Posts Tagged ‘John Joseph Borg’

  • WISQ AKTAR MINN GĦAR

    L-għerien joħolqu ċerta ġibda partikolari fil-bniedem. Forsi minħabba li fl-ewwel snin bikrin tiegħu dawn offrewlu rifuġju, filwaqt li ħitanhom servew bħala tila primittiva għall-espressjoni tal-eqdem artisti. Jista’ jkun ukoll minħabba li fil-qalba mudlama tagħhom l-għerien jagħtu lok għal kull xorta ta’ ħolm u leġġendi fejn il-bniedem jista jimraħ u joħloq mostri waħxin, kreaturi strambi, annimali feroċi, draguni fantastiċi, sħaħar potenti, friefet il-lejl li jixorbu demm in-nies u l-lista ma tispiċċa qatt. Fl-istessIl-bambin fl-Għar ta' Xerri, Għawdex ħin huwa interessanti wkoll li saħansitra l-Bambin Ġesù għażel li jitwieled f’għar u allura hawnhekk l-atmosfera ta’ dawn il-postijiet tinbidel f’waħda ħelwa, solenni u qaddisa, għalkemm fqira. Issa li beda Diċembru, ma teħodhiex bi kbira hekk kif tibda tara numru konsiderevoli ta’ mudelli żgħar t’għerien iżejjnu ħafna mid-djar tal-Maltin, kull wieħed mirqum bl-istil partikolari tiegħu, imma kollha jħaddnu dik l-istatwetta ċkejkna tat-tarbija divina. Madanakollu żgur li qatt ma bsart li anki f’25 pied taħt l-art, fis-silenzju antik ta’ l-Għar Ta’ Xerri, kelli nsib ukoll ix-xbieha tat-tfajjel ċkejken jitwennes mill-ġmiel tal-istalaktiti u l-istalagmiti tal-post.

    Żort bosta għerien f’diversi pajjiżi u kollha kellhom dik ix-xi ħaġa partikolari tagħhom: uħud kienu kbar ħafna, tant li biex dornihom irkibna tren, f’oħrajn kellna nikru l-ġgieget tal-post għax il-kesħa kienet ixxoqq il-għadam, filwaqt li f’numru żgħir ħafna kien hemm ukoll taħżiżiet primittivi mal-ħitan. Did-darba fil-gżira t’Għawdex fix-Xagħra, għand Ta’ Xerri, sibt għar relattivament imdaqqas u li jista’ jitqies bħala teżor ġeoloġiku. Imma nistqarr li l-aktar li laqgħatni f’dan il-post kien dak is-sens ta’ merħba fil-familja, hekk kif numru ta’ familjari minn Ta’ Xerri fosthom Mananni, Vicky, Joanne, u Joseph ġew jiltaqgħu miegħi sabiex jirrakkuntawli dwar is-sejba storika ta’ dan l-għar.

    “Fl-1923 nannuwi Ġużeppi Xerri kien qiegħed iħaffer spiera fid-dar tiegħu. F’dawk iż-żminijiet f’dawn l-inħawi ma kienx hemm servizzi tal-ilma u għalhekk kull min kien jibni daru hemmhekk, kellu jħafferĠużeppi Xerri li sab l-Għar Ta' Xerri spiera biex jinqeda għall-bżonnijiet tiegħu. Kienet biċċa xogħol iebsa hekk kif il-blat kellu jitbaqqan biċċa biċċa bl-idejn. Għalhekk tista’ taħseb x’baqa’ f’Ġużeppi hekk kif wara li niżel 25 pied taħt l-art titfaċċa toqba kbira quddiemu. Ħaseb li kien iltaqa’ ma’ xi dagħbien żda meta hu niżel biex jittawwal ħalli jara x’sab, għaraf li fir-realtà x-xorti kienet daħkitlu għax hemm, proprju taħt daru, kienet iffurmat opra naturali ta’ stalaktiti u stalagmiti l-ġmiel tagħhom.”

    Joseph Xerri li llum għandu 69 sena, jiġi n-neputi ta’ Ġużeppi, u jiftakar sewwa lin-nannu jheda jirrakkonta dwar dik il-ġurnata immemorabbli.

    “Naħseb li kultant ikun destin għaliex meta sfrundat l-art, in-nannu nzerta li ġie proprju fil-qalba tal-għar u għalhekk seta’ jifhem mill-ewwel il-valur tal-post. Li kieku minflok niżel ħarira lejn naħa jew oħra, jew kien ikisser xi biċċa minnu, inkella jaf kien isib biss xi żewġ stalaktiti u jibqa’ nieżel ‘l isfel bla ma qatt jiskopri dan is-sit. Xi 35 sena qabel, madwar 100 metru ‘l bogħod, kien instab l-Għar ta’ Ninu li wkoll kellu dawn il-karatteristiċi u għaldaqstant in-nies kienu diġà jafu sewwa bil-preġju ta’ postijiet bħal dawn.”

    Inżilna 36 tarġa ‘l isfel matul garigor dejjaq li wassalna proprju fil-post fejn kienet infetħet il-bokka tal-għar. Joseph beda jurini kif għall-ewwel l-għoli tal-għar kien biss ta’ 4 piedi.

    “Nannuwi kien ambjentalist kbir u għalhekk lanqas dam jaħsibha xejn biex iwaqqaf ix-xogħol kollu li kien qed jagħmel għall-ispiera ħalli minflok jara kif jista’ jippreserva l-post u jirranġah biex ikun jista’Il-garigor fl-Għar Ta' Xerri wkoll jilqa’ l-pubbliku fih.  Minnufih beda jqatta’ fil-qiegħa tal-art biex iżid l-ispazju fejn wieħed seta’ jimxi aktar komdu madwar il-mogħdijiet li fforma hu stess. In-nies kellha kurżità kbira biex tara x’kien sab Ġużeppi u l-viżitaturi kienu jiġu bil-gzuz anki minn Malta u minn pajjiżi oħra. Ta’ min isemmi li fil-bidu ma kienx hawn dan il-garigor biex tinżel minnu. Infatti n-nies kienu jitniżżlu wieħed wieħed permezz ta’ apparat magħruf bħala buzzell fejn wieħed kien jirkeb fuq pjattaforma ċkejkna li kienet marbuta ma’ xi ħbula ħoxnin, imbagħad żewġ persuni kienu jdawwru l-manki fuq kull naħa u dak li jkun jitniżżel isfel. Però n-nannu jirrakkonta li darba minnhom ġie jżur dan il-post Lord Strickland u meta ra dik il-meravilja ta’ post offra huwa stess li jħallas għall-ispejjeż biex sar dan il-garigor u anki għall-kamra fl-entratura tad-dar fejn il-familja setgħet tilqa’ b’mod aktar komdu l-viżitaturi li kienu jiġu.”

    Għal mument bdejt nimmaġina x’kien jgħaddi minn moħħ dawk li dari kienu jitniżżlu ‘l isfel f’dal-qiegħan bil-ħbula. Ma kellix dubju li kien stil aktar avventuruż imma ċertament ukoll aktar imwiegħer. Għax anki int u nieżel mill-garigor modern tħossok qisek nieżel fil-qalba tad-dinja! Joseph jiftakar lil nannuh iwiddibhom biex ma jinżlux weħidhom ġo l-għar għax kien jibża’ li jagħmlulu l-ħsara. Imma wisq naħseb li l-inkwiet ta’ Ġużeppi kien ħafna akbar minn hekk għax darba kienet ser tiġri waħda tinkiteb fil-familja!

    “Darba minnhom ħu n-nannu bla ma qal xejn lil ħadd, fettillu jinżel jittawwal waħdu fl-għar. Niżżel miegħu xemgħa u kaxxa sulfarini u beda għaddej matul il-mogħdijiet meta f’ħin minnhom waqgħatlu l-L-Għar Ta' Xerrikaxxa tas-sulfarini, intfietlu x-xemgħa, u ma seta jara xejn aktar, la biex jerġa’ jagħmel ftit dawl u lanqas biex isib il-bokka tal-għar. Imwerwer beda jwerżaq u jgħajjat kemm jiflaħ imma minn hemm taħt, mhux la kemm tisimgħu! Id-dar l-antika tan-nannu kienet differenti minn kif inhi llum. Kienet kbira ħafna u bejn il-biċċa abitata u dan l-għar kien hemm bitħa wiesgħa. Fuq kollox kienet ġo sqaq dejjaq li ma jinfidx. Meta t-tfajjel baqa’ ma rritornax id-dar, il-familja tiegħu ħarġet tfittxu ma’ kullimkien imma ħadd ma basar fejn kien. Għamel jumejn waħdu hemm isfel sakemm fl-aħħar xi ħadd ġietu f’moħħu li jfittxu fl-għar u sabuh! Min jaf kemm il-darba smajtha dil-ġrajja minn fomm iz-ziju stess stess imma l-għar xorta baqa’ dejjem għal qalbu ħafna, tant li meta kiber, kompla ħaffer pied ieħor ‘l isfel fl-art biex nies ta’ statura itwal ikunu jistgħu joqogħdu aktar komdi. Aktar il-quddiem in-nies saret taf lil zijuwi bħala Dun Mikelanġ Xerri.”

    Ir-rakkonti komplew għaddejjin. Kont qed napprezza ħafna nitkellem ma’ Joseph li kien qed jgħaddili din l-informazzjoni tant prezzjuża speċjalment peress li kienu żminijiet li għex hu stess. Fosthom qalli li fi żmien it-tieni gwerra dinjija, dan l-għar serva wkoll bħala xelter għall-familja.

    “Ommi kienet tgħidli li kelli sitt xhur meta kienet tniżżilni hawn fi żmien il-gwerra. Għall-ewwel kienu jistkennu madwar il-garigor imma meta mietu xi nies fix-Xagħra wara li waqgħu xi bombi fl-inħawi, huma bdew jibżgħu li jekk taqa’ bomba fil-bokka tal-għar, kienu jmutu kollha hemm. Għalhekk in-nannu beda jqatta’ l-ħin ikompli jħaffer aktar il-ġewwa fl-għar. Hekk jew hekk kien perikoluż wisq biex jibqa’ jaħdem fl-għelieqi. Ħaffer ukoll kamra f’ħajt minnhom fejn ma kien hemm l-ebda karatteristiċi partikolari u meta kien isir xi attakk, konna nistkennu hemm sakemm jgħaddi kollox. Meta l-gwerra spiċċat, in-nannu reġa’ mbarra l-kamra bil-ġebel iżda t-tifkiriet li għexna hemm isfel għadhom ħajjin sewwa.”

    Forsi issa tistgħu tifhmuni aħjar dwar x’ridt infissrilkhom meta ddeskrevejt x’laqgħatni l-aktar f’dan il-post. Għax b’differenza ta’ inħawi oħra, f’dan l-għar, apparti li tista’Formazzjonijiet fl-Għar Ta' Xerri tapprezza l-ġmiel tal-post, tista’ tħoss ukoll il-polz innifsu ta’ din il-familja li wara kollox tirrappreżenta l-bqija tas-soċjetà tagħna. Ħadt gost nisma’ lil Joseph jispjegali u jimmarkali l-aktar partijiet interessanti tal-għar fejn fosthom stajna nagħrfu kwantità kbira ta’ forom fil-ġebel li kienu jixbħu għadd ta’ annimali, tjur u bosta figuri oħra mlewwna b’ilwien varji li skulaw fil-ġebel mill-ħamrija ta’ fuq.

    “Ara hawnhekk…. isma’ ftit il-ħoss differenti li jagħmlu dawn l-istalaktiti,” qalli hekk kif ħabbat bir-reqqa fuqhom u għamlu ħoss sabiħ kull wieħed. “Sfortunatament kien hawn oħra bħalhom hawnhekk li hi wkoll kellha l-ħoss partikolari tagħha. Imma darba minnhom ġew salt viżitaturi f’daqqa u bla ma ntbaħna, xi ħadd qaċċatha biex ħadha miegħu bħala rikordju!”

    Ħallini bla kliem. Kulħadd jaf li dawn il-forom ġeoloġiċi jieħdu numru kbir ta’ snin biex jieħdu surithom. U mbagħad hawn min tiġih f’rasu li jqaċċathom f’sekonda!

    “Għalhekk għandna dawn in-noti hawnhekk biex ħadd ma jmisshom b’idejh imma kultant ċerti nies ma jifhmux xi ħsara jkunu qed jikkawżaw meta jmorru kontra dawn ir-regoli. Biss biss ara, dil-kolonna hija l-ikbar waħda li hawn f’dan l-għar u din jaħsbu li ħadet madwar nofs miljun sena biex kibret!”

    Imxejna passejn oħra u Joseph qabad biċċa ġebla partikolari li kienet hemm apposta biex tintwera lill-pubbliku. Kienet tqila ferm, lanqas temmen li ffurmat biss mill-ilma u Joseph Xerrimill-minerali.

    “Dal-materjal jgħidulu alabastru u ġebla bħal din li kieku kellha tiġi sserata min-nofs tkun il-ġmiel tagħha. Ħares lejn il-forma tal-ġebel l-ieħor li jieħu surtu skont il-karatteristiċi differenti li jsib ruħu fihom: per eżempju dawk il-forom li aħna nistħajjluhom widnejn l-iljunfant ma sarux permezz tal-qtar tal-ilma bħall-istalaktiti u l-istalagmiti, imma billi l-ilma ċarċar magħhom u ħareġ dak id-disinn.”

    Għaddejna minn parti oħra li kient tidher wisq għall-qalb Joseph.

    “Ma nixba qatt inqatta’ l-ħin hawn taħt u aktar u aktar meta nkun qed nuri dawn il-kapolavuri naturali lil xi ħadd. Partikolarment din in-naħa hija mżejjna b’għadd ta’ ġebel li nafuh bħala qroll u kif inkun għaddej minn hawn, aktar nistħajjilni għaddej minn ġo xi għar taħt qiegħ il-baħar milli taħt l-art.”

    Finalment ġejna wkoll ħdejn spiera li did-darba nannuh Ġużeppi kien irnexxielu jħaffer sal-aħħar.

    “In-nannu mmarka post ieħor fejn ra li ma setax jagħmel ħsara lill-għar u reġa’ beda jħaffer ftit ftit sakemm laħaq dan l-għar u mbagħad baqa’ nieżel 15-il pied ieħor sakemm sab it-tafal u l-ilma. Fil-bidu kien jittella’ l-ilma bil-barmil u t-tarjola. Illum ix-xogħol eħfef għax hawn il-pompa.”

    Kienet ix-xbieha tat-tarbija ċkejkna tal-Bambin Ġesù li laqgħatna hekk kif dħalna fl-għar u kienet hi wkoll li sellmitilna hekk kif wasalna biex nitilqu. Naturalment titpoġġaKolonna maħsuba li ħadet nofs miljun sena biex issawret hemm biss f’dan iż-żmien ħlejju tal-Milied, anki sabiex tkompli tagħti laqta’ oħra aktar familjari lill-post. Hija ħasra li llum il-viżitaturi f’dan il-għar naqsu ħafna b’mod speċjali t-turisti.

    “Ħafna mit-turisti li jiġu fil-gżira t’Għawdex ikollhom programm lest mill-gwida tagħhom fejn ser jittieħdu. Imma għal xi raġuni, ħadd m’għadu jġibhom ‘l hawn. Jeħduhom iżuru l-postijiet tas-soltu, dawk l-aktar popolari, u mbagħad jerġgħu jħaffuhom lura lejn Malta. Aħna nikkunsidraw lil dan il-post bħala sit importanti daqs l-oħrajn. Ma naħsbux li hu sewwa li dawk li jiġu jżuru gżiritna qed jiġu mċaħħda milli jiskopru wkoll dawn it-tipi ta’ siti li għandna hawnhekk. Infatti dawk il-Maltin u t-turisti li jsiru jafu b’dan l-għar u jiġu jarawh, kollha jibqgħu impressjonati ħafna bi ġmielu. ”

    U ntenni għal dawk li huma responsabbli minn dawn it-turisti li jżuru l-gżejjer tagħna – tinsew qatt li wieħed mill-aqwa prodotti Maltin hijaL-entratura għall-Għar Ta' Xerri sempliċiment l-akkoljenza sabiħa u ġenwina li l-poplu tagħna kapaċi jwassal u li ilu magħruf għaliha għall-mijiet ta’ snin. Infatti ħames familji minn Ta’ Xerri joqogħdu fl-inħawi tal-għar, fejn saħansitra t-triq issemmiet għal dal-post, sabiex kuljum, anki fil-ħdud u l-festi huma jilqgħu bil-qalb lil kull min jogħġbu jinteressa ruħu f’dat-teżor sabiħ tagħhom.

    “L-Għar Ta’ Xerri huwa għal qalbna ħafna għax ifakkarna fil-galbu li wera Ġużeppi meta nstab dan il-post u l-ħila li kellu biex żammu u ppreżentah lin-nies bl-aħjar mod possibbli. Inħossuna obbligati li nkomplu naqsmu l-imħabba li hu kellu għal dan l-għar u li llum tħeġġeġ anki f’qalbna. Huwa wirt sabiħ li ħallilna sabiex nibqgħu nġeddu l-memorji tiegħu u anki biex nuru lil kulħadd x’kapaċi toħloq din l-art sbejħa tagħna.”

    L-Għar Ta’ Xerri jinsab fi Triq l-Għar Ta’ Xerri fix-Xagħra, Għawdex.

    INTERVISTA: JOHN JOSEPH BORG – Kuratur Prinċipali tal-Mużew tal-Istorja Naturali

    Tkellimt ukoll ma’ John Joseph Borg dwar dawn il-fenomeni naturali, fejn fosthom staqsejt kif jiffurmaw l-istalaktiti u l-istalagmiti, jekk f’inħawi fejn jinstabu numru ta’ għerien bħal dawn ikunx hemm il-periklu li l-art tkun instabbli u anki xi tfisser dagħbien?

    “L-istalaktiti u l-istalagmiti jiffurmaw meta jkollok kundizzjonijiet ideali fosthom: ilma li jiskula minn ġewwa l-blat, bil-mod iżdaJohn Joseph Borg konsistenti, ġir (lime), u klima adatta ġewwa l-għar, jiġifieri mingħajr kurrenti tal-arja kif ukoll temperatura stabbli.

    L-inħawi tax-Xagħra huma magħmula mill-ġebla tal-Qawwi Ta’ Fuq (Upper Coralline Limestone). F’ċerti żoni ta’ dan il-blat xi drabi jistgħu jiffurmaw kanali, għerien u spazji vojta oħrajn. Infatti fix-Xagħra nsibu numru ta’ għerien bħal Ta’ Xerri, Ta’ Ninu, Ta’ Calypso, Tal-Ġnien, Ta’ Ghejżu u oħrajn. Jista’ jkun li bejn l-għerien ikun hemm iżjed xpakkaturi imma l-fatt li jeżistu dawn l-għerien ma jfissirx li l-blat hu nstabbli.

    Dagħbien huma ħofor fil-blat li ġeneralment ikunu mimlija bil-ħamrija kwaternarja (ta’ Żmien is-Silġ). F’xi każi, wieħed isib  ukoll għadam ta’ annimali li kienu jgħixu f’dak iż-żmien bħal ċriev, iljunfanti, ippopotami u speċi oħra. Għal min ikun qiegħed iħaffer spiera jew bir, dawn l-ispazji “vojta” fil-blat iħaffu ħafna fit-tqattiegħ tal-ġebla.”

    (Nota: Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tal-4 ta’ Diċembru 2011)

    2011.12.04 / no responses / Category: Torca - Perspettivi

  • IL-MUŻEW TAL-ISTORJA NATURALI… minn wara l-kwinti

    “Għandek tkun taf li l-esebiti li jkunu esposti għall-pubbliku fil-vetrini tal-mużewijiet huma biss nitfa mill-kollezzjonijiet kollha li jkollhom,” qalli ftit ilu John Joseph Borg, Speedy Gonzalesil-Kuratur Prinċipali tal-Mużew tal-Istorja Naturali, filwaqt li stedinni biex xi darba nsib ftit ħin ħalli nitla’ nagħti titwila lill-kollezzjonijiet ta’ referenza tal-mużew tiegħu. U kif tista’ tgħid le għal stedina bħal din? Inqisha bħala xorti kbira din li f’pajjiżna għandna kuraturi li jafu jilqgħu daqstant lil kull min juri interess fil-mużew tagħhom. Meta tlajt dil-ġimgħa, ma kontx naf x’ser insib imma żgur li qatt ma bsart li fost il-kollezzjonijiet kellu fellus b’erbgħa saqajn jew qattus b’żewġt irjus! Ma naqsux lanqas xi ġrajjiet interessanti ta’ kif dawn il-kollezzjonijiet sabu ruħhom hemm ġew…

    “Parti mill-kollezzjonijiet li ser nurik inġabru madwar 100 sena ilu meta kien għad hawn il-mużew nazzjonali l-antik li kien jinsab fejn illum hemm l-uffiċini tal-Awtorità Maltija tat-Turiżmu. Il-mużew nazzjonali ta’ dak iż-żmien kien jinkorpora fih għadd ta’ kollezzjonijiet varji: is-sezzjoni tal-arkeoloġija kellha bħala direttur u kuratur lil Temi Zammit, dik tal-arti kellha lil Vincenzo Bonello u n-naħa tal-istorja naturali kellha lil kuratur Ġużeppi Despott. Barra minn hekk, għall-perjodu qasir ta’ 3 snin, is-sezzjoni tal-minerali kellha kuratur għaliha, li kien ukoll sidha, Louis Mizzi. Waqt it-Tieni Gwerra Dinjija dawn il-kollezzjonijiet tneħħew minn dan il-post u tqassmu f’inħawi differenti, fejn fosthom il-materjal tal-istorja naturali sab ruħu jistkenn f’Casa Leone ġewwa Santa Venera.

    Fl-1966 ġie deċiż li dan il-palazz fl-Imdina jibda jħaddan fih il-kollezzjonijiet tal-istorja naturali imma kien biss fl-1969 li bdew deħlin l-ewwel oġġetti. Sfortunatament, minħabba l-perjodu twil li dawn il-kollezzjonijiet għamlu magħluqa, tlifna ħafna mid-dokumentazzjoni li dawn l-oġġetti kellhom magħhom hekk kif il-kamla daret għalihom waħda u sew. Eventwalment, fit-22 ta’ Marzu 1973 dan il-Mużew tal-Istorja Naturali nfetaħ għall-pubbliku.”

    Bdejna mexjin matul il-kurituri antiki li jagħtu għal fuq il-bitħa tal-palazz. Minn hemm stajt nara numru ta’ individwi japprezzaw l-arkitettura tal-binja u jiġbdu r-ritratti. Grupp ieħor ta’ turisti kienu qed jisimgħu l-gwida tgħaddilhom l-informazzjoni dwaru. Madanakollu inkeddejt mhux ftit meta John spjegali li l-biċċa l-kbira ta’ dawn in-nies jaslu biss sa din il-bitħa u ma jidħlux jaraw il-kollezzjonijiet!

    “Għadna sal-ġurnata ta’ llum niftħu kaxxi li ma nafux sewwa x’fihom,” kompla John hekk kif fetaħ l-ewwel bieb sabiex nibda ż-żjara ‘minn wara l-kwinti’ kif sejħilha hu. “Bħalissa għaddejjin minn fażi ta’ Xkaffar modern għall-għasafarriorganizazzjoni sħiħa fil-mużew, kemm min-naħa tal-kollezzjonijiet u kif ukoll min-naħa tad-displays. Fosthom qed naraw l-ispazju li għandna disponibbli għalina sabiex nippjanaw kif nistgħu nutilizzawh bl-aħjar mod, kemm fit-tqassim tad-displays ġodda li ser ikollna għall-pubbliku u kif ukoll għal dawn il-kollezzjonijiet ta’ referenza.”

    Intbaħt li l-kuratur ma kienx qed jirreferi għall-kollezzjonijiet bħala “riservati” imma bħala “riferenzjali”.

    “L-iskop ta’ dawn il-kollezzjonijiet huwa sabiex l-istudenti u r-riċerkaturi jkunu jistgħu jagħmlu l-istudji neċessarji fuqhom. Ikun inutli jekk jibqgħu fil-vetrini jew fil-kaxxi fejn kienu. Infatti bi pjaċir ngħid illi jkollna domanda sabiħa minn diversi studenti barranin, li jibdew minn livell ta’ baċellerat u jibqgħu telgħin sa dottorat, sabiex jiġu jwettqu xi riċerka fuqhom. Riċentement kelli madwar 23 student li ġew minn madwar id-dinja kollha biex jistudjaw u anki biex jgħinu fix-xogħol li jirrikjedu kollezzjonijiet bħal dawn.  Nixtieq li nista’ ngħid l-istess għall-istudenti Maltin.”

    Sikwit jiġini d-dubju li forsi l-Maltin mhumiex daqshekk konxji li f’dawn il-mużewijiet, apparti li jistgħu jitgħallmu ħafna, jistgħu wkoll jgħinu fit-tindif u fit-tqassim tal-Kollezzjoni ta' bajd tal-għasafarispeċi u kif ukoll fil-manteniment tad-database tal-kollezzjonijiet. Ċertament, għal min għandu għal qalbu dan is-suġġett, din hija opportunità mill-aqwa biex ikun jista’ jmiss b’idejh u jifli sewwa dawn l-ispeċi differenti li wħud minnhom jaslu lura saħansitra sal-era glaċjali! M’hemmx bżonn li wieħed ikun espert biex jersaq jagħti daqqa t’id. Skont il-kuratur, l-importanti li wieħed ikun dedikat u li jkollu daqsxejn tal-paċenzja biex jagħmel ix-xogħol b’reqqa.

    “Hanwhekk dħalna fis-sezzjoni tal-konkoloġija, jew kif jafuha ħafna, tal-bebbux. Fil-preżent dawn il-kollezzjonijiet li wħud minnhom imorru lura aktar minn 100 sena, qed jiġu rranġati, stivati u anki ri-identifikati fid-displays ġodda li nxtraw għalihom. Dan ix-xogħol qiegħed isir bl-għajnuna ta’ erbgħa voluntiera pensjonanti li huma wkoll erbgħa awtoritajiet fil-qasam tal-bebbux hekk kif kollha kitbu xogħolijiet mill-iprem dwar il-bebbux ta’ Malta. Għaldaqstant, Paul Sammut, Charles Sammut, Charles Cachia u Costantino Mifsud qed iwettqu xogħol mitqlu deheb sabiex ir-riċerkaturi tal-bebbux ikollhom preżentazzjoni mill-aqwa tal-ispeċi lokali tagħna.”

    F’armarji mdaqqsa, f’kexxun wara l-ieħor, John urieni l-kollezzjonijiet imqassma b’ordni kbira li bla dubju jolqtu l-għajn; xi ħaġa li innutajt anki fil-bqija tal-materjal li wrieni fil-kmamar l-oħra.

    “Din hija l-parti tal-paleontoloġija jiġifieri tal-fossili. Fossila tista’ tkun fdal ta’ pjanta, annimal jew anki xi marki tas-saqajn bħal ta’ xi dinożawru jew tal-bniedem antik. Iridu jgħaddu mill-inqas miljunFossili tal-ħut sena biex tifforma fossila! Innota din ir-rizza per eżempju, meta l-partijiet ta’ ġewwa tmermru biż-żmien, il-vojt li tħalla ntela’ bir-ramel u hekk kif dan ibbies, ħa l-forma tar-rizza minn taħt u b’hekk l-ispeċi tinbidel f’ġebel. Issa ara din ir-rizza l-oħra, għalkemm għad fadlilha l-qoxra, jekk tittawwal fuq ġewwa tinduna li anki hi mimlija bir-ramel. Finalment permezz tal-ġebel li fih issib il-fossili, tkun tista’ tagħraf f’liema perjodu għexu dawn l-ispeċi u allura bejn wieħed u ieħor kemm għandhom żmien.

    Fl-istess sezzjoni insibu wkoll l-għadam ta’ annimali li sibna f’ċerti siti kwoternali glaċjali bħal Għar Dalam. Irrid niċċaralek li dawn mhumiex fossili imma għadam. Dawn huma vertebrae ta’ balena li nstabu fil-blat lokali. Din hija għadma ta’ għasfur li għex fi żmien il-Plejstoċene, filwaqt li din l-għadma kbira hija parti minn id ta’ hippopotamu li nstab f’Għar Dalam,” kompla jispjegali hekk kif tani l-għadma f’idi biex naraha aħjar u anki biex niżen it-toqol tagħha.

    Nistqarr li ċ-ċans uniku li tmiss b’idejk ħwejjeġ bħal dawn jagħtik sodisfazzjon inkredibbli. Tħajjart nistaqsi lil kuratur x’japprezza l-aktar, jekk hux fossila jew għadma?

    “Jiddependi xi nkun qed nistudja dak il-ħin. Mela biex infehmek aħjar, din hi biċċa qrun ta’ ċerva tal-era glaċjali. Issa biex jiena nagħraf aħjar liema speċi ta’ ċerva kienet, jeħtieġ li nagħmel riċerka dwarWaqt riċerka entomoloġika żewġ speċi partikolari: ir-red deer u l-fallow deer. Skont ta’ liema minn dawn joħroġ li hu dak il-qrun, toħroġ ukoll l-interpretazzjoni ta’ l-oriġini ta’ din iċ-ċerva. Dan għaliex fiż-żmien neolitiku nafu li l-fallow deer kienet ġiet domestikata u trasferita f’diversi gżejjer, hekk kif il-bnedmin ħaduhom magħhom meta marru jokkupaw artijiet differenti. Biex tasal għal soluzzjoni teħtieġ l-eqdem għadma li tista’ ssib sa l-iktar waħda riċenti, anki biex tkun tista’ ssegwi l-bidliet fl-evoluzzjoni ta’ dak l-annimal partikolari. Ma tista’ qatt toqgħod fuq eżempju wieħed jew tnejn għax inti jaf ikollok kampjun abnormali, li ma jkunx bħall-oħrajn. Każ relevanti huma l-għadam tal-annimali ċkejkna li sibna f’Għar Dalam. Qatt ma stajna nikkonkludu li kellna speċi ta’ annimali pygmies li kieku ma sibniex mijiet ta’ għadam li kollha juru l-istess tendenzi.”

    Kexxun miżgħud bis-snien tal-klieb il-baħar huwa fost l-aktar imfittex mir-riċerkaturi barranin, hekk kif din l-ispeċi tolqot il-kurżità ta’ ħafna. John spjegali kif mhux darba u tnejn li l-mużew lokali jibgħat xi kampjuni lil mużew ieħor barrani biex dawn jiġu studjati hemmhekk. L-istess jiġri anki bil-kuntrarju. Staqsejtu kif dawn il-kollezzjonijiet isibu ruħhom hemm ġew?

    “Bħala proċedura tal-mużew, aħna qatt ma nistgħu mmorru naqbdu xi speċi aħna biex inżommuhom għandna. Apparti li kif diġà semmejtlek, writna bosta kollezzjonijiet antiki mill-mużew ta’ qabel, minn żmien għal żmien jaslulna wkoll diversi donazzjonijiet mill-pubbliku in ġenerali u kultant anki minn mużewijiet barranin.

    Ara din waslitilna riċenti mingħand id-dentist Dr Zammit fejn ġabilna l-kollezzjoni personali tiegħu ta’ baħriji u friefet li kienet miżmuma tajjeb ferm u dokumentata kif suppost. Din kollezzjoni oħra li waslitilna mingħand riċerkatur li kien qed jistudja l-ispeċi tar-red palm weevil. Imbagħad din hija kollezzjoni ta’ pjanti li għaddilna tabib liema speċi huwa ġabar meta kien qed jagħmel l-istudji tiegħu fil-mediċina.”

    John urini wkoll il-kollezzjoni kbira ta’ Dr Carmelo de Lucca li kien ukoll kuratur tal-post u oħra ta’ ċertu Lanfranco. Spjegali kif mhux il-kollezzjonijiet kollha jaslu mqassmaSusa tal-lanġas fil-kxaxen tagħhom. Uħud jidħlu f’kaxxi differenti mdawwra bil-ġablo iżda mbagħad fil-mużew, dawn il-kollezzjonijiet jitnaddfu u jitqassmu skont l-ispeċi tagħhom filwaqt li jiġu kkatalogatizzati bin-numri u r-ritratti tagħhom.

    “Aħna ninsistu ħafna li min għandu xi kollezzjonijiet minn dawn u ma jafx x’ser jagħmel bihom, il-mużew dejjem lest biex jilqagħhom għandu ħalli jagħni aktar il-materjal tiegħu maħsub għar-riċerka.”

    Fil-kamra tal-entomoloġija l-insetti huma impressjonanti wisq: uħud sbieħ u kkuluriti bħal friefet u l-baħriji, oħrajn mhux daqstant, bħall-ħanfus li waħda minnhomIl-baħrija b'ras ta' mewt għoddha qajmitli ġismi xewk xewk u l-baħrija death head moth li aktar mid-diżinn tar-ras ta’ mewt li għandha fuq daharha, werwirni l-qies tal-kobor tagħha! Nistqarr li għalkemm ħassejt qalbi tingħafas meta rajt il-friefet wara l-ħġieġa, ma kellix l-istess reazzjoni għall-insetti l-oħrajn.

    “Ħafna nies meta ngħidilhom li din il-ħanfusa hi Maltija ma jemmnuniex. Dik mhiex ħlief is-susa tal-lanġas. Rigward il-baħrija l-oħra nista’ ngħidlek li mhux lilek biss iddejjaq. Biss biss nista’ nsemmilek meta darba kelli mmur ma’ pulizija ġo dar ta’ persuna li tgħidx x’għamlet meta sabet waħda ġo kamra minnhom u ċemplet għall-għajnuna biex jinħareġ dak l-insett minn hemm.”

    Imxejna għall-aħħar żewġt ikmamar li jħaddnu fihom l-ispeċi tal-għasafar. U proprju għaliex l-għasafar huma wisq għal qalb John, il-kuratur stqarr li fir-realtà dawn il-kollezzjonijiet iqanqlulu ħafna emozzjonijiet ta’ dwejjaq u rabja.

    “Hawnhekk hawn ħames freezers b’madwar elf għasfur li ġew ikkonfiskati mill-pulizija, fosthom numru ta’ ċikonji li nqatlu f’Mejju li għadda.”

    Hija ħasra kbira u tal-mistħija li tara din il-qerda kollha b’għajnejk: isqra, flamingos u għadd ta’ għasafar oħra li spiċċaw qabel żmienhom inutilment! Fil-kamra l-oħra, esebiti John Joseph Borgfi xkaffar modern għall-aħħar, John fetaħli xkaffa wara l-oħra mimlija b’għasafar ta’ kull xorta li wkoll messhom l-istess destin. Il-ġmiel tagħhom akkost li kienu mejta, kien għadu jitlob rispett. Ikolli ngħid li ħassejtni daqs naqra meta qrobt lejn ajkla kbira ferm b’dik il-ħarsa mkabbra u l-atteġġjament maestuż tagħha. Rajt anki l-barbaġann li llum spiċċa għal kollox minn pajjiżna. Flejt għasafar li qatt ma rajt bħalhom qabel, fosthom is-slender billed curlew li probabbilment, skont il-kuratur, illum huwa għasfur estint hekk kif seħħ xi ħaġa fil-postijiet fejn ibejjtu fis-Siberja u ilhom madwar 10 snin ma jirrikordjaw id-dehra ta’ wieħed minnhom.

    “Inħoss dwejjaq kbar meta nara dawn l-għasafar ibbalzmati. Biex tifhimni aħjar nista’ nirrakkuntalek każ klassiku li seħħ madwar sentejn ilu. Konna qattajna lejl sħiħ fuq l-irdumijiet biex nirringjaw il-friegħ tal-garnija u biex inwaħħlulhom is-satellite tags. Tliet siegħat wara, dħalt għax-xogħol u nirċievi telefonata mingħand il-Mepa biex tinfurmawni li kienet ser tasal konsenja ta’ għasafar konfiskati. Tista’ timmaġina kif bqajt meta l-ewwel żewġ għasafar li tawni f’idi kienu proprju żewġt ifriegħ tal-garnija! Ma stajtx inneħħi minn quddiem għajnejja li ftit tal-ħin qabel proprju dawn it-tnejn setgħu kienu wħud mill-għasafar li kienu qegħdin fuq rasi u f’ħoġri, jiftħu u jperpru ġwinħajhom lesti biex jitilqu. X’jibqa’ fik meta mbagħad tarahom mejtin f’idejk, b’saqajhom maqtugħin biex jeħdulhom dak li waħħalnilhom aħna bħala rikordju?”

    Ħallini bla kliem u mn’Alla li kien għad fadal is-sezzjonijiet l-aktar kurjużi ħalli nibdlu ftit l-atmosfera. Fost dawn, l-aktar oġġetti kurjużi kienu fellus b’erbgħa saqajnThomistoma gaudensis - ras ta' kukkudrill estint affetwożament magħruf bħala Speedy Gonzalez, ras ta’ skeletru ta’ kukkudrill estint tal-ispeċi thomistoma gaudensis li nstab f’Għawdex, qattus b’żewġt irjus, kelb ta’ San Bernard u anki basking shark twil 6 metri!

    Akkost li John iddedikali ħafna ħin biex indur ma’ dawn il-kollezzjonijiet, ma lħaqtx rajt kollox għax l-għadd ta’ speċi li hemm huwa kbir wisq. Iżda l-kuratur spjegali li darba f’sena huwa jorganizza ġurnata sħiħa biex fiha joqgħod idawwar lin-nies ma’ dawn il-kollezzjonijiet li mhux soltu jkunu esposti għall-pubbliku. Ċertament okkażżjoni oħra li mhux ta’ min jitlifha.

    (Nota: Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tat-18 ta’ Settembru 2011)

    2011.09.18 / 1 response / Category: Torca - Perspettivi

  • IS-SEĦER TA’ FILFLA

    Ilni niftakarha minn dejjem… tgħid hi kemm ilha tiftakru lil pajjiżna? Remota, solitarja, f’nofs ta’ baħar, f’distanza biżżejjed kemm ma nilħquhiex, imma fl-istess ħin, Filflatefgħa ta’ ġebla ‘l bogħod, kemm naqbdu dgħajsa u nsibu ruħna fuqha. Uħud isostnu li mhiex ħlief ġebla insinifikanti u aċċettawha bħala parti mix-xenarju Malti, bħal kif draw wiċċ is-sieħeb jew is-sieħba tagħhom wara tletin sena żwieġ. Iżda oħrajn bħali jsibuha affaxxinanti u akkost li jafu li fir-realtà mhiex ħlief gżira ċkejkna ferm, konxji li fuqha hemm il-ħajja, saħansitra endemika, u infatti l-gżira hija riserva naturali. Filfla!

    Kemm il-darba xtaqt inżurha imma mhux la kemm issib min jieħdok  ħdejha għax biex tersaq qribha teħtieġ il-permess u neħħieha minn rasek jekk taħseb li qatt tista’ tinżel fuqha illum ħlief jekk tkun qed tagħmel xi riċerka jew għal raġunijiet edukattivi. Għalhekk il-kilba li mqar għal darba naraha wiċċ’imbwiċċ aktar żdiedet u naturalment ħtaft l-opportunità hekk kif dan l-aħħar, Heritage Malta organizzat mawra sa ħdejha. Fuq kollox, kien ser jakkompanjana wkoll il-Kuratur Prinċipali tal-Mużew tal-Istorja Naturali, John Joseph Borg, li għal dawn l-aħħar tletin sena wettaq riċerka siewja dwar din il-gżira u l-ekoloġija tagħha. Ċertament individwu hekk ma kontx ser inħallih jaħrabli kif ġieb u laħaq, għallinqas mhux qabel itarraffli dak kollu li jaf dwar Filfla. U bdejna….

    “Meta kont żgħir, sikwit kont immur nistad ma’ missieri u allura n-natura minn dejjem kont inħobbha. Maż-żmien niftakarni niffoka aktar fuq l-għasafar fejn għamilt tliet snin nistudja l-barbaġann,John Joseph Borg sakemm darba inqerdu kollha minn pajjiżna! Minn hemm bdejt ninteressa ruħi aktar fl-għasafar tal-baħar hekk kif kont narahom jittajjru madwarna waqt li nkunu għaddejjin bid-dgħajsa. Bdejt nitħarreġ biex insir bird-ringer u fl-1980 ingħaqadt ma’ grupp li kellu l-għan li jagħmel bird-ringing fuq l-għasafar li kienu jinsabu fuq Filfla. Ħassejtni eċċitat ħafna għax qatt ma kont irfist fuq dil-gżira qabel u hekk kif dħalt fid-dgħajsa li kellha twassalna sa ħdejha, kelli kurżità kbira x’kont ser insib. L-esperjenza kienet inkredibbli speċjalment hekk kif bdejna nersqu lejha u ntbaħt li fil-fatt il-gżira kienet ħafna akbar minn kemm kont immaġinajtha oriġinarjament. Il-ġebel tagħha kien imponenti ferm, qisek għandek ħajt quddiemek. Madwarha kien hemm qabda blat imfarrak. Imma l-aktar li laqgħatni kien l-għajjat tal-gawwi li qatt ma smajt imkien bħalu f’inħawi oħra fil-gżejjer tagħna. Nistqarr li Filfla serqitli qalbi mill-ewwel darba li rajtha u ma’ l-ewwel passi li meddejt fuqha. Dakinhar sibna madwar 400 kanġu ta’ Filfla u minn dik il-ġurnata bqajt niġbor kemm niflaħ materjal dwar din il-gżira u waħħaltha f’rasi li nidħol aktar fil-fond fl-istudju tal-għasafar tal-baħar li jinsabu fuqha.”

    Skoprejt li aktarx l-isem Filfla ġej mill-kelma filfel li hija l-kelma Għarbija għaż-żerriegħa tal-bżar. Probabbilment ingħatat dan l-isem peress li l-forma tal-gżira kienet tixbaħ lil diż-żerriegħa, jew inkella dari kienu jikbru l-pjanti tal-bżar fuqha. Bħalha hemm il-gżira ta’ Kemmuna li hija msemmija għaż-żerriegħa tal-kemmun (cumin-seed). Filfla tinsab 5km ‘l bogħod mill-kosta tan-nofsinhar ta’ Malta. Il-wiċċ tagħha għandu l-wesgħa ta’ 2.5 ettaru u ċ-ċirkomferenza tagħha hija madwar 800 metru. Il-ġnub tagħha huma irdumijiet għoljin 60 metru li jiffurmaw medda ta’ art watja fuq nett.

    “Dokument antik li ltqajt miegħu dwar Filfla huwa datat għall-1575 u jikkonsisti f’manuskritt relatat maż-żjara pastorali tal-Isqof Pietro Dusina f’Malta. Il-kitbaIl-kwadru tal-Assunzjoni li kien jintuża fuq Filfla tikkonċerna t-talba tal-kappillan biex jitneħħa l-benefiċju li kien hemm fuq il-kappella li kienet tinsab fuq dil-gżira. Skont ir-rapport jingħad li l-qassis responsabbli sikwit kien qiegħed jiltaqa’ ma’ diffikultà kbira biex jinżel fuq il-gżira ta’ Filfla minħabba l-baħar imqalleb. Imma jiena aktar nemmen illi s-sajjieda kienu tilfu l-interess li jaqdfu lejn il-gżira kull nhar ta’ Ħadd biex jisimgħu l-quddies biex imbagħad ikollhom jaqdfu mill-ġdid lura ‘l barra fejn kienu qed jistadu. Hi x’inhi r-raġuni, it-talba tal-kappillan ġiet milqugħa u l-kappella ma baqgħetx ikkonsagrata. Ta’ min jgħid illi akkost illi fuq xi mapep antiki naraw lil din il-kappella mpinġija b’ħafna kobor u dettalji, fir-realtà ma kinetx ħlief għar, b’ħajt imtella’ quddiemha. Aktarx li l-qassis ma kien iħalli xejn hemm, lanqas il-kwadru tal-Assunzjoni li għaliha kienet iddedikata il-kappella. Kien jieħu kollox miegħu biex jiċċelebra l-quddiesa u mbagħad iniżżilhom lura miegħu mill-ġdid. Illum ma fadal xejn ħlief dan il-kwadru triptiku li wieħed jista’ jara fis-sagristija tal-parroċċa taż-Żurrieq. Aktarx li din il-kappella kienet inbniet bħala wegħda minn xi individwu li kien salva minn tempesta qalila li ħakmet lill-gżejjer fl-1343. Eventwalment il-kappella ġġarrfet waqt terremot li seħħ fl-1856 u llum ma fadal xejn minnha.”

    Fuq Filfla kienu jinżammu xi provvisti tal-ikel ħalli f’każ ta’ emerġenza, s-sajjieda jkunu jistgħu jinżlu hemm. Imma mhux huma biss kienu jagħmlu użu minn dil-gżira. Kienu jużawha anki l-pirati!

    “Il-pirati kellhom ħabta jinżlu fuq Filfla u jużawha bħala moħba biex minn fuqha jattakkaw ix-xwieni li jersqu qrib. Fuq kollox dak iż-żmien il-gżira kienet mogħnija b’nixxiegħa naturali li kienet tfeġġ Filfla 1930sminn bejn saff tafli u għalhekk kienet anki mfittxija għall-ilma. Is-sitwazzjoni tant gravat li fl-1761 il-Kavallieri ta’ San Ġwann iddeċidew li jeqirdu l-fonti billi jisploduwha bil-porvli u hekk sar. Imma l-ilma baqa’ ħiereġ xorta waħda.”

    Il-kavallieri ma rnexxielhomx jeqirduha imma ħaddieħor warajhom irnexxielu – illum għadu jnixxi daqsxejn ilma mit-tafal li fadal! Sfortunatament minn informazzjoni li ġbart sibt illi matul is-snin, Filfla kienet sfat letteralment il-mira ta’ diversi ġnus barranin fosthom dawk Franċiżi, Ingliżi, Taljani, Torok u anki Amerikani li kollha, b’xi skuża jew oħra ħassew li setgħu jifqgħu l-armi tagħhom f’din il-‘blata’ tagħna. Infatti l-akbar ħsara fuqha seħħet matul l-aħħar gwerra dinjija meta minħabba li l-Ingliżi dehrilhom li l-gżira tixbaħ lil aircraft carrier, huma użawha biex jeżerċitaw il-forzi militari tagħhom.

    “Għal 200 sena sħaħ, Filfla kienet tigi bbumbardjata mill-Ingliżi u aktar tard mill-forzi tan-NATO kemm mill-art, mill-baħar u kif ukoll mill-ajru. Mill-art l-eżerċizzji kienu jsiru permezz tal-batterija tal-Bombi fuq l-art ta' FilflaQrendi u mbaghad kienu anki ppruvaw kanun ġdid minn Bengħajsa. Sa ċertu punt jiena nifhem dak il-perjodu u n-neċessitajiet fi żmien il-gwerra li wieħed jipprattika għal kull eventwalità li tista’ tinqala’. Iżda min-naħa l-oħra nirrabja meta akkost li nġibdet l-attenzjoni tal-awtoritajiet dwar l-importanza tal-għasafar li kienu qed ibejtu fuq Filfla, dawn xorta baqgħu jibbumbardjawha għal snin wara. It-tkissir li hemm madwarha huwa riżultat ta’ dan. Barra minn hekk, meta fis-sebgħinijiet kien twaqqaf il-ħbit fuqha u xi għaxar snin wara ġew iżuruna xi uffiċċjali tan-Navy, l-FAM kienu marru fuq Filfla u splodew xi bombi li kienu sabu. Riżultat t’hekk il-ġebel li kien laħaq straħ reġa’ ċċaqlaq u mill-ġdid beda l-proċess ta’ deterjorament. Sal-ġurnata ta’ llum il-ġebel għadu nstabbli ħafna u din hija waħda mir-raġunijiet prinċipali għala ħadd ma jista’ jinżel fuq din il-gżira mingħajr permess. Dan biex ma nsemmux il-bombi mhux sploduti li wieħed għadu jiltaqa’ magħhom, kemm fuq l-art u kif ukoll taħt il-baħar.”

    Jingħad x’jingħad l-insensittività tal-ħakkiema lejn il-Maltin tixgħel bil-qawwi u dar-rakkont li ġej huwa wieħed mill-eżempji, meta bi żball, bombi li ġew sparati minn fuq il-baħar, flok laqtu l-Filfla, baqgħu deħlin l-art!

    “L-eżerċizzji ta’ bumbardamenti li saru fuq Filfla kollha ġew reġistrati b’dettall kbir mill-awtoritajiet barranin fejn saħansitra ġie mniżżel kemm ġew sploduti bombi kuljum u liema tip ta’ azzjoni twettqet. Bombi fuq l-art ta' Filfla - 2Fost korrispondenza u dokumenti li kont sibt, iltqajt ma’ każ interessanti li kien jiddeskrivi kif frejgata li kienet qed tipprattika fl-inħawi, meta sparat il-kanuni tagħha minn wara Filfla, flok laqtet il-gżira ċkejkna kif kien pjanat, il-bombi tagħha baqgħu sejrin il-ġewwa u laqtu razzett fil-Baħrija fejn qatlu xi bhejjem u għasafar. B’xorti tajba ma weġġa’ ħadd min-nies tal-post. Madanakollu s-sidien xtaqu xi forma ta’ kumpens u marru jieħdu parir mingħand membru parlamentari tal-fiduċja tagħhom. Min-naħa tiegħu dan il-membru parlamentari kiteb lill-ammiraljat fejn talab l-ewwelnett li dawn il-prattiċi militari kellhom jitwettqu b’aktar responsabbiltà u t-tieni li almenu s-sidien kellhom jingħataw xi forma ta’ kumpens għall-ħsara li ġarrbu. Il-korrispondenza tkompli bil-kaptan jistaqsi lill-ammirall “Who does this young upstart think he is, ordering his majesty’s navy around?” Sfortunatament ma sibtx aktar dokumenti biex nara kif spiċċat dil-biċċa. Iżda dak l-MP ma kien ħadd ħlief il-Perit Duminku Mintoff u l-istorja kulħadd jaf kif tkompli.”

    Ma stajtx nirreżisti milli taħrabli tbissima mqarba u ta’ sodisfazzjon… John kompla jirrakkuntali kif fiż-żminijiet antiki, Filfla kienet għadha tagħmel parti mill-gżira prinċipali.

    “Il-qasma ġeografika magħrufa bħala l-Magħlaq probabbilment kienet il-kaġun li Filfla sfat gżira. F’dak il-perjodu kienu qed iseħħu katakliżmi kbar. Jista’ jkun li dan seħħ meta diġà kien hawn il-bniedem għax nafu sewwa illi f’ċertu nħawi f’Malta, fit-tarf tal-irdumijiet, insibu cart-ruts li jaqtgħu direttament għal fuq il-baħar. Teżisti medda ta’ mijiet ta’ snin fi Żmien il-Bronż f’Malta fejn m’hemm l-ebda sinjali tal-bniedem ta’ dak iż-żmien. Immaġinak qed tara madwar 500 kilometru art lejn in-naħa tax-Xlokk ta’ Malta nieżla kollha taħt il-baħar! X’tagħmel kieku? Mhux iddabbar rasek? Jekk dak kien il-każ, meta l-bniedem irritorna lejn Malta sab illi f’dawk l-inħawi, il-baħar kien mela d-differenza bejn iċ-ċaqliq tal-art u l-partijiet għoljin tal-inħawi ta’ Filfla li issa kienet saret gżira.”

    Minn rapport li kien kiteb il-Kuratur tal-Arkeoloġija F.S. Mallia skoprejt illi kienu nstabu tliet fdalijiet arkeoloġiċi fuq Filfla li kienu jikkonsistu f’xi fuħħar u għadma ta’ Il-bebbuxu ta' Filflaannimal. Waqt riċerka oħra sirt naf illi waqt il-pesta ħarxa tal-1813 ċertu Ġanni Attard kien sab rifuġju fuq Filfla flimkien mal-familja tiegħu, fejn minn żmien għal żmien, qarib tiegħu kien jibgħatlu xi provvisti u b’hekk dawn  irnexxielhom isalvaw minn din l-epidemija. Lil dil-biċċa blata jafulha ħajjithom ukoll bosta sajjieda li waqt xi maltempata qasmu jew għamu lejha, hekk kif jixhdu xi ex-voto li hemm fil-knisja tal-Qrendi. Minn għadd ta’ materjal miġbur dwar Filfla, John urieni wkoll intervista fuq gazzetta li kienet saret lill-pilota Ġermaniż li kien twaqqa’ bl-ajruplan tiegħu viċin Filfla waqt it-tieni gwerra dinjija u dan għam sa fuqha sakemm ajruplan ieħor salvah u ħadu miegħu. Fl-1818 Filfla kienet tappartjeni lill-familja De Noto, filwaqt li llum hija proprjetà tal-gvern Malti.

    “Sad-19-il seklu kien għad hemm il-fniek slavaġ jiġru fuq il-gżira li kienu tħallew fuqha fis-snin l-imgħoddija bl-iskop tal-kaċċa. Uħud mill-ħlejqiet li hemm illum fuq Filfla saru endemiċi fosthom: il-Il-gremxula ta' Filflagremxula magħrufa bħala Podarcis filfolensis filfolensis li għall-kuntrarju ta’ x’jaħsbu bosta, għandha denb wieħed biss. Għandha qies aktar kabbari minn dak li naraw fuq il-gżejjer l-oħra (madwar 30 ċentimetru) u hija ta’ kulur sewdieni bi tbajja ħodor jew koħol. Tip ta’ bebbuxu magħruf bħala Helicella spratti var. despotti huwa wkoll endemiku għal dil-gżira. Fuq Filfla wieħed isib ukoll numru ta’ għasafar ibejjtu bħaċ-ċiefa u l-gawwija. Imma ċertament l-aktar għal qalbi huwa l-Kanġu ta’ Filfla magħruf ukoll bħala Storm Petrel jew Hydrobates pelagicus melitensis.

    Dokumenti antiki dwar Filfla ftit li xejn insibu u ħafna minnhom huma miktuba minn ornitoloġisti li marru jistudjaw l-ekoloġija tal-post. Fl-1954 l-ornitoloġista E.L Roberts, fil-ktieb tiegħu The Birds of Malta iddikkjara illi fuq Filfla kien għad fadal biss żewġ pari kanġi. Għaldaqstant tista’ timmaġina l-ferħ ta’ sħabi tal-Malta Ornithological Society (illum BirdLife Malta) meta marru jinvestigaw fl-1968 u sabu li kien għad hemm kolonja ta’ elf kanġu fuqha akkost li l-gżira kienet għadha qed tiġi bbumbardjata! Kien minn daż-żmien li din is-Soċjetà flimkien mal-Kunsill Ċiviku taż-Żurrieq għamlet talba biex jieqfu l-bumbardamenti fuq il-gżira. Imma dawn waqfu biss fl-1971.”

    John urieni xi ritratti tal-kanġu ta’ Filfla. Kemm kien jixbaħ lill-ħamiema! Imma saqajh kienu qishom ta’ papra ċkejkna.

    “Fit-18-il seklu Giovanni Pietro Agius de Soldanis, storiku magħruf Għawdxi, kien kiteb li sab tmien għasafar ġo għar ġewwa Għawdex li jixbħu lill-beċċun imma ma għarafhomx bħala kanġi. Matul is-sninIl-kanġu ta' Filfla kienu saru diversi riċerki minn bosta studjużi biex isibu din il-kolonja imma ħadd ma kien irnexxielu. Fl-1987 dan l-għasfur li minn rixu jarmi riħa qawwija ta’ żejt tal-ħuta, tani waħda mill-isbaħ ġranet ta’ ħajti meta jien irnexxieli nsib kolonja ta’ kanġi f’għar ġewwa Ta’ Ċenċ f’Għawdex li wisq probabbli kienet l-istess waħda li tkellem dwarha De Soldanis!”

    Minn fuq il-ktieb Bird Studies on Filfla ta’ Joe Sultana u Charles Gauci (li t-tnejn kienu hemm waqt l-ewwel żjara li saret fuq Filfla fis-snin sittin), John beda l-bażi tar-riċerka tiegħu u maż-żmien kompla jibni fuqha. Eventwalment huwa beda jaħdem flimkien ma’ Joe Sultana fejn qed jirriċerkaw il-gżira ta’ Filfla u l-ekoloġija tagħha.

    “Darba fis-sena ninżlu fuq il-quċċata ta’ Filfla permezz ta’ helicopter biex nispezzjonaw il-popolazzjoni tal-gawwi. Imbagħad darbtejn jew tlieta fis-sena immorru nqattgħu lejl fuq Filfla biex insegwu l-popolazzjoni taċ-ċief u tal-kanġu. Illum hemm madwar 200 par ċief, 150 par gawwi u bejn 5000 u 8000 par kanġi jbejtu fuq Filfla.”

    John stqarr miegħi li huwa jħossu tassew ixxurtjat illi xogħolu u l-passatempi tiegħu huma l-istess ħaġa.

    “Anki meta nsiefer, suppost għal vaganza, tista’ tgħid li nkun xogħol. Infatti nippreferi nżur il-gżejjer sabiex inkun nista’ nikkompara t-tajr tal-baħar ta’ pajjiżi barranin ma’ dawk ta’ Malta. B’mod speċifikuFriegħ tal-gawwi fuq Filfla fir-rigward tal-kanġu, f’dawn l-aħħar snin qiegħed nikkompara il-popolazzjoni ta’ kanġi li hemm f’Filfla ma’ dawk li hemm f’Ta’ Ċenċ u anki ma’ kolonji barranin bħal ngħidu aħna l-kolonja ta’ kanġi li hemm fuq il-gżira ċkejkna Marittimo li tinsab fil-punent ta’ Sqallija, fejn hemm jgħixu 2000 par, jew il-kolonja li tgħix f’għar faċċata tal-belt ta’ Benidorm fi Spanja. Interessanti nsemmi li f’kull każ l-esperjenza hija totalment differenti hekk kif l-ambjent jaffetwa ħafna l-aġir ta’ dawn l-għasafar, b’mod speċjali kif ibejtu.”

    Għalkemm Filfla kienet tiġbidni ħafna, qatt ma kont bsart li kien hemm daqshekk tagħrif x’tiġbor dwarha! Fil-fatt John qiegħedXiutu l-Kbir (Filfla) jipprepara biex jippublika ktieb dwar dil-gżira li dwarha ilu jirriċerka tant. Hekk kif kont qed nisma’ dar-rakkonti, minn taħt il-għajn kont qed insegwi d-dgħajsa tagħna toqrob dejjem aktar lejha. U hemm intbaħt li ħdejn Filfla kien hemm żewġ blatiet kbar li kienu magħrufa bħala Xiutu l-Kbir u Xiutu ż-Żgħir. Sfortunatament hekk kif ersaqna qrib Filfla, il-baħar tqawwa f’daqqa, tant li kien impossibli li nduru magħha kif kien maħsub. Għaldaqstant inxtħett nieħu r-ritratti ta’ Filfla bla heda hekk kif sibt ruħi daqstant viċin tagħha.

    “Għall-ornitoloġisti Filfla hija ġawhra u infatti meta nattendi għal xi konferenza u nuri r-ritratti ta’ dak li hemm fuqha, nogħxa nara l-barranin jgħiru għalina. Infatti jkollna diversi talbiet minn għandFriegħ tal-gawwi qed ifaqqas fuq Filfla bosta studjużi li jkunu jixtiequ jakkumpanjawna meta ninżlu fuqha. Ormaj żort ħafna gżejjer oħra imma Filfla hija unika għalija. Meta nkun fuqha, l-atmosfera ta’ x’ħin ikun qed jidlam u tkun qed tistenna l-ewwel kanġu jew l-ewwel ċiefa dieħla, ma nibdilha ma’ xejn!”

    Għajnejja ma stajtx naqlagħhom minn fuqha daqs kemm kont ilni nixxennaq għaliha. U ta’ belha li jien, akkost li bdew iwiddbuna biex inpoġġu bil-qiegħda, saqajja bħal weħlu mal-art u bqajt hemm b’għajnejja nixrob sa l-inqas dettall tagħha. Kont irrabbjata għal dak il-baħar li ma ħallinix ingawdiha ftit aktar iżda fl-istess ħin iggustajtu hekk kif stħajjiltu l-protettur tagħha, jżommna ‘l bogħod mill-maħbuba tiegħu Filfla. Forsi bħali, kien xeba’ jara ‘l min jagħmlilha l-ħsara!

    (Nota: Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tas-17 ta’ Lulju 2011)

    2011.07.17 / 1 response / Category: Torca - Perspettivi