Posts Tagged ‘Mabel Strickland’

  • L-ESPERJENZA TAL-ANZJANI HIJA IMPREZZABBLI

    Max Farrugia flimkien mas-Sindku tal-Hamrun, Christian Sammut“Minħabba li ġejt nominat għall-Premju Anzjanità Attiva, flimkien ma’ għadd ta’ anzjani oħra, dan l-aħħar attendejt għall-preżentazzjoni tal-premijiet. Wieħed wara l-ieħor, ir-rebbieħa bdew jiġu msejjħa biex jitilgħu fuq il-palk ħalli jirċievu l-premju. Ismi kien l-aħħar wieħed li ġie mħabbar, bħala r-rebbieħ tas-sezzjoni akkademika. Meta ndunajt li rbaħt, lanqas naf x’ħassejt. Niftakar biss li qomt emozzjonat u ħarist lura nfittex lis-Sindku tal-Ħamrun, Christian Sammut, li kien innominani,” stqarr Max Farrugia, anzjan ta’ 72 sena.

    CertifikatDin is-sena, bħas-snin ta qabel, is-Segretarjat Parlamentari Għal Persuni b’Diżabilità u Anzjanità Attiva organizza dan l-avveniment taħt il-Patroċinju tal-Eċċellenza Tagħha, il-President ta’ Malta, Marie Louise Coleiro. Kif stqarr is-Segretarju Parlamentari, Anthony Agius Decelis, l-għan tal-Premju Anzjanità Attiva huwa li tiġi rikonoxxuta l-ħidma varja tal-anzjani fil-komunità. Anki għal dis-sena, kien hemm konkorrenza qawwija mingħand diversi persuni li ġew nominati minn għaqdiet u NGOs differenti biex juru l-abbiltajiet tagħhom. Bord indipendenti għażel u immerita lill-individwi partikolari li kienu ‘role models’ fis-soċjetà tagħna.

    “Meta s-Sindku tal-Ħamrun għarraffni li kien innominani għal dan il-premju, kont diġà kuntent ferm. Il-fatt li jinnominak Sindku juri li dan japprezza x-xogħol li tagħmel int fir-raħal,” lissen b’emozzjoni Farrugia.

    Max Farrugia beda jaħdem fil-volontarjat mill-età ta’ 16 il-sena, meta kien imsieħeb maż-Żgħażagħ Ħaddiema Nsara, u hemm kien jgħin fit-tagħlim u fl-organizzazzjoni tal-attivitajiet.

    “Wara li temmejt l-edukazzjoni tiegħi, applikajt bħala night reporter mat-Times of Malta u ntagħżilt. Kien xogħol interessanti ferm li kompla saħħaħli kitbieti. Hemmhekk kelli l-opportunità li naħdem mill-qrib ma’ Mabel Strickland. Mhux darba u tnejn li akkumpanjajtha l-Parlament sabiex nagħmlilha traduzzjoni. Spiċċajt naħdem ma’ dan il-ġurnal fl-1968, imma bqajt nirrispetta lil Stricklandsa mewtha għax dejjem ġid rajt minnha. Kienet waħda li tagħtik parir u li tinkoraġġik. Kienet tasal tirrabja miegħek jekk tiżbalja, però mbagħad ma kienetx tiddejjaq tfaħħrek jekk tagħmel xi ħaġa tajba.”

    Minn hemm, Farrugia kompla bl-istudji tiegħu fejn kiseb Diploma mal-British Institute u speċjalizza fil-ġurnaliżmu fit-turiżmu. Għalkemm il-ħsieb tiegħu kien li jidħol jaħdem fil-qasam tat-turiżmu, ma rnexxielux, u eventwalment applika biex jidħol maċ-Ċivil.

    “Dħalt mal-Malta Electricity Board li aktar tard saret magħrufa bħala l-Enemalta. Bdejt fl-istores bħala skrivan u minn hemm bdejt navvanza. Finalment, fl-1996 sibt ruħi responsabbli mit-twaqqif tal-arkivju u l-librerija tal-Enemalta. Kelli nibda kollox mill-bidu għax ma kien hemm xejn ħlief kamra kbira b’400 kaxxa ippakkjati bid-dokumenti. Tlabt xi mwejjed u persuni biex jagħtuni daqqa t’id u wara xogħol qatiegħ u bla waqfien, ġibna kollox kif kellu jkun. Biss biss, ikklassifikajna iktar minn 4000 ritratt li kienu juru l-kostruzzjoni tal-power stations f’Malta. Kien hemm ukoll għadd ta’ pjanti antiki u disinji relatati ma’ dan il-qasam li kienu interessanti ħafna.”

    Waqt li kien qiegħed jagħmel dax-xogħol, huwa ġie rakkommandat biex isaħħaħ l-istudji tiegħu, u din l-opportunità fetħitlu bibien oħra.

    Qoxra tal-ktieb - L-Internament-u-l-Eżilju-Matul-l-aħħar-Gwerra“Kelli 55 sena meta ggradwajt b’Diploma in Library and Information Studies. Bħala parti mill-kors kelli nipparteċipa f’ħidma ta’ 100 siegħa f’xi arkivju jew librerija, u jien għażilt l-Arkivju Nazzjonali. Hemmhekk laqgħani l-Arkivist Nazzjonali, Charles Farrugia, u dan stedinni biex nagħmel il-klassifikazzjoni u l-indiċjar ta’ għadd ta’ dokumenti tal-ħabs li kienu għadhom kif waslu fl-arkivji. Aċċettajt u bdejt inqassam kollox għalih.”

    “Ma domtx ma nnutajt anomalija u mort niddiskuti mal-arkivist dwarha. Filwaqt li l-parti l-kbira tal-volumi kienu mqassma rġiel u nisa għalihom u ma kienu akkumpanjati bl-ebda ritratti, żewġ volumi minnhom kienu juru rġiel u nisa mħalltin u kien hemm anki r-ritratti tagħhom! L-arkivist infurmani li dawk kienu l-individwi li kienu ġew internati f’Malta u aktar tard fl-Afrika, minħabba li ġew meqjusa b’fehma kontra l-Imperu Ingliż.”

    “Bdejt nifli dawn id-dokumenti b’interess u ħaġa ġġib lill-oħra. Bqajt skantat meta ġurnata minnhom jitfaċċa f’idejja r-ritratt taz-ziju t’omm marti, ħu San Ġorġ Preca. Imbagħad sibt ukoll ritratt ta’ qassis li kien jiġi minn missieri. Minn hemm, kibirli l-interess f’dan is-suġġett, sakemm finalment ħriġt il-ktieb L-internament u l-eżilju matul l-aħħar gwerra.”

    Bħala parti mir-riċerka għal dan il-ktieb, huwa saħansitra mar il-Palestina peress li hemm kienu jinsabu xi Maltin miżżewġin Taljani li kienu ġew internati f’dan il-post.

    “Inħobb nikteb ħafna dwar il-Perjodu Brittaniku peress li jagħmel parti mill-Istorja riċenti ta’ pajjiżna, u huwa żmien li jien għext u għadni niftakar sewwa. Barra minn hekk, għad hemm affarijiet ta’ dak il-perjodu li tista’ tara u tmiss b’idejk.”

    Qoxra tal-ktieb - Enrico DandriaInfatti, anki l-ktieb l-ieħor tiegħu Enrico Dandria – Qassis, Politiku u Patrijott jitratta dan il-perjodu.

    “Kelli diġà ‘l fuq minn 60 sena meta ġejt rakkommandat biex nistħarreġ il-ħajja ta’ dan il-Monsinjur li ħadd ma kien għad kiteb dwaru. Kien l-ewwel Ministru tal-Edukazzjoni f’Malta fl-1921. Għex żmien politiku mqalleb u kellu sehem importanti f’għadd ta’ avvenimenti sinifikanti, fosthom: it-twaqqif tal-Assemblea Nazzjonali, l-irvellijiet tas-Sette Giugno, it-twaqqif tal-partiti politiċi, l-ewwel elezzjonijiet parlamentari fl-1921, l-ewwel Self Government u t-tilwima politiko-reliġjuża bejn il-Partit ta’ Strickland u l-Knisja.”

    “Ħajjet Dandria ma kinetx nieqsa mill-kontroversji. Bejnu u bejn l-Ordni Franġiskan Konventwali kienet qamet kwistjoni dwar twaqqigħ ta’ parti mill-knisja ta’ San Franġisk fi Strada Reale fil-Belt Valletta. Dan il-każ spiċċa l-Qorti u wara kienu saru liġijiet ġodda dwar il-kultura u l-antikitajiet. Huwa miet f’qasir il-għomor fl-età ta’ 40 sena.”

    Biex saret ir-riċerka għal dan il-ktieb, Farrugia ngħata għajnuna sinifikanti mill-Arċisqof Pawlu Cremona li fetaħlu l-bieb tal-arkivji tal-Knisja f’Malta u saħansitra rranġalu permess biex juża l-arkivji tal-Vatikan f’Ruma. Huwa għamel ukoll stħarriġ fil-British Archives.

    “Meta niddeċiedi li nagħmel xi ħaġa, nidħol b’ruħi u ġismi għaliha. Nemmen li jekk trid tagħmel xi ħaġa, trid tagħmilha sew!”

    Meta rtira bil-pensjoni, Farrugia deherlu li kellu jsaħħaħ is-sehem tiegħu fil-volontarjat.

    “Fost xogħol ieħor, bdejt intella’ programm ta’ siegħa bl-isem 20:30 fuq l-istazzjon televiżiv lokali Xejk. Kien programm kollu kemm hu ddedikat lill-patrimonju kulturali u fih kont ninkludi bosta intervisti mas-Sindki tal-Kunsilli Lokali. Aktar tard, dan il-programm mexa għal fuq l-istazzjon F Living Channel.”

    Max Farrugia (Photo - Fiona Vella)Għalkemm Farrugia hu mill-Ħamrun, huwa dejjem kellu interess fl-irħula u l-ibliet kollha tal-gżejjer tagħna, partikolarment fir-reġjun tan-Nofsinhar ta’ Malta. Dan wasslu biex jagħti sehem f’diversi għaqdiet.

    “Meta kont qed nattendi għall-kors tad-Diploma in Library and Information Studies, flimkien mal-lekċerer tagħna Hella Jean Bartolo, waqqafna l-NGO Friends of the National Archives. Wara li Bartolo ħallietna, jien sirt il-President ta’ din l-Għaqda u għadni sa llum nagħti ħafna kontribut.”

    Huwa msieħeb f’għadd ta’ għaqdiet, inkluż il-Malta Railway Foundation. Kull sena, għadu jikteb diversi artikli għall-kotba tal-festi ta’ bosta rħula. Jgħin ukoll biex jitfasslu mixjiet kulturali ġewwa l-Ħamrun.

    “Nistqarr illi llum ġieli nkun okkupat iktar milli kont fiż-żmien meta kont impjegat! Fil-ħajja huwa importanti ferm li jkollok skop għax b’hekk il-ħajja tkompli. Nemmen li meta l-anzjani jirtiraw mix-xogħol, għandhom xorta waħda jibqgħu attivi f’xi ħaġa jew oħra. L-esperjenza tal-anzjani hija mitqla deheb u l-pajjiż għandu jkun għaqli biżżejjed biex jiggwadanja minnha. Min-naħa l-oħra, l-anzjani jirbħu għax jibqgħu jħossuhom involuti u utli fil-komunità. Huwa tajjeb li tibni fuq iż-żgħażagħ iżda l-esperjenza tal-anzjani hija imprezzabbli!”

    (Dan l-artiklu ġie ppubblikat fis-SENIOR TIMES – OCTOBER li ħareġ mat-Times of Malta tat-18.10.2018)

    2018.10.18 / no responses / Category: Times of Malta

  • IL-MUNITI LI ĠABU Ż-ŻEJTUN FL-INKWIET

    Kont ilni ħafna biex niltaqa’ ma’ Carmelo P Baldacchino għax bosta kienu rrakkomandawhuli bħala riċerkatur ferventi dwar iż-Żejtun. Issa li reġgħu qorbu l-attivitajiet Faċċata tal-folder tal-munita taż-Żejtuntant magħrufa ta’ Żejt iż-Żejtun, sibt ix-xoqqa f’moxtha biex insir nafu u anki biex niskopri xi ġrajjiet interessanti dwar dan ir-raħal. U ma mortx imqarrqa għax il-ġrajjiet li qalli, qatt ma kont smajt bihom qabel! F’dan l-artiklu ser ninkludi wħud minnhom iżda ċertament, l-aktar silta għal qalbi hija l-istorja kurjuża dwar il-Muniti taż-Żejtun li għal ftit ma daħħlux salt nies f’qabda nkwiet filwaqt li fil-preżent, dalwaqt ser ikunu għall-bejgħ għall-pubbliku in ġenerali…

    Tlabt lil Carmelo jibda billi jgħidli minn fejn tnisslet din l-imħabba għall-istorja.

    “Iż-Żejtun kien hemm ċertu Dun Ġwann Farrugia li kien dilettant kbir tal-istorja u b’mod speċjali, tal-arkeoloġija ta’ Malta. Infatti, sikwit kien iħobb imur jagħmel xi passiġġata qalb ir-raba’ u miegħu kien jieħu dejjem mgħażqa żgħira fil-but sabiex joqogħod iħaffer f’xi lwogi li jolqtuh. Mhux darba u tnejn li sab xi ċaqquf antik u mbagħad erħilu jikteb dwarhom fis-Sunday Times ta’ dak iż-żmien.

    Mela darba minnhom, fettilli mmur inbuslu jdejh kif konna nagħmlu ma’ qassisin oħra u tgħidx kif ħatafni! Qalli “Xi trid tbusni tagħmel?” Kisirni kisra u bqajt nibża’ minnu minn dak inhar ‘l hemm. Fir-realtà, meta għaddew is-snin, intbaħt li Dun Ġwann kien qassis modern ħafna u li kien jimxi qabel iż-żmien. Fil-fatt irnexxielu jġib bosta tibdiliet fir-raħal tagħna u bata mhux ħażin għax kien differenti mill-bqija.

    Biex nagħtik eżempju, nista’ nsemmilek iż-żmien meta jiena kont ngħinu waqt il-quddiesa. Kelli madwar 11-il sena u kont tgħallimt il-quddiesa bl-amment bil-Latin għax xtaqt ħafna li nibda ngħin il-Carmelo P Baldacchinoqassisin waqt li jkunu qed iqaddsu. Mela darba minnhom nidħol fil-kor biex nitlob lill-qassis iħallini nakkumpanjah waqt il-quddiesa u nsib lil Dun Ġwann. Għall-ewwel inġbidt lura għax kif semmejtlek diġà, ma tantx konna bdejna bit-tajjeb jien u hu. Imma hu meta rani nittawwal sejjaħli u staqsini x’ridt. Meta sar jaf li ridt ngħinu, qalli biex ngħidlu xi siltiet bil-Latin u hekk kif ra li kont nafhom b’għajnejja magħluqa, mhux talli aċċettani imma issuġġerili wkoll li nibda mmur ngħin kuljum fil-quddiesa tas-6:30am fil-kappella ta’ Sant’Anġ. Hemm sirt nafu aktar u sikwit kont nisimgħu jirrabja minħabba li kien hemm l-użanza li l-quddiesa tingħad bil-Latin, akkost li n-nies ma kienux jifhmu kelma. Biex tgħaxxaqha, peress li kulħadd kien konxju minn dan, persuna oħra kienet tintalab toqgħod tgħid ir-rużarju waqt il-quddies, ħalli almenu n-nies ikomplu ma’ xi ħadd u jkunu qed jitolbu. U allura kien hemm is-sitwazzjoni fejn il-qassis kien ikun qed iqaddes u fl-istess ħin, in-nies jgħidu r-rużarju għal rashom! Kien ikiddu wkoll il-fatt li l-qassis u l-abbatini, kienu jmexxu l-funzjoni tal-quddiesa b’daharhom lejn in-nies. “Qisna qed nistiednu n-nies għall-ikel u mbagħad nagħtuhom daharna,” kien sikwit igerger u jitmasħan. Kienu s-snin ħamsin u ma qgħadx kwiet qabel beda jibdel bil-mod dawn l-affarijiet. Peress li kullimkien il-quddiesa kienet tingħad bil-Latin, ħadd ma ried jieħu l-intrigu li jaqlibha għall-Malti u allura Dun Ġwann kien qabbad lilna l-abbatini biex noqogħdu fit-tarf tal-artal u nispjegaw lin-nies bil-Malti dak li hu jkun qed ilissen bil-Latin. Apparti minn hekk, iddeċieda li jirrifjuta li jagħti dahru lejn in-nies u beda jqaddes wiċċu lejhom. Ta’ min isemmi li dawn it-tibdiliet seħħu formalment fil-Knisja bosta snin wara.

    Ma setax jonqos li titnissel ħbiberija bejnietna u mhux darba u tnejn li ħadna miegħu waqt il-passiġġati tiegħu fl-għelieqi u kien joqgħod ikellimna dwar l-istorja. Darba minnhom, meta rani interessat, tani ktieb dwar l-istorja taż-Żejtun u jien intfajt b’ruħi u ġismi naqrah u mmur infittex personalment is-siti li kienu jissemmew fih. Nissel ċertu ħeġġa fija għal dawn l-affarijiet li għadha ħajja sal-llum. Mela darba minnhom missieri kellu għalqa fl-inħawi tax-Xerriek li tiġi bejn Marsaxlokk u Birżebbuġa u hekk kif beda jaqla’ u jqalleb il-ħamrija, inkixfet ġebla kbira. Meta qalgħuha, sabu bir u hekk kif niżżlu jnaddfuh, ġo fih skoprew xi ċaqquf, xi vażun u żewġ ġarar. Jien dlonk ħadthom għand Dun Ġwann u meta dan rahom qalli li dawk kienu fdalijiet Rumani. Ridni nieħdu malajr fil-post fejn sab aktar ċaqquf. Imbagħad niftakar li laqqagħna ma’ ċertu pustier minn Ħal-Qormi li tani nofs lira tal-ġarar u ħadhom.”

    Minn hemm Carmelo iddeċieda li jibda jirriċerka aktar materjal dwar iż-Żejtun u b’paċenzja u dedikazzjoni kbira, irnexxielu jsir jaf dwar numru kbir ta’ ġrajjiet li seħħew snin ilu f’dan ir-raħal.

    “Meta kelli madwar 16-il sena u kont bqajt bla xogħol, kont inħobb nitla’ sal-uffiċċju tat-Times u l-Berqa u hemm noqgħod nifli l-gazzetti l-antiki. Kienu drawni sewwa hemmhekk u Mabel Strickland mhux darba u tnejn li qaltilhom biex iġibuli xi tazza tè għax kienet tiggustani meta tarani ninteressa ruħi tant. Imbagħad meta kont insib xi ħaġa interessanti u kont nitlobhom xi kopja ta’ xi gazzetta antika, kienu jagħtuhieli bi prezz irħas u ftit ftit bdejt ngħaqqad riċerka sabiħa dwar raħal twelidi.

    Ir-riċerka tiegħi kienet teħodni wkoll il-Biblijoteka Nazzjonali fejn hemmhekk iltqajt ma’ bosta personaġġi bħal Roberto Mifsud Bonnici li kiteb dizzjunarju biblio-bijografiku dwar nies prominenti Maltin u li maż-żmien, għaddejtlu anki xi informazzjoni siewja dwar xi Żwieten magħrufa li aktar il-quddiem, inkludiha fil-kitbiet tiegħu. Iltqajt ukoll ma’ Dr Vincent Depasquale li kien responsabbli mill-ismijiet tat-toroq u li wara li sar jaf bl-interess tiegħi fir-raħal, talabni nirrakkomandalu xi Żwieten li kien ħaqqhom li tissemma’ xi triq għalihom u finalment hekk sar, bħal ngħidu aħna fil-każ ta’ Carlo Diacono u Girgor Bonici.

    Spiss kont nagħmel ukoll xi tiftix fid-‘Daily Malta Chronicle’ li kienet djarju ta’ dak kollu li kien qiegħed jiġri f’Malta. Kif kulħadd jaf, din il-gazzetta kienet tiffavorixxi lill-Ingliżi, imma mbagħad kien hemm ukoll paġna sħiħa kollha kemm hi iddedikata lill-ġrajjiet Maltin u hemm sibt rakkonti interessanti immens. Imbagħad kien hemm ukoll il-gazzetta ‘Il-Malta Tagħna’ li kien joħroġ il-Partit Nazzjonalista ta’ dak iż-żmien u l-arkivji ta’ Santu Spirtu tar-Rabat li fihom iħaddnu tagħrif mitqlu deheb.”

    Finalment, bosta minn din ir-riċerka ta’ Carmelo issarfet f’artikli li hu stess kien jikteb f’diversi sorsi, kif kienu jixhdu l-gazzetti u r-rivisti li beda jurini. Hu mpossibbli li nsemmilkhom dak kollu li qalli għax nistqarr li ġabli għajnejja wara widnejja bl-informazzjoni li rnexxielu jiġbor matul is-snin, hekk kif illum Carmelo jgħodd it-73 sena. Fosthom tkellimna dwar l-isplużjoni tal-kamra tan-nar taż-Żejtun li seħħet fl-1 ta’ Mejju 1904 u kienet ħasdet il-ħajja ta’ ħames żgħażagħ.

    “Ta’ min jgħid li mis-sitta li kienu fil-kamra kien biss Carmelo Caruana ta’ 20 sena, iben Ġużeppi ta’ Lawdu, li baqa’ ħaj wara li dam għal ħafna ġranet fil-periklu tal-mewt. Il-vittmi l-oħra kienu: Carmelo Mifsud ta’ 21 sena, iben il-mejjet Alessio tar-Ruħ, Angelo Brincat ta’ 21 sena iben Santo ta’ Santu, Vincenzo Mifsud ta’ 18-il sena, iben Carmelo tal-Bonġu, Mabbli Mifsud ta’ 16-il sena, iben Angelo tal-Faċċol u Mikiel Spiteri ta’ 19-il sena, iben Rosario tal-Katutu.”

    Minn uħud mill-laqmijiet li bdew jissemmew fl-istejjer kien jidher li ċerti familji minnhom għadhom jinsabu jgħixu fiż-Żejtun u sikwit għaddieli minn moħħi jekk dawn il-Il-mafkar tal-vittmi tat-Tieni Gwerra Dinjija - Żejtun (Keith Vella)familjari qattx kienu semgħu b’dawn il-ġrajjiet? Akkost li ġraw diversi snin ilu ma tistax ma titqanqalx meta tisma’ bid-diżgrazzji li seħħew fost nies raħal twelidek. Ġrajja minnhom kienet dwar diżgrazzja li seħħet fis-17 ta’ Lulju 1858 meta numru ta’ Żwieten li kienu ħaddiema tal-faħam, tilfu ħajjithom meta ntradmu taħt il-faħam fl-imħażen tal-Pietà. Traġedja oħra ġrat fit-2 ta’ Mejju 1942 meta ajruplan tal-gwerra, Junker 88, tefa’ l-bombi minn ġos-sħab u fosthom bomba minnhom waqgħet quddiem iz-zuntier tal-knisja parrokkjali u ħalliet straġi warajha, bil-vittmi kollha msemmija fi rħama li tinsab proprju faċċata tal-Knisja Parrokkjali taż-Żejtun. Il-mewt tal-adulti tħossha ħafna imma naturalment, meta jkunu nvoluti t-tfal fi stejjer bħal dawn, l-għafsa ta’ qalb tkun wisq agħar.

    “Fid-29 ta’ Marzu 1903 xi tfal marru jirgħu l-mogħoż  u n-ngħaġ fl-inħawi ta’ Delimara, viċin il-fortizza. Sfortunatament barra mill-fortizza kien hemm numru ta’ balal tal-kanuni li kienu skaduti u ġew Il-fortizza ta' Delimara (Keith Vella)iddikjarati li ma kienux għadhom tajbin. Għalhekk dawn kienu nħarġu barra sabiex jiġi barkun għalihom u jintremew il-barra fil-baħar imma dan qatt ma seħħ. Meta t-tfal sabuhom, huma ippruvaw jieħdu xi porvli minnhom biex jużawhom għall-kalambrina; li kienet kanna b’toqba fejn kienu jippressawlha l-porvli u xi ċomb u joqogħdu jisparaw għal xi għasfur biha. Imma f’ħin minnhom il-bombi splodew u t-tfal sfaw imbiċċra flimkien mal-annimali tagħhom. Kienu żewġt itfal li warrbu minn mal-grupp ftit tal-ħin qabel seħħ l-inċident li rrakkuntaw dak kollu li kien seħħ.

    Ġrajja oħra teħodna f’Ottubru tal-1913 meta seħħet maltempata qawwija fil-gżejjer Maltin li ħalliet warajha bosta ħsara u mwiet ta’ persuni, fosthom ta’ żewġt itfal Żwieten: Carmelo Baldacchino ta’ 12-il sena u Ġużeppi Bugeja ta’ 13-il sena li kienu marru jiġbru xi ħobż għall-annimali tagħhom mill-inħawi tal-Kottonera. Meta t-tfal ma rritornawx id-dar, kienet saret tfittxija għalihom u dawn instabu mkaxkra u mgħarrqa f’kanal. Bħala tifkira ta’ din id-diżgrazzja kienet tpoġġiet lapida barra l-mina ta’ San Tumas f’Bormla.”

    L-aħħar rakkont li ser insemmilkhom seħħ għall-ħabta tas-snin tletin u jinvolvi muniti li kienu ssawru partikolarment għaż-Żwieten u li finalment spiċċaw f’idejn il-pulizija!

    “Fil-bidu tas-seklu għoxrin, kull min kien jattendi l-knisja għall-quddies jew funzjonijiet oħra, kien jintalab iħallas tliet ħabbiet ( ¼ d ) biex jingħata siġġu. Min ma jħallasx, kien isegwi l-funzjonijiet bil-Dun Gilormu Seychell 1877-1943wieqfa. Iżda ġara li fis-snin tletin bdiet togħla l-ħajja u bdiet tiskarsa l-munita tat-tliet ħabbiet. Dak li kien inkarigat mis-siġġijiet beda jħabbat wiċċu mal-problema tal-bqija meta n-nies bdew iħallsu bis-sitt ħabbiet ( ½ d ) jew bis-sold ( 1 d ).

    Għall-ewwel in-nies bdew jirranġaw billi tittieħed nota ta’ dawk li jkunu ħallsu aktar u l-flus żejda kienu jgħoddu għall-funzjonijiet ta’ wara. Iżda maż-żmien, in-nies bdew jiddejqu jħallsu aktar bil-quddiem u biex isolvu dawn l-ilmenti darba għal dejjem, Dun Spir Grixti, Dun Gerolmo Seychell u Mikiel Tabone ġiethom l-idea li jagħmlu munita biex tintuża fil-knisja taż-Żejtun. Għalhekk, Dun Spir qabbad lil Giovanni Critien biex jagħmillu 6000 munita tal-aluminju bil-kelma Zeitun fuqhom u meta n-nies kien ikollhom bżonn il-bqija ta’ tliet ħabbiet, bdew jingħataw munita minn dawn.

    Kollox kien miexi ħarir tant li dawn il-muniti baqgħu jintużaw għal ħames snin sħaħ. Imma bħal kif soltu jiġri, in-nies ma żammewx mar-regoli oriġinali u bdew jużaw din il-Dun Spir Grixti 1877-1937munita biex jixtru xi affarijiet mill-ħwienet. Is-sidien tal-ħwienet taż-Żejtun bdew jaċċettawhom peress li fthemu mal-parroċċa li kienu ser isarrfuhomlhom kull darba li jirritornawhom. Il-bużillis inqala’ meta xi rġiel li jaħdmu d-Dockyard marru jħallsu għat-tè bihom f’ħanut f’Bormla u sid il-ħanut ma riedhom b’xejn, tant li spiċċa għamel rapport fl-għassa ta’ Bormla. Ir-rapport twassal id-Depot u minn hemm beda l-istħarriġ.

    Akkost li l-pulizija tar-raħal kienu konxji minn dak li kien qed jiġri b’dawn il-muniti, huma rrifjutaw li jieħdu r-responsabbiltà. Għalhekk il-pulizija marru għand l-arċipriet u dan avolja kien ilu s-snin viċi tal-arċipriet ta’ qablu u wkoll kien jaf bl-istorja, ħareġ minn dit-taħbila billi sostna li kien għadu kif jilħaq arċipriet wara li miet l-ieħor ta’ qablu. Eventwalment il-pulizija sabu ruħhom għand Dun Spir Grixti u heddewh li jekk ma jiġborx il-muniti kollha fi żmien qasir, kien ser jispiċċa arrestat għax dawn tqiesu bħala muniti illegali! Għaldaqstant sar appell urġenti fil-knejjes fejn in-nies ġew mgħarrfa li kull min kellu minn dawn il-muniti u ried jiġbor il-flus tagħhom lura, kellu jagħmel dan sal-Ħadd ta’ wara għax ma kienux ser jibqgħu jgħoddu aktar. U n-nies irritornawhom lura.”

    Hekk intemmet l-istorja u l-ħajja ta’ dawn il-muniti li spiċċaw merfugħa għal bosta snin fit-teżorerija tal-Parroċċa taż-Żejtun.Is-siġġu tal-knisja Madanakollu, riċentement, hekk kif is-sagristan preżenti, Paul Zammit, sab f’idejh xi boroż b’dawn il-muniti u mill-ġdid ħarġet l-istorja tagħhom, ġie deċiż li kienet ħasra li dawn jibqgħu magħluqin hemm ġew. Bl-għajnuna ta’ Carmelo nnifsu nġabret l-informazzjoni dwarhom, filwaqt li Mario Seychell kiteb il-ġrajja fil-qosor bil-Malti, Angela Spiteri ttraduċietha bl-Ingliż u Ismael Cocker ħadem il-fuljett sabiex tixxandar l-aħbar li dawn il-muniti ser jinbiegħu lill-pubbliku ħalli bil-fondi li jinġabru minnhom jiġu restawrati l-linef tal-Knisja Parrokkjali taż-Żejtun. Dun Ġino Gauci ta wkoll b’donazzjoni siġġu bil-marki E u Z li għalih kienet tintuża din il-munita u li ser ikun qiegħed għall-wiri waqt l-attivitajiet ta’ Żejt iż-Żejtun.

    Il-bejgħ ta’ dawn il-muniti ser iseħħ waqt l-attivitajiet ta’ Żejt iż-Żejtun, mill-21 sal 25 ta’ Settembru 2011.Il-Munita taż-Żejtun (Keith Vella) Aktar informazzjoni dwar dawn il-muniti li ċertament għandhom jinteressaw lill-kollezzjonisti u anki lil dawk kollha li għandhom għal qalbhom iż-Żejtun, ser tingħata waqt attività li ser issir fil-Parroċċa ta’ Santa Katarina fiż-Żejtun, nhar l-Erbgħa 21 ta’ Settembru 2011 fis-7.30pm.

    (Nota: Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tal-11 ta’ Settembru 2011)

    2011.09.11 / no responses / Category: Torca - Perspettivi

  • IR-RABAT TAĦT ATTAKK

    Dan l-aħħar sibt ruħi fil-Knisja tal-Mosta jew aħjar ir-Rotunda. Nistqarr li kont ilni s-snin ma nidħol hemm ġew  u għalhekk stajt nifli dan il-post b’għajnejn ġodda. Dak is-Ir-rotunda - Mostasaqaf grandjuż mogħni b’diżinn indurat u mżejjen b’żebgħa kaħlana ħallieni bla kliem u kelli npoġġi bil-qiegħda fuq siġġu biex nibqa’ nħares il-fuq lejh għax ma stajtx naqla’ għajnejja minn fuqu. F’moħħi ġera ħsieb – tgħid min fassal dak is-saqaf qatt basar li minn hemm għad tinfed bomba li tinżel qalb in-nies?Kont għadni qed nagħrbel din il-mistoqsija meta minn ħdejja għaddew xi turisti. Rajthom weħidhom mingħajr gwida u għalkemm taw titwila ħafifa ġol-knisja, kienu ser joħorġu mill-ġdid il-barra. Ma stajtx nirreżisti! Ħelu ħelu dħalt f’nofshom u rrakkuntajtilhom ftit mill-istorja tal-post sakemm daħħalthom fix-xibka tal-kurżità u f’għajnejhom rajt dik il-leħħa ta’ interess. Sellimtilhom u bi tbissima mqarrba ħriġt il-barra. Min kellu jgħidli li ftit tal-ġranet wara, ħaddieħor kien ser jagħmel hekk lili?

    “Qatt smajt li darba fir-Rabat, waqt l-aħħar gwerra dinjija, ġew evakwati 40,000 ruħ minn djarhom għal siegħa sħiħa minħabba bomba li kienet waqgħet fil-qrib?” staqsieni Paul Cilia, Rabti u studjuż fervent tal-Istorja tar-Rabat u l-Imdina.

    Din qatt ma kont smajtha u ovvjament ma kontx ser noqgħod bi kwieti qabel niskopriha kollha….

    “Ir-Rabat minn dejjem kien popolat ħafna kemm minħabba l-avviċinanza tiegħu lejn il-belt tal-Imdina u b’mod speċjali għan-numru ta’ għejjun ta’ ilma naturali li jiġri ġol-blat tal-inħawi.

    Iżda fit-tieni gwerra dinjija l-popolazzjoni tar-Rabat kibret ferm minħabba li telgħu numru kbir ta’ refuġjati minn irħula u bliet oħra. Tant hu hekk illi qabel il-gwerra, il-popolazzjoni Rabtija kienet tgħodd madwar 9000 persuna, filwaqt li bejn l-1939 u l-1945 din telgħet għal 48,000 ruħ!”

    Iċċassajt u kelli kurżità kbira fejn tpoġġew dan-nies kollha. Għaldaqstant, Paul, li llum għandu 78 sena, beda jirrakkuntali l-istorja kollha mill-bidu. Ġrajjiet dwar il-gwerraPaul Cilia ormaj smajt mhux ħażin imma dejjem kienu min-naħa t’isfel ta’ Malta. B’hekk issa stajt ngħaqqad parti oħra mit-taħbila u nifhem minn xhiex għaddew ir-Rabtin f’dak iż-żmien imqanqal ta’ Malta.

    “Kienet ilha tiġri l-kelma li Malta taf tinqabad fil-gwerra imma ħsibna li f’dak il-każ kien ser jiġri bħal dak li seħħ fl-Abbissinia, jiġifieri gwerra bil-gass. Infatti kienu tqassmu diversi maskri tal-gass madwar il-pajjiż kollu u kellhom ikunu proprju dal-maskri li jisirqulna lil ommna ħesrem!

    Niftakar li kienet qed tgħaddi l-ħwejjeġ tiegħi u tal-erbgħa ħuti l-oħra meta xi ħadd mill-ġirien kien ġie jħabbtilna u ħajjarha tmur tgħaġġel lejn l-iskola biex tiġbor il-maskri tal-gass peress li dak il-ħin ma kien hemm ħadd u kienet ser teħles malajr. Ommi telqet kollox minn idejha u qabdet u ħarġet fis-sirda. Ħadet ċmajra kbira u sfortunatament dak iż-żmien il-penisillin kien għadu qed jiġi żviluppat u ma kienx hawn kura. Ommi Josephine mietet tliet ijiem qabel ma l-Ġermanja invadiet il-Polonja, jiġifieri fis-6 ta’ Settembru 1939.”

    Iżda dik ma kellix tkun l-uniku membru tal-familja li Paul jitlef kaġun tal-gwerra…

    “Fid-9 ta’ Ġunju 1940 sar pellegrinaġġ bil-kurċifiss mirakoluż tal-kattidral għal fuq is-Saqqajja maġenb in-niċċa ta’ San Pawl bħala supplikazzjoni biex pajjiżna jinħeles mit-turufnament tal-gwerra. Madanakollu l-għada Mussolini ddikkjara gwerra u proprju mal-għabex tal-ġurnata ta’ wara, fil-11 ta’ Ġunju 1940, saru l-ewwel attakki fuq Malta.

    Waqt dan il-perjodu ta’ periklu kienet ħarġet ordni biex kif idoqq air-raid, kulħadd kellu jinġabar għall-kenn. U biex jaraw li kulħadd jobdi dan il-kmand kien ikun hemm il-wardens tal-ARP u l-pulizija li jekk jaqbduk tiġri barra waqt dawn il-mumenti kienu jarrestawk. Iżda mur fehemna ta’ tfal li konna!

    Infatti kif smajna d-daqq tas-sirena, minflok staħbajna, jiena li kelli 10 snin u ħija ż-żgħir ġrejna lejn is-Saqqajja u morna nistaħbaw taħt l-Imdina, proprjament fuq in-naħa ta’ wara ta’ Palazz Vilhena. Morna nistkennu taħt ħajt tas-sejjieħ u hemm insibu li ma konnix weħidna għax kien hemm raġel ieħor li kienet ġietu l-istess idea.

    Konna ħsibna li l-ewwel attakki kienu ser ikunu fuq l-ajruport jew fuq il-Belt u li allura ma kellnix għalfejn nibżgħu. Imma ħabta u sabta jinżlu tliet bombi fl-għelieqi ta’ taħt, kważi jmissu mal-korsa tat-tiġrija u l-ħoss ta’ dik it-tisfira tagħhom huma u neżlin minn ħdejna, kien xi ħaġa li qatt ma smajt bħalu qabel u qatt ma nsejtu. Ħija ż-żgħir twerwer u nfexx jibki kemm jiflaħ u dak ir-raġel li kien hemm ħdejna dlonk tah xi ftit flus biex jikkalmah għax beża’ li jsibuna l-pulizija hemm taħt u jispiċċa arrestat.

    Imma miskin ħija minn hemm kellu jgħaddi. Għax xi żmien wara kien għaddej fit-triq u waqgħu xi bombi viċin. Bix-xokk li ħa bħal tħassarlu demmu u baqa’ qatt ma ħa r-ruħ. Miet ta’ tmien snin u nofs.”

    Waqt rakkonti bħal dawn tintebaħ li l-vittmi tal-gwerra jkunu ħafna ikbar minn dawk li jissemmew fiċ-ċifri indikati. Paul kompla jfehemni kif ma’ l-ewwel attakk bdiet l-ewwel mewġa ħafifa ta’ refuġjati lejn ir-Rabat.

    “Dak iż-żmien ir-Rabat kien meqjus bħala post ta’ villeġġjatura u allura kien hawn ħafna djar tas-sajf vojta speċjalment fl-inħawi ta’ madwar il-kunvent ta’ San Duminku. Kienu djar kbar u mill-isbaħ, bosta minnhom ta’ familji magħrufa u s-sidien tagħhom mal-ewwel ħasbu biex jinġabru għall-kenn ġo fihom u magħhom tellgħu wkoll xi ħbieb.”

    Aktar ma l-gwerra bdiet tiħrax, in-nies iżjed bdiet tfittex il-protezzjoni tal-inħawi mwarrba tar-Rabat.

    “Kienu ilhom telgħin in-nies imma l-akbar mewġa ta’ refuġjati seħħet fl-1941 wara l-attakk fuq l-aircraft carrier Illustrious. Tant telgħu nies li kellhom joqogħdu taħt is-siġar tas-Saqqajja sakemm isibulhom xi post adegwat. Niftakar ċar illi t-trakkijiet mgħobbija bir-refuġjati u bil-ftit ħwejjeġ li tellgħu magħhom baqgħu ġejjin sa tard bil-lejl.

    Kawża t’hekk ħarġet ordni oħra, illi kull min kellu xi post fejn seta’ jdaħħal in-nies kellu jilqa’ lil xi familja għandu. Kien isir rapport jekk wieħed ma jikkoperax u kienet tindaħal il-pulizija.

    Mad-djar ta’ Triq il-Buskett, illum imsemmija għal George Borg Olivier, kien ikun hemm slaleb ħomor mal-koxox tal-biebien biex jindikaw kemm il-familja kienet qed tabita fihom. Ma’ ċertu djar kien hemm saħansitra sitt islaleb!

    Kull fejn setgħu jiddaħħlu n-nies beda jintuża għal dan il-għan. Djar kbar fl-Imdina li kienu vojta bħal Casa Depiro maġenb il-kattidral laqgħet fiha mal-180 refuġjat. Ġo kull klassi tal-iskejjel daħlu jgħixu erbgħa familji mifruda b’liżari mdendla għal daqsxejn tal-privatezza u l-istess ġara f’xi partijiet mill-Kunvent ta’ San Duminku.

    Ix-Xara Palace Hotel u l-Point De Vue Hotel ġew rekwiżizzjonati u fihom alloġġjaw il-piloti u n-nies tas-servizz li kienu qed joperaw mill-ajruport ta’ Ta’ Qali. Anki wħud mill-iskrivani tal-cash office tal-H.M. Dockyard sabu ruħhom jgħixu fil-Kunvent tal-Karmnu l-Imdina.

    Finalment sal-kmamar ċkejknin tal-bdiewa fl-għelieqi bdew jintużaw b’dan l-iskop u n-nies baqgħu ġejjin.”

    Dan l-influss qawwi ta’ nies beda joħloq il-biża’ tat-tixrid tal-mard u għalhekk kellhom jittieħdu xi prekawzjonijiet.

    “Grazzi għat-tabib Joseph Bugeja, għal Mrs De Trafford (li kienet tiġi oħt Mabel Strickland) u għal xi tobba, infermiera u sorijiet oħra ġiet organizzata infermerija u reception centre. Dawn kienu allokati fejn illum hemm il-Wignacourt Musuem u kull min kien jitla’ r-Rabat kien jintlaqa’ f’dal-post biex jiġi eżaminat. F’każ ta’ mard in-nies kienet tintbagħat l-isptar imma għal affarijiet żgħar oħra xi individwi kienu jinżammu fl-infermerija stess.”

    Naturalment beda jonqos ukoll l-ikel u biex titma’ lil dawk in-nies kollha ma kinetx ħaġa faċli.

    “Bdew jiskarsaw ħafna affarijiet fostom l-aktar is-sulfarini u l-pitrolju u mbagħad l-affarijiet tal-ikel. Biex tixtri xi ħaġa kollox bil-blackmarket. Ridt tara kif tagħmel u tħuf fl-għelieqi bit-tama li tagħraf lil xi ħadd li taf u jżerżaqlek xi ftit patata jew xi pastarda. Niftakar li mhux darba u tnejn li mort maz-zija fl-għelieqi għal dan il-għan għax sadanittant missieri kien iżżewweġ lil oħt ommi u din kienet qed trabbiena u tieħu ħsiebna daqs li kieku konna wliedha.

    Iżda biex tagħmel dan kont qed tilgħabha mal-ġustizzja għax kollox kellu jiġi razzjonat u ħadd ma kellu d-dritt jirranġa għal rasu. Għalhekk ħafna drabi kien ikun hemm pulizija apposta għassa fit-toroq Il-fuklarimwarrbin, jistennew lin-nies li jkunu ġejjin mill-kampanja biex jiċċekkjawhom. Mhux darba u tnejn li qabdu xi mara b’xi wiżintejn patata moħbija fil-pram u apparti li kienu jeħduhomlha kienu jġegħluha tikxef minn għand min ġabithom ħalli jmorru jfittxu biex jaraw x’għandu iktar.

    Infatti fil-bidu meta bdiet tinxtamm il-possibilità ta’ gwerra, xi negozjanti kienu ħasbu minn qabel biex jaħżnu d-dqiq u z-zokkor bit-tir li jagħmlu lira tajba minnhom. Imma kull fejn instabu dawn l-imħażen ġew ikkonfiskati dawn il-prodotti u darba minnhom rajt maħżen sħiħ fl-Imdina qed jiġi mbattal b’dan il-mod.

    Finalment fi Frar 1942 fetħu l-ewwel Victory Kitchens  proprju fir-Rabat, f’naħa oħra tal-Wignacourt Museum. Bdew jitqassmu l-kupuni skont in-numru tal-membri tal-familja u n-nies kienet tinġabar biex tieħu xi platt sħun. Interessanti wieħed ikun jaf illi dawk il-fuklari uniċi li ntużaw f’dan iż-żmien jinsabu konservati u esebiti fil-Wignacourt College Museum tal-Parroċċa.”

    Ormaj il-kwantita’ tan-nies miġbura r-Rabat tant kibret illi setgħu jittellgħu festi sħaħ li soltu jiġu ċċelebrati f’inħawi oħra f’Malta.

    “Tant kienu numerużi r-refuġjati mill-Kottonera li l-festi titulari sew ta’ San Lawrenz tal-Birgu fl-1942 u kif ukoll tal-Isla ta’ Maria Bambina fl-1941 u fl-1942 ġew iċċelebrati ġewwa l-Parroċċa ta’ San Pawl Ix-xbiehat li ntużaw għall-festi interniir-Rabat. Naturalment il-festi liturġiċi ġewwa l-knisja biss għax il-festi esterni kienu projbiti. Il-knisja kienet tkun ippakkjata biċ-ċittadini tal-Birgu u tal-Isla u peress li ma setgħux jittellgħu l-istatwi titulari nfushom kienu nħadmu kwadri apposta bi xbieha tal-qaddisin li wara l-gwerra baqgħu r-Rabat. Imma mhux biss dawn baqgħu hawn għax anki numru sew ta’ nies għażlu li meta tispiċċa l-gwerra jibqgħu jgħixu r-Rabat.”

    Iżda darba minnhom dawn in-nies kollha jkollhom joħorġu ‘l barra minn djarhom minħabba theddida serja.

    “Kien id-9 ta’ Mejju 1941 meta ftit metri bogħod minn taħt is-sur tal-Imdina li jħares lejn l-Imtarfa taqa’ mina esplussiva twila 3 metri! Hu maħsub illi l-Il-mina esplussiva li waqgħet l-Imdinamina splussiva kienet Ġermaniża tat-Tip C b’kalibru ta’ 2175 libbra. B’xorti tajba din ma splodietx u weħlet fil-ħamrija mdawwra bil-pal tal-bajtar tax-xewk bil-parachute maqbud magħha. Kien parachute magħmul minn ħarir ħadrani mill-ifjen u akkost il-periklu kien hemm min mar u ġabru! Wieħed minn dawk li messitu biċċa mill-ħbula tiegħu kien ħadem ingravata minnu u tgħidx kemm iddandan biha.

    Bħala prekawzjoni immedjata n-nies kollha tal-Imdina ġew imġiegħla joħorġu minn djarhom u jsibu abitazzjoni oħra. Ħafna trekknu ma’ familji oħra ġewwa r-Rabat, oħrajn sabu kenn fl-iskola primarja tal-gvern u numru ieħor spiċċaw fil-grotta ta’ San Pawl u f’dik tal-Maddalena. Is-sitwazzjoni damet sejra hekk għal erbat ijiem sħaħ.

    Fir-raba ġurnata ried jiġi deċiż x’ser jagħmlu – jew jisploduha bil-konsegwenzi enormi kollha jew jirnexxielhom iżarmawha. Il-bomba kienet fi stat perikoluż ħafna u ma riedu jieħdu ebda riskju. Għalhekk Il-mappa li turi l-proċess tal-evakwazzjonil-awtoritajiet ordnaw lill-poplu tar-Rabat li jinqasam f’żewġ sezzjonijiet. Dawk l-abitanti tas-Saqqajja, ta’ Ġieżu, Ta’ Santu Wistin, Ta’ Għeriexem u sa Triq il-Kbira kellhom jinġabru fuq iz-zuntier tal-Parroċċa ta’ San Pawl (ara żona Ċ fil-mappa) fil-11:00am. U dawk ta’ l-fuq minn Triq il-Kbira, Triq San Franġisk, Triq San Katald, Ħal-bajjada, Triq il-Buskett, San Bastjan u Triq il-Kulleġġ ġew mitluba jinġabru wkoll fil-11:00am fil-misraħ ta’ San Duminku jew fi Pjazza Forok (ara żona D).

    Finalment ġie deċiż li f’nofsinhar kienu ser jaħdmu fuq il-bomba u li għalhekk sal-11:30am kulħadd kellu jkun barra fil-ftuħ. Tista’ taħseb xi qtiegħ il-qalb. Kulħadd kien qed jispekula xi ħsara enormi setgħet issir l-aktar minħabba li fil-qrib kienet tinsab il-mina tal-ferrovija tal-Museum Station li tgħaddi minn taħt l-Imdina u twasslek sa taħt l-Imtarfa u li fiha kien hemm maħżun il-petrol u l-aviation fuel tant neċessarju għad-difiża ta’ Malta. L-istennija kienet qisu ġej xi terremot.

    Il-minuti bdew għaddejjin u nofs inhar ukoll skorra. Kulħadd issummat jistenna biex jisma’ l-isplużjoni iżda ftit tal-ħin wara nfurmawna li l-mina splussiva kienet ġiet żarmata u għalhekk il-periklu kien evitat. It-tensjoni tan-nies żbruffat f’għajjat ta’ ferħ u ċapċip u għal mument dehret it-tbissima fuq wiċċ kulħadd.

    Il-qalbiena li żarmaw din il-mina splussiva minn taħt is-sur ta’ l-Imdina kienu Antony Gusterson Rogers ht. (Elect) RNVR u l-assistent tiegħu L.G. Herbert Sheldon – Botswain RN. Żewġ individwi li żgur kien jistħoqqilhom l-akbar tifħir għall-kuraġġ u s-sogru li ġarrbu.

    Iżda d-destin kien kifer ma’ dawn it-tnejn għax ftit tal-ġranet wara, fit-23 ta’ Mejju 1941 waqt li l-istess qalbiena kienu qed iżarmaw mina bomba oħra li nstabet fl-inħawi ta’ bejn Mt Carmel Hospital u Ħaż-Żebbuġ, din splodiet u qatlithom it-tnejn. It-tnejn kienu jappartjenu fuq il-kotba ta’ HMS St Angelo. It-tnejn ġew dekorati bil-George Medal u jinsabu midfuna fiċ-ċimiterju navali tal-Kapuċċini l-Kalkara.”

    Żminijiet li ma jaħfruha lil ħadd fejn in-nies inqatlu bla ħniena u l-ħsara qerdet bosta ġojjelli nazzjonali. Huma ġranet li dawn in-nies li għadhom jiftakruhom żgur li ma jinsewhom qatt.

    “Għalkemm fil-gwerra il-lokal tar-Rabat u tal-Imdina kienu meqjusa bħala postijiet ta’ residenza ċivili u għalhekk sa ċertu punt sikur għal abitanti, xorta waħda kien hemm diversi diżgrazzji waqt ħbit mill-ajru. Infatti ‘l fuq minn 95 persuna Rabtin jew refuġjati ġewwa r-Rabat sfaw vittmi tal-gwerra, 80 minnhom fis-sena 1942.”

    Fl-2006 Paul Cilia rċievha l-unur ta’ Ġieħ ir-Rabat u riċentement huwa rebaħ Diploma f’kompetizzjoni ta’ ġurnaliżmu mnhedija minn Din l-Art Ħelwa fejn hu kiteb dwar xi ġrajjiet u postijiet konnessi mar-Rabat.

    “L-imħabba li għandi għar-Rabat, għall-Imdina u għal Malta in ġenerali tnissel fija kilba biex infittex u niskopri aktar dwar l-Istorja u l-kultura tagħna. U naturalment l-hena tiegħi hi li nwassal din l-informazzjoni lil nies oħra biex inrawwem fihom l-istess interess.

    Fil-każ ta’ dan li tkellimna fuqu llum xtaqt inwassal il-messaġġ ta’ kemm hu sabiħ li ma tkunx fi gwerra. Għax apparti minn kollox, il-gwerra tħarbatlek ħajtek kemm f’dak li hu xogħol u anki f’dik li hi edukazzjoni. Tisraqlek lill-għeżież tiegħek u ddawwarlek l-għażliet f’ħajtek ta’ taħt fuq.

    Kienu mumenti koroh li pajjiżna u l-poplu tagħna għadda minnhom u j’Alla ma jmissu magħna qatt aktar.”

    (Nota: Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tal-5 ta’ Diċembru 2011)

    2010.12.05 / no responses / Category: Torca - Perspettivi