Posts Tagged ‘Mabbli Mifsud’

  • IL-MUNITI LI ĠABU Ż-ŻEJTUN FL-INKWIET

    Kont ilni ħafna biex niltaqa’ ma’ Carmelo P Baldacchino għax bosta kienu rrakkomandawhuli bħala riċerkatur ferventi dwar iż-Żejtun. Issa li reġgħu qorbu l-attivitajiet Faċċata tal-folder tal-munita taż-Żejtuntant magħrufa ta’ Żejt iż-Żejtun, sibt ix-xoqqa f’moxtha biex insir nafu u anki biex niskopri xi ġrajjiet interessanti dwar dan ir-raħal. U ma mortx imqarrqa għax il-ġrajjiet li qalli, qatt ma kont smajt bihom qabel! F’dan l-artiklu ser ninkludi wħud minnhom iżda ċertament, l-aktar silta għal qalbi hija l-istorja kurjuża dwar il-Muniti taż-Żejtun li għal ftit ma daħħlux salt nies f’qabda nkwiet filwaqt li fil-preżent, dalwaqt ser ikunu għall-bejgħ għall-pubbliku in ġenerali…

    Tlabt lil Carmelo jibda billi jgħidli minn fejn tnisslet din l-imħabba għall-istorja.

    “Iż-Żejtun kien hemm ċertu Dun Ġwann Farrugia li kien dilettant kbir tal-istorja u b’mod speċjali, tal-arkeoloġija ta’ Malta. Infatti, sikwit kien iħobb imur jagħmel xi passiġġata qalb ir-raba’ u miegħu kien jieħu dejjem mgħażqa żgħira fil-but sabiex joqogħod iħaffer f’xi lwogi li jolqtuh. Mhux darba u tnejn li sab xi ċaqquf antik u mbagħad erħilu jikteb dwarhom fis-Sunday Times ta’ dak iż-żmien.

    Mela darba minnhom, fettilli mmur inbuslu jdejh kif konna nagħmlu ma’ qassisin oħra u tgħidx kif ħatafni! Qalli “Xi trid tbusni tagħmel?” Kisirni kisra u bqajt nibża’ minnu minn dak inhar ‘l hemm. Fir-realtà, meta għaddew is-snin, intbaħt li Dun Ġwann kien qassis modern ħafna u li kien jimxi qabel iż-żmien. Fil-fatt irnexxielu jġib bosta tibdiliet fir-raħal tagħna u bata mhux ħażin għax kien differenti mill-bqija.

    Biex nagħtik eżempju, nista’ nsemmilek iż-żmien meta jiena kont ngħinu waqt il-quddiesa. Kelli madwar 11-il sena u kont tgħallimt il-quddiesa bl-amment bil-Latin għax xtaqt ħafna li nibda ngħin il-Carmelo P Baldacchinoqassisin waqt li jkunu qed iqaddsu. Mela darba minnhom nidħol fil-kor biex nitlob lill-qassis iħallini nakkumpanjah waqt il-quddiesa u nsib lil Dun Ġwann. Għall-ewwel inġbidt lura għax kif semmejtlek diġà, ma tantx konna bdejna bit-tajjeb jien u hu. Imma hu meta rani nittawwal sejjaħli u staqsini x’ridt. Meta sar jaf li ridt ngħinu, qalli biex ngħidlu xi siltiet bil-Latin u hekk kif ra li kont nafhom b’għajnejja magħluqa, mhux talli aċċettani imma issuġġerili wkoll li nibda mmur ngħin kuljum fil-quddiesa tas-6:30am fil-kappella ta’ Sant’Anġ. Hemm sirt nafu aktar u sikwit kont nisimgħu jirrabja minħabba li kien hemm l-użanza li l-quddiesa tingħad bil-Latin, akkost li n-nies ma kienux jifhmu kelma. Biex tgħaxxaqha, peress li kulħadd kien konxju minn dan, persuna oħra kienet tintalab toqgħod tgħid ir-rużarju waqt il-quddies, ħalli almenu n-nies ikomplu ma’ xi ħadd u jkunu qed jitolbu. U allura kien hemm is-sitwazzjoni fejn il-qassis kien ikun qed iqaddes u fl-istess ħin, in-nies jgħidu r-rużarju għal rashom! Kien ikiddu wkoll il-fatt li l-qassis u l-abbatini, kienu jmexxu l-funzjoni tal-quddiesa b’daharhom lejn in-nies. “Qisna qed nistiednu n-nies għall-ikel u mbagħad nagħtuhom daharna,” kien sikwit igerger u jitmasħan. Kienu s-snin ħamsin u ma qgħadx kwiet qabel beda jibdel bil-mod dawn l-affarijiet. Peress li kullimkien il-quddiesa kienet tingħad bil-Latin, ħadd ma ried jieħu l-intrigu li jaqlibha għall-Malti u allura Dun Ġwann kien qabbad lilna l-abbatini biex noqogħdu fit-tarf tal-artal u nispjegaw lin-nies bil-Malti dak li hu jkun qed ilissen bil-Latin. Apparti minn hekk, iddeċieda li jirrifjuta li jagħti dahru lejn in-nies u beda jqaddes wiċċu lejhom. Ta’ min isemmi li dawn it-tibdiliet seħħu formalment fil-Knisja bosta snin wara.

    Ma setax jonqos li titnissel ħbiberija bejnietna u mhux darba u tnejn li ħadna miegħu waqt il-passiġġati tiegħu fl-għelieqi u kien joqgħod ikellimna dwar l-istorja. Darba minnhom, meta rani interessat, tani ktieb dwar l-istorja taż-Żejtun u jien intfajt b’ruħi u ġismi naqrah u mmur infittex personalment is-siti li kienu jissemmew fih. Nissel ċertu ħeġġa fija għal dawn l-affarijiet li għadha ħajja sal-llum. Mela darba minnhom missieri kellu għalqa fl-inħawi tax-Xerriek li tiġi bejn Marsaxlokk u Birżebbuġa u hekk kif beda jaqla’ u jqalleb il-ħamrija, inkixfet ġebla kbira. Meta qalgħuha, sabu bir u hekk kif niżżlu jnaddfuh, ġo fih skoprew xi ċaqquf, xi vażun u żewġ ġarar. Jien dlonk ħadthom għand Dun Ġwann u meta dan rahom qalli li dawk kienu fdalijiet Rumani. Ridni nieħdu malajr fil-post fejn sab aktar ċaqquf. Imbagħad niftakar li laqqagħna ma’ ċertu pustier minn Ħal-Qormi li tani nofs lira tal-ġarar u ħadhom.”

    Minn hemm Carmelo iddeċieda li jibda jirriċerka aktar materjal dwar iż-Żejtun u b’paċenzja u dedikazzjoni kbira, irnexxielu jsir jaf dwar numru kbir ta’ ġrajjiet li seħħew snin ilu f’dan ir-raħal.

    “Meta kelli madwar 16-il sena u kont bqajt bla xogħol, kont inħobb nitla’ sal-uffiċċju tat-Times u l-Berqa u hemm noqgħod nifli l-gazzetti l-antiki. Kienu drawni sewwa hemmhekk u Mabel Strickland mhux darba u tnejn li qaltilhom biex iġibuli xi tazza tè għax kienet tiggustani meta tarani ninteressa ruħi tant. Imbagħad meta kont insib xi ħaġa interessanti u kont nitlobhom xi kopja ta’ xi gazzetta antika, kienu jagħtuhieli bi prezz irħas u ftit ftit bdejt ngħaqqad riċerka sabiħa dwar raħal twelidi.

    Ir-riċerka tiegħi kienet teħodni wkoll il-Biblijoteka Nazzjonali fejn hemmhekk iltqajt ma’ bosta personaġġi bħal Roberto Mifsud Bonnici li kiteb dizzjunarju biblio-bijografiku dwar nies prominenti Maltin u li maż-żmien, għaddejtlu anki xi informazzjoni siewja dwar xi Żwieten magħrufa li aktar il-quddiem, inkludiha fil-kitbiet tiegħu. Iltqajt ukoll ma’ Dr Vincent Depasquale li kien responsabbli mill-ismijiet tat-toroq u li wara li sar jaf bl-interess tiegħi fir-raħal, talabni nirrakkomandalu xi Żwieten li kien ħaqqhom li tissemma’ xi triq għalihom u finalment hekk sar, bħal ngħidu aħna fil-każ ta’ Carlo Diacono u Girgor Bonici.

    Spiss kont nagħmel ukoll xi tiftix fid-‘Daily Malta Chronicle’ li kienet djarju ta’ dak kollu li kien qiegħed jiġri f’Malta. Kif kulħadd jaf, din il-gazzetta kienet tiffavorixxi lill-Ingliżi, imma mbagħad kien hemm ukoll paġna sħiħa kollha kemm hi iddedikata lill-ġrajjiet Maltin u hemm sibt rakkonti interessanti immens. Imbagħad kien hemm ukoll il-gazzetta ‘Il-Malta Tagħna’ li kien joħroġ il-Partit Nazzjonalista ta’ dak iż-żmien u l-arkivji ta’ Santu Spirtu tar-Rabat li fihom iħaddnu tagħrif mitqlu deheb.”

    Finalment, bosta minn din ir-riċerka ta’ Carmelo issarfet f’artikli li hu stess kien jikteb f’diversi sorsi, kif kienu jixhdu l-gazzetti u r-rivisti li beda jurini. Hu mpossibbli li nsemmilkhom dak kollu li qalli għax nistqarr li ġabli għajnejja wara widnejja bl-informazzjoni li rnexxielu jiġbor matul is-snin, hekk kif illum Carmelo jgħodd it-73 sena. Fosthom tkellimna dwar l-isplużjoni tal-kamra tan-nar taż-Żejtun li seħħet fl-1 ta’ Mejju 1904 u kienet ħasdet il-ħajja ta’ ħames żgħażagħ.

    “Ta’ min jgħid li mis-sitta li kienu fil-kamra kien biss Carmelo Caruana ta’ 20 sena, iben Ġużeppi ta’ Lawdu, li baqa’ ħaj wara li dam għal ħafna ġranet fil-periklu tal-mewt. Il-vittmi l-oħra kienu: Carmelo Mifsud ta’ 21 sena, iben il-mejjet Alessio tar-Ruħ, Angelo Brincat ta’ 21 sena iben Santo ta’ Santu, Vincenzo Mifsud ta’ 18-il sena, iben Carmelo tal-Bonġu, Mabbli Mifsud ta’ 16-il sena, iben Angelo tal-Faċċol u Mikiel Spiteri ta’ 19-il sena, iben Rosario tal-Katutu.”

    Minn uħud mill-laqmijiet li bdew jissemmew fl-istejjer kien jidher li ċerti familji minnhom għadhom jinsabu jgħixu fiż-Żejtun u sikwit għaddieli minn moħħi jekk dawn il-Il-mafkar tal-vittmi tat-Tieni Gwerra Dinjija - Żejtun (Keith Vella)familjari qattx kienu semgħu b’dawn il-ġrajjiet? Akkost li ġraw diversi snin ilu ma tistax ma titqanqalx meta tisma’ bid-diżgrazzji li seħħew fost nies raħal twelidek. Ġrajja minnhom kienet dwar diżgrazzja li seħħet fis-17 ta’ Lulju 1858 meta numru ta’ Żwieten li kienu ħaddiema tal-faħam, tilfu ħajjithom meta ntradmu taħt il-faħam fl-imħażen tal-Pietà. Traġedja oħra ġrat fit-2 ta’ Mejju 1942 meta ajruplan tal-gwerra, Junker 88, tefa’ l-bombi minn ġos-sħab u fosthom bomba minnhom waqgħet quddiem iz-zuntier tal-knisja parrokkjali u ħalliet straġi warajha, bil-vittmi kollha msemmija fi rħama li tinsab proprju faċċata tal-Knisja Parrokkjali taż-Żejtun. Il-mewt tal-adulti tħossha ħafna imma naturalment, meta jkunu nvoluti t-tfal fi stejjer bħal dawn, l-għafsa ta’ qalb tkun wisq agħar.

    “Fid-29 ta’ Marzu 1903 xi tfal marru jirgħu l-mogħoż  u n-ngħaġ fl-inħawi ta’ Delimara, viċin il-fortizza. Sfortunatament barra mill-fortizza kien hemm numru ta’ balal tal-kanuni li kienu skaduti u ġew Il-fortizza ta' Delimara (Keith Vella)iddikjarati li ma kienux għadhom tajbin. Għalhekk dawn kienu nħarġu barra sabiex jiġi barkun għalihom u jintremew il-barra fil-baħar imma dan qatt ma seħħ. Meta t-tfal sabuhom, huma ippruvaw jieħdu xi porvli minnhom biex jużawhom għall-kalambrina; li kienet kanna b’toqba fejn kienu jippressawlha l-porvli u xi ċomb u joqogħdu jisparaw għal xi għasfur biha. Imma f’ħin minnhom il-bombi splodew u t-tfal sfaw imbiċċra flimkien mal-annimali tagħhom. Kienu żewġt itfal li warrbu minn mal-grupp ftit tal-ħin qabel seħħ l-inċident li rrakkuntaw dak kollu li kien seħħ.

    Ġrajja oħra teħodna f’Ottubru tal-1913 meta seħħet maltempata qawwija fil-gżejjer Maltin li ħalliet warajha bosta ħsara u mwiet ta’ persuni, fosthom ta’ żewġt itfal Żwieten: Carmelo Baldacchino ta’ 12-il sena u Ġużeppi Bugeja ta’ 13-il sena li kienu marru jiġbru xi ħobż għall-annimali tagħhom mill-inħawi tal-Kottonera. Meta t-tfal ma rritornawx id-dar, kienet saret tfittxija għalihom u dawn instabu mkaxkra u mgħarrqa f’kanal. Bħala tifkira ta’ din id-diżgrazzja kienet tpoġġiet lapida barra l-mina ta’ San Tumas f’Bormla.”

    L-aħħar rakkont li ser insemmilkhom seħħ għall-ħabta tas-snin tletin u jinvolvi muniti li kienu ssawru partikolarment għaż-Żwieten u li finalment spiċċaw f’idejn il-pulizija!

    “Fil-bidu tas-seklu għoxrin, kull min kien jattendi l-knisja għall-quddies jew funzjonijiet oħra, kien jintalab iħallas tliet ħabbiet ( ¼ d ) biex jingħata siġġu. Min ma jħallasx, kien isegwi l-funzjonijiet bil-Dun Gilormu Seychell 1877-1943wieqfa. Iżda ġara li fis-snin tletin bdiet togħla l-ħajja u bdiet tiskarsa l-munita tat-tliet ħabbiet. Dak li kien inkarigat mis-siġġijiet beda jħabbat wiċċu mal-problema tal-bqija meta n-nies bdew iħallsu bis-sitt ħabbiet ( ½ d ) jew bis-sold ( 1 d ).

    Għall-ewwel in-nies bdew jirranġaw billi tittieħed nota ta’ dawk li jkunu ħallsu aktar u l-flus żejda kienu jgħoddu għall-funzjonijiet ta’ wara. Iżda maż-żmien, in-nies bdew jiddejqu jħallsu aktar bil-quddiem u biex isolvu dawn l-ilmenti darba għal dejjem, Dun Spir Grixti, Dun Gerolmo Seychell u Mikiel Tabone ġiethom l-idea li jagħmlu munita biex tintuża fil-knisja taż-Żejtun. Għalhekk, Dun Spir qabbad lil Giovanni Critien biex jagħmillu 6000 munita tal-aluminju bil-kelma Zeitun fuqhom u meta n-nies kien ikollhom bżonn il-bqija ta’ tliet ħabbiet, bdew jingħataw munita minn dawn.

    Kollox kien miexi ħarir tant li dawn il-muniti baqgħu jintużaw għal ħames snin sħaħ. Imma bħal kif soltu jiġri, in-nies ma żammewx mar-regoli oriġinali u bdew jużaw din il-Dun Spir Grixti 1877-1937munita biex jixtru xi affarijiet mill-ħwienet. Is-sidien tal-ħwienet taż-Żejtun bdew jaċċettawhom peress li fthemu mal-parroċċa li kienu ser isarrfuhomlhom kull darba li jirritornawhom. Il-bużillis inqala’ meta xi rġiel li jaħdmu d-Dockyard marru jħallsu għat-tè bihom f’ħanut f’Bormla u sid il-ħanut ma riedhom b’xejn, tant li spiċċa għamel rapport fl-għassa ta’ Bormla. Ir-rapport twassal id-Depot u minn hemm beda l-istħarriġ.

    Akkost li l-pulizija tar-raħal kienu konxji minn dak li kien qed jiġri b’dawn il-muniti, huma rrifjutaw li jieħdu r-responsabbiltà. Għalhekk il-pulizija marru għand l-arċipriet u dan avolja kien ilu s-snin viċi tal-arċipriet ta’ qablu u wkoll kien jaf bl-istorja, ħareġ minn dit-taħbila billi sostna li kien għadu kif jilħaq arċipriet wara li miet l-ieħor ta’ qablu. Eventwalment il-pulizija sabu ruħhom għand Dun Spir Grixti u heddewh li jekk ma jiġborx il-muniti kollha fi żmien qasir, kien ser jispiċċa arrestat għax dawn tqiesu bħala muniti illegali! Għaldaqstant sar appell urġenti fil-knejjes fejn in-nies ġew mgħarrfa li kull min kellu minn dawn il-muniti u ried jiġbor il-flus tagħhom lura, kellu jagħmel dan sal-Ħadd ta’ wara għax ma kienux ser jibqgħu jgħoddu aktar. U n-nies irritornawhom lura.”

    Hekk intemmet l-istorja u l-ħajja ta’ dawn il-muniti li spiċċaw merfugħa għal bosta snin fit-teżorerija tal-Parroċċa taż-Żejtun.Is-siġġu tal-knisja Madanakollu, riċentement, hekk kif is-sagristan preżenti, Paul Zammit, sab f’idejh xi boroż b’dawn il-muniti u mill-ġdid ħarġet l-istorja tagħhom, ġie deċiż li kienet ħasra li dawn jibqgħu magħluqin hemm ġew. Bl-għajnuna ta’ Carmelo nnifsu nġabret l-informazzjoni dwarhom, filwaqt li Mario Seychell kiteb il-ġrajja fil-qosor bil-Malti, Angela Spiteri ttraduċietha bl-Ingliż u Ismael Cocker ħadem il-fuljett sabiex tixxandar l-aħbar li dawn il-muniti ser jinbiegħu lill-pubbliku ħalli bil-fondi li jinġabru minnhom jiġu restawrati l-linef tal-Knisja Parrokkjali taż-Żejtun. Dun Ġino Gauci ta wkoll b’donazzjoni siġġu bil-marki E u Z li għalih kienet tintuża din il-munita u li ser ikun qiegħed għall-wiri waqt l-attivitajiet ta’ Żejt iż-Żejtun.

    Il-bejgħ ta’ dawn il-muniti ser iseħħ waqt l-attivitajiet ta’ Żejt iż-Żejtun, mill-21 sal 25 ta’ Settembru 2011.Il-Munita taż-Żejtun (Keith Vella) Aktar informazzjoni dwar dawn il-muniti li ċertament għandhom jinteressaw lill-kollezzjonisti u anki lil dawk kollha li għandhom għal qalbhom iż-Żejtun, ser tingħata waqt attività li ser issir fil-Parroċċa ta’ Santa Katarina fiż-Żejtun, nhar l-Erbgħa 21 ta’ Settembru 2011 fis-7.30pm.

    (Nota: Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tal-11 ta’ Settembru 2011)

    2011.09.11 / no responses / Category: Torca - Perspettivi