbatti ftit għax b’hekk stajt nimxi bil-galbu biex ingawdi l-ġmiel tal-post. Iżda kien hemm ħaġa li kienet qed tinkwetani – l-artijiet li kont għaddejja minnhom kienu kollha privati u kont skomda mhux ftit li bqajt dieħla mingħajr il-permess ta’ ħadd. Qgħadt b’sebgħa għajnejn biex ma nirfes xejn u infatti tant kont aljenata insegwi s-sinjali li bla ma ntbaħt, għaddejt minn fuq is-sit u bqajt sejra ‘l quddiem sakemm finalment, wara li għaddiet aktar minn nofs siegħa u bqajt ma sibtx il-post, indunajt li kont intlift! B’irdumijiet għoljin fil-viċin ma tantx kien post li tiċċajta miegħu u għalhekk ċempilt lil John biex jerġa’ jfehemni aħjar. Erġajt lura lejn l-għolja kbira kollha ġebel li tindika s-sit tas-santwarju u mbagħad qbiżt ħajt tas-sejjieħ li kien hemm taħtha. U dlonk tfaċċa s-santwarju quddiem għajnejja.
Nistqarr li ħallieni bla kliem bi sbuħietu u ħassejt għajnejja jitfawwru bl-emozzjoni…. Għadruni! Tgħidli qalbi qed nikber u qalbi qed issir żgħira wisq. Madanakollu naħseb li parti kbira mill-ferħ li ħassejt kien imqanqal mill-ammont ta’ żmien li għaddejt nistudja dwar dawn l-imberkin Feniċi u issa hemm quddiemi kelli struttura li tiftakar proprju lil dan il-poplu antik li tant spiċċajt nammira. Is-silenzju tal-post bil-baħar fl-isfond ħassejtu jispirani u mill-bokka tal-kamra ħarist il-barra u ppruvajt nara b’għajnejn in-nies oriġinali tal-post. Fin-niċeċ madwari immaġinajt l-istatwi tal-allat u minn taħt il-għajn deherli li rajt lil xi ħadd inaqqax graffit wara l-ieħor….
Dort daqsxejn mal-post u nkwetajt mhux ftit meta ndunajt illi s-sit kien qiegħed jiddeterjora b’rata allarmanti. Xhieda ta’ dan kienet id-differenza ovvja bejn ir-ritratti esposti fil-wirja u l-kundizzjoni li jinsab fiha illum. Jidher li hemm xi pjanijiet biex il-post jiġi ikkonservat imma ma kelli l-ebda konferma min-naħa tas-Sovrintendenza meta staqsejt. Hija dilemma kbira kif taqbad tipproteġi post bħal dan. Indubbjament is-sit huwa wisq espost għal kull element tan-natura imma ġmielu hu proprju dan. Hija ħasra kbira meta tara t-tinqix antik u ta’ valur tant kbir jisfuma fix-xejn fil-blat li oriġinarjament issawwar minnu. Nittama li issa li s-sit qed jiġbed tant attenzjoni fuqu, jiġbed ukoll l-interess ta’ min hu responsabbli biex jiġi protett mill-aktar fis possibbli. Nixtieq ħafna li l-ġenerazzjoni ta’ warajja jkollhom l-opportunità bħali li jħossu dik il-fjamma ta’ kburija li post bħal dan jinstab proprju f’pajjiżna!
Ma kontx ċerta jekk għandix nagħti dawn id-dettalji preċiżi tal-post iżda l-arkeologu Dr Nicholas C Vella li jispeċjalizza fil-qasam tal-Feniċi, spjegali illi l-pubbliku għandu kull dritt li jkun jaf fejn hu post bħal dan għax huma n-nies stess li għandhom ikunu l-aqwa gwardjani tal-patrimonju kulturali tagħna. Inkwetah biss il-fatt li l-post fejn qiegħed is-santwarju huwa privat u li għalhekk ħadd ma jista’ jaqbad u jidħol mingħajr il-permess tas-sid.
(Nota: Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tas-26 ta’ Ġunju 2011)
-
WAQT ĦARBA S’GĦAWDEX
Ix-xogħol qatt ma bżajt minnu imma daqstant ieħor dejjem fittixt il-bilanċ fejn imqar għal ftit mumenti nkun nista’ nieqaf u nistrieħ u ngawdi l-frott ta’ dak li nkun qed naħdem għalih. Għaldaqstant hekk kif għal dawn l-aħħar ġimgħat tħabatt u stinkajt biex ippreparajt ruħi għall-eżamijiet, bl-istess ħeġġa dil-ġimgħa tlaqt daqsxejn ir-riedni u ħrabt lejn il-gżira qariba tagħna Għawdxija. Bakkart biex nilħaq il-vapur kmieni u hekk kif waqt il-vjaġġ qasir iżżerżaqna fuq wiċċ l-ilma kaħlani u sabiħ minn quddiem il-gżejjer ta’ Kemmuna, bħal iddubitajt jekk wara kollox nixtieqx li qatt jinbena dak il-famuż pont li għandu jgħaqqad liż-żewġ gżejjer prinċipali. Tgħid kieku dan is-sens ħelu ta’ avventura jogħsfor? Il-bieba kbira tal-vapur tniżżlet u soqt ħafif il-barra bħal għasfur ħiereġ mill-gaġġa. Fost l-attivitajiet l-oħra li kont ippreparajt, kelli ppjanati wkoll xi intervisti interessanti. Għeżież qarrejja, peress li dan l-aħħar ħassejt in-nuqqas tagħkom, iddeċidejt li waqt din il-vaganza neħodkhom miegħi…
L-ewwel intervista kienet ma’ John Cremona fil-Ministeru t’Għawdex fejn bħalissa b’kollaborazzjoni ma’ Heritage Malta, għaddejja wirja ta’ xogħolijiet artistiċi tal-iskultur Vincent Apap. Uħud minn dawn ix-xogħolijiet kienu jinsabu fil-kollezzjoni riservata tal-Mużew Nazzjonali tal-Arti, filwaqt li xi oħrajn reċentement ġew mogħtija b’donazzjoni lil Heritage Malta mill-familjari tal-artist stess u allura din hija okkażżjoni unika biex wieħed jarahom kollha flimkien.
“Kull sena fin-Notte Gozitana, ġewwa s-swali tal-Ministeru t’Għawdex, tittella’ wirja ta’ xogħolijiet ta’ kalibru sabiex il-poplu jkun jista’ jgawdi u japprezza t-talenti artistiċi ta’ numru ta’ individwi li għamlu isem f’pajjiżna. Din id-darba l-għażla tagħna waqgħet fuq l-iskultur rinomat Malti Vincent Apap. Nixtieq insemmi li din hija l-ewwel wirja tax-xogħolijiet ta’ dan l-artist li qed issir wara li huwa ġie nieqes fl-2003. Fuq uħud minn dawn ix-xogħolijiet artistiċi kien hemm il-bżonn li jsir xi xogħol ta’ konservazzjoni mid-Diviżjoni tal-Konservazzjoni ta’ Heritage Malta, kemm biex dawn jinżammu fi stat tajjeb u kif ukoll sabiex ikunu jistgħu jiġu esposti għall-pubbliku f’din il-wirja.
Din il-wirja ġiet maqsuma f’ħames taqsimiet: xbiehat, busti ta’ monumenti pubbliċi, xogħolijiet konnessi mal-familja rjali, xogħolijiet sagri u skulturi assoċċjati mat-tfal.”
Bdejna nduru ma’ dawn ix-xogħolijiet li kollha għandhom l-istorja partikolari tagħhom. Fosthom laqgħatni ħafna bust li kien juri x-xbieha ta’ żewġt itfal; proprjament iż-żewġt aħwa tal-artist, li huwa wettaq meta kellu biss 14 il-sena!
“Fis-sezzjoni tat-tfal naturalment tara l-ispontanjetà u l-immedjatezza tal-karattri. Huwa xogħol frisk u forsi ftit anqas tradizzjonali mill-oħrajn. Ta’ min isemmi illi Apap kien magħruf ħafna għall-ħeffa li kien jaħdem biha, fejn fi ftit minuti kien kapaċi jifforma xbieha tajba ħafna ta’ dak li jkun poġġut quddiemu. Infatti waqt intervista li darba ta l-artist stess kien semma li ċerti individwi impenjatissimi ħafna, bħal ngħidu aħna Winston Churchill, kien allokalu għaxar minuti biss biex jippużalu. Il-kapaċità li jaħdem malajr xbieha fil-materjal li jkollu taħt idejh għenitu biex joħloq xogħolijiet li artisti oħra forsi jsibu aktar imprekattivi – bħal ngħidu aħna meta l-mudelli jkunu tfal u ma tantx ser joqogħdulek fl-istess poża għal ħin twil. Kien favorih ukoll il-fatt li kien jippreferi jaħdem ‘live’, bil-persuna preżenti quddiemu. B’hekk ix-xebħ kien joħroġ ħafna aktar.”
Infatti inklużi fil-wirja kien hemm ukoll busti ta’ diversi personaġġi barranin magħrufa bħall-Prinċep Charles, id-Duka ta’ Kent u l-Prinċep Filippu, Duka ta’ Edinburgh.
“Flimkien ma’ ħuħ Willie Apap li kien pittur, Vincent Apap kellu l-opportunità li jitla’ jaħdem f’Buckingham Palace fejn hemmhekk dawn iż-żewġ artisti Maltin wettqu xogħolijiet mill-ifjen li llum jinsabu f’bosta kollezzjonijiet privati. Permezz ta’ din il-wirja għandna l-possibilità li napprezzaw l-id tal-iskultur li tidher ċara ħafna fuq dawn il-buzzetti tal-ġibs.”
Imxejna aktar il-ġewwa fejn did-darba kien hemm xi buzzetti ta’ xogħolijiet sagri.
“Vincent Apap ħadem bosta xogħolijiet għall-knejjes tal-gżejjer tagħna. Ma setax jonqos li peress li huwa kien minn Tas-Sliema, wieħed isib preżenza sabiħa u numeruża tax-xogħolijiet tiegħu fil-Knisja tan-Nazzarenu f’Tas-Sliema. F’din is-sezzjoni fosthom għandna dan is-sett ta’ buzzetti konnessi ma’ personaġġi tal-Bibbja li minnhom finalment inħadmu statwi kbar li jinsabu fil-knisja li semmejna.”
Inzerta illi l-biċċa xogħol l-aktar għal qalb John kienet proprju f’din is-sezzjoni…
“Hija din l-istatwetta tal-ġibs mogħtija kulur sewdieni biex tixbaħ lill-materjal tal-bronż. Turi rappreżentazzjoni tat-tentazzjonijiet ta’ Sant’Antnin. Jogħġobni ħafna l-istil li nħadmet bih: taħlita ta’ stil tradizzjonali klassiku flimkien ma’ dak modern. In-nisġa ta’ figuri li bħal donnhom qed jissieltu biex joħorġu mill-forma tax-xbieha tal-qaddis huma qawwija ħafna u jwasslu l-messaġġ b’mod b’saħħtu u ċar.”
L-isfond tas-sala jagħlaq bil-kapolavuri monumentali ta’ dan l-iskultur li ċertament huma l-aktar magħrufa mal-pubbliku. Sett ta’ busti kbar, did-darba ta’ diversi personaġġi Maltin kienu xempju tax-xogħol dettaljat li kien magħruf għalihom dan l-artist. Fl-istess ħin, il-qies imdaqqas tal-busti jagħti indikazzjoni ċara tal-kobor tax-xogħol finali meta komplut bil-bqija tax-xbieha tal-personaġġ. Ħasra li ma kienx hemm xi bust tal-ġganti li minnhom Vincent Apap sawwar il-funtana tat-Tritoni, liema xogħol probabbilment ser ikun dak l-aktar miftakar għalih.
Sabiex wieħed ikollu aktar dettalji dwar il-ħajja ta’ dan l-iskultur u kif ukoll informazzjoni dwar ix-xogħolijiet preżenti f’din il-wirja, wieħed jista’ jakkwista l-pubblikazzjoni bit-titlu Vincent Apap (1909-2003) fejn wieħed isib kitbiet ta’ Sandro Debono, Bernadine Scicluna, Kenneth Cassar, Gabriel Pellegrini u t-tim li wettaq xogħol ta’ konservazzjoni fuq din il-kollezzjoni.
Il-wirja ser tibqa’ miftuħa sal-aħħar ta’ Lulju 2011 (esklużi il-festi pubbliċi). Dħul bla ħlas. Ħinijiet: Mit-Tnejn sal-Ġimgħa mit-8:30am sas-12.45pm. Is-Sibt u l-Ħadd mid-9:00am sa 12:00pm. Għal aktar tagħrif wieħed jista’ jċempel fuq 22100225.
John Cremona li huwa responsabbli mill-organizzazzjoni ta’ dawn il-wirjiet fis-swali tal-Ministeru t’Għawdex, ma naqasx milli jdawwarni wkoll mal-bqija tal-bini li ċertament għandu storja interessanti ferm. Infatti dan il-bini kien jifforma parti minn sptar antik li nbena fi żmien il-Kavallieri ta’ San Ġwann għall-ħabta tat-18 il-seklu. Numru ta’ kwadri artistiċi li bosta minnhom kienu jżejjnu s-swali ta’ dawk iż-żminijiet, illum ġew restawrati u tpoġġew lura mill-ġdid mal-ħitan ta’ dan il-post ħalli jkunu jistgħu jitgawdew aktar mill-pubbliku. Marbuta ma’ dan il-post hemm ukoll ġrajja mqanqla dwar il-Kanonku tal-Kattidral t’Għawdex, Giovanni Maria Camilleri, li kien ħalla ġidu kollu biex inbena dan l-isptar, liema deċiżjoni probabbilment swietlu ħajtu meta huwa flimkien mas-seftura tiegħu sfaw maqtula f’daru fiċ-Ċittadella.
U kumbinazzjoni, t-tieni lwog kien proprju fiċ-Ċittadella fejn did-darba John Cremona ħadni nżur wirja arkeoloġika li tinsab fiċ-Ċentru għall-Kultura u Arti (l-informazzjoni dwarha ser tidher il-Ħadd li ġej). Dan il-post li llum jilqa’ fih diversi wirjiet u attivitajiet kulturali, fi żmien il-ħakma Ingliża kien intuża bħala ħabs. Is-swali medjevali, illum imdawwla u rinovati, jilqgħuk ħafna. Imma ngħid għalija l-aktar impressjonanti kien it-tinqix antik fuq il-ħitan tagħhom, fosthom ta’ forom ta’ jdejn u xwieni, li l-priġunieri ta’ dak iż-żmien ħallew mal-ħitan bħala evidenza tal-preżenza tagħhom hemmhekk.
“Hija proprju din l-atmosfera medjevali ta’ dawn il-galleriji li jiġbduni kull sena lejn Malta,” stqarret Colette Marchant, artista Franċiża li bħalissa qed tesponi x-xogħolijiet ta’ pittura tagħha f’dan il-post.
Infatti din hija t-tielet wirja li din l-artista qiegħda ttella’ f’dan iċ-Ċentru. Magħrufa sewwa bħala pittriċi astratta, il-karatteristika ta’ Colette hija li tpinġi mingħajr l-użu tal-pniezel u tiddiżinja biss b’idejha. Tispira ruħha ħafna mid-dawl u min-natura. Ix-xogħolijiet tagħha għandhom l-iskop li jwasslu messaġġ ta’ trankwillità u ta’ skoperta, b’mod sempliċi imma profond u kkulurit li jserraħ l-għajnejn, il-qalb u r-ruħ. Tgħix fi Franza imma waqt dawn il-wirjiet tagħżel dejjem li tmur toqgħod ix-Xlendi, post li hu għal qalbha ħafna, fejn speċjalment tapprezza l-kuluri ta’ nżul ix-xemx li jżejjnu l-inħawi tal-madwar.
Din il-wirja ser iddum sas-26 ta’ Ġunju 2011. Ħinijiet mit-Tnejn sal-Ġimgħa bejn l-10.00am u l-4:00pm. Is-Sibt u l-Ħadd bejn il-11:00am u t-3:00pm. Aktar dettalji fuq 99855103.
Deċiża li ngawdi dak kollu li seta’ joffrili l-post, did-darba paxxejt il-lat antropoloġiku tiegħi fejn fis-swali ta’ fuq taċ-Ċentru għall-Kultura u Arti skoprejt wirja oħra dwar il-Festi ta’ Dari f’Għawdex.
Din il-wirja etnografika tinkludi fiha bosta oġġetti relatati mas-suġġett tal-festi fi żminijiet antiki. Fosthom wieħed isib dekorazzjonijiet antiki ta’ dari bħal skudetti tal-injam li jmorru lura għad-19-il seklu li wħud minnhom huma fil-forma ta’ Kavallieri ta’ San Ġwann u li magħhom kienu jiddendlu l-bnadar. Personalment għoġbuni ħafna r-ritratti li kienu juru xeni differenti mill-ħajja ta’ snin imbiegħda. In-nies jippużaw ferħanin u kburin għar-ritratt kienu lebsin il-ħwejjeġ ta’ dak iż-żmien, uħud fi sfond ta’ nħawi li llum inbiddlu ħafna. Min jaf x’sar minnhom dawn l-individwi? Min jaf għadx hemm min kapaċi jagħrafhom illum bħala xi ħadd mill-antenati tiegħu? Ritratt minnhom kien juri l-Banda tad-Dudi, li kienet l-ewwel orkestrina li ffurmat f’Santa Luċija, Għawdex u li kienet tikkonsisti minn grupp żgħir ta’ mużiċisti li kienu jduru fit-toroq Għawdxin sabiex iferrħu l-udjenzi li jinġabru madwarhom. Fost ritratti oħra li juru purċissjonijiet bl-istatwa tal-qaddis patrun, dak iż-żmien statwi ġodda fjamanti, kien hemm ukoll xi ritratti li juru tradizzjonijiet magħrufa bħall-Benedizzjoni Ewkaristika minn fuq il-baħar f’Marsalforn jew il-ġostra waqt il-festa tal-Madonna tal-Karmnu fix-Xlendi, b’qatta’ żagħżagħ jistennew ħerqana biex jipparteċipaw.
Ktejjeb żgħir miġbur mill-antropologu Dr Ray Debono Roberts ikompli jagħti aktar dettalji dwar dawn l-egħruq tal-festi Maltin. Sadanittant waqt din il-wirja wieħed isib ukoll formoli fejn qed tintalab informazzjoni u ritratti dwar il-festi t’Għawdex li kienu jsiru qabel l-1955 sabiex dawn jiġu nklużi f’pubblikazzjoni li qed tiġi ppreparata dwar dan il-qasam. Din il-wirja ser tibqa’ miftuħa sal-aħħar ta’ Ġunju 2011.
Stagħġibt kemm kien hemm x’tara u dan meta kont qed indur biss fl-akkwati tar-Rabat Għawdex! Iżda issa kien imiss li nistrieħ ftit u għaldaqstant erħejtilha lejn il-villaġġ tax-Xlendi, fejn qrib it-taħbita nebbiexa tal-baħar ċar kristall, poġġejt f’restorant li dewwaqni naqra benna tal-kċina Għawdxija. Fl-istess ħin kont qed nistenna x-xemx tbatti ftit għax f’moħħi kelli avventura ċkejkna. Imma għalissa ser nieqaf hawn sabiex ingawdi daqsxejn dawn il-memorji sereni. Ngħidilkhom aktar il-ġimgħa d-dieħla…
(Nota: Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tad-19 ta’ Ġunju 2011)
Travelogue
Archives
M | T | W | T | F | S | S |
---|---|---|---|---|---|---|
« Jan | ||||||
1 | 2 | 3 | ||||
4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 |
18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 |
25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31 |
Recent Posts
- A MATTER OF FATE
- MALTA’S PREHISTORIC TREASURES
- THE MAGIC IS IN THE DETAIL
- THE SELLING GAME
- NEVER FORGOTTEN
- Ġrajjiet mhux mitmuma – 35 sena mit-Traġedja tal-Patrol Boat C23
- AN UNEXPECTED VISIT
- THE SISTERS OF THE CRIB
Comments
- Pauline Harkins on Novella – Li kieku stajt!
- admin on IL-KARNIVAL TRAĠIKU TAL-1823
- Albert on IL-KARNIVAL TRAĠIKU TAL-1823
- Martin Ratcliffe on Love in the time of war
- admin on 24 SENA ILU: IT-TRAĠEDJA TAL-PATROL BOAT C23