pasturi | Fiona Vella

Posts Tagged ‘pasturi’

IR-RAKKONT TAL-AKBAR ĠRAJJA

Skont W J Cameron “Kien hemm biss Milied wieħed…. il-bqija huma kollha anniversarji.” U ħadd ma jista’ jlumu għax hekk hu. Forsi għalhekk li aktar ma jgħaddi ż-żmien, is-sinifikat oriġinali tiegħu qiegħed dejjem kull ma jmur jintilef u jinbidel fit-tema ta’ festini u xalar. Madanakollu b’xorti tajba mhux kollox mitluf għax fil-qalba ta’ ċertu djar, wieħed għadu kapaċi jiltaqa’ mat-tifsira ġenwina tal-Milied. Infatti dil-ġimgħa hekk kif mort inżur il-kollezzjoni grandjuża tal-Milied ta’ Anton Galea fir-Rabat Għawdex skoprejt illi għalih il-Milied qatt ma jgħaddi peress li hu sab mezz kif jibqa’ jgħixu f’kull jum matul is-sena.

“Il-Milied minn dejjem kont inħobbu imma nistqarr li qatt ma bsart li għad ikolli dil-kollezzjoni tant kbira! Però donni li b’xi mod antiċipajt li dawk il-pasturi sempliċi li kont nilgħab bihom meta kont żgħir, kellhom xi darba jfissru ħafna aktar għax dejjem bżajt għalihom u qatt ma kissirthom. Illum li għandi 76 sena, dawn il-pasturi huma prezzjużi ħafna għalija, anki jekk wiċċhom u surithom mhumiex daqshekk sbieħ. Imma huma jirrappreżentaw tfuliti u jqanqluli nostalġija kbira kull darba li nħares lejhom.”

Ħafna minn dawn il-pasturi antiki huma miġbura ġewwa vetrini apposta fejn ġurnata wara l-oħra dawn ifakkru dil-ġrajja qaddisa. Fl-istess ħin huma wkoll rikordju tas-snajja’ Maltin.

“L-ewwel pasturi tiegħi kienu tat-tafal. Kont xtrajthom mingħand Majsi Zahra li kien pasturar Għawdxi. Wara bosta snin magħluqin fil-kaxxi, darba minnhom iddeċidejt li nqabbad lil Toni Buhagiar minn Birżebbuġa biex jaħdimli presepju b’ambjent Għawdxi ħalli nkun nista’ npoġġiehom fih u b’hekk inkun nista’ ngawdihom matul is-sena kollha.”

Iżda n-namra tant qawwija mal-ġrajja tal-Milied seħħet meta ħuħ Joseph Galea waqqaf il-grupp Għaqda Ħbieb tal-Presepju Għawdex-Malta li kienet l-ewwel waħda tax-xorta tagħha fil-gżejjer Maltin.

“Probabbilment ħija jħobbu ħafna aktar minni l-Milied għax kieku ma kienx jidħol għal biċċa xogħol bħal din. Stinka ħafna biex rawwem din l-għaqda u llum huwa kburi li hemm bosta membri mseħbin fiha li huma dilettanti kbar tal-Milied. Naturalment jiena kont wieħed minn tal-ewwel li sirt membru u hekk kif bdejt niġi espost għat-tagħlim ta’ ċerti nies tas-sengħa li ta’ kull sena jiġu juruna kif isir dax-xogħol konness mal-presepji u l-pasturi, bdejt nitħajjar immidd idejja jien ukoll f’dal-qasam. Barra minn hekk, bħala membru ta’ din l-għaqda, darba f’sena jkolli l-okkażjoni li nattendi għall-kungress li jsir l-Italja, filwaqt li kull erbgħa snin isir kungress internazzjonali f’Innsbruck fejn jinġabru għad ta’ dilettanti bħali tal-presepju. Waqt dawn il-mawriet nieħu ħafna ideat ġodda u nistħarreġ il-possibilità tal-użu ta’ materjali differenti minn dawk li aħna mdorrijin naħdmu bihom hawnhekk. Dawn l-esperjenzi jibqgħu stampati f’moħħi u nirritorna lura lejn pajjiżi kollni mħeġġeġ u mħajjar biex noħloq presepju ġdid. Finalment bl-iskop li jkolli biċċa xogħol ġdida x’nesebixxi kull sena fil-wirja li torganizza l-għaqda, sibt ruħi qed nibni presepju wara l-ieħor sakemm illum spiċċajt biex għandi kollezzjoni sħiħa.”

Ta’ min jgħid li dawn il-mawriet f’pajjiżi oħra jservu wkoll sabiex Anton jaħtaf l-opportunità biex jgħarrex għal xi sett ta’ pasturi jew xi presepju interessanti ieħor x’iniżżel miegħu lejn Malta.

“Ormaj għandi mijiet ta’ pasturi u presepji ta’ kull daqs, xorta u materjal. Ara, dan presepju tal-kartun li jmur lura għaż-żmien ta’ qabel it-tieni gwerra dinjija u kont xtrajtu mill-Amerika, filwaqt li dal-presepju ċkejken ġie maħdum mill-injam taż-żebbuġ u xtrajtu mill-Iżrael. Dan is-sett ta’ pasturi huwa tal-porċellana u ġibtu minn Lourdes, mentri dan il-presepju li hu maħdum mill-lava u hu mżejjen bil-pasturi tat-terracotta xtrajtu minn Catania. Dan is-sett imżejjen biż-żrar akkwistajtu minn Taranto u dan bil-pasturi mlibbsin huwa minn Napli.”

Baqa’ għaddej ifehemni d-dettalji dwar din il-kollezzjoni fejn fosthom urini wkoll presepju tax-xemgħa, presepju maħdum f’bajda u tnejn oħra f’ġewża u f’lewża. Presepju ċkejken ieħor kien imqiegħed f’kaxxa tas-sulfarini, filwaqt li ieħor iċken kien imsawwar fir-resin u saħansitra kien hemm bżonn lenti biex tara s-sett ta’ tmien pasturi rqaq li kien mogħni bihom! Ovvjament kellu wkoll xogħolijiet lokali li kollha kellhom xi ġrajja interessanti marbuta magħhom.

“Dal-presepju ċkejken tahuli Victor Darmanin mill-Kalkara u hu l-minjatura ta’ presepju akbar li ħadem lil xi klijent tiegħu. Dan sett ta’ pasturi li għaddhieli l-ħabib tiegħi Għawdxi Toni Portelli li sfortunatament m’għadux magħna. Kif qed tara, ma kienx laħaq żebagħhom kollha imma għalija dak hu l-preġju tagħhom għax hekk ifakkruni kif kien tahomli hu. Dan il-presepju huwa ta’ Mary Haber minn Raħal Ġdid u dan ta’ Jesmond Micallef minn Ħal-Qormi. Dawn t’hawn huma sett pasturi għal qalbi ħafna għax kien għamilhom pazjent li kien jinsab fi sptar mentali. Niftakar darba kont mort inżur lil xi ħadd hemmhekk u nara lil dan l-individwu jħokk xi ġebel mal-ħajt. Intbaħt li peress li ma setax ikollu strumenti, kien qed jagħmel hekk biex jagħtihom il-forma u mbagħad permezz ta’ musmar kien ikompli jigref il-fattizzi tal-pasturi.”

Aktar ma bdejt nisma’ dwar dan id-delizzju, stajt nagħraf li fir-realtà dan kellu bosta saffi ta’ sinifikati: fosthom biex iservi ħalli jgħaqqad il-kulturi u d-drawwiet ta’ pajjiżi differenti.

“Mhux darba u tnejn li nistiednu lil xi dilettanti barranin f’pajjiżna sabiex anki huma jintroduċu ruħhom max-xogħol tagħna. Il-presepju Malti għandu numru ta’ karatteristiċi tiegħu bħall-użu tal-imtieħen tar-riħ u anki ċertu forom ta’ djar bħal per eżempju fl-istil Għawdxi ġieli ninkludu l-galleriji antiki li Għawdex hu magħruf ħafna għalihom. Imbagħad hemm ukoll pasturi partikolari li ma ssibhomx fi presepji barranin bħal ngħidu aħna x-xabbatur, l-imgħaġġeb, l-adoratur, id-daqqaqa u l-bejjiegħa lokali u x-xrik (li jkunu żewġ pasturi mgħannqin flimkien). Uħud minn dawn il-pasturi jinbiegħu wkoll bl-ilbies tradizzjonali tagħhom u dawn huma mfittxija ħafna mill-barranin.”

Intant min-naħa tiegħu Anton irnexxielu jadotta s-sengħa tad-dijorama; fejn presepju jkun mibni bħallikieku kien sett fuq palk u allura jkollu l-perspettiva ta’ dak li hu viċin u dak li hu bogħod.

“Meta waqaft mix-xogħol li kelli bħala għalliem tal-arti għax ħriġt bil-pensjoni, stajt niddedika aktar ħin għal dan id-delizzju. Ftit ftit bnejt sett ta’ sebgħa episodji li juru l-fażijiet differenti li wasslu għat-twelid tal-Bambin. L-ewwel dijorama li għamilt kienet turi t-twelid innifsu u personalment nemmen li hija waħda mill-aqwa xogħolijiet li qatt għamilt. L-għan prinċipali tad-dijorama huwa li jagħti sfond lix-xena u allura n-naħa ta’ wara tagħha ma tkunx kwadra imma fit-tundjatura, kemm biex ma toħloqx dellijiet u anki biex tagħti l-impressjoni tal-wisgħa. Apparti x-xogħol dettaljat li fihom biex toħloq ix-xena nnifisha, dawn id-dijorami jkunu qed jaħbu fis-saqaf tagħhom il-bozoz, il-wires u l-extractor biex jagħtu dehra sabiħa u raffinata. Barra minn hekk il-kuluri nfushom ikunu qed inisslu l-karattru tal-istorja bħal ngħidu aħna għat-tħabbira tal-Madonna għażilt il-kulur bajdani, filwaqt li ż-żjara għand Eliżabetta hija aktar ħamranija biex tagħti l-aspett ta’ nżul ix-xemx. Meta l-koppja marret tinkiteb għaċ-ċensiment il-kulur huwa aktar naturali imma mbagħad meta l-koppja kienet qed tfittex lukanda l-kulur huwa ikħal skur għax kien dieħel il-lejl.”

Sibt li l-kollezzjoni ta’ Anton kienet ħafna akbar milli tani x’nifhem għax ma riedet tispiċċa qatt! Infatti biex idaħħal il-kollezzjoni kollha huwa qiegħed ftit ftit jimla l-kmamar tad-dar kollha u s’issa rnexxielu anki jinżel mal-ħajt tat-taraġ bil-vetrini tiegħu, kollha magħluqin wara l-ħġieġ u mgħottija b’purtieri tad-drapp biex ix-xogħolijiet jitħarsu mill-ħsara tad-dawl.

“Dis-sena ma kellix aktar post fejn inpoġġi l-oġġetti li kont xtrajt. Għalhekk ordnajt dawn il-vetrini li hawn fit-taraġ u sakemm il-mara marret qadja ta’ nofs ta’ nhar, waħħalthom malajr u sabithom lesti hawn. Ma tantx ħadet gost bija u kelli nwegħedha li mhux se nkompli ninżel aktar ‘l isfel!”

Imma x’inhi dil-passjoni li ġġiegħel lill-kollezzjonist jibqa’ jixtri presepju wara l-ieħor li wara kollox qed jirrakkuntaw l-istess ġrajja?

“Għadilli tassew kollha juru l-istess xeni, fil-kumplessità u fit-totalità tagħhom ta’ tqassim, materjal, pasturi u kuluri, kollha jkollhom dak il-karattru partikolari li jiddistingwihom minn xulxin. Għalija din il-kollezzjoni hija ħajti u sserraħħni ħafna bħala delizzju. Meta nkun qiegħed fil-kamra tax-xogħol qed noħloq xi ħaġa ġdida biex inżid magħha, inħoss serenità kbira f’qalbi. Nittama li meta jiġi ż-żmien li din il-kollezzjoni tgħaddi f’idejn oħra, din tibqa’ apprezzata u maħbuba bħal kif dejjem żammejtha jien. Nixtieq ħafna li ma tispiċċax miegħi u li għand min issib ruħha jagħraf l-imħabba u d-dedikazzjoni li ssawret bihom.”

Tiskanta l-ideat li jiġu f’moħħ l-artist kultant! F’naħa minnhom, Anton urieni presepju li hu fforma ġewwa nkwatru li hu u martu kienu qalgħu fit-tieġ. Imma xejn ma mpressjonani daqs il-presepju li hu rnexxielu jarma ġewwa l-ewwel sett tat-TV li kellu!

“Moħħi l-ħin kollu għaddej fuq dawn l-affarijiet, tant li anki jekk inkun inkwetat fuq xi ħaġa, ngħid ħa naħseb fuq xi oġġett li nista’ nagħmel dal-Milied u b’hekk ninsa l-problemi kollha. Darba minnhom wara li ġejna mill-Ġermanja, iddeċidejt li noħloq presepju mhux tas-soltu fejn ix-xena tat-twelid ambjentajta ġo dar tal-injam imdawwra bis-silġ. Darb’oħra waqt li kont għaddej f’park fi Vjenna, sibt biċċa zokk interessanti u ġibtu miegħi sakemm finalment akkwistajt pasturi żgħar minn Napli li stajt nirranġah bihom. Għall-kuntrarju, ġurnata oħra xtrajt sett ta’ pasturi tal-ħġieġ minn Venezja biex imbagħad bnejtilhom sfond bil-ħġieġ ikkulurit li ġbart minn fuq ir-ramel tax-xtajtiet tagħna.”

Emmnuni, kelli bżonn is-siegħat biex nara l-kollezzjoni kollha. Fosthom Anton kellu bambin iswed maħdum bix-xemgħa li probabbilment jgħodd il-250 sena. L-aktar presepju għal qalbu huwa dak li għamlitlu n-neputija tiegħu Hilda meta kellha sitt snin. U bħalissa jinsab kuntent ferm bl-aħħar presepju li ħadem fuqu biex jesponih għal-wirja ta’ din is-sena.

“Fir-realtà jiena ngħix il-Milied is-sena kollha għax il-ħin kollu għaddej nara x’ser nivvinta biex naħdem għal din il-festa li hija tant għal qalbi. Meta nħares lura lejn ix-xogħol, l-impenn u l-investiment li ddedikajt għal din il-kollezzjoni ma jiddispaċini xejn għax naf sewwa li min-naħa tagħha hi tatni u għadha tagħtini ħafna ferħ lura. Fosthom tgħini nġedded il-memorji ta’ meta bħala tfajjel ċkejken kont nistenna b’tant ħerqa l-ġranet tal-Milied sabiex noqgħod nilgħab bil-presepju u bil-pasturi. Għalija dak hu l-Milied: is-serenità li kapaċi jwassal presepju fis-sempliċità tiegħu hekk kif jirrakkonta l-akbar ġrajja li qatt rat id-dinja!”

(Nota: Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tal-11 ta’ Diċembru 2011)

Share on Facebook

2011.12.11 / no responses / Category: Torca - Perspettivi
JISTA’ Ż-ŻMIEN JITREĠĠA’ LURA?

Kultant l-attitudni ta’ binti lejn il-ħajja ġġiegħlni nħares lura lejn il-passat tiegħi sabiex nikkompara ħajti ma’ tagħha. Xi drabi ninħasad bid-differenza għax inħoss l-impressjoni li għaddew ħafna aktar snin milli naħseb jien. F’waqtiet oħra nitbissem meta nara s-similarità li donnu b’xi mod jew ieħor kull bniedem irid jgħix. Jiġu wkoll ġranet meta ngħir għaliha għax l-opportunitajiet li jeżistu llum, lanqas biss qatt ħlomt bihom meta kont tifla jien. Imma mbagħad niftakar ukoll ċertu affarijiet, li għalkemm sempliċi, ta’ tfal li konna, kienu jagħtuna ferm gost – affarijiet li llum posthom ittieħed minn għadd ta’ logħob elettroniku. Dan ikkonfermahuli Pawlu Muscat meta ltqajt miegħu għall-intervista ta’ dil-ġimgħa fejn hu sostna li l-maġġoranza ta’ dawk li jersqu biex jixtru l-vari u l-pasturi tiegħu, bosta drabi jkunu adulti u mhux tfal, kif forsi wieħed jista’ jaħseb.

“Illum it-tfal, kompjuters biss jaraw. Dawn l-affarijiet ftit li xejn jagħtu kashom u għalhekk sfortunatament nibża’ illi jekk nibqgħu sejrin hekk, għad jiġi żmien meta ma jifdal ħadd li jibqa’ jagħmel dan ix-xogħol. Infatti għal numru ta’ snin, din is-sengħa kienet għoddha spiċċat u mkien ma kont issib tixtri ċertu affarijiet maħduma f’pajjiżna, bħal ngħidu aħna armar ċkejken biex iżejjnu l-mudelli tal-knejjes jew pasturi fi stil Malti.”

Pawlu minn dejjem kien affaxxinat b’dan id-delizzju.

“Meta kelli madwar erbgħa snin, morna noqogħdu fi Triq il-Kbira f’Birkirkara. Hemmhekk kien hemm id-drawwa li jarmaw għall-festa bil-lejl u jien niftakarni noqogħod lejl sħiħ fil-gallarija flimkien m’ommi biex noqgħod nosservahom jarmaw il-pavaljuni tal-karti. Ta’ xi tmien snin bdejt immur il-maħżen tal-għaqda tal-armar fejn kont noqgħod nifli x’inhu jsir u kultant nagħti daqqa t’id u niżbogħ xi ħaġa żgħira. Imbagħad ta’ xi tnax il-sena dħalt bħala fratell mal-fratellanza tas-sagrament.

Ta’ erbatax il-sena qlajt l-ewwel sett vari tal-Ġimgħa l-Kbira mingħand iz-ziju u minn hemm nibet l-interess tiegħi f’dan il-qasam. Niftakar li darba minnhom kelli pastur u ddeċidejt li nibdlu f’Santa Liena. Għalhekk qbadt naqra plasticine u żid minn hemm u naqqas minn hawn, iffurmajtu fi statwa tagħha kif kont naf jien. Għamiltilha wkoll kuruna fuq rasha li tinqala’ u min jaf kemm lagħabna biha taparsi qed ninkurunawha fil-festa.”

Din l-istatwa ċkejkna ta’ Santa Liena kienet merfugħa ġo armarju flimkien ma’ għadd ta’ statwi oħra li Pawlu bi kburija kbira jirreferi għalihom bħala ‘il-kollezzjoni tiegħi’.

“Għall-ewwel kont noqgħod nesperimenta hekk, billi nifred partijiet tal-ġisem minn vari u pasturi differenti u nibdilhom f’xi personaġġ ieħor li nkun nixtieq jien. Eventwalment bdejt nipprova nagħmel il-pasturi tat-tafal tiegħi u għalkemm ovvjament tal-ewwel kienu ta’ kwalità fqira, ftit ftit bdejt inrawwem lili nnifsi f’din is-sengħa. Bdejt bil-fratelli u mbagħad komplejt inżid wieħed wara l-ieħor. Għamilt madwar għaxar snin naħdimhom u għalhekk huma għal qalbi ferm.”

Tant hu hekk illi meta darba kien qed jipparteċipa f’wirja u turista insistiet biex tixtri ammont minnhom, hu m’aċċetta bl-ebda mod.

“Ma tarax! Ma nasal qatt biex inbiegħhom għax dawk għamilthom għalija. Veru li nista’ nagħmel oħrajn bħalhom imma l-ewwel nett, dawn ifakkruni f’meta kont għadni nibda u barra minn hekk, tant jien imħabbat bħalissa, illi kieku kelli nbiegħhom, żgur li nsibha diffiċli biex insib iċ-ċans li noqgħod nerġa’ nagħmel bħalhom.”

Fl-aħħar irnexxieli nsib raġel li kellu xi ħaġa marbuta ma’ qalbu tant li ma kienx jeżisti prezz għaliha! Min-naħa l-oħra, l-insistenza tan-nies biex tixtri x-xogħol tiegħu, finalment ħajritu biex jibda jaħdem xi ftit pasturi u vari għall-bejgħ.

“Kont qed nipparteċipa f’Casal Fornaro f’Ħal-Qormi fejn qgħadt nuri lill-pubbliku kif isiru l-pasturi u l-vari. Bla ma naf kif, sibt ruħi bin-nies jordnawli x-xogħol u minn hemm bin-naqra n-naqra spiċċajt inbiegħ anki lil tal-ħwienet.”

Għax ta’ min isemmi illi Pawlu iddeċieda li jaqbad linja partikolari meta ntefa’ għal din is-sengħa…

“Minn dejjem kelli x-xewqa li nerġa’ nagħti l-ħajja lit-tradizzjoni tal-pasturi. Għaldaqstant, wara li għamilt ftit riċerka dwar x’tip ta’ pasturi kienu jinħadmu fl-antik u anki dwar kif kienu jgħixu l-Maltin ta’ qabilna, intfajt naħdem il-pasturi tipiċi Maltin. Dan ifisser illi l-pasturi tiegħi mhux biss jikkonsistu f’personaġġi tradizzjonali Maltin imma anki huma maħduma bi stil ftit li xejn irfinut, proprju kif kienu l-pasturi oriġinali ta’ pajjiżna.

Għal madwar tletin sena, ma kont issibhom imkien pasturi bħal dawn u għalhekk inħossni kburi ħafna li rnexxieli nerġa’ ndaħħalhom fis-suq. Ormaj hemm numru sabiħ minnhom kif tista’ tara – tat-tanbur, tal-għonnella, tal-pastizzi, tal-qagħaq tal-għasel, l-għannejja tax-xriek, il-kebbies tal-fanali…. U kull sena qbadt id-drawwa li nżid xi personaġġi oħra.”

Ippustjati wieħed wieħed ħdejn xulxin f’kontenitur apposta kien hemm għadd ta’ pasturi li kienu qed jitlestew għall-Milied li ġej. Biswithom kien hemm ukoll xi vari qed jinħadmu għall-Ġimgħa l-Kbira.

“Hawnhekk il-ħin kollu sejjer. Xi ftit tas-snin ilu naqasli ħafna x-xogħol tiegħi bħala electrician u għalhekk iddeċidejt li niddedika l-ħin li sibt fuq idejja biex naħdem dawn l-affarijiet. Ftit ftit spiċċajt daħħalt il-membri kollha tal-familja tiegħi f’dan il-qasam, tant li f’ċerti perjodi nkunu għaddejjin qisna fabbrika.”

Fil-fatt bintu Elena ttieħdet mhux ftit min-namra ta’ missierha biex jaħdem il-pasturi, filwaqt li ibnu Andreas u martu Terry jgħinuh iżejjen il-platti tas-smid u r-ross li huma tant popolari fil-perjodu tal-Ġimgħa l-Kbira.

“Kollha kemm aħna inzertajna għandna talent sabiħ u sikwit nintefgħu naħdmu flimkien fil-għaxijiet, bosta drabi biex niżbgħu x-xogħol tat-tafal li nkun ippreparajt minn xi ġranet qabel. Għal daż-żmien nagħmlu wkoll il-platti u l-kwadri tas-smid u r-ross li jintogħġbu ħafna mill-pubbliku. Bla dubju, dax-xogħol jeħdilna ħafna ħin – l-akbar kwadru li ħdimna s’issa kellu l-qies ta’16 il-pied b’10 u kien jirrappreżenta l-ġudizzju universali ta’ Michelangelo li jinsab fil-Kappella Sistina u li ħadli ħames ġimgħat biex lestejtu. Però meta d-delizzju jkun fik, il-ħin ma tarahx u tagħmel kollox bil-galbu u bil-qalb.”

Billi l-kamra li jaħdem fiha Pawlu mhiex ta’ xi daqs enormi, skantani kemm beda joħroġ u jurini oġġetti! Kellu kollox merfugħ f’kaxxi apposta, kollha mmarkati sewwa b’dak li kienu qed jerfgħu ġo fihom. Fosthom, numru ta’ kaxxi kellhom fihom 650 statwa li flimkien kienu jiffurmaw purċissjoni tal-Ġimgħa l-Kbira twila madwar 40 metru!

“L-ewwel bdejt b’purċissjonijiet ferm iżgħar imma meta bdiet toqrob is-sena 2000, xtaqt naħdem xi ħaġa oriġinali, li ma kienx hawn bħalha. Ta’ kull sena, aħna nħobbu mmorru naraw il-purċissjonijiet li jsiru f’lokalitajiet differenti f’Malta u għalhekk kelli idea tajba ta’ x’kien meħtieġ. Barra minn hekk għamilt daqsxejn riċerka dwar il-purċissjonijiet kollha ta’ Malta fejn identifikajt l-aktar personaġġi li veru għandhom x’jaqsmu mal-istorja tal-Ġimgħa l-Kbira. B’dan il-ħsieb f’moħħi, fassalt pjan ċar ta’ x’ridt nagħmel, fejn kull personaġġ kellu l-post tiegħu partikolari. Inkludejt kollox fosthom il-vari tal-Ġimgħa l-Kbira, ir-reffiegħa, dawk li jiġbru bil-kopp, żewġ baned, il-pulizija tat-traffiku… insomma hemm kulħadd! Għamilt ħames siegħat kuljum għal sentejn sħaħ naħdem fuqha sakemm finalment fis-sena 2000 armajtha fiċ-ċentru parrokkjali f’isem is-Soċjetà Dun Filippu Borgia f’B’Kara.”

Madanakollu, proprju minħabba l-kobor tagħha, dil-purċissjoni damet magħluqa għal disgħa snin sħaħ fil-kaxxi, sakemm darba minnhom ix-xorti daħkitilha bil-kbir għax spiċċat intramat fil-Palazz tal-President f’Sant’Anton!

“Apprezzajt ħafna l-ġest ta’ fiduċja li wera miegħi l-President George Abela. Kollox beda waqt il-wirja taċ-ċitru li saret fl-istess palazz, fejn Terry ġietha l-idea li ntellgħu wirja tal-Ġimgħa l-Kbira b’din il-purċissjoni tagħna u permezz tagħha niġbru fondi għall-Community Chest Fund. Fi ftit ġranet il-President laqa’ il-proposta tagħna, stedinni fil-palazz u flimkien iddeċidejna li ntellgħu din il-wirja fir-Russian Chapel. Ġew madwar 10,000 persuna jarawha u rnexxielna niġbru somma żgħira li stajna ngħaddu lill-President.”

Iżda dakinhar Pawlu kiser il-wegħda li għamel miegħu nnifsu…

“Iva u minn qalbi! Għal dik il-wirja, minbarra l-purċissjoni, tellgħajt ukoll sett ta’ vari mill-kollezzjoni tiegħi li kont ħallejt fuq l-istil naturali tat-tafal bajdani. Nistqarr li dak is-sett kien l-aktar ħaġa għażiża li kelli fil-kollezzjoni tiegħi għax kien ħadli ħafna xogħol biex għamiltu. Imma tant ħassejtni grat lejn il-President għall-unur u l-fiduċja li kien tani, li meta rajtu japprezzahom, iddeċidejt li nagħtihomlu u llum ix-xogħol tiegħi jinsab fil-palazz tiegħu.”

Pawlu kompla jurini aktar xogħol minn tiegħu u fosthom għaraft li kien qed jaħdem oġġetti ċkejknin tat-tafal li bihom iżejjnu l-mudelli tal-knejjes.

“Ftit ilu, ħanut fil-Belt li jbiegħ dawn l-affarijiet, ġietu l-idea li nibda naħdimlu xi ornamenti żgħar għad-dilettanti tal-mudelli tal-knejjes. Anki dawn kienu nqatgħu għal kollox f’Malta u għalhekk aktar dħaltlu bil-qalb proġett bħal dan. Bdejt billi tani xi kampjuni antiki ħalli nkun nista’ noħloq kopji bħalhom. Imbagħad bil-mod komplejt nevolvi l-ideat u l-istili.

Anki jiena għandi mudell ta’ kappella żgħira u għalkemm mhiex irfinuta ħafna, għandi biżżejjed ornamenti biex narmaha kull ġimgħa b’xi ħaġa ġdida. Imma sfortunatament ħin għaliha m’għandix.”

U nemmnu! Għax jien li kont qed nara biss, bilkemm stajt insib irkaptu ta’ dak kollu li kellu.

“Jien hemm moħħi l-ħin kollu…. kif ser noħloq xi ħaġa ġdida. Darba minnhom, per eżempju, intbaħna li ma kellnix biex inżejjnu l-mejda tal-platti tas-smid u għalhekk ġieni f’moħħi li naqbad kwalitajiet ta’ għaġin differenti, inwaħħalhom flimkien f’forom varji u niżbogħhom kulur id-deheb. Ara, x’taħseb?”

Tani f’idi kalċi mill-isbaħ illi kieku ma spjegalix minn xhiex kien maħdum, lanqas kont ninduna waħdi. Barra minn hekk, maħduma bl-istess mod kellu wkoll salib u xi gandlieri li ċertament l-inġenjożità tagħhom tikkonferma l-kreattività ta’ Pawlu.

“Għal kollox insib użu u bosta affarijiet jispirawni. Ngħidu aħna din il-minjatura tal-kamra tan-nar mgħammra b’murtali ta’ daqs differenti, kont ħdimtha wara li għamilt xi żmien nagħti daqqa t’id fix-xogħol ta’ kamra tan-nar. Waqaft meta bdejt noħroġ mal-mara għax ma xtaqtx nilgħab aktar mal-periklu.”

Għas-sajf jaħdem il-pavaljuni, filwaqt li dis-sena beda jagħmel ukoll il-vari tal-Ġimgħa l-Kbira fuq xi ordnijiet. Ftit ftit minn sempliċi dilettant, Pawlu irnexxielu jintroduċi s-sengħa tiegħu f’diversi oqsma tant li llum ix-xogħol tiegħu huwa mfittex ħafna.

“Ngħidlek is-sew, imn’Alla timbuttani marti għax kultant għandi ħabta noqgħod lura. Imma hi tinkoraġġini biex inkompli u spiss tagħtini daqqa t’id biex inlaħħaq mad-domanda li jkolli. Anki hi għandha ħafna għal qalbha l-kultura Maltija u infatti għandha programm fuq ir-radju ta’ Birkirkara 94.5fm bl-isem ‘Ftit minn kollox’.

Personalment l-iskop finali tiegħi dejjem kien li nerġa’ nrawwem dawn id-delizzji tas-snajja’ Maltin u nittama li aktar il-quddiem ikolli x-xorti nara dawn it-tradizzjonijiet jerġgħu jieħdu r-ruħ mill-ġdid.”

(Nota: Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tas-27 ta’ Marzu 2011)

Share on Facebook

2011.03.27 / 1 response / Category: Torca - Perspettivi
IL-MILIED IT-TAJJEB

Il-Milied reġa’ għoddu magħna u n-nies erħilha tfittex ir-rigali, torganizza l-ikliet, tibbukkja r-ristoranti u l-lukandi u saħansitra tippjana xi safra speċjali. Ironikament it-twelid ta’ Kristu ma jidħol imkien f’dan kollu. U kważi kważi, jekk tazzarda tammetti ma’ xi ħadd li tixtieq tattendi għall-quddiesa ta’ nofs il-lejl, il-ħars li taqla’ lura jasal biex jaqtagħlek qalbek. Forsi għalhekk inħoss dik iċ-ċertu bruda għal dawn il-ġranet għax l-artifiċjalità f’daż-żmien tibda tmissha b’idejk. Sa mn’Alla li jkunu t-tfal li bl-innoċenza tagħhom iqanqluk biex tipparteċipa fil-ferħ tal-okkażżjoni. Iżda xi drabi tkun iffortunata u tiltaqa’ ma’ xi ħadd li b’mod ġenwin jerġa’ jfakkrek f’dik il-ħlewwa tal-Milied li xi darba kienet tfawwarlek qalbek.

Hekk ġara dil-ġimgħa meta mort inżur lil-familja Psaila. Skont ħija Christopher, ħabibu Tony Psaila kien iffissat fuq daż-żmien, tant li kull sena huwa jittrasforma d-dar tiegħu f’tema sħiħa tal-Milied. Tony laqa’ bil-qalb l-istedina għal din l-intervista u flimkien mal-familja tiegħu ħa gost idawwarni ma’ daru u jispjegali dwar din l-imħabba speċjali li jħoss lejn il-Milied.

“Id-dar jisimha Weihnaehten li tfisser Milied bil-Ġermaniż,” beda mill-ewwel Tony.

Stedinni ġewwa u hekk kif irfist fuq it-tapit ta’ wara l-bieb, dan beda jgħannili “Il-Milied it-Tajjeb!” Ma stajtx nifhem għall-ewwel minn fejn kien ġej dal-ħoss u Tony tgħidx kemm daħak. Imma mhux hu biss għax wara ftit ilmaħt lil uliedu Shania u Elisa jitbissmu u jnemmsu minn wara l-poġġaman tat-taraġ.

“Dawn ukoll iħobbuh il-Milied taf. Imma mhux daqsi!” qalli Tony hekk kif uliedu għamlu naqra aktar kuraġġ u niżlu ħdejna.

Fl-entrata tfaċċat l-ewwel xena bit-tren u s-snowman. Quddiem mera mżejjna sabiħ bil-girlandi kien hemm bambin ċkejken filwaqt li mal-ħitan li jagħtu għal fuq, kien hemm dekorazzjonijiet kbar mixgħula.

“Ħares fuq rasek. Ara x’hemm fis-saqaf!” indikali Tony hekk kif urini stampi kkuluriti proġettati fuq is-saqaf ta’ fuq.“Stenna naqra ħa tarahom jinbidlu. Kull 25 sekonda tiġi stampa oħra. Imma dik mhux xi battikata kbira biex tagħmilha. Din l-agħar, ara, il-girlanda li ndawwar mal-poġġaman tat-taraġ kollu. Inwaħħalha biċċa biċċa u tgħidx x’kedda tagħtini!”

Tlajna fuq u mill-ewwel dehru aktar tiżjin u dekorazzjonijiet tal-Milied. F’kantuniera minnhom, fostom kien hemm Father Xmas mekkanizzat li kellu l-Pinokkjo mdendel f’idejh u teddybear żgħir marbut ma’ qaddu.

“Il-Father Xmas inħobbu ħafna u fil-fatt tgħidx x’għandi iktar hawn ġew. Jien ngħidlu x-Xiħ tal-Milied. Għalija hu simbolu ta’ ferħ għax iġib ir-rigali. Ngħid għalija fil-Milied bħala rigal aħjar tagħtini xi Father Xmas taż-€2 milli xi flok sabiħ tal-€50. Hekk, ma nafx x’inħoss. Il-Milied qiegħed f’qalbi wisq.”

Infatti stajt issib kull tip ta’ Father Xmas madwar id-dar kollha fostom wieħed ipejjep il-pipa, l-ieħor ikanta xi għanja tal-Milied u l-ieħor imexxi ċerva mill-isbaħ quddiemu taħt siġra kbira tal-Milied.

“Xi darba dis-siġra kienet iddur imma daqs kemm għabbejtha b’dekorazzjonijiet, ma felħitx aktar. Għalhekk ħadtilha ż-żewġ muturi u waħħalthom ma’ dawk iż-żewġ figurini li qed tara jiċċaqalqu.

Minflok issa s-siġra għandha tren iddur magħha. Kont ilni nixtieq nagħmel tren mekkanizzata taħt is-siġra tal-Milied għax naraha assoċċjata ħafna ma’ daż-żmien tal-kesħa u s-silġ. Imma eventwalment irnexxieli nsib waħda aħjar minn hekk għax tassew togħġobni din l-idea tat-tren iddur mas-siġra.”

Fl-isfond tal-mużika tal-Milied għaddejja ddoqq ħelu ħelu, ntlift nifli l-varjetà ta’ dekorazzjonijiet li kellu mwaħħlin mas-siġra. Staqsejtu jafx kemm għandu b’kollox?

“Daqsxejn diffiċli biex ngħoddhom għax dejjem inżid xi ħaġa, bħal dal-ballun tal-antaċċjoli li ħadmet Shania. Iżda wħud mill-aċċessorji huma antiki ferm. Jiftakru lil missieri tifel u allura jgħoddu mas-70 sena. Tlett kwarti tat-tiżjin hu magħmul mill-ħġieġ u allura noqgħod b’seba’ għajnejn biex ħadd ma jersaqli lejhom. Fil-fatt fil-bidu, il-mara tiegħi Belinja kienet tgħini narma d-dekorazzjonijiet fis-siġra sakemm darba kissritli għasfur minnhom li kien memorja ta’ missieri u daqshekk għamlet tirranġaha.”

Belinja li issa kienet ngħaqdet magħna għolliet għajnejha ‘l fuq. Għax Tony metikoluż mhux ħażin u kuntent idum jitħabat biex jirranġa u jagħmel dak kollu li hemm bżonn waħdu, milli jħalli lil xi ħadd imisslu l-affarijiet.

“Missieri bħali eżatt kien. Il-Milied kien għal qalbu ħafna u sa minn ċkuniti niftakru dejjem iżejjen f’dal-ġranet. Ta’ tfal li kont, mhux darba u tnejn li kont immur nipprova naqbadlu xi ballun mis-siġra. U hu kien jibgħatni għand ommi u jgħidli biex inħallih bi kwietu jarma u mbagħad nerġa’ mmur meta jlesti.”

“Jien inkun nixtieq ngħinu lill-papà,” qaltli Shania. “Wara li nlesti l-homework ġieli mmur ħdejħ u hu kultannt iħallini nirranġalu xi ħaġa fis-siġra tal-Milied. Imma daqs kemm jibda jħares lejja biex jara x’jiena nagħmel, inħossni nibża’ naqra.”

Ħafna mill-oġġetti tal-Milied li kienu qed iżejjnu d-dar kienu jagħmlu xi ħaġa jew oħra. B’ċapċipa ħafifa, waħda miċ-ċriev li kienet mistrieħa komda fuq is-salott, dlonk qamet tiżfen u tkanta. Tony beda jieħu pjaċir iħaddimhom kollha biex narahom sew.

“Ta’ kull sena, meta jgħaddi kollox, inkebbeb dawn l-affarijiet kollha b’reqqa kbira bit-tama li ma nsibx ħsarat is-sena ta’ wara. Imma tiskanta xorta tmurlek xi ħaġa jew oħra. Ara dik it-tren u dak is-snowman li hemm mal-ħajt. Lanqas temmen! It-tnejn waqfu jaħdmu dal-għodu. Iktar ma xtaqtek tara kemm kienu sbieħ.”

Id-dispjaċir sinċier ta’ Tony impressjonani għax għalkemm kellu d-dar kollha qed tixgħel u taħdem b’mitt ħaġa, dawn iż-żewġ oġġetti li waqfu kienu qed jagħtuh wisq ġewwa.

“Il-ħsara ma niflaħx għaliha! Xi żmien ilu għamel qabda maltemp, daħalli l-ilma fid-dar u xxarbuli salt kaxxi u kostumi tal-pasturi. Marruli anki xi transformers u ċertu oġġetti ma baqgħux jaħdmu aktar. Il-biki jagħtini meta niftakar.”

Issa sibna ruħna quddiem Ġesù tarbija mħares sewwa minn anġlu mill-ifjen u mgeddes qalb ġulbiena bajdanija u goffa. Dik il-ġulbiena kif kibret daqshekk diġà?

“Eh dik id-drawwa li għallmitni ommi Catherine. Dis-sena xtrajt kilo ġulbiena u qsamtu fi tnejn. Nofs minnu xarrabtu u ħallejtu jumejn ġo kontenitur. Imbagħad żrajt iż-żerriegħa fit-tajjar fl-24 ta’ Novembru u sa llum sbieħet hekk. Imbagħad fit-8 ta’ Diċembru żrajt il-bqija ħalli hekk kif joqrob il-Milied nibdilha mal-ġulbiena l-oħra li tkun laħqet ħdaret u b’hekk il-Bambin dejjem ikollu ġulbiena bajda silġ quddiemu.”

Presepju mdaqqas kien qed iżejjen il-bqija tal-kamra.

“Dak il-presepju ħdimtu jien u t-tiben li qed tara ġo fih hija l-ġulbiena niexfa tas-sena l-oħra. Ix-xena li hemm fuq in-naħa ta’ wara tal-presepju kont xtrajtha lesta. Imma mbagħad qgħadt inqasqas il-bibien u t-twieqi kollha u waħħalt magħhom karti rqaq tat-tajr sofor u oranġjo taparsi hemm id-dawl ġewwa. Ejja ara x’effett jagħmlu kemm huwa sabiħ…innota, qed jidlam… u issa ser jisbaħ mill-ġdid.

Il-pasturi jekk tinnota sewwa huma antiki. Kienu taz-zija u mbagħad spiċċaw għand ommi u din peress li taf kemm jien akkanit, tathom lili. U jien libbisthom b’dawk il-kostumi.”

Tony mar jixgħel ir-rakkont tal-Milied ħalli jkompli joħloq l-atmosfera madwar il-presepju.

“Qallek imma kif libbisha lill-Madonna?”daħlet tistaqsini Belinja. “Dak kien wasal żmien il-Milied u Tony ried ilibbes lilil-Madonna. Għand ommu lemaħ libsa blu mitluqa fuq siġġu u deherlu li kienet famuża għal dak li kellu f’moħħu. Għalhekk ħadha miegħu, qattagħha u libbes lill-Madonna biha. Wara xi ġranet ġiet ommu u staqsietu jekk kienx ra l-libsa l-blu taz-zija għax kienet tagħtielha biex issewwihielha u ma setgħet issibha mkien!”

“Bil-presepju għamilt żewġt ipraspar mhux ħażin,” ammetta Tony. “Ġurnata minnhom mort inqabbad id-dawl tiegħu għall-ewwel darba u spiċċajt qtajt id-dawl tat-triq kollha! Għamilna ġurnata u nofs bla dawl.”

Inxtħetna nitkellmu flimkien u ma ridtx wisq biex inħossni parti minn dil-familja tant grazzjuża. Qatgħatilna d-diskors il-bikja ta’ Ġesù Bambin hekk kif twieled fl-għar tal-annimali u għal mument waqa’ s-skiet u fostna nħoloq ambjent surreali.

“Sa minn ċkuniti dejjem kont issibli xi presepju lili għax fir-realtà l-Milied mhux ix-xinxilli imma l-preżenza ta’ Ġesù fostna.

Għalija l-Milied ifisser ferħ għalkemm kull meta joqrob, ifakkarni f’missieri Joseph li ħallini ta’ 16-il sena….”

Leħen Tony nkiser u deher emozzjonat ħafna.

“Inħossha wisq it-telfa tiegħu! Kien iħobbu ħafna l-Milied u naħseb li meta ħalla did-dinja, qalbu tħalltet ma’ tiegħi u ma’ ta’ ħuti u l-imħabba li kellu għal daż-żmien, tkebbset fina.

Il-Milied iġibli wisq memorji tiegħu. Niftakru meta fid-dar tagħna kien joqgħod iżejjen bil-galbu kollu l-ftit affarijiet li kellu. U meta nħares lejn dawn l-oġġetti kollha li hawn f’dari ngħid min jaf x’jaħseb kieku kellu jarahom?

Il-Milied ta’ żmien missieri kien differenti u personalment nemmen li kien ħafna isbaħ. Illum veru hawn ħafna xinxilli u ssib dak kollu li trid. Imma qabel kont titpaxxa tgħaddi mit-triqat u tieqaf tammira l-bambini u l-presepji mżejjna fit-twieqi tan-nies. Illum bilkemm tara t-tiżjin bid-dwal fit-twieqi minħabba l-problema tal-kontijiet. Tweġġagħni ħafna meta nisma’ n-nies jgħiduli li minħabba l-ħela tad-dawl mhu ser jarmaw xejn dis-sena. Imma fl-istess ħin ma tagħtihomx tort.”

Il-ħbieb u l-familjari ta’ Tony kollha jafu kemm hu għall-qalbu l-Milied.

“Kull fejn immur kulħadd jistaqsini jekk bdejtx narma. Għax jiena min-Novembru nkun diġà bdejt naqla’ l-affarijiet u nżejjen.”

“Fix-xahar tal-mejtin, nixgħelu d-dwal tal-Milied,” qaltli Belinja bid-daħka.

Għalkemm Belinja donnha tħobb tiġbed saqajn Tony mhux ħażin, fil-fond ta’ qalbha tapprezza ħafna dal-passatemp tiegħu.

“Li kieku ma jżejjinx hu, żgur li ma kontx ser nagħmel dan kollu jien! Meta jkun lest id-dar veru tiġi sabiħa. Imma sakemm ilesti nibda narah….! Għax il-ħmieġ li jaqla’ u t-tifrik fl-art tkun ser tagħtini rasi bihom. Inkun għadni kif naddaft u narah reġa’ tiela’ b’aktar kaxxi. L-agħar għax qatt mhu lest. M’għandux kwiet. Fil-Milied ikun għadu qed jixtri l-affarijiet u jara fejn ser jagħmilhom.

Ma tarahx jgħaddi minn quddiem ħanut li jkollu l-affarijiet tal-Milied li ma jidħolx naqra biex jara x’għandu. Għaldaqstant, min jafu sewwa, jieħdu bħala punt ta’ referenza u ħafna jitolbuh il-pariri minn fejn l-aħjar li jixtru l-affarijiet tal-Milied. Mhux darba u tnejn li jmur jixtri magħhom u lil ċertu nies saħansitra jmur jarmalhom id-dar.

Kull min jiġi għandna f’dawn il-ġranet, kulħadd jgħidilna li ma jkunx jixtieq joħroġ minn hawn ġew minħabba din l-atmosfera tant ħelwa. Infatti s-sena l-oħra kien hawn il-kuġini li ġew mill-Ingilterra u tgħidx kif baqgħu skantati meta raw dan it-tiżjin kollu.

Fl-aħħar mill-aħħar ikolli nammetti li meta jgħaddi kollox u Tony jżarma d-dar, nibda naraha daqsxejn vojta.”

Sadanittant Tony kien ġabli xi affarijiet oħra li ħadem hu stess.

“Dawn il-forom fin-nofs tal-girlandi ħdimthom jien mill-ġibs u tajthom il-kulur. U dawn presepji differenti: dan il-presepju ċkejken ħdimtlu l-pasturi minn labar tar-ras imlebbsin. Dan il-presepju ħdimtu f’ġewża u dan f’kaxxa tas-sulfarini.”

Anki meta bqajna deħlin il-ġewwa fid-dar id-dekorazzjonijiet baqgħu għaddejjin. Infatti f’rokna fil-fuklar irnexxielu jdaħħal presepju ċkejken ieħor! Tlabtu jgħidli liema kien l-isbaħ mument meta jkun qed iżejjen id-dar?

“Meta nipplakkja u nara li kollox qed jixgħel u jaħdem u li kollox qiegħed f’postu,” weġibni mill-ewwel.

B’tant affarijiet mad-dar kollha, kelli kurżità kienx hemm xi ħaġa li xtaq aktar?

“U daqs kemm hemm affarijiet li nixtieq! Imma forsi l-iktar u issa l-iżjed waħda mpossibbli li sseħħ hija li nkun nista’ nżejjen il-faċċata tad-dar b’dawl ‘ta’ veru’. Meta nidħol fuq l-internet u nara dawk id-djar imżejjna bid-dawl jixgħel u jitfi mal-mużika, nimmeravilja ruħi. Imma b’mill-inqas 31 ġurnata dawl kuljum iebsa wisq!”

Imma Tony għandu ħolma assoċċjata mal-Milied li hi ħafna akbar minn hekk.

“Iva, nixtieq ħafna li xi darba jkolli l-opportunità li nżur Lapland, fejn joqgħod il-Father Xmas. Kieku nispera li jkun hemm il-borra wkoll għax qatt ma rajtha s’issa!”

Magħmul twil u fih saffejn forsi ftit timmaġina għall-ewwel li Tony għandu natural daqstant ħelu u umli. Id-daħka ferrieħa tiegħu timla’ d-dar bil-ferħ daqs it-tiżjin li għandu tant għal qalbu. Stqarr miegħi li l-Milied jippreferih b’dik il-laqta tradizzjonali.

“Irridu l-maltemp fi żmien il-Milied għax dik hi l-veru atmosfera tiegħu. Il-kesħa, ix-xitwa, dak in-naqra ragħad … hekk, Milied kif għandu jkun.”

Kontra qalbi qomt biex nitlaq hekk kif ir-rakkont tal-Milied li kien jakkompanja l-presepju kien għoddu spiċċa u l-anġli nfexxew ikantaw għalenija. Il-familja Psaila niżlet miegħi sal-bieb u lkoll sellmuli u xtaquli l-isbaħ xewqat. “Il-Milied it-Tajjeb” daqq it-tapit mill-ġdid hekk kif irfistu, jiena u ħierġa mill-bieb il-barra. Imma did-darba ma rnexxilux jaħsadni!

(Nota: Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tad-19 ta’ Diċembru 2011)

Share on Facebook

2010.12.19 / no responses / Category: Torca - Perspettivi
IL-PRESEPJU LI ĦOLOQ PANDEMONJU SĦIĦ…

Mijiet, jekk mhux eluf, bħal daż-żmien imorru jduru l-ibliet u l-irħula ta’ Malta biex jaraw il-presepji ppreżentati. Wieħed minn dawn il-presepji l-aktar magħruf bla dubju ta’ xejn huwa dak li hemm fl-Istitut Ġesù Nazzarenu fiż-Żejtun…

B’kumbinazzjoni dil-ġimgħa ltqajt ma’ eks-kollega tiegħi u flimkien ġeddidna diversi memorji. Tiskanta kif jibda jiġri bik moħħok, jgħarrex biex jiftakar dak il-wiċċ, dik l-esperjenza u mitt ħaġ’oħra. Tirrealizza kemm għalkemm jgħaddu diversi snin, ċerti nies u affarijiet jibqgħu għeżież ħafna għalik. Il-memorja tagħhom tkun ittappnet biss bħal kif tagħmel ħġieġa miksija bin-nida…. mesħa waħda malajr u kollox jerġa’ jiġi lura f’tebqa t’għajn.

U donnha dil-ġimgħa għalhekk ġiet. Kont qed nagħmel xi ftit riċerka dwar presepju fiż-Żejtun u ħabta u sabta ntbaħt li waqt it-tiftix tiegħi kont iltqajt ma’ teżor! U dat-teżor kien ilu taħt ħalqi sew – sa minn tfuliti.

Niftakar illi fil-ġurnata tal-Milied, il-ġenituri tiegħi kellhom drawwa ħelwa ħafna; dik li qabel l-ikla ta’ nofs inhar, kienu jieħdu lili u lil ħuti nżuru l-presepji madwar Malta kollha. Biż-żmien saret tradizzjoni li nibdew mill-presepju tal-Istitut ta’ Ġesù Nazzarenu taż-Żejtun. Ta’ tifla li kont, kont nimpressjona ħafna ruħi mill-pasturi jiċċaqalqu li kellu fih u kull darba kont nitħasseb kif kienu jsiru dawk il-movimenti. Min qatt kellu jgħidli xi storja kbira kien hemm wara dak il-post?

Sfortunatament meta konna mmorru nżuru dan il-presepju, qatt ħadd ma kien spjegalna xi ħaġa dwaru. Konna nidħlu narawh, nistagħġbu bi ġmielu u nitilqu. Għalhekk tistgħu timmaġinaw kif bqajt meta sirt naf illi dan kien l-ewwel presepju f’Malta li kien mekkanizzat bl-għajnuna ta’ mutur elettriku. Iktar minn hekk id-data tat-tiswir tiegħu kienet tmur lura sal-1947! B’sorpriża kbira rnexxieli niltaqa’ ma’ żewġ persuni li ħadmu fuqu f’dak iż-żmien….

Lil Pawlu Pavia mort inżuru flimkien man-neputi tiegħu Manuel Vella ġewwa d-Dar tal-Anzjani ta’ St Vincent de Paule, fejn illum qiegħed jgħix. Sibtu qed jaqra ktieb dwar it-turbini tal-gass…

“Illum għandi 85 sena u xorta bqajt ninteressa ħafna ruħi fit-teknoloġija għax nieħu gost nara x’qegħdha toffri d-dinja moderna ta’ llum.”

Fil-fatt Pawlu għamel żmien twil jaħdem bħala tekniku fil-power station l-antika fix-xatt tal-Belt.

“U hemmhekk għal ftit ma ħallejtx ġildi. Niftakar illi ġurnata minnhom kont għadni apprentist u kont qiegħed naħdem fuq pompa flimkien mal-istruttur tiegħi Toni Pizzuto. F’daqqa waħda smajna l-balumba (is-sirena) ddoqq sabiex tavżana li kien ġej attakk mill-ajru. Ħarisna lejn is-sema imma ma rajna xejn. Wara ftit jiena bdejt nisma’ l-ħoss imbiegħed ta’ ajruplan. Toni merini imma jiena kont ċert. F’dawk iż-żminijiet tibda tidra ċerti ħsejjes u affarijiet. Saħansitra tkun kapaċi tagħraf x’tip ta’ ajruplan ġej, kemm hu fil-għoli u f’liema bogħod qiegħed. Għall-ewwel rajtu daqs dubbiena – kien hemm ħafna sħab u allura aktar stajt narah malajr. Immarkajt lejh u proprju dak il-ħin smajnih jogħdos ‘l isfel. Għedtlu ser jitlaqha Ton! Toni qabadli jdejja u nżilna niġru lejn in-niżla l-antika tal-kurċifiss. Imma hekk kif wasalna f’nofs triq, jien deherli li aħjar jekk immorru nistkennu f’xelter qrib. Iżda Toni ddeċieda li jibqa’ sejjer fi triqtu u jien irħejtilha qisni għafrid lejn ix-xelter. Hekk kif dħalt fix-xelter bl-eżatt, il-bomba tolqot il-post fejn kien mar jistkenn Toni. Flimkien miegħu mietu tnejn oħra dakinhar. Mumenti li ma ninsihom qatt!”

Staqsejtu jekk fil-Milied l-attakki kienux jieqfu…

“Għandek tkun taf li l-għadu la għandu ġranet, la għandu siegħat, la għandu bil-lejl u lanqas bi nhar. Fejn jista’ jattakkak, jattakak. Ġieli kienu jieqfu naqra f’xi Milied imma biex jistrieħu u mhux b’xi rispett lejn xi ħaġa. U inti xorta ma tkunx moħħok mistrieħ għax ma stajtx tieħu b’garanzija li mhux ser jattakkaw. Tkun beżgħan li jafu jiġu u moħħok xorta jibqa’ jtektek. Għamilna ngħixu hekk mill-1938 sal-1945, kuljum, ġurnata wara l-oħra.”

Domna ħafna nitkellmu dwar dawn iż-żminijiet sakemm imbagħad wasalna għall-istorja tal-presepju.

“Fl-1945, kif għaddiet il-gwerra, iz-ziju tiegħi, l-Monsinjur Emmanuel Galea ġietu x-xewqa li jagħmel presepju kbir ġewwa l-istitut li tiegħu huwa kien id-direttur. Sa dak iż-żmien kien jeżisti presepju ieħor, ħafna aktar żgħir. Kellu numru ta’ pasturi li kienu jiċċaqalqu permezz ta’ spaga li t-tfal tal-istitut stess kienu joqogħdu jiġbdu minn taħt mejda. It-tfal kienu jagħmlu siegħa kull wieħed u n-nies kienet tagħtihom xi ftit ħelu. Imma l-isqof kien imħasseb dwar din il-biċċa xogħol u minflok xtaq joħloq presepju li kellu jkun mekkanizzat b’mutur elettriku.

Fl-1946 ftehemna li nneħħu l-presepju li kien hemm u minflok bdejna nibnu dak li hemm illum bil-qies ta’ 27 pied tul b’20 pied wisa’. Taħt id-direzzjoni tiegħu, ġew xi bennejja li fetħu tlett twieqi filwaqt li l-mastrudaxxi bnew il-pjattaforma tal-presepju. Wara, jiena u hu ffurmajna l-kartapesta mill-karti, l-gazzetti u l-kolla. Trid tifhem li dak iż-żmien ma kien hawn xejn. Ridt tara kif ser tkun kreattiv u tuża l-immaġinazzjoni tiegħek biex toħloq dak li trid.

Wasalna mbagħad għall-pasturi u l-isqof telaqha f’idi biex inwettaq il-ħolma tiegħu. Bdejt inkisser moħħi kif ser nagħmel biex noħloq il-movimenti li konna ddiskutejna dwarhom. Iddeċidejt li nibda mill-Madonna u ftit ftit bdejt nifforma l-pastur mill-fildiferru u l-injam. Meta lestejtha, l-Madonna setgħet tbaxxi rasha u ċċaqlaq idejha u għamilt ftit aktar kuraġġ. Irnexxieli nsib mutur minn ħanut u bdejt nissara mat-taħbila li kelli nsolvi – dik li nħaddem il-pasturi kollha permezz tiegħu. Biex tgħaxxaqha, dak iż-żmien il-kurrent ma kienx b’saħħtu l-ħin kollu u għalhekk ridt insib irkaptu kif nixgħel il-mutur mingħajr ma nħallih jintefa’. Ftit ftit bdejt nibni l-pasturi u nimmekkanizzahom. Is-sitwazzjoni kienet kull ma tmur tikkumplika ruħha, hekk kif il-movimenti tal-pasturi riedu jikkumplimentaw lil xulxin bħal ngħidu aħna l-Madonna kienet titbaxxa u tbus lil binha filwaqt li San Ġużepp jinżel għarkubbtejh.”

Fil-Milied tal-1947 l-isqof iddeċieda li jiftaħ il-presepju għall-pubbliku. Hu u neputih kienu bassru li presepju oriġinali bħal dak kien ser iqajjem interess kbir imma qatt ma ħasbu li kien ser joħloq pandemonju sħiħ!

“Meta ftaħna l-presepju qamet storja sħiħa. In-nies ġew minn kull naħa ta’ Malta. Ma stajnix inlaħħqu magħhom u dawn bdew jiffullaw għax kulħadd ried jidħol biex jara. Kien hemm min saħansitra kellu xi jgħid għax taf inti, issib min jipprova jqabbeż. Fil-fatt kellha tiġi anki l-pulizija biex tikkalma u tieħu ħsieb is-sitwazzjoni.”

Pawlu saħaq aktar minn darba li l-isqof ried jgħaddi messaġġ partikolari permezz ta’ dan il-presepju…

“Hu xtaq li min jiġi jżur il-presepju, ma japprezzax biss il-ġmiel tal-grotta u jitlaq il-barra. Ried li l-viżitaturi jikkunsidraw il-ħames misteri tal-ferħ li fuqhom ġie mibni b’dettall kbir il-presepju. Ippjana illi huma jaħsbu ftit fuq dak li ġara kemm qabel it-twelid ta’ Ġesù u kif ukoll wara.”

Qatt ma kont intbaħt illi t-twieqi jaqsmu l-presepju fi stejjer partikolari…

“Ippjanajna kollox eżattament fuq l-istejjer tal-Bibbja. Fit-tieqa tax-xellug tista’ tara dak li ġara qabel it-twelid ta’ Ġesù fostom it-tħabbira tal-anġlu Gabriel u ż-żjara ta’ Marija fil-villaġġ ta’ Ein Karem fejn kellhom id-dar tagħhom Eliżabetta u żewġha Żakkarija. Mit-tieqa tan-nofs tilmaħ lil Betlehem fil-quċċata u aktar ‘l isfel il-grotta fejn hemm it-twelid ta’ Sidna Ġesù. F’naħat oħra, l-anġli qed iwasslu l-aħbar lir-rgħajja filwaqt li l-maġi ġejjin bl-iġmla tagħhom wara li dawn ġew imsejjħa minn Alla nnifsu (b’turija li għalkemm pagani, Kristu kien ġie biex isalva lill-bndemin kollha). Fit-tarf tal-presepju hemm ukoll għajn li minnha qed jimlew in-nies li tfakkarna fi kliem Kristu “min għandu l-għatx ħa jiġi għandi u jixrob”. F’ġenb ieħor hemm ir-rgħajja man-ngħaġ tagħhom; xena li tfakkarna fil-kliem “jiena r-ragħaj it-tajjeb li nagħraf in-ngħaġ tiegħi waħda waħda u li nagħti ħajti għalihom”. Fl-aħħar tieqa ‘l fuq fl-għoli hemm il-preżentazzjoni ta’ Ġesù fit-tempju u t-tbassira ta’ Xmun. Finalment l-aħħar xena turi l-ħarba lejn l-Eġittu.”

Pawlu Pavia dam jieħu ħsieb dan il-presepju għal aktar minn 60 sena.

“Bil-mod il-mod għamilt diversi xeni u llum hemm mat-80 pastur. Kull darba kont nara x’ser inżid jew inbiddel fih. Għalija dak il-presepju qatt mhu lest għal kollox. Inqabblu ma’ sinfonija mhux kompluta… dejjem tista’ tirranġa biex issir aħjar.”

Iltqajt ukoll ma’ Swor Pawlina Gauci li flimkien ma’ Swor Anġela (illum mejta) kellha f’idejha r-responsabbiltà biex tlibbes lill-pasturi ta’ dan il-presepju. Illum Swor Pawlina tgħodd is-77 sena. Qattat ħafna snin fil-missjoni fejn fostom kellha x-xorti taħdem għal xahrejn fl-Indja ma’ Madre Tereża u s-sorijiet tagħha. F’dawn l-aħħar snin hija għamlet ukoll 14-il sena missjoni l-Perù. Imma kienu t-tlett snin li għamlet il-Persja li daħħluha f’dan il-proġett..

“Pawlu Pavia talabni ngħinu biex isiru l-ħwejjeġ tal-pasturi. Dak iż-żmien jiena kont il-Madre Superjura tal-Istitut u għalhekk kien dover tiegħi li ngħin. Fl-istess ħin, peress li għext xi snin il-Persja, kelli ċerta esperjenza dwar l-istil tal-ilbies li Pawlu xtaq ilibbes lill-pasturi tiegħu. Tal-ħwienet kienu jagħtuna diversi kampjuni ta’ drappijiet u anki xi biċċiet li kien jifdlilhom u għalhekk id-drapp ma kienx problema. Adattajna kemm stajna biex inqarrbu lejn il-ħwejjeġ li kienu jilbsu fi żmien il-miġja ta’ Sidna Ġesù Kristu. Jiena kont infassal u nħit bil-magna filwaqt li Swor Angela, li kellha jdejha iżgħar minn tiegħi, kienet tħit b’idejha xi irqaqat bħal kmiem u hekk.

Pawlu kien jaqlagħlna l-pasturi erbgħa erbgħa, niddiskutu miegħu x’jixtieq u l-bqija f’idejna. Kont emozzjonata ħafna waqt li kont qed naħdimhom għax kont qed nagħmel xi ħaġa biex ngħin lill-kunvent u biex permezz ta’ dan il-presepju nirsistu biex inressqu aktar erwieħ lejn Alla.

Il-kongregazzjoni tagħna ilha teżisti biss għal dawn l-aħħar 70 sena. Imma illum il-vokazzjonijiet naqsu ħafna.”

Xtaqt inkun naf jekk ilix ma żżur il-presepju?

“Immur inżuru kull sena għax fl-istess ħin immur nagħti l-awguri lill-Madre tal-Istitut. Sfortunatament matul dawn l-aħħar snin in-nies li jżuru dan il-presepju naqsu qatiegħ. Forsi l-istorja tinbidel dis-sena għax sirt naf li sar xi tibdil sabiħ ħafna.”

Ma stajtx ma nkellimx ukoll lill-kuratur preżenti ta’ dan il-presepju li jiġi n-neputi ta’ Pawlu, Joseph Pavia.

“Inqas ma ssemmini aħjar” laqagħni mill-ewwel Joseph.

Imma għall-ebda raġuni ma kont ser inħallih barra. Matul sena waħda biss li hu ilu jieħu ħsieb dan il-presepju, it-tibdil li sar fil-lok huwa mpressjonanti u utli ferm.

“Jiena n-neputi ta’ Pawlu Pavia. Sa minn ċkuniti zijuwi kien jeħodni miegħu biex narah jaħdem fuq il-presepju. Mas-snin ħareġ fija t-talent tad-diżinn u t-tpinġija u ftit ftit zijuwi beda jafdani bl-irtokk tal-pasturi. Huwa dam snin kbar jieħu ħsieb dan il-presepju imma fl-aħħar snin kellu jċedi din ir-responsabbiltà u ddeċidejt li nidħol minfloku jien.”

Talabni nimxi warajh, daħħalni fil-kamra tal-presepju fid-dlam u xegħel id-dawl. Ħsiebu rnexxielu għax bqajt impressjonata bil-bosta. Lanqas biss għaraftha l-kamra li kont ilni tant inżur!

“Deherli li din il-kamra kien jistħoqqilha ftit rinovar għax ma kinetx għadha tilqgħek. Ippjanajt li nżommha sempliċi kemm jista’ jkun imma fl-istess ħin ma xxaħħaħt xejn fil-materjali li użajt u fil-ħin li ddedikajt għaliha. Tajtha stil medjevali li jixraq ħafna mal-presepju nnifsu u qgħadt attent li nżomm il-karattru oriġinali tal-kamra u tat-tagħmir li kien fiha. Kont qed nagħmel kollox waħdi, niddedika ftit siegħat kuljum matul dis-sena li għaddiet. Imbagħad ġie jagħtini daqqa t’id Leli Mifsud fejn qaxxar il-bqija tal-ħitan u kaħħal il-kamra. Jien komplejt ngħaddi d-dawl u nagħmel il-bqija tax-xogħol.”

Mill-bosta xogħol li għamel, l-aktar li apprezzajt kienet l-idea tal-kummentarju li huwa sawwar dwar l-istorja ta’ dan il-presepju storiku…

“Dik li jiġu n-nies iżuruh u ma jafu xejn dwar l-istorja tiegħu, kienet tagħtini ġewwa ħafna. Għalhekk bdejt mill-ewwel naħdem fuq kummentarju qasir sabiex jakkompanja lill-viżitatur. Irnexxieli ndaħħal l-istorja ta’ dan il-presepju f’tul ta’ sitt minuti ħalli dak li jkun ma jiddejjaqx jisma’. Traduċejt dan il-kummentarju f’ħames lingwi differenti u tlabt lil qarrejja professjonali biex jagħmlu dax-xogħol: il-Malti – Frans Zahra, l-Ingliż – Anthony Girard, it-Taljan – Nicola Tombion, il-Franċiż – Elizabeth Grech Scicluna u l-Ġermaniż – Andreas Reiff. Xtaqt ukoll inlaqqa’ mużika apposta għall-kummentarju. Għalhekk avviċinajt lill-Maestro Ray Sciberras u tlabtu jiktibli biċċa mużika li tfakkar fiż-żminijiet imbiegħda tat-twelid ta’ Ġesù. Ma xtaqt xejn bombastiku imma ridt illi matul dawk is-sitt minuti, jiġu espressi l-mumenti differenti li twassal il-ġrajja tal-presepju. Għall-ewwel il-maestro nħasad għax kien dubbjuż kif seta’ jdaħħal dan kollu f’ħin daqshekk qasir. Imma meta lesta u sejjaħli biex nismagħha għall-ewwel darba, mill-ewwel fhimt li kien għamilli kapolavur!”

Skont kliem Joseph innifsu hemm ħafna aktar x’isir fuq il-presepju…

“Il-mekkaniżmu mhux ser immissu imma l-pasturi għandhom bżonn xi ħwejjeġ li jridu jinbidlu. Il-kartapesta, is-saqaf u s-sistema tad-dawl iridu jinbidlu wkoll. Barra minn hekk is-susa għamlet ħafna ħsara wara dawn is-snin kollha. Anzi nistagħġeb kif żamm dan iż-żmien kollu speċjalment meta tikkunsidra illi jekk tidħol taħtu tinduna li prattikament il-presepju sar mix-xejn: il-qiegħ tiegħu maħdum mill-fallakki, il-bibien u l-purtelli. Is-sena d-dieħla nixtieq ukoll nerġa’ nħaddem l-għajn bl-ilma għax maż-żmien kienet ġarrbet xi ħsara u ma ħadmitx aktar. Kollox bil-mod għax hawnhekk waħdi qed naħdem. Napprezza kieku kull tant żmien jiġi xi ħadd jagħtini daqqa t’id.”

Kont kurjuża nistaqsih x’ifisser dan il-presepju għalih?

“Għalija dan il-presepju huwa parti mill-familja u nħoss nostalġija kbira lejh. L-għan prinċipali tiegħi huwa illi minflok jispiċċa biż-żmien, dal-presepju jingħata mill-ġdid il-ħajja ħalli n-nies terġa’ tibda żżuru bi ħġarha. Żgur li ser nagħmel l-almu kollu tiegħi biex dan iseħħ. Nappella biex in-nies jiġu jaraw ix-xogħol li sar u fl-istess ħin iħallu donazzjoni għas-sorijiet li għandhom bżonn ħafna għajnuna speċjalment fil-manutenzjoni ta’ dan l-Istitut.

Ta’ min isemmi wkoll li bħalissa għaddejja l-kawża għall-beatifikazzjoni tal-Isqof Emmanuel Galea. Jekk dan iseħħ, għad jiġi żmien meta l-valur ta’ dal-presepju jiżdied ħafna aktar.”

Fl-isfond tal-kamra, Joseph beda jsemmagħli l-kummentarju. Bħad-deċifrar ta’ xi manuskritt antik, l-istorja tal-presepju tremblet quddiemi u f’daqqa lmaħt elf dettall li qatt ma nnutajt qabel matul dawk is-snin kollha li kont ilni nżuru. Il-mużika sabiħa mliet il-kamra u ħassejtni nogħdos fiha matul iż-żminijiet, il-bogħod il-bogħod sal-ewwel Milied.

Il-presepju tal-Istitut tas-Sorijiet ta’ Ġesù Nazzarenu jinsab fi Triq l-Isqof Emmanuel Galea fiż-Żejtun. Ser ikun miftuħ għall-wiri mill-14 ta’ Diċembru 2009 sas-6 ta’ Jannar 2010. Ħinijiet tal-ftuħ: mid-9:30am sa 12:00pm u mill-4:00pm sas-7:00pm.

(Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tal-20 ta’ Diċembru 2009)

Share on Facebook

2009.12.20 / no responses / Category: Torca - Perspettivi
X’INHI DAR MINGĦAJR PRESEPJU?

Huwa l-Milied li jkun hemm fil-qalb li jpoġġi l-Milied fl-arja… W.T Ellis

Hekk kif jibda Diċembru, trid jew ma tridx, issib lil moħħok qed jibda jikkalkula l-ġranet li fadal għal Milied. Forsi biex tara kemm fadallek żmien biex tieħu vaganza mix-xogħol jew biex tqis kemm baqa’ ġranet biex tixtri r-rigali. Sfortunatament, ikolli nammetti illi meta nikbru, f’ħafna minna, dak is-sens ta’ meravilja u veneranza għal dawn iż-żminijiet jibda jintilef naqra. Imma dan kollu jinbidel hekk kif tibda trabbi lil uliedek. Tibda tapprezza t-tbatija li tgħaddi minnha l-omm u l-preokkupazzjoni tal-ġenituri biex jaraw kif ser jieħdu ħsieb ‘l uliedhom bl-aħjar mod. Fuq kollox tibda tagħraf l-imħabba kbira li jħossu lejhom …. dik l-emozzjoni bla qies li diffiċli biex titfisser. U forsi għalhekk terġa’ tibda titqanqal ċerta emozzjoni fik hekk kif tħares lejn dik il-koppja u taraha tagħmel mill-aħjar biex tindokra lil dik it-tarbija ċkejkna. Jista’ jkun li bla ma nafu, meta ndaħħlu presepju d-dar, nkunu qed noffru djarna sabiex nagħtu kenn u rifuġju lil Bambin Ġesù u lill-ġenituri għeżież tiegħu. Għax wara kollox, fil-fond ta’ qalbna nafu illi dik it-tarbija fqajra fil-maxtura hija daqsxejn tagħna lkoll.

It-tema tal-Milied kompliet tissaħħaħ fija hekk kif dil-ġimgħa ltqajt ma’ żewġ individwi li saħqu miegħi illi għalihom il-Milied hu s-sena kollha…

Jesmond Micallef stedinni mmur nara l-pasturi tiegħu. Huwa bgħatli xi ritratti ta’ xogħlijietu u minn hemm, ma kellix bżonn ħafna aktar konvinzjoni biex nilqa’ l-istedina tiegħu. Mill-ewwel laqtitni l-umiltà kbira tiegħu akkost li x-xogħol li jagħmel huwa mill-isbaħ. Kelma ġġib lill-oħra u naturalment xtaqt inkun naf kif bdiet din in-namra tiegħu..

“Hija interessanti tkun taf li kollox beda permezz tal-ġara li kienet toqgħod faċċata tagħna. Meta kont żgħir, bħat-tfal kollha l-oħra, kont inħobb inpinġi ħafna. Darba minnhom, Tessie Meli il-ġara tagħna, rat xi tpinġijiet tiegħi u apprezzathom ħafna, tant li bdiet tħajjarni biex nattendi l-iskola tal-arti. Jiena kont tifel waħdi u l-ġenituri tiegħi kienu kemmxejn kbar fl-età. Għaldaqstant, għalkemm l-imħabba tagħhom kienet kbira u mimlija għożża, jista’ jkun illi affarijiet bħal dawn ma għarrfux jarawhom. Tessie marret tkellimhom u saħansitra bdiet twassalni hi stess sal-iskola. Hemmhekk tgħallimt il-bażi tal-arti: id-diżinn, l-anatomija tal-bniedem u l-kuluri. Minn hemm beda kollox u mbagħad komplejt. Jekk xi ħadd iqabbdek it-triq trid titgħallem tkompli timxi waħdek. Fil-fatt fl-iskola tal-arti m’għallmunix kif nagħmel il-pasturi. Għamilt il-pasturi għax għażilt hekk jien. Imma dik ukoll ġiet b’mod naturali għax jien bqajt nattendi l-mużew għal 24 sena sħaħ. Hemmhekk, ta’ kull sena trid tipprepara numru ta’ grotti, statwi u bambini għall-premjazzjoni tat-tfal li jattendu l-mużew. F’dawn l-affarijiet ma tantx tista’ tesperimenta imma niftakar illi s-superjur kien jgħidilna: “Meta tkunu qed taħdmu oġġett, agħmluh bl-aħjar mod, daqs li kieku ser tagħtuh lit-tifel tar-reġina.” U meta kont nistaqsih kemm ser nagħmel kwantità, kien jgħidli biex naħdem kemm niflaħ għax aktar ma naħdem, aktar nitħarreġ f’din is-sengħa. U hekk kien.”

Mal-medda taż-żmien Jesmond ħadem ukoll xi presepji imma dan l-aħħar iddeċieda li jiffoka biss fuq il-pasturi. Madanakollu l-ispeċjalità tiegħu huwa l-mod ta’ kif xorta waħda joħloq sfond ta’ presepju għal dawn il-figuri tiegħu.

“ ‘Hemm regola waħda fl-arti. U din hija l-kreattività.’”ikkwotali Jesmond. “Jekk ma tikkreax ħa tibqa’ l-istess. Sfortunatament kultant jidhirli illi aħna l-Maltin, forsi minħabba li għamilna ħafna snin taħt popli oħra, tlajna b’mentalità ta’ inferjorità. Naħsbu illi l-barrani jinqala’ aktar mill-Malti. Imma aħna għandna t-tajjeb tagħna u għalkemm żgħar, għandna x’noffru. Fil-fatt, permezz ta’ dax-xogħol qed nikkonferma illi meta tagħmel xi ħaġa minn qalbek, toħroġ sabiħa. L-importanti huwa illi dejjem trid tara x’ser tivvinta. Hawn ara… ħa naqralek kwotazzjoni oħra,” qalli. “ ‘L-arka ta’ Noe ġiet mibnija mid-dilettanti filwaqt li t-Titanic inbena mill-professjonisti.’ Issa l-istorja ta’ dawn it-tnejn kulħadd jafha. X’irrid ngħid? Li biex taħdem dawn l-affarijiet, ma tridx tkun ta’ skola kbira jew xi professjonista. Jibbasta biss li jkollok l-imħabba u l-passjoni għall-oġġett u tagħmlu. Ovvjament trid ċertu tagħrif bażiku bħal dak li ħadt jien għax inkella l-figuri jiġuk żbilanċjati. Imma mbagħad aktar ma taħdem, ix-xogħol stess jgħallmek u waħdek tibda tesperimenta kif ser toħloq affarijiet ġodda.”

Qanqalli l-kurżità il-għala kien iħobb juża l-kwotazzjonijiet. Mir-risposta tiegħu fhimt illi għandu l-istess fehma tiegħi dwar das-suġġett…

“Għax dawk jibqgħu mmarkati f’moħħok. Huma sentenzi qosra imma konċiżi bħal dik id-daqqa fuq ras il-musmar. Jogħġbuni għax meta niftakar fihom juruni t-triq li rrid nimxi magħha.”

Erġajna dawwarna d-diskors dwar ix-xogħol tiegħu. Jesmond intilef jurini d-diversi pasturi u anki xi aċċessorji li jaħdem għal magħhom…

“Ara, per eżempju dak l-isfond għamiltu bis-sufra antika, xi ħaġa li diffiċli ssibha fil-ġurnata ta’ llum għax issa jużaw materjal sintetiku. Ħafna mix-xogħol tiegħi naħdmu bit-terracotta imma nħobb nesperimenta b’bosta oġġetti oħrajn. Ngħidu aħna għall-iskrizzjoni ta’ dan l-anġlu użajt iċ-ċomb u sammart l-ittri fih. Dik l-istilla ħdimtha bi pjanċa rqiqa, mentri dan il-frott għamiltu billi ħallejt il-kuluri tax-xemgħa tat-tfal. Dawn il-bixkilel iż-żgħar insiġthom minn affarijiet tal-baħar li sibt mormija bħal xi oġġetti tas-sajjieda, spag u anki biċċa siġġu mkisser.”

Xtaqtu jispjegali x’inhu l-iskop ta’ dax-xogħol u x’jispirah?

“Dan ix-xogħol sar parti minn ħajti. Tista’ tgħid li ħajti noffriha għal dax-xogħol għax għalija dan huwa appostolat. Kif qaltilna Madre Tereża, jiena nipprova nkun bħal dak il-lapes iż-żgħir li l-Mulej jikteb bih. Hemm min jikteb bil-priedki filwaqt li jiena nipprova nikteb bil-pasturi. L-għan mhux li ngħidu li hu xogħol sabiħ għall-għajn biss. Għalija jekk ix-xogħol ma jmissx il-qalb, hemm xi ħaġa nieqsa u għalhekk permezz ta’ xogħli dejjem nipprova nwassal messaġġ. Per eżempju hawnhekk Ġesù tarbija huwa mgeżwer fil-maktur abjad bil-faxxi koħol li kienet tilbes Madre Tereża – sinjal modern tal-faqar li fl-istess ħin jagħti xejra oriġinali. L-iskop aħħari ta’ dan ix-xogħol huwa li tant ikun ta’ livell illi wieħed ma jerfgħux ġo kaxxa u jwarrbu hekk kif jgħaddu l-ġranet tal-Milied iżda jżommu ġo post adattat matul is-sena kollha. Għahekk noqgħod attent illi l-qisien ta’ dax-xogħlijiet ma jkunux goffi wisq.

Għal dax-xogħol tispirani l-ħajja ta’ kuljum: l-affarijiet li niltaqa’ magħhom u l-pitturi li nara fil-knejjes. Jiena nipprova jkolli għajn li tara.”

Jesmond tellagħni fil-workshop tiegħu fejn fih kellu l-forn (kiln) li jsajjar it-tafal fih. Kont kurjuża dwar il-proċess tax-xogħol…

“Jien għalija Milied is-sena kollha għax dax-xogħol jintogħġob ħafna u biex inlaħħaq mal-ordnijiet, irrid naħseb minn qabel. Nagħmel minn Jannar sa Novembru naħdem imma mbagħad f’Diċembru nieqaf ħalli ngawdi l-Milied mal-familja.

L-ewwel ma nibda naħdem fit-tafal. Inkun irrid inlesti numru ta’ xogħol mhux ħażin sakemm nimla’ l-forn kollu għax dan jieħu 12-il siegħa biex itella’ t-temperatura ta’ 950 grad celsius u 12-il siegħa oħra biex jibred. Il-prodott finali jkun tat-terracotta u jien niżbħu bl-acrylic jew biż-żebgħa taż-żejt u mbagħad inżejjinhom b’xi aċċessorji oħra.”

Innutajt illi fil-workshop tiegħu kellu bosta xogħol ieħor li mhux kollha kienu konnessi mal-Milied: fostom biċċa xogħol tal-Ġimgħa l-Kbira u xi figuri mlibbsa bi stil antik Malti. It-timbru ta’ xogħlu huwa l-istil u d-dettall tal-ħwejjeġ tal-figuri tiegħu. Tkellimna fuq mitt ħaġ’oħra kollha interessanti ferm imma sfortunatament l-ispazju huwa limitat. Għaldaqstant ser inwasslilkhom l-aħħar messaġġ tiegħu…

“Is-sabiħ fil-ħajja hu li tagħmel xi ħaġa inti. Però tagħmel tajjeb li tidħol f’għaqda għax b’hekk tkun tista’ taqsam l-ideat.

Jien taf xi nħoss nieqes… li f’Malta m’hawnx mużew tal-presepji bħal kif hemm f’Għawdex u f’diversi postijiet oħra madwar id-dinja. Huwa sabiħ li nżommu t-tradizzjoni tal-presepju ħajja.”

***************************************************************************************************************

Iltqajt ma’ Manuel waqt wirja li kien qed jieħu sehem fiha u bqajt impressjonata ħafna b’xogħlu. Kelli letteralment nofroq bejn in-nies biex inkun nista’ nara aħjar l-għażla ta’ presepji li kellu. Jien li l-affarijiet oriġinali jinżluli għasel, weħilt quddiem presepju partikolari mmens li ma stajtx nifhem x’inhu qabel Manuel fehemni t-tifsira tiegħu…

“Dak presepju bi stil rinaxximentali,” qabad jispjegali b’entużjażmu hekk kif induna li nteressajt ruħi. “Presepju bħal dak jissimbolizza l-waqgħa tal-paganiżmu u l-bidu tal-Kristjaneżmu. Għalhekk qed tara l-bini nofsu mwaqqa’. L-istil rinaxximentali jrid kollox bl-eżatt għax f’dawk iż-żminijiet kienu jimxu b’ħafna simettrija. Il-pasturi li jżejjnuh huma bi stil Lhudi.”

Dak li kelli bżonn biex neħel hemm. Fil-fatt Manuel kompla jispjegali kif hemm żewġ tipi oħra ta’ presepji…

“Hemm l-istil Naplitan li tagħrfu mill-ewwel għax ma jkollux grotta u l-pasturi jkunu lebsin bil-qalziet. Barra minn hekk, dan ikun imqassam fi tlett biċċiet: in-nattività, it-taverna fejn issib in-nies jixorbu u jixxalaw u mbagħad għandek it-tħabbira. Kollox għandu tifsira f’dan it-tip ta’ presepju. L-ewwel nett jissimbolizza li qabel ġie Kristu fid-dinja n-nies kienu jgħixu f’ħajja ta’ xalar żejjed u ħafna ma kienux jagħtu każ -għalhekk Ġesù ġie biex isalvana. Anki l-pasturi għandhom it-tifsira tagħhom bħal dawk li jbiegħu l-ħut u l-ħaxix li ma jissimbolizzawx lin-nies infushom imma l-istaġuni. Il-problema tagħhom, dawn it-tip ta’ pasturi hu li diffiċli ħafna biex issibhom għall-bejgħ hawn Malta.

Imbagħad fl-aħħar u mhux l-inqas hemm il-presepju tradizzjonali bil-grotta u l-pasturi kif nafuhom aħna.”

Anki l-presepju tradizzjonali kellu dik il-laqta’ oriġinali tiegħu, mhux biss grotta imma mdawwar b’bini ieħor fostom bil-lukanda li ma kelliex post għal San Ġużepp, il-Madonna u t-tarbija tagħhom.

Meta rani nkompli nistaqsi Manuel stedinni f’daru. Hemmhekk sibt l-aħħar ftit mudelli li kien għad fadallu fostom mudell mill-isbaħ illi kien qed jistenna lil sidu jmur jiġbru.

“Innota naqra kemm fih dettallji,” stedinni Manuel. “Barra minn hekk ara ftit il-wiċċ tal-ħitan, it-toqob irqaq u l-kuluri realistiċi tiegħu. Il-presepju nnifsu, jekk toqgħod tilgħab miegħu, tagħmlu b’xi mod jew ieħor. Is-sigriet qiegħed fil-kapaċità biex tqarreb lejn il-verità n-nisġa tal-ġebla antika.”

Tlabtu jgħidli pass pass kif jinħadem dan ix-xogħol…

“Ara, l-ewwel irid ikollok il-pasturi għax naturalment fuqhom jinbena l-bqija tal-presepju. Imbagħad niskeċċja l-abbozz kif nixtieq nagħmel ix-xogħol. Jekk inkun qed naħdem għan-nies huma jiġu jaraw l-abbozz u jgħiduli jekk jogħġobhomx. Minn hemm nibda’ nqatta’ l-biċċiet tal-polystyrene (li hawn Malta nsejjħulu ġablo). Naħdem fuq iktar minn presepju wieħed fl-istess ħin. Ngħidu aħna, sakemm biċċa xogħol qed tinxef, ninkolla biċċa presepju jew naħraqlu xi parti minnu.”

Kif taħarqu? Għaliex?

“Għax bħala struttura, meta jitlesta l-presepju, aktar ikun qisu xi villa milli presepju ta’ żmien Kristu. Kollox ikun lixx, sabiħ u perfett tant li ġieli nitħassru naħarqu. Imma n-natura tal-presepju hekk titlob.

L-aktar li nieħu pjaċir nagħmel dax-xogħol għal xit-3:00am. Nitla’ fuq il-bejt f’silenzju totali u taħt sema sabiħ mimli kwiekeb, nintilef naħdem u bilkemm ninduna bil-ħin. Jiena u nsawwar fih, inħossni qisni qiegħed ngħix hemm ġew. Peress li jien għaddej il-ħin kollu b’din in-namra tiegħi, jiena u l-mara sirna ngħixu l-Milied kuljum. Dejjem issibni bil-Bambin f’idi lili.”

Niltaqa’ kemm niltaqa’ ma’ nies, il-ħlewwa ta’ ċertu ndividwi tibqa’ dejjem tissorprendini. Għajnejn Manuel kienu jarmu tbissima kontinwa u kull meta bdejt infaħħarlu xi ħaġa, arah jarma jidħak daħka ferriħija u ġenwina. Meta mbagħad ingħaqdet magħna martu Joanne letteralment bdejt inħossni qisni xi waħda minn tal-familja.

“Kif kont qed ngħidlek, meta naħarqu, niffurmah imma peress li dan hu xogħol tal-idejn, diffiċli biex wieħed jiġi bħall-ieħor. Għaldaqstant tista’ tgħid li dik tagħtihom identità unika wkoll. Wara jkun imiss xogħol Joanne biex iddawwru bit-tissues ħalli toħloq it-tissue effect. Xogħol ta’ paċenzja kbira imma illum hi saret tieħu pjaċir daqsi tagħmlu dax-xogħol. Wara ngħadduh b’passati tal-ġibs u kolla, innixfuh u jkun imiss li nagħtih il-kulur. Anki bil-kuluri nħobb nesperimenta ħafna bħal kif qed tara f’dak il-presepju b’kulur ħadrani. L-aħħar passi huma t-tpoġġija tal-pasturi u l-ħolqien ta’ diversi aċċessorji li noħolqu aħna stess b’dak kollu li jiġi f’idejna.”

Joanne stqarret li dax-xogħol ta’ żewġha mhux minn dejjem kien għal qalbha…

“Fil-bidu kien jaħdem fil-washroom u ma stajtx niċċaqlaq bih. Għalhekk niżżel kollox fil-garaxx. Wara ftit tal-ġranet, raġel li kien għaddej minn ħdejna nnota l-presepju li kien għamel Manuel u ma qgħadx kwiet qabel irnexxielu jixtrih. Minn hemm bdiet tiġri l-kelma u llum il-presepji tagħna huma mfittxija ħafna.”

Id-demm għall-presepji jidher li ilu jiġri mhux ħażin fil-vini tal-familja kemm ta’ Manuel u kif ukoll ta’ Joanne. Fil-fatt iz-ziju u l-kuġin ta’ Manuel ħadmu fil-presepju tal-Istitut tan-Nazzarenu fiż-Żejtun. Filwaqt li n-nannu ta’ Joanne kien jibni l-presepji u l-mudelli tal-knejjes. Akkost ta’ dan kollu Manuel saħaq illi kien ħabibu Joe Falzon li ħajjru jibda dax-xogħol.

“Issa ilni tlett snin għaddej u dejjem nipprova nesperimenta u nagħmel xi ħaġa aħjar minn tas-sena ta’ qabel. Fil-fatt għas-sena d-dieħla diġa’ għandi xi ħaġa tbherren f’moħħi. Inħobb nosserva ħafna madwari speċjalment il-bini sabiex nara jekk nistax indaħħal xi ħaġa minnu fil-presepji tiegħi. Meta togħġobni xi ħaġa, naqbad il-kamera u niġbed qabda ritratti. Ara per eżempju, qed tagħrfu t-torri ta’ Bettina? Ġieli nieħu wkoll xi ideat mill-kartolini tal-Milied. Isma’ ejja ara din… qed tarahom in-nies ġewwa?”

Reġa’ beda jidħak ferħan. B’mod inġenjuż kien irnexxielu jdaħħal il-pasturi fil-kmamar tal-presepji u minn barra stajna naraw dak li kien qed iseħħ ġewwa. Kull presepju huwa wkoll armat b’sistema ta’ dawl ta’ 12V. Barra minn hekk huma miksija b’laqgħa plastik sabiex ma tiġrilhomx ħsara jekk jixxarrbu.

“Nagħmlu x-xogħol minn qalbna,” qaltli Joanne. “Imma kultant taf x’idejjaqni? Tisma’ ħafna jgħidulek illi jixtiequ jippromwovu l-prodott Malti imma mbagħad meta tipprova żżid il-kwalità jibdew jinqalgħu l-problemi. Per eżempju xi klijenti jistaqsuna jekk nistgħux nagħtuhom il-presepju bil-kaxxa miegħu biex ikollhom fejn jerfgħuh meta jgħaddi kollox. Imma meta morna nieħdu stima minn fabbrika lokali qaltilna li l-iżgħar ordni hija ta’ elf kaxxa! Impossibbli taħdem hekk.”

Xtaqt neħdilhom l-aħħar kumment dwar il-presepju fid-djar tagħna l-Maltin…

“Il-presepju għamel ħabta ser jintnesa. Ħafna ntilfu wara s-siġra tal-Milied u l-Father Xmas. Imma f’dawn l-aħħar snin l-istorja nqalbet u l-imħabba lejn il-presepju reġgħet kibret sew. Għax il-presepju jiġbor il-familja madwaru u joħloq Milied isbaħ fid-dar li tilqgħu fiha.”

Għal interess tal-qarrejja, ix-xogħlijiet ta’ Jesmond Micallef u Manuel Vella ser ikunu qegħdin jieħdu sehem fil-wirja tal-presepji organizzata mill-Għaqda Ħbieb tal-Presepju taħt il-knisja ta’ San Franġisk il-Belt mill-5 sal-20 ta’ Diċembru 2009. Wara din id-data, l-wirja ser titmexxa fis-sagristija tal-Valletta Waterfront.

(Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tas-6 ta’ Diċembru 2009)

Share on Facebook

2009.12.06 / no responses / Category: Torca - Perspettivi