Posts Tagged ‘Pawlu Bianco’

  • Il-ġrajja ta’ Grabiel

    Grabiel De Gabriele (l-ewwel wiehed mil-lemin) flimkien ma' shabu.JPGKarozza tal-linja bhal dik li xtara Grabiel..JPG

    Id-dar l-antika fejn kienet tghix il-familja ta' Pawlu Bianco.JPGIl-gabbana ta' Grabiel.JPG

    Ir-ristorant u t-terrazza ta' Grabiel.JPG

    Aktar ma jgħaddi ż-żmien, Wied il-Għajn qiegħed kull ma jmur jinbena u ftit ftit, l-għelieqi tal-inħawi qegħdin jogħsfru daqs li kieku qatt ma kienu. Infatti llum diġa’ hija diffiċli biex wieħed iġib quddiem għajnejh kif kien dan il-villaġġ għexieren ta’ snin ilu, aħseb u ara jekk irid imur lura għal mijiet ta’ snin. Sa mn’Alla li kultant jitfaċċa xi ritratt antik li jagħtina ħjiel ta’ kif kienu jidhru dawn l-inħawi għax huwa hekk biss li wieħed jista’ jifhem biċ-ċar in-natura pjuttost iżolata li kien jeżisti fiha dan il-post. Huwa wkoll permezz ta’ dawn l-immaġni li wieħed jista’ jara l- evidenza qawwija tal-valur ta’ ċerti binjiet storiċi ta’ dan ir-raħal li sfortunatament illum jinsabu maħnuqa bejn il-bini modern, filwaqt li wħud minnhom qegħdin fi stat imsejken ta’ abbandun li ċertament ma jistħoqqilhomx.

    Iżda mbagħad hemm ċerti ġrajjiet oħra li ftit li xejn jeżisti tagħrif dwarhom jekk mhux fil-memorja pubblika ta’ dawk li baqgħu jiftakruhom. Fost dawn hemm ir-rakkont interessanti dwar ir-ristorant magħruf bħala Ta’ Grabiel, li għalkemm illum għandu dehra moderna li ma tantx tvarja mill-istrutturi tipiċi ta’ żmienna, it-tnissil tiegħu huwa tassew romantiku u individwali. U proprju minħabba l-oriġini mhux tas-soltu ta’ dan ir-ristorant, u anki għax din il-ġrajja tiftaħ tieqa fuq l-istat tal-ambjent u tas-soċjetà ta’ dak il-perjodu, bħala kontribuzzjoni tiegħi f’din ir-rivista, għażilt li nitkellem ma’ wieħed mill-proprjetarji ta’ dan il-post, Pawlu Bianco, sabiex b’hekk il-qarrejja jkunu jistgħu japprezzaw parti mill-istorja ta’ Wied il-Għajn li ormaj għoddha ntesiet….

    Il-bidu ta’ dan ir-rakkont jeħodna lura lejn is-snin ħamsin meta Grabiel De Gabriele, li kien għamel diversi snin jaħdem kemm bħala baħri u kif ukoll bħala sajjied, iddeċieda li jaqleb paġna differenti f’ħajtu billi jittanta xortih f’tip ta’ xogħol għal kollox differenti. Dan kien żmien meta Malta kienet għadha qed tipprova ssib saqajha mill-ġdid wara t-tiġrif u l-ħsara li ħalliet warajha t-Tieni Gwerra Dinjija f’pajjiżna u bosta kienu dawk li kienu qed jaraw kif ser ikomplu jaqilgħu l-għixien ta’ kuljum.

    Grabiel kien jgħix fir-raħal ċkejken ta’ Wied il-Għajn fejn kienu joqogħdu biss madwar għaxar familji. L-ambjent kien għadu rurali ħafna u l-inħawi kienu miżgħuda bl-għelieqi. Anki l-firxa tal-baħar kienet aktar wiesgħa, tant li din kienet tasal sa fejn illum hemm il-bandli ċentrali biswit ir-ristorant ta’ Grabiel.

    Matul ix-xhur tax-xitwa, dan il-villaġġ kien ikun pjuttost trankwill u kemmxejn maqtugħ għalih. Madanakollu fis-sajf, il-post kien jieħu r-ruħ hekk kif għadd ta’ nies, partikolarment dawk tal-inħawi tal-Kottonera, kienu jżuruh regolarment sabiex igawdu l-baħar tal-bajja. Kien dan il-fatt tal-aħħar li ħajjar lil Grabiel biex jittanta jibda negozju żgħir proprju fil-qalba tal-bajja fejn l-aktar li kienu jinġabru n-nies.

    Fl-1953, uħud mill-anzjani li kienu joqogħdu Wied il-Għajn għadhom jiftakru l-ewwel karozza tal-linja li Grabiel xtara b’xi għaxar liri Maltin, tinstaq lejn il-villaġġ tagħhom u tiġi pparkjata ġewwa l-għalqa tiegħu. Huwa kellu madwar erbgħa tomniet raba mdawwra mar-razzett fejn kien joqgħod, liema binja kienet tinsab fejn illum hemm il-waqfa prinċipali tal-karozzi tal-linja ta’ Wied il-Għajn.

    Intant, Grabiel trasforma din il-karozza tal-linja antika fi speċi ta’ gabbana ċkejkna billi neħħielha l-bankijiet tal-passiġġieri u minflok imlieha b’kontenituri bis-silġ sabiex fihom iżomm il-fliexken tal-luminata u tal-birra friski. Għall-ewwel beda jbiegħ l-aktar oġġetti bażiċi u apparti l-luminata hu rama wkoll bis-sigaretti, il-karawett u l-ħobż biż-żejt. Min-naħa l-oħra, sabiex jiġbed aktar l-attenzjoni tal-pubbliku, huwa żebagħ din il-karozza b’kuluri vivaċi li minn dejjem kienu assoċċjati mal-baħar u mas-sajf, fosthom bil-lewn ikħal, ċelest u isfar.

    Kulħadd jaf kemm il-Malti jħobb żaqqu u daqstant ieħor kemm il-baħar għandu tendenza li jiftaħlek l-aptit. Għaldaqstant, dan il-proġett ta’ Grabiel ma riedx wisq biex jieħu r-ruħ f’ħakka t’għajn. Huwa kellu wkoll favorih li l-uniċi ħwienet tax-xorb li kien hemm f’dan ir-raħal kienu jinsabu ħafna aktar il-bogħod mir-ramel tal-bajja. Infatti ħanut minnhom kien qiegħed lejn iż-Żonqor, faċċata tal-pitch tal-waterpolo, filwaqt li l-ieħor li kien ta’ Duminku De Gabriele, ħu Grabiel, kien jinsab fejn illum hemm waqfa tal-karozza tal-linja, biswit id-dar sabiħa u antika fi Triq Sant’Anna, kantuniera ma’ Sqaq San Ġwakkin, fi Pjazza Dun Tarċis Agius. Anki din id-dar partikolari għandha rabta mal-familja ta’ Grabiel peress li għal bosta snin kienet għexet fiha Filumena Bianco, oħt Grabiel, flimkien ma’ żewġha u wliedha, fosthom Pawlu.

    La qed insemmi din id-dar, ta’ min ikun jaf, li skont tagħrif li tani Pawlu, l-ewwel ħanut tax-xorb li qatt kien hemm f’Wied il-Għajn kien fetaħ proprju minn kamra li tinsab taħt din il-binja, fejn sa llum, għalkemm fi stat ta’ abbandun, wieħed għadu jista’ jara l-istruttura tagħha. Nistqarr li hija tassew ħasra li tara post distint bħal dan f’din il-kundizzjoni, l-aktar meta tagħraf li din il-proprjetà ilha wieqfa għal mijiet ta’ snin, hekk kif jixhdu wħud mill-aktar ritratti antiki ta’ dan il-villaġġ fejn huwa evidenti li din id-dar hija waħda minn ta’ l-ewwel li qatt inbniet.

    Imma ejja nkomplu bl-istorja ta’ Grabiel u nimxu għas-sena 1954 meta huwa ddeċieda li jkabbar ftit ieħor u b’hekk ġab it-tieni karozza tal-linja li kellha sservi bħala maħżen tal-prodotti li kien ibiegħ. Dan jikkonferma li n-negozju tiegħu kien qabad sewwa, avolja mhux darba u tnejn li mal-lejl, xi ħallelin kienu jidħlulu fl-għalqa, jiftħu t-twieqi tal-karozzi tal-linja u jisirqu dak li jistgħu jġorru magħhom. Imma dawn kienu l-ftit li jingħaddu fuq l-idejn għax fir-realtà Grabiel kien bniedem maħbub u rrispettat ħafna min-nies, l-aktar minħabba l-qalb tajba tiegħu fejn ma kienx jaħsibha wisq biex jagħti xi flixkun luminata jew xi biċċa ħobż tajba lil dak li jkun, anki meta dan ma jkollux flus biżżejjed.

    Dawn il-gabbani ta’ Grabiel kienu jkunu miftuħa biss fis-sajf. Fix-xhur l-oħra, Grabiel li baqa’qatt ma żżewweġ, kien jgħaddi ż-żmien b’mod aktar trankwill fejn daqqa kien jintasab idur ma’ dawn il-karozzi sabiex jagħmlilhom daqsxejn manutenzjoni u daqq’oħra jmur iħuf u jistrieħ fl-għelieqi flimkien ma’ sħabu fejn dawn kienu joqgħodu jonsbu għall-kwiet.

    Il-karozzi tal-linja ta’ Grabiel baqgħu jservu għan-negozju sas-sena 1960 meta mbagħad bdew deħlin diversi regolamenti tas-sanità u tas-sigurtà u naturalment dawn il-vetturi li anqas dawl ma kellhom fihom, ma setgħux jibqgħu jintużaw aktar għal dan l-iskop u b’hekk mietu mewta naturali. Huma sparixxew minn dan l-ambjent u ftit ftit bdew jintesew, anki peress li mid-dehra, lil ftit ġiethom f’rashom li jieħdulhom ritratt ta’ tifkira, tant li lanqas il-familja ta’ Grabiel stess m’għandha rikordju tagħhom!

    Minflok dawn il-vetturi, Grabiel bena kamra biex isservi bħala gabbana sabiex minnha huwa jkompli jipprovdi s-servizz li ormaj in-nies kienet drat bih. U meta matul is-snin, huwa baqa’ jara l-interess tan-nies jikber, huwa għamel il-kuraġġ u beda jkabbar dan in-negozju tiegħu billi bena żewġt iġnub madwar il-gabbana ħalli b’hekk il-post sar aktar spazjuż u seta’ wkoll jilqa’ n-nies fih. Infatti, peress li s-sittinijiet kienu popolari għar-rock and roll, huwa ħareġ bl-idea li jġib juke-box u quddiemha poġġa numru ta’ madumiet fl-art fejn il-koppji setgħu jiżfnu bil-kumdità kollha għal din il-mużika ferriħija. Anki din l-idea kienet ta’ suċċess u kull ma jmur in-nies bdiet dejjem tiżdied u tinġibed lejn dan il-post li issa kulħadd kien sar jafu bħala ‘Ta’ Grabiel’.

    Pawlu rrakkuntali kemm zijuh kien bniedem intraprendenti u mogħni b’ħafna ħeġġa. Madanakollu mhux kollox ġieh ward u żahar għax infatti kien hemm attentati li ma rnexxewx ukoll. Fost dawn, huwa semmili kif darba minnhom, Bob, ir-raġel Ingliż t’oħt Grabiel, Annie, kien issuġġeriexxa li jinfetaħ mini-golf fl-għelieqi ta’ biswit. Din l-idea għoġbitu lil Grabiel tant li hu xtara dak kollu li kien hemm bżonn u saħansitra żera’ t-turf sabiex jibda jwettaq dan il-proġett. Iżda primarjament minħabba li l-ħamrija tal-inħawi hija pjuttost mielħa, l-aktar minħabba l-viċinanza tal-baħar, dan il-ħaxix qatt ma kiber sewwa tant li finalment Grabiel kellu jaqta’ qalbu u jinsa kollox.

    Fis-snin sebgħin, f’Wied il-Għajn seħħu bosta tibdiliet fejn fosthom ġiet irriklamata l-art mill-baħar, infetħu numru ta’ triqat ġodda inkluż it-triq ta’ max-xatt u nbnew l-ewwel vilel u appartamenti. Dawn ġibdu aktar nies lejn dan il-villaġġ li sadanittant beda jikber ftit ftit. Infatti, Pawlu infurmani illi sal-1978, bosta mill-appartamenti li kien hemm f’Wied il-Għajn kienu joqogħdu fihom għadd ta’ individwi Ingliżi li kienu jaħdmu mal-militar u li kienu għażlu dawn l-inħawi qrib il-baħar bħala residenza.

    Hekk kif daħlu s-snin tmenin, fir-raħal ta’ Wied il-Għajn bdew jinbtu wkoll numru ta’ lukandi, fosthom il-lukanda Jerma Palace li kienet tilqa’ fiha bosta turisti. Kif bosta jafu, kollox jaħdem bħala katina, speċjalment fil-qasam tan-negozju. B’hekk, kull investiment ġdid beda jgħin biex ikompli jatratta l-pubbliku lejn dan ir-raħal u dan għen biex il-ġid seta’ jinqasam bejn dawk in-negozjanti kollha li bdew jagħmlu l-kuraġġ u jiftħu xi negozju fl-inħawi. Ovvjament, anki x-xogħol ta’ Grabiel żdied sewwa u mill-gabbana tiegħu wieħed seta jixtri aktar varjetà ta’ ikel.

    Iżda kien proprju f’dan il-perjodu, meta fl-età ta’ 78 sena, Grabiel ħalla din id-dinja u n-negozju li hu kien rawwem bl-għaraq ta’ xbinu, ġie akkwistat min-neputijiet tiegħu. B’rispett lejn zijuhom u anki għax in-nies kienet drat il-post b’dan l-isem, meta snin wara dan in-negozju għadda minn rinovazzjoni kbira fejn dan tkabbar għal ristorant li jinkorpora fih anki terrazza, huma ddeċidew li jħallu l-isem Grabiel u b’hekk dan l-individwu u l-memorja tiegħu baqgħu mwaħħdin ma’ dawn l-inħawi.

    Min jaf x’jidhirlu Grabiel li kieku kellu jirritorna llum sabiex jara kemm kiber il-proġett tiegħu wara aktar minn sittin sena, l-aktar meta f’dawn l-aħħar snin, dan ir-ristorant ġie rinovat? Fl-istess ħin, min jaf kemm jiddiżappunta ruħu li kieku kellu jintebaħ li bosta mil-lukandi li hu ra jitwieldu, illum sfaw fix-xejn, fosthom is-sbejħa Jerma Palace li issa saret l-għajb ta’ dan ir-raħal.

    Meta staqsejt lil Pawlu dwar il-futur tar-ristorant Grabiel, huwa assigurani li għalkemm dan it-tip ta’ xogħol jitlob ħafna mpenn, hu flimkien ma’ ħutu Karmenu, Giovanni u Mario, se jibgħu jistinkaw bħalma għamlu f’dawn l-aħħar għoxrin sena sabiex isaħħu dan in-negozju li beda zijuhom. Ormaj, dan ir-ristorant li huma tant stinkaw biex iżommu fuq saqajh, sar parti minn ħajjithom. Imma ċertament nistgħu ngħidu wkoll li r-ristorant ta’ Grabiel jilgħab karta sinifikanti ħafna fl-istorja soċjali tar-raħal ta’ Wied il-Għajn.

    (Dan l-artiklu ġie ppubblikat fir-rivista Leħen ir-Ramla (Pubblikazzjoni Annwali maħruġa mill-Għaqda Bajja San Tumas), Ħarġa Nru. 16, Sajf 2014)

    2014.09.11 / no responses / Category: Articles