Joseph Borda | Fiona Vella

Posts Tagged ‘Joseph Borda’

Stilla Maltija f’Hollywood

Kull meta nsemmi lill-artist Malti Joseph Calleia, kważi kulħadd jaħseb li qed nirreferi għat-tenur lokali ta’ fama internazzjonali, Joseph Calleja. Imma dan tal-aħħar twieled tliet snin wara li miet l-attur Malti li f’Hollywood irnexxielu jikseb suċċess kbir, hekk kif hu ħadem aktar minn 55 film. Min-naħa l-oħra hija tassew ironika li ħafna minna jafu u probabbli jammiraw lill-artisti Charlton Heston, Jerry Lewis, Dean Martin, Marlene Dietrich, Rita Hayworth u Jane Russell, iżda fl-istess ħin, m’għandhomx l-iċken idea li dawn kollha deheru f’xi film mal-attur Malti Joseph Calleia. Għaldaqstant dil-ġimgħa ddeċidejt li niddedika dan l-artiklu għalih għax naħseb li dan l-individwu jixraqlu li jkun magħruf ħafna aktar mal-poplu tagħna. U min jaf? Forsi fl-aħħar xi stazzjon lokali jitħajjar jagħmel il-pass li jurina xi film minn tiegħu u mhux dejjem nirrepetu u nhedew b’films fejn jidhru biss atturi barranin. Meta se jitgħallem jirrispetta aktar lil niesu dan il-poplu tagħna?

Naturalment, la ħadd qatt ma kien wera interess biex jinfurmana dwar dan l-attur, anki jiena sirt naf bih wara ħafna snin. U kien għall-ħbieb tiegħi Eman Bonnici, Andrew Borda u Joseph Borda li finalment ġejt mgħarrfa b’din l-istilla Maltija f’Hollywood. Kull wieħed minn dawn il-ħbieb kellu storja differenti x’jirrakkuntali dwar Joseph Calleia fejn saħansitra wieħed minnhom kien ħabib tiegħu. Imma ejja nibdew il-ġrajja ta’ dan il-personaġġ mill-bidu…

Joseph Calleia twieled fl-4 t’Awwissu 1897 fl-inħawi tas-Saqqajja, ir-Rabat Malta. Missieru Pasquale oriġinarjament kien minn Bormla u kien perit. Meta ibnu kiber, huwa insista ħafna fuqu sabiex isir inġinier u b’din il-mira, Joseph beda jattendi l-Kulleġġ ta’ San Alwiġi f’Birkirkara. Min-naħa l-oħra, ommu Elena neè Falzon, kienet mill-Belt u din mill-ewwel intebħet li binha kien maqtugħ għal xorta oħra ta’ xogħol, partikolarment meta nnutat li Joseph kellu talent naturali għall-palk. Infatti, kienet hi li rawwmitu u għenitu biex jiżviluppa din il-kapaċità hekk kif hu beda jieħu sehem b’ruħu u b’ġismu f’kull attività tad-drama li kienet tittella f’dak il-kulleġġ. Hawnhekk ta’ min ikun jaf li fil-Kulleġġ ta’ San Alwiġi għad hemm rikordju sabiħ ta’ Joseph Calleia bħala student, hekk kif ikkonfermali Joseph Borda, ammiratur kbir tiegħu, meta huwa żar dan il-post u b’sorpriża kbira, lemaħ lil Joseph flimkien ma’ sħabu f’ritratt tal-klassi tal-1912.

Sfortunatament, fl-1906, omm Joseph mietet fl-età ta’ 37 sena u t-telfa tagħha binha ħassha ħafna. Min jaf jgħidilna jekk din kinetx waħda mir-raġunijiet għala fl-1914, fl-età ta’ 17 il-sena, huwa ddeċieda li jħalli lil Malta sabiex jipprova jsib xortih fil-qasam tal-ispettaklu f’pajjiż barrani? Li hu żgur kien li missier Joseph oġġezzjona ferm għal din l-għażla ta’ ibnu, anki minħabba li f’dak il-perjodu, ix-xogħol tal-ispettaklu kien meqjus bħala dnub. Tant hu hekk, li meta l-ġuvni baqa’ jinsisti li ried jitlaq, missieru wissieħ biex ma jużax kunjom il-familja. U Joseph ma ħasibhiex darbtejn biex minflok adotta kunjom nanntu, li kien Spurin.

Irridu niftakru li fl-1914 kienet tqanqlet l-Ewwel Gwerra Dinjija u infatti xi wħud mill-bliet kapitali tal-Ewropa kienu diġà sofrew id-danni tagħha. Imma lanqas din it-theddida ma qatgħet qalb Joseph Calleia hekk kif hu ħolom u xtaq bis-sħiħ li jagħmel xi ħaġa sinifikanti b’ħajtu. Possibilment huwa kien diġà nnota li kellu potenzjal qawwi u li leħnu kien jipprometti għall-affarijiet akbar meta f’età tant żagħżugħa, huwa kien diġà bena esperjenza fuq il-palk Malti, l-aktar fil-kant liriku, fejn hu saħansitra serva bħala tenur fit-Teatru Rjal.

Intant, in-namra tiegħu għall-qasam artistiku ħadet lil Joseph l-Ingilterra fejn hu ngħaqad ma’ grupp mużikali li beda jdur f’diversi ħwienet u swali biex joffri spettaklu ta’ daqq u kant. Wara sentejn jagħmel dan ix-xogħol, huwa kien ħabat jikseb kemmxejn popolarità iżda d-destin kellu ppjanat għalih opportunità ferm akbar. Ir-riċerkatur Eman Bonnici stqarr li x-xorti tajba li laqtet lil Joseph waslet għandu f’forma pjuttost stramba, hekk kif dan il-personaġġ kien qed jivvjaġġa fuq bastiment li ħabta u sabta għereq f’nofs ta’ baħar u b’xorti tajba, il-bastiment l-ieħor li ġabar lis-superstiti, ġarr lil kulħadd sa l-Istati Uniti – l-art tal-ħolm fejn ħafna jemmnu li kollox hu possibbli!

B’ta’ fuqu senduqu, Joseph sab ruħu f’pajjiż ieħor u hemm mill-ġdid kellu juri kuraġġ u perseveranza. Huwa ma damx ma sab xogħol bħala wejter u fl-istil uniku tiegħu, kien joqgħod ikanta waqt li jservi lill-klijenti. U eventwalment din it-tattika ħadmitlu għax darba minnhom, fost il-klijenti nzerta kien hemm wieħed li kien jorganizza l-ispettakli fi Broadway u meta sema’ leħen Joseph, dan offrielu x-xogħol minnufih.

L-ewwel xogħol teatrali ta’ Joseph deher fl-1926 taħt l-isem ta’ ‘Broadway’ u minn hemm huwa beda karriera ġdida. Skont Eman Bonnici, jidher li kien ix-xogħol ‘The Broken Wing’ li wassal lil Joseph għal aktar suċċess hekk kif dan l-ispettaklu ntalab biex jintuża għall-ftuħ tat-teatru Duke of York fl-Ingilterra. Diversi gazzetti f’dan il-pajjiż barrani bdew jiktbu dwar dan il-ġuvni Malti ta’ talent kbir u din l-aħbar waslet anki Malta. Dan qanqal lil missieru Pasquale sabiex jagħraf li wara kollox ibnu kien għamel għażla tajba meta ddeċieda li jidħol fid-dinja tal-ispettaklu u għalhekk huwa kkuntattjah u qallu li minn dakinhar ‘l hawn, kien qed jagħtih il-barka tiegħu biex juża kunjomu proprja. Joseph xtaq jikkuntenta lil missieru u b’hekk huwa beda jsejjaħ lilu nnifsu Joseph Spurin Calleja.

Minħabba d-dehra Mediterranja tiegħu, b’dak il-wiċċ mislut u b’dawk l-għajnejn skuri u profondi, Joseph ma damx ma beda jingħata rwoli ta’ gangster fix-xogħolijiet teatrali, hekk kif fis-snin tletin fl-Amerika bdiet tgħolli rasha l-Mafja. Din ir-realtà bdiet tiżvolġi anki fil-qasam tal-films, tant li l-kumpanija Warner Brothers Pictures kienet ħadet magħha l-aqwa atturi ta’ dik l-epoka biex jaħdmu partijiet ta’ gangsters, fosthom lil James Cagney, George Raft u Humphrey Bogart. Il-pubbliku beda jfittixhom ħafna dawn it-tip ta’ films u għalhekk il-kumpanija l-oħra tal-films, Metro Goldwyn Mayer, xtaqet ħafna li tidħol ukoll f’dan is-suq. Hi ma damitx ma tefgħet għajnejha fuq Joseph, l-aktar wara s-suċċess ġdid li kellu fil-parti tal-gangster Tony Mako fix-xogħol teatrali ‘Small Miracle’. U fi ftit taż-żmien Joseph sab ruħu jaħdem f’Hollywood u jidher fuq il-liżari taċ-ċinema.

Għall-ewwel film tiegħu ‘My Sin’, fl-1931, Joseph Calleia Spurin irċieva 8000 dollaru. Iżda taħt dak l-isem, ħadem biss film ieħor wieħed biss ‘His Woman’ peress li mbagħad hu ntalab iqassar ismu għax hekk kien twil wisq. B’hekk, Joseph reġa’ lura għall-isem oriġinali tiegħu, Joseph Calleia, fejn aktar kmieni kien diġà bidel l-ittra j ma’ l-ittra i, sabiex l-Amerikani jkunu jistgħu jlissnu kunjomu kif suppost.

Fis-sentejn li għamel mal-MGM huwa ħadem għaxar films fosthom il-film ‘Tough Guy’ (1936) fejn ħadimha ta’ Joseph ‘Joe’ Calerno. Ta’ min isemmu illi fl-1935 daħlet iċ-ċensura f’Hollywood u b’hekk il-gangsters ma setgħux jibqgħu jidhru aktar bħala eroj fil-films. Allura, għalkemm naraw lil Joseph jaħdimha mill-ġdid ta’ kriminal, fl-aħħar tal-film huwa jipiċċa maqtul. Madanakollu, għalina l-Maltin dan il-film għandu tifsira kbira ħafna għax nistgħu ngħidu li għall-ewwel darba, bis-saħħa ta’ dan l-attur, tlissnet il-lingwa Maltija waqt film li nħadem f’Hollywood. Dan ġara meta Joseph ġie mqabbad ikanta xi ħaġa biex jimla l-ħin waqt xena partikolari u f’dak il-mument, ġietu f’moħħu għanja folkloristika Maltija.

Meta l-kuntratt mal-MGM għalaqlu, dan l-artist ħa deċiżjoni riskjuża oħra hekk kif huwa għażel li jibda jaħdem għal rasu. Imma bħas-soltu, Joseph kien jaf sewwa x’inhu jagħmel għax ix-xogħol tiegħu bħala attur xorta waħda baqa’ għaddej qatiegħ. Fl-1938 huwa ħadem waħda mill-partijiet l-aktar għal qalbu – dik fi rwol ta’ pulizija Tuneżin fil-film ‘Algiers’ li għaliha huwa rebaħ il-Best Actor Award mill-kritiċi tal-Amerika.

Il-films li ħadem fihom dan l-artist Malti bdew deħlin anki f’pajjiżna. Imma mhux kollha għax uħud minnhom ġew iċċensurati. Fosthom kien hemm il-film ‘Full Confession’ (1939) fejn Joseph kellu l-parti ta’ qassis li ried jikkonvinċi qattiel sabiex jagħti ruħu f’idejn il-pulizija ħalli jeħles bniedem innoċenti li kien ser jieħu l-ħtija minfloku. Kien iċċensurat ukoll il-film ‘Valentino’ (1951) fejn l-attur Malti ħadem ir-rwol tal-manager ta’ Valentino. Film ieħor li nżamm kien ‘The Iron Mistress’ (1952) fejn f’waqt minnhom, Joseph jidher ibus lill-attriċi Mae West li dak iż-żmien kienet waħda mill-aktar nisa seduċenti ta’ Hollywood. Min jaf jekk din iċ-ċensura qattx nislet xi diżappunt f’qalb l-attur Malti? Iżda ċertament, skont Andrew Borda, Joseph Calleia kien ħassha ħafna meta ħuħ, Dun Anton Calleja, irrifjuta l-flus li bgħatlu bħala rigal peress li dan saħaq li dawk kienu flus id-dnub u li għalhekk l-artisti ta’ Hollywood kienu ser jispiċċaw kollha l-infern!

Fir-realtà qatt ma nstema’ xi skandlu dwar dan l-attur. Anzi, fl-agħar waqtiet tat-Tieni Gwerra Dinjija, bħal ħafna atturi oħra, Joseph ngħaqad bħala membru mal-United States Organizations sabiex joffri spettaklu lit-truppi bil-għan li jgħollulhom il-moral. Minn ritratti li rnexxielu jakkwista Joseph Borda naraw illi Calleia kien ġie jagħti dan is-servizz anki f’Malta fl-eqqel żmien tal-gwerra u meta ra l-bżonn tal-poplu Malti, huwa daħħal idejh fil-but u għen personalment.

Għalkemm Joseph kien jgħix l-Amerika f’dar lussuża flimkien ma’ martu Eleonora nee’ Vassallo, li kienet bint emigrant Malti, huwa qatt ma nesa lil Malta, lil niesha u l-lingwa tagħha. Infatti, mhux darba u tnejn li l-familjari tiegħu kienu jsibuh ma’ wiċċhom għall-għarrieda kull darba li kien ifettilu jżur lill-gżejjer tagħna. U meta huwa rtira minn Hollywood, fl-età ta’ 66 sena, awtomatikament qalbu ġibditu lura lejn art twelidu fejn mar joqgħod f’dar bl-isem ‘Joel’ fi Triq Imrabat, tas-Sliema. F’din id-dar, Joseph installa l-istess sistemi li kellu fl-Amerika bħal ngħidu aħna l-intercom, il-lift u l-arja kkundizzjonata – oġġetti li f’pajjiżna l-Maltin qatt ma kienu raw. Iżda min-naħa l-oħra, Joseph baqa’ pjuttost bniedem sempliċi għalkemm riservat u lil ħbiebu kont tgħoddhom fuq is-swaba ta’ jdejk.

Fost dawn kien hemm Andrew Borda li rnexxielu jsir jafu billi kien midħla tat-tenur Oreste Chircop; ħabib antik ta’ Calleia. Andrew ma jinsa qatt l-ewwel darba li daħal fid-dar ta’ dan l-attur li tant kien ilu jammira, fejn tul l-indana tat-taraġ huwa jilmaħ salt ritratti li kienu juru lil Joseph fil-partijiet differenti li kien interpreta matul is-snin. L-istess jiftakar il-mumenti ħelwin li huwa qatta’ flimkien ma’ dan l-attur, kemm f’daru fejn spiss dan kien iħobb joqgħod ikanta u jdoqq il-pjanu, kemm il-knisja peress li Joseph kien bniedem reliġjuż ħafna u anki waqt id-dawriet sbieħ fil-kampanja, speċjalment lejn l-inħawi tal-Madliena li kienu l-favoriti tiegħu.

Andrew lmenta miegħi li akkost li Joseph Calleia kellu fama internazzjonali, meta dan l-attur kien ikun għaddej mit-triqat Maltin, ftit li xejn kienu jgħarfuh nies. Min-naħa l-oħra huwa baqa’ miftakar sewwa f’Hollywood, tant li fis-snin 70, Joseph irċieva telegramma mingħand il-produttur tal-films Francis Ford Coppola, fejn dan kien qed joffrielu l-parti prinċipali ta’ Don Vito Corleone fil-film li kien ser jaħdem – ‘The Godfather’. Imma nzerta li Joseph kien għaddej minn mumenti ta’ swied il-qalb minħabba li fl-1967, huwa tilef lil martu Eleonora u ma ried jaf b’xejn aktar. Infatti huwa ma aċċettax din il-parti li eventwalment ngħatat lil Marlon Brando u għaliha dan irċieva l-ġieħ ta’ Best Actor fl-Academy Awards.

Joseph Calleia ħalla din id-dinja fil-31 t’Ottubru 1975, fl-età ta’ 78 sena. Eman Bonnici spjegali kif f’pajjiżna ma tħabbar l-ebda avviż u ma saret l-ebda ċerimonja biex tinforma lill-poplu Malti li konna tlifna lil wieħed minn tagħna. Deheret biss xi informazzjoni qasira u ritratt tat-tebut tiegħu dieħel fl-Addolorata segwit minn korteo żgħir ta’ nies, l-għada tal-funeral fil-ġurnal Times of Malta. Minflok, ironikament, minħabba li dan l-artist sikwit ħadem il-parti ta’ Sqalli, bi żball, l-istazzjon televiżiv Taljan RAI ħabbar bi prominenza li f’Malta, kien miet l-attur Taljan Joseph Calleia. Lanqas il-lapida ta’ l-irħam fiċ-ċimiterju, fejn hemm ismu minqux flimkien ma’ dawk ta’ familjari oħra tiegħu ma jindika l-kobor ta’ dan il-Malti u ftit ftit dan il-bniedem intesa mal-mogħdija taż-żmien.

Kien biss fl-1997 meta bħala memorja tal-100 sena minn twelidu, nħarġu żewġ bolol kommemorattivi ta’ Joseph Calleia. U kellhom jgħaddu ħafna aktar snin sakemm fl-2005, Eman Bonnici, li kellu biss 15 il-sena, irnexxielu jħajjar lill-iskultur famuż Rabti Anton Agius sabiex jaħdmu bust għal dan l-attur, liema xogħol Anton wettqu bla ħlas. Intant, fir-raħal tal-Imtarfa hemm ukoll triq imsemmija għalih. Imma niddubita kemm mir-residenti jafu tassew min kien Joseph Calleia. Tgħid għad jasal iż-żmien meta dan il-personaġġ kbir jingħata rikonoxxenza nazzjonali?

Aktar informazzjoni dwar dan l-artist issibuha fuq Facebook: Maltese Hollywood Star Joseph Calleia.

(Dan l-artiklu ġie ppubblikat fis-sensiela KOBOR IL-MALTI (2 parti) fit-Torċa tal-11 ta’ Mejju 2014)

Share on Facebook

2014.05.11 / no responses / Category: Torca - Features & Articles
GĦANDI BIEX NAGĦMEL MUŻEW!

Bosta psikologi jsostnu illi jeżisti bħall-bżonn fil-bniedem li jġiegħlu jikkollezzjona. Meta wieħed iġemma’ l-oġġetti, flimkien magħhom huwa jkun qed jiġbor ukoll il-memorji tas-sidien ta’ dawk l-affarijiet, it-tifkiriet li jqanqlu l-oġġetti nfushom, l-istorja tagħhom u mitt ħaġ’oħra. Fl-istess ħin, permezz ta’ kollezzjoni, il-bniedem jidentifika ruħu mal-passat tiegħu. Din il-ġimgħa ser inlaqqagħkom ma’ kollettur illi rnexxielu jdawwar ix-xogħol tiegħu f’kollezzjonijiet vasti u interessanti ferm…

INTERVISTA: JOSEPH BORDA – Ex-Surġent tal-Pulizija u Kollettur ta’ oġġetti relatati mal-Pulizija

X’ħajrek tidħol fil-korp tal-pulizija?

Ommi minn dejjem kienet issostni illi hi mill-ewwel indunat li kont ser insir pulizija. Meta darba staqsejtha għaliex weġbitni illi meta kont għadni naqra ta’ tarbija u kienet tkun qed tisqini l-ħalib, hekk kif nixba kont ngħolli idi u ngħidilha ieqaf. U miskina hi jekk tipprova tbellagħli xi naqr’oħra! Kif għalaqt it-tmintax-il sena mal-ewwel tajtha raġun għax dlonk mort ningħaqad mal-korp. Kien l-1971 meta sirt pulizija u għamilt 32 sena nagħti servizz. Qatt ma ddispjaċini għal mument wieħed mill-għażla li għamilt.

Liema huma l-agħar u l-aqwa rikordji f’dax-xogħol?

Fix-xogħol tal-pulizija tara ħafna affarijiet b’għajnejk. Fis-snin sebgħinijiet kien hemm ħafna ġlied politiku li llum niżżi ħajr ‘l Alla spiċċa. Memorja li ma ninsa qatt kienet dik tal-ħtif tal-ajruplan minn Ali Rezaq u n-nies tiegħu. Niftakar illi wara d-diżastru li ħalla warajh l-attakk fuq l-ajruplan fl-ajruport, jiena kelli nitla’ fuq l-ajruplan maħruq u nagħmel il-lista tan-nies mejtin li kienu qed jitniżżlu minnu. Dakinhar rajt xeni grotteski li diffiċli biex ninsihom. Ir-riħa tan-nies maħruqin ma stajt naqlagħha b’xejn minn fuqi. L-uniformi li kont liebes kelli naħraqha għax ir-riħa tagħha ma stajtx nistaportiha. Madanakollu r-riħa tal-iġsma maħruqin bħal donnha baqgħet imwaħħla miegħi u ninħasel kemm ninħasel, ma riedet tmur b’xejn minn fuqi.

Imma nsomma naqilbu s-suġġett…Esperjenzi sbieħ kelli wkoll. Waħda mill-isbaħ kienet meta ġie jżur il-gżejjer Maltin il-Papa Ġwanni Pawlu II u jiena kont wieħed mill-pulizija li kellu miegħu. F’ħin minnhom irnexxieli saħansitra naqbadlu jdejh. Tifkira oħra ħelwa kienet meta ġiet Tina Turner tkanta f’Malta. Jiena kont inkarigat biex ma nħalli ‘l ħadd jersaq lejha. Niftakar li kont ippruvajt inġib firma tagħha imma qaltli li ma tagħtix firem. Minflok imma kienet tagħtni t-shirt bħala rikordju tagħha. Xi ħaġa interessanti li nnutajt dwar din il-kantanta kien illi meta tkun fuq il-palk tkun diva u taraha mara twila u sabiħa. Imma hekk kif tidħol wara l-palk issir mara differenti. Qisha tinxtorob f’daqqa taħt għajnejk. Idawwrulha xugaman magħha u żewġ individwi jgħinuha tidħol fil-kamra tagħha. Bilkemm tagħrafha li tkun l-istess persuna!

Allura finalment kif qbadt tikkollezzjona l-affarijiet tal-pulizija?

Nibda billi ngħid illi jiena minn dejjem kont kollettur. Meta kont żgħir kont inġemma’ ħafna affarijiet. Imma meta dħalt fil-pulizija deherli illi jkun aħjar li kieku kelli niffoka fuq kollezzjoni waħda. Iddeċidejt li nibda nfaddal l-oġġetti tal-pulizija. Bdejt b’żewġ brieret ta’ pulizija barranin. Imbagħad darba waħda kont Tas-Sliema u ltqajt ma’ żewġ pulizija Ġermaniżi. Intfajt nitkellem magħhom u sirna ħbieb. Qabel infridna staqsejthom jekk kienx possibbli li jibgħatuli xi affarijiet mill-uniformi tagħhom biex nagħmilhom fil-kollezzjoni tiegħi u huma aċċettaw. Ħsibt li kont qed nagħżaq fl-ilma imma wara xi ftit ġranet irċevejt pakkett minn għandhom. Tawni tlett uniformijiet kompluti bil-brieret b’kollox! Minn hemm beda kollox u qatt aktar ma erġajt ħarist lura.

Fhiex jikkonsistu l-kollezzjonijiet tiegħek?

Il-kollezzjonijiet tiegħi huma ffukati fuq oġġetti b’konnessjoni mal-pulizija. Għandi brieret, badges, helmets, uniformijiet, bokkli, ċintorini, manetti, statwetti ta’ kull xorta tal-pulizija… L-affarijiet kollha li qed tara b’għajnejk ġejjin minn madwar id-dinja kollha.

Hemm ħafna stejjer wara kull oġġett. Brieret għandi madwar 700 u huma ta’ gradi differenti ta’ uffiċċjali tal-pulizija. Il-kollezzjoni tal-badges tal-pulizija ta’ Malta tmur lura sal-1850. Interessanti li tinnota illi fuq kull badge hemm is-salib ta’ Malta minbarra fuq waħda, dik li intużat bejn l-1901 u l-1924. M’għandix idea għala s-salib ta’ Malta mhux hemm. Dawk il-badges l-oħra huma tal-pulizija tat-tribujiet Indjani li hemm jgħixu fir-riserva tagħhom fl-Amerika. Ara dawn il-manetti: dawn iż-żgħar jissejħu thumb-cuffs għax fihom jintrabtu s-swaba’ tal-individwu u dawn il-manetti ċkejknin kienu jintużaw fis-seklu dsatax meta f’ċertu pajjiżi kienu jintbagħtu t-tfal il-ħabs. Hawn manetti ta’ kull qies u użu, per eżempju dawn jissejjħu come-along cuffs. Dawn manetti moderni Franċiżi u jaħdmu bil-kalamita mentri dawn kienu jintużaw fi żmien Vittorjan fl-era ta’ Jack the Ripper.

Dan l-aħħar żidt dawn iċ-challenge coins mal-kollezzjonijiet. Għandi madwar 60 minnhom. Jingħad illi l-oriġini taċ-challenge coins tmur lura għal żmien l-ewwel gwerra dinjija. Fi Franza, hekk kif bdiet l-ewwel gwerra, saret talba għal min kien interessat jidħol fi skwadra ta’ ajruplani tal-gwerra magħrufa bħala Lafayette. Bosta pilots sinjuri ngħaqdu ma’ din l-iskwadra, fosthom wieħed Amerikan li ddeċieda li joħroġ munita bl-arma tal-familja tiegħu u b’ismu u kunjomu ħalli jużaha bħala identifikazzjoni. Minn dak inhar ‘l hawn, din id-drawwa baqgħet ħajja fl-Amerika u illum għadek issib diversi challenge coins ta’ bosta reġimenti u skwadri oħra bħan-navy, l-iscouts, il-fire brigades, il-marines eċċ. Jgħidu illi jekk tkun ġo bar u xi ħadd jisfidak turih iċ-challenge coin u ma tkunx fuqek, ikollok tħallas round drinks lil kull min ikun hemm hemm ġew.

Kollezzjoni oħra ġdida hija din tar-ritratti antiki ta’ Malta bis-suġġett tagħhom dejjem ikun il-pulizija.

Ħarist ħarsa madwari. Il-kollezzjonijiet ta’ Joseph huma tassew impressjonanti. Jimpressjonak il-fatt kif kollox hu miżmum b’mod metikoluż. Kollox stivat pulit u kull oġġett hu mqassam skont il-pajjiż li ġej minnu. Ma flaħtx ma nistaqsihx…

Dawn l-affarijiet kollha kif sabu ruħhom għandek?

Ilni nibni din il-kollezzjoni għal dawn l-aħħar tletin sena. Sħabi l-pulizija ġieli jgħinuni nakkwista xi affarijiet. Barra minn hekk għandi ħafna kuntatti madwar id-dinja kollha. Li għandi favur tiegħi huwa illi jiena l-ikbar kollettur Malti ta’ dawn l-affarijiet. U allura kull min ikollu bżonn xi ħaġa simili ta’ Malta ser jirrikorri għandi.

Fil-bidu l-proċess biex inġib xi ħaġa kien twil mhux ħażin. Kont nikkomunika bl-ittri u sakemm niftiehem ma’ dak li jkun x’irid u x’ser jagħtini lura tagħha, ġieli għaddew ix-xhur. Illum nikkuntattjaw lil xulxin bl-emails u ejja ħa mmorru. Imma xorta waħda jiena dejjem inpartat u mhux nixtri. Tista’ tgħid li qatt ma xtrajt xejn għall-kollezzjoni tiegħi. Jiena ma naqbilx illi wieħed jixtri l-affarijiet biex jagħmel kollezzjoni bihom. Għax jekk isir hekk, jekk għandek il-flus, tista’ tixtri li trid.

Għalija s-sabiħ ta’ kwalunkwe passatemp huwa ż-żmien kemm domt biex akkwistajt l-oġġett, il-korrispondenza involuta, kif jirnexxielek issib dak li trid u l-istennija tal-oġġett sa kemm jasal għandek bil-posta. Jekk oġġett tista’ tmur f’ħanut u tixtrih, titlef il-gost kollu. M’hemm preġju! Mhux qed ngħidlek li jiġuni b’xejn taf għax kultant il-pustaġġ veru jkun għoli. Imma dik li tħabatt biex ġibthom iżżid il-valur tagħhom għalija.

Min-naħa l-oħra jkolli nammetti illi dari kienet ħafna aktar faċli biex iġġib affarijiet bħal dawn. Illum storja differenti. Qabel kont nibgħat madwar tletin ittra l-Amerika u għoxrin minnhom kienu jibgħatuli xi ħaġa. Imma minn mindu daħal dat-terroriżmu ġieli lanqas biss jirrisponduni. Min għadu ser jibda kollezzjoni bħal din illum nitħassru, għax diffiċli ħafna.

Biex negħleb din il-problema tellajt websajt tiegħi u permezz tagħha erġajt irrankajt u żidt fil-kuntatti tiegħi. S’issa fil-websajt tiegħi www.joe-borda.de.vu daħlu aktar min 16,000 viżitatur. Fiha wieħed jista’ jara l-kollezzjonijiet tiegħi. Jikkuntattjawni diversi nies minn madwar id-dinja u permezz tat-tpartit magħhom inkompli nsawwar in-namra tiegħi.

X’inhu l-iskop ta’ dawn il-kollezzjonijiet?

Fuq kollox il-ħbiberija. Kif għedtlek, permezz tagħhom għandi ħbieb minn kullimkien. Sal-bieraħ ġie jżurni wieħed minn New Jersey l-Amerika. Ġie fuq cruise. Malta waqaf biss sebgħa siegħat. Jien mort għalih, dawwartu ma’ diversi postijiet u mbagħad ġibtu d-dar tiegħi u partatna xi affarijiet fosthom din il-beritta ta’ fuq rasi.

Meta nsiefer jiena, bl-istess mod jilqgħuni huma. U meta mmur f’xi post fejn ma jkollix kuntatti, l-ewwel ħaġa li nagħmel hekk kif nissetilja fil-lukanda hi li nistaqsi fejn hi l-eqreb għassa. Immur nintroduċi ruħi mal-pulizija t’hemmhekk, nurihom l-identifikazzjoni tiegħi bħala membru tal-International Police Association u malajr insib inpartat xi ħaġa magħhom ukoll.

Skop ieħor ta’ dawn il-kollezzjonijiet huwa illi nirriklama lil Malta mal-barranin. Tiskanta kemm għad hawn nies li lanqas biss jafu fejn hi Malta. Fil-websajt tiegħi fil-fatt, tellajt ħafna informazzjoni u ritratti dwar Malta sabiex b’hekk min jidħol ikun jista’ jara l-pajjiż li noqgħod fih jien. Kburi ħafna li jiena Malti u nħoss li rrid ngħid lil kulħadd b’pajjiżi. Barra minn hekk kull min jikkuntattjani jaf illi fuq dil-gżira ċkejkna għandhom ħabib u meta jridu jistgħu jiġu jżuruni.

Ġieli jikkuntattjawni wkoll xi wħud li għandhom konnessjonijiet ma’ Malta. Mhux l-ewwel darba li għent lil xi ħadd biex jagħmel xi riċerka dwar qraba Maltin. Veru jkolli mmur niġri ‘l hemm u ‘l hawn u jinvolvi ħafna xogħol imma nieħu pjaċir nagħmlu.

Finalment ma jistax jonqos illi permezz ta’ kollezzjonijiet bħal dawn titgħallem ħafna xorti u tkabbar it-tagħrif tiegħek. Barra minn hekk, ftit ftit, qed nibni rikordju tal-istorja ta’ Malta u ta’ bosta pajjiżi oħra fil-qasam tal-Pulizija.

Liema huma l-aktar oġġetti għal qalbek?

Kollha ngħożżhom bl-istess mod imma jekk ikolli nagħżel l-aktar tnejn għal qalbi huma uniformi ta’ kummissarju Malti u l-aħħar beritta tar-Royal Ulster Constabillary minn Ireland, liema korp illum sar magħruf bħala Police Service for Northern Ireland u ovvjament għandhom uniformi ġdida.

Hemm xi ħaġa li tixtieq takkwistaha imma s’issa ma rnexxielekx?

Iva. Nixtieq ħafna nakkwista beritta tal-pulizija tal-vatikan. Ilni nipprova imma s’issa ma rnexxilix. Imma mhux ser naqta’ qalbi tafx! Minn hawn jew minn hemm inġibha żgur.

Qatt għamilt xi wirjiet b’dawn il-kollezzjonijiet tiegħek?

Iva. B’kollox għamilt xi ħmistax-il waħda. Id-depot kien ikollna il-wirja tal-hobbies u jien dejjem kont nieħu sehem. Tellajt ukoll wirjiet f’diversi postijiet oħra.

Ikun hemm interess mill-pubbliku?

Ħafna. L-aktar li jiġbdu l-attenzjoni huma l-uniformijiet. Dawn imorru lura sat-tletinijiet u huma kompluti minn kollox. Ħafna mill-uniformijiet, bħal ngħidu aħna tas-sheriff u tal-highway patrol man aħna narawhom biss fil-films. Permezz tal-kollezzjoni tiegħi, għall-ewwel darba, jarawhom reali.

Anki barranin iżuru l-wirjiet tiegħi. Ħafna minnhom ikunu kolletturi u jispiċċaw isiru ħbieb tiegħi. Jibqgħu impressjonati bil-kwantità ta’ oġġetti li rnexxieli nġemma’. Fil-fatt għandi l-pjaċir ngħid illi fuq websajt ta’ kolletturi bħali li għandha 48,000 membru, jiena qiegħed imniżżel bħala it-18-il wieħed li nagħmel l-aktar kuntatti u attività f’dan il-qasam. Dan l-aħħar issemmejt ukoll fil-ktieb ‘Police and Crime Museums of The World’ li ħareġ mill-ITA tal-Ġermanja u għandi paġna sħiħa iddedikata għall-kollezzjonijiet tiegħi.

Aktar ma bdejt ngħaddi ħin ma’ Joseph, aktar beda jurini oġġetti li jagħmlu parti mill-kollezzjonijiet tiegħu. Domt għandu mhux ħażin u tiskanta, xorta ma rnexxiliex nara kollox. F’ħin minnhom ngħaqdet ukoll magħna l-mara tiegħu Lillian. Qaltli li hi tieħu pjaċir tarah involut f’din il-kollezzjoni.

“Li għandu hu illi ma jibbasta jieqaf qatt. Jibqa’ nieżel ifittex fil-fond sakemm isib l-oġġett. Ma jaqtax qalbu. Iddedikat ħafna għall-kollezzjonijiet tiegħu u ara kemm qed tara oġġetti… kollox hu jnaddaf u jieħu ħsieb. Ftit ftit ittieħdet il-familja kollha minnu għax kollha nġemmgħu xi ħaġa aħna,” qaltli Lillian bid-daħka.

Staqsejtu għall-aħħar kumment…

“Jien taf x’nixtieq? Li kieku l-Kunsill ta’ Birkirkara (il-post fejn noqgħod jien) jew xi entità oħra, jipprovduli xi bini fejn inkun nista’ narma l-kollezzjonijiet tiegħi ħalli dawn ikunu aktar aċċessibbli u b’hekk ikunu jistgħu jitgawdew minn ħafna nies oħra. Meta jkollok kollezzjoni tkun trid turiha u toqgħod tkellem lin-nies dwarha. Imma meta mbagħad ikollok kollezzjonijiet ta’ dad-daqs, dawn jagħmlu anki prestiġju lill-post li jilqagħhom. Tant għandi affarijiet li hawn biex nagħmel mużew. Ilni s-snin nipprova nirranġa xi ħaġa imma s’issa ħadd ma wera nteress. Però bħal f’kull ħaġ’oħra, jiena qatt ma naqta’ qalbi!”

(Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tat-28 ta’ Ġunju 2009)

Share on Facebook

2009.06.28 / no responses / Category: Torca - Perspettivi