klawsura | Fiona Vella

Posts Tagged ‘klawsura’

Sorijiet u prostituti

Għaddejt minn quddiem il-Knisja tal-Maddalena kemm il-darba mingħajr qatt ma bsart xi storja kien hemm warajha. Madanakollu, minn dejjem naffarni l-ħsieb li din il-knisja antika kienet għamlet żmien tiġi utilizzata bħala post fejn jinħadmu l-karrijiet tal-karnival. Iżda kien biss ftit tal-jiem ilu, waqt li kont qed inħuf għal xi erbgħa kotba interessanti fil-Fiera tal-Ktieb, meta finalment ġejt wiċċ imb’wiċċ mar-realtà tad-destin ta’ din il-binja. Kien it-titlu tal-ktieb Magdalene Nuns and Penitent Prostitutes – Valletta li għall-ewwel sammarni fil-post u sfidani nqalleb il-paġni ħalli nara dwar xhiex kien jitratta. Naturalment ma stajtx nitlef l-opportunità li nkellem lill-awtriċi tiegħu, Christine Muscat, u minn hemmhekk infetħet dinja sħiħa ta’ dokumenti antiki u stejjer mistura, intriċċi u misteri, voti tas-sorijiet tal-klawsura u ittra ta’ mħabba miktuba lil waħda minnhom li nstabet fil-Biblijoteka Nazzjonali, ħajjiet ta’ sorijiet konnessi ma’ dawk tal-prostituti, u kripta mirduma bil-fdalijiet tas-sorijiet tal-Maddalena tistenna sakemm xi ħadd jerġa’ jsibha ħalli jagħti lura d-dinjità lil dawn in-nisa illum minsija imma li fi żmienhom kienu tant magħrufa.

Kien artiklu ta’ Giovanni Bonello li kellu t-tema tal-prostituti u l-korteġġjani ta’ żmien l-Ordni li ispira lil Christine biex timraħ aktar dwar dan is-suġġett. Peress li hija gwida, ma damitx ma ħarġet bl-idea li tibni programm interessanti għall-viżitaturi tal-Belt relatat ma’ dan is-suġġett u l-inħawi antiki tiegħu. It-tfittxija għall-postijiet adattati ħaditha fosthom quddiem il-Knisja tal-Maddalena u hekk kif bdiet tirriċerka ftit l-istorja tagħha, mall-ewwel sabet ruħha affaxxinatha b’dak li beda ħiereġ, tant li spiċċat biex kitbet teżi sħiħa mit-tagħrif li sabet sabiex bih kisbet il-grad ta’ Master fl-Istudju tal-Ospitallieri. Eventwalment din ir-riċerka tant intlaqat tajjeb li l-pubblikaturi, Book Distributors Ltd, iddeċidew li kien jixirqilha tiġi ppreżentata fi ktieb.

Fatt kurjuż huwa li meta Christine bdiet tistaqsi madwarha ħalli tikseb informazzjoni dwar din il-knisja u s-sorijiet tagħha, ftit li xejn kien hemm min kien jaf dwarha. Donnhom dawn is-sorijiet tal-Maddalena kienu ġew imħassra kompletament mill-memorja kollettiva ta’ dan in-nazzjon, bħallikieku xi ħadd xtaqhom jintesew għal kollox. Iżda huwa waqt każi bħal dawn li l-arkivji juru l-potenzjal tagħhom, hekk kif aktar ma l-awtriċi bdiet tistinka biex tiġbor it-tifkiriet ta’ dawn is-sorijiet, iżjed bdiet toħroġ l-evidenza tal-eżistenza tagħhom.

L-istorja teħodna lura lejn żmien l-Ordni, meta l-Kavallieri ta’ San Ġwann ġew ordnati jħallu Rodi u sabu ruħhom jgħixu hawn Malta. Fost ir-refuġjati li ġew minn Rodi flimkien mal-kavallieri, kien hemm ukoll għadd ta’ prostituti li segwew lill-klijenti tagħhom f’pajjiżna. Riżultat t’hekk, il-pjaga tal-prostituzzjoni fil-gżejjer tagħna, kompliet terfa’ rasha u kibret b’rata allarmanti, tant li fl-aħħar tas-seklu 17, viżitatur Franċiż ikkummenta li ma kienx hemm post fid-dinja fejn il-mard venerali seta’ jittieħed aktar malajr mill-gżira ta’ Malta. Aktar tard, fit-18 il-seklu, il-vjaġġatur Ġermaniż von Riedesel sostna li fil-belt Valletta ma kienx għad fadal mara waħda onesta! Rapporti bħal dawn, għalkemm ċertament esaġerati, ma damux ma ġibdu bosta kritika fuq l-Ordni fejn din ġiet akkużata li ma kienet qed tagħmel xejn biex toħnoq din il-problema fil-gżejjer Maltin. Għaldaqstant dawn fetħu monasteru għas-sorijiet tal-klawsura tal-Maddalena li kien jinsab biswit il-monasteru ta’ Sant’Ursula l-belt Valletta, sabiex fih setgħu jinġabru dawk il-prostituti ripentiti li ma xtaqux ikomplu b’din il-ħajja tad-dnub u minflok jieħdu l-voti tal-kastità, il-povertà u l-ubbidjenza. Ta’ min isemmi li din ma kinetx xi idea oriġinali tal-kavallieri ta’ Malta għax monasteri tas-sorijiet tal-klawsura tal-Maddalena kien hemm f’diversi pajjiżi, speċjalment fejn kien hemm il-portijiet u t-taħlit tan-nies li sikwit kienu jwasslu għall-firxa tal-prostituzzjoni.

Għall-ewwel dawn is-sorijiet bdew mix-xejn u meta fl-1596 żarhom l-Inkwiżitur Innocenzo del Bufalo de Cancellieri huwa kiteb lill-Kardinal Aldobrandini f’Ruma biex jgħarrfu li dawn in-nisa kienu qed imutu bil-ġuħ u li l-binja tagħhom kienet kiesħa silġ. Mill-ġdid din l-aħbar qanqlet ħafna kritika lejn l-Ordni u dawn ma kellhomx għażla ħlief li jirrimedjaw din il-problema billi jibnu monasteru ġdid għal dawn is-sorijiet. Pjanti antiki tal-monasteru l-ġdid juru li dan ġie mibni madwar bitħa ċentrali twila u dejqa u li kien magħmul minn binja sħiħa rettangolari li kienet tinsab bejn Triq Merkanti (dak iż-żmien Strada San Giacomo) u Triq it-Tramuntana (Strada Sant’Elmo). Issa dawn is-sorijiet kellhom post lussuż fejn kellhom l-ilma tagħhom u saħansitra funtana. Barra minn hekk, il-knisja li kienet tagħmel parti mill-monasteru, bdiet tiżżejjen b’xogħolijiet tal-aqwa artisti ta’ dak iż-żmien bħal Filippo Paladini u Mattia Preti.

Il-finanzi ta’ dan il-monasteru kienu jidħlu minn diversi sorsi fosthom: mid-doti li kienu jġibu magħhom is-sorijiet, mid-donazzjonijiet, mill-fondi li kienu dovuti kull sena mill-Ordni, u mill-fondazzjoni ta’ Ġirolama Ciantar li ħalliet somma ta’ flus li biha tmien tfajliet mis-Siġġiewi bil-kunjom Ciantar, setgħu jiddaħħlu bħala sorijiet f’dan il-monasteru mingħajr ma jħallsu d-dota dovuta. Imma ċertament l-aktar sors sinifikanti minn fejn dawn is-sorijiet bdew jibnu l-assi tagħhom kien permezz ta’ taxxa li ġiet imposta fuq il-prostituti kollha li kien hemm f’Malta f’dawk iż-żminijiet, fejn dawn kellhom iħallsu 20% ta’ flushom, tal-propjetà tagħhom u ta’ dak kollu li kienu jippossjedu, sabiex bihom is-sorijiet tal-Maddalena setgħu jieħdu ħsieb l-ispejjeż tal-monasteru tagħhom. Din it-taxxa li oriġinarjament ġiet introdotta f’Ruma mill-Papa Klement VIII fl-1602, kienet qajjmet fervent sħiħ fost il-prostituti ta’ Ruma u l-istess ġara f’Malta meta l-Granmastru nġieb f’pożizzjoni li jrid u ma jridx idaħħal l-istess regola f’pajjiżna. B’inġenjożità, b’manipulazzjoni u b’kapaċità li wieħed ma jistenniex minn sorijiet tal-klawsura magħluqa bejn erbgħa ħitan fis-seklu 17 u 18, dawn in-nisa rnexxielhom jibnu fortuna kbira, tant li wara ċertu ammont ta’ snin, il-ħajja tagħhom fil-monasteru kienet fost l-aktar lussużi.

F’monasteru fejn kien hemm nisa ta’ oriġini sinjura u edukata mħallta ma’ oħrajn li minn dejjem kienu foqra, b’uħud minnhom li daqu anki d-dinja tal-prostituzzjoni, ma setax jonqos li jkun hemm bosta kunflitti interni. Infatti, bħal f’kull monasteru ta’ dak iż-żmien, kien hemm is-sorijiet koristi li kienu jieħdu ħsieb l-amministrazzjoni ta’ l-artijiet u l-investimenti li kellu l-monasteru, u s-sorijiet servjenti li kellhom ir-responsabbiltà tax-xogħol domestiku, u din ir-realtà kienet toħloq ġerarkija bejniethom. L-inkwiet kien jinqala’ wkoll meta kienu jiġu mposti fuqhom xi nies li ma kienux jaqgħu taħt ir-regola tal-monasteru fejn kien hemm spjegat ċar li huma ma setgħux jaċċettaw morda, xjuħ u nisa tqal. Infatti kien hemm inċidenti meta r-rabja ta’ xi sorijiet qabżet il-linja mhux ħażin, bħal meta wħud minnhom ippruvaw joqtlu tfajla tqila li ntbagħtet tgħix magħhom permezz tal-velenu! Att li kien infurja lill-Inkwiżitur Giovani Ottavio Mancinforte li meta sar jaf b’din l-istorja, huwa ordna l-għeluq tal-monasteru u tal-knisja tiegħu u l-iskomunikazzjoni tas-sorijiet. Kien biss għal xi intermedjarji li daħlu għalihom li kkalmaw is-sitwazzjoni meta s-sorijiet kellhom jiskużaw ruħhom anki jekk kontra qalbhom.

Il-poter u l-kuntatti li kellhom uħud minn dawn is-sorijiet kien qawwi ħafna u dan kien ċar min-numru ta’ ġrajjiet li l-awtriċi rnexxielha tislet mid-dokumenti. Iżda ċertament waħda mill-aktar fatti impressjonanti huwa dak tas-soru ripentita Sister Dorothea Valenti, li kienet eks-korteġġjana tal-Granmastru De Paule. Ġara li meta din ġiet irrifjutata milli tkun il-korteġġjana tas-suċċessur ta’ De Paule, hija ddeċidiet li tidħol bħala soru tal-Maddalena u magħha ħadet 18,000 skud u lil bintha Anna li kellha tliet snin. Peress li r-regola tal-monasteru ma kinetx taċċetta li t-tfal jgħixu ma’ dawn is-sorijiet, Valenti għamlet talba speċjali lill-Papa Urban VIII u dan aċċetta li bintha titħalla tgħix magħha, bil-patt u l-kundizzjoni li meta t-tifla ssir adoloxxenti tieħu l-voti tal-klawsura. U hekk sar. Infatti Anna Valenti saret soru tal-klawsura imma wara xi żmien din ħalliet il-monasteru u jidher li ħadet l-isem ta’ Anna Pitard.

Fost il-paġni ta’ dan il-ktieb intriganti, wieħed isib ukoll kopja ta’ ittra ta’ mħabba li l-awtriċi sabet arkivjata flimkien mad-dokumenti antiki tal-Biblijoteka Nazzjonali. Fiha, l-awtur anonimu li kien il-maħbub ta’ ċerta Giuditta għal 33 sena sħaħ, jinfurmaha li kien sejjer ikellem lill-Papa u sadanittant jissuġġerilha wkoll biex tilbes żarbun tat-takkuna u tibda titla’ u tinżel it-taraġ bih ħalli ma tintelaqx. L-ittra twebblek li forsi finalment dawn il-maħbubin kienu ser jieħdu xi deċiżjoni biex jibdew xi ħajja flimkien. Madanakollu, Christine irnexxielha ssib soru li kien jisimha Sister Giuditta Novi li kienet tgħix fil-monasteru fil-perjodu tal-ittra u din mietet hemm erbgħa snin wara d-data ta’ dan il-messaġġ.

Bi storja ta’ aktar minn 200 sena, wieħed jista’ jimmaġina kemm hemm aktar rakkonti f’dan il-ktieb. Imma l-ispazju f’dan l-artiklu jitlobni biex issa nasal għall-perjodu meta l-ħajja ta’ dawn is-sorijiet inbidlet minn lejl għan-nhar hekk kif Malta waqgħet taħt idejn il-Franċiżi. Infatti kien biss ġimgħa wara l-wasla tal-ħakkiema l-ġodda meta s-sorijiet irċevew ittra mingħand l-awtoritajiet li kienet qed tinfurmahom li l-monasteru tagħhom kien ġie soppress u li huma kellhom jitilqu minn hemm fi żmien ġurnata u jħallu kollox warajhom. Christine tiddeskrivi b’mod imqanqal dawn is-siegħat tat-twehir hekk kif dawn is-sorijiet b’ta’ fuqhom senduqhom, ġew akkumpanjati mis-suldati Franċiżi armati bil-bajjunetti, sabiex imorru jgħixu flimkien mas-sorijiet ta’ Santa Katarina li kien jinsab ftit passi ‘l bogħod mill-monasteru tagħhom, fejn baqgħu jgħixu sakemm mietu. Jidher li maż-żmien huma rnexxielhom jiġbru xi affarijiet li kellhom fil-monasteru tagħhom, imma l-biċċa l-kbira tal-affarijiet għosfru. Akkost li meta telqu l-Franċiżi minn Malta, il-ħakma Ingliża rritornat il-monasteri lura lis-sorijiet u lill-patrijiet li kienu jgħixu fihom qabel, dan ma seħħx mas-sorijiet tal-Maddalena. Anzi huwa kurjuż il-fatt li meta s-sorijiet bagħtu t-talba tagħhom lill-awtoritajiet biex jingħatawlhom lura l-possessjonijiet tagħhom, inkluż il-monasteru, huma rċevew l-informazzjoni dettaljata li kienu bagħtulhom lura b’sempliċiment sentenza miktuba fuqhom li kienet tispjega li r-rikjesta tagħhom kienet ġiet injorata! Minn hemm l-istorja ta’ dan il-monasteru u s-sorijiet tiegħu tant titħawwad li hu diffiċli ħafna biex tispjega eżatt x’ġara. Intant, parti kbira minn dan il-monasteru ġġarfet meta l-post intlaqat bil-bombi waqt it-tieni gwerra dinjija.

L-awtriċi rnexxielha ssib il-postijiet fejn uħud mill-aħħar sorijiet tal-Maddalena ġew midfunin; fosthom 31 soru jinsabu midfuna fil-kripta tal-monasteru ta’ Santa Katarina fil-Belt Valletta. Iżda Christine għandha xewqa kbira li xi darba tiġi nvestigata l-kripta li jidher li hemm wara l-kor tal-knisja tal-Maddalena li fis-sena 1866 kienet infetħet aċċidentalment minn xi ħaddiema li kienu qed jaħdmu fuq il-bini tal-iskola biswit. Achille Ferris ħareġ rapport dettaljat dwar dak li sab fejn fosthom irrimarka dwar ir-raffinatezza tal-arkitettura tal-kripta u anki dwar is-sejba ta’ xi fdalijiet ta’ sorijiet midfuna fuq il-qiegħa tal-art, fejn waħda minnhom kienet għadha liebsa l-abitu.

Fl-istess ħin, l-awtriċi traċċat ukoll żewġ kwadri li juru xeni tal-Maddalena ma’ Ġesù bit-titlu Noli me tangere (la tmissnix), li jidher li kienu jappartjenu lil dan il-monasteru. Wieħed minn dawn il-kwadri qiegħed fil-monasteru ta’ Santa Katarina filwaqt li l-ieħor jinsab fil-Palazz ta’ Sant’Anton f’Ħ’Attard. F’ritratt antik u rari tal-intern tal-knisja tal-Maddalena, Christine irnexxielha tilmaħ wieħed minn dawn il-kwadri wara l-artal maġġuri. Issa hi tixtieq li xi espert fil-qasam tal-arti jikkonferma jekk xi wieħed minn dawn il-kwadri huwiex xogħol ta’ Filippo Paladini kif jingħad ħalli b’hekk tkompli tinħall il-kobba dwar din l-istorja.

Meta Christine avviċinat lill-Kunsill Lokali tal-Belt Valletta peress li xtaqet tagħmel il-preżentazzjoni ta’ dan il-ktieb tagħha fil-knisja tal-Maddalena, hija mill-ewwel sabet għajnuna kbira. Imma hekk kif fetħu l-bieb tal-knisja huma sabuha fi stat tal-biki: bl-ilma dieħel mis-saqaf tagħha u b’ħitan mimlija graffiti u bi kliem oxxen. Permezz ta’ fondi mill-Ministeru tar-Riżorsi u Affarijiet Rurali, il-knisja ġiet imnaddfa mill-imbarazz li kien fiha, is-saqaf ġie kkurat u l-ħitan tnaddfu. Il-Kunsill xtaq anki jsib fondi biex jiftaħ il-kripta ħalli b’hekk din l-istorja li reġgħet ingħatat ir-ruħ, tkompli twassal għal aktar żviluppi f’dan il-qasam, imma s’issa dan ma kienx possibbli. Nemmen li proġett bħal dan ikun validu ħafna għas-settur kulturali tagħna għax barra li jkun qed iservi biex jikseb lura parti mill-istorja ta’ pajjiżna u anki mill-istorja tan-nisa lokali (li bosta drabi jitħallew barra mill-kotba tal-istorja), għandu l-potenzjal ukoll li joffri sit b’laqta differenti fil-qasam turistiku.

Żgur li dan ix-xogħol ġdid ta’ Christine Muscat ser iqanqal ħafna interess f’dawn il-ġrajjiet u f’din il-knisja li llum tidher tant umli minn barra meta fir-realtà għandha storja daqstant rikka u affaxxinanti. Ormaj m’għandix dubju li din l-istorja mhiex ser tieqaf hawn…

(Dan l-artiklu ġie ppublikat fis-sensiela ĠABRIET IT-TIFKIRIET (6 Parti) fit-Torċa tat-8 ta’ Diċembru 2013)

Share on Facebook

2013.12.08 / no responses / Category: Torca - Features & Articles
MINN WARA L-ĦITAN TAL-KLAWSURA

Is-sorijiet tal-klawsura minn dejjem kienu jintrigawni. Qatt ma stajt nifhem l-għażla tagħhom li jinqatgħu kompletament mid-dinja biex imorru jingħalqu wara erbgħa ħitan. Spiss kont nipprova nimmaġina x’tip ta’ persuni jistgħu jkunu u x’inhu dak li jwassalhom biex jieħdu deċiżjoni drastika bħal dik. Dak il-wiċċ mistur għad-dell tal-grada ċkejkna kien ikompli jqanqalni biex niskopri l-emozzjonijiet u l-ħsibijiet moħbija wara dawk l-għajnejn baxxuti. Iżda fl-istess ħin kont rassenjata li ser nibqa’ bil-kurżità għax kont naf li lil dawn is-sorijiet ma tistax tkellimhom kif ġieb u laħaq.

Għalhekk tistgħu taħsbu kif bqajt meta dan l-aħħar irċevejt ittra mingħand il-ħabib tiegħi Ralph Micallef fejn infurmani li kien irreferini biex niltaqa’ mal-Madre tas-Sorijiet Agostinjani tal-Klawsura ta’ Santa Katerina! Nistqarr li domt ftit intella’ u nniżżel qabel ċempilt lill-Madre. Kont qed nipprova nara kif ser inpoġġi l-kliem ma’ persuna bħal din. Imma lanqas ħaqq kemm ħlejt ħin għax Madre Michelina laqgħatni b’ġentilezza u ħlewwa kbira u bla eżitazzjoni aċċettat li niltaqgħu.

Tlajt it-telgħa wieqfa ta’ Triq ir-Repubblika b’ċerta trepidazzjoni u hekk kif wasalt quddiem il-bieb tal-monasteru ntbaħt li min jaf kemm għaddejt minn quddiem dan il-post mingħajr ma qatt kont naf x’kien. Ċempilt il-qanpiena tal-bieb u kif identifikajt ruħi, l-bieb infetaħ waħdu. Imbuttajtu l-ġewwa u dlonk sibt ruħi f’kamra bi stil antik mill-isbaħ. Quddiemi wkoll tfaċċaw tliet itwieqi mbarrati bil-ħadid miżbugħ bajdani. Waqaft ħdejhom imma l-Madre sejjħitli bi tbissima u daħħlitni ġewwa.

“Bħalissa għaddej xi xogħol ta’ restawr. Kellhom jgħaddu 500 sena biex irranġajna l-faċċata tal-monasteru. Imma ftit taż-żmien ilu għal naqra ma ġratilnix diżgrazzja kbira hekk kif waqa’ xi ġebel għal isfel waqt li kienet għaddejja l-purċissjoni ta’ San Duminku minn quddiemna. Imn’Alla ma weġġa’ ħadd. Bdejna x-xogħolijiet ħames snin ilu u l-ispiża telgħet mhux ħażin. Imma meta ġew il-bennejja, l-ġebel tant kien iddeterjorat li bidlu 40% minnu. Sfortunatament il-fondi qed jixxuttaw u l-bqija ser ikollu jitħalla kif inhu għalissa,” bdiet tispjegali l-Madre hekk kif bdejna mexjin minn kamra għall-oħra.

Ma’ l-ewwel impatt tiegħi mal-post intbaħt li kont diġà żbaljata fuq punt wieħed! Is-sorijiet tal-klawsura ma kienux jgħixu wara erbgħa ħitan imma ġo palazz storiku u spazzjuz li kien jesa’ fih erbgħa sulari.

“Dan il-bini jiftakar lill-Kavallieri ta’ San Ġwann,” fetħet id-diskursata l-Vigarja Swor Aloisia Bajada li ngħaqdet magħna hekk kif ratni nammira l-ġmiel tal-madum prezzjuż u kkulurit, l-arkitettura mirquma u l-pitturi antiki. “Fil-fatt dal-monasteru għandu storja mill-isbaħ u tmur lura għal snin twal. Dnub li ftit biss jafuha.”

“Din taf tgħidlek l-istorja tal-monasteru fuq ponot subgħajha,” qaltli bi tbissima l-Madre.

Swor Aloisia hija soru ta’ 84 sena iżda akkost l-età tagħha hija persuna vivaċi, ċajtiera u b’memorja mill-aqwa.

“Jiena l-hena tiegħi nidħol fil-profond ta’ dak kollu li nagħmel,” kompliet tgħidli. “Għalhekk spiss kont nintefa’ fl-arkivji tal-monasteru nqalleb fil-manuskritti u d-dokumenti antiki ħalli nitkixxef aktar dwar il-ġrajja ta’ dal-post li ngħix fih. Sibt illi l-arkivji jmorru lura sal-1606 u huma miżgħuda b’dettalji ferm interessanti dwar dak kollu li għaddew minnu s-sorijiet. Uħud mid-dokumenti huma bil-Latin però rnexxielna nsibu lil min jittraduċielna xi xogħol għat-Taljan u jien qlibt parti minnu bil-Malti.

Oriġinarjament hawnhekk kien hawn id-dar tal-Belt tal-Markiżi Giovanni u Katarina Vasco Oliviero li kienet magħrufa bħala Casa Vanilla. Fl-1576 it-tifel tal-koppja marad bil-pesta u ommu li kienet devota ta’ Santa Katarina għamlet wegħda li jekk binha jfieq, hija tagħti d-dar tagħha lill-Knisja. It-tifel fieq u ħu Katarina, li kien ukoll prokuratur tat-Teżor ta’ l-Ordni, fakkar lil oħtu fil-wegħda li kienet għamlet.

Il-Markiża wettqet il-wegħda tagħha imma meta fl-1611 hija saret taf bi grupp ta’ tfajliet imsejjħa l-‘Orfanelle della Misericordia’ hija ddeċidiet li ddawwar id-deċiżjoni tagħha u minflok għaddiet il-proprjetà lilhom. Dawn it-tfajliet kienu qed jieħdu ħsieb lil xi tfal li kellhom il-problemi fil-familja u matul is-snin kienet ġiethom il-vokazzjoni reliġjuża għall-ħajja tal-klawsura. Biex id-dar setgħet tinbidel f’monasteru ħalli tkun tista’ tilqa’ fiha lil madwar 45 soru u 15 il-tifla, il-Markiżi bnew kappella mal-ġenb tad-dar u xtraw ukoll xi bini tal-madwar. Huwa għalhekk li llum hawn dal-kobor kollu tant li l-ħitan tal-monasteru jmissu ma’ Triq ir-Repubblika, ma’ Triq San Kristofru, ma’ Strada Stretta u anki ma’ parti minn San Duminku. Sa sena wara mit-testment, il-markiżi mietu u hekk kif anki binhom kien laħaq miet qabilhom, is-sorijiet tal-klawsura wirtu anki l-ġid kollu tal-Markiżi.

Fl-1714 il-monasteru kellu bżonn xi tibdiliet strutturali u tant intefqu flejjes illi eventwalment ma kellhomx biżżejjed fondi biex ikomplu l-kappella. Fl-1798 s-sorijiet kellhom anki jieqfu jieħdu ħsieb it-tfal minħabba li kienu waqgħu f’għaks kbir.”

Ma tridx wisq biex tifhem kemm spejjeż jirrikkjedi post bħal dak. Kelli kurżità kif jiffinanzjaw ruħhom dawn is-sorijiet?

“Fi żmien il-Kavallieri kienu bdew jidħlu bosta tfajliet nobbli bħala sorijiet tal-klawsura u dawn kienu jġibu doti kbar magħhom. Fil-fatt waħda minnhom kienet Swor Marianna Pinto, oħt il-Gran Mastru Pinto nnifsu. Tul is-snin dan il-ġid akkumula mhux ħażin u l-monasteru kien jgħix permezz tar-renta fuq l-artijiet u mill-flus li dawn is-sorijiet ġabu magħhom. Illum naturalment l-istorja nbidlet imma għallinqas għad fadlilna biex ngħixu permezz tal-imgħaxijiet li nħolqu mill-bejgħ ta’ xi bini li kien proprjetà tal-monasteru.”

Fil-kunvent kien hemm kwiet perfett tant li konna qisna qegħdin weħidna f’dak il-post. Xtaqt inkun naf kemm hemm sorijiet?

“Bħalissa qegħdin 10 sorijiet u sfortunatament għandna 4 minnhom morda. L-ikbar soru hawnhekk tgħodd l-età ta’ 88 sena u l-iżgħar waħda għandha 60. Ilna madwar 25 sena ma jkollna vokazzjonijiet ġodda hawn ġew.”

Impressjonanti! Allura x’jiġri jekk jilħqu jonqsu s-sorijiet kollha?

“Jiena qatt ma naqta’ qalbi,” weġbitni bil-ħlewwa l-Madre li issa ilha tmexxi l-monasteru għal dawn l-aħħar ħames snin. “Nemmen ħafna fil-provvidenza t’Alla u npoġġi t-tama kollha tiegħi fih. Iżda nammetti li bħalissa l-ħajja pjuttost iebsa hekk kif ħafna mis-sorijiet kibru mhux ħażin u jridu jieħdu ħsieb lil sħabhom morda apparti li jridu jkomplu bil-faċendi u d-dmirijiet ta’ kuljum.”

“Din l-istorja diġà ġrat fl-1798 meta s-sorijiet kienu xjieħu kollha u kien għad fadal tmienja biss. Tant kienet gravi s-sitwazzjoni li soru minnhom li kienet tiġi mill-familja Preziosi, kellha tmur lura għand qrabatha biex jieħdu ħsiebha fl-aħħar ġranet ta’ ħajjitha. Imma hawn hu l-kobor tal-Mulej; appena mietu dat-8 sorijiet, minnufih daħlu 16 oħra u l-ħajja kompliet,” serrħitli rasi Swor Aloisia.

F’dal-punt deherli li kelli nistaqsi x’wassalhom biex saru sorijiet tal-klawsura u l-istejjer li rrakkuntawli żgur li ma bsarthomx!

“Fi żmien it-tieni gwerra dinjija kienet waqgħet bomba ġol-ġnien tal-monasteru u għalhekk is-sorijiet kienu marru jsibu rifuġju f’Ta’ Ċenċ Għawdex. F’dik il-ħabta jiena kelli 16 il-sena u lanqas biss kont naf x’jaħbtu das-sorijiet tal-klawsura. Jiena kont mix-Xagħra u darba minnhom wara li rajt xi xogħol tal-ħjata tagħhom urejt ix-xewqa li niltaqa’ magħhom. Sħabi daħku bija u qaluli ‘Mela dawk ser ikellmuk? Dawk trid tkun ser tidħol magħhom biex jiftħulek.’ Imma jiena kelli kurżità kbira biex nara x’ikunu dawn is-sorijiet li ma joħorġu qatt u finalment ikkonvinċejt lil sħabi li kienu ikbar minni biex jeħduni għandhom. Tgħidx x’biża’ kelli li jdaħħluni veru magħhom għax jien kull ma ridt li naqta’ l-kurżita’. Imma meta morna serrħuli rasi li kont għadni żgħira wisq biex nidħol magħhom imma li jekk ridt stajt nibqa’ nżurhom. Hekk għamilt u bdiet tiġi wkoll ħabiba tiegħi miegħi. Ftit ftit inġbidna lejn il-ħajja ta’ dawn is-sorijiet sakemm darba minnhom, meta għalaqna t-18, inżilna Malta (fejn kienu rritornaw is-sorijiet) u ngħaqadna magħhom. Kienet l-aqwa għażla tiegħi tant li jekk nerġa’ nitwieled nerġa’ nagħżel dit-tip ta’ ħajja,” ikkonfermatli Swor Aloisia.

“Jiena wkoll kelli 18-il sena meta dħalt soru tal-klawsura u daqs Swor Aloisia konvinta mid-deċiżjoni tiegħi. Imma għandek tkun taf li l-ewwel darba li saċerdot issuġġerieli li nidħol soru tgħidx kif ħtaftu. Kien jarani ninvista lil Santa Rita kuljum u darba qalli “Inti għax ma tidħolx soru? Dejjem insibek quddiem Santa Rita.” U spirtu pront weġibtu ‘Għandix nidħol soru! Jien irrid ingawdi ħi’. Kont tfajla fuq ruħi u dejjem nittanta x-xemx għaddejja għax kont inħobb ħafna nitkellem man-nies. Xorta waħda das-saċerdot baqa’ sakemm laqqagħni mal-Madre ta’ Santa Monica u minn hemm bdejt ngħaddi xi weekends għandhom sakemm ftit ftit trawwimt minnhom u verament tħajjart nidħol soru. Niftakar li ddeċidejt li nidħol soru ma’ ta’ Santa Rita u meta wissewni li dawk kienu sorijiet tal-klawsura, għalkemm ma kontx naf wisq dwarhom, bqajt insostni li magħhom ridt nidħol. Xi xhur qabel kont mort inżur lil Frenċ tal-Għarb u waqt li għamilli s-salib fuq moħħi biż-żejt tal-Madonna, bla ma jaf xejn fuqi kien bassar li jien kont ser insir soru tal-klawsura mal-monasteru ta’ Santa Katarina u li kont ser immut hemm ġew. Meta finalment dħalt magħhom, missieri ħalef li ma kontx ser indum aktar minn ħmistax hemm ġew u s’issa ilni 47 sena.”

Qomna minn fejn konna u bdejna mexjin lejn il-kappella tal-monasteru. Minnufih laqtuni ż-żewġt itwieqi magħluqa bil-gradi li kienu misjuba wara l-artal.

“Il-ħajja tal-klawsura kienet ħafna aktar iebsa qabel imma aħna konna nafu għal xiex dħalna u ma nsibu l-ebda problema bir-regoli li rridu nimxu magħhom.

Erbgħa snin ilu ma kontx ser taqbad u tiġi hekk kif għamilt illum u noqogħdu ndawwruk ma’ kullimkien. Min jaf kemm permessi ridt biex stajt biss biss tkellimna. Mal-wasla tiegħek kieku kont indoqq qanpiena biex is-sorijiet l-oħra jinġabru kollha f’kamarthom ħalli ma jiltaqgħux miegħek.

Lin-nies stajna nkellmuhom biss minn wara dawk il-gradi. La stajna nisimgħu radju, la naraw televiżjoni u lanqas naqraw gazzetti. Konna għal kollox maqtugħin mill-bqija tad-dinja biex inkunu nistgħu niffukaw biss fuq it-talb u fuq Alla. In-nies ftit li xejn kienu jafuna għalkemm dejjem urew qalb tajba magħna. Però naħseb li kienu jaħsbuna nies imdejjqin ħafna peress li konna dejjem imsakkra hawn ġew. Ħadd minna ma kellu permess biex joħroġ barra ħlief għal bżonn biex immorru għal xi kura. Lanqas jekk jomordu l-ġenituri tiegħek u wisq anqas għall-funeral tagħhom ma stajt tattendi. Hawnhekk setgħu jidħlu biss familjari, sal-kuġini u nitkellmu minn wara l-grada. Barranin ħadd.”

Il-madre ratni nitmeżmeż u ma flaħtx ma nistaqsihiex għala bniedem għandu jaċċetta li jiċċaħħad tant, sempliċiment għall-fidi? Imma t-tnejn qabżu fuqi u rrispondewni…

“Aħna ma nħossuniex imċaħħda. Din hija t-tip ta’ ħajja li għażilna. Nammettu li ġieli jiġu mumenti iebsa bħal kif jiġu fuq kulħadd. Imma permezz tal-fidi tagħna, lanqas biss inħossu n-nuqqas li qed titkellem dwaru inti. Kultant lanqas aħna stess ma nkunu nafu kif ser infissru din il-vokazzjoni tagħna. Imma biex forsi nagħtuk ħjiel infakkruk li għalkemm inti ma dħaltx soru bħalna, m’għandniex dubju li tagħmel bosta sagrifiċċji biex tara l-familja tiegħek kuntenta.”

Is-sorijiet għarrfuni wkoll li wara l-Koncilju tal-1963 l-affarijiet inbiddlu xi ftit.

“Issa nistgħu nitkellmu mal-pubbliku għalkemm dejjem minn wara l-grada. Lanqas biss ngħidlek kemm jiġu nies kuljum jitolbuna l-pariri jew biex jiftħu qalbhom magħna. Barra minn hekk it-telefon ma jieqafx minuta.

Sirna wkoll nistgħu nsewgu ċertu programmi fuq ir-radju u fuq it-TV. F’dawn l-aħħar erbgħa snin qegħdin ukoll noħorġu nisimgħu l-quddies man-nies minflok narawha minn fuq il-monitor minn wara l-artal tal-kappella. Kienet esperjenza sabiħa wisq meta rajna l-attendenza tan-nies tfawwar il-kappella wara din il-bidla. Fejn qabel kien ikun hemm wieħed jew żewġ persuni, illum il-kappella tkun mimlija nies. Joqogħdu anki jkantaw magħna u tgħidx kemm jieħdu ħsiebna meta xi waħda minna ma tinżilx għall-quddiesa. Nifhem li dan kien pass il-quddiem għax b’hekk in-nies saret tafna u tfittixna u nġibdet ħafna lejna. Tneħħa l-misteru ta’ x’seta’ konna u fejn ħafna ħasbuna strambi u ma nafux immorru man-nies issa setgħu jifhmu li aħna m’aħniex ħlief bnedmin bħalhom li ddeċidejna li niddedikaw ħajjitna biex nitolbu għall-bżonnijiet tal-popli kollha u tad-dinja.”

Imma ngħid jien mhux aħjar tmidd idejk u tagħmel xi ħaġa milli toqgħod titlob biss?

“Aħna nagħmlu ħafna xogħol fil-monasteru imma t-talb huwa d-dedikazzjoni tagħna. It-talb għandu qawwa kbira quddiem Alla u t-talb tagħna kontinwu jservi biex min ma jafx jew m’għandux ċans jitlob, nitolbu aħna għalih. Il-Papa xebbaħ lis-sorijiet tal-klawsura mal-power station tal-Knisja u sostna illi li kieku m’hawnx dat-tip ta’ sorijiet, il-Knisja tkun fqira ħafna.

Peress li aħna ddedikati lil Alla, nkunu nistgħu nidħlu f’intimità miegħu u nwasslulu t-talb kollu ta’ dawk li jkunu rrakkomandaw ruħhom f’talbna. Fil-fatt kull fil-għodu fl-5:45am l-ewwel talba tagħna dejjem tkun dedikata għall-bżonnijiet ta’ dawk li jkunu kellmuna, għall-morda, għall-ġerarkija tal-Knisja u għal dawk kollha li għandhom bżonn l-għajnuna t’Alla. Noffru wkoll diversi quddisiet għall-benefatturi tagħna kemm ħajjin u anki mejtin.”

It-tnejn li huma saħqu miegħi li ma jħossuhomx magħluqa u li qatt ma jixxenqu għal barra. Biex ifehmuni aħjar iddeċidew li jtellgħuni fuq il-bejt u għalhekk it-tlieta li aħna rkibna l-lift għal erbgħa sulari ‘l fuq.

“Qabel dal-lift ma kienx jeżisti. Konna nitilgħu fuq il-bejt kull nhar ta’ Ħadd u biex niċċajtaw aħna u telgħin it-taraġ bl-ikel ta’ nofs inhar f’idejna konna nagħmlu tabirruħna li sejrin sa San Pawl il-Baħar. Illum m’għadnix nifilħu nitilgħu dak it-taraġ kollu imma l-bejt sabiħ wisq!”

Ma ridtx wisq biex nifhem hekk kif xrifna barra għall-frisk tal-arja. L-għoli tal-post jippermetti xeni mill-isbaħ li jinfirxu sa fuq il-baħar.

“Għidilna kif tista’ tħossok imsakkra f’dal-ġmiel? Tant hawn sabiħ li bla ma trid tidħol f’meditazzjoni. Fl-istess ħin in-nies tant huma qrib li ma tħossok waħdek qatt. F’xi ġurnata sabiħa mhux darba u tnejn li nitilgħu hawn u noqogħdu nitpaxxew bid-dgħajjes sbieħ għaddejjin.”

Ressquni qrib ċint li jagħti għal isfel fuq il-ġnien. Ommi ma kif inħsadt! Kemm kien hemm għoli!

“Hawn dan l-għoli kollu għax hawnhekk kien hawn barriera minn fejn inqata’ l-ġebel kollu biex inbena l-bqija tal-monasteru. Issa ħares hemm isfel ara, hemmhekk hemm il-kannierja fejn jindifnu s-sorijiet li jmutu.”

Dħalna ġewwa mill-ġdid u s-sorijiet ħaduni f’kamra minn fejn huma jittawwlu biex jaraw il-purċissjonijiet għaddejjin. Xtaqt inħoss kif iħossuhom huma wara dik in-nisġa ta’ ħadid u għalhekk ersaqt qrib u ttawwalt barra. Minn wara t-toqob tal-grada stajt nara n-nies għaddejjin b’ħajjithom fit-triq ta’ taħtna u fl-uffiċini faċċata u bla ma naf kif ersaqt bil-ħeffa lura hekk kif għajnejn raġel minnhom iltaqgħu ma’ tiegħi malli rnexxielu jilmaħni. Il-Madre tbissmet u talbitni nsegwiha għax issa xtaqet tniżżilni fil-kannierja.

“Nippreferi li nilħqu nidħlu qabel jidlam għax nibża’ mill-mejtin u niddejjaq nidħol hemm fid-dlam.”

Issa kien imiss lili nitbissem. Fl-istess ħin stagħġibt kemm kien għadda ħin u lanqas biss indunajt.

“Aħna ngħixu għal dejjem fil-monasteru tagħna u meta mmutu nindifnu hawn ukoll.”

Ma kien hemm xejn tal-biża’ fil-kannierja. Anzi! Bħal kif kien hemm fil-bqija tal-kunvent kienet teżisti sensazzjoni ta’ paċi u serenità.

“Hawnhekk ma jonqosna xejn ħlief aktar vokazzjonijiet. Bħal kif stajt tara b’għajnejk stess aħna ngħixu ħajja pjuttost trankwilla u ferħana. Dejjem insibu fhiex nhedew u huwa biss iż-żmien li issa qed irażżnilna kemmxejn il-pass. Min jaf kemm organizzajna attivitajiet bejnietna u kemm ħadna gost flimkien bl-aktar affarijiet sempliċi. Għax wara kollox x’ifisser li tkun ferħana fil-ħajja jekk mhux li tħossok sodisfatt bl-għażliet tiegħek u bil-ħajja li tkun għext?

Issa inti għaddejt dal-ftit siegħat magħna u nixtiequk li twassal din l-esperjenza lill-oħrajn. Jekk hemm xi tfajliet li jixtiequ jiġu jaraw kif ngħixu, aħna nilqugħom b’idejna miftuħa u min irid jista’ anki jqatta’ xi xhur magħna biex jara kif imur.”

Kont kurjuża kif it-tfajliet li jidħlu magħhom jistgħu jkomplu jesprimu ruħhom apparti bit-talb?

“Min jidħol hawn ma tispiċċax ħajtu imma sempliċiment jibda paġna ġdida minnha. Min għandu xi talent ċertament li ser isib skop għalih għax hawnhekk jiġu ħafna nies jitolbuna biex naħdmulhom bosta affarijiet li jirrikjedu sengħa bħal ħjata, crochet, ganutell, pittura eċċ.”

Iż-żewġ sorijiet ħadnuni magħhom daqs li kieku konna ilna nafu ‘l xulxin is-snin u waqt li rregalawli kuruna mill-isbaħ wegħduni hekk..

“Issa inti benefattriċi tagħna wkoll u mill-lejla ser tibda tkun fit-talb tagħna.”

Kliemhom imlieli qalbi. Laħaq dalam x’ħin ħriġt minn hemm u jkolli ngħid li kif l-għodwa ċediet għall-miġja ta’ lejl ġdid, daqstant ieħor fehemti kienet inbidlet. Għafast il-kuruna f’idi u hekk kif ħaffift lejn il-karozza biex nasal malajr ħdejn żewġi u binti, f’moħħi fhimt ċar li kull għażla kapaċi twassal għas-sodisfazzjon tal-ħajja.

(Nota: Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tad-19 ta’ Settembru 2010)

Share on Facebook

2010.09.19 / 3 responses / Category: Torca - Perspettivi