Posts Tagged ‘kreattività’

  • TFAL, TITĦAJRU GĦAL AVVENTURA?

    Xi minn daqqiet jiġu mumenti meta ħabta u sabta, għal ftit sekondi, inħoss is-sensazzjoni ta’ memorji li għaddejt minnhom matul ħajti. Daqqa niftakar f’xi post uniku li żort, drabi oħra nxomm xi fwieħa li dari kont inħobb nuża, f’waqtiet oħrajn nisma’ xi kliem li darba qalli xi ħadd u f’okkażżjonijiet oħra narani nilgħab b’xi ġugarell favorit li kelli…. Huma pawsiet irreali imma sbieħ wisq, speċjalment meta jiġu hekk bis-serqa, bla mistennija. Huma intervalli li jiftħulna għajnejna dwar kemm hu importanti li lit-tfal tagħna noħolqulhom tfulija sabiħa sabiex xi darba meta huma wkoll isiru adulti, il-passat tagħhom ikun jista’ jħollomhom b’esperjenzi armonjużi. “It-tfal huma messaġġi ħajjin li aħna nibagħtu fi żmien li qatt mhu ser naraw,” kiteb l-awtur Amerikan, Neil Postman. Min minna ma jixtieqx li wliedu jgħixu aħjar milli qatt għex hu?

    Dawn il-ħsibijiet jitgerrbu f’moħħ il-ġenituri ta’ sikwit u mhux dejjem tkun faċli biex jagħrfu l-aħjar triq. Ħadd mit-tfal ma jitwieled bl-istruzzjonijiet miegħu u għalhekk il-Martin Borgġenituri jeħtieġ li jitgħallmu bl-esperjenza u bit-tagħrif li jsibu madwarhom. Akkost l-attenzjoni kontinwa, l-iżbalji jsiru xorta waħda speċjalment meta d-dinja ta’ madwarhom tinbidel b’rata tant mgħaġġla u t-tfulija li jiftakru huma ma jkollha x’taqsam xejn ma’ dik ta’ wliedhom. Niftakar li fi tfuliti, il-ġenituri tiegħi kienu  jispjegawli kif fi żmienhom kienu jilagħbu bix-xejn, b’xi ballun tal-karti jew b’xi ġugarell tal-injam u jien f’qalbi bilkemm ma kontx nitħassarhom. U allura kultant meta nara lil binti tilgħab b’logħob teknoloġiku tant żviluppat, bħal nitħasseb x’jidhrilha hi mill-logħob li kont nilgħab jien! Madanakollu Martin Borg, l-individwu li ntervistajt dil-ġimgħa, jemmen bis-sħiħ li t-tfal ta’ llum qed jitilfu ħafna f’ħajjithom, l-aktar meta qed jingħalqu f’did-dinja teknoloġika u strutturata bla ma jiddedikaw l-ebda mument għan-natura sabiħa ta’ madwarhom.

    “Jien ngħid li xi darba għad jibdew jimanifatturaw il-karozzi mingħajr it-twieqi ta’ wara għax ma jkunx hemm bżonnhom aktar. Illum hemm tfal li wara li jagħmlu ġurnata sħiħa jilagħbu bil-kompjuter, meta jiġu biex joħorġu, jaqbdu f’idejhom xi logħba elettronika oħra u jibqgħu deħlin jilagħbu biha fil-karozza. Lanqas titwila waħda barra ma jkunu taw! Karozzi oħrajn għandhom il-monitors ġol-headrest tas-seat ta’ wara u hemmhekk it-tfal jistgħu jilagħbu xi logħba jew jaraw xi film favorit tagħhom,” kompla jispjegali.

    Għalhekk huwa interessanti li tisma’ l-perspettiva ta’ nies differenti. Nistqarr li qatt ma kont irriflettejt dwar dawn il-karozzi b’dan il-mod. Anzi! Karozza hekk dejjem ikkunsidrajtha bħala lussu sabiħ u ftit li xejn għaddieli minn rasi li b’hekk, akkost li tkun qiegħda tivvjaġġa, iġġib ruħek daqs li kieku kont għadek magħluqa bejn erbgħa ħitan!

    “Dan il-kunċett huwa spjegat b’mod ċar ħafna fil-ktieb ‘Last child in the woods’ ta’ Richard Louv, fejn l-awtur juri l-konsegwenzi tan-nuqqas ta’ kuntatt man-natura fuq it-tfulija. Infatti, bħal bosta studjużi oħra, dan l-awtur jinsisti li n-natura hija punt kruċjali ħafna fis-saħħa fiżika u psikoloġika tat-tfal peress li din saħansitra tgħin fl-iżvilupp fiżiku, mentali u emozzjonali tagħhom.

    Preżentament, il-ħajja tat-tfal saret strutturata mmens. Hekk kif jitwieldu, it-tfal ikunu diġà miktuba f’xi pre-school li min-naħa tagħha jkollha programmi strutturati ta’ dak li hu mistenni mit-tfal li ser jattendu. Minn hemm it-tfal jimxu għall-kindergarten li wkoll hija skola strutturata b’qafas ta’ mġieba u pjan ta’ tagħlim adegwat. Sentejn wara t-tfal jibdew il-primarja u anki hawn b’mod strutturat jibqgħu telgħin it-taraġ delineat sena wara sena biex jilħqu l-kwalifiċi neċessarji. F’kelma waħda, ħajjet it-tfal tibqa’ sejra hekk sakemm dawn jikbru u jidħlu fid-dinja strutturata tax-xogħol.

    Sfortunatament anki l-postijiet ta’ divertiment tat-tfal huwa strutturat illum. Tara’ ġonna sbieħ ħafna imma kollha ippjanifikati: għandek fejn tista’ tirfes u fejn le, għandek fejn tista’ tieqaf tħares lejn il-fjuri Kreattivita' fit-tfaljew lejn xi vaska sabiħa. Tmur f’adventure park u ssib il-logħob f’forma ta’ struttura wkoll: titla’ minn dak is-sellum, tgħaddi minn fuq dak il-pont u mbagħad tinżel minn dik iż-żurżieqa. Il-libertà tat-tfal fejnha? Rarament ikun hemm biċċa art vojta fejn it-tfal jistgħu jesprimu l-immaġinazzjoni tagħhom u jagħmlu dak li jiġi f’moħħhom. Jiena nisfida lil xi ħadd biex iħalli borġ ġebel fi spazju vojt fejn it-tfal jinġabru biex jilagħbu u joqgħod jinnuta x’kapaċi jagħmlu u jitgħallmu permezz tiegħu. Żgur li l-ewwel narawhom telgħin u neżlin fuq dal-ġebel, imbagħad narawhom jintebħu li ġebla kwadra żżommok filwaqt li oħra aktar tonda titgerbeb bik. Wara ftit jindunaw li jistgħu jibnu xi ħaġa bihom u allura jagħrfu li l-ġebel il-kbir irid joqgħod taħt u l-iċken fuq għax inkella jaqa’ kollox. Imbagħad jibda jitwieled il-logħob u narawhom jisfidaw lil xulxin dwar min minnhom ser iwaddab il-ġebla l-aktar il-bogħod? Xejn partikolari ma trid biex toħloq biċċa spazju bħal dan. Imma minflok donna aktar nippreferu nagħlqu t-tfal f’bozza u mmexxuhom biss minn fejn ngħidu aħna. U hekk x’jiġri? Nipproteġuhom veru imma neqirdulhom il-kreattività.”

    Dawn l-ideat qanqlu lil Martin biex joħloq xi ħaġa differenti għat-tfal. Huwa uża l-isfond tax-xogħol tiegħu biex biż-żmien adattah f’ dinja avventuruża u mimlija sfidi eċċitanti għat-tfal.

    “Jiena ġej minn kamp militari fejn għal 25 sena iffurmajt parti mill-forzi armati fejn kont membru mill-korp tas-salvataġġ bil-helicopter. Kien xogħol li tani ħafna sodisfazzjon, kemm għax żammni fiżikament b’saħħti u anki għax tani l-opportunità li ngħin lil min kien fil-bżonn. Dax-xogħol tellagħni wkoll f’ambjent ta’ dixxiplina, dedikazzjoni u responsabbiltà.

    Maż-żmien dħalt ngħin lil Dr Michael Aquilina fit-taħriġ tal-istudenti tal-università li jkunu għażlu l-linja bħala għalliema tal-edukazzjoni fiżika, u hawnhekk huwa introduċieni mal-qasam tal-Outdoor Education. Ftit ftit bdejt nifhem kemm dawn l-attivitajiet kienu neċessarji għat-tfal u kemm huma kienu jixtiequhom u b’hekk bdiet titnissel f’moħħi l-idea li nħajjar aktar tfal biex jipprattikawhom. Dr Aquilina inkoraġġieni ħafna biex inwettaq dawn l-ideat tiegħi. Sfortunatament, madwar sena u nofs ilu Dr Aquilina ħalliena u jiena sibt ruħi qed nieħu ħsieb dan il-qasam tal-Outdoor Education u kif ukoll dak tal-Water Rescue Unit tal-università.

    Meta spiċċajt mill-armata u kelli aktar ħin fuq idejja, sirt aktar determinat li niżviluppa dan il-potenzjal. L-affarijiet seħħew bil-mod imma b’mod konsistenti. Iddeċidejt li naqbad l-attivitajiet militari li Waħda mill-bunkers li bnew it-tfalkont tħarriġt jien stess fihom bħala suldat, u nadattahom biex ikunu ta’ aspett edukattiv għat-tfal. Bnejt sett ta’ attivitajiet u permezz tal-kuntatti li kelli mal-għalliema tal-edukazzjoni fiżika, maż-żmien sibt ruħi qed norganizza fun days, korsijiet tal-first-aid, abseiling, fire-fighting, zip-line u affarijiet bħal dawn f’diversi skejjel. Ikkonfermajt li t-tfal huma għatxana għal dan it-tip ta’ taħriġ li huma jikkunsidrawh ukoll bħala divertiment. Infatti, bi ftit ħsieb, ħafna drabi laqqgħajna dawn l-attivitajiet ma’ suġġetti oħra edukattivi bħal per eżempju darba minnhom ħadna grupp ta’ studenti fil-fortizza ta’ Selmun u hemmhekk dawn ġew introdotti ma’ diversi aspetti, fosthom dak storiku, edukattiv, sportiv u anki ambjentali speċjalment meta ddiskutejna l-vandaliżmu li kien qed isofri minnu s-sit. Darba’oħra waħħadna dawn l-attivitajiet mas-suġġett tal-PSD fejn ġiet trattata t-tema ta’ Calculated Risk-Taking permezz tal-abseiling. Niftakar li l-aktar mument sinifikanti dakinhar kien meta student magħruf sewwa bħala bully beża’ jagħmel l-abseiling, filwaqt li student ieħor li t-tfal sikwit jaqbdu miegħu, irnexxielu jagħmel dan l-isport mingħajr diffikultà ta’ xejn. F’temp ta’ ftit minuti l-folja nqalbet u dan it-tifel spiċċa l-eroj tal-klassi!”

    Dawn l-attivitajiet servew ukoll biex Martin skopra kemm fir-realtà, aktar ma titlob mit-tfal, aktar jikkonfermawlek kemm huma kapaċi jagħtuk lura.

    “Nistqarr li fil-bidu kont influwenzat b’ċertu ideat fissi, bħal ngħidu aħna li l-abseiling kienu kapaċi jagħmluh biss individwi ta’ 18-il sena ‘l fuq. Imma darba minnhom żewġt iħbieb tiegħi li kienu fil-boyscouts u li kien għad kellhom biss 16-il sena, xtaquni nurihom kif isir l-abseiling u ntbaħt li wara kollox anki huma kienu kapaċi jagħmlu sports bħal dan. Maż-żmien bdejt inħarreġ anki lill-istudenti li kienu jattendu l-Forms IV u V f’dan il-qasam u allura l-età li wieħed seta’ jipprattika l-abseiling fiha niżlet għal 14-il sena. Bqajna sejrin hekk sakemm darba minnhom, waħda ġabet lil ħuha magħha li kien għad kellu biss 7 snin u anki hu ma kellu l-ebda problema biex jirnexxi. Illum il-ġurnata ngħidlek li anki tfal ta’ 5 snin kapaċi jwettqu dan l-isport, naturalment b’tagħmir apposta għalihom.”

    Eventwalment Martin fetaħ l-Adventure School tiegħu taħt l-isem Kamaja Outdoors fejn matul l-istaġun tas-sajf, kull nhar ta’ Tlieta u kull nhar ta’ Ħamis, mid-9:00am san-Adventure school12:30pm huwa joffri taħriġ f’attivitajiet maħsuba li jagħtu l-libertà lit-tfal, filwaqt li fl-istess ħin jiffurmawlhom il-karattru tagħhom.

    “Il-ħsieb wara dan il-proġett tiegħi huma mnissla fuq tliet prinċipji fundamentali: id-dixxiplina, id-dedikazzjoni u r-responsabbiltà li jien tgħallimt fil-militar u li finalment iwasslu biex  it-tfal jitilgħu b’karattru aktar sod. Kollox isir taħt il-forma ta’ logħob iżda l-logħob innifsu huwa minsuġ ma’ tagħlim importanti għall-ħajja. Ngħidu aħna jitgħallmu jkunu ddixxiplinati billi jidraw jistennew wara xulxin, jitgħallmu d-dedikazzjoni meta jifhmu li jridu jqumu kmieni ħalli jkunu jistgħu jwettqu l-attivitajiet kollha u jsiru responsabbli meta jieħdu ħsieb ħwejjiġhom u tagħhom infushom.”

    L-aħħar żvilupp fil-proġett ta’ Martin nhieda l-idea tal-bootcamp fejn it-tfal qed jiġu offruti l-opportunità li jipprattikaw diversi attivitajiet avventurużi waqt tliet ijiem li huma jagħmlu jgħixu flimkien ġewwa fortizza storika!

    “Fir-realtà ma vvintajt xejn ġdid għax il-bootcamps ilhom isiru għal diversi snin f’pajjiżi oħra. Xorta waħda nistqarr li għall-ewwel, anki jien kelli daqsxejn ta’ dilemma dwar liema tfal stajt nindirizza b’opportunità bħal din peress li f’pajjiżna għandna kultura protettiva ħafna fejn jidħlu t-tfal. Imma bil-mod il-mod, anki hawn ikkonfermajt li saħansitra minn età żgħira, ħafna tfal kapaċi jinqatgħu għal ftit tal-ġranet minn mal-ġenituri tagħhom mingħajr problemi ta’ xejn u jiddevertu bil-kbir għall-attivitajiet li noħolqilhom. Bl-eċitament li jkollhom biex ifittxu jibdew l-attivitajiet, ma niltaqa’ mal-ebda diffikultà biex iqumu kmieni, anzi jekk ma ngħidlikx li jqumu qabel il-ħin miftiehem! Barra minn hekk jidraw malajr li jridu jieklu f’ċertu ħin u li jridu jimxu minn attività għall-oħra bla waqfien. Nassigurak li tant ikunu qed jieħdu gost li ġieli jinsew iċemplu d-dar u hekk kif isir il-ħin tal-irqad, tant ikunu għejjew b’dak kollu li nkun ippreparajtilhom, li l-maġġoranza tagħhom jorqdu f’ħakka t’għajn.

    Infatti l-idea tal-bootcamp għandha l-iskop li dderri bil-mod il-mod it-tfal biex jibdew jinħallu minn mal-ġenituri tagħhom u jagħrfu s-sabiħ li tkun indipendenti. Jitgħallmu jikkomunikaw aħjar peress li m’hemmx il-preżenza tal-ġenituri li soltu jistrieħu fuqha. B’hekk jagħmlu wkoll ħbieb ġodda u jsibuha aktar faċli biex jaħdmu fi grupp, xi ħaġa li jsibu essenzjali f’ħajjithom, aktar ma jgħaddi ż-żmien.

    Fuq kollox l-attivitajiet huma maħsuba biex iqanqlu l-kreattività tat-tfal. Biex indaħħlek fl-istampa, attività minnhom tinvolvi li t-tfal jibnu bunker jew kamra bl-affarijiet li jsibu madwarhom, bħal pellets, tankijiet, ġebel, zkuk u friegħi tas-siġar eċċ. Hemmhekk it-tfal iġibulek għajnejk wara widnejk x’kapaċi jagħmlu u kemm jafu jikkoordinaw bejniethom! U għal min għandu xi dubju, m’hemm l-ebda differenza bejn subien u bniet għax kollha jidħlu b’ruħhom u ġisimhom biex jibnu l-aktar kamra prattika li kapaċi tagħtihom protezzjoni f’każ ta’ attakk. Is-sabiħ f’dan il-logħob huwa li m’hemmx strutturi u t-tfal jitgħallmu jaħdmu b’dak li jsibu.”

    Ikolli nammetti li bdejt inħoss ċertu għira għal dawn it-tfal, l-aktar meta Martin kompla jispjegali li waqt lejl minnhom, it-tfal jarmaw haversack, flixkun ilma u torch uAttivita' tal-bootcamp jerħulha għal night trekking. Barra minn hekk fost l-attivitajiet, huma jipparteċipaw fi treasure hunts, kompetizzjonijiet bil-qaws u t-tuffieħa bħal ta’ William Tell, operazzjonijiet ta’ salvataġġ taħt l-isem ‘Save the commander’, jagħmlu ħuġġieġa, volley ball fix-‘xita’, il-famuża aerial ropeway fejn it-tfal jiżżerżqu b’veloċità ma’ ħabel fejn l-aktar avventurużi jistgħu anki jinżlu rashom ‘l isfel u ħafna aktar.

    “Min japplika għal dawn il-bootcamps jirċievi lista b’dak kollu li jeħtieġlu jġib miegħu għal dawk it-tliet ijiem. Barra minn hekk it-tfal jiġu mitluba jagħżlu l-menu li jippreferu sabiex Janice, li hija Qualified Camp Cook tieħu ħsieb ta’ kollox. Min-naħa l-oħra Kayleigh għandha r-responsabbiltà tal-programm tal-attivitajiet u minn ġranet qabel hija tikkonferma wkoll li l-attrezzatura li ser jużaw it-tfal huma kollha sikuri.”

    Oh żmien ħelu kif għaddejtli… ħarbitli minn fommi. Imma Martin infurmani li għal min jixtieq, ċerti attivitajiet, fosthom tal-abseiling, isiru anki għall-adulti.

    (Nota: Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tal-21 t’Awwissu 2011)

    2011.08.21 / no responses / Category: Torca - Perspettivi

  • X’TISTA’ TAGĦMEL BIL-BAJD?

    Jiena u nikteb dan l-artiklu qed insegwi l-ħelsien ta’ numru ta’ individwi li kienu nqabdu għal diversi ġimgħat taħt l-art fil-minjiera ta’ San Jose fiċ-Ċili. Ma nistax ma nitqanqalx meta nifhem minn xhiex għaddew dawn il-persuni u l-familji tagħhom. U ma nistax ma nammirax il-ħila u l-kobor tal-għarfien tal-bniedem li ħoloq dak il-makkinarju speċifiku għal dil-missjoni.

    L-element ta’ kreattività li għandu l-bniedem ma jieqaf qatt jissoprendik. U nemmen li hija proprju din il-kapaċità partikolari li tiddistingwih minn ħlejqiet oħra. Forsi din hija wkoll ir-raġuni għala huwa rnexxielu jibqa’ jgħix għal dawn is-snin kollha fuq wiċċ din l-art minkejja li d-dinja kull ma tmur tinbidel u toffri sfidi ġodda.

    Għalkemm fuq nota ħafna aktar sempliċi minn dak li qed iseħħ fiċ-Ċili, dil-ġimgħa ltqajt ma’ Candice Fava li wkoll saħħritni bil-ħila kreattiva tagħha. Kapaċi toħloq l-ifjenCandice Fava oġġetti mill-bajd tal-għasafar ta’ kull qies. U trid tarahom biex temmen li dawn l-ornamenti huma maħduma minn dan il-materjal.

    “Din it-tip ta’ sengħa hija xi ħaġa ġdida għal Malta. Fil-fatt kull meta nkun qed nieħu sehem f’xi wirja jew meta jidħlu n-nies fil-ħanut tiegħi u jaraw dawn il-kreazzjonijiet, l-ewwel reazzjoni dejjem tkun ta’ stagħġib u nkredultà.

    L-ewwel mistoqsija li jagħmluli tkun “Imma dawk veru maħduma mill-bajd?” U t-tieni mistoqsija, “Allura dik il-bajda ta’ liema għasfur hi?”

    Tbissimt! Għax jiena kont għadni kif staqsejtha proprju dawn iż-żewġ mistoqsijiet hekk kif tfajt l-ewwel ħarsa tiegħi lejn l-oġġetti esposti wara l-vetrini.

    “Is-selezzjoni ta’ bajd li naħdem bih hija vasta. L-iċken bajd li qatt ħdimt bih kienu tal-amorini u tal-pappagall żgħir li kelli imma sfortunatament dawn mietu u issa l-bajd ta’ dak id-daqs irrid nordnah bħal kif nagħmel bil-bajd kollu l-ieħor. Għax-xogħol tiegħi nuża anki l-bajd tal-ħamiem, tas-summien, tal-papri, tal-wiżż, tal-emu, tar-rhea u tal-ostrich.

    Fl-opinjoni tiegħi l-iktar bajd prattiku għal dax-xogħol huwa dak tal-wiżż peress li d-daqs u l-forma tagħhom jgħinuk ħafna. Fl-istess ħin hemm bajd li għandu ċertu karatteristiċi uniċi li jagħtuk sodisfazzjon mod ieħor bħall-kulur naturali sewdieni tar-rhea u l-qies kabbari u l-kulur perla tal-bajd tal-ostrich.”

    Fuq l-ixkafef twal fil-ġenb tal-ħanut stajt nara għadd ta’ bajd ta’ qisien differenti rranġati puliti fil-kaxxi rispettivi tagħhom. Kollha kienu mtaqqbin minn naħa waħda preċiża. Mill-bqija tant kienu jidhru perfetti li kważi kienu qishom artifiċjali.

    “Għandek raġun tikkummenta hekk fuqhom imma dawn il-bajd jinħolqu apposta għall-użu ta’ din is-sengħa.

    Fil-fatt dawk il-ħlejqiet li minn għandhom ikunu ser jittieħdu l-bajd jitrabbew fi rziezet apposta attrezzati f’dan il-qasam. Probabbilment dawn l-ispeċi jiġu mitmugħa ikel miżjud b’taħlita ta’ arzell imfarrak Candice Fava fil-ħanut tagħhasabiex il-qoxra tal-bajd tagħhom tkun eħxen u aktar b’saħħitha u b‘hekk tkun aktar ideali biex isir dax-xogħol fuqha.

    Qabel ma kont nordna l-bajd lest kont naħli ħafna ħin biex intaqqab il-bajda mingħajr ma nkissirha u mbagħad biex niżvojtha u finalment biex nisterelizzaha. Dan minħabba li jekk l-intern tal-qoxra tal-bajda ma jitnaddafx sew, maż-żmien din ser titnawwar u tinten u jkollok tarmi kollox. Fortunatament f’ċertu pajjiżi jeżistu fabbriki apposta li jieħdu ħsieb jiffrankawlek dax-xogħol kollu u b’hekk inkun nista’ niddedika aktar ħin fuq il-lat kreattiv ta’ din is-sengħa.”

    Mill-aċċent Malti-Awstraljan tagħha ntbaħt li Candice għamlet xi żmien barra minn pajjiżna.

    “Meta kont żgħira jiena u l-familja tiegħi kellna razzett l-Awstralja. Konna nbiegħu l-bajd u kellna ħafna klijenti. Fostom kien hemm mara partikolari li kienet tiġi darba f’xahar u tieħu kwantità ta’ bajd minn għandna.

    Darba minnhom, ta’ tifla li kont, iddeċidejt li nistaqsiha x’kienet qed tagħmel b’dak il-bajd kollu? U hi weġbitni li d-darba li kien imissha tiġi għandna kienet ser iġġibli xiIċ-ċikonja ħaġa magħha biex turini x’tagħmel. Stennejtha bħar-ruħ biex tfittex tiġi għax imtlejt bil-kurżità. U ta’ mara li hi meta ġiet, veru ġabitli xi ħaġa u tagħtieli rigal! Kienet jewel-box ċkejkna u ħelwa ħafna mżejjna b’dekorazzjonijiet fini u sbieħ. Ma stajtx nemmen li dak l-oġġett delikat u oriġinali kien sar mill-bajd tagħna. Ma stajtx nifhem kif din irnexxielha taqta’, żżejjen u tlibbes il-bajda b’dak id-drapp u kuluri sbieħ!

    Intlift wara dak l-oġġett u bdejt nipprova nara kif ser nagħmel biex naħdem xi ħaġa bħalu. Hawnhekk irrid nirringrazzja lil ommi li nkoraġġietni u tatni ideat kreattivi biex nirnexxi f’dak li xtaqt nagħmel. Lili ġietni tajba wkoll għax fir-razzett tagħna kelli ħafna bajd għad-dispożizzjoni tiegħi u allura billi kissirt xi ftit sakemm tgħallimt intaqqabhom, ma ġara xejn. Imbagħad ridt nara kif ser nagħmel biex naqtagħhom u biex nagħtihom il-kulur.

    Bdejt nesperimenta b’kull ma jiġi għall-idejja sakemm fl-aħħar lestejt l-ewwel bajda tiegħi. Kienet jewel-box żgħira li jien żbaħt bin-nail polish. Miskina kemm kont ferħana biha! Illum għadha għandi imma merfugħa għax nistħi nuriha. Però żammejtha kemm b’nostalġija u kif ukoll bħala rikordju biex tfakkarni minn fejn bdejt.”

    Iżda meta darba minnhom Candice ġiet Malta mal-familja tagħha nħasdet.

    “Meta ġejt Malta 11 il-sena ilu ma stajt insib xejn biex inkompli nagħmel dax-xogħol. La stajt insib il-qxur tal-bajd li xtaqt, la ż-żebgħa li tgħodd għalihom, la l-qiegħan fuqhiex inpoġġi l-bajd komplut, la ċ-ċappetti għall-bibien tagħhom, xejn! Inkwetajt mhux ftit meta ntbaħt li ma stajtx inkompli b’dal-passatemp tiegħi. B’xorti tajba wara xi żmien iltqajt mar-raġel tiegħi li hu Malti u permezz tal-internet irnexxielna nibdew inġibu l-affarijiet ftit ftit minn barra. Meta erġajt sibt l-affarijiet f’idejja biex inkun nista’ naħdem bihom ħadt ir-ruħ u malli rajt kemm kont qed noħloq affarijiet sbieħ, daħħaltha f’rasi li xi darba jkolli l-ħanut tiegħi li minnu nkun nista’ nbiegħ dax-xogħol.”

    Ix-xewqa ta’ Candice inqatgħet 7 xhur ilu meta fetħet ħanut bl-isem ta’ New Eggsperience li jinsab fil-bidu tal-By Pass ta’ Wied il-Għajn. Nistqarr li ismu mhux darba u tnejnNew Eggsperience ġibidli l-attenzjoni jiena u nsuq minn quddiemu u kont ngħid bejni u bejn ruħi, dawn x’iridu jgħidu b’dan l-isem? Żgur li qatt ma bsart x’kien hemm wara dik il-vetrina kkulurita.

    “Għall-ewwel kont qed naħdem dawn l-affarijiet għalija biss. Imbagħad ġieli tajthom bħala rigali. Ftit ftit bdiet tixtered il-kelma u kien hemm min beda jistaqsini biex naħdimlu xi ħaġa. Oħrajn urew interess li jitgħallmu dis-sengħa.”

    Fil-fatt Candice issa bdiet tagħti xi taħriġ…

    “M’hemmx limitu ta’ età. Hawnhekk jiġu minn tfal sa adulti. L-importanti li wieħed ikun interessat li jitgħallem u li jkun kreattiv għax mill-bqija m’hemmx diffikultà kbira.

    Tant hu hekk illi jiena nagħti l-ewwel lezzjoni ta’ sagħtejn lil dawk li jibdew ġodda u f’dik il-lezzjoni stess dawn ilestu jewel-box mill-bidu sal-aħħar.

    Jiena nipprovdi ħafna mill-materjal u l-għodod u mbagħad hekk kif jitgħallmu, minn hawnhekk huma jkunu jistgħu jixtru l-materjal kollu neċessarju biex jaħdmu dawn l-oġġetti; ibda mill-bajd, il-kulur, id-drapp u spiċċa mill-kaxxi li jingħataw fihom jekk forsi jkunu jixtiequ jirregalawhom lil xi ħadd.

    Is-sistema tiegħi tal-lezzjonijiet hija waħda flessibbli fejn kull lezzjoni ddum sagħtejn u matulha nibdew u nlestu xi ħaġa partikolari: daqqa xi jewel-box, darboħra xi christmas-craker jew xi pupa bil-libsa eċċ. M’hemmx rabta li trid tattendi bilfors. Infatti hemm min iħallili d-dettalji tiegħu ħalli meta nkunu ser nagħmlu l-oġġett li jixtieq jipprova jagħmel hu nikkuntattjah u jiġi għall-lezzjoni.”

    B’esperjenza ta’ 15 il-sena illum Candice kapaċi toħloq l-isbaħ kreazzjonijiet. Xtaqtha tispjegali pass pass kif isir dax-xogħol?

    “Ġeneralment meta nara l-bajda f’idi, diġa nkun naf x’ser nagħmel biha. Id-daqs, il-forma, il-kulur; kollha jagħtuk indikazzjoni tal-possibilitajiet li tista’ taħdem bihom. Allura mbagħad meta jkolli diżinn Armarju u ornamenti maħduma mill-bajdf’moħħi jew fuq karta, naqbad il-bajda u npoġġieha taħt apparat li permezz tiegħu nimmarka d-diżinn fuqha. Mhux darba u tnejn illi d-diżinn ikun jirrikjedi li nkomplih b’idejja peress li l-apparat fih il-limiti tiegħu u jagħmel biss linji dritti.

    Wara npoġġi l-bajda ġewwa apparat ieħor sabiex naqtagħha kif nixtieq. Dan l-apparat huwa neċessarju ħafna minħabba li t-trab li joħroġ mill-bajda tant hu fin li jaf ikun perikoluż jekk ma tipproteġix ruħek minnu. Għandi cutters apposta skont it-tip u l-ħxuna ta’ bajda li nkun qed nuża.

    Meta nlesti, ngħaddi għall-kulur. Hawnhekk il-fantasija biss iżommok għalkemm hemm ċertu drabi fejn tkun Presepju ġo bajdadaqsxejn marbuta. Ngħidu aħna meta bħalissa qed naħdem ħafna xogħol tal-Milied inkun irrid nillimita ruħi bil-kuluri aħmar, ikħal, aħdar, deheb u fidda.

    Il-pass li jmiss ikun li tibda twaħħal iċ-ċappetti u mbagħad id-dekorazzjonijiet li tkun preparajt. Anki minn dawn hemm għażla kbira. Personalment fost l-aktar affarijiet li nħobb nuża’ huma l-kristalli peress li nemmen li jagħtu dehera rikka lill-oġġett. Ġieli ninkludi anki kristalli ta’ Swarovski u allura l-oġġett isir anki prezzjuż.

    Is-sabiħ ta’ dax-xogħol huwa li inti timponi l-limiti tiegħek fuqu għax fir-realtà tista’ taħdem kważi b’dak kollu li trid.”

    Bdejna nduru mal-għażla tal-oġġetti li hemm fil-ħanut u nnutajt li l-prezzijiet kienu raġonevoli ħafna.

    “Ħafna mill-oġġetti mhumiex sempliċiment ornamenti imma jistgħu jintużaw għal xi ħaġa. Għall-kuntrarju ta’ dak li jaħsbu ħafna, dawn l-affarijiet mhumiex fraġli żżejjed imma tista’ tiftaħhom u tpoġġi xi affarijiet fihom. Ovvjament ma tistax twaqqagħhom mal-art għax isiru frak imma dik bħal ħafna oġġetti oħra.

    Il-kollezzjonijiet jinkorporaw fihom bosta affarijiet bħal karijon bil-mużika, arloġġi, dawl, cameos u kxaxen.

    Peress li l-oġġetti huma maħduma bl-idejn nistgħu ngħidu li huma uniċi għax qatt ma tista’ tagħmel wieħed eżatt bħall-ieħor tipprova kemm tipprova. Barra minn hekk is-singularità nnifisha ta’ kull bajda timpedik minn dan u anki inti stess diffiċli biex toħroġ eżatt bl-istess riżultat.”

    Xtaqt inkun naf jekk kienx hemm xi biċċa xogħol minnhom li kienet għal qalbha aktar mill-oħrajn.  Ma damitx sekonda waħda biex weġbitni u ħaditni mill-ewwel ħdejh.

    “Bla dubju l-favorit huwa dan l-anġlu magħluq fil-bozza. Huwa tant għażiż għalija għax biex ħdimtu użajt cutters li ma kienux magħmula għal dax-xogħol tant mirqum u xorta irnexxieli. Dawk id-diżinji L-anġlu tiegħikollha tidwir qishom bizzilla mhumiex maħdumin mid-drapp imma huma maqtugħa fil-qoxra tal-bajda. Kburija ħafna bih u għall-ebda prezz jew raġuni ma nasal li nbiegħu. Qiegħed hawn biss biex min jiġi jkun jista’ jarah.

    Ngħiduha kif inhi, dawn ix-xogħolijiet tiegħi tant huma prezzjużi għalija illi nevita kemm nista’ li nbiegħhom. Fil-fatt nippreferi li naħdem fuq ordnijiet ħalli b’hekk jiena dejjem inżomm ix-xogħol l-oriġinali. Għalkemm dan mhux dejjem possibbli peress li ġieli jiġi xi ħadd li jkun irid l-oġġett dak il-ħin. F’każijiet hekk jiddependi kemm ikun faċli li nagħmel ieħor bħalu u meta ma jkunx daqshekk diffiċli, naċċetta li nbiegħu. Però nistqarr miegħek li qalbi tmur ma’ dawn l-oġġetti li jitilqu b’dal-mod.

    Huma tant għal qalbi għax jiena naf l-istorja wara l-ħolqien ta’ kull waħda minnhom. Ngħidu aħna l-idea ta’ dil-fjura vjola ġiet f’moħħi meta rajt dawn il-par idejn grazzjużi li qed iżommuha. Hekk kif rajt dawn l-idejn mal-ewwel laqtuni u tħassibt x’nista’ nagħmel fuqhom peress li kienu tant sbieħ. Minn hemm ħarġet din l-idea tal-fjura maġika li tikkonsisti minn fjura ġo fjura maħduma minn bajda ġo bajda, fejn il-petali kollha jinfetħu waħda waħda sakemm jiżvelaw l-ornament sabiħ moħbi fil-ġewwieni tagħha.”

    Candice għarrfitni li anki l-klijenti għandhom l-oġġetti favoriti tagħhom.

    “Din il-karozzella  u din il-gazebo bl-għarajjes ġewwa fihom huma l-aktar żewġ oġġetti popolari. Il-problema hija li huma tnejn mill-aktar oġġetti imprekattivi u fihom kedda kbira biex isiru. L-akbar diffikultà tinsab fil-bibien tal-karozzella peress li dawn iridu jiġu pariġġ imma kif diġà għedtlek, l-ebda bajda mhi bħall-oħra! Il-gazebo ukoll fiha ħafna lavur u trid iż-żmien biex tinħadem.

    Dawn iż-żewġ ornamenti jittieħdu ħafna bħala rigali għat-tiġien u anki biex jiżżejjen il-wiċċ tal-kejk tat-tieġ. Dan l-aħħar kelli ordni ta’ waħda minnhom li ridietha f’xahrejn u kelli noqgħod fuqha u nlestiha malajr kemm jista’ jkun. Madanakollu idealment għal xi ħaġa hekk nippreferi jekk wieħed jagħtini l-ordni mill-inqas erbgħa xhur qabel għax dan mhux xogħol li jippermettilek tgħaġġel wisq.”

    Ix-xogħol huwa tant straodinarju li diffiċli ħafna biex niddeskrivih bil-kitba. Barra minn hekk id-dettalji li fihom u d-diversità tagħhom jirrikjedu li tpoġġi kwiet Il-karozzellaquddiemhom u tiflihom sew għax inkella żgur li jaħrablek xi ħaġa. Biex turini l-flessibilità ta’ dax-xogħol Candice ġibditli l-attenzjoni lejn bajda kbira partikolari li mill-flieli tagħha joħorġu 12 il-bieba bi 12 il-ritratt differenti.

    “Kemm jista’ jkun nipprova nħalli l-forma tal-bajda jidher sew imma mhux dejjem tkun tista’. Per eżempju d-dublett ta’ dawn il-pupi maħdum minn biċċa bajda u anki dil-qanpiena imma mbagħad għandi ħafna oħrajn fejn l-għamla tal-bajda hija tassew evidenti.”

    Xtaqt nagħlaq billi nistaqsiha x’inhu s-sodisfazzjon li jagħtiha dax-xogħol?

    “L-ewwel nett meta nara biċċa xogħol lesta nħossni kburija li rnexxieli noħloqha jien. Min-naħa l-oħra nieħu wisq sodisfazzjon meta nara n-nies jistagħġbu b’dax-xogħolijiet u japprezzawhom u jixtruhom. Daqstant ieħor inħossni kuntenta meta xi ħadd li ħarriġt jien stess jiġi jurini xi ħaġa li għamel hu u nipprova kemm nista’ li nibqa’ ninkoraġġihom.

    Ġieli jkun hemm min jistaqsini jekk nibżax li xi ħadd minn dawn għad ikun ta’ kompetizzjoni għalija u probabbilment xi darba hekk jiġri. Imma għidli, x’jiswa li jkollok talent u taħbih jew toqgħod iżżommu għalik?

    Għalija dawn huma sempliċiment teżori żgħar li jservu bħala rigali uniċi għal dak ix-xi ħadd speċjali.”

    (Nota: Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tas-17 t’Ottubru 2011)

    2010.10.17 / no responses / Category: Torca - Perspettivi

  • MOD ĠDID TA’ KIF WIEĦED JISTA’ JUŻA’ ĦSIBIJIETU B’MOD KREATTIV

    Il-Professur Edward De Bono m’għandu bżonn tal-ebda introduzzjoni. Kien il-bniedem li ħoloq il-kunċett tal-’lateral thinking’ u ddedika ħajtu biex jgħallem madwar id-dinja kollha dan il-mod ġdid ta’ kif wieħed jista’ juża ħsibijietu b’mod kreattiv.

    Sal-lum kiteb 82 ktieb li ġew tradotti f’41 lingwa. Ġie mistieden biex jgħaddi t-tagħlim tiegħu f’61 pajjiż. Hu magħruf mad-dinja kollha bħala l-aqwa ħassieb modern. Ġie inkluż f’lista ta’ 250 persuna li taw l-aktar kontribuzzjoni sinifikanti lill-umanità. Ġurnal imsemmi ħafna għażlu bħala wieħed mill-għoxrin viżjunarji li għadhom ħajjin. Kumpanija kbira ta’ konsulenti, innominatu fl-20 post f’lista ta’ 50 persuna li huma ikkunsidrati bħala l-aktar nies influwenti fil-qasam tan-negozju. Din is-sena ġie magħżul bħala l-Ambaxxatur tal-Ħsieb fl-Unjoni Ewropea għas-sena 2009 li hi iddedikata għall-kreattività. Il-ġimgħa li għaddiet fi Kiev, l-Ukranja ġie msemmi bħala wieħed mill-aqwa 10 psikoloġisti tad-dinja.

    B’lista bħal din wara ismu kont imħassba x’tip ta’ bniedem jista’ jkun dan il-Professur Edward De Bono. Bżajt li ser insib xi ras kbira. Iżda l-kurżità biex insir naf aktar dwaru, għelbitni u ttantajt niltaqa’ miegħu. Ma kinetx diffiċli. Emmnuni, nies ta’ kalibru ħafna inqas minn tiegħu, ġieli qalgħuli qalbi mhux ħażin biex tawni appuntament! Saħansitra stedinni f’daru biex flimkien ngħidu kelma u b’hekk inkun nista’ nibni stampa aktar ċara ta’ min hu dan l-individwu.

    Jiena u sejra għall-intervista, ftakart meta xi snin ilu kont iltqajt miegħu għall-ewwel darba. Kont mort għall-lecture li kien ta dwar il-‘lateral thinking’. L-istess kont ħsibt dak iż-żmien… Min jaf kontx ser nifhem dak li kien ser jgħid? Dan il-‘lateral thinking’ x’jaħbat? Niftakar li bqajt impressjonata kemm wara kollox kliemu kien sempliċi filwaqt li biex ifiehem aħjar, sikwit kien jirrakkonta l-istejjer u jpinġi l-figuri kif jaf hu, bin-nies stikek tas-sulfarini.

    Eżempju partikolari biex ifiehmna x’inhu l-‘lateral thinking’, baqa’ f’moħħi sal-lum. L-istorja kienet tgħid li darba kien hemm grupp ta’ tfal qegħdin jilgħabu. Raġel li kien qiegħed jistenna l-karozza tal-linja Prof. Edward De Bono fil-qrib, innota kif dawn it-tfal qabbdu mal-aktar wieħed żgħir fosthom. Urewh tlett muniti Maltin (minn dawk l-antiki li ċ-ċenteżmu kien ħamrani u kbir) u qalulu biex jagħżel munita minnhom. It-tifel għażel l-akbar munita imma li kienet tiswa l-anqas. It-tfal tgħidx kemm daħku bih u tawh il-munita. Din l-istorja baqgħet tirrepeti ruħha kuljum, jum wara jum, quddiem l-għajnejn attenti ta’ dan ir-raġel. Qalbu kienet tingħafas meta kien jara lil dawk it-tfal jiżżuffjettaw b’dak it-tifel ċkejken li kien qiegħed kull darba jagħżel l-akbar munita li ftit li xejn kienet tiswa. Darba waħda, ma felaħx aktar u wara li telqu t-tfal l-oħra, r-raġel sejjaħ liċ-ċkejken ħdejh. Staqsih għaliex kull darba kien qed jagħżel dik il-munita. “M’intix tirrealizza sabiħ li dik ma tiswa xejn?” qallu r-raġel. It-tifel b’ħarsa makakka tbissem u wieġbu, “U żgur li naf. Però li kieku jien għażilt l-ogħla munita mill-ewwel, kienu jagħtuni 10 ċenteżmi u l-logħba kienet tieqaf hemm. Hekk ara kemm ilni neħdilhom ċenteżmi jum wara jum!” Ir-raġel baqa’ iċċassat lejh.

    Hekk kif wasalt id-dar tiegħu laqagħni fis-salott u mill-ewwel beda jkellimni dwar il-kreattività tal-ħsieb: “Waħda mill-problemi tal-kreattività hija illi kemm fil-lingwa Ingliża u naħseb f’kull lingwa oħra, m’hemm l-ebda mod kif tiddistingwi bejn il-kreattività artistika u l-kreattività tal-ħsieb. Tant hu hekk illi dan l-aħħar waqt konferenza tal-UE fi Praga, wieħed baqa’ jsostni miegħi illi l-kreattività ma tistax tgħallimha. Dan hu raġunament żbaljat ħafna! Hija l-kreattività artistika li wieħed ma jistax jgħallem, għax dik jew qegħdha fik jew le. Iżda l-kreattività tal-ħsieb tista’ titħarreġ fiha u titgħallimha.”

    Staqsejtu jekk hux kulħadd kapaċi jitgħallem dan il-kunċett imsejjaħ ‘creative thinking’. Tafu intom, mhux kulħadd għandu l-istess intelliġenza.

    Imma De Bono sostna: “Kulħadd jista’ jitgħallem juża’ moħħu b’mod kreattiv. Ovvjament, bħal f’kollox, ser ikun hemm min jaqbad ħafna u ser ikun hemm min jitgħallem sa ċertu punt. Imma kulħadd igawdi minn dan it-tip ta’ tagħlim. Ħa nagħtik eżempju ta’ x’inhi d-differenza bejn l-intelliġenza u l-ħsieb. Inti għandek karozza li għandha magna ta’ ċertu saħħa. Is-saħħa ta’ dik il-magna nistgħu nqabbluha mal-intelliġenza tal-bniedem. Imma inti jista’ jkollok l-aqwa karozza u ma tkunx kapaċi issuqha sew. Imbagħad ikun hemm karozza b’magna ta’ anqas potenza li jkollha xufier mill-aqwa. Ix-xufier jista’ jitqabbel mal-kapaċità tal-ħsieb.

    Kultant l-aktar nies intelliġenti mhumiex l-aqwa ħassieba. Uħud jinqabdu fin-nasba tal-intelliġenza. Jieħdu pożizzjoni dwar suġġett u jżommu magħha. Fuq kollox, jużaw l-intelliġenza tagħhom biss biex jiddefendu bil-qawwa dik l-opinjoni personali, bosta drabi mingħajr ma jindenjaw ruħhom jidħlu fil-fond tas-suġġett innifsu u mingħajr ma jixtarru l-possibilitajiet l-oħra. Dak mhux raġunament tajjeb. Anzi dak hu raġunament assolutament ħażin.

    L-intelliġenza u l-ħsieb huma żewġ affarijiet differenti. Waħda hija l-kapaċità operattiva. L-ieħor hu l-potenzjal. L-intelliġenza weħidha mhux biżżejjed.”

    Tista’ tispjegali fi ftit kliem x’inhu dan il-kunċett tal-‘lateral thinking’?

    “Fil-mediċina jiena studjajt kif jaħdem il-moħħ. Ħa nagħtik eżempju… Bniedem iqum fil-għodu u jrid jagħżel bejn 11-il-tip ta’ ħwejjeġ li jista’ jilbes. Jekk iqabbad lill-kompjuter tiegħu jagħmillu din l-għażla, dan jieħu madwar 40 siegħa biex joħroġ bir-riżultat għax finalment hemm 39,916800 possibilità b’dawk il-11-il-oġġett. Bniedem jagħlaq 76 sena jaħseb kull minuta ta’ ħajtu liema deċiżjoni ser jieħu biex joħroġ bl-istess riżultat.

    Kieku ħajjitna kellha tkun hekk, kienet tkun diffiċli ferm. Allura l-bniedem għandu moħħ apposta li kapaċi jibni mudelli sempliċi biex jimxi dejjem magħhom. Fil-fatt il-bnedmin jużaw dawn il-mudelli l-ħin kollu. Il-mudelli jgħidu per eżempju li wieħed jista’ jmur minn A għal B u minn Ċ għal A. Imma mhux minn A għal Ċ.

    Permezz tal-‘lateral thinking’ il-bniedem jipprovoka lil moħħu biex joħroġ il-barra minn dawn il-mudelli. B’hekk ikun jista’ joħroġ b’ideat ġodda. Il-provokazzjoni (jiena ħloqt il-kelma PO biex tiddeskriviha) tikkonsisti filli inti toħroġ b’idea li għall-ewwel tinstema’ impossibbli, kultant anki ridikola. Imma minflok kif jagħmel is-soltu l-moħħ u jinjora din l-idea, wieħed irid jisforza biex jara jistax juża’ dik l-idea biex joħroġ xi ħaġa li tagħmel sens minnha.

    Jekk nagħtik xi eżempji, niftiehmu aħjar. Darba minnhom kont preżenti waqt diskussjoni f’Kalifornja. Kien hemm 600 persuna li kollha bdew jinsistu fuq il-problema tat-tniġġis tal-ilma tax-xmara li kienuLateral thinking qed joħolqu l-fabbriki. Iddeċidejt li nibda operazzjoni tal-‘lateral thinking’ billi għedt: PO Il-fabbrika qegħdha l-isfel minnha innifisha. Idea li tinstema’ impossibbli. Kif tista’ fabbrika tkun f’A u f’B fl-istess ħin? Iżda minn din l-idea, ħarġet is-soluzzjoni – il-fabbriki li jinbnew fuq ix-xmara jridu jkunu l-ewwel oġġetti li jieħdu fihom l-ilma tax-xmara innifisha. Jiġifieri jekk iħammġuha, ser ikunu qegħdin fil-pożizzjoni li huma jaqalgħu l-ħmieġ tagħhom stess lura l-ewwel. Din l-idea tant intogħġbot illi ftit wara ħarġet bħala leġislazzjoni f’diversi pajjiżi oħra wkoll.

    Il-provokazzjoni hija għal kollox differenti mil-loġika li nafu aħna. Tgħinek toħroġ il-barra minn dak li hu solitu biex tasal għal xi ħaġa oriġinali u ġdida.”

    Imma kemm trid iddum titħarreġ biex titgħallem tuża’ l-ħsieb b’mod kreattiv?

    “Hemm diversi tipi ta’ programmi. Jiddependi wieħed x’jixtieq jitħarreġ fih. Ċertu taħriġ jieħu biss ftit siegħat u l-bniedem ikun diġà akkwista ir-raġunar bażiku ta’ dan it-tagħlim. Taħriġ ieħor, ngħidu aħna biex ikun jista’ jintuża għan-negozju, jieħu madwar ġurnata jew jumejn.”

    F’Malta hawn min hu kwalifikat biex jgħallem dawn it-tipi ta’ programmi?

    “Iva hawn numru ta’ professjonisti mħarrġa apposta f’dan il-qasam.”

    Liema hi l-aktar diffiċli: li tgħallem lit-tfal jew lill-kbar kif jaħsbu b’mod kreattiv?

    “Mistoqsija interessanti ferm din… Fir-realtà naħseb li m’hemmx ħafna differenza. Nemmen illi t-tfal huma aktar miftuħa għat-tagħlim. Min-naħa l-oħra, jekk ikollok adult li jixtieq jitgħallem mhux ser tkun diffiċli. Iżda jekk il-bniedem jintbagħat jitħarreġ mingħajr ma jkollu l-volontà, tkun iebsa ħafna biex tipperswadih biex igawdi mill-frott ta’ dan it-tagħlim. Sfortunatament, numru ta’ nies jaħsbu illi jafu biżżejjed u li m’għandhomx għalfejn ikomplu jitgħallmu.”

    Inti sikwit tinsisti illi l-‘Creative Thinking’ għandu jiġi introdott bħala wieħed mis-suġġetti fil-kurrikulu tal-edukazzjoni fl-iskejjel. Minn liema età jista’ jiġi mgħallem das-suġġett?

    “Is-suġġett tas-‘Six Thinking Hats’ li jagħmel parti mill-kunċett tal-‘Creative Thinking’ jista’ jiġi mgħallem saħansitra lil tfal ta’ 4 snin. Huwa nteressanti tkun taf illi darba waħda persuna qaltli li marret tgħallem das-suġġett fil-highlands tal-Papua New Guinea. Issa għandek tkun taf illi hemmhekk hu wieħed mill-aktar postijiet primittivi li jeżistu fid-dinja illum, tant li għadhom jużaw sistema ta’ kultura kważi ta’ żmien il-ħaġar. Wara xahar, din reġgħet irritornat fl-istess post u n-nies tal-lokal qalulha kif it-tagħlim li tathom hi bidlilhom ħajjithom.”

    Minn xi riċerka li għamilt sibt illi fil-fatt das-suġġett diġà qed jiġi mgħallem f’xi skejjel ta’ pajjiżi oħra. X’kien ir-riżultat?

    “Ħa nagħtik eżempju klassiku. Kien hemm Professur tal-filosofija fl-Università ta’ Caracas fil-Venezuela li qara wieħed mill-kotba tiegħi ‘The Mechanisms of Mind’ u kien entużjat ħafna bih. Wara xi żmienThe mechanism of the mind hu ingħaqad ma’ partit politiku li kien ser jiggverna l-pajjiż. Meta dal-Professur ġie elett, staqsewh liema Ministeru xtaq. Hu qalilhom li xtaq ministeru ġdid – il-Ministeru Għall-Iżvilupp tal-Intellett – u hekk sar. Ġurnata waħda bagħat għalija u qalli “Issa jien għandi dan il-Ministeru u ma nafx kif ser naqbad immexxih”. Allura iddeċidejna li naħdmu flimkien billi jien ħarriġt 250 għalliem fi programm skolastiku apposta. U wara, dawn għallmu lil 107,000 għalliem. Mill-1984 ‘l hawn il-liġi tal-Venezuela tgħid illi dan is-suġġett għandu jiġi mgħallem f’kull skola. Instab illi meta t-tfal jiġu mgħallma s-suġġett tal-‘Creative Thinking’, il-kapaċità tagħhom titjieb mhux biss f’dak li hu ħsieb imma anki fis-suġġetti l-oħra kollha.”

    Hawn Malta qiegħed isir xi ħaġa biex dan is-suġġett jiġi mgħallem fl-iskejjel?

    “Meta Louis Galea kien il-Ministru tal-Edukazzjoni, konna bdejna proġett pilota fejn tħarrġu numru żgħir ta’ għalliema u dawn bdew jgħallmu das-suġġett f’xi skejjel partikolari. Iżda minn dak inhar ‘l hawn xejn aktar ma sar. Ikolli nammetti illi s-suġġett huwa wieħed avventuruż u hawn Malta t-tagħlim għadu tradizzjonali ħafna. Imma s-saqajn tqal biex isir xi ħaġa mhux qed jikkawżaw ħlief telfien ta’ opportunità għat-tfal Maltin.

    L-opportunitajiet li joħloq das-suġġett huma enormi. Ħa nagħtik xi eżempji: Xi żmien ilu, f’Londra il-Gvern ħareġ bi programm li kien jismu ‘The New Deal Program’ għal żagħżagħ bla xogħol. Wara ħames siegħat biss ta’ taħriġ fil-‘Creative Thinking’ ir-rata tal-impieg żdiedet b’500%. Hemm xi ħaġ’oħra li tagħti riżultati b’saħħithom daqs dawn?

    Għaliex il-‘Creative Thinking’ jagħmel daqstant bidla fil-bniedem?

    Faċli biex tifhimha. Li jiġri hu illi dawn it-tip ta’ tfal u żagħżagħ joħorġu mill-iskola bħala fallimenti: la jkunu tajbin fis-suġġetti u ovvjament ma jkunux għaddew mill-eżamijiet. Il-kunfidenza tagħhom tkun mal-art. Meta jiġu mħarrġa jaħsbu b’mod kreattiv, jirrealizzaw illi moħħhom kapaċi joħroġ b’ideat ġodda u li jagħmlu sens. Jindunaw li jistgħu jieħdu deċiżjonijiet tajba u li kapaċi jagħrfu li hemm diversi alternattivi fil-ħajja. Dan jagħtihom is-saħħa biex iqumu fuq saqajhom u jitgħallmu jgħixu aħjar. Ħajjithom tinbidel kompletament.”

    Dan l-aħħar il-Biblijoteka Nazzjonali tal-Belt ġiet magħżula bħala s-sit għall-‘Palace of New Thinking’. F’Villa Bighi fil-Kalkara hemm ukoll il-‘World Centre for New Thinking’. X’inhi l-funzjoni ta’ dawn it-tnejn?

    “Il-Biblijoteka qegħdha tintuża bħala post għall-laqgħat li jsiru darbtejn f’xahar fejn niddiskutu kwistjonijiet nazzjonali u internazzjonali. Villa Bighi hija ċ-Ċentru ta’ bosta attivitajiet fosthom tal-proġetti ERASMUS u COMENIUS tal-EU.

    L-idea tal-‘Palace for New Thinking’ hija li Malta tkun il-pjattaforma sabiex minnha jiġu iġġenerati ideat ġodda għall-bqija tad-dinja. Għal dan il-proġett għadni qed infittex bini aktar adattat. Xi ħaġa bħal The six value methodskastell ta’ Selmun per eżempju tkun ideali. Bħala lukanda din qatt ma rnexxiet. Però l-idea tiegħi hija illi issa kif qegħdin fis-sena illi l-Unjoni Ewropea iddedikata għall-kreattività, hawn Malta għandna noħolqu l-European Creative Academy. B’hekk diversi nies minn madwar l-Ewropa jkunu jistgħu jiġu Malta jitħarrġu fil-korsijiet tal-‘Creative Thinking’. Ikunu jistgħu joqogħdu fejn illum hemm il-lukanda u l-kastell innifsu jkun il-‘Palace of  New Thinking’.

    Għaliex dejjem tagħżel proprjetà antika u partikolari għall-proġetti tiegħek?

    “Għax ma tagħmilx sens illi proġetti bħal dawn ikunu f’xi uffiċini f’xi bini komuni. Għandek bżonn xi ħaġa ikonika, xi ħaġa sinifikanti – bini li għandu d-dinjità tiegħu.

    Din hija opportunità kbira li Malta m’għandix titlef. M’għandix dubju li ma jerġax ikun hawn oħra bħalha. Bħalissa jiena magħruf bħala l-aqwa ħassieb modern. Jekk ikollor ir-riżorsi f’pajjiżek, bħal ngħidu aħna ż-żejt taħt l-art, x’tagħmel? Tgħid u iva nħallih hemm… jew tara kif tagħmel u ittellgħu? L-istess hu dan il-każ. Jekk immut jien, jispiċċa kollox miegħi. Li hija ħasra.”

    Inti li dort mad-dinja kollha, kemm għadek tħossok Malti?

    Ħafna. Jiena Malti. Ma tantx għadni naf nitkellem bil-lingwa imma hawnhekk ġej u sejjer jien. Missieri kien Malti. Omm ommi kienet Maltija. Missierha kien Irlandiż. Imma jien defenittivament Malti.

    Meta kont tifel żgħir diġà kont taħseb b’dan il-mod partikolari? Kif beda kollox?

    Minn dejjem kont inħobb nara kif ser nivvinta xi ħaġa ġdida. Bħalissa qed niftakar fi ġrajja partikolari meta kelli xi għaxar snin. Kont qiegħed fis-Seminarju l-Imdina u kont skoprejt ix-xelters li kien hemm fih li kienu jibqgħu ħerġin sar-Rabat. Ġietni l-idea li nagħmel il-kopja taċ-ċwievet għall-bibien tagħhom. Dak iż-żmien jien ma kellix l-interess li noħroġ u li mmur nixrob u npejjep imma mhux l-istess l-istudenti l-kbar li kienu jiġu għandi biex jissellfuhom ħalli jiskappaw bil-moħbi!

    Wara xi żmien kont bdejt nistudja l-mediċina u għamilt ħabta naħdem bħala tabib kwalifikat. Komplejt nagħmel ir-riċerka tiegħi li kienet dwar is-sistemi kumplikati tal-ġisem: kif jaħdmu l-glandoli, il-kliewi, iċ-ċirkolazzjoni u r-respirazzjoni. Żviluppajt teorija ta’ sistemi li jorganizzaw lilhom infushom (self-organizing systems). Jiena kont studjajt ukoll il-Psikoloġija fl-Università ta’ Oxford u għalhekk iddeċidejt illi nirrelata dan il-prinċipju ma’ kif jaħdem il-moħħ tal-bniedem. Ir-riżultati ħriġthom fi ktieb jismu ‘The Mechanism of Mind’.

    Ġara illi dan il-ktieb qrah wieħed mill-aqwa fiżiċisti tad-dinja il-Professur Amerikan Murray Gell-Mann li fl-1969 rebaħ il-Premju Nobel meta skopra il-‘quark’. Ir-riċerka tiegħi għoġbitu ħafna, tant li How to have creative ideasqabbad numru ta’ esperti tal-kompjuter u flimkien issimulaw dak li jien ktibt. Hu ikkonferma illi dak li għedt jien huwa korrett u illum huwa ħabib kbir tiegħi. Kelli 30 sena dak iż-żmien. Għall-ewwel darba fl-istorja tal-bniedem bdejna nirrelataw il-ħsieb ma’ kif jaħdem il-moħħ u mhux biss ma’ diversi filosofiji u kliem biss.

    Mill-kotba li ktibt ‘The Mechanism of Mind’ huwa l-aktar għall-qalbi għax huwa l-aktar wieħed fundamentali.”

    Semmejtli ħafna u ħafna xogħol. Qatt tistrieħ?

    Iva, mela. Fil-fatt inħobb norqod ħafna… meta jkolli ċ-ċans.

    Dwarek personali ftit li xejn nafu u allura inħolqu diversi għidut. Fosthom jingħad li inti għandek gzira tiegħek. Veru?

    Kelli erbgħa gżejjer, mhux waħda. L-isbaħ waħda jisimha Tessera u qegħdha f’Venezja. Kelli oħra fil-Bahamas. Fuqha kien hemm dar sabiħa ħafna. Fl-Irlanda kelli gżira ta’ madwar 110 acres. Kelli waħda wkoll fl-Awstralja. Fuq din jien iddiżinjajt dar partikolari ħafna biex noqgħod fiha u meta kienet lesta rbaħt it-‘Top Architecturally Ecological Award’ fl-Awstralja. Meta iddivorzjajt kelli nbiegħom kollha.

    Għandek tfal?

    Iva. Żewġ subien. Caspar huwa l-kbir. Interessanti tkun taf illi dan it-tifel meta kien żgħir kien dyslexic ħafna u jien għallimtu jaħseb. Illum huwa wieħed mill-Bord tal-Financial Times. Iż-żgħir jismu Charles u huwa perit.

    Xtaqt nibqa’ nistaqsih u nistaqsih meta rajt kemm huwa bniedem li jilqgħek. Imma kien sar il-ħin u iddeċidejt li nagħlaq id-diskussjoni. Xtaqt inkun naf jekk jaħsibx illi l-Maltin japprezzawhx biżżejjed. Ħasditni l-bixra iddiżappuntata ta’ wiċċu. Deher imqanqal ħafna għalkemm ipprova ma jurix wisq.

    “Mhux ħafna. In ġenerali, naħseb li le. Forsi ħafna ma jifhmux dwar xhiex inkun qed nitkellem. Oħrajn ma jinteressahomx. Oħrajn għandhom il-fini tagħhom. Forsi wara li jgħaddu xi ħamsin sena minn mewti jitgħallmu japprezzawni.”

    Daħak hu u jgħidli hekk. Qtajtha li nistaqsih l-aħħar ħaġa… Minn dawk it-titli kollha li ngħatawlu, kif jixtieq jibqa’ miftakar?

    “Ħa ngħidlek xi ħaġa interessanti. Fil-ħwienet tal-kotba jistaqsuni fejn nixtieq li jpoġġuli l-kotba tiegħi: fuq l-ixkaffa tal-psikoloġija, tal-business, tal-humour, tal-filosofija? Għaliex? Għax m’hemmx xkaffa dedikata għas-suġġett tal-ħsieb. Fl-Universitajiet mhemmx Fakultà tal-Intellett. Allura dak li rrid jien… li nibqa’ miftakar bħala ħassieb.”

    Tlaqt minn ħdejh b’diversi emozzjonijiet ġo fija… Kont kuntenta illi rnexxieli niltaqa’ miegħu u nżomm konverżazzjoni interessanti għaddejja. Kont kburija illi tani l-opportunità li nsir nafu ftit aktar. Kont mgħaġġla biex infittex immur id-dar ħalli niktbilkhom dan kollu. Imma fl-istess ħin ma stajtx inneħħi dak is-sens ta’ malinkonija minn fuq qalbi. Għaliex kultant kapaċi nkunu tant għomja għall-kapaċitajiet ta’ Maltin bħalna?

    (Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tal-1 ta’ Marzu 2009)

    2009.03.01 / no responses / Category: Torca - Perspettivi