Oreste Chircop | Fiona Vella

Posts Tagged ‘Oreste Chircop’

Stilla Maltija f’Hollywood

Kull meta nsemmi lill-artist Malti Joseph Calleia, kważi kulħadd jaħseb li qed nirreferi għat-tenur lokali ta’ fama internazzjonali, Joseph Calleja. Imma dan tal-aħħar twieled tliet snin wara li miet l-attur Malti li f’Hollywood irnexxielu jikseb suċċess kbir, hekk kif hu ħadem aktar minn 55 film. Min-naħa l-oħra hija tassew ironika li ħafna minna jafu u probabbli jammiraw lill-artisti Charlton Heston, Jerry Lewis, Dean Martin, Marlene Dietrich, Rita Hayworth u Jane Russell, iżda fl-istess ħin, m’għandhomx l-iċken idea li dawn kollha deheru f’xi film mal-attur Malti Joseph Calleia. Għaldaqstant dil-ġimgħa ddeċidejt li niddedika dan l-artiklu għalih għax naħseb li dan l-individwu jixraqlu li jkun magħruf ħafna aktar mal-poplu tagħna. U min jaf? Forsi fl-aħħar xi stazzjon lokali jitħajjar jagħmel il-pass li jurina xi film minn tiegħu u mhux dejjem nirrepetu u nhedew b’films fejn jidhru biss atturi barranin. Meta se jitgħallem jirrispetta aktar lil niesu dan il-poplu tagħna?

Naturalment, la ħadd qatt ma kien wera interess biex jinfurmana dwar dan l-attur, anki jiena sirt naf bih wara ħafna snin. U kien għall-ħbieb tiegħi Eman Bonnici, Andrew Borda u Joseph Borda li finalment ġejt mgħarrfa b’din l-istilla Maltija f’Hollywood. Kull wieħed minn dawn il-ħbieb kellu storja differenti x’jirrakkuntali dwar Joseph Calleia fejn saħansitra wieħed minnhom kien ħabib tiegħu. Imma ejja nibdew il-ġrajja ta’ dan il-personaġġ mill-bidu…

Joseph Calleia twieled fl-4 t’Awwissu 1897 fl-inħawi tas-Saqqajja, ir-Rabat Malta. Missieru Pasquale oriġinarjament kien minn Bormla u kien perit. Meta ibnu kiber, huwa insista ħafna fuqu sabiex isir inġinier u b’din il-mira, Joseph beda jattendi l-Kulleġġ ta’ San Alwiġi f’Birkirkara. Min-naħa l-oħra, ommu Elena neè Falzon, kienet mill-Belt u din mill-ewwel intebħet li binha kien maqtugħ għal xorta oħra ta’ xogħol, partikolarment meta nnutat li Joseph kellu talent naturali għall-palk. Infatti, kienet hi li rawwmitu u għenitu biex jiżviluppa din il-kapaċità hekk kif hu beda jieħu sehem b’ruħu u b’ġismu f’kull attività tad-drama li kienet tittella f’dak il-kulleġġ. Hawnhekk ta’ min ikun jaf li fil-Kulleġġ ta’ San Alwiġi għad hemm rikordju sabiħ ta’ Joseph Calleia bħala student, hekk kif ikkonfermali Joseph Borda, ammiratur kbir tiegħu, meta huwa żar dan il-post u b’sorpriża kbira, lemaħ lil Joseph flimkien ma’ sħabu f’ritratt tal-klassi tal-1912.

Sfortunatament, fl-1906, omm Joseph mietet fl-età ta’ 37 sena u t-telfa tagħha binha ħassha ħafna. Min jaf jgħidilna jekk din kinetx waħda mir-raġunijiet għala fl-1914, fl-età ta’ 17 il-sena, huwa ddeċieda li jħalli lil Malta sabiex jipprova jsib xortih fil-qasam tal-ispettaklu f’pajjiż barrani? Li hu żgur kien li missier Joseph oġġezzjona ferm għal din l-għażla ta’ ibnu, anki minħabba li f’dak il-perjodu, ix-xogħol tal-ispettaklu kien meqjus bħala dnub. Tant hu hekk, li meta l-ġuvni baqa’ jinsisti li ried jitlaq, missieru wissieħ biex ma jużax kunjom il-familja. U Joseph ma ħasibhiex darbtejn biex minflok adotta kunjom nanntu, li kien Spurin.

Irridu niftakru li fl-1914 kienet tqanqlet l-Ewwel Gwerra Dinjija u infatti xi wħud mill-bliet kapitali tal-Ewropa kienu diġà sofrew id-danni tagħha. Imma lanqas din it-theddida ma qatgħet qalb Joseph Calleia hekk kif hu ħolom u xtaq bis-sħiħ li jagħmel xi ħaġa sinifikanti b’ħajtu. Possibilment huwa kien diġà nnota li kellu potenzjal qawwi u li leħnu kien jipprometti għall-affarijiet akbar meta f’età tant żagħżugħa, huwa kien diġà bena esperjenza fuq il-palk Malti, l-aktar fil-kant liriku, fejn hu saħansitra serva bħala tenur fit-Teatru Rjal.

Intant, in-namra tiegħu għall-qasam artistiku ħadet lil Joseph l-Ingilterra fejn hu ngħaqad ma’ grupp mużikali li beda jdur f’diversi ħwienet u swali biex joffri spettaklu ta’ daqq u kant. Wara sentejn jagħmel dan ix-xogħol, huwa kien ħabat jikseb kemmxejn popolarità iżda d-destin kellu ppjanat għalih opportunità ferm akbar. Ir-riċerkatur Eman Bonnici stqarr li x-xorti tajba li laqtet lil Joseph waslet għandu f’forma pjuttost stramba, hekk kif dan il-personaġġ kien qed jivvjaġġa fuq bastiment li ħabta u sabta għereq f’nofs ta’ baħar u b’xorti tajba, il-bastiment l-ieħor li ġabar lis-superstiti, ġarr lil kulħadd sa l-Istati Uniti – l-art tal-ħolm fejn ħafna jemmnu li kollox hu possibbli!

B’ta’ fuqu senduqu, Joseph sab ruħu f’pajjiż ieħor u hemm mill-ġdid kellu juri kuraġġ u perseveranza. Huwa ma damx ma sab xogħol bħala wejter u fl-istil uniku tiegħu, kien joqgħod ikanta waqt li jservi lill-klijenti. U eventwalment din it-tattika ħadmitlu għax darba minnhom, fost il-klijenti nzerta kien hemm wieħed li kien jorganizza l-ispettakli fi Broadway u meta sema’ leħen Joseph, dan offrielu x-xogħol minnufih.

L-ewwel xogħol teatrali ta’ Joseph deher fl-1926 taħt l-isem ta’ ‘Broadway’ u minn hemm huwa beda karriera ġdida. Skont Eman Bonnici, jidher li kien ix-xogħol ‘The Broken Wing’ li wassal lil Joseph għal aktar suċċess hekk kif dan l-ispettaklu ntalab biex jintuża għall-ftuħ tat-teatru Duke of York fl-Ingilterra. Diversi gazzetti f’dan il-pajjiż barrani bdew jiktbu dwar dan il-ġuvni Malti ta’ talent kbir u din l-aħbar waslet anki Malta. Dan qanqal lil missieru Pasquale sabiex jagħraf li wara kollox ibnu kien għamel għażla tajba meta ddeċieda li jidħol fid-dinja tal-ispettaklu u għalhekk huwa kkuntattjah u qallu li minn dakinhar ‘l hawn, kien qed jagħtih il-barka tiegħu biex juża kunjomu proprja. Joseph xtaq jikkuntenta lil missieru u b’hekk huwa beda jsejjaħ lilu nnifsu Joseph Spurin Calleja.

Minħabba d-dehra Mediterranja tiegħu, b’dak il-wiċċ mislut u b’dawk l-għajnejn skuri u profondi, Joseph ma damx ma beda jingħata rwoli ta’ gangster fix-xogħolijiet teatrali, hekk kif fis-snin tletin fl-Amerika bdiet tgħolli rasha l-Mafja. Din ir-realtà bdiet tiżvolġi anki fil-qasam tal-films, tant li l-kumpanija Warner Brothers Pictures kienet ħadet magħha l-aqwa atturi ta’ dik l-epoka biex jaħdmu partijiet ta’ gangsters, fosthom lil James Cagney, George Raft u Humphrey Bogart. Il-pubbliku beda jfittixhom ħafna dawn it-tip ta’ films u għalhekk il-kumpanija l-oħra tal-films, Metro Goldwyn Mayer, xtaqet ħafna li tidħol ukoll f’dan is-suq. Hi ma damitx ma tefgħet għajnejha fuq Joseph, l-aktar wara s-suċċess ġdid li kellu fil-parti tal-gangster Tony Mako fix-xogħol teatrali ‘Small Miracle’. U fi ftit taż-żmien Joseph sab ruħu jaħdem f’Hollywood u jidher fuq il-liżari taċ-ċinema.

Għall-ewwel film tiegħu ‘My Sin’, fl-1931, Joseph Calleia Spurin irċieva 8000 dollaru. Iżda taħt dak l-isem, ħadem biss film ieħor wieħed biss ‘His Woman’ peress li mbagħad hu ntalab iqassar ismu għax hekk kien twil wisq. B’hekk, Joseph reġa’ lura għall-isem oriġinali tiegħu, Joseph Calleia, fejn aktar kmieni kien diġà bidel l-ittra j ma’ l-ittra i, sabiex l-Amerikani jkunu jistgħu jlissnu kunjomu kif suppost.

Fis-sentejn li għamel mal-MGM huwa ħadem għaxar films fosthom il-film ‘Tough Guy’ (1936) fejn ħadimha ta’ Joseph ‘Joe’ Calerno. Ta’ min isemmu illi fl-1935 daħlet iċ-ċensura f’Hollywood u b’hekk il-gangsters ma setgħux jibqgħu jidhru aktar bħala eroj fil-films. Allura, għalkemm naraw lil Joseph jaħdimha mill-ġdid ta’ kriminal, fl-aħħar tal-film huwa jipiċċa maqtul. Madanakollu, għalina l-Maltin dan il-film għandu tifsira kbira ħafna għax nistgħu ngħidu li għall-ewwel darba, bis-saħħa ta’ dan l-attur, tlissnet il-lingwa Maltija waqt film li nħadem f’Hollywood. Dan ġara meta Joseph ġie mqabbad ikanta xi ħaġa biex jimla l-ħin waqt xena partikolari u f’dak il-mument, ġietu f’moħħu għanja folkloristika Maltija.

Meta l-kuntratt mal-MGM għalaqlu, dan l-artist ħa deċiżjoni riskjuża oħra hekk kif huwa għażel li jibda jaħdem għal rasu. Imma bħas-soltu, Joseph kien jaf sewwa x’inhu jagħmel għax ix-xogħol tiegħu bħala attur xorta waħda baqa’ għaddej qatiegħ. Fl-1938 huwa ħadem waħda mill-partijiet l-aktar għal qalbu – dik fi rwol ta’ pulizija Tuneżin fil-film ‘Algiers’ li għaliha huwa rebaħ il-Best Actor Award mill-kritiċi tal-Amerika.

Il-films li ħadem fihom dan l-artist Malti bdew deħlin anki f’pajjiżna. Imma mhux kollha għax uħud minnhom ġew iċċensurati. Fosthom kien hemm il-film ‘Full Confession’ (1939) fejn Joseph kellu l-parti ta’ qassis li ried jikkonvinċi qattiel sabiex jagħti ruħu f’idejn il-pulizija ħalli jeħles bniedem innoċenti li kien ser jieħu l-ħtija minfloku. Kien iċċensurat ukoll il-film ‘Valentino’ (1951) fejn l-attur Malti ħadem ir-rwol tal-manager ta’ Valentino. Film ieħor li nżamm kien ‘The Iron Mistress’ (1952) fejn f’waqt minnhom, Joseph jidher ibus lill-attriċi Mae West li dak iż-żmien kienet waħda mill-aktar nisa seduċenti ta’ Hollywood. Min jaf jekk din iċ-ċensura qattx nislet xi diżappunt f’qalb l-attur Malti? Iżda ċertament, skont Andrew Borda, Joseph Calleia kien ħassha ħafna meta ħuħ, Dun Anton Calleja, irrifjuta l-flus li bgħatlu bħala rigal peress li dan saħaq li dawk kienu flus id-dnub u li għalhekk l-artisti ta’ Hollywood kienu ser jispiċċaw kollha l-infern!

Fir-realtà qatt ma nstema’ xi skandlu dwar dan l-attur. Anzi, fl-agħar waqtiet tat-Tieni Gwerra Dinjija, bħal ħafna atturi oħra, Joseph ngħaqad bħala membru mal-United States Organizations sabiex joffri spettaklu lit-truppi bil-għan li jgħollulhom il-moral. Minn ritratti li rnexxielu jakkwista Joseph Borda naraw illi Calleia kien ġie jagħti dan is-servizz anki f’Malta fl-eqqel żmien tal-gwerra u meta ra l-bżonn tal-poplu Malti, huwa daħħal idejh fil-but u għen personalment.

Għalkemm Joseph kien jgħix l-Amerika f’dar lussuża flimkien ma’ martu Eleonora nee’ Vassallo, li kienet bint emigrant Malti, huwa qatt ma nesa lil Malta, lil niesha u l-lingwa tagħha. Infatti, mhux darba u tnejn li l-familjari tiegħu kienu jsibuh ma’ wiċċhom għall-għarrieda kull darba li kien ifettilu jżur lill-gżejjer tagħna. U meta huwa rtira minn Hollywood, fl-età ta’ 66 sena, awtomatikament qalbu ġibditu lura lejn art twelidu fejn mar joqgħod f’dar bl-isem ‘Joel’ fi Triq Imrabat, tas-Sliema. F’din id-dar, Joseph installa l-istess sistemi li kellu fl-Amerika bħal ngħidu aħna l-intercom, il-lift u l-arja kkundizzjonata – oġġetti li f’pajjiżna l-Maltin qatt ma kienu raw. Iżda min-naħa l-oħra, Joseph baqa’ pjuttost bniedem sempliċi għalkemm riservat u lil ħbiebu kont tgħoddhom fuq is-swaba ta’ jdejk.

Fost dawn kien hemm Andrew Borda li rnexxielu jsir jafu billi kien midħla tat-tenur Oreste Chircop; ħabib antik ta’ Calleia. Andrew ma jinsa qatt l-ewwel darba li daħal fid-dar ta’ dan l-attur li tant kien ilu jammira, fejn tul l-indana tat-taraġ huwa jilmaħ salt ritratti li kienu juru lil Joseph fil-partijiet differenti li kien interpreta matul is-snin. L-istess jiftakar il-mumenti ħelwin li huwa qatta’ flimkien ma’ dan l-attur, kemm f’daru fejn spiss dan kien iħobb joqgħod ikanta u jdoqq il-pjanu, kemm il-knisja peress li Joseph kien bniedem reliġjuż ħafna u anki waqt id-dawriet sbieħ fil-kampanja, speċjalment lejn l-inħawi tal-Madliena li kienu l-favoriti tiegħu.

Andrew lmenta miegħi li akkost li Joseph Calleia kellu fama internazzjonali, meta dan l-attur kien ikun għaddej mit-triqat Maltin, ftit li xejn kienu jgħarfuh nies. Min-naħa l-oħra huwa baqa’ miftakar sewwa f’Hollywood, tant li fis-snin 70, Joseph irċieva telegramma mingħand il-produttur tal-films Francis Ford Coppola, fejn dan kien qed joffrielu l-parti prinċipali ta’ Don Vito Corleone fil-film li kien ser jaħdem – ‘The Godfather’. Imma nzerta li Joseph kien għaddej minn mumenti ta’ swied il-qalb minħabba li fl-1967, huwa tilef lil martu Eleonora u ma ried jaf b’xejn aktar. Infatti huwa ma aċċettax din il-parti li eventwalment ngħatat lil Marlon Brando u għaliha dan irċieva l-ġieħ ta’ Best Actor fl-Academy Awards.

Joseph Calleia ħalla din id-dinja fil-31 t’Ottubru 1975, fl-età ta’ 78 sena. Eman Bonnici spjegali kif f’pajjiżna ma tħabbar l-ebda avviż u ma saret l-ebda ċerimonja biex tinforma lill-poplu Malti li konna tlifna lil wieħed minn tagħna. Deheret biss xi informazzjoni qasira u ritratt tat-tebut tiegħu dieħel fl-Addolorata segwit minn korteo żgħir ta’ nies, l-għada tal-funeral fil-ġurnal Times of Malta. Minflok, ironikament, minħabba li dan l-artist sikwit ħadem il-parti ta’ Sqalli, bi żball, l-istazzjon televiżiv Taljan RAI ħabbar bi prominenza li f’Malta, kien miet l-attur Taljan Joseph Calleia. Lanqas il-lapida ta’ l-irħam fiċ-ċimiterju, fejn hemm ismu minqux flimkien ma’ dawk ta’ familjari oħra tiegħu ma jindika l-kobor ta’ dan il-Malti u ftit ftit dan il-bniedem intesa mal-mogħdija taż-żmien.

Kien biss fl-1997 meta bħala memorja tal-100 sena minn twelidu, nħarġu żewġ bolol kommemorattivi ta’ Joseph Calleia. U kellhom jgħaddu ħafna aktar snin sakemm fl-2005, Eman Bonnici, li kellu biss 15 il-sena, irnexxielu jħajjar lill-iskultur famuż Rabti Anton Agius sabiex jaħdmu bust għal dan l-attur, liema xogħol Anton wettqu bla ħlas. Intant, fir-raħal tal-Imtarfa hemm ukoll triq imsemmija għalih. Imma niddubita kemm mir-residenti jafu tassew min kien Joseph Calleia. Tgħid għad jasal iż-żmien meta dan il-personaġġ kbir jingħata rikonoxxenza nazzjonali?

Aktar informazzjoni dwar dan l-artist issibuha fuq Facebook: Maltese Hollywood Star Joseph Calleia.

(Dan l-artiklu ġie ppubblikat fis-sensiela KOBOR IL-MALTI (2 parti) fit-Torċa tal-11 ta’ Mejju 2014)

Share on Facebook

2014.05.11 / no responses / Category: Torca - Features & Articles
ID-DINJA ANTIKA TA’ TFULITI

Li kieku kellek l-opportunità li treġġa’ lura l-arloġġ u tgħix mill-ġdid żogħżitek, x’tagħżel? Il-preżent jew il-passat?

Niftakar li meta kont tifla kont nixtieq ħafna li jkolli dar tal-pupi…. waħda bħal dawk li kont nara fuq il-kotba li kienu jagħtuna naqraw l-iskola jew li kont nissellef mill-librerija. Kienet tkun dar kbira, imqassma bi kmamar sbieħ u mimlija b’għamara ċkejkna. Il-karozza kienet tkun ipparkjata fil-garaxx, iż-żwiemel jistrieħu fl-istalel u pjanti mill-isbaħ kienu jżejnu l-konservatorju mal-ġenb tad-dar. Kont nintilef inħares lejn l-istampa filwaqt li noħlom li meta nikber ikolli dar bħalha eżatt. Naturalment ma kellix idea kemm ridt flus biex nixtri dar bħal dik. Ta’ tifla li kont, lanqas biss kont intbaħt li anki biex nixtri dar tal-plastik kienet problema dak iż-żmien.

Minflok, missieri b’ħafna mħabba u paċenzja kien għallimni kif nikkonverti kaxxa mdaqqsa tal-kartun f’dar tal-logħob. Konna npinġu l-bibien u t-twieqi mad-dawra tagħha u mbagħad naqtgħuhom min-nofs bl-imqass biex jinfetħu. Wara konna naqsmu l-kaxxa permezz ta’ żewġ kartuniet u b’hekk kien ikolli erbat ikmamar. Il-bqija kien kollu f’idejja hekk kif kont naqbad biċċiet tal-karti u npinġihom biex nagħmel il-wallpaper, l-art u dak kollu li jiġini f’moħħi. Il-ġugarelli ż-żgħar li kienu joqogħdu fil-kmamar, kollha kont insibilhom xi post x’imkien…. anki lil xi suldat li kont nieħu baxx baxx mingħand ħija. L-immaġinazzjoni kienet is-sigriet tal-kuntentizza tiegħi.

Illum binti għandha dar ċkejkna tal-pupi imma bilkemm tħares lejha. Lanqas taf b’liema ġugarell ser taqbad tilgħab daqs kemm għandha. Kamra mimlija ġugarelli jixxenqu biex jintrefgħu u jilgħabu ma’ xi ħadd. Ġieli jagħtini li nintefa’ nilgħab bihom jien imma l-ħajja mgħaġġla ta’ daż-żmien ftit tħallilek ċans…. Għaldaqstant ħassejtni tassew kurjuża meta l-ħabiba tiegħi Liliana tarrfitli illi taf wieħed illi jikkollezzjona d-djar tal-pupi. “Huma l-għożża tiegħu,” qaltli. “Issa nlaqqgħak miegħu u tifhem għaliex.”

Reginaldo Schembri laqagħni għandu daqs li kieku kien ilu jafni s-snin. Illum jgħodd it-73 sena imma għadu fuq ruħu mhux ħażin. Inkejjuż u ċajtier u kif kienet qaltli Liliana, d-djar tal-pupi huma d-dinja tiegħu.

“Ejja ħa tarahom, ejja,” sejjaħli l-ġewwa f’daru hekk kif beda jagħti l-istruzzjonijiet lil bintu Suzanne biex tiftaħ il-faċċati tad-djar waħda wara l-oħra.

“Dan il-passatemp l-ieħor tiegħu tafx, li jgħajjatli l-ħin kollu,” lissnet bit-tbissima Suzanne hekk kif b’paċenzja u bi ħlewwa kbira bdiet iżżarma l-faċċati tad-djar kbar li għandu Reginaldo f’diversi kmamar.

“35 sena ilu ħdimt l-ewwel dar. Kont ħdimtha kollha jien, bl-għamara b’kollox. Wara li lestejtha kont tajtha lit-tifla ta’ ħabib tiegħi,” beda jgħidli. “Imbagħad ħames snin wara ħdimt din id-dar bil-faċċata ċelesti. Din ukoll ivvintajtha kollha jien mill-bidu. Interessanti illi l-għamara li fiha hija dik li kelli fid-dar tiegħi fiż-żmien li ħdimtha. Innota l-gwardarobba kemm fiha xogħol,” kompla jispjegali b’ħeġġa, “dik għamiltha kollha jien b’idejja! Għandi għodda ċkejkna biex naħdem dawn l-affarijiet imma bis-sega tal-arkett nagħmel kollox. Dak kollu li jiġini f’moħħi.”

“Ifakkruni f’żogħżiti,” qalli malli staqsejtu x’inhu l-iskop li jikkollezzjona dawn id-djar. “Permezz tagħhom inżomm l-isbaħ memorji tiegħi ħajjin.”

Staqsejtu x’kien ix-xogħol li kien jagħmel meta kien żagħżugħ….

Jien kont naħdem bħala kuntrattur ma’ missieri Ġużè Schembri. Missieri kien bniedem magħruf u maħbub ħafna. Kien negozjant kbir u kien iħaddem bosta nies miegħu. L-ewwel kellu banka tal-lottu imbagħad rama garaxx bil-karozzi tal-kiri. Ftit ftit kellu wkoll fabbrika tal-madum, tax-xemgħa u oħra tal-għaġin. Meta fl-1939 missieri żar l-Amerika, huwa baqa’ mpressjonat ferm bir-Radio City Theatre t’hemmhekk. Tant hu hekk illi meta rritorna Malta qalilna illi jekk xi darba jibni teatru jsemmih l-istess. U hekk għamel! Baqa’ baqa’ sakemm bena r-Radio City Opera House li kienet magħrufa ħafna għall-operetti, t-teatrini u għall-artisti famużi li kienu joffru l-isbaħ spettakli fih.”

Xtaqtu jsemmili xi nies magħrufa li jiftakar jieħdu sehem…

“Ma nista’ qatt ninsa lill-Prinċipessa Russa Nathalie Poutiatine li kienet ballerina mill-iprem. Min jaf kemm qattajt siegħat sħaħ inħares lejha tiżfen! Kien jiġi wkoll ikanta t-tenur Malti Oreste Chircop. Lil Oreste jien niftakru għadu qed jitgħallem ikanta. Kien jitħarreġ għand Madame Ravaglia f’dar fil-Ħamrun li hi kienet tikri mingħand missieri wara li kien waqa’ t-Teatru Rjal bil-gwerra.”

Reginaldo intilef jirrakkuntali dwar il-passat tiegħu. Kienet ovvja ħafna l-ammirazzjoni li huwa kellu lejn missieru li barra li kien bniedem ħabrieki, kien ukoll benefattur kbir.

“Fir-Radio City darba nħadem dramm bl-isem ‘Il-magħżula minn Alla’ li kien jirrakkonta l-ġrajja ta’ Fatima. Kien deher fuq ħamest’ijiem u l-flus li kienu nġabru, kienu ngħataw bħala fondi għall-bini tal-Knisja ta’ Fatima li hemm fil-Guardamangia.”

Ġużè Schembri kien ukoll politiku li wara l-qasma fil-Partit Laburista kien għażel li jaħdem flimkien mat-Tabib Boffa. Kien f’dawn iż-żminijiet illi l-familja Schembri għamlet ħbiberija mar-Reġina Eliżabetta.

“Konna nikrulha l-Villa Guardamangia meta kienet tiġi Malta. Mhux darba u tnejn li fil-għodu kont immur inżurha u nsibha tixxemmex fuq it-taraġ. Kienet mara mill-aħjar magħna imma isma’ din,” qalli Reginaldo b’ħarsa mqarqċa. “Darba minnhom dehrilha illi waħda mit-twieqi tal-villa kellha bżonn laqgħa żebgħa u qabbdet lil min jiżbogħilha kif riedet hi. Taf li mbagħad naqqsitilna l-ispejjeż li ħallset, mill-kera li kellha tagħtina?”

Il-familja Schembri għamlet żmien tgħix f’Villa Parisio, Ħal-Lija. Imma Reginaldo li kien il-ħames wild, jiftakar illi l-biċċa l-kbira ta’ ħajtu qattagħha jgħix f’Villa Guardamangia. Bħala residenza tas-Sajf l-familja kellha wkoll il-Villa Rosa, f’San Ġorġ.

“Kien f’dawk l-inħawi li ltqajt mal-mara tiegħi Tereża. Hi kienet taħdem ir-rakkmu ma’ Grixti tal-Belt. Niftakarha ċara l-ewwel darba li rajtha. Kont għedtilha int għalija. Anki hi ħadet grazzja miegħi mill-ewwel imma ma stajtx ngħid l-istess għall-kunjata li ma riditni b’xejn. Akkost li kont noqgħod inżiegħel biha u ndawwarha bil-karozzi lussużi li kellna! Iżda maż-żmien din l-istorja nqallbet ta’ taħt fuq għax qabel ma mietet kienet sejjħitli ħdejha u qaltli ‘Qatt ma rajt raġel bħalek.”

B’nostalġija kbira f’għajnejh Reginaldo kompla jirrakkuntali kif martu mardet meta kienet għadha fit-tletinijiet tagħha….

“Għamilt minn kollox biex naraha mfejjqa. Meta kienet għamlet l-aħħar ġranet tagħha fl-Isptar San Luqa kont norqod ħdejha kuljum. Iżda b’dispjaċir kbir tiegħi xorta waħda mietet u ħallietni. Ma nista’ ninsiha qatt. Lilha biss ħabbejt. Qatt ma ridt nerġa’ niżżewweġ. Kont naf li mhu ser insib lil ħadd aktar bħalha. Għadni naħseb fiha kuljum u nixtieq li qegħdha hawn ħdejja…. Għalhekk dan l-istil ta’ djar, din l-għamara. Nagħmel siegħat ħdejhom u mbagħad nagħlaq għajnejja u nibda nimmaġinani f’dawk iż-żminijiet meta kont ngħix ġo djar bħal dawk, niġri minn kamra għall-oħra.”

Waħda mill-aktar djar għal qalbu hija l-Grosvenor Hall, dar li fiha ftit aktar minn ħames piedi għoli.

“Ilni naħdem fuqha s-snin. Biex tlestiha dar bħal din trid ħafna xogħol u paċenzja.”

Tlabtu jispjegali pass pass kif tinbena dar tal-pupi…

“Jiena nirċievi numru ta’ rivisti mingħand kumpaniji li jbiegħu dawn id-djar. Ikolli nammetti miegħek illi anki nħares lejhom biss fuq l-istampi nitgħaxxaq. Minn fuqhom inkun nista’ nagħżel it-tip ta’ dar li tolqotni. Id-dar tiġi f’kit, biċċa biċċa. Tkun tista’ tagħżel id-dar miżbugħa lesta, la kemm tgħaqqadha flimkien. Imma jien nippreferi nagħmel kollox jien skont il-gosti tiegħi. Anki l-madum nagħmel jien, kaxxa kaxxa, waħda sewda u waħda bajda kontra xulxin u noqgħod inwaħħalhom bil-mod. Mhux la kemm taqbad u tagħmilhom dawn l-affarijiet. Irid ikollok ċertu ħila u ħafna dedikazzjoni. L-għamara nordnaha minn fuq l-istess rivisti. Togħġobni ħafna l-għamara stil Vittorjan, bħal dik li kien ikollna ġod-djar tagħna f’żogħżiti. Għandi wkoll dar li żejjintha b’għamara fuq stil antik Malti u ġiet sabiħa ħafna wkoll. Hu daqsxejn passatemp għali għax kollox jiswa l-flus imma jien naf naħdem xi wħud mill-affarijiet u nżidhom fid-djar tiegħi. Ara dawk l-inkwadri per eżempju… qed tarahom? Dawk jien u l-mara,” urieni Reginaldo hekk kif beda jidħak bil-qalb u jurini l-oġġetti żgħar u ħelwin li mela l-kmamar tad-djar tal-pupi bihom. “Dak li jagħmilhom uniċi… l-irtokki personali tiegħek. Dawk il-ballavostri jien żidthom. Anki dawk it-tapiti, il-purtieri, l-arloġġ antik Malti, il-platti taċ-ċeramika mal-ħitan u t-terrazzini. Il-bibien per eżempju kienu bojod imma jien tajthom lil wieħed mastrudaxxa biex jagħtihom il-lostru. Hekk għandhom dehra professjonali u aktar realistika. U dawk il-linef ordnajthom apposta mingħand kumpanija li taħdem il-ħġieġ.”

Mal-ewwel daqqa t’għajn ma kontx intbaħt bihom dawn l-oġġetti kollha li beda jindikali. Imma ftit ftit, permezz tal-entużjażmu tiegħu, bdejt nifli l-kmamar aħjar u aktar ma beda jgħaddi l-ħin, aktar stajt nara d-dettalji u nifhem x’ifisser dan il-passatemp għalih.

Kull kamra ġo kull dar kienet imżejjna b’mod realistiku, bl-aċċessorji kollha meħtieġa u b’ħafna lussu wkoll. Ġo waħda mill-kmamar tal-ikel, kien hemm sett sħiħ ta’ platti u kikkri taċ-ċeramika mpoġġija fuq il-mejda, donnhom għal-lest sakemm jaslu l-mistiedna. Minn wara l-ħġieġ tagħhom, l-armarji fil-kmamar differenti, kienu mogħnija bi platti u buqari ċkejknin… kollox irranġat sabiħ daqs li kieku l-id ta’ mara ħawtiela kienet tieħu ħsiebhom. L-umbrella kienet lesta għax-xita fl-entrata, il-kpiepel sbieħ tax-xemx imdendlin u ppreparati għall-ħarġa, il-gazzetti tal-ġurnata mpoġġija ħdejn is-sufan u d-dawl kien jixgħel fil-linef kbar u fil-lampi ta’ ħdejn is-sodod. Li kieku l-pupi li kienu qed iżejjnu l-kmamar kellhom jieħdu l-ħajja, ma kienu ser isibu xejn nieqes biex jgħixu ħajja mill-aħjar.

“Qatt ma tlesti għax dejjem issib xi ħaġ’oħra x’tivvinta. U jien dak li noħlom bih nibqa’ nsostni fuqu sakemm nagħmlu. Hekk ngħaddiha l-ġurnata.”

Reginaldo ħadni f’kamra żgħira mdawwra bl-affarijiet kollha li jkollu bżonn għal dan ix-xogħol: kolla, kuluri, żebgħa, biċċiet irqaq tal-injam, makkinarju u mitt ħaġ’oħra.

“Inħoss sodisfazzjon u nofs meta nkun qed naħdem fuq id-djar tiegħi. Permezz tagħhom inżomm ħaj dak iż-żmien li dari kont ngħix fih. Iż-żmien modern ta’ llum xejn ma jolqotni. Nippreferi d-dinja antika ta’ tfuliti. Ikun hemm min jidħak meta jismagħni nitkellem hekk. Imma f’żogħżiti jiena għext f’kuntentizza kbira u hemm irrid nibqa’ ngħix,” sostna Reginaldo hekk kif induna li kienet iċċaqalqet biċċa għamara minn postha u sejjaħ lil Suzanne biex tiġi tirranġahielu malajr.

(Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tat-23 t’Awwissu 2009)

Share on Facebook

2009.08.23 / no responses / Category: Torca - Perspettivi