Posts Tagged ‘poezija’

  • Missieri kien enigma

    Paul George Pisani biswit il-mafkar ta' missieru Gorg Pisani.JPGGorg Pisani.jpeg

    Xandir minn Ghawdex ghal Ghawdex.jpeg

    Din il-ġimgħa ddeċidejt li nlaqqgħakhom man-Nutar Paul George Pisani li huwa iben il-mibki poeta magħruf Għawdxi, Ġorġ Pisani. Iltqajna fl-uffiċċju tiegħu li jinsab fil-proprjetà fejn hu kien jgħix flimkien mal-ġenituri tiegħu fi Triq Putirjal, ir-Rabat, Għawdex. Faċċata, donnu biex iżomm għajnejh fuq il-post li għex fih għal bosta snin, stajt nilmaħ il-mafkar tal-bronż ta’ Ġorġ Pisani li tpoġġa hemmhekk fit-23 ta’ Ġunju 2001.

    Bħas-soltu, apparti li segwejt il-kitbiet tal-poeta, għażilt ukoll li niltaqa’ mal-uniku iben tiegħu sabiex permezz tad-diskussjoni tagħna, nifhem aħjar min kien dan il-persunaġġ. Huwa tassew illi x-xogħolijiet ta’ artist jistgħu jirriflettu wħud mill-emozzjonijiet u l-perspettivi tiegħu. Madanakollu, jiena nemmen li ħadd ma jista’ jiftaħlek tieqa intima fuq individwu, aktar minn dawk li jkunu għexu miegħu.

    Għal bosta drabi, Paul stqarr illi għalih missieru kien enigma peress li kien bniedem riservat ħafna. Iżda xorta waħda, mal-mogħdija tad-diskursata tagħna, feġġu rivelazzjonijiet interessanti li komplew għanew il-ġrajja ta’ min kien il-poeta Ġorġ Pisani; punti li nittama li xi student tal-Malti għad jitħajjar jistudja aktar fil-fond dwarhom.

    Ħass is-sejħa reliġjuża

    Twieled ir-Rabat, Għawdex fis-6 ta’ Mejju 1909. Tgħallem fl-iskola primarja tal-Gvern u fil-Liċeo t’Għawdex.

    Jidher li f’żogħżitu huwa kellu xi delużjoni ta’ mħabba li kidditu ħafna tant li rari tkellem dwarha ħlief permezz tal-iżvog f’xi poeżiji, fosthom ‘Għanja Moħbija’ u ‘Kelma Nassiesa’.

    Kien f’dan il-perjodu wkoll li huwa beda jieħu t-taħriġ biex isir patri.

    “Fl-adoloxxenza tiegħu missieri ħass is-sejħa reliġjuża u beda n-novizzjat mal-Patrijiet Franġiskani Kapuċċini fejn kellu l-isem ta’ Fra Alipju,” qalli Paul. “Hemmhekk huwa għamel studji avvanzati fil-letteratura klassika u fit-teoloġija, filwaqt li beda jikteb poeżiji bil-Malti fir-rivista tal-Franġiskani Kapuċċini ‘L-Immakulata’.”

    Iżda kif qal Carm C. Cachia f’kitba tiegħu dwar dan il-poeta, “Donnu lanqas fil-protezzjoni ta’ dan il-post qaddis, ma sab il-paċi interna li kien qed ifittex.”

    U infatti, wara xi żmien, Pisani ħalla l-kunvent.

    Sar għalliem

    “Wara li ħalla l-kunvent, missieri beda l-karriera tiegħu bħala għalliem. Fl-1935 huwa nħatar bħala l-ewwel surmast tal-Malti fil-Liċeo t’Għawdex. Kien f’dan iż-żmien li huwa ntroduċa l-istudju tal-Malti fis-Seminarju t’Għawdex.”

    Waqt il-gwerra

    “Fl-1940, fl-eqqel żmien tal-gwerra, huwa ġie msejjaħ Malta biex jaħdem fid-Dipartiment tal-Informazzjoni fejn ħadem bħala traduttur u ko-editur tal-ħarġa Maltija tal-’Information Service Bullettin’. Barra minn hekk, huwa kien jgħallem it-Taljan u l-Malti fl-iskola sekondarja tal-bniet fil-Belt Valletta, filwaqt li ntroduċa l-istudju tal-Malti lill-istudenti tal-Kunvent Sacred Heart f’San Ġiljan,” kompla jirrakkuntali Paul.

    Sehem kbir fil-ġabra tal-qamħ f’Għawdex

    “Meta fl-1942 missieri ġie maħtur Assistant Information Officer għal Għawdex, huwa fetaħ Information Bureau kważi fl-irħula kollha t’Għawdex. Kien f’dan iż-żmien li huwa kellu sehem kbir fil-ġabra tal-qamħ mingħand il-bdiewa Għawdxin.”

    Minn kliem Paul intbaħt li dan kien perjodu sinifikanti ħafna fil-ħajja ta’ missieru.

    “Ma kienx faċli li tikkonvinċi lill-Għawdxin biex joħorġu l-qamħ li kienu kabbru, ħażnu u ħbew. Meta bajda ta’ tiġieġa kienet tiswa prezz għali mmens, tista’ timmaġina kemm kien il-valur tal-qamħ! L-Għawdxin huma nies li tgħallmu jfendu għal rashom għax fuq dil-gżira, matul is-snin, spiss intelqu għal rieħhom. Kulħadd kien jara kif jiżra’ xi ħaġa u jrabbi xi annimal biex ikollu l-provvisti meħtieġa. Għalhekk meta l-awtoritajiet bdew jipprentendu l-qamħ mingħandhom, kien bħallikieku riedu jeħdulhom it-teżori tal-familja,” spjegali Paul.

    Jidher li mhux darba u tnejn li l-qiegħa saħnet għax il-pressjoni minn Malta kienet kull ma tmur tiżdied minħabba li l-ikel fil-gżira prinċipali kien għoddu spiċċa għal kollox u kien hemm bosta li kienu qed jgħoddu ruħhom b’mitlufa.

    “Kulħadd kien jaf li l-Għawdxin kellhom il-qamħ mistur. Imma x’setgħu jagħmlu? Jidħlu għalihom bl-armi biex jeħduhulhom? Fi żmien ta’ gwerra? Meta għandek bżonn in-nies miegħek u mhux kontrik? Kienet sitwazzjoni iebsa u infatti darba minnhom, kienu għoddhom ħaġġruh lil missieri meta mar jipprova jkellem lil xi bdiewa biex jagħtuh il-qamħ għall-Maltin!” kompla Paul.

    Imma sa fl-aħħar, Pisani rnexxielu jsib mezz tajjeb kif jieħu li jrid…

    “Beda jiftiehem mal-arċipriet ta’ kull knisja sabiex jgħid lin-nies li wara l-barka tal-quddiesa, se jkun hemm xi ħadd barra biex ikellimhom. Hu kien joqgħod jistenna n-nies barra fuq iz-zuntier u bil-kalma kollha kien jispjegalhom illi jekk ma kienux se jgħinu permezz tal-qamħ tagħhom, Malta kien se jkollha ċċedi u tiftaħ il-bibien għall-għadu. Apparti minn hekk, huwa beda jistaqsihom jekk kellhomx bżonn xi razzjon għalihom minn Malta ħalli meta jitla’ bit-trakk għall-qamħ, itella’ miegħu dak li jkunu talbuh. B’hekk l-irjus irtabu u l-affarijiet irranġaw ruħhom. Dawn l-esperjenzi kienu eventwalment nebbħuh biex fl-1945 jikteb id-dramm ‘Il-Ġabra tal-Qamħ’.”

    Wara l-gwerra

    “Meta ntemmet il-gwerra, missieri reġa’ daħal għalliem u beda jgħallem il-Malti, ir-Reliġjon, l-iStorja u l-Latin fil-Liċeo t’Għawdex. Sadanittant, huwa baqa’ jaħdem ukoll fid-Dipartiment tal-Informazzjoni u ħafna għadhom jiftakru l-filmshows li kien jorganizza wara nżul ix-xemx fil-pjazez t’Għawdex sabiex jeduka l-poplu u jżommu aġġornat dwar il-ġrajjiet kurrenti. Barra minn hekk, fil-Banca Giuratale fir-Rabat, Għawdex, huwa fetaħ uffiċċju ċentrali b’kamra għall-qari attrezzata ħafna fejn wieħed kien isib jaqra ġurnali, rivisti u kotba dwar suġġetti varji. Fuq inizzjattiva tiegħu wkoll, kienu nstallati loudspeakers tar-Rediffusion fil-pjazez t’Għawdex mnejn il-poplu kien jisma’ l-aħbarijiet u l-avviżi tal-Gvern,” qalli Paul bi kburija lejn ix-xogħol siewi li wettaq missieru.

    Wieħed mill-pijunieri tax-xandir f’Għawdex

    Għalkemm personalment seta’ kien riservat, ċertament Pisani kellu ħeġġa liema bħalha biex itejjeb il-qagħda tal-Għawdxin u tal-gżira t’Għawdex. Infatti hu kien ukoll wieħed mill-pijunieri tax-xandir f’Għawdex.

    “Kien hemm refuġjat Malti f’Għawdex, ċertu Vella, li meta missieri wrieh bix-xewqa li kellu li jsib mezz kif ixandar xi programmi minn Għawdex għal Għawdex, dan ħareġ b’sistema rudimentali li kienet taħdem bil-linji tat-telefon u permezz tiegħu, missieri beda jxandar il-programmi u jinstema’ fil-pjazez.”

    Id-dramm li daħlu fl-inkwiet

    Fl-1945 Pisani ppubblika l-ktieb ‘L-Għid taż-Żgħożija’ li fih hemm uħud mill-aqwa xogħolijiet tiegħu. Infatti, poeżija minnhom li ġġib l-istess isem, akkwistatlu t-titlu tal-Poeta taż-Żgħożija. Fil-prefazju tal-ktieb il- Prof. Ġużè Aquilina kiteb hekk: “Tneħħi… l-waqtiet suwed ta’ qtigħ il-qalb jew disperazzjoni, l-akbar motiv tal-poeżija ta’ Pisani tibqa’ ż-żgħożija qalbiena li tħares ‘il quddiem mimlija ħeġġa u mgħaġġla fit-tiġrija tal-ħajja.”

    Iżda apparti xogħol ieħor li kiteb fl-istess żmien, żgur li xejn ma ħalla mpatt fuq Pisani daqs id-dramm ‘Is-Sengħa tal-Imħabba’….

    “Missieri kien isiefer ħafna u spiss kien jieħu l-opportunità biex imur jara xi dramm barrani. B’hekk, huwa ġie espost għat-teatru tal-kontinent. Ġara li darba ġietu f’rasu li jikteb id-dramm ‘Is-Sengħa tal-Imħabba’ li kien jitratta t-tema ta’ familja li titfarrak meta tidħol bejniethom it-tielet persuna. Id-dramm kien jispiċċa bi tmiem negattiv li jqanqal bosta mistoqsijiet. Inzerta li dan ix-xogħol għoġob lil xi studenti universitarji u dawn iddeċidew li jaħdmuh fir-Radio City l-Ħamrun,” beda jgħidli Paul.

    “Il-busillis beda meta dan id-dramm ġie rrekordjat għar-Rediffusion u allura daħal fid-djar kollha. U hemm qam pandemonju sħiħ għax kien hemm min tkaża bis-suġġett tad-dramm. Ngħiduha kif inhi, illum tidħak jekk tarah. Imma f’dak iż-żmien, għalkemm kulħadd kien jaf li kien hemm il-problemi fil-familji, in-nies kienet taħbihom taħt it-tapit bla ma ħadd kien jipprova jara kif se jsolvihom. Mhux talli! Imma għamluha tabù li titkellem dwarhom!”

    Iżda agħar minn hekk, skont Paul kien editorjal pjuttost kiefer li ġie ppubblikat f’Leħen is-Sewwa li nkorla lil missieru u affettwalu wkoll saħħtu, anki jekk is-soltu ma kien iħalli xejn ikiddu.

    “Min kiteb l-editorjal, b’malizzja semma’ li ma kienx sewwa li għax ikollok esperjenza ħażina f’ħajtek, tmur iċċappasha fuq il-palk. Naturalment kien qed jirreferi għall-istorja ta’ mħabba li kellu missieri f’żgħożitu. U din tant tagħtu ġewwa, li għamel libell lill-ġurnal, għalkemm xorta tilfu għax l-imħallef qal f’sentenza klassika li ma kienx sewwa li fuq il-palk tipproġetta sitwazzjonijiet mhux feliċi tal-ħajja!”

    Jidher li maż-żmien dan l-inċident twarrab mal-ġenb, tant li Pisani kompla jikteb fl-istess ġurnal għal diversi snin wara. Madanakollu, Paul ma jistax jifhem kif mument sinifikanti bħal dan li juri l-ewwel ċaqliqa lejn ir-realiżmu fid-dramm Malti mhux qed jiġi kkunsidrat fil-kotba ta’ llum li jitrattaw l-Istorja tad-dramm f’Malta.

    “Jiddispjaċini meta jiġri dan. Mhux għax qed nitkellem dwar missieri. Imma għax mhux qed niktbu b’mod onest u mhux qed nagħtu kreditu lil min ħaqqu. Uħud donnhom għandhom l-għan li jsemmu biss lil dawk il-kittieba u l-poeti li ġew wara l-gwerra filwaqt li qed iwarrbu lill-oħrajn li ġew qabilhom daqslikieku dawn ma jgħoddu xejn biex wasalna fejn wasalna llum. Ħażin nagħmlu jekk ninsew li mingħajr il-passat m’hemmx preżent,” sostna iben Pisani.

    Iżżewweġ ta’ 54 sena

    Fl-1963 Ġorġ Pisani jiżżewweġ lil Rose nee’ Formosa minn Kerċem, li kienet 32 sena iżgħar minnu. Sena wara kellhom lil Paul u t-tnejn rabbewh f’għożża liema bħalha.

    Kont kurjuża jekk bħala iben, hu qattx ħass il-piż ta’ missier li kien daqstant popolari f’Għawdex?

    “Jiena tlajt b’ċertu reverenza u sottomissjoni edukata lejn il-ġenituri tiegħi u qatt ma ħabbatthom. Nistqarr li kont inħoss xi ftit responsabbiltà għall-fatt li l-missieri kienu jafuh ħafna nies u ma ridtx li nħammarlu wiċċu b’xi mod,” ftakar Paul.

    Staqsejtu wkoll jekk qattx xtaq li laħaq lil missieru f’età iżgħar?

    “Ħa nghidlek, l-aktar li nixtieq hu li għadu ħaj,” irrispondini kemmxejn imqanqal. “Qattgħajt tfulija sabiħa ferm miegħu. Veru li lħaqtu ta’ età kbira imma mbagħad gawdejt mill-fatt li ma damx ma ħareġ bil-pensjoni u allura kellu ħafna ħin għalija. Infatti spiss kont noqgħod niġri ma’ djulu u min jaf kemm laqqgħani ma’ nies li llum huma miti bħal Mary Meylak, Erin Serracino Inglott, Frenċ tal-Għarb eċċ.”

    “Konna mmorru wkoll għall-passiġġati twal fil-kampanja Għawdxija li tant kienet għal qalbu. Kien miġbud ħafna wkoll lejn l-Istorja u infatti kiteb diversi poeżiji relatati fosthom ‘Il-Ġgantija t’Għawdex’, tant li hemm min isibu wkoll bħala l-Poeta tal-Istorja. Madanakollu jien aktar naħseb li kien jixtieq jibqa’ magħruf bħala l-Poeta t’Għawdex. Kellu mħabba kbira għal dil-gżira kif jixhdu bosta mix-xogħolijiet tiegħu, fosthom l-’Innu Għal Għawdex’ li hawnhekk għadu jindaqq meta jispiċċa xi programm tal-banda u warajh jindaqq l-Innu Nazzjonali.”

    Kien kuġin ta’ Carmelo Borg Pisani

    Skoprejt fatt ieħor dwaru li probabbilment ftit jafuh.

    “Missieri baqa’ reliġjuż ħafna, anki wara li ħareġ mill-kunvent. Fil-fatt naħseb li l-għeżeż ħaġa li ħalla fija kien ir-rispett lejn ir-reliġjon, apparti li derrieni wkoll b’ċertu awto-dixxiplina u valuri sodi. Intant, kull fil-għaxija konna ninxteħtu ngħidu r-rużarju flimkien u hekk kif inlestu konna ngħidu wkoll Ave Maria għall-mejtin tagħna. Niftakar li missieri kien isemmihom kollha wieħed wieħed kuljum: il-ġenituri, in-nanniet, iz-zijiet, il-kuġini eċċ. Fosthom dejjem kien isemmi lil ċertu Karmenu li kont naf li kien kuġin tiegħu imma xejn aktar,” irrakkuntali Paul.

    “Però jidhirli li darba minnhom ikkuntattjah il-kittieb Lawrence Mizzi peress li kien qed jagħmel xi riċerka dwar Carmelo Borg Pisani u kien sar jaf li missieri kien prim kuġin tiegħu. Huwa talbu għal xi informazzjoni dwaru imma akkost li s-soltu missieri dejjem jgħin lil kulħadd, lil dan talbu biex lil Borg Pisani jħallih jistrieħ. Għandek tkun taf li missieri kien espert tal-arti diplomatika ta’ kif ma jweġibx mistoqsija jekk jiddeċiedi hekk. Ħadd ma kien jaf li dan l-individwu kien jiġi minna għax missieri qatt ma kien isemmieh ma’ ħadd. Lanqas magħna ma kien jitkellem dwaru. Qatt ma kkummenta dwar jekk kienx jikkunsidrah bħala traditur jew xi ħaġ’oħra. Donnu għalih kien biss membru tal-familja – il-kuġin.”

    Kien gwida ta’ personalitajiet importanti

    “Dari d-Dipartiment tal-Informazzjoni kellu taħt il-ġurisdizzjoni tiegħu wkoll it-turiżmu. Għaldaqstant, parti minn xogħol missieri kien li jdawwar personalment m’Għawdex lil bosta personalitajiet importanti u anki lill-aġenti tal-ivjaġġar li kienu qegħdin jiskopru lill-gżira. Fatt interessanti huwa li baqa’ jagħmel dan ix-xogħol sa meta kellu 80 sena, anki jekk bla ħlas. ‘U dak il-pajjiż għandu bżonnu!’ kien jgħidli meta ġieli lmentajt miegħu.”

    Awtur Prolifiku

    Ġorġ Pisani ppubblika tmien kotba ta’ poeżiji, sitt drammi, ġabra ta’ novelli, ġabra ta’ essejs, żewġ rumanzi u żewġ ġabriet ta’ leġġendi Għawdxin. Barra minn hekk, wara mewtu, fis-sena 2000 il-Prof. Oliver Friggieri stampa antoloġija mill-kotba kollha ta’ Pisani bl-isem ‘Ġorġ Pisani – Poeżiji’ filwaqt li ibnu Paul ippubblikalu l-ktieb ‘Id-Duwa tal-Maddalena’ li kien jikkonsisti f’ġabra ta’ tagħrif folkloristiku. Iżda fir-realtà ibnu stqarr miegħi li hemm ħafna aktar x’jiġi ippubblikat.

    Rispett

    Matul ħajtu, Pisani rebaħ bosta konkorsi u premijiet letterarji. Ngħata l-premju governattiv ‘Malta Literary Award’ u l-premju internazzjonali ‘Città di Valletta’. Fl-1986 inħatar membru għal ħajtu tal-Għaqda Poeti u fl-1992 il-Gvern Malti onorah bil-Midalja Għall-Qadi tar-Repubblika. Fl-1997 il-Kunsill Lokali tal-Belt Victoria onorah b”Ġieh il-Belt Victoria’.

    Ġorġ Pisani miet fl-24 ta’ Frar 1999. Skont ibnu, il-funeral tiegħu kien xhieda tar-rispett li n-nies kellha lejh hekk kif kienu bosta dawk li attendew għall-quddiesa li ġiet ikkonċelebrata minn 61 saċerdot.

    Fl-2006 segwitu martu Rose iżda għal Paul, il-memorja tal-ġenituri tiegħu hija ħajja daqs qatt qabel.

    (Dan l-artiklu ġie ppubblikat fis-sensiela KOBOR IL-MALTI (23 parti) fit-Torċa tad-19 t’Ottubru 2014)

    2014.10.19 / no responses / Category: Torca - Features & Articles

  • Dinja għaliha

    Il-kartolina li harget b'tifkira ta' Mary Meylak fil-100 sena minn twelida.jpgIl-lapida ta' kommemorazzjoni f'gheluq il-100 sena minn twelidha.jpgId-dar ta' Mary Meylak.JPG

    Mary Meylak.jpgJosmar James Vella.JPG

    Qrajt l-ewwel poeżija ta’ Mary Meylak meta kont studenta fl-iskola primarja. Ma domtx ma rbatt qalbi magħha meta skoprejt li kienet l-ewwel poetessa Maltija, u ta’ tifla li kont, ixxenaqt li meta nikber insir bħalha. Niftakar li kont akkwistajt il-ktieb tagħha Dawra Misterjuża (1947) u hemmhekk intbaħt li kellna l-istess ġibda lejn il-fantasija u li bħali, donnha kienet tgħix f’dinja għaliha.

    Meylak – l-inqas waħda li ġiet rikonoxxuta

    Għalkemm studjajt il-lingwa u l-letteratura Maltija għal diversi snin wara, fejn stħarriġt diversi awturi u poeti, ix-xogħolijiet ta’ din il-poetessa qatt ma reġgħu tfattxaw. B’hekk Meylak sfumat fix-xejn u f’moħħi baqa’ minnha biss is-sura ta’ memorja nostalġika.

    Kien għalhekk li dan l-aħħar iddeċidejt li nimla’ dan il-vojt li trabba’ bejnietna billi staqsejt dwarha, fittixt il-kotba tagħha u ddiskutejt xogħolijietha flimkien ma’ Josmar James Vella, Tarcisio Zarb, u l-Prof. Oliver Friggieri.

    Vella li huwa Għawdxi, gradwat B.A Malti (Unuri), għamel it-teżi tiegħu dwar Mary Meylak u permezz ta’ dan ix-xogħol, huwa xtaq jgħolli kemm jista’ jkun isem din il-poetessa li fil-fehma tiegħu, jistħoqqilha kull tifħir daqs kull poeta ieħor li kiteb ismu b’ittri tad-deheb fil-letteratura Maltija.

    “Matul iż-żmien, Għawdex irnexxielu jrawwem nies li fil-kamp tal-letteratura Maltija għamlu isem għalihom. Fost dawn insibu lil Ninu Cremona, Anton Buttigieg, Ġorġ Pisani u Mary Meylak. Iżda minn dawn kollha, Meylak hi l-inqas waħda li ġiet rikonoxxuta. Infatti, meta bdejt nagħmel ir-riċerka tiegħi dwarha, spiss iltqajt ma’ kitbiet u kritika dwar il-persunaġġi l-oħra imma ftit li xejn kien hemm min tratta lil din il-poetessa,” qalli Vella.

    Fil-fehma tiegħu hemm żewġ raġunijiet partikolari għala ġara dan. Wieħed minnhom kien il-fatt li bħala mara, Meylak azzardat tidħol f’dinja li kienet meqjusa ‘tal-irġiel’. Barra minn hekk, hija għażlet li taqbad rotta oriġinali u differenti għal kollox mill-linja tax-xogħol letterarju li kien moda dak iż-żmien u b’hekk jista’ jkun li ma ttieħdetx daqstant bis-serjetà.

    L-unika vuċi femminili

    “Mary Meylak kienet l-unika vuċi femminili fost il-poeti Romantiċi Maltin tal-ewwel nofs tas-seklu għoxrin. F’perjodu meta l-poeti l-oħra kienu qed iħaddnu t-tema tal-kriżi eżistenzjali, li kienet qed issir il-moda ta’ dak iż-żmien, hi għażlet li tinqata’ għal kollox minn dan l-istil, mhux biss għaliex ma tagħti ebda ħjiel tal-ansjetà eżistenzjali u storika ta’ żmienha, iżda wkoll għaliex issib il-milja tal-espressjoni tagħha nnifisha fl-għoti ta’ sura fantastika lid-dinja ta’ madwarha,” kompla jispjegali Friggieri.

    Is-sempliċità fix-xogħolijiet ta’ Meylak

    Sadanittant, meta nxtħett naqra l-poeżiji ta’ Meylak, issa li jiena persuna adulta, deherli li kitbietha u t-temi li kienet titratta, kienu xi ftit sempliċi żżejjed. Għaldaqstant, tlabt lil dawn l-istudjużi biex ifehmuni aħjar dwar kif għandi ninterpreta lil din il-poetessa…

    “F’termini ġeneriċi, wieħed jista’ jgħid li l-poeżija ta’ Mary Meilak, hija poeżija sempliċi, li ftit li xejn tbiegħdet mill-poeżija, hekk imsejħa popolari, jiġifieri, il-poeżija tal-kwartina bir-rima mqabbża tal-għana Malti – poeżija li bħala regola tibni fuq il-vers tat-tmienja. Poeżija ta’ dan it-tip, għaldaqstant għandha mnejn tinħass li ma tagħmilx parti mill-poeżija tal-’literai’, imma pjuttost, għandha mill-poeżija ‘bidwija’, dik it-tip ta’ lehma poetika, li tagħmel parti mill-mod ta’ għajxien il-bniedem, li huwa midħla aktar tan-’narratoloġija tan-natura’ milli tan-narratoloġija li hija konxja tal-istess narratoloġija tagħha,” għarraffni Zarb.

    “Mary Meylak għandha l-valur tagħha fix-xejra ċentrali, kontinwa tagħha; is-sempliċita’ ta’ ruħ li ma hix kapaċi tagħraf problemi, u meta tagħrafhom tħollhom b’mod immaġinativ,” kompla Friggieri.

    It-temi prinċipali ta’ Meylak

    Fost it-temi prinċipali li Meylak tiġi assoċċjata magħhom hemm il-fantasija, in-natura u r-reliġjon.

    “Fil-poeżiji tagħha, Meylak spiss tinqeda bit-teknika tal-personifikazzjoni fejn b’mod l-aktar ħelu u sempliċi, hi tagħti l-kwalitajiet tal-bniedem lil dak kollu li mhux uman u b’hekk, il-ħlejjaq isiru mogħnija bis-sensi u l-emozzjonijiet. Dawn il-figuri tat-taħdit joħorġu b’mod naturali minn moħħ il-poetessa, ħafna drabi bi tbissima u b’ħajta umoristika. Mix-xejn toħroġ il-kbir, mis-sempliċi tiftaħ l-orizzonti tal-kreattività. F’dawn l-aspetti toħroġ il-fantasija impekkabbli tal-poetessa u ċertament il-poeżija tagħha ‘Dawra Misterjuża’ hija eżempju mill-iprem ta’ dan,” qalli Vella.

    “Xogħolijietha juru biċ-ċar ir-rispett ġenwin li hi kellha lejn in-natura u l-imħabba kbira lejn l-annimali li jiġu trattati bħala persuni, ugwali għall-bniedem fit-tbatija. Huma umanizzati proprju għaliex għandhom integrita’ morali li l-bniedem għandu ħafna x’jitgħallem minnha,” fissirli Friggieri. “Min-naħa l-oħra, meta Meylak tikteb dwar in-natura, wieħed jista’ jħoss ukoll element reliġjuż f’xogħolijietha hekk kif hi tnebbaħ illi rispett lejn Alla Ħallieq jesiġi bilfors rispett lejn il-ħlejjaq Tiegħu.”

    “Il-poetessa għandha l-kredu tagħha – kredu li jsostni dak li hija wirtet f’termini ambjentalistiċi u lingwistiċi, kif ukoll f’termini ta’ lehma u spiritwalità. Dan huwa dak it-tip ta’ kredu li sawwar il-’forma mentis’ tagħha. Il-perċezzjonijiet tagħha, u kif hija tiffiltrahom poetikament huma konsonanti mal-istess ambjentazzjoni li tgħix u tgħammar fiha,” kompla Zarb.

    “Bħal qisu, din hija dik it-tip ta’ poeżija, li trid tiċċelebra lill-ħajja mingħajr ambizzjonijiet tal-gżira Għawdxija. U dan tagħmlu bid-dehwa ta’ min inħakem minn xi tip ta’ eliżir, li huwa intimament marbut mal-mitoloġija siekta tal-ħajja ta’ kuljum. Hija dik it-tip ta’ mitopoeja li hija ssawret minnha u dawritha magħha biex tkompli ssaħħilha lill-istess għajxien intimu tagħha – għajxien mogħni b’serenità, armonija u bilanċ fl-istess esuberanza imaġistika tiegħu.”

    It-tema tal-gwerra – poeżiji inediti

    Waqt li kien qiegħed jagħmel ir-riċerka għat-teżi tiegħu, Vella sema’ li kien hemm diversi poeżiji inediti ta’ Meylak u fosthom kien hemm ammont li kienu jitrattaw it-tema tal-gwerra. Fost id-diversi kuntatti li għamel, huwa ltaqa’ ma’ Joe Camilleri, li kien għalliem tal-Malti u midħla sewwa ta’ Meylak u tan-neputi tagħha, il-Kanonku Joe Meylak, u dan tah indikazzjoni li probabbilment seta’ jsib xi ħaġa tagħha fiċ-Ċentru Parrokkjali ta’ San Ġorġ ir-Rabat Għawdex.

    “F’dan iċ-Ċentru tkellimt ma’ Francesco Pio Attard li għeni ħafna fit-tiftix tiegħi u saħansitra urini kaxxa tal-kartun li kienet miżgħuda bid-drammi, bil-kitbiet u bil-poeżiji ta’ Meylak, li wħud minnhom qatt ma ġew ippubblikati. Bqajt ngħarrex u nittama li nsib il-poeżiji relatati mal-gwerra sakemm finalment tfaċċaw quddiemi f’forma ta’ skritti u pitazzi suwed,” irrakkuntali Vella hekk kif beda jurini xi kopji tagħhom.

    Apprezzajt ferm hekk kif ilmaħt kitbietha u n-noti li hi ħalliet miktuba ħdejhom u nistqarr li f’dak il-mument ħelu, bħal ħassejtha qiegħda qribna, tarana niflu xogħolijietha u napprezzawhom. Fost it-titli tal-poeżiji kien hemm: ‘Il-Black-Out’, ‘Il-Black Market’, ‘l-Flus tar-Relief’ u diversi oħrajn.

    Il-poeżija ‘Waqt Air-Raid’ kienet waħda minnhom:

    Weee weee weee
    Reġgħu ġew ja uċuh bla żejt
    Ġejja x-xelter? Ħaffef isa!
    Jien tiela fuq il-bejt.

    Qabel xejn roddu salib
    Żomm sinjur idek felħana
    Fuq gżiritna u kemm il-bdoti,
    Lis-suldati u lin-nies tagħna.

    Oħra, bl-isem ta’ ‘Ma’ min iżżomm?” kienet turi s-sentimenti favorevoli li hija kellha lejn l-Ingilterra:

    Jekk l-għadu għad bid-deheb jibni ħitanek
    u jdawwrek bid-djamanti wara l-gwerra,
    ma’ min iżżomm?
    Tridx tgħidli Malta tiegħi?
    Mal-Ingilterra!

    Silta minn poeżija oħra bl-isem ‘Malta bil-George Cross’ tesprimi mill-ġdid is-simpatija tagħha lejn il-kolonizzaturi ta’ Malta, filwaqt li titkellem b’ġieħ ukoll lejn niesha u lejn pajjiżha:

    Kien waħdu sidru jħammar
    Ġod-dinja l-pitirross,
    Illum ħmar sider Malta
    Bid-dehen mistħoqq George Cross.

    Int qabar tal-għedewwa
    M’hemmx biża, m’hemmx irdoss,
    Int l-għaxqa tar-Re tiegħek
    Li xeddlek il-George Cross.

    Fost il-ġrajjiet ta’ żmien il-gwerra, irrakkuntati permezz tal-poeżiji ta’ Meylak, kien hemm ukoll il-poeżija ‘Il-Vitorja tal-1943′ li silta minnha kienet tgħid hekk:

    X’ħin ħriġna l-Bambina miżmuma fl-idejn,
    Ġiet xita ta’ grazzi mill-beraħ tax-xejn,
    O x’ferħ f’dil-Vitorja tat-tlieta u erbgħin!

    “Punt bijografiku li affettwa l-poetika tagħha u li s’issa ħadd qatt ma rabtu ma’ Meylak kien li hi għexet iż-żminijiet koroh tal-gwerra u fil-fatt dawn iż-żminijiet qanqluha biex tikteb poeżiji li juru l-kwadru tal-ħajja lokali f’dawn l-esperjenzi qarsa li għaddiet minnhom. Kif qed tara, l-ammont kbir ta’ poeżiji li hi ħalliet warajha, jistgħu jitqiesu bħal speċi ta’ djarju, li apparti li jirrakkonta dak li għaddiet minnhu hi, jiddeskrivi wkoll dak li għadda minnu l-poplu u l-pajjiż tagħna. Nixtieq ħafna li fil-futur qarib jirnexxieli nippubblika dawn il-poeżiji sinifikanti ta’ Meylak” qalli Vella.

    Intant, Vella jispera wkoll li jkollu l-opportunità li jkompli jfittex aktar kitbiet ta’ din il-poetessa li kellha ħabta tibgħat il-poeżiji oriġinali biex tipparteċipa f’xi kompetizzjoni jew biex jiġu ppubblikati f’xi ġurnal, u allura min jaf kemm aktar xogħolijiet tagħha għad fadal x’jinstabu.

    Min kienet Mary Meylak

    Ngħid għalija, ma tistax tistudja x-xogħolijiet ta’ persuna mingħajr ma tipprova tifhem ukoll xi ftit min kienet u x’personalità kellha. Madanakollu, kull min kellimni dwar Meylak qalli li hi kienet persuna riservata ħafna u kienet tkellem biss lil dawk li kienet taf sewwa.

    Twieldet fid-9 t’Awissu 1905 fir-Rabat, Għawdex u attendiet fl-Iskola Ċentrali t’Għawdex. Skont Vella, “L-imħabba għall-kitba bdiet minn meta kienet żgħira. Fl-iskola, sħabha tal-klassi kienu jagħtuha l-flus biex tagħmlilhom il-komponimenti. F’intervista li darba għamlu lil Meylak hija stqarret li kienet ommha li tatha l-ispirazzjoni biex tibda tikteb peress li kienet tuża ħafna figuri tad-diskors meta kienet tkun qed titkellem. Hija qalet ukoll li kollox kien jispiraha, mis-sħab tas-sema sal-ġebel tal-ħajt. Dan kien ikun biżżejjed biex iqanqal fiha ħsieb fertili li mħallat mas-sengħa ta’ kif kienet tħaddem il-kelma, kien jirriżulta f’kitbiet imlewna u msaħħra.”

    Kienet sensittiva ħafna

    “Meylak kienet tħobb tikteb fil-ġeneri letterarji kollha, imma kienet tħossha kburija li kellha l-ħila tikteb il-poeżija. Kienet sensittiva ħafna dwar din il-ħaġa. Infatti kienet tagħmel nervi kbar meta kienet tkun ikkritikata jew meta ma kinitx tissemma’ daqs kemm kienet tistenna li tkun imsemmija. Fil-bidu tas-seklu 20, l-ilsien Malti kien għadu qed iħabbat wiċċu ma’ bosta intoppi. Kien imkasbar u mlaqqam bħala ‘ilsien tal-kċina’ – l-ilsien tal-baxxi. Kotba bil-Malti ftit li xejn kont issib u li mara tikteb bil-Malti kienet ħaġa tassew kbira, aktar u aktar jekk titħajjar tikteb il-versi. Iżda minkejja dan l-ambjent ostili l-poetessa rnexxielha taqsam dak li tħoss mal-oħrajn u xxerred kitbietha.”

    “Fl-1930 kitbet l-ewwel poeżija tagħha ‘Faxx Nemel’ u ħadet sehem biha fil-Pronostku Malti ta’ dik is-sena taħt in-nom-de-plume ‘Qamar Ġdid’. B’dil-poeżija hi rnexxielha tieħu s-sitt post fil-konkors u wara dan is-suċċess, il-poetessa kompliet tikteb u bdiet tieħu l-fama tal-unika poetessa Maltija.”

    Kienet eċċentrika u introverta

    Komplejt nistaqsi lil Vella dwarha u hu kompla jgħidli:

    “Kienet bniedma eċċentrika u introverta li ma tkellem lil ħadd u li ħadd ma jkellimha. Tiżjin u ritratti mill-inqas biex kemm jista’ jkun ma tidhirx wisq. Imma għal dawk qrib tagħha Mary Meylak kienet għal kollox differenti. In-nies li kienu viċin tagħha, jafuha eżatt kif hi pinġiet lilha nnifisha fil-poeżija ‘Monument Mary Meylak’; jiġifieri mara b’qalb tad-deheb li ħsiebha kien biss biex tgħin lill-batut.”

    Kienet ġeneruża

    Sirt naf ukoll dawn ir-rakkont interessanti dwar il-ġenerożità ta’ Meylak:

    “Minħabba l-faqar u l-għaks ta’ wara l-gwerra, fejn f’Għawdex kien hemm problema bin-nuqqas ta’ djar, hija xtaqet li tagħmel xi ħaġa biex mill-ftit tagħha ttaffi t-tbatija. Għalhekk bniet żewġ blokki ta’ appartamenti fi Triq Pompei u fi Triq il-Kappillan Hili fir-Rabat Għawdex u kriethom lill-koppji b’kera baxxa.”

    “Darb’oħra waqt il-ħruġ tal-istatwa ta’ San Ġorġ min-niċċa, waqt li kienet fil-korsija flimkien man-nies l-oħra ċċapċap u tifraħ bħal tarbija, wasal il-qassis bil-kopp quddiemha, u hi fetħet iż-żipp tal-portmoni u tefgħetlu kollox. Kien biss wara li ndunat li tefgħet iċ-ċwievet tad-dar ukoll!”

    Il-lat romantiku tagħha

    Meylak għamlet sbatax-il sena taħdem fl-uffiċini tal-Gvern. Fl-1942 hi saret għalliema u kompliet f’din il-karriera għal għoxrin sena oħra sakemm irtirat. Baqgħet qatt ma żżewġet għalkemm hemm min jgħid li darba kienet tara raġel. Ta’ mara romantika li jien, ippruvajt nislet xi ħjiel mill-poeżiji tagħha u tassew, f’ċertu kitbiet minnhom bħal ‘Let us never meet again!’, ‘Goodbye’, ‘And are you sure?’ li qrajt fil-ktieb ‘Songs you will like’ (1971), jidher li Meylak xi darba kellha xi delużjoni ta’ mħabbha li għalkemm hi qatt ma tkellmet dwarha man-nies, xorta waħda rrakkuntatha bejn il-linji tal-kitbiet tagħha:

    Let us never meet again!

    No, I do not care how you adore her
    And love her very fondly all your days
    So long as I can’t see you loving her
    So close, day after day, before my face.

    I can’t live up to it remember this:
    The story is too sad, painful indeed,
    No one can free me from the spell of love,
    And cut the strings that tug my heart and bleed.

    So better leave me, and please try and obey,
    Oh let us never meet on earth again
    All my delusions have been spoiled and shattered
    My hopes were grains of sugar in the rain.

    Għalkemm Meylak għexet f’dinja għaliha, jekk wieħed jinteressa ruħu u jsegwi l-poeżiji u x-xogħolijiet l-oħra tagħha, almenu jkun jista’ jsegwi dak li l-poetessa riedet taqsam mal-pubbliku. U dan ma kienx ftit għax hi kienet pjuttost prolifika.

    Fil-poeżija l-aktar magħrufa tagħha ‘Dawra Misterjuża’ hi tikteb:

    Jien se ngħidilkhom ħaġa u se tistagħġbu,
    Emmnuni li mhix qlajja’
    Jekk jien ngħidilkhom illi b’moħħi nimxi
    Wisq aktar minn b’saqajja.

    U fejn immur?… Min jaf fejn immur b’moħħi!
    Fejn ngħid li ser jesgħani?
    X’inhuma l-ħames kontinenti f’daqqa?
    X’ċajt huma l-Oċijani?

    Is-sena 2015 – 40 sena anniversarju minn mewtha

    Mary Meylak mietet fl-1 ta’ Jannar 1975 fl-isptar t’Għawdex, fi Pjazza San Franġisk. Indifnet fiċ-ċimiterju ta’ Santa Marija li hemm fil-limiti Tal-Barmil fil-qabar tal-familja Meylak, numru 79. Fl-2005, f’għeluq il-100 sena minn twelidha, twaħħlet lapida fi Pjazza San Ġorġ, biswit id-dar li kienet toqgħod fiha ħajjitha kollha: numru 6 Triq San Ġużepp, ir-Rabat, Għawdex. Dakinhar, ħarġet ukoll edizzjoni limitata ta’ kartolini f’ġieħha u saru xi attivitajiet kulturali biex ifakkru lil din l-ewwel poetessa tal-gżejjer tagħna. Is-sena d-dieħla nfakkru l-40 sena mill-mewt tagħha u nittama li b’xi mod, isimha u xogħolijietha, jiġu mfakkra mill-ġdid.

    Id-dar abbandunata ta’ Meylak

    Biex nagħlaq dan il-vjaġġ, mort infittex id-dar ta’ Meylak u kont iddiżappuntata mhux ftit meta ma kien hemm xejn x’jindika liema waħda kienet. Daqstant ieħor skantajt li wħud mill-Għawdxin li waqqaft fi Pjazza San Ġorġ, lanqas biss kienu jafu għal min qed nirreferi meta semmejt lil Mary Meylak! Eventwalment xi anzjani urewni l-proprjetà tagħha u qaluli li spiss kienet tħobb tintasab bil-qiegħda barra fuq siġġu u tikteb il-poeżiji. Sfortunatament, illum id-dar tidher abbandunata għal kollox u kien hemm min qalli li mhux darba u tnejn li xi nies daħlu fiha u ħadu xi affarijiet. Tnikkitt u hekk kif ħarist lejn it-twieqi tal-gallarija ta’ din id-dar, immaġinajtha tittawwal u tgħidli, “Għidilhom!”

    (Dan l-artiklu ġie ppubblikat fis-sensiela KOBOR IL-MALTI (22 parti) fit-Torċa tat-12 t’Ottubru 2014)

    2014.10.12 / no responses / Category: Torca - Features & Articles

  • Jien nikteb il-poeżija

    Achille Mizzi.jpgThe Essential Achille Mizzi.jpg

    Vetrati Milwiena.jpgEklissi Perpetwi.jpg

    Meta kont għadni studenta fl-iskola sekondarja ġieli ppruvajt inħarbex xi poeżija ‘l hemm u ‘l hawn sabiex nirrifletti t-turbulenzi tal-ħsibijiet u tal-emozzjonijiet li kont qed inħoss hekk kif kont dieħla fiż-żgħożija. Iżda maż-żmien intbaħt illi t-tnebbiħ tiegħi kien aktar maqtugħ għall-proża u b’hekk it-tqanqila għall-kitba tal-poeżija dabet fix-xejn. Ftit ftit, hekk kif kitbieti kienet kull ma tmur tespandi u tistagħna bid-deskrizzjonijiet u bil-metafori sabiex tifforma ħsibijieti, bdejt insibha aktar u aktar diffiċli biex nifhem x’iwassal lill-poeti biex jiddedikaw ħinhom ħalli minflok, jikkompressaw it-tirqim ta’ kliemhom f’poeżiji ta’ ftit versi. Għaddew bosta snin iżda qatt ma kelli ċ-ċans li npoġġi bil-qiegħda u niddiskuti dan ma’ poeta, sakemm din il-ġimgħa ltqajt ma’ Achille Mizzi…

    Għażilt proprju lil Achille Mizzi għax kif tfajt għajnejja fuq l-ewwel poeżiji tiegħu, l-ewwel ħsieb li għaddieli minn rasi kien “Ommi ma! Dan poeta, poeta!” bħal kif kien irrefera għalih ukoll Tarcisio Zarb meta kien qed jikteb dwar il-ktieb tiegħu Poeżiji – Achille Mizzi (1993). Iżda b’kuntrast ma’ Zarb, jiena ridt infisser li Mizzi kien poeta ‘tqil’ hekk kif kien ikkummenta dwaru wkoll Charles Flores fil-ktieb Mas-Sejħa tat-Tnabar (1971).

    Intant, meta għedt b’dan lil Mizzi, hekk kif poġġejna bil-qiegħda b’xarba friska quddiemna, hu tbissem u stqarr miegħi illi “Mill-esperjenza personali, il-qarrejja tal-poeżiji tiegħi jinqasmu fi tnejn: dawk li togħġobhom il-poeżija tiegħi u allura taffaxxinahom u jfaħħruha, u mbagħad hemm dawk li kitbieti ma togħġobhom xejn!”

    Nikteb biex nesprimi ruħi

    Hekk jew hekk diffiċli biex togħġob lil kulħadd fid-dinja. Imma min-naħa tiegħu Mizzi sostna illi meta hu jikteb il-poeżiji tiegħu, qatt ma jkollu f’moħħu lil min se jaqrahom. “Jiena nikteb biex nesprimi ruħi. Jiġu mumenti meta jgħaddili ħsieb minn rasi u nħoss ċertu tqanqil biex nesprimih, u f’dawn il-waqtiet dejjem sibt li l-poeżija kienet l-aħjar mezz biex nagħmel dan.”

    Kelli kurżità kemm idum biex jikteb poeżija…. “Poeżija ma ndumx aktar minn nofs siegħa, tliet kwarti biex inlestiha. Ormaj, għandi ħażna lessikali kbira u għalhekk, bl-istess stimolu, joħroġ il-kliem b’mod naturali u jitqiegħed kollox f’postu. Mhux qed ngħidlek li mbagħad ma jkunx hemm każi fejn nerġa’ ndur il-poeżija u norqomha ftit. Infatti dejjem nikteb il-poeżiji tiegħi fuq karta ħalli nara fejn nista’ ntejjeb, jiġifieri li nirranġaha b’xi tibdil ta’ kliem, u mbagħad, kif inkun kuntent biha, nittajpjaha.”

    Staqsejtu jekk qattx kiteb poeżiji li m’għoġbuhx… “Rari nikteb poeżija li ma togħġobnix imma jkun hemm każi fejn xi xogħol ma jiġix għal qalbi. Ir-raġunijiet kultant ikunu li nkun missejt xi suġġett wisq kontroversjali jew inkella l-poeżija nkun ktibtha bi stil konvenzjonali li ma jolqotnix. Hemm ukoll dawk il-poeżiji li fil-fehma tiegħi jitwieldu mejta jew mitruħa u dawn isibu ruħhom minn fuq l-iskrivanija dritt għall-landa tal-iskart. Ġieli nħoss ukoll illi xi poeżiji jkunu repetittivi u nirrealizza li qed nidwi l-ideat ta’ xogħlijiet li nkun ktibt qabel. Imbagħad hemm ukoll il-mumenti fejn dak li nkun qed nipprova ngħid jisfuma fix-xejn u għalhekk il-poeżija toħroġ imqanżħa. Dawn it-tip ta’ poeżiji wkoll jiġu skartati minħabba li l-poeżiji tiegħi kollha huma msensla bi fjoritura jew b’rabta li twassal għall-qofol tal-ħsieb.”

    Poeżija vs proża

    Naturalment ma stajtx ma nesplorax miegħu d-dilemma tiegħi dwar x’iwassal biex wieħed jagħżel li juża l-arti tal-poeżija, minflok dik tal-proża biex jesprimi dak li jrid jgħid… “Jiena qajla nikteb proża għax ħsiebi, meta jkun mixgħul, jittrasforma ruħu f’metafori u f’simboli poetiċi. Probabbli s-sengħa tal-poeżija tirrifletti l-forma ta’ moħħi u ta’ ħsibijieti minħabba li jiena dejjem infittex dak li hu essenzjali. U allura, b’mod naturali, nissintetizza, inqassar u norqom kliem apposta sabiex permezz tagħhom noħloq ukoll spazju għall-misteru, fejn il-qarrej jitħalla jimraħ fl-immaġinazzjoni tiegħu u b’hekk ix-xogħlijiet tiegħi jservu wkoll bħala stimolu għal ħaddieħor.”

    Katarsi – il-mewt ta’ ħuh Ċali

    Wieħed mill-għanijiet prinċipali ta’ Mizzi huwa illi permezz ta’ din l-arti tiegħu, kemm hu u kif ukoll il-qarrejja tal-poeżiji tiegħu, jgħaddu minn katarsi… “Jekk ix-xogħol ikun effettiv, kwalunkwe poeżija tipproduċi l-katarsi. Katarsi hija kelma Griega li ġiet oriġinata minn Aristotle sabiex tispjega l-effetti tat-traġedja fuq l-ispettatur. Maż-żmien kien hemm ukoll min fisser il-katarsi bħala l-purifikazzjoni jew it-transizzjoni li twassal għat-terminu ta’ xi emozzjoni partikolari.”

    Meta tlabtu jagħtini eżempju ta’ din il-metafora, Mizzi qabad iqalleb il-paġni tal-kotba tal-poeżiji tiegħu sakemm sab poeżija partikolari Lil Ċali Mizzi li kienet eleġija li hu kiteb lil ħuh wara li dan miet b’mod traġiku. Skitt sabiex nisimgħu jaqra din il-poeżija li għalkemm għaddew diversi snin minnha, kien ċar li l-kliem magħżul fiha kien għadu jqanqlu mhux ftit…

    “Nixpakka bl-uġigħ
    biex ħaj inreġġgħek
    mill-ġdid quddiemi
    ja ħija!
    Bħal min imut fgat fl-għerien
    jilgħaq in-nida mill-blat
    daqshekk bil-għatx
    jitgħaxxex għalik l-ispirtu tiegħi
    jixtieqek mill-ġdid.” ………

    “Kull meta naqra din il-poeżija, naqla’ balla kbira minn fuq l-istonku tiegħi minħabba li jiena bil-mewt ta’ ħija, tħallejt b’dispjaċir kbir peress li hu miet ħabta u sabta, mingħajr ma kelli ċ-ċans li ngħidlu xejn. Għalhekk din il-poeżija servietni sabiex jiena ngħidlu dak li xtaqt. U kull darba li naqraha, nerġa’ nisserva mill-opportunità li nsejjaħlu… Ċali! B’hekk din il-poeżija sservi biex tipprovdi l-katarsi għas-serħan, għas-sanament, għall-għeluq ta’ emozzjonijiet bla tarf li jeħtieġ li wieħed jagħraf joħnoq.”

    Ħakma tad-deheb fuq l-ilsien Malti

    Fi kliem Alfred Sant meta esprima l-opinjoni tiegħu dwar il-ktieb Vetrati Milwiena (1998), “Achille Mizzi jippossedi kmand tad-deheb fuq l-ilsien Malti u jużah b’maestrija. Dan jagħmlu mhux biss fil-vokabularju ‘milwien’ li jħaddem, imma wkoll fiċ-ċaqliq u r-ritmi tal-kelma.”

    “Waħda mill-karatteristiċi prominenti li l-iktar jagħżluni bħala poeta ta’ ċerta ħila hija l-qawwa tal-poeżija tiegħi, is-saħħa tal-espressjoni illi dak illi għandi ngħid, ngħidu b’ċerta qilla,” fehemni Mizzi. “Barra minn hekk, il-poeżija tiegħi hija magħrufa għat-taħlita għaqlija ta’ kliem Malti Semitiku u arkajku, ma’ dak Romanz u modern li jiġu minsuġa b’reqqa tant kbira li l-qarrej ma jintebaħx fejn hemm il-’ħjata’ u jibqa’ għaddej jaqra.”

    Waqt din l-intervista sirt naf li Mizzi kien wieħed mill-ko-fundaturi tal-Moviment Qawmien Letterarju li twaqqaf fl-1967. “Waqqafna dan il-Moviment sabiex inqajmu kuxjenza nazzjonali favur il-Malti u favur il-letteratura Maltija,” spjegali Mizzi. “Ridna wkoll nippromwovu tiġdid sħiħ fuq kif għandha tinkiteb il-letteratura. Ħriġna b’saħħa biex indawru t-tmun u niktbu poeżija b’mod differenti minn dik li kienet tinkiteb qabel is-sittinijiet, fejn prinċiparjament kienu jiġu trattati temi romantiċi, patrijottiċi u reliġjużi. Tnebbaħna minn dak li kienu qed jagħmlu poeti barranin f’pajjiżi oħra fejn il-poeżija saret differenti f’kollox: fil-lingwaġġ, fis-simboliżmu, fil-metafora, fil-forma, fit-temi eċċ. Naturalment dak iż-żmien mhux kulħadd kien konvint minn din il-bidla. Imma jiena u xi poeti oħra fosthom Mario Azzopardi, Victor Fenech, u Daniel Massa, konna minn tal-ewwel li bdejna nġibu fis-seħħ din il-bidla.”

    Seta’ ma kienx Malti

    Flimkien ma’ xi kritiċi oħra, Prof. Oliver Friggieri identifika lil Mizzi bħala “il-werriet denn ta’ Dun Karm Psaila minħabba li l-versi tiegħu huma sottilment, sikwit, żviluppi maturi u kisbiet tipiċi tal-poeta nazzjonali.” Però fl-istess ħin imbagħad kien hemm min qal, fosthom Norbert Ellul-Vincenti, li Mizzi “lanqas biss jipprova jkun Malti” minħabba li l-lingwaġġ li juża huwa internazzjonali. “Jgħidu hekk dwari,” fehemni Mizzi, “minħabba li l-kliem li nagħżel jien seta’ ma kienx Malti peress li jiena nikteb dwar suġġetti umani u universali li mhumiex strettament Maltin.”

    Maqlubin għall-Ingliż

    Intant, fis-sena 2009, il-Prof. Fr Peter Serracino Inglott ħadem bis-sħiħ sabiex jittraduċi għall-Ingliż għażla ta’ poeżiji ta’ Mizzi li finalment inġabru fil-ktieb The Essential Achille Mizzi (2009). Skont il-poeta, ktieb bħal dan huwa importanti għal dawk li forsi għandhom xi diffikultà biex jifhmu ċerti espressjonijiet Maltin u għalhekk, permezz tal-lingwa Ingliża probabbilment, huma jagħrfu l-essenza ta’ dak li nkiteb fil-poeżiji l-oriġinali.

    X’jagħmlek poeta

    Meta poġġejt quddiem Mizzi l-mistoqsija retorika imma sinifikanti dwar jekk wieħed jitwelidx jew isirx poeta, dan kien kliemu… “Bil-Latin jgħidu ‘poeta nascitur, non fit’ jiġifieri ‘poeta jitwieled, ma jsirx’. Però fil-fehma tiegħi dan ma jitwelidx b’xi predestinazzjoni speċjali biex isir poeta, imma jkollu kwalitajiet partikolari li eventwalment jistgħu jsawruh f’poeta.”

    “Ngħidu aħna, fosthom, wieħed irid ikollu s-sensibbilità għall-kelma, jiġifieri illi jkun jaf isarraf il-valur ta’ kull kelma.. Hekk kif il-pittur jaffaxxina ruħu mill-ispektrum tal-kuluri, il-poeta jsib sens kbir fl-ilwien tal-kliem, tant li spiss tisimgħu jgħid li ‘l-kliem idoqqlu’. B’xorti tajba, il-lingwa Maltija hija mogħnija bi kliem onomatopejku li letteralment jgħinek tisma’ l-ħoss tal-kliem bħal ‘il-ħaxix iħaxwex’ u b’hekk spiss il-poeta għandu fejn jixxala meta jeżisti diġà dan il-potenzjal enormi merfugħ fil-lingwa nnifisha.”

    “Imbagħad, biex isir poeta, wieħed jeħtieġ il-fantasija ħajja ħalli jistħajjel, u meta jara xi ħaġa, jinżel fil-profond tagħha u jipprova jinterpretaha.” Hawnhekk, Mizzi rreferini għall-poeżija tiegħu Kamaleonte u fissirli kif anki minn kreaturi sempliċi, huwa sikwit joħroġ implikazzjonijiet li japplikaw għad-destin tal-umanità u tal-kreazzjoni:

    “Ilsienu spirall jispara:
    ilsienu fildiferru jlebleb
    it-tertira
    ta’ min jiddistilla fis-saliva
    l-essenzi mill-arja
    biex ġismu jibdel kuluru u jinħeba
    f’realtajiet trasparenti
    skont il-ħtieġa tal-ambjent,
    skont il-ħtieġa tal-mument.
    U b’hekk għalih ebda dilluvju ma jista’.”

    “Kwalità oħra neċessarja għall-poeta hija s-sensittività emozzjonali li permezz tagħha hu jitqanqal malajr.” Did-darba kien imiss li Mizzi jindirizzani lejn il-ktieb Il-Kantiku tad-Demm fejn insibu din il-poeżija li ġġib l-istess titlu:

    “Ma fiehx loġika d-demm,
    id-demm bħal kokka
    li ssib triqitha fid-dlam.”

    Waqt li kont qed indur diversi poeżiji tiegħu, intbaħt li Mizzi għandu ħabta juża l-metafora tad-demm…. “Għax id-demm huwa simbolu tal-ħajja u hu jifforma parti kbira minn ħajjitna. Anki l-espressjonijiet li nużaw fil-Malti jikkonfermaw kemm nagħtu importanza lid-demm: Dak mhux demmi! Dak demm ieħor! Dak demm ħażin! Barra minn hekk id-demm ifakkarna wkoll fl-għeruq tal-eżistenza u fl-oriġini mbiegħda ta’ ħolqien il-bniedem.”

    Ix-xjenza u t-teknoloġija

    Intant, anki f’poeżiji oħra fejn ma jissemmiex id-demm, Mizzi jitkellem dwar il-ħolqien tal-bniedem, imma did-darba permezz tax-xjenza. F’Inġiniera Ġenetiċi jikteb:

    “Hemm veru tkun abdikajt
    Mulejja
    meta titlaq minn idejk
    l-għodod tat-tnissil
    ta’ dal-ġisem tat-tafal
    li fuqu nfaħt nifsek
    fil-ġnien ta’ l-Eden….”

    Min-naħa l-oħra, hemm ukoll poeżiji li juru lil Mizzi bħala poeta taż-żmien modern, jaffaxxina ruħu mill-meravilji tax-xjenza u mill-iżvilupp tat-teknoloġija li seħħu lejn l-aħħar tal-20 seklu. Eżempju minnhom hija l-poeżija ‘Vjaġġi Spazjali’:

    “… għad forsi bla ma taf
    tasal fl-imkien fejn għad irid jisbaħ
    l-ewwel jum primordjali tal-Ġenesi,
    għad titgerbeb għal warranijiet
    fiż-żugraga taż-żmien,
    tnażża’ ‘l Alla mis-seba’ veli
    u hemmhekk issibu jitqatel għarwien
    biex jifdi lid-Dawl mid-Dlam.”

    Ir-reliġjon – xtaq isir qassis

    Innutajt illi f’numru sewwa ta’ poeżiji, Mizzi jdaħħal l-aspett tar-reliġjon… “Meta kont żgħir xtaqt insir qassis, tant li dħalt intern fis-seminarju biex nibda nipprepara ruħi għal din is-sejħa. Imma għamilt hemm mill-bidu tas-sena skolastika sal-Għid. U meta Kristu rxoxta, jien parpart mis-seminarju għax intbaħt li dik ma kinetx triqti. Xorta waħda, f’ħafna mill-kontenut tal-poeżiji tiegħi hemm riflessa l-kultura li ħadt meta kont is-seminarju. Dan ma jfissirx li jiena xi bniedem ultra-reliġjuż. Pjuttost tista’ tgħid li jinteressani l-kunċett t’Alla, l-univers u l-bniedem.”

    “Nistqarr li jiġu mumenti iebsin fejn naħsel niddubita saħansitra l-eżistenza ta’ Alla, l-aktar meta tara n-nies ibatu għalxejn u kultant jinħaqru f’Ismu stess! U nistaqsi l-għala l-ebda forza soprannaturali ma tidher li taqbeż għal dawn il-vittmi? Infatti ġieli jiġini d-dubju li mhux Alla ħalaq lill-bnedmin fl-immaġni tiegħu, imma li kienu l-bnedmin ta’ kull epoka li ħolqu lill-allat tagħhom skont il-bżonnijiet li kellhom. U infatti, meta jiena nħoss il-bżonn qalil għall-preżenza t’Alla, inħossni ċert illi li kieku Alla ma jeżistix, ikun jeħtieġ li noħolquh!”

    L-aspett tad-duwaliżmu

    Dawn il-ħsibijiet ta’ Mizzi jiffurmaw parti mill-aspett tad-duwaliżmu fejn skont il-Prof. Oliver Friggieri: “Kollox idur madwar il-kunċett tat-tnissil u tat-twelid. Spiritwalità u senswalità, ħajja u mewt, dawl u dlam, lemin u xellug, kuxjenza u sensi, eternità u żmien, Alla u bniedem: dawn u oħrajn huma n-naħiet imbiegħda, il-polaritajiet ta’ essri wieħed.”

    L-aspett tas-senswalità

    Skont diversi kritiċi, Mizzi ma jiddejjaqx jistħarreġ lilu nnifsu fid-deher, tant li Prof. Friggieri kiteb dwaru: “Mizzi jikteb il-lirika erotika l-aktar senswali u suġġestiva mingħajr ma jmiss ix-xifer tal-vulgaritá jew tal-erotiżmu rħis.” B’danakollu, dwar dan is-suġġett partikolari, il-poeta stqarr, “Kultant ma nafdax lili nnifsi b’poeżiji dwar l-imħabba u l-passjoni. Dan għaliex inkun nixtieq inżomm lili nnifsi lura ħalli ma ninkixifx iżżejjed, imma fl-istess ħin, ċerti espressjonijiet tant ikunu f’posthom li ma nkunx nista’ ma nużahomx.”

    Epitaffju tiegħu stess

    Aspett ieħor li Mizzi spiss jikteb dwaru huwa dak tal-mewt, inkluż tiegħu stess fejn fosthom jikteb saħansitra ‘Epitaffju’ għalih innifsu li jispiċċa b’dawn il-versi:
    “…. kelma waħda biss irrid
    li tingħad biex tfakkarni
    POETA
    KIEN.”

    Hekk kif wasalna lejn tmiem intervista twila, għaraft li wara kollox, kitbet Achille Mizzi ma kinetx tqila daqs kemm ħsibtha, tant li hekk kif waqqajt il-barrieri estranji li kultant taf toħloq il-poeżija f’min mhux poeta, irnexxieli napprezza sbuħitha u s-sinifikat tagħha.

    “Ħafna jaħsbuni inaċċessibbli, meta kif qed tara, mhux il-każ. M’hemm xejn aħjar biex tkun taf min hu Achille Mizzi l-poeta, iktar milli meta taqra l-poeżiji tiegħu.”

    (Dan l-artiklu ġie ppubblikat fis-sensiela KOBOR IL-MALTI (17 il-parti) fit-Torċa tal-31 t’Awissu 2014)

    2014.08.31 / no responses / Category: Torca - Features & Articles

  • ĠLIEDA LILL-BRUDA GĦALL-POEŻIJA

    L-agħar destin ta’ poeta huwa li jkun ammirat mingħajr ma jkun mifhum…. Jean Cocteau (1889 – 1963)

    Fi tfuliti u anki ftit aktar il-quddiem mhux darba u tnejn li middejt idi biex nikteb xi poeżija iżda jkolli nistqarr li l-proża dejjem ġibditni aktar. Jista’ jkun għax jiena persunaKitba li nħobb nimraħ fil-kliem u nespandi fid-deskrizzjonijiet u għalhekk għandi bżonn l-ispazju. Jista’ jkun għax f’kitbieti ma nħobbx inkun imxekkla b’wisq regoli u jista’ jkun ukoll għax poeta trid titwieled. Għaldaqstant dawk il-kittieba li jagħżlu t-triq poetika jintrigawni u nħoss ċertu ammirazzjoni lejhom hekk kif bi ftit vrus kapaċi jqanqlu reazzjoni jew emozzjoni fil-qarrej.

    Min hu midħla tal-qasam tal-kitba jaf illi f’pajjiżna s-settur tal-poeżija huwa kemmxejn batut peress li ftit li xejn isib interess mill-pubbliku in ġenerali. Fil-fatt bosta awturi jgħidulek li jaħsbuha darba u tnejn biex jippubblikaw ktieb bil-poeżiji tagħhom minħabba li huma konxji li probabbilment ir-rispons għalih ser tkun fqira.

    “Xi kultant naħseb li mill-iskejjel forsi iktar ħloqna antipatija milli rispett lejn il-poeżija. Nemmen li l-għażla mhux adattata għall-etajiet u l-gosti tal-istudenti flimkien mal-pressjoni tal-eżamijiet neħħew il-gost tat-testi letterarji,” qalli Sergio Grech meta bdejna niddiskutu din il-problema.

    Iltqajt ma’ Sergio minħabba illi riċentement huwa kien wieħed minn dawk wara t-tnedija ta’ Fondazzjoni Poeżija.

    “Il-Fondazzjoni inħolqot bħala esperiment ġdid proprju bl-iskop li tiġġieled din il-bruda lejn il-poeżija. Permezz ta’ din il-fondazzjoni aħna nixtiequ nagħtu l-opportunità lil individwi differenti biex jippubblikaw ix-xogħolijiet tagħhom. Fl-istess ħin dan ser jgħin biex ikollna ċertu regolarità f’dan is-settur, xi ħaġa li bħalissa ma tantx għandna.

    Il-Fondazzjoni ser tkun qed taħdem bi skema ta’ abbonament fejn il-membri ser ikunu mitluba jħallsu €20 fis-sena. B’dan il-ħlas, huma ser ikunu intitolati għal żewġ kotba ta’ poeżiji li l-Fondazzjoni qed Sergio Grechtintrabat li ser tippubblika. Dawn il-kotba ser jingħataw disinn u stil wieħed fil-forma ta’ kullana u ser jkunu jikkonsistu f’ġabra ta’ poeżiji miktuba mill-membri stess. Bord indipendenti mill-Fondazzjoni ser ikun qed jagħżel il-poeżiji li jiġu ppubblikati u eventwalment ser joħroġ ukoll rapport li jiġġustifika din l-għażla. Il-pubblikazzjoni ta’ dawn il-kotba ser tkun f’idejn Klabb Kotba Maltin imma naturalment kollox jiddependi fuq kemm ser ikollna rispons tajjeb mill-pubbliku.

    Hemm żewġ skemi differenti: waħda għal dawk li jħobbu jaqraw il-poeżija u li jixtiequ jappoġġjaw lill-Melitensja u lil din l-inizzjativa u oħra għal kittieba tal-poeżija. Tajjeb li nsemmi li s’issa diġà kellna ammont ta’ nies mhux ħażin li qed jinteressaw ruħhom f’dan il-proġett.”

    Lil Sergio ilni nafu ħafna u minn dejjem niftakru jitħabat u jistinka biex il-lingwa Maltija tiġi aktar apprezzata. Proġett ieħor li hu msieħeb fih huwa Poeżija Plus.

    “Permezz tas-sit www.maltapoetry.com qed nagħtu l-okkażżjoni lil min jixtieq iwassal il-kitbiet tiegħu lill-qarrejja. Bl-ikbar responsabbiltà ngħidlek illi f’dan il-każ ma qgħadnix nagħżlu mix-xogħolijiet imma ftaħna l-bieb lil min ried jikteb xi ħaġa. Fil-fatt qed jinkitbu ħafna poeżiji għalkemm nammetti li mhux kollha huma kitbiet letterarji. B’danakollu xorta waħda nemmen illi sit bħal dan huwa vetrina importanti għall-kittieba Maltin.”

    Fost id-diskussjoni tagħna ħareġ illi jeħtieġ li jsir aktar investiment fil-qasam tal-poeżija f’Malta.

    “Hemm bżonn li jkollna ċentru li jiftaħar bil-kittieba tiegħu u li jiddissemina tagħrif u informazzjoni. F’pajjiżi oħra tiltaqa’ ma’ ċentri simili fejn issib ġabra ta’ folders b’informazzjoni bażika dwar l-awturi li tkun tinkludi fost l-oħrajn: bijografija tagħhom, lista tal-kotba li ppubblikaw u xi siltiet li kitbu. Kollox isir b’mod sempliċi iżda bl-aktar mod impekkabbli bħala printing.

    Huwa neċessarju li jkollna naqra aktar kuraġġ biex ninvestu f’dan il-qasam. Tgħidli imma min irid jinvesti? Il-gvern? Jien ngħid le. Hemm numru ta’ partijiet li jistgħu jiltaqgħu u jaraw din kif tista’ ssir.

    Normalment bħala Mediterranji għandna tendenza li naħdmu bi stil paternali u dejjem irridu lil xi ħaddieħor biex jiddeċiedi għalina. Iżda wasal iż-żmien li mmorru oltre.”

    Sergio kompla jgħidli illi f’pajjiżi barranin jeżistu wkoll ċentri apposta fejn il-kittieba jiltaqgħu flimkien. F’dan il-lok huma jkollhom ukoll l-opportunità li jiktbu u li jiddiskutu x-xogħol ta’ xulxin. Imma jiena deherli li l-kittieb Malti huwa pjuttost għajjur għal xogħolu u mhux la kemm ser joqgħod jaqsam l-ideat tiegħu mal-oħrajn.

    “Kumbinazzjoni dan l-aħħar kont qed naqra intervista fuq gazzetta lokali u meta l-intervistat ġie mistoqsi x’beħsiebu jippubblika aktar, dan qallu illi għalissa ma setax jirrispondih għax inkella jeħdulu l-ideat tiegħu.

    Probabbilment dan jirriżulta mill-fatt li aħna gżira żgħira u dan iħalli l-impatt tiegħu. Hija wkoll kwistjoni ta’ opportunitajiet u ta’ possibilitajiet. Barra minn hekk, ħafna awturi qed ikollhom l-esperjenza li jridu jdaħħlu jdejhom fil-but huma stess.

    Is-sistema tagħna hija differenti minn dik ta’ pajjiżi oħra. Kittieb hawnhekk jew irid isib pubblikatur jew inkella jkollu jagħmel kollox hu mill-a saz-z. Barra minn Malta wieħed ikollu aġent li jressqu lejn Ċentri ta' kitba u diskussjonipubblikatur u jsiru ċertu tipi ta’ kuntratti li lokalment mhux dejjem jeżistu. Hemm anki differenza fil-kunċett tal-pubbliċità fejn ngħidu aħna fl-Italja, awtur illum qiegħed Milan, għada jmur Ruma u l-ġurnata ta’ wara jsib ruħu f’Firenze. F’Malta jekk il-kumpanija tal-kotba ma jkollix il-qasam tar-riklamar tagħha ħafna drabi l-pubbliċità jrid jagħmilha kollha l-awtur stess u dan jinkludi wkoll il-kitba tal-press releases u l-intervisti fuq ir-radju u t-TV. Trid jew ma tridx hawnhekk nużaw sistema diversa u kultant ikollok taċċetta r-realtà li timpedilek li taħdem b’ċerti skemi.”

    Iżda akkost dawn id-diffikultajiet kull sena jiġu ppubblikati numru ta’ kotba. Allura x’inhu l-iskop warajhom?

    “Forsi veru hija ġennata li tippubblika xorta. Imma jiena nħoss li l-poeżija hija arti u għalhekk forsi tista’ tagħmel il-ħajja tan-nies aħjar. Hija wkoll l-isfida u x-xewqa li tara l-kitba tiegħek ippubblikata. Fuq kollox huma l-impenn u d-dedikazzjoni tal-awturi li allavolja ma jiġbrux flus ta’ xogħolhom, jixtiequ jaqsmu l-ġmiel tal-poeżija ma’ min jixtieq japprezzaha.”

    Imma x’inhu l-għan tal-poeżija?

    “Naħseb li biex wieħed japprezza l-iskop tal-poeżija jrid iħares ftit lejn l-istorja u l-evoluzzjoni tagħha. L-ewwel poeżiji kienu jikkonsistu f’għanjiet u taqbiliet li għall-ewwel kienu jimxu minn bniedem għall-iehor. Maż-żmien ġiet żviluppata l-kitba u l-bżonn li dik il-kitba tkun organizzata f’versi, f’ritmi u f’affarijiet oħra bħal dawn.

    Li hu interessanti hu li kull żmien għandu l-poeżija tiegħu u kull żmien jixhed tip ta’ poeżija partikolari. Jekk per eżempju wieħed iħares lejn l-iskola romantika jara stil ta’ poeżija fejn il-poeta jitkellem dwar temi ambjentali, temi reliġjużi u temi patrijottiċi. Illum naħseb illi dawn it-temi skadew xi ftit jew wisq kemm għar-raġuni taż-żmienijiet li qegħdin ngħixu fihom u anki minħabba l-globalizazzjoni.

    Madanakollu, kollox ma’ kollox jidhirli li finalment il-poeżija hija dik l-arti rari, dik l-arti sabiħa li torganizza l-ħsieb tal-bniedem u li tista’ tressqu biex japprezza aktar lilu nnifsu; speċi ta’ eżami tal-kuxjenza imma iktar minn hekk.”

    Poeta titwieled jew issir?

    “Ma nafx. Jiena ma tantx nemmen ħafna b’dawn it-tip ta filosofiji. Aktar naħseb li wieħed jissejjaħ poeta skont kif wieħed jissaħħar bil-kelma: kemm ikun kapaċi jaħkem il-kelma, kemm jaf jilgħab bil-kelma, kemm għandu ħila juża kelma u imbagħad juża oħra u jibqa’ sejjer hekk filwaqt li kitbietu tibqa’ tagħmel sens.

    M’għandnix xi ngħidu hemm il-problema li kulħadd hu poeta. Teżisti din l-idea li l-poeżija tista’ tinkiteb minn kulħadd, sempliċiment billi tqabbel vers ma’ ieħor. Imma dik ma tagħmlikx awtomatikament poeta.  Ir-realtà hija li kittieb tajjeb irid jiddixxiplina lilu nnifsu. Irid jikteb ħafna imma jrid jarmi ħafna wkoll. Irid ikollu ċertu dixxiplina fil-kitba u jrid iġib ċertu esperjenza u ħiliet mill-qari u r-riċerka.

    Apparti minn hekk naħseb illi l-kittieb Malti jrid jitgħallem ikun aktar kritiku miegħu nnifsu. Xi kultant jiġi xi ħadd u jgħidlek “lili ma aċċettawlix il-poeżija tiegħi għax jiena ma nappartjenix lil dak it-tali grupp.” Dawn huma tip ta’ argumenti li narahom perikolużi ħafna. Ċertament fl-aħħar mill-aħħar huwa minnu illi ż-żmien huwa l-aqwa imħallef u kritiku tal-kittieb.”

    Teżisti differenza bejn il-poeżija Maltija u dik barranija?

    “Mhux mistoqsija faċli li tweġibha fi ftit ħin. Nemmen li hemm xi ħaġa li hi tagħna imma llum jidhirli li hemm temi universali. Illum il-kittieba Maltin għandhom il-benefiċċju li jattendu għal diversi kungressi barra minn Malta u li jieħdu sehem f’numru ta’ fieri f’pajjiżi oħra. Permezz tal-internet qegħdin ukoll ikunu aġġornati dwar dak kollu li qed iseħħ madwar id-dinja.

    Bi pjaċir ngħid illi meta l-awturi tagħna qegħdin joħorġu barra minn xtutna qed ikun hemm ħafna interess fuq dak kollu li qed jinkiteb fuq gżira ċkejkna bħal Malta. Hemm ukoll is-saħħa tat-traduzzjoni fejn allura permezz tal-kitba jitlaqqgħu kultura ma’ oħra. Fost xogħolijiet simili nista’ nsemmilek il-kitba ta’ Adrian Grima li ġiet maqluba għall-Ġermaniż u x-xogħol ta’ Immanuel Mifsud li ġie tradott għall-lingwa Pollakka; affarijiet li sa ftit snin ilu lanqas konna noħolmu bihom. Naturalment irrid insemmi li wara dawn it-traduzzjonijiet hemm ċertu ħiliet li forsi ftit jiġu apprezzati. Irridu niftakru li wara l-għażla tal-kliem tal-awtur oriġinali ikun hemm ħafna emozzjonijiet u ċertu metafori li t-traduttur irid jara kif ser isalvahom. Inzerta li l-bieraħ kont qed naqra ktieb ta’ poeżiji ta’ Louis Briffa li ġew maqluba għall-Ingliż minn Rose Marie Caruana u naħseb li rnexxielha tagħmel biċċa xogħol sabiħa mmens. Daqstant ieħor nista’ ngħid għat-traduzzjoni tal-kitba ta’ Achille Mizzi minn Fr Peter Serracino Inglott.

    Fl-aħħar mill-aħħar naħseb li l-poeżija Maltija miexja fuq livelli tajbin. Imma tibqa’ dejjem il-problema tal-pubblikazzjoni fejn b’mod partikolari ħafna mill-awturi jkollhom jippubblikaw ix-xogħol tagħhom stess.”

    Kemm taħseb li bħala lingwa, l-Malti jsellef ruħu tajjeb għall-kitbiet ta’ kwalità?

    “Naħseb li minkejja l-pessimiżmu ta’ ħafna, bil-Malti nistgħu nesprimu kollox fostom anki f’kitba b’suġġetti xjentifiċi. Bħala wieħed mill-eżempji nista’ nsemmi il-kitbiet tal-Kullana Kulturali fejn jekk wieħed jara l-glossarju ta’ dawn il-kotba jkun jista’ jinnota li hemm lingwagg bil-Malti mid-dinja tal-arkeoloġija, tal-istorja, tal-lingwi u anki tal-arkitettura fost l-oħrajn. Jiġifieri waqt li aħna dejjem naħsbu li ċertu kliem ma nistgħux insibu korrispondenza għalih bil-Malti, nirrealizzaw kemm dan l-argument huwa totalment żbaljat.

    Forsi hemm il-problema tal-mentalità, dik li dejjem naqgħu fuqha – li aħna żgħar u forsi niddubitaw kemm nistgħu nwettqu ċertu affarijiet. Imma jien dejjem ngħid li għandna bżonn iktar fiduċja fina nfusna u li għandna nħarsu lejn il-lingwa tagħna bħala xi ħaġa illi tista tesprimina u li m’għandnix fruntieri.”

    X’relevanza għandha l-poeżija fil-ħajja moderna ta’ llum?

    “Nemmen illi l-poeżija għadha rilevanti u hija parti mill-ħajja tagħna ta’ kuljum. U dan hu proprju dak li nixtiequ nwasslu permezz tal-Fondazzjoni Poeżija: li l-poeżija mhux qegħdha hemmhekk għall-aktar nies intelliġenti, għall-akkademiċi jew għal dawk li ser jagħmlu l-eżamijiet. Imma fir-realtà din qegħdha hemm biex tpaxxi lil kulħadd f’settur wisgħa ta’ nies.

    Bl-istess argument, nisħaq illi l-apprezzament lejn il-poeżija jrid jibda sa mill-ewwel snin tal-iskola fejn irridu naslu lejn il-mentalità illi l-importanti fl-istudju tal-poeżija mhux kemm fiha versi u sillabar imma l-fehma u l-konoxximent tas-sentimenti u l-emozzjonijiet li xtaq inissel fik dak l-awtur b’dik il-kitba.

    Jekk l-istudenti jibqgħu indifferenti meta jaqraw poeżija jfisser li jew hemm xi ħaġa ħażina fl-individwi nfushom inkella fl-għażla ta’ poeżija li ġiet ippreżentata lilhom. Wisq nissuspetta illi dan-nuqqas ta’ Kitba tal-poeżija illumapprezzament lejn il-poeżija ġej mill-fatt illi meta aħna konna tfal, fl-iskejjel tagħna ġejna ppreżentati b’xogħlijiet li ma kienux jagħmlu parti mid-dinja tagħna, tant li ħafna baqgħu bl-impressjoni li l-poeti huma qatta’ mdejjqin, li ċertament mhux il-każ. Biex inkun ġust jista’ jkun li dak iż-żmien ma kienx hemm l-għażla ta’ kitbiet li hawn illum. Preżentament is-sitwazzjoni nbidlet xi ftit u fil-fatt issib ħafna kotba tal-poeżija mimlija enerġija u kuluri. Barra minn hekk numru ta’ għalliema qed jippruvaw jisseparaw il-poeżija mill-eżamijiet u b’hekk qed iwettqu rivoluzzjoni siekta li nemmen li biż-żmien għad tagħti l-frott tagħha.

    Fl-aħħar mill-aħħar ma nistgħux nisfurzaw lin-nies biex iħobbu l-poeżija imma umilment inħoss li min ma jirrispettax jew ma jħobbx il-poeżija, hemm xi ħaġa nieqsa fil-ħajja tiegħu l-istess bħal min ma jaqrax.

    Fondazzjoni Poeżija ser tkun qed toffri l-għajnuna tagħha lil kull min juri interess f’dan il-qasam. Għandna ħafna pjanijiet u ħsibijiet ta’ fejn irridu naslu fostom li nixtiequ nagħmlu numru ta’ workshops u korsijiet sabiex il-kittieba tagħna jimmaturaw fil-ħakma tal-kelma tal-poeżija. Imma kif għedtlek, irridu nimxu pass pass biex naraw kif ser jimxu l-affarijiet.”

    (Nota: Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tal-4 ta’ Lulju 2010)

    2010.07.04 / 1 response / Category: Torca - Perspettivi