Posts Tagged ‘Mary Tabone’

  • L-Album tal-Priġunieri tal-Gwerra

    George H Salter.JPGP1170860.JPG

    Mary Salter.JPGTislima mill-album.JPG

    Ġurnata minnhom, ġewwa l-binja tal-Arkivji Nazzjonali ta’ Malta fir-Rabat, tfaċċat mara anzjana mill-Kanada. F’idejha kellha xi dokumenti, fosthom album ta’ missierha li kien imur lura għall-Ewwel Gwerra Dinjija. Hi xtaqet tkun taf jekk l-arkivisti tagħna kienux isibu xi interess fl-oġġetti li ġabet magħha. Stenniet b’attenzjoni biex tara r-reazzjoni tal-arkivista. U hekk kif dan beda jqalleb il-paġni, għajnejh xegħlu…..

    George H Salter

    Missier Marylyn Peringer kien George H Salter. Huwa kien Ingliż u matul il-perjodu tal-Ewwel Gwerra Dinjija, kien jifforma parti mill-armata Brittanika. Xogħolu ġabu Malta meta huwa ngħata r-responsabbiltà li jieħu ħsieb il-Kampijiet tal-Priġunieri tal-Gwerra li nfetħu f’pajjiżna. Fost id-dmirijiet tiegħu, huwa kien iżomm rendikont tal-flus li kienu jirċievu l-priġunieri mingħand qrabathom u ħbiebhom u mbagħad kien jgħaddihomlhom għall-użu tagħhom.

    Mir-rimarki li ħallewlu wħud mill-priġunieri fl-album tiegħu, fosthom il-Prinċep von Hohenzollern, jidher li Salter kien bniedem ġust f’xogħolu. Għall-kuntrarju, uffiċċjali oħrajn kienu jabbużaw mir-rati tal-kambju meta kienu jbiddlulhom il-flus, filwaqt li numru ieħor kienu jitolbuhom kummissoni esorbitanti biex jaqduhom.

    Malta – in-Ners tal-Mediterran

    Għalkemm Malta ma nvolvietx ruħha direttament f’din il-gwerra, xorta waħda hija kellha rwoli sinifikanti mmens. Fosthom diversi binjiet pubbliċi ġew mibdula fi sptarijiet sabiex pajjiżna jirċievi għadd ta’ suldati midruba. Infatti, għall-ħabta ta’ Jannar 1916, f’Malta kien hawn madwar 20,000 sodda mqassma fi 28 sit għal dan il-għan. Mhux ta’ b’xejn li f’dan iż-żmien, pajjiżna sar magħruf bħala in-Ners tal-Mediterran.

    Malta tilqa’ l-priġunieri tal-gwerra

    Sehem ieħor li ngħata lil pajjiżna kien illi jilqa’ fih il-priġunieri tal-gwerra li kienu qed jinqabdu waqt l-attakki. B’hekk f’Malta bdew jinfetħu diversi Kampijiet tal-Priġunieri fosthom fil-Forti Verdala, f’San Klement, f’San Salvatore u fil-Polverista.

    Fatt interessanti huwa illi flimkien mal-priġunieri li kien hemm fil-Kamp ta’ Verdala, fis-7 ta’ Mejju 1917, ingħaqad ukoll Dr Enrico Mizzi, li snin wara sar Prim Ministru ta’ Malta, minħabba li kien favur it-Taljani. Huwa nżamm f’dan il-post sat-13 t’Awwissu 1917 sakemm ittella’ ġuri.

    Priġunier ieħor kien il-Ġermaniż Karl Doenitz. Huwa ntbagħat fil-kamp ta’ Verdala wara li l-U Boat tiegħu UB 68, li tagħha kien il-kmandant, għerqet fit-3 t’Ottubru 1918 lejn in-naħa tax-xlokk ta’ Sqallija. Skont dokumenti li rrefera magħhom Giovanni Bonello, jidher li Doenitz kellu karattru pjuttost riservat u ta’ ftit kliem. Fil-kamp kien waqa’ f’dipressjoni akuta għax bħal donnu li kien daħħalha f’rasu li l-U-Boat intilfet minħabba xi żball li għamel hu. Intant, aktar tard fit-Tieni Gwerra Dinjija, Doenitz laħaq Gran Ammirall u wara s-suwiċidju ta’ Hitler, kien huwa li sar il-Kanċillier tat-Tielet Reich.

    L-album ta’ Salter

    Għalkemm f’diversi kotba nsibu informazzjoni dettaljata dwar dak li seħħ matul dawn il-gwerer, l-album ta’ Salter serva bħala mezz sinifikanti sabiex jitfa’ dawl fuq dak li kien qed jiġri f’dawn il-Kampijiet tal-Gwerra, partikolarment fejn tidħol ir-relazzjoni tal-uffiċċjali tal-armata ma’ dawn il-priġunieri.

    Fost il-paġni tiegħu, wieħed isib għadd ta’ kummenti b’lingwi differenti, firem, diżinji u tpinġijiet. Mill-kitba tal-priġunieri, wieħed jista’ jinnota li għalkemm dawn kienu ġejjin minn pajjiżi, kulturi u livelli tas-soċjetà differenti, huma kienu jaqsmu l-istess fehmiet fejn tidħol ix-xewqa kbira li jirritornaw lejn pajjiżhom u lejn djarhom, in-niket minħabba li nħonqot il-libertà tagħhom u d-dwejjaq peress li fil-kampijiet ma tantx kien hemm wisq x’tagħmel.

    Fatt ieħor interessanti li wieħed jista’ jsegwi huwa kif żvolġiet ħajjet dawn il-priġunieri li ġew maqbuda u sfurzati jgħixu flimkien f’dawn il-kampijiet ma’ nies li ma kienux jafu, filwaqt li għadd ta’ suldati oħra minn pajjiżhom kienu qed jiġġieldu u jitqatlu matul il-gwerra.

    Dawn in-narrazzjonijiet flimkien ma’ għadd ta’ informazzjoni, illustrazzjonijiet u dettalji oħra siewja, inġabru mill-Arkivji Nazzjonali ta’ Malta ġewwa l-ktieb li ġie ppubblikat dan l-aħħar bl-isem ‘The Salter Album: Encounters in Malta’s Prisoner of War Camps 1940 – 1920′.

    Il-ġrajja tal-koppja Salter

    Waqt it-tnhedija ta’ dan il-ktieb, attendiet ukoll bint Salter li llum għandha 78 sena. Naturalment, ħtaft l-opportunità sabiex nisma’ ġrajjietha direttament minn għandha. Wara kollox, ħajjet Marylyn hija marbuta mill-qrib ma’ pajjiżna minħabba li ommha kienet Maltija.

    Infatti, il-ġrajja ta’ omm Marylyn ġiet ukoll irrakkuntata u nkluża f’dan il-ktieb, hekk kif permezz ta’ awtobijografija li hija ħalliet li bintha, din setgħet tgħaddi aktar informazzjoni lill-arkivji tagħna.

    Kien fl-1917 meta Mary Tabone applikat sabiex tibda taħdem fil-Kamp tal-Priġunieri tal-Gwerra ġewwa Verdala u wara li qagħdet għall-eżami meħtieġ, hija u tfajla oħra ntagħżlu meta ġew l-ewwel fir-riżultati. Iżda hawnhekk inqala’ l-bużillis hekk kif uħud mill-Maltin tkażaw kif kien qed jingħata x-xogħol lin-nisa meta kien hemm tant irġiel tal-familja li kellhom bżonn jaħdmu. Tant tqajjmet polemika illi wara li dawn iż-żewġ tfajliet ġew aċċettati, ħarġet regola ġdida li għal dan ix-xogħol, irġiel biss setgħu japplikaw.

    Sadanittant, Mary sabet ruħha taħdem flimkien ma’ Salter li b’paċenzja kbira ħarriġha f’xogħolha. It-tfajla ma damitx ma nġibdet lejn dan ir-raġel tant ġentili u tal-galbu li kien iħobb il-mużika bħalha. U meta ntebħet li hu ma kienx qed joħroġ ma’ sħabu meta dawn kienu jmorru jixorbu fil-ħwienet tax-xorb, darba minnhom, hija stednitu għall-ikel ħalli jiltaqa’ mal-familja tagħha.

    Hekk bdiet din il-ħbiberija bejn dawn it-tnejn u ftit ftit dawn bdew jinġibdu lejn xulxin. Madanakollu, huma kellhom iżommu l-emozzjonijiet tagħhom mistura f’qalbhom minħabba li Salter kien miżżewweġ u kien jinsab waħdu hawn Malta peress li martu ma xtaqitx takkumpanjah fi gżiritna.

    Is-snin gerrbu u l-gwerra ntemmet. U hekk kif bosta nies madwar Malta bdew jiċċelebraw, qalb Mary infniet hekk kif f’tebqa t’għajn, wara li għalaq il-Kamp tal-Priġunieri tal-Gwerra, hija tilfet xogħolha u anki lil Salter li kellu jħalli lil pajjiżna.

    Ħajjet dawn iż-żewġ individwi kompliet għaddejjha separatament għal bosta snin fejn Mary żżewġet Malti li kien jgħix l-Amerika u telgħet tgħix hemmhekk. Iżda wara sena, hija sfat armla minħabba li żewġha miet f’inċident. Xi żmien wara mietet ukoll mart Salter wara marda li kellha.

    B’mod jew ieħor, id-destin reġa’ laqqa’ lil dawn it-tnejn flimkien u huma ntebħu li kienu għadhom jinħabbu, tant li żżewġu wara ftit. Minn dan iż-żwieġ twieldet Marylyn u ħajjet il-koppja kienet sabiħa, sakemm bdiet it-Tieni Gwerra Dinjija li firdithom mill-ġdid, did-darba, għal dejjem.

    Dan ġara wara li Mary u bintha telqu lejn l-Amerika meta l-Ingilterra sofriet l-ewwel bombardament, filwaqt li Salter baqa’ f’pajjiżu biex jgħin f’din il-gwerra li reġgħet inqalgħet. Iżda fl-1942, huwa miet bit-tuberkolożi u Marylyn sfat orfni ta’ sitt snin.

    Xi ġranet wara, ommha Mary rċeviet l-affarijiet li kien ħallha żewġha warajh, fosthom dan l-album b’tant rikordji. Kien hemm li hija bdiet tirrakkonta lil bintha dwar il-ġrajja tagħha u ta’ żewġha.

    L-awtobijografija ta’ Mary Salter

    Għadda ż-żmien u Mary iddeċidiet li tikteb l-awtobijografija tagħha sabiex tħalli rikordju ta’ dak li għaddiet minnu. Meta lestietha, ittantat kemm il-darba biex tippubblikaha imma qatt ma rnexxielha. Finalment, hija rregalat dan ix-xogħol lil bintha waqt ċelebrazzjoni ta’ għeluq sninha u sena wara l-omm mietet wara li daħlet għal operazzjoni u ma ħarġitx ħajja mill-isptar.

    “Min jaf kemm tkun kuntenta ommi li kieku kellha tara dan il-ktieb li fih jinkludi l-ġrajja tagħha flimkien ma’ dik ta’ missieri u dak li għaddew minnu fil-Kampijiet tal-priġunieri tal-Gwerra,” qaltli Marylyn b’tonn nostalġiku.

    Kien tassew mument sinifikanti meta Marylyn irregalat kopja ta’ dan il-ktieb lill-Ambaxxatur tal-Ġermanja, Klaus-Peter Brandes, li apparti li attenda għal din il-funzjoni, huwa għen ukoll sabiex dan il-proġett seta’ jitwettaq.

    (Dan l-artiklu ġie ppubblikat fis-sensiela KOBOR IL-MALTI (27 Parti) fit-Torċa tat-30 ta’ Novembru 2014)

    2014.11.30 / no responses / Category: Torca - Features & Articles