Posts Tagged ‘oqbra’

  • IL-JIEN U LIL HINN MINNI

    Tgħallem kif tista’ toqrob lejn is-silenzju li hemm fik innifsek u tkun taf li fid-dinja għal kollox hemm raġuni…. Elisabeth Kubler-Ross – psikjatra u awtriċi

    Għalkemm fil-ħajja huwa tajjeb li żżomm ruħek bieżel u dejjem għaddej b’xi ħaġa, kultant jiġu mumenti meta tħossok li ma tiflaħx titħabat aktar. Tibda tixxennaq imqar għal ftit mumenti ta’ rilassament Il-ġmiel tal-kjostrufil-kwiet u s-silenzju, mingħajr id-daqq tal-mobile, il-listi interminabbli ta’ messaġġi fl-email u l-urġenza ta’ xogħol wara ieħor li jrid isir illum qabel għada. Jasal punt meta jkun inutli li tibqa’ tagħfas u tipprova tkompli u tross sninek biex tibqa’ għaddej, għax ruħek innifisha tgħidlek – daqshekk, agħtini serħan!

    F’waqtiet hekk, allura jkollok tieqaf u titħasseb fejn tista’ tmur tirkupra ftit is-serħan tal-moħħ, it-trankwillità tal-ġisem u s-serenità tar-ruħ. Hemm diversi għażliet kieku – kollox jiddependi minn kemm għandek ħin u flus x’tinvesti f’dat-tip ta’‘fsied’.

    Mhux darba u tnejn li l-għażla tiegħi waqgħet fuq vakanza qasira fil-gżira t’Għawdex u hekk ġara anki did-darba… iżda b’differenza. Il-post li żort dan l-aħħar kien mogħni b’silenzju armonjuż, bi storjaFr Peter Paul Cachia antikissima, b’xogħolijiet tal-arti prezzjużi, b’arkitettura mill-ifjen,  b’ġonna donnhom ħerġin mill-istampi u anki b’ikel bnin u kumpannija mhux tas-soltu! Qatt ma bsart li ser insib dan kollu fil-Kunvent ta’ Santu Wistin li jinsab ir-Rabat Għawdex…

    L-ispazju mdaqqas fil-pjazza ta’ quddiem il-kunvent solvieli mill-ewwel il-problema tal-parkeġġ u fil-bieb, pront u fil-ħin miftiehem, insib lil Fr Peter Paul Cachia jistennieni.

    Mill-ewwel laqagħtni l-fatt li kien liebes pajżan u mhux bl-abitu kif ippretendejt li ser insibu jien. Nistqarr li hekk ħassejtni aktar komda, qisni dieħla fid-dar ta’ xi ħbieb iktar milli f’kunvent fejn soltu jkolli impressjoni forsi xi ftit aktar formali.

    “L-abitu nilbsuh waqt il-funzjoni tal-quddiesa, meta noħorġu għax-xogħol u meta mmorru niltaqgħu man-nies,” fehemni Fr Peter hekk kif ikkummentajt dwar dan. “Imma hawn ġew, fejn trid tmidd idejk u taħdem, dak it-tip ta’ lbies mhux daqshekk prattiku u komdu.

    “Naturalment l-abitu huwa l-uniformi tagħna li jiddistingwina kemm bħala individwi reliġjużi u anki jagħmel distinzjoni bejn il-komunità tagħna u ta’ reliġjużi oħrajn. Iżda l-aqwa ħaġa tal-abitu hija s-sinifikat tiegħu peress li jissaggralizza lill-bniedem. Madanakollu jiena nħoss illi l-ħajja reliġjuża turi ruħha fl-atitudni tagħna u mhux fl-għażla tal-ħwejjeġ li nilbsu.”

    Hekk kif tajt l-ewwel passi fil-kunvent ma stajtx ma napprezzax l-arkitettura mirquma tiegħu li evidentement kienet tixhed storja twila warajh. Infatti waqt riċerka li għamilt xi ġranet qabel, sibt illi l-oriġini eżatta ta’ dan il-kunvent kienet pjuttost inċerta. Skont xi storiċi, dan il-bini kien diġà msemmi fir-reġistri tal-Ordni fl-1453.

    “Jingħad li dal-bini huwa l-eqdem kunvent  f’Għawdex. Fl-1411 il-patrijiet Agostinjani kienu diġà qed jgħixu f’Malta imma hawnhekk nikkalkulaw li ilna mill-1453. Hawn min jgħid li konna hawn qabel Id-daħla għall-kunventukoll imma aħna dejjem nibbażaw fuq dak li hemm miktub. Ovvjament il-kunvent ma kienx minn dejjem bħal kif nafuh illum. Il-bini tkabbar u ttella’ ftit ftit matul is-snin u kien biss fl-1690 li ġie rranġat fl-istruttura preżenti.”

    Akkost il-milja ta’ das-snin kollha nnutajt li l-istat tal-bini huwa solidu ferm.

    “Minn wara s-snin sebgħin dan il-kunvent għamel żmien twil b’partijiet minnu mhux utilizzati. Infatti sas-snin disgħin kien jintuża biss bħala dar tal-irtiri għall-patrijiet stess li kienu jiġu hawnhekk u ma kienx miftuħ għall-pubbliku in ġenerali.

    Finalment fl-1994 iddeċidejna li flok inħallu dan l-ispazju moħli, nibdew nilqgħu il-pubbliku fih u għalhekk kien hemm bżonn li jsiru diversi adattamenti. Qagħdna ħafna attenti li nħallu l-karattru tal-post bla mittiefes u fl-istess ħin iddedikajna 16 il-kamra b’żieda ta’ kamra tal-banju f’kull waħda, sabiex in-nies li jiġu joqogħdu magħna jkollhom il-kumdità u l-privatezza neċessarji. Illum il-post jista’ jilqa’ fih 58 persuna.

    Għamilna wkoll xi żidiet interessanti oħra bħal mużew b’diversi oġġetti partikolari li kienu jinstabu f’dan il-kunvent u li dehrilna li setgħu jkunu ta’ nteress għall-pubbliku li jiġi jżurna.”

    Biex inkun nista’ nifhem aħjar, Fr Peter ħadni nara l-esebiti li għalkemm mhux f’xi kwantità enormi, l-varjetà tagħhom taf tolqot il-gosti ta’ individwi differenti.

    “Dawn huma żewġ ġebliet li nstabu fuq l-oqbra ta’ xi kavallieri li kienu mietu waqt kruċjata f’Tuneż u li r-Re Luwiġi IX kien ġie f’din il-gżira biex jidfinhom. Kienu fl-inħawi fejn illum hemm l-Oratorju Ġebla minn fuq qabar ta' kavallier datata 1270peress li sa madwar l-1940 hemmhekk kien ċimiterju.

    Għandna wkoll bosta oġġetti reliġjużi fostom ornamenti antiki li kienu jżejjnu l-knisja bihom u dawn is-set ta’ ħwejjeġ li ħallilna l-Isqof Camilleri; li kien Agostinjan u ħadem bħala l-Isqof t’Għawdex fl-aħħar tas-seklu l-ieħor u fil-bidu ta’ dan.

    Imbagħad hawn xi opri tal-arti bħal pitturi u skulturi, reċipjenti tradizzjonali tal-kċina bħal dawn il-baqar tal-fuħħar li kienu jintużaw biex jissajjar l-istuffat u affarijiet kurjużi bħal din il-lista tal-1923 fejn hawn imniżżel l-ordnijiet speċifiċi ta’ kif għandhom jindaqqu l-qniepen.”

    Kif qbiżna fuq l-aspett artistiku ma stajtx ma nitlobx lil Fr Peter biex idaħħalni daqsxejn fil-knisja tal-kunvent fejn kont naf li hemm opra mill-isbaħ tal-pittur Mattia Preti.

    “Din il-knisja hija mfittxija ferm mill-korijiet minħabba li hija akustika ħafna. Imma ċertament għandha wkoll valur kbir artistiku minħabba l-pitturi li tħaddan ġewwa fiha.

    Fost dawn hemm din il-pittura li kkonfermajna li hi xogħol ta’ Mattia Preti meta sibna d-dettalji fl-arkivji tagħna. Saret fl-1694 u hija l-kwadru titulari tal-knisja. Il-kwadru juri lil Santu Wistin flimkien ma’ Pittura ta' Giuseppe BriffaSan Ġwann Battista u l-Beatu Guliermu t’Aquitana.

    Però din mhux l-unika biċċa arti li hawn ġol-knisja. Dawn iż-żewġ pitturi mill-ifjen li qed tara f’kull ġenb, ġew maħduma mill-pittur bravissimu Giuseppe Briffa.”

    Kull tant żmien l-arkivji tal-kunvent jiżvelaw xi biċċa informazzjoni ġdida…

    “Fuq barra tal-knisja hemm erba’ statwi li  jirrappreżentaw lil Santu Wistin, lill-Madonna taċ-Ċintura, lil San Nikola minn Tolentino u lil San Tumas minn Villanova. Għal diversi snin kien maħsub li dawn l-Faċċata tal-Kunvent Santu Wistin Rabat Għawdexistatwi kienu saru mill-iskultur Rabti Antonio Busuttil fl-1860. Iżda dan l-aħħar instab illi l-istatwa ta’ Santu Wistin u l-istatwa nofs bust tal-Madonna taċ-Ċintura li hemm mal-faċċata tal-knisja u li forsi ftit jagħtu kasha, huma xogħolijiet aktar antiki tal-1770.”

    Ir-rikkezza ta’ dan il-kunvent stħajjiltha bħal paġni antiki ta’ ktieb li aktar ma tqalleb, iżjed issib informazzjoni u rakkonti mill-aktar interessanti. U fil-fatt kien għad fadal ħafna aktar x’nara. Bl-innoċenza kollha staqsejt lil Fr Peter jekk kellhomx xi xelters fil-kunvent u hu tbissem u sempliċiment talabni nsegwih.

    “Qabel nieħdok isfel fix-xelters ħa nurik xi ħaġa oħra…”

    Inżilna sular taħt l-art fejn kien hemm xi kmamar imħaffra.

    “Dan ngħidulu l-eremitaġġ minħabba li dari l-patrijiet kienu jinżlu fih biex jagħmlu x-xogħol tal-ġurnata tagħhom. Kull patri kellu l-aċċess għal din il-parti tal-L-eremitaġġ fil-Kunvent Santu Wistin Rabat Għawdexkunvent mill-kamra l-oħra tiegħu fejn kien jgħix, jikteb, jitlob u jorqod. Għaldaqstant taħt il-kamra proprja tiegħu, kull patri kellu wkoll dan l-ispazju fornut b’dak li kellu bżonn biex jaqla’ l-għixien tiegħu u tal-patrijiet l-oħra billi kienu jaħdmu xi affarijiet u mbagħad ibiegħuhom. Kellhom il-bir fejn jaħżnu l-ilma u dan it-tip ta’ kenur biex isajjru fih.”

    U proprju fin-nofs ta’ din il-moħba ċkejkna, minn wara gradi baxxi tal-ħadid, nilmaħ xi turġien neżlin aktar fil-fond tal-art. Ix-xelters! Bdejna neżlin…

    “Ħares sewwa lejn il-bokka tax-xelters u tara tlett tipi ta’ saffi stratigrafiċi ta’ tafal b’kulur differenti, segwiti mill-ħaġar iebes. Għax ix-xelters jinżlu tliet sulari taħt l-art u jinfirxu f’tul ta’ metri sħaħ tant li Id-daħla għax-xelters - livelli stratigrafiċijaslu sa taħt il-pjazza kollha li hemm quddiem il-kunvent u anki jilħqu numru ta’ djar oħra fil-madwar.”

    Issa fhimtha t-tbissima tiegħu! Ix-xelters kienu profondi mmens tant li lanqas stajna nidħlu sa ġewwa nett, kemm minħabba li f’partijiet minnhom jinfed l-ilma mill-qiegħan tal-art u anki peress li naħat oħra ngħalqu għal raġunijiet ta’ sigurtà ta’ aċċess.

    “Ġeneralment f’kull xelter apparti l-kmamar l-oħra provduti għall-kenn mill-attakki tal-gwerra, kien ikun hemm ukoll tliet kmamar prinċipali: infermerija, kappella u klassi għat-tfal. U dawn ix-xelters huma msawwra f’din il-forma.”

    Għalkemm min-natura tiegħu dan it-tħaffir taħt l-art ifakkar f’mumenti tal-waħx għal poplu tagħna, ma stajtx ma napprezzax kemm dawn ix-Il-profondita tax-xeltersxelters kienu mqassma b’mod professjonali u mhux f’geġwiġija bħal inħawi oħra li ġieli rajt. Ammirevoli kien ukoll l-istat tajjeb ħafna ta’ preservazzjoni ta’ dawn ix-xelters. Infatti biex inkun iktar preċiża dan il-livell għoli ta’ manutenzjoni kien jagħni lill-bini kollu u lill-oġġetti kollha li kienu jinsabu f’dan il-kunvent.

    “Il-kariżma tagħna bħala partijiet Agostinjani hija l-komunjoni. Dan ifisser li aħna ngħixu f’komunità u naqsmu kollox bejnietna. Tant hu hekk illi kull tip ta’ finanzi li jdaħħal kull patri titpoġġa f’kaxxa komuni u minnha nieħdu ħsieb inħallsu għal dak kollu li neħtieġu.

    L-istess kariżma twassalna biex naqsmu wkoll ħajjitna u d-dar tagħna mal-lajċi li jkunu jixtiequ jgħixu għal ftit fl-ambjent tagħna jew li jixtiequ jesperimentaw u jifhmu xi tfisser il-ħajja kontemplattiva ta’ patri.

    Għaldaqstant nifhmu illi l-post irid ikun miżmum f’qagħda eċċellenti, l-ewwel nett biex iwassal dak l-ambjent seren u pjaċevoli fejn wieħed jista’ jinġabar fih innifsu u jsib is-serħanu anki għax aħna konxji wkoll li meta tilqa’ n-nies għandek trid iżżomm ċertu livell professjonali, tajjeb daqs il-kunventi l-oħra madwar id-dinja li joffru l-istess servizz tagħna.”

    Kulħadd jista’ jiġi joqgħod f’dan il-kunvent?

    “Iva, sakemm jinżamm id-dekor u s-silenzju, kulħadd huwa milqugħ hawn ġew. Fostna jiġu kemm Maltin u kif ukoll turisti, li mhux neċessarjament ikunu nsara imma xorta waħda japprezzaw dawn it-tip ta’ postijiet, ovvjament minħabba d-diversi aspetti oħra li kapaċi joffru apparti mill-lat reliġjuż.”

    X’tistennew min-nies li jiġu jżurukhom?

    “Naturalment li javżawna minn qabel biex jirriservaw post. Imma nassigurak li ma nġiegħlu lil ħadd iqum u jitlob magħna bilfors jew li jiġi jattendi għall-quddies fil-għodu! Naturalment għal min jixtieq Il-baqar tal-fuħħar għall-istuffathemm din il-possibilità letteralment żewġ passi l-bogħod fil-knisja tagħna stess. Imma min jippreferi jiġi biex ikollu kamra fejn jistrieħ għall-kwiet u jieħu xi ikla tajba magħna, għandu l-libertà kollha li jagħmel dan.”

    Iċ-ċempila ta’ qanpiena tidwi mal-kunvent qatgħatilna kliemna…

    “Kumbinazzjoni! Sar il-ħin għall-ikel. Ejja miegħi…”

    Ma stennejtix din. Inġbarna bil-qiegħda flimkien maż-żewġ patrijiet l-oħra: il-pirjol u s-sagristan li wkoll kienu lebsin ħwejjeġ ta’ kuljum u li żiedu dak is-sens uniku ta’ kumpliċita bejnietna. B’tazza nbid ħamra f’idejna, bdiet diskussjoni ferm imħawwra proprju daqs l-ikel bnin li beda jinżilli għasel!

    “Din hija l-użanza tagħna u l-unika regola marbuta mal-ħin. Għalhekk min jagħżel li jiekol magħna jkun irid josserva l-ħin li nagħtuh peress li kulħadd jiekol flimkien u b’hekk il-mistednin tagħna jsiru jafuna aħjar u aħna lilhom.

    F’dan il-kunvent qegħdin tliet patrijiet. Hawn il-pirjol li huwa l-animatur tagħna u allura hu responsabbli mill-komunità tagħna  f’dawk li huma dmirijiet bħal li jara li jiġu segwiti minna l-atti komuni Arkitettura 1 - Kunvent Santu Wistin Rabat Għawdexfostom it-talb u l-ħajja komuni bejnietna u li jsir id-djarju ta’ kuljum fejn fih jitniżżlu l-avvenimenti tal-ġurnata u li maż-żmien isiru arkivji. Hawn ukoll is-sagristan li fost ix-xogħolijiet tiegħu jieħu ħsieb il-knisja u dak kollu li jikkonċerna l-quddies. Imbagħad hawn l-ekonomu, li bħalissa huwa jien, li fost ir-responsabbiltajiet tiegħi nieħu ħsieb id-dħul u l-ħruġ tal-finanzi tal-kunvent, ix-xiri li jkun hemm bżonn u li nara l-bżonnijiet strutturali u ta’ ndafa li jkollu bżonn il-kunvent.

    Ħafna nies ifittxuna biex jorganizzaw l-irtiri u dawn għalina jingħataw prijorità peress li din hija l-funzjoni prinċipali tagħna bħala kunvent. Uħud minnhom jitolbuna biex niffurmawlhom irtiri u laqgħat skont is-suġġett tal-għażla tagħhom. Oħrajn jiġu b’mod individwali u jersqu għandna biex jiddjalogaw magħna fuq ċerti aspetti u għażliet tal-ħajja. Għalhekk aħna nisħqu ħafna fuq is-silenzju f’dan il-post.”

    Lestejna mill-ikel u Fr Peter ħadni nżur iż-żewġ ġonna li jħaddan fih dan il-kunvent. L-ikbar wieħed iġib l-isem Tagaste; il-post fejnIl-kjostru tal-Kunvent Santu Wistin Rabat Għawdex twieled Santu Wistin. Imma jiena ntlift wara l-ġnien iż-żgħir magħruf bħala l-kjostru; post li trid tkun fih biex tifhem ġmielu u biex tħoss fuqek dik il-paċi li kapaċi jnissel.

    “It-trankwillità hija importanti ferm għalina għax aħna nemmnu illi fis-silenzju l-bniedem jista’ jiltaqa’ aktar miegħu nnifsu u allura jersaq aktar qrib t’Alla. Santu Wistin jgħidilna illi Alla mhux il-barra minnek imma qiegħed ġewwa fik. Għalhekk iktar ma tinżel fil-profondità tiegħek innifsek, iżjed tiltaqa’ ma’ Alla. Dan huwa l-aspett fundamentali u pożittiv għala nilqgħu n-nies hawnhekk.”

    Il-kunvent ma kien jispiċċa qatt. Dħalt fil-kmamar li fihom jilqgħu lin-nies u sibt li kienu ħelwin ferm uKamra tipika fil-kunvent ndaff tazza, fi stil tipikament Malti u jagħtu għal fuq il-ġonna. Sinċerament ħassejtni nixxennaq biex ngħaddi jumejn f’dan il-post mżewwaq b’tant kultura, b’kuluri naturali u bil-ħlewwa ta’ dawn il-patrijiet tant ospitevoli. Iżda l-patrijiet infushom għandhom ukoll diversi lati oħra, ukoll ferm profondi. Waqt id-diskursata tagħna sirt naf li Fr Peter qatta’ l-biċċa l-kbira minn ħajtu fil-missjoni.

    “Meta gejt iffurmat patri, 33 sena ilu, mill-ewwel għażilt li mmur il-missjoni. Għamilt 19 il-sena l-Alġerija. Kont naħdem ma’ numru kbir ta’ individwi minn pajjiżi differenti li kienu jmorru jaħdmu hemmhekk għal kumpanniji kbar. Kienu joqogħdu fi djar pri-fabbrikati li jiffurmaw speċi ta’ villaġġi. Kelli madwar 36 minn dawn u biex inwettaq ix-xogħol pastorali tiegħi ivvjaġġajt mas-6000 kilometru fix-xahar. Qsamt anki d-deżert meta mort naħdem fost il-ħaddiema li dak iż-żmien kienu qed jibnu l-pipeline tal-gas li minnha għaddew il-gas għall-Ewropa. Min-naħa l-oħra, fl-Brażil hemm numru ta’ provinċji Agostinjani li fil-preżent qed jippruvaw jingħaqdu flimkien fi provinċja waħda Brażiljana. Hemmhekk qattajt 12-il sena oħra ta’ missjoni.”

    B’differenza minn kif forsi ħafna minna jimmaġinaw li l-patrijiet jgħixu ħajja trankwilla, intbaħt li ħajjet Fr Peter kienet attiva u mpenjuża ferm. Iżda hu qalli li ried joqgħod attent ħafna għal kemm jinvolvi ruħu.

    “Waħda mill-akbar tentazzjonijiet tagħna hija proprju l-attiviżmu: li inti minħabba l-attivitajiet li tidħol għalihom tħalli t-talb, tabbanduna l-komunità u ma tirriservax ħin għall-laqgħat tal-kunvent. Huwa għalhekk importanti ħafna li tillimita ruħek għax jekk titbiegħed minn kollox, faċilment titlef il-vokazzjoni tiegħek li hija l-għan prinċipali li jagħmlek patri.”

    Bejnietna ingħadu ħafna aktar affarijiet u ċertament kien hemm anki iżjed x’jingħad imma sfortunatament il-ħin beda jagħfas. Biex nagħlaq, staqsejtu x’sodisfazzjon tagħtih il-vokazzjoni fil-ħajja tiegħu?

    “Il-ħajja vokazzjonali hija ta’ sodisfazzjon kontinwu. Iżda fil-ħajja reliġjuża jkollok ukoll il-kriżijiet tiegħek bħal kulħadd. Ma nista’ ninsa qatt per eżempju l-kriżi kbira li għaddejt minnha meta kont qed Fr Peter Paul Cachia fil-kjostru inwettaq il-missjoni tiegħi fl-Alġerija waqt li l-pajjiż kien għaddej minn diffikultajiet kbar.

    Kemm ilni f’dan il-kunvent, għal dawn l-aħħar sena u nofs, qed inqatta’ mumenti prezzjużi fejn fostom nista’ nistrieħ ftit u ngawdi daqsxejn lil ommi. Iżda indubbjament il-vokazzjoni tiegħi għad twassalni għal ħafna esperjenzi oħra ġodda. Nistennew u naraw.”

    (Nota: Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tal-14 ta’ Novembru 2011)

    2010.11.14 / 1 response / Category: Torca - Perspettivi

  • IĊ-ĊIMITERJU B’GĦAJNEJN OĦRA

    Ara ġejja l-mewt għalik, biex tixwik, biex taqlik. Ara ġejja! Ara waslet! Din id-daqqa min tahielek?

    Din il-kantaliena konna ngħodduha b’logħba meta konna żgħar. L-inqas ħsieb fuq dak li konna qed ngħidu. Iżda hekk Eman Bonnicikif nikbru ftit u naraw u nifhmu xi tfisser il-mewt, din issir l-aktar oġġett mistkerraħ f’ħajjitna. Preferibilment lanqas naħsbu dwarha u wisq inqas insemmuha, daqs li kieku qatt mhi ser tasal.

    Daqshekk ieħor tista’ tgħid għad-dehra taċ-ċimiterji. Postijiet sinonimi mal-mewt, mat-tmiem, mal-firda. Uħud jaħilfu li ma jidħlux ġo ċimiterju, oħrajn lanqas biss iħarsu lejh ma jridu. Imma finalment in-nuqqas ta’ xi qarib tiegħek jew ta’ xi ħadd għal qalbek iwasslek biex tagħmel anki dak li ma tridx jew li qatt ma ħsibt li ser ikollok il-kuraġġ tagħmel.

    Dan l-aħħar dehru xi ritratti taċ-ċimiterju tal-Addolorata li qanqlu ħafna diskussjoni. Fl-istess ħin iżda tinduna illi ħafna min-nies ikunu jridu jaqtgħu fil-qasir dwar dan is-suġġett. Donnu kulħadd jipprova jmewwet il-mewt. Forsi bit-tama li jekk tħallieha bi kwietha, tinsik.

    “Il-mewt taħsibx fiha inti, ħalliha taħseb fik hi,” qalli l-ħabib tiegħi Eman. “Inti m’għandikx għalfejn taħseb fiha għax trid jew ma tridx hi ser taħseb fik żgur. M’għandikx dubju! Allura li toqgħod taħseb fil-mewt kollu ħela ta’ ħin.”

    Kliem minnu u għaqli imma jkexkxek fl-istess ħin l-aktar jekk tkun għaddej tippassiġġa f’xi ċimiterju. Mort għax stedinni hu.

    Bħal bosta minnkom, il-mewt tifxilni. Nippreferi ma naħsibx fuqha. Ma tagħmilx ħafna sens għalija. Insibha iebsa biex nifhem għala toħloq xi ħaġa u mbagħad magħha tassenjalha wkoll il-mewt. Għaldaqstant ċimiterju jqanqalni ferm. Dawk ir-ritratti ta’ bnedmin iħarsu lejja, jnikktuni. Kollha ħajjiet mitfija. Min ħabrek, min tgħażżen, min kien iffortunat, min le, min kien marradi, min b’saħħtu … finalment l-istess tmiem kien qed jistenniehom. Iva, nevita li nidħol f’ċimiterji jekk nista’. It-togħma tal-mewt fihom tinħass wisq.

    “Jiena nurik perspettiva differenti taċ-ċimiterju” qalli Eman. “Jien ma narax il-mewt fih. Anzi! Jiena nara t-trankwillità, is-silenzju, ix-xogħlijiet tal-arti, il-ħmieġ u l-abbandun.”

    Eman, żagħżugħ interessanti ferm. Għandu ħafna għal qalbu r-riċerka. Tieħu gost titkellem miegħu għax jinteressa ruħu fil-fond dwar diversi suġġetti. Iżda mbagħad għandu drawwa li għall-ewwel ixxukkjatni. Jehda jdur maċ-ċimiterji, l-aktar dak tal-Addolorata.

    Għala għandek drawwa daqshekk makabra u grotteska, staqsejtu?

    “Lili jinteressawni ħafna tipi ta’ affarijiet u dan wieħed minnhom. Ma naqbilx miegħek li din tiegħi hija drawwa grotteska. Darba staqsew din l-istess mistoqsija lill-artist u kittieb, illum mejjet, il-Kavallier Raphael Bonnici Cali’ li kien irrisponda illi għalih iċ-ċimiterji ma jirrapreżentawx dwejjaq. Anzi, iċ-ċimiterju tal-Addolorata b’mod partikolari, kien ixebbħu mal-isbaħ villa bl-aqwa xogħlijiet tal-arti. L-iskulturi li hemm maħduma fil-ġebla Maltija u fl-irħam huma biċċiet tal-arti mill-isbaħ u jistħoqqilhom ammirazzjoni.”

    Mit-tikmixa ta’ xufftejja, Eman intebaħ li ma tantx kien ikkonvinċini u għalhekk stedinni biex meta rrid immur dawra miegħu fiċ-ċimiterju tal-Addolorata ħalli jurini x’ried jgħid eżatt. “Mhux l-ewwel darba li nieħu lil xi nies li naf għal xi dawra maċ-ċimiterju. Naf l-oqbra b’għajnejja magħluqa. Uħud ġieli jistaqsuni nurihom il-qabar ta’ xi personaġġ magħruf u jiena neħodhom fil-post bil-qalb kollha.”

    Aċċettajt! Jiena sfida nikolha. Malli wasalna mill-ewwel intbaħt illi għal Eman dan il-post għandu tifsira differenti. Iġib ruħu daqs li kieku qiegħed fi kwalunkwe post ieħor komuni. Ma flaħtx ma nistaqsihx…

    Għaliex tiġi hawn? Xi tħoss meta tidħol hawnhekk? Meta tara dawn l-oqbra madwarek x’effett jagħmlulek?

    “Ma jagħmluli l-ebda effett,” weġibni. “Il-mewt ma timpressjonanix. Jiena cold-blooded bħall-vampiri…”

    M’hawnx għalina! Bdejna bit-tajjeb. Bi kliemu aktar tregħixt. Hu nduna u daħak, “Jiena ġebel biss nara. Ġebel, xogħlijiet ta’ arti u stejjer ta’ nies. Niġi hawn b’rispett. Għall-bidu, meta kont żgħir, kont niġi hawn biss għal xi funeral. Id-drawwa li nżuru aktar sikwit bdiet meta mietet iz-zija ta’ nannti. Kienet sorju missjunarja li għexet ħajja ta’ tbatija kbira imma fl-istess ħin kellha ħajja interessanti immens. Għamlet ħamsin sena tgħix fil-Ġappun u l-Korea. Kienet Hiroshima waqt il-gwerra u ħarġilha ħafna mard minħabba r-raġġi li għaddiet minnhom. Kienet il-Korea fi żmien l-invażjoni tal-Korea ta’ Fuq. Kienet tidħol ġo rħula u ma ssib xejn. Kullimkien maħruq u mbagħad tilmaħ munzell ta’ tfal għarwenin, kollha maħruqa fuq xulxin. Rat ħafna ma’ wiċċha u batiet iżda mbagħad mietet fl-irqad hawn Malta u wara li dfinniha bqajt inżur qabarha u mbagħad inżur tal-oħrajn.”

    Taf kif beda hawnhekk?

    “Iċ-ċimiterju tal-Addolorata ġie mibni fuq l-għolja magħrufa bħala tal-Ħorr għall-ħabta tal-1862. L-arkitett tiegħu kien il-Kavallier Emanuele Luigi Galizia. Ix-xogħol dam sejjer sebgħa snin sħaħ taħt id-direzzjoni tal-Perit tal-Gvern Mikiel Busuttil. Ġie mbierek u kkonsagrat fl-1869 iżda għall-ewwel ħadd ma ried jidfen fih.

    F’dawk iż-żminijiet kienet għadha teżisti d-drawwa li n-nies jidfnu lill-egħżież tagħhom fil-knejjes jew min kien ikollu, fiċ-ċimiterju tal-belt jew raħal tiegħu. Iżda ġara illi fl-1863 il-gvern ippubblika liġi li kienet tipprojbixxi d-dfin fil-knejjes tal-ibliet. Fis-sena ta’ wara din il-liġi ġiet estiża wkoll għal kwalunkwe lok fil-limiti tal-Belt Valletta, il-Furjana, il-Birgu, l-Isla u Bormla. Fl-istess sena il-Vigarju Ġenerali Mons. Carmelo Scicluna ntbagħat mill-Isqof Pace Forno biex ibierek iċ-ċimiterju. Madanakollu l-fehma tan-nies mhux la kemm iddawwarha.

    Hawn Malta minn dejjem kien jeżisti kult qawwi tal-mewt u r-reliġjon tagħna jkompli jsaħħu. Jitlob rispett lejn il-mejjet; li nagħmlulu quddiesa, li nidfnuh u li nitolbu għalih. Iċ-ċimiterju u l-ġisem tal-mejjet huma meqjusa bħala sagri. Affarijiet tal-mejjet nikkonsidrawhom bħala relikwa. Nilbsu l-vistu u nibnu l-isbaħ monumenti fiċ-ċimiterji tagħna. Kienet diffiċli biex tikkonvinċi n-nies tibdel drawwietha. Hekk jew hekk l-Addolorata kienet imbiegħda wisq minn bosta postijiet u żjara lill-qraba kienet ser tkun diffikultuża.

    Iżda ġara illi fit-22 ta’ Jannar 1872, mietet Anna Magro, armla u tallaba mwielda n-Naxxar u li kienet toqgħod il-Mosta. L-anzjana ta’ 64 sena mietet fl-isptar ġenerali ta’ Malta u peress li ma kellha lil ħadd, hi ndifnet fiċ-ċimiterju tal-Addolorata. Kienet l-ewwel waħda li ndifnet hemm.

    Xi ftit taż-żmien wara, il-Bormliżi ftehmu biex jibdew jidfnu l-mejtin tagħhom f’dan il-post u hekk sar. Fil-fatt fuq in-naħa t’isfel taċ-ċimiterju, issib għadd ta’ oqbra tal-Bormliżi. Huwa nteressanti li wieħed isemmi ġrajja li donnha li llum intesiet…. F’dawk iż-żminijiet, bħala gratitudni għall-ko-operazzjoni tal-Bormliżi f’dan il-proġett, skont il-Kanonku u riċerkatur, Dun Giuseppe Bonello, meta n-nies ta’ Bormla aċċettaw li jkunu l-ewwel nies li jidfnu n-nies tagħhom hawnhekk, inħarġilhom digriet li għadu japplika sal-lum li kien jgħid illi l-Bormliżi għandhom il-privileġġ illi jdaħħlu lill-mejjet tagħhom fil-Kappella tad-Duluri li hawn fiċ-ċimiterju sabiex jgħidu l-aħħar talb qabel id-dfin. Iżda illum naħseb illi dan id-digriet intesa għax għaddew bosta snin u qatt aktar ma użah, sa fejn naf jien.

    Bil-mod il-mod imbagħad id-drawwa li jidfnu f’dan il-post bdiet tindara.”

    Ftit ftit bdejna deħlin il-ġewwa…

    “Ara. Dawn huma oqbra tas-suldati li  kienu fil-commonwealth u li mietu hawn Malta waqt il-gwerra. Innota kif kull wieħed minnhom għandu qabar għalih waħdu. Ħela meta llum rari jiġi jżurhom xi ħadd u meta hawn talba tant kbira għall-oqbra.”

    “Trid nurik aktar ħela?” staqsini. Matul triqitna ġibidli l-attenzjoni lejn diversi oqbra illi kien jidher biċ-ċar li ħadd m’għadu jieħu ħsiebhom. L-aħħar dfin li sar fihom kien snin twal ilu u jidher li qatt ma ntmessu minn dak iż-żmien ‘l hawn. Min-naħa l-oħra kien hemm ċertu oqbra li għalkemm kienu jidhru li ilhom hemm, il-ġebla tagħhom ma kinetx mimsusa, qishom qatt ma ntużaw. F’postijiet oħra, kien hemm irqajja vojta kollha ħaxix u fjuri. Lanqas xorok biss ma kien hemm. Eman qalli li jista’ jkun li dawn kienu xi partijiet li ntlaqtu bil-gwerra.

    “Dan l-aħħar il-gvern kien qed isemmi li ser jagħti oqbra ġodda. Imma jaħasra dak kollu ħela. Jekk ser nibqgħu nibnu fih, dan iċ-ċimiterju ser jasal sa Santa Luċija. Jien għandi suġġeriment ieħor – nużaw dawk l-oqbra li llum jinsabu abbandunati.

    Kieku jien nagħmel Family Plan ta’ kull qabar li hawn fiċ-ċimiterju. Ħaddiema hawn kemm trid li jistgħu jgħinu f’dan il-proġett. Kull min għandu qabar hawn, jintalab jikkonferma li l-qabar hu tiegħu sa ċertu data partikolari. L-oqbra l-oħra, dawk li huma abbandunati, għax il-linja ta’ dik il-familja mietet kollha, għandhom jiġu mibjugħa bi prezz speċjali lil dawk li għandhom bżonn qabar għall-familja tagħhom. Ma’ dan il-kuntratt ta’ bejgħ, nagħmel ukoll numru ta’ kundizzjonijiet fosthom illi dan il-qabar jibqa’ jappartjeni wkoll lis-sidien oriġinali. Il-fdalijiet tagħhom għandhom jitpoġġew fil-qiegħ tal-istess qabar u jiġu ssiġillati b’sodda tal-konsos biex la jitħalltu u wisq anqas jintmessu. Is-sid il-ġdid ikun ukoll marbut li jieħu ħsieb l-irħam jew il-monument li jsib fuq dan il-qabar. Kulħadd jaf x’jiġri inkella – l-ewwel naċċettaw il-kundizzjonijiet u mbagħad l-affarijiet tas-sidien ta’ qabel jisparixxu. Bi pjan bħal dan, kieku jintlaqtu żewġ għasafar b’ġebla waħda. L-ewwel nett ma jkollnix għalfejn inkabbru ċimiterju li diġà huwa kbir ħafna. It-tieni, dawn l-oqbra ma jibqgħux abbandunati u tingħata aktar dinjità lill-mejtin tagħhom.”

    Il-kundizzjoni taċ-ċimiterju tal-Addolorata tbikkik. Mogħdijiet mfarrka u maqlugħa, bosta minnhom minħabba l-Siġra mwaqqgħafriegħi kbar tas-siġar li jdawwru l-inħawi. Ħaxix ħażin ħiereġ minn kullimkien. Oqbra u kappelli mifqugħa. Saħansitra f’post minnhom sibna siġra mwaqqgħa fuq numru ta’ oqbra li apparti li kienet tkerrah u qed tagħmel il-ħsara, kienet f’nofs il-passaġġ li trid tgħaddi minnu. Funtana b’arkitettura mill-isbaħ kienet mimlija bl-ilma qiegħed. Il-ħmieġ u t-telqa evidenti kull fejn tmur. Abbandun totali.

    “Ara dawk in-nies x’jaqalgħu l-ħaxix ħażin minn fuq il-qabar ta’ qrabathom,” qalli Eman. “Mhux għarukaża din? Mhux tal-mistħija? Anzi ejja ħa tara dan,” qalli filwaqt li ħadni ħdejn taraġ mikul waħda u sew. “Spjegali naqra kif ser jgħaddu b’tebut minn fuq dan. Ara veru ma nafx kif ma ndaħħkux waqt id-dfin aħna! Dawn mhux kundizzjonijiet xierqa kemm għal min jaħdem hawn u wisq anqas għall-qraba tal-mejta li biżżejjed ikunu mnikkta.”

    Ħasra! Għax dan iċ-ċimiterju huwa magħruf bħala wieħed mill-isbaħ fid-dinja proprju minħabba t-tqassim meqjus tiegħu u anki għax-xogħlijiet artistiċi li fih. Eman dawwarni maċ-ċimiterju daqs li kieku kien f’daru. Bqajt skantata b’ċertu monumenti li rajt. Ftit ftit bdejt nara b’għajnejh u għal xi mumenti irnexxieli ninsa li qegħdha f’post il-mejtin u jkolli nammetti li bdejt nieħu gost indur hemm ġew.

    L-aktar monument li laqgħatni għandu storja ħelwa ħafna miegħu u jmur lura għall-1904…

    “Dan qabar ta’ negozjant Taljan u ġie maħdum f’funderija f’Ruma,” spjegali Eman. “Kien jismu Attilio Micari u kellu Monument omm u ibenommu anzjana ħafna tgħix Malta. Darba minnhom ġie lura għall-għarrieda u ommu Giovanna tant ferħet bih li mietet f’idejh. L-iben tant ħassha l-mewt tagħha li bnielha dan il-qabar imponenti b’rispett lejha. Innota l-ġmiel tad-dettalji mirquma: is-siġġu, l-imħadda, il-ħwejjeġ, il-fattizzi. Hu miet fl-1915 u ndifen hawn magħha. Iżda dan il-qabar jixhed ukoll storja oħra. Ara d-daqqiet li fih. Dawk toqob kkawżati mix-xrapnel għax daċ-ċimiterju ġieli ntlaqat waqt il-gwerra. Sfortunatament illum huwa abbandunat għal kollox.”

    Impressjonanti u mill-isbaħ. Inti u tħares lejhom, omm u iben mgħannqin f’tgħanniqa eterna, jagħtuk l-impressjoni li imħabbithom saħansitra rebħet fuq il-mewt u ma tantx trid wisq biex timmaġinahom ħajjin hemm quddiemek.

    F’mumenti hekk tapprezza s-serenità u l-ħemda tal-post. Jirnexxielek tibda tinnota is-sema kaħlana, il-fjuri u s-siġar u l-agħsafar jgħannu fil-friegħi tagħhom.

    “Dan il-post huwa sagru u jixraqlu r-rispett u l-kura. Hija għarukaża kif tiġi hawn u ssib dan l-abbandun kollu. Ilni niġi hawn is-snin u ftit li xejn nara xi tibdil. Il-post minsi għal kollox. Dawn il-monumenti li urejtek huma xogħlijiet imprezzabbli. Uħud minnhom qed jittieklu minħabba l-elementi u ż-żmien li għadda minn fuqhom. Jekk ser jibqgħu jitħallew għal rieħhom, il-ħsara li ser issirilhom ser tkun irreparabbli. Għaliex f’dan il-pajjiż ma nafu napprezzaw xejn? Mhux talli, niftaħru b’li ser isir ġdid u nitilqu dak li diġà hawn. Ħela, nuqqas ta’ ppjanar u mmaniġġjar ħażin tal-ħaddiema. Messu hawnhekk jintefgħu erbgħa min-nies li xogħolhom ikun il-manteniment tal-post. Biex ma nsemmux ir-restawraturi li huma meħtieġa.”

    Domna ħafna nduru madwar dan iċ-ċimiterju li donnu m’għandu l-ebda tarf. Aktar ma beda jgħaddi l-ħin, aktar bdejt inħossni qed nifhem x’jiġbed lil dan iż-żagħżugħ lejn dan il-post. Mhux il-mewt imma l-preżenza tal-arti u tal-arkitettura li jżommu ħajja l-memorja ta’ min ikun ħadimhom u ta’ dawk li l-arti tkun qed tirrapreżenta. U fuq kollox l-istorja tan-nies li jinsabu hemm.

    “Jiena nammira ħafna l-bniedem li ħadem fis-silenzju u b’sagrifiċċju imma imbagħad illum huwa minsi. Għalhekk nieħu pjaċir nintroduċi dan il-post lil nies oħra… biex nibqa’ nfakkarhom. Qed tifhem għala niġi hawn issa?” qalli Eman bi tbissima hekk kif bdejna ħerġin mill-kanċell il-barra. “Dik kienet biss togħma żgħira tal-post. Meta trid, nerġgħu niġu u nurik aktar.”

    Din id-darba ma nħsadtx. It-togħma tal-mewt għal dan il-post kienet marret. Tiskanta kemm il-perspettiva ta’ bniedem ieħor kapaċi tiftaħlek bibien li forsi inti b’forza tkun qed iżżomm magħluqa.

    Forsi anki min suppost qed jieħu ħsieb dan il-lok qed jagħmel l-istess. Forsi hu ż-żmien li anki hu jiftaħ għajnejh…

    (Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tal-24 ta’ Mejju 2009 u ġie wkoll magħżul minn Din l-Art Ħelwa biex jiġi ppremjat bil-ġieħ ta’ Prix D’Honneur fil-kompetizzjoni ta’ kitba dwar il-wirt kulturali mibni fl-2009)

    2009.05.24 / no responses / Category: Torca - Perspettivi