Posts Tagged ‘presepju’

  • Il-presepju tax-xemgħa fir-Rabat, Għawdex

    Toni Vassallo mal-presepju tax-xemgha (Ritratt- Fiona Vella)Kull meta nitla’ Għawdex u ninzerta għaddejjha minn Triq Vajringa, r-Rabat, ma nonqosx li nagħti titwila lil Toni Vassallo u lill-presepju kbir li hu ħadem mix-xemgħa.

     “Meta ħriġt bil-pensjoni fl-1991, xtaqt nivvinta xi ħaġa ġdida biex ngħaddi l-ħin magħha,” stqarr Toni li llum jgħodd is-76 sena.

    “Minn dejjem kont inħobb nagħmel il-presepji. Imma għodwa minnhom, ġieni f’rasi li nibda naħdem fuq presepju għal kollox differenti minn ta’ qablu. Kellu jkun presepju kbir qatiegħ u kont ser naħdmu mix-xemgħa.”

     Il-kwantità kbira tax-xemgħa li kellu bżonn, Toni akkwistaha mingħand diversi ħbieb tiegħu li kienu jaħdmu fiċ-ċimiterji.

    Gallerija tax-xemgha fil-presepju (Ritratt- Fiona Vella)“Kienu jġibuli l-fdalijiet tax-xemgħat u jien kont inħollhom biex ikolli l-materjal ħalli naħdem il-presepju bihom. Meta rajt li kelli ammont biżżejjed biex nibda, bdejt narma l-forma tal-presepju bil-wajer u mbagħad nimla’ bix-xemgħa fuq il-post filwaqt li nagħti l-kulur skont dak li nkun qed nibni.”

    Fix-xenarju tal-presepju, huwa ma naqasx li jinkludi diversi aspetti konnessi m’Għawdex, fosthom għar jixbaħ lill-Għar ta’ Ninu bl-istalaktiti niżlin mis-saqaf, u galleriji, irziezet u mtieħen bi stil Għawdxi. Imbagħad huwa fassal ukoll xi figuri bħall-Madonna, San Ġużepp u l-Bambin Ġesù flimkien mar-rgħajja u persunaġġi oħra.

    “Kemm ilu għandi dan il-presepju biddiltlu l-faċċata darbtejn ħalli nvarja ftit ix-xeni. Għaldaqstant ħallejt ix-xenarju li kelli fuq quddiem u ħdimt ieħor bl-istess xemgħa.”

    Wiehed mill-irziezet tax-xemgha (Ritratt- Fiona Vella)Minn ħin għall-ieħor, il-presepju jkollu xi viżitaturi u Toni ma jonqosx li jagħtihom nagħġa bajda tax-xemgħa bħala tifkira. Intant, meta erġajna sibna ruħna weħidna, hu wrieni l-apparat li bih jaħdem dawn in-nagħaġ, inkluż ukoll il-forom li jagħmel huwa stess.

    “Issa li kbirt, dan il-presepju joffrili mezz biex nheda kemmxejn. Fl-istess ħin, fil-ftit siegħat li nkun hawn kuljum, niltaqa’ ma’ nies differenti u ngħid kelma ma’ dak u ma’ l-ieħor.”

    (Dan l-artiklu deher fis-sit www.littlerock.com.mt f’Diċembru tal-2014)

    Nota: Sfortunatament, illum 6 ta’ Frar 2015, ġejt mgħarrfa li Toni Vassallo żarma dan il-presepju.

    2016.02.06 / no responses / Category: Littlerock

  • Pawsa ta’ serenità

    Dun Gerard Buhagiar fil-Muzew Dar Karmni Grima.JPG

    Presepju tal-Bolivia.JPG

    Presepju tal-Awstralja.JPG

    Presepju tal-Guatemala.JPG

    Dan iż-żmien hu sabiħ wisq hekk kif bosta nies ikunu għatxana biex igawdu l-ferħ li jġibu magħhom il-Milied u l-istennija għal sena ġdida. Il-ġmiel ta’ dawn il-jiem huwa li din l-atmosfera tkun imferrxa madwar diversi pajjiżi fid-dinja fejn kull nisel ikun qiegħed jiċċelebra dawn il-ġranet bil-mod distint tiegħu. Madanakollu, fl-istess ħin, il-ħlewwa ta’ dawn il-mumenti hija li għalkemm ikun hemm ċertu diversità, dawn l-attivitajiet joħolqu eku universali ta’ kuntentizza u ta’ gost. Mhux li kien xi darba d-dinja titgħallem kif twessa’ din il-pawsa ta’ serenità għat-tul tas-sena kollha….

    Presepji barranin f’Dar Karmni Grima

    Bħalissa, l-għaxqa ta’ dawn id-differenzi ħelwin li jiġu ċċelebrati f’pajjiżi differenti tista’ titgawda ġewwa l-Mużew Dar Karmni Grima fl-Għarb, Għawdex fejn wieħed isib esebizzjoni vasta ta’ presepji li nħadmu f’pajjiżi oħra. Din l-esebizzjoni bl-isem ‘Dawk li jemmnu f’Ismu’ se ddum miftuħa sal-4 ta’ Jannar 2015.

    “Dawn il-presepji maħduma bl-idejn intbagħtu minn numru ta’ missjunarji Maltin u Għawdxin li qed jaħdmu f’kommunitajiet ġewwa artijiet oħra,” fissirli Dun Gerard Buhagiar, ir-Rettur tas-Santwarju tal-Madonna ta’ Pinu.

    “Għal dawn il-ġranet iddeċidejna li noħolqu din il-wirja sabiex permezz tagħha nuru l-universalità u l-unità li jeżistu madwar id-dinja tagħna. Għalkemm il-festa tat-twelid ta’ Ġesù hija waħda universali, kull poplu għandu l-mod tipiku tiegħu ta’ kif jiċċelebra din it-tifkira għażiża. U dawn il-presepji sempliċi imma distinti jesprimu din id-diversità kulturali fil-karatteristiċi varji tagħhom.”

    Infatti, ħarsa lejn dawn il-presepji turi illi għalkemm il-figuri tal-Madonna, San Ġużepp u l-Bambin f’maxtura huma dejjem fundamentali, xorta waħda jibqa’ dejjem lok għal kreattività msensla minn tradizzjonijiet u kulturi differenti.

    Ngħidu aħna fil-presepju tal-aboriġini tal-Awstralja maħdum mill-injam, naraw lill-Bambin Ġesù b’ġilda skura u b’wiċċu mżejjen b’marki taż-żebgħa tipiċi ta’ din il-kultura. Barra minn hekk, minflok il-baqra u l-ħmara, insibu annimali partikolari ta’ dan il-kontinent, fosthom il-kangaru.

    Min-naħa l-oħra, il-presepju tal-Guatemala huma maħdum b’figuri mdaqqsa taċ-ċaqquf. Fih jolqtuk ħafna l-ilwien sbieħ tad-drapp li jżejjen qiegħ il-presepju u kif ukoll id-diżinji kkuluriti li jsebbħu l-kostumi tal-pasturi.

    Daqstant ieħor jiġbdek il-presepju tal-Brażil fejn il-pasturi huma mfassla mid-drapp u l-kostumi tagħhom jirriflettu l-użanzi tal-pajjiż.

    Il-presepju tal-Bambin Ġesù narawh ukoll jistkenn għad-dell tat-tinda mwaqqfa mill-Indjani tal-Amerika ta’ Fuq. Hawnhekk it-tarbija hija mgeżwra sewwa bejn il-gvieret hija u tilqa’ r-rigali li ġabulha n-nies tal-inħawi.

    Il-mużiċisti lebsin kappell kbir abjad huma l-ewwel ħaġa li tara hekk kif tersaq lejn il-presepju tal-Messiku. Mill-ġdid, il-figuri tal-Madonna u ta’ San Ġużepp huma rrappreżentati b’mod divers minn dak li aħna mdorrijin naraw is-soltu.

    “Din il-wirja turi s-sbuħija ta’ kull nazzjon hekk kif b’daqsxejn ta’ presepju, il-viżitaturi jistgħu josservaw il-karatteristiċi varji ta’ kulturi differenti u anki ta’ snajja’ partikolari. Kif tista’ tara, uħud mill-pasturi huma maħduma mill-fuħħar kif ġeneralment ikunu tagħna, għalkemm bi stili differenti. Imma mbagħad hemm ukoll pasturi maħduma miz-zokk taż-żebbuġa, mill-weraq tal-qamħirrun u minn ġebel uniku tal-post.”

    Naturalment, ma setax jonqos li din l-esebizzjoni tinkludi wkoll il-Bambin tax-xemgħa ta’ Karmni Grima li ormaj jgħodd snin mhux ħażin.

    Il-Milied ta’ Karmni Grima

    “Karmni Grima kellha devozzjoni kbira lejn il-misteru tal-Milied. Infatti, apparti dan il-Bambin, f’din id-dar sibna wkoll xi forom li permezz tagħhom hi kienet tagħmel il-bambini ċkejknin tax-xemgħa biex tqassamhom lit-tfal,” spjegali Dun Gerard.

    Forma minn dawn hija esebita f’waħda mill-vetrini li juru xi oġġetti li kienu jappartjenu lil Karmni. Presepju ieħor ħelu tagħha kien juri lill-Madonna u lil San Ġużepp ibennu lill-Bambin f’benniena li ħolqot hija stess.

    “Dan il-Bambin l-ieħor kien ta’ Mons. Ġużeppi Portelli, ir-Rettur li bena s-Santwarju ta’ Pinu,” kompla jfissirli.

    Dar spiritwali

    Kif kont hemm, ħadt l-opportunità biex nara wkoll il-bqija tal-Mużew li oriġinarjament kien id-dar li fiha kienet toqgħod Karmni Grima.

    “Għalkemm din il-proprjetà sservi bħala eżempju ta’ dar rurali antika fejn wieħed jista’ japprezza l-arkitettura ta’ dari u diversi għodod tal-agrikoltura, wieħed ma jridx jinsa li hawnhekk kienet toqgħod mara qaddisa. B’hekk, apparti minn kollox, din id-dar twassal messaġġ spiritwali,” fakkarni Dun Gerard.

    Infatti, fil-bitħa ta’ dan il-post, fuq il-ħwat mimlija ilma li minnhom kienu jixorbu l-annimali li trabbew f’din id-dar, il-viżitatur jilmaħ xbieha tal-Madonna ta’ Pinu akkumpanjata mill-kliem li Karmni Grima semgħet lil Madonna tgħidilha.

    Kif beda kollox

    “Fis-seklu 19, l-epoka li twieldet fiha Karmni Grima, kien hemm qima kbira lejn il-Verġni Mbierka, l-aktar minħabba li saru diversi dehriet tagħha. Kif isemmi Mons. Nikol G Cauchi fil-ktejjeb dwar ħajjet Karmni, f’dik l-epoka kienet sinifikanti ħafna id-Domma tal-Kunċizzjoni Immakulata ta’ Sidtna Marija li ġiet ipproklamata b’mod l-iktar solennii fil-Vatikan mill-Papa Piju IX, fit-8 ta’ Diċembru 1854, meta Karmni kellha tnejn u għoxrin sena.”

    “Din l-imħabba lejn il-Madonna kienet qawwija ferm fl-Għarb fejn kien hemm numru ta’ knejjes u kappelli ddedikati għaliha. Fost dawn kien hemm il-knisja tal-Madonna ta’ Pinu li kienet tinsab f’nofs triq bejn id-dar tal-familja ta’ Karmni u l-għelieqi tagħhom fl-inħawi tal-Ġordan. Infatti, Karmni ħadet id-drawwa li tieqaf issellem lill-Madonna kull darba li tgħaddi minn hemm.”

    “Kien jum fix-xahar ta’ Ġunju 1883, meta Karmni kellha 45 sena, li waqt li kienet sejra lura lejn darha mill-għalqa tagħhom, semgħet leħen isejjħilha mill-knisja ta’ Pinu. Il-mara daħlet fil-knisja u hemm semgħet lil Madonna tlissen ‘Għid tliet Ave b’tifkira tat-tliet ijiem li ġismi dam fil-qabar’.”

    Għall-ewwel, Karmni ma tkellmet ma’ ħadd dwar dak li seħħ sakemm eventwalment fetħet qalbha mal-ħabib tagħha Franġisk Portelli li wkoll kellu qima kbira lejn il-Madonna. Infatti, Franġisk stqarr li anki hu kien sema’ l-leħen tal-Madonna u lilu rrakkomandatlu d-devozzjoni lejn il-pjaga tal-ispalla tal-Iben Divin tagħha, li kienet saritlu bit-toqol tas-salib fil-ħin li kien qiegħed iġorru għall-Kalvarju. Għalkemm inizzjalment dawn it-tnejn żammew dawn il-ġrajjiet mistura bejniethom, meta ġurnata waħda sar miraklu ma’ omm Franġisk, in-nies saret taf b’kollox u minn hemm kibret id-devozzjoni lejn il-Madonna ta’ Pinu li finalment waslet biex inbena s-santwarju li naraw illum.

    Presepju b’pasturi Maltin

    “Ġewwa dan il-mużew għandna wkoll xi tifkiriet ta’ Franġisk Portelli fosthom dan il-presepju kbir li għalih hu ħadem dawn il-pasturi li qed tara bi stil Malti. Għalhekk dan il-presepju jirrifletti wkoll is-soċjetà rurali lokali ta’ dak iż-żmien,” urieni Dun Gerard.

    Tassew, il-pasturi kienu lebsin kostumi partikolari ferm, inkluż il-kabozz u l-għonnella.

    Mużew relatat mas-Sejħa ta’ Pinu

    Hemm ħafna aktar x’wieħed jara f’din id-dar fosthom il-kmajra fejn Karmni kienet tinġabar titlob u l-kwadru tal-Madonna li kienet tintasab quddiemu. Barra minn hekk, wieħed isib ukoll diversi aċċessorji li kienu jużaw hi u n-neputija tagħha Marinton li wkoll għexet f’din id-dar u li fl-aħħar snin ta’ ħajjitha għaddiet din il-proprjetà bħala legat lill-Knisja biex isservi bħala mużew sabiex fih jiġu kkonservati l-oġġetti li kienu jappartjenu lil Karmni jew li b’xi mod għandhom x’jaqsmu mas-Sejħa ta’ Pinu.

    Iżda ċertament waħda mill-isbaħ tifkiriet li viżitatur ta’ din id-dar jieħu lura miegħu, hija s-sens ta’ serenità u paċi li jinsab f’dan il-lwog. Minn fuq is-setaħ wieħed igawdi l-hena li ġġib magħha veduta mill-isbaħ tal-inħawi tal-madwar. Filwaqt li minn twejqa miżbugħa bl-ikħal, wieħed jista’ jsegwi dak li kienet tara Karmni kull fil-għodu meta tittawwal minn hemm: il-knisja tal-Madonna ta’ Pinu bil-fanal tal-Ġordan fl-isfond.

    L-aħħar artiklu

    Hekk kif ħallejt dan il-mużew u rħejtilha nsuq lejn l-Imġarr biex nirkeb il-vapur li kellu jeħodni lura Malta, ħassejt sodisfazzjon kbir li din is-sensiela ‘Kobor il-Malti’ kellha tagħlaq b’dan l-artiklu. Dan minħabba li permezz ta’ dan l-artiklu partikolari, apparti li trattajt l-aspett reliġjuż li jifforma parti mis-sinsla tas-soċjetà tagħna, kelli ċ-ċans nuri wkoll kif kobor il-Malti jista’ wkoll jiġi espress fil-wisa’ ta’ kulturi oħrajn.

    (Dan l-artiklu ġie ppubblikat fis-sensiela KOBOR IL-MALTI (30 Parti) fit-Torċa tat-28 ta’ Diċembru 2014)

    2014.12.28 / no responses / Category: Torca - Features & Articles

  • IR-RAKKONT TAL-AKBAR ĠRAJJA

    Anton Galea Skont W J Cameron “Kien hemm biss Milied wieħed…. il-bqija huma kollha anniversarji.”  U ħadd ma jista’ jlumu għax hekk hu. Forsi għalhekk li aktar ma jgħaddi ż-żmien, is-sinifikat oriġinali tiegħu qiegħed dejjem kull ma jmur jintilef u jinbidel fit-tema ta’ festini u xalar. Madanakollu b’xorti tajba mhux kollox mitluf għax fil-qalba ta’ ċertu djar, wieħed għadu kapaċi jiltaqa’ mat-tifsira ġenwina tal-Milied. Infatti dil-ġimgħa hekk kif mort inżur il-kollezzjoni grandjuża tal-Milied ta’ Anton Galea fir-Rabat Għawdex skoprejt illi għalih il-Milied qatt ma jgħaddi peress li hu sab mezz kif jibqa’ jgħixu f’kull jum matul is-sena.

    “Il-Milied minn dejjem kont inħobbu imma nistqarr li qatt ma bsart li għad ikolli dil-kollezzjoni tant kbira! Però donni li b’xi mod antiċipajt li dawk il-pasturi sempliċi li kont nilgħab bihom meta kont żgħir, kellhom xi darba jfissru ħafna aktar għax dejjem bżajt għalihom u qatt ma kissirthom. Illum li għandi 76 sena, dawn il-pasturi huma prezzjużi ħafna għalija, anki jekk wiċċhom u surithom mhumiex daqshekk sbieħ. Imma huma jirrappreżentaw tfuliti u jqanqluli nostalġija kbira kull darba li nħares lejhom.”

    Ħafna minn dawn il-pasturi antiki huma miġbura ġewwa vetrini apposta fejn ġurnata wara l-oħra dawn ifakkru dil-ġrajja qaddisa. Fl-istess ħinIl-pasturi l-antiki huma wkoll rikordju tas-snajja’ Maltin.

    “L-ewwel pasturi tiegħi kienu tat-tafal. Kont xtrajthom mingħand Majsi Zahra li kien pasturar Għawdxi. Wara bosta snin magħluqin fil-kaxxi, darba minnhom iddeċidejt li nqabbad lil Toni Buhagiar minn Birżebbuġa biex jaħdimli presepju b’ambjent Għawdxi ħalli nkun nista’ npoġġiehom fih u b’hekk inkun nista’ ngawdihom matul is-sena kollha.”

    Iżda n-namra tant qawwija mal-ġrajja tal-Milied seħħet meta ħuħ Joseph Galea waqqaf il-grupp Għaqda Ħbieb tal-Presepju Għawdex-Malta li kienet l-ewwel waħda tax-xorta tagħha fil-gżejjer Maltin.

    “Probabbilment ħija jħobbu ħafna aktar minni l-Milied għax kieku ma kienx jidħol għal biċċa xogħol bħal din. Stinka ħafna biex rawwem din l-għaqda u llum huwa kburi li hemm bosta membri mseħbinIl-presepju l-ġdid ta' dis-sena fiha li huma dilettanti kbar tal-Milied. Naturalment jiena kont wieħed minn tal-ewwel li sirt membru u hekk kif bdejt niġi espost għat-tagħlim ta’ ċerti nies tas-sengħa li ta’ kull sena jiġu juruna kif isir dax-xogħol konness mal-presepji u l-pasturi, bdejt nitħajjar immidd idejja jien ukoll f’dal-qasam. Barra minn hekk, bħala membru ta’ din l-għaqda, darba f’sena jkolli l-okkażjoni li nattendi għall-kungress li jsir l-Italja, filwaqt li kull erbgħa snin isir kungress internazzjonali f’Innsbruck fejn jinġabru għad ta’ dilettanti bħali tal-presepju. Waqt dawn il-mawriet nieħu ħafna ideat ġodda u nistħarreġ il-possibilità tal-użu ta’ materjali differenti minn dawk li aħna mdorrijin naħdmu bihom hawnhekk. Dawn l-esperjenzi jibqgħu stampati f’moħħi u nirritorna lura lejn pajjiżi kollni mħeġġeġ u mħajjar biex noħloq presepju ġdid. Finalment bl-iskop li jkolli biċċa xogħol ġdida x’nesebixxi kull sena fil-wirja li torganizza l-għaqda, sibt ruħi qed nibni presepju wara l-ieħor sakemm illum spiċċajt biex għandi kollezzjoni sħiħa.”

    Ta’ min jgħid li dawn il-mawriet f’pajjiżi oħra jservu wkoll sabiex Anton jaħtaf l-opportunità biex jgħarrex għal xi sett ta’ pasturi jew xi presepju interessanti ieħor x’iniżżel miegħu lejn Malta.

    “Ormaj għandi mijiet ta’ pasturi u presepji ta’ kull daqs, xorta u materjal. Ara, dan presepju tal-kartun li jmur lura għaż-żmien ta’ qabel it-tieni gwerra dinjija u kont Wieħed mill-presepji tal-kollezzjonixtrajtu mill-Amerika, filwaqt li dal-presepju ċkejken ġie maħdum mill-injam taż-żebbuġ u xtrajtu mill-Iżrael. Dan is-sett ta’ pasturi huwa tal-porċellana u ġibtu minn Lourdes, mentri dan il-presepju li hu maħdum mill-lava u hu mżejjen bil-pasturi tat-terracotta xtrajtu minn Catania. Dan is-sett imżejjen biż-żrar akkwistajtu minn Taranto u dan bil-pasturi mlibbsin huwa minn Napli.”

    Baqa’ għaddej ifehemni d-dettalji dwar din il-kollezzjoni fejn fosthom urini wkoll presepju tax-xemgħa, presepju maħdum f’bajda u tnejn oħra f’ġewża u f’lewża. Presepju ċkejken ieħor kien imqiegħed f’kaxxa tas-sulfarini, filwaqt li ieħor iċken kien imsawwar fir-resin u saħansitra kien hemm bżonn lenti biex tara s-sett ta’ tmien pasturi rqaq li kien mogħni bihom! Ovvjament kellu wkoll xogħolijiet lokali li kollha kellhom xi ġrajja interessanti marbuta magħhom.

    “Dal-presepju ċkejken tahuli Victor Darmanin mill-Kalkara u hu l-minjatura ta’ presepju akbar li ħadem lil xi klijent tiegħu. Dan sett ta’ pasturi li għaddhieli l-ħabib tiegħi Għawdxi Toni Portelli li Parti mill-kollezzjoni ta' Anton Galeasfortunatament m’għadux magħna. Kif qed tara, ma kienx laħaq żebagħhom kollha imma għalija dak hu l-preġju tagħhom għax hekk ifakkruni kif kien tahomli hu. Dan il-presepju huwa ta’ Mary Haber minn Raħal Ġdid u dan ta’ Jesmond Micallef minn Ħal-Qormi. Dawn t’hawn huma sett pasturi għal qalbi ħafna għax kien għamilhom pazjent li kien jinsab fi sptar mentali. Niftakar darba kont mort inżur lil xi ħadd hemmhekk u nara lil dan l-individwu jħokk xi ġebel mal-ħajt. Intbaħt li peress li ma setax ikollu strumenti, kien qed jagħmel hekk biex jagħtihom il-forma u mbagħad permezz ta’ musmar kien ikompli jigref il-fattizzi tal-pasturi.”

    Aktar ma bdejt nisma’ dwar dan id-delizzju, stajt nagħraf li fir-realtà dan kellu bosta saffi ta’ sinifikati: fosthom biex iservi ħalli jgħaqqad il-kulturi u d-drawwiet ta’ pajjiżi differenti.

    “Mhux darba u tnejn li nistiednu lil xi dilettanti barranin f’pajjiżna sabiex anki huma jintroduċu ruħhom max-xogħol tagħna. Il-presepju Malti għandu numru ta’ karatteristiċi tiegħu bħall-użu tal-imtieħen tar-riħ u anki ċertu forom ta’ djar bħal per eżempju fl-istil Għawdxi ġieli ninkludu l-galleriji antiki li Għawdex hu magħruf ħafna għalihom. Imbagħad hemm ukoll pasturi partikolari li ma ssibhomx fi presepji barranin bħal ngħidu aħna x-xabbatur, l-imgħaġġeb, l-adoratur, id-daqqaqa u l-bejjiegħa lokali u x-xrik (li jkunu żewġ pasturi mgħannqin flimkien). Uħud minn dawn il-pasturi jinbiegħu wkoll bl-ilbies tradizzjonali tagħhom u dawn huma mfittxija ħafna mill-barranin.”

    Intant min-naħa tiegħu Anton irnexxielu jadotta s-sengħa tad-dijorama; fejn presepju jkun mibni bħallikieku kien sett fuq palk u allura jkollu l-perspettiva ta’ dak li hu viċin u dak li hu bogħod.

    “Meta waqaft mix-xogħol li kelli bħala għalliem tal-arti għax ħriġt bil-pensjoni, stajt niddedika aktar ħin għal dan id-delizzju. Ftit ftit bnejt sett ta’ sebgħa episodji li juru l-fażijiet differenti li wasslu għat-Id-dijorama tat-twelidtwelid tal-Bambin. L-ewwel dijorama li għamilt kienet turi t-twelid innifsu u personalment nemmen li hija waħda mill-aqwa xogħolijiet li qatt għamilt. L-għan prinċipali tad-dijorama huwa li jagħti sfond lix-xena u allura n-naħa ta’ wara tagħha ma tkunx kwadra imma fit-tundjatura, kemm biex ma toħloqx dellijiet u anki biex tagħti l-impressjoni tal-wisgħa. Apparti x-xogħol dettaljat li fihom biex toħloq ix-xena nnifisha, dawn id-dijorami jkunu qed jaħbu fis-saqaf tagħhom il-bozoz, il-wires u l-extractor biex jagħtu dehra sabiħa u raffinata. Barra minn hekk il-kuluri nfushom ikunu qed inisslu l-karattru tal-istorja bħal ngħidu aħna għat-tħabbira tal-Madonna għażilt il-kulur bajdani, filwaqt li ż-żjara għand Eliżabetta hija aktar ħamranija biex tagħti l-aspett ta’ nżul ix-xemx. Meta l-koppja marret tinkiteb għaċ-ċensiment il-kulur huwa aktar naturali imma mbagħad meta l-koppja kienet qed tfittex lukanda l-kulur huwa ikħal skur għax kien dieħel il-lejl.”

    Sibt li l-kollezzjoni ta’ Anton kienet ħafna akbar milli tani x’nifhem għax ma riedet tispiċċa qatt! Infatti biex idaħħal il-kollezzjoni kollha huwa qiegħed ftit ftit jimla l-kmamar tad-dar kollha u s’issa rnexxielu anki jinżel mal-ħajt tat-taraġ bil-vetrini tiegħu, kollha magħluqin wara l-ħġieġ u mgħottija b’purtieri tad-drapp biex ix-xogħolijiet jitħarsu mill-ħsara tad-dawl.

    “Dis-sena ma kellix aktar post fejn inpoġġi l-oġġetti li kont xtrajt. Għalhekk ordnajt dawn il-vetrini li hawn fit-taraġ u sakemm il-mara marret qadja ta’ nofs ta’ nhar, waħħalthom malajr u sabithom lesti hawn. Ma tantx ħadet gost bija u kelli nwegħedha li mhux se nkompli ninżel aktar ‘l isfel!”

    Imma x’inhi dil-passjoni li ġġiegħel lill-kollezzjonist jibqa’ jixtri presepju wara l-ieħor li wara kollox qed jirrakkuntaw l-istess ġrajja?

    “Għadilli tassew kollha juru l-istess xeni, fil-kumplessità u fit-totalità tagħhom ta’ tqassim, materjal, pasturi u kuluri, kollha jkollhom dak il-karattru partikolari li jiddistingwihom minn xulxin. Għalija dinIl-kollezzjoni tal-pasturi il-kollezzjoni hija ħajti u sserraħħni ħafna bħala delizzju. Meta nkun qiegħed fil-kamra tax-xogħol qed noħloq xi ħaġa ġdida biex inżid magħha, inħoss serenità kbira f’qalbi. Nittama li meta jiġi ż-żmien li din il-kollezzjoni tgħaddi f’idejn oħra, din tibqa’ apprezzata u maħbuba bħal kif dejjem żammejtha jien. Nixtieq ħafna li ma tispiċċax miegħi u li għand min issib ruħha jagħraf l-imħabba u d-dedikazzjoni li ssawret bihom.”

    Tiskanta l-ideat li jiġu f’moħħ l-artist kultant! F’naħa minnhom, Anton urieni presepju li hu fforma ġewwa nkwatru li hu u martu kienu qalgħu fit-tieġ. Imma xejn ma mpressjonani daqs il-presepju li hu rnexxielu jarma ġewwa l-ewwel sett tat-TV li kellu!

    “Moħħi l-ħin kollu għaddej fuq dawn l-affarijiet, tant li anki jekk inkun inkwetat fuq xi ħaġa, ngħid ħa naħseb fuq xi oġġett li nista’ nagħmel dal-Milied u b’hekk ninsa l-Presepju fis-silġproblemi kollha. Darba minnhom wara li ġejna mill-Ġermanja, iddeċidejt li noħloq presepju mhux tas-soltu fejn ix-xena tat-twelid ambjentajta ġo dar tal-injam imdawwra bis-silġ. Darb’oħra waqt li kont għaddej f’park fi Vjenna, sibt biċċa zokk interessanti u ġibtu miegħi sakemm finalment akkwistajt pasturi żgħar minn Napli li stajt nirranġah bihom. Għall-kuntrarju, ġurnata oħra xtrajt sett ta’ pasturi tal-ħġieġ minn Venezja biex imbagħad bnejtilhom sfond bil-ħġieġ ikkulurit li ġbart minn fuq ir-ramel tax-xtajtiet tagħna.”

    Emmnuni, kelli bżonn is-siegħat biex nara l-kollezzjoni kollha. Fosthom Anton kellu bambin iswed maħdum bix-xemgħa li probabbilment jgħodd il-250 sena. L-aktar presepju għal qalbu huwa dak li għamlitlu n-neputija tiegħu Hilda meta kellha sitt snin. U bħalissa jinsab kuntent ferm bl-aħħar presepju li ħadem fuqu biex jesponih għal-wirja ta’ din is-sena.

    “Fir-realtà jiena ngħix il-Milied is-sena kollha għax il-ħin kollu għaddej nara x’ser nivvinta biex naħdem għal din il-festa li hija tant għal qalbi. Meta nħares lura lejn ix-xogħol, l-impenn u l-investiment li Id-dijorama tat-tħabbiraddedikajt għal din il-kollezzjoni ma jiddispaċini xejn għax naf sewwa li min-naħa tagħha hi tatni u għadha tagħtini ħafna ferħ lura. Fosthom tgħini nġedded il-memorji ta’ meta bħala tfajjel ċkejken kont nistenna b’tant ħerqa l-ġranet tal-Milied sabiex noqgħod nilgħab bil-presepju u bil-pasturi. Għalija dak hu l-Milied: is-serenità li kapaċi jwassal presepju fis-sempliċità tiegħu hekk kif jirrakkonta l-akbar ġrajja li qatt rat id-dinja!”

    (Nota: Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tal-11 ta’ Diċembru 2011)

    2011.12.11 / no responses / Category: Torca - Perspettivi

  • L-EQDEM PRESEPJU MALTI

    Dan l-aħħar ir-raġel qed jgħid li qed jinkwieta… peress li spiss sirt insib ruħi nħuf f’xi monasteru jew ieħor! Iżda xi tridni nagħmel jekk f’dawn il-binjiet li sa ftit ilu kont Il-grotta tal-presepju tal-Imdinainħares lejhom b’tant formalità, qed niltaqa’ ma’ nies interessanti ferm li jilqgħuni b’idejhom miftuħa? Min-naħa l-oħra, permezz ta’ dawn il-mawriet, qed nirrealizza kemm teżori uniċi jinsabu għas-satra u l-kenn ta’ dawn il-postijiet. U bħala kittieba, inħoss id-dmir li nibqa’ nfittex sabiex naqsam magħkom dawn l-iskoperti żgħar tiegħi.

    Did-darba l-għatx għat-tagħrif ħadni fil-qalba tal-Imdina, ġewwa l-monasteru ta’ San Pietru fejn jabitaw is-Sorijiet Benedittini tal-Klawsura. Kont ilni sena sħiħa nixxennaq biex nidħol f’dan il-post minħabba li sirt naf li hemm ġew kien hemm l-eqdem presepju eżistenti fil-gżejjer Maltin. Finalment, proprju f’dawn il-ġranet tal-Milied, irnexxieli niftiehem mal-Badessa Sr. Maria Adeodata Testaferrata de Noto OSB biex inżur dan il-presepju. Barra minn hekk, hi laqqgħatni ma’ Joseph Flask, kittieb u riċerkatur ferventi tal-ħajja u l-istorja ta’ din l-Ordni Benedittina sabiex ikun jista’ jipprovdini b’aktar tagħrif dwar il-presepju nnifsu.

    Qabel imxejna għall-presepju, Joseph beda jinfurmani ftit dwar l-Istorja tal-Monasteru.

    “L-oriġini ta’ dal-monasteru tmur lura għall-1414 meta l-patrijiet Benedittini  ta’ San Niccolo’ l’Arena ingħataw dar bħala donazzjoni. Dawn il-patrijiet kienuIt-triq għall-monasteru magħrufa sewwa fl-Imdina u matul is-snin huma rnexxielhom jakkwistaw numru ta’ proprjetà oħra li kienu jinfdu f’xulxin, fl-inħawi tal-kappella ċkejkna li kienet iddedikata lil San Pietru. Fl-1418 dan il-bini nbidel fi sptar għall-patrijiet morda jew anzjani imma meta fl-1427 dawn il-patrijiet iddeċidew li jħallu l-pajjiż, in-nobbli tal-Imdina wrew ix-xewqa li l-bini jinbidel f’monasteru għas-Sorijiet Benedittini tal-Klawsura. Għalhekk huma xtraw il-proprjetà kollha li kellhom il-patrijiet u fl-1430 ġiet stabbilita l-ewwel komunità femminili reliġjuża f’Malta. Il-grupp tas-Sorijiet Benedittini beda jitkattar ġmielu hekk kif bosta xebbiet minn familji nobbli bdew jingħaqdu ma’ dil-komunità. Dawn ix-xebbiet ġabu magħhom ġid kbir u ftit ftit il-monasteru ssawwar f’dak li nsibu llum.”

    Ħriġna f’wieħed mill-kurituri prinċipali u issa stajt nammira l-ġmiel arkitettoniku tal-post. Kont qed inħossni tassew kurjuża biex nara l-presepju L-eqdem presepju Maltiimma sadanittant, aħna u mexjin lejn il-qalba tal-monasteru, għajnejja ntlew bid-dettalji rfinati li kien mogħni bihom dal-bini. Kont tassew konxja illi hemm ġew mhux la kemm ħa toqgħod dieħla u ħierġa u allura xtaqt nieħu miegħi kemm jista’ jkun memorji. Finalment wasalna quddiem il-presepju u stennejt sakemm il-Badessa u Joseph neħħew il-purtieri u fetħu t-twejqiet tal-ħġieġ kbar li kienu qed jostruh.

    “Mhux magħruf preċiżament kemm għandu żmien dan il-presepju u naturalment lanqas ma nafu min kien dak li ħadmu oriġinarjament. Żgur li kien diġa’ jeżisti fis-Seklu XVIII fi żmien l-Isqof ta’ Malta Fra Paolo Alpheran de Bussan (1728-1758) hekk kif jidher minn tagħrif li sibt, fejn dan l-Isqof reġa’ ġedded l-indulġenza ta’ 40 jum li kellu fuqu l-presepju lil kull min fil-lejl tal-Milied jieqaf quddiemu u jgħid Missierna, Sliema u Glorja. L-indulġenza, bl-istess kundizzjonijiet kienet reġgħet iġġeddedt  u anki miżjuda għal 200 Jum, minn Mons. Mikiel Gonzi, Arċisqof ta’ Malta fit-22 ta’ Lulju 1958.

    Barra minn hekk, minn xi kitbiet li jidhru fuq in-naħa ta’ wara tal-presepju jirriżulta li dan kien ġie restawrat iktar minn darba. L-Restawrazzjoni tal-1846ewwel restawratur aktarx ħalla ffirmat ismu bl-inizzjali G.B.G u d-data 1826 fuq ġenb minnhom ta’ kastell. Fuq il-ġenb l-ieħor dan kiteb ukoll l-ittri A.M.G.V.S. li jfissru ‘Ad Majorem Gloriam Verbi Sancti’ – Għall-akbar ġieħ tal-Iben Imqaddes t’Alla. Fl-1846 il-presepju ġie mkabbar aktar fuq in-naħa tal-lemin u dan jidher ċar minn sinjali evidenti ħafna. Min għamel dar-restawr, bħal ta’ qablu, ħalla l-inizzjali G.G. Imbagħad fl-1977 ċertu Giuseppe Sammut għamel xi rtokki fuqu li maġġorment kienu jikkonsistu fil-pittura tax-xenarju li qed naraw fuq wara.”

    Joseph fetaħli n-naħa ta’ wara tal-presepju u hemmhekk ilmaħt dawn il-firem imħażża b’żebgħa ħamra. Ħassejtni daqs li kieku kont qed inħares fuq il-passat tiegħu u nistqarr Restawrazzjonijiet tal-1826 u tal-1977magħkom li bdejt ninkedd kif fi żminijiet oħra ma kellhomx ħabta jħallu aktar dettalji speċifiċi. Meta tkun tapprezza dawn l-affarijiet, kważi kważi tħosshom li jixtiequ jkellmuk imma ma jistgħux. Il-preżenza tagħhom donnha tipprovokak biex tiskopri aktar evidenza u dak is-sens ta’ impotenza fik jifilġek. Wara li ħadt xi ritratti, erġajna mxejna len in-naħa ta’ quddiem tiegħu.

    “Il-presepju hu maħdum mill-kartapesta u mill-ixkejjer. In-naħa tax-xellug tiegħu, fejn hemm il-grotta, hija l-aktar parti antika u daqstant ieħor il-pasturi li nsibu hemm.

    Issa għandek tinnota illi dan il-presepju għandu partikolarità interessanti ħafna għax għall-kuntrarju ta’ dak li ssib fi presepji oħra, hawnhekk il-pasturi maPasturi differenti jaqblux bejniethom. Min magħmul ċkejken, min hu akbar, min bi stil, min b’ieħor. Ir-raġuni ta’ dan kollu hija illi dawn il-pasturi żieduhom is-sorijiet infushom matul is-snin. Dak iż-żmien kien hemm id-drawwa li jirregalaw il-pasturi fi żmien il-Milied u għalhekk, hekk kif xi soru kienet taqla’ wieħed, kienet tmur tħaffef issiblu post adattat fil-presepju. Iżda f’xi mumenti, mhux il-pasturi tal-Milied biss sabu ruħhom inklużi mal-popolazzjoni t’hemm ġew. Ħares sewwa fil-fond lejn il-ġenb ta’ dik id-dar. Qed taraha dik l-istatwa klassika Griega moħbija ħdejn il-kantuniera? Dik waħda minnhom!”

    Iva! Hekk kien. Tbissimt. Minn quddiem għajnejja għaddiet bħal leħħa x-xena ta’ soru minnhom li minn hemm u minn hawn irnexxielha tħalli proprju lil dik l-istatwaL-istatwa klassika hemmhekk. Issa stajt nara dan il-presepju minn perspettiva oħra u dlonk daħal ftit aktar f’qalbi. Għax allura fhimt li hemmhekk, f’dik ir-rokna mdaqqsa tal-monasteru, kien hemm aktar minn sempliċi presepju antik. Infatti kien hemm ukoll il-memorji personali ta’ numru kbir ta’ sorijiet li qattgħu ħajjithom jgħixu hemm. U waħda minn dawn ma kienet ħadd għajr il-Beata Maria Adeodata Pisani OSB.

    “Fis-16 ta’ Lulju 1828 hija daħlet bħala postulanta f’dan il-monasteru u għexet hawn għal diversi snin fejn fostom serviet anki bħala Badessa. Dan il-presepju kien għal qalbha ħafna u kellha devozzjoni kbira lejh. Xhieda ta’ dan hija s-sensiela ‘Fioretti in onore del Divino Bambino Gesù’  li tikkonsisti f’21 fjurett li hija kitbet meta ġiet ispirata minn dix-xena tat-twelid ta’ Ġesù Bambin.  Oriġinarjament il-fjuretti kienu miktuba bit-Taljan imma biex ikunu aktar aċċessibbli għall-pubbliku, jiena ttraduċejthom għall-Malti taħt it-titlu ‘Il-Fjuretti tal-Milied’. Speċjalment tul in-Novena tal-Milied, il-Beata Maria Adeodata Pisani kienet tħobb tiġbor lil ħutha s-sorijiet quddiem dan il-presepju sabiex joqogħdu jitolbu u jimmeditaw quddiemu. Il-Beata mietet proprju f’dal-monasteru fl-età ta’ 48 sena, fil-25 ta’ Frar 1855.”

    B’sorpriża kbira, hekk kif konna qed induru mal-presepju, Joseph intebaħ b’firma oħra li qatt ma kien ra qabel! Kienet tinsab fuq in-naħa ta’ waraInizzjali skoperti ġodda ta’ bini li hemm fil-parti ta’ quddiem tal-presepju. Bi tbatija, daħħalna l-kamera biex nifhmu x’kien hemm miktub. Ir-ritratt żvela tħarbixa b’żebgħa ħamra li kienet iġġib l-inizzjali G.G. u oħrajn inqas ċari, aktarx G.I. Evidentement il-presepju għandu ħafna aktar x’jgħidilna… Il-Badessa preżenti qaltli illi f’lejlet il-Milied is-sorijiet żammew id-drawwa tradizzjonali li jagħmlu purċissjoni madwar il-monasteru li tispiċċa quddiem dan il-presepju fejn imbagħad jitqiegħed l-inċens u jsir xi talb u kant.

    “Presepju bħal dan għandu valur storiku qawwi imma fih ukoll sinifikat purament spiritwali. Għax għalkemm dawn is-sorijiet qed jgħixu fil-klawsura u kif ngħidu huma maqtugħin mill-ħajja tad-dinja, però huma qegħdin jgħixu f’dinja. Għaldaqstant bħal bnedmin l-oħra kollha għandhom bżonn dik ix-xi ħaġa materjali u tanġibbli li tgħinhom jifhmu l-importanza ta’ dan il-misteru tat-twelid ta’ Ġesù Bambin fid-dinja.”

    Wara li ħadt xi ritratti tiegħu u tajtu l-aħħar titwila, il-presepju reġa’ ngħalaq f’postu u nsatar mill-ġdid. Sellimna lil xulxin u l-bieb il-kbirPasturi antiki fil-presepju tal-Imdina tal-monasteru ngħalaq warajja. Bqajt wieqfa fuq il-bankina għal ftit tal-ħin. In-nies, ħafna minnhom turisti, kienu għaddejjin iħaffu mit-triq ta’ quddiem dal-bini silenzjuż sabiex ifittxu jaraw is-soliti attrazzjonijiet. Min-naħa tiegħi, kont qed inħossni qisni għadni kif qomt minn xi ħolma u biex naċċerta ruħi ttawwalt malajr lejn ir-ritratti li kont għadni kif ġbidt bil-kamera. Imma hemm kienu! Ma kontx ħlomt. Għalhekk iddeċidejt li ma nitlifx aktar ħin u ħaffift lejn il-karozza biex infittex inniżżel ħsibijieti sakemm kienu għadhom friski. Ma ridt inħallilkhom xejn barra minn din l-esperjenza tant unika.

    (Nota: Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tas-26 ta’ Diċembru 2010)

    2010.12.26 / no responses / Category: Torca - Perspettivi

  • IL-MILIED IT-TAJJEB

    Il-Milied reġa’ għoddu magħna u n-nies erħilha tfittex ir-rigali, torganizza l-ikliet, tibbukkja r-ristoranti u l-lukandi u saħansitra tippjana xi safra speċjali. Ironikament it-Ġesù Bambintwelid ta’ Kristu ma jidħol imkien f’dan kollu. U kważi kważi, jekk tazzarda tammetti ma’ xi ħadd li tixtieq tattendi għall-quddiesa ta’ nofs il-lejl, il-ħars li taqla’ lura jasal biex jaqtagħlek qalbek. Forsi għalhekk inħoss dik iċ-ċertu bruda għal dawn il-ġranet għax l-artifiċjalità f’daż-żmien tibda tmissha b’idejk. Sa mn’Alla li jkunu t-tfal li bl-innoċenza tagħhom iqanqluk biex tipparteċipa fil-ferħ tal-okkażżjoni. Iżda xi drabi tkun iffortunata u tiltaqa’ ma’ xi ħadd li b’mod ġenwin jerġa’ jfakkrek f’dik il-ħlewwa tal-Milied li xi darba kienet tfawwarlek qalbek.

    Hekk ġara dil-ġimgħa meta mort inżur lil-familja Psaila. Skont ħija Christopher, ħabibu Tony Psaila kien iffissat fuq daż-żmien, tant li kull sena huwa jittrasforma d-dar tiegħu f’tema sħiħa tal-Milied. Tony laqa’ bil-qalb l-istedina għal din l-intervista u flimkien mal-familja tiegħu ħa gost idawwarni ma’ daru u jispjegali dwar din l-imħabba speċjali li jħoss lejn il-Milied.

    “Id-dar jisimha Weihnaehten li tfisser Milied bil-Ġermaniż,” beda mill-ewwel Tony.

    Stedinni ġewwa u hekk kif irfist fuq it-tapit ta’ wara l-bieb, dan beda jgħannili “Il-Milied it-Tajjeb!” Ma stajtx nifhem għall-ewwel minn fejn kienXena taħt is-siġra tal-Milied ġej dal-ħoss u Tony tgħidx kemm daħak. Imma mhux hu biss għax wara ftit ilmaħt lil uliedu Shania u Elisa jitbissmu u jnemmsu minn wara l-poġġaman tat-taraġ.

    “Dawn ukoll iħobbuh il-Milied taf. Imma mhux daqsi!” qalli Tony hekk kif uliedu għamlu naqra aktar kuraġġ u niżlu ħdejna.

    Fl-entrata tfaċċat l-ewwel xena bit-tren u s-snowman. Quddiem mera mżejjna sabiħ bil-girlandi kien hemm bambin ċkejken filwaqt li mal-ħitan li jagħtu għal fuq, kien hemm dekorazzjonijiet kbar mixgħula.

    “Ħares fuq rasek. Ara x’hemm fis-saqaf!” indikali Tony hekk kif urini stampi kkuluriti proġettati fuq is-saqaf ta’ fuq.“Stenna naqra ħa tarahom jinbidlu. Kull 25 sekonda tiġi stampa oħra. Imma dik mhux xi battikata kbira biex tagħmilha. Din l-agħar, ara, il-girlanda li ndawwar mal-poġġaman tat-taraġ kollu. Inwaħħalha biċċa biċċa u tgħidx x’kedda tagħtini!”

    Tlajna fuq u mill-ewwel dehru aktar tiżjin u dekorazzjonijiet tal-Milied. F’kantuniera minnhom, fostom kien hemm Father Xmas mekkanizzat li kellu l-Pinokkjo mdendel Tiżjin tal-Miliedf’idejh u teddybear żgħir marbut ma’ qaddu.

    “Il-Father Xmas inħobbu ħafna u fil-fatt tgħidx x’għandi iktar hawn ġew. Jien ngħidlu x-Xiħ tal-Milied. Għalija hu simbolu ta’ ferħ għax iġib ir-rigali. Ngħid għalija fil-Milied bħala rigal aħjar tagħtini xi Father Xmas taż-€2 milli xi flok sabiħ tal-€50. Hekk, ma nafx x’inħoss. Il-Milied qiegħed f’qalbi wisq.”

    Infatti stajt issib kull tip ta’ Father Xmas madwar id-dar kollha fostom wieħed ipejjep il-pipa, l-ieħor ikanta xi għanja tal-Milied u l-ieħor imexxi ċerva mill-isbaħ quddiemu taħt siġra kbira tal-Milied.

    “Xi darba dis-siġra kienet iddur imma daqs kemm għabbejtha b’dekorazzjonijiet, ma felħitx aktar. Għalhekk ħadtilha ż-żewġ muturi u waħħalthom ma’ dawk iż-żewġ figurini li qed tara jiċċaqalqu.

    Minflok issa s-siġra għandha tren iddur magħha. Kont ilni nixtieq nagħmel tren mekkanizzata taħt is-siġra tal-Milied għax naraha assoċċjata ħafna ma’ daż-żmien tal-kesħa u s-silġ. Imma eventwalment It-tren iddur mas-siġra tal-Miliedirnexxieli nsib waħda aħjar minn hekk għax tassew togħġobni din l-idea tat-tren iddur mas-siġra.”

    Fl-isfond tal-mużika tal-Milied għaddejja ddoqq ħelu ħelu, ntlift nifli l-varjetà ta’ dekorazzjonijiet li kellu mwaħħlin mas-siġra. Staqsejtu jafx kemm għandu b’kollox?

    “Daqsxejn diffiċli biex ngħoddhom għax dejjem inżid xi ħaġa, bħal dal-ballun tal-antaċċjoli li ħadmet Shania. Iżda wħud mill-aċċessorji huma antiki ferm. Jiftakru lil missieri tifel u allura jgħoddu mas-70 sena. Tlett kwarti tat-tiżjin hu magħmul mill-ħġieġ u allura noqgħod b’seba’ għajnejn biex ħadd ma jersaqli lejhom. Fil-fatt fil-bidu, il-mara tiegħi Belinja kienet tgħini narma d-dekorazzjonijiet fis-siġra sakemm darba kissritli għasfur minnhom li kien memorja ta’ missieri u daqshekk għamlet tirranġaha.”

    Belinja li issa kienet ngħaqdet magħna għolliet għajnejha ‘l fuq. Għax Tony metikoluż mhux ħażin u kuntent idum jitħabat biex jirranġa u jagħmel dak kollu li hemm bżonnDekorazzjonijiet tal-Milied waħdu, milli jħalli lil xi ħadd imisslu l-affarijiet.

    “Missieri bħali eżatt kien. Il-Milied kien għal qalbu ħafna u sa minn ċkuniti niftakru dejjem iżejjen f’dal-ġranet. Ta’ tfal li kont, mhux darba u tnejn li kont immur nipprova naqbadlu xi ballun mis-siġra. U hu kien jibgħatni għand ommi u jgħidli biex inħallih bi kwietu jarma u mbagħad nerġa’ mmur meta jlesti.”

    “Jien inkun nixtieq ngħinu lill-papà,” qaltli Shania. “Wara li nlesti l-homework ġieli mmur ħdejħ u hu kultannt iħallini nirranġalu xi ħaġa fis-siġra tal-Milied. Imma daqs kemm jibda jħares lejja biex jara x’jiena nagħmel, inħossni nibża’ naqra.”

    Ħafna mill-oġġetti tal-Milied li kienu qed iżejjnu d-dar kienu jagħmlu xi ħaġa jew oħra. B’ċapċipa ħafifa, waħda miċ-ċriev li kienet mistrieħa komda fuq is-salott, dlonk qamet Pupa ornamentalitiżfen u tkanta. Tony beda jieħu pjaċir iħaddimhom kollha biex narahom sew.

    “Ta’ kull sena, meta jgħaddi kollox, inkebbeb dawn l-affarijiet kollha b’reqqa kbira bit-tama li ma nsibx ħsarat is-sena ta’ wara. Imma tiskanta xorta tmurlek xi ħaġa jew oħra. Ara dik it-tren u dak is-snowman li hemm mal-ħajt. Lanqas temmen! It-tnejn waqfu jaħdmu dal-għodu. Iktar ma xtaqtek tara kemm kienu sbieħ.”

    Id-dispjaċir sinċier ta’ Tony impressjonani għax għalkemm kellu d-dar kollha qed tixgħel u taħdem b’mitt ħaġa, dawn iż-żewġ oġġetti li waqfu kienu qed jagħtuh wisq ġewwa.

    “Il-ħsara ma niflaħx għaliha! Xi żmien ilu għamel qabda maltemp, daħalli l-ilma fid-dar u xxarbuli salt kaxxi u kostumi tal-pasturi. Marruli anki xi transformers u ċertu oġġetti ma baqgħux jaħdmu aktar. Il-biki jagħtini meta niftakar.”

    Issa sibna ruħna quddiem Ġesù tarbija mħares sewwa minn anġlu mill-ifjen u mgeddes qalb ġulbiena bajdanija u goffa. Dik il-ġulbiena kif kibret daqshekk diġà?

    “Eh dik id-drawwa li għallmitni ommi Catherine. Dis-sena xtrajt kilo ġulbiena u qsamtu fi tnejn. Nofs minnu xarrabtu u ħallejtu jumejn ġo kontenitur. Imbagħad żrajt iż-żerriegħa fit-tajjar fl-24 ta’L-anġlu Novembru u sa llum sbieħet hekk. Imbagħad fit-8 ta’ Diċembru żrajt il-bqija ħalli hekk kif joqrob il-Milied nibdilha mal-ġulbiena l-oħra li tkun laħqet ħdaret u b’hekk il-Bambin dejjem ikollu ġulbiena bajda silġ quddiemu.”

    Presepju mdaqqas kien qed iżejjen il-bqija tal-kamra.

    “Dak il-presepju ħdimtu jien u t-tiben li qed tara ġo fih hija l-ġulbiena niexfa tas-sena l-oħra. Ix-xena li hemm fuq in-naħa ta’ wara tal-presepju kont xtrajtha lesta. Imma mbagħad qgħadt inqasqas il-bibien u t-twieqi kollha u waħħalt magħhom karti rqaq tat-tajr sofor u oranġjo taparsi hemm id-dawl ġewwa. Ejja ara x’effett jagħmlu kemm huwa sabiħ…innota, qed jidlam… u issa ser jisbaħ mill-ġdid.

    Il-pasturi jekk tinnota sewwa huma antiki. Kienu taz-zija u mbagħad spiċċaw għand ommi u din peress li taf kemm jien akkanit, tathom lili. U jien libbisthom b’dawk il-kostumi.”

    Tony mar jixgħel ir-rakkont tal-Milied ħalli jkompli joħloq l-atmosfera madwar il-presepju.

    “Qallek imma kif libbisha lill-Madonna?”daħlet tistaqsini Belinja. “Dak kien wasal żmien il-Milied u Tony ried ilibbes lilil-Madonna. Għand ommu lemaħ libsa blu mitluqa fuq siġġu u deherlu li  kienet Il-presepju famuża għal dak li kellu f’moħħu. Għalhekk ħadha miegħu, qattagħha u libbes lill-Madonna biha. Wara xi ġranet ġiet ommu u staqsietu jekk kienx ra l-libsa l-blu taz-zija għax kienet tagħtielha biex issewwihielha u ma setgħet issibha mkien!”

    “Bil-presepju għamilt żewġt ipraspar mhux ħażin,” ammetta Tony. “Ġurnata minnhom mort inqabbad id-dawl tiegħu għall-ewwel darba u spiċċajt qtajt id-dawl tat-triq kollha! Għamilna ġurnata u nofs bla dawl.”

    Inxtħetna nitkellmu flimkien u ma ridtx wisq biex inħossni parti minn dil-familja tant grazzjuża. Qatgħatilna d-diskors il-bikja ta’ Ġesù Bambin hekk kif twieled fl-għar tal-annimali u għal mument waqa’ s-skiet u fostna nħoloq ambjent surreali.

    “Sa minn ċkuniti dejjem kont issibli xi presepju lili għax fir-realtà l-Milied mhux ix-xinxilli imma l-preżenza ta’ Ġesù fostna.

    Għalija l-Milied ifisser ferħ għalkemm kull meta joqrob, ifakkarni f’missieri Joseph li ħallini ta’ 16-il sena….”

    Leħen Tony nkiser u deher emozzjonat ħafna.

    “Inħossha wisq it-telfa tiegħu! Kien iħobbu ħafna l-Milied u naħseb li meta ħalla did-dinja, qalbu tħalltet ma’ tiegħi u ma’ ta’ ħuti u l-imħabba li kellu għal daż-żmien, tkebbset fina.

    Il-Milied iġibli wisq memorji tiegħu. Niftakru meta fid-dar tagħna kien joqgħod iżejjen bil-galbu kollu l-ftit affarijiet li kellu. U meta nħares lejn dawn l-oġġetti kollha li hawn f’dari ngħid min jaf x’jaħseb kieku kellu jarahom?

    Il-Milied ta’ żmien missieri kien differenti u personalment nemmen li kien ħafna isbaħ. Illum veru hawn ħafna xinxilli u ssib dak kollu li trid. Imma qabel kont titpaxxa tgħaddi mit-triqat u tieqaf tammira Presepju ġo kaxxa sulfarinil-bambini u l-presepji mżejjna fit-twieqi tan-nies. Illum bilkemm tara t-tiżjin bid-dwal fit-twieqi minħabba l-problema tal-kontijiet. Tweġġagħni ħafna meta nisma’ n-nies jgħiduli li minħabba l-ħela tad-dawl mhu ser jarmaw xejn dis-sena. Imma fl-istess ħin ma tagħtihomx tort.”

    Il-ħbieb u l-familjari ta’ Tony kollha jafu kemm hu għall-qalbu l-Milied.

    “Kull fejn immur kulħadd jistaqsini jekk bdejtx narma. Għax jiena min-Novembru nkun diġà bdejt naqla’ l-affarijiet u nżejjen.”

    “Fix-xahar tal-mejtin, nixgħelu d-dwal tal-Milied,” qaltli Belinja bid-daħka.

    Għalkemm Belinja donnha tħobb tiġbed saqajn Tony mhux ħażin, fil-fond ta’ qalbha tapprezza ħafna dal-passatemp tiegħu.

    “Li kieku ma jżejjinx hu, żgur li ma kontx ser nagħmel dan kollu jien! Meta jkun lest id-dar veru tiġi sabiħa. Imma sakemm ilesti nibda narah….! Għax il-ħmieġ li jaqla’ u t-tifrik fl-art tkun ser tagħtini rasi bihom. Inkun għadni kif naddaft u narah reġa’ tiela’ b’aktar kaxxi. L-agħar għax qatt mhu lest. M’għandux kwiet. Fil-Milied ikun għadu qed jixtri l-affarijiet u jara fejn ser jagħmilhom.

    Ma tarahx jgħaddi minn quddiem ħanut li jkollu l-affarijiet tal-Milied li ma jidħolx naqra biex jara x’għandu. Għaldaqstant, min jafu sewwa, jieħdu bħala punt ta’ referenza u ħafna jitolbuh il-pariri minn Il-volpi ghall-kennfejn l-aħjar li jixtru l-affarijiet tal-Milied. Mhux darba u tnejn li jmur jixtri magħhom u lil ċertu nies saħansitra jmur jarmalhom id-dar.

    Kull min jiġi għandna f’dawn il-ġranet, kulħadd jgħidilna li ma jkunx jixtieq  joħroġ minn hawn ġew minħabba din l-atmosfera tant ħelwa. Infatti s-sena l-oħra kien hawn il-kuġini li ġew mill-Ingilterra u tgħidx kif baqgħu skantati meta raw dan it-tiżjin kollu.

    Fl-aħħar mill-aħħar ikolli nammetti li meta jgħaddi kollox u Tony jżarma d-dar, nibda naraha daqsxejn vojta.”

    Sadanittant Tony kien ġabli xi affarijiet oħra li ħadem hu stess.

    “Dawn il-forom fin-nofs tal-girlandi ħdimthom jien mill-ġibs u tajthom il-kulur. U dawn presepji differenti: dan il-presepju ċkejken ħdimtlu l-pasturi minn labar tar-ras imlebbsin. Dan il-presepju ħdimtu Forom tal-Milied tal-ġibsf’ġewża u dan f’kaxxa tas-sulfarini.”

    Anki meta bqajna deħlin il-ġewwa fid-dar id-dekorazzjonijiet baqgħu għaddejjin. Infatti f’rokna fil-fuklar irnexxielu jdaħħal presepju ċkejken ieħor! Tlabtu jgħidli liema kien l-isbaħ mument meta jkun qed iżejjen id-dar?

    “Meta nipplakkja u nara li kollox qed jixgħel u jaħdem u li kollox qiegħed f’postu,” weġibni mill-ewwel.

    B’tant affarijiet mad-dar kollha, kelli kurżità kienx hemm xi ħaġa li xtaq aktar?

    “U daqs kemm hemm affarijiet li nixtieq! Imma forsi l-iktar u issa l-iżjed waħda mpossibbli li sseħħ hija li nkun nista’ nżejjen il-faċċata tad-dar b’dawl ‘ta’ veru’. Meta nidħol fuq l-internet u nara dawk id-djar imżejjna bid-dawl jixgħel u jitfi mal-mużika, nimmeravilja ruħi. Imma b’mill-inqas 31 ġurnata dawl kuljum iebsa wisq!”

    Imma Tony għandu ħolma assoċċjata mal-Milied li hi ħafna akbar minn hekk.

    “Iva, nixtieq ħafna li xi darba  jkolli l-opportunità li nżur Lapland, fejn joqgħod il-Father Xmas. Kieku nispera li jkun hemm il-borra wkoll għax qatt ma rajtha s’issa!”

    Magħmul twil u fih saffejn forsi ftit timmaġina għall-ewwel li Tony għandu natural daqstant ħelu u umli. Id-daħka ferrieħa tiegħu timla’ d-dar bil-ferħ daqs it-tiżjin li għandu tant għal qalbu. Stqarr miegħi li l-Milied jippreferih b’dik il-laqta tradizzjonali.

    “Irridu l-maltemp fi żmien il-Milied għax dik hi l-veru atmosfera tiegħu. Il-kesħa, ix-xitwa, dak in-naqra ragħad … hekk, Milied kif għandu jkun.”

    Kontra qalbi qomt biex nitlaq hekk kif ir-rakkont tal-Milied li kien jakkompanja l-presepju kien għoddu spiċċa u l-anġli nfexxew ikantaw għalenija. Il-familja Psaila niżlet Tony, Belinja, Shania, Elisa Psailamiegħi sal-bieb u lkoll sellmuli u xtaquli l-isbaħ xewqat. “Il-Milied it-Tajjeb” daqq it-tapit mill-ġdid hekk kif irfistu, jiena u ħierġa mill-bieb il-barra. Imma did-darba ma rnexxilux jaħsadni!

    (Nota: Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tad-19 ta’ Diċembru 2011)

    2010.12.19 / no responses / Category: Torca - Perspettivi

  • L-EWWEL PRESEPJU MEKKANIKU

    “Għandi ħolma!” qal il-Monsinjur Emmanuel Galea lil neputih Pawlu Pavia.

    Kien l-1945 u Malta kienet għadha kif għaddiet miż-żmien qalil tal-gwerra. L-isqof kien mar joqgħod iż-Żejtun minħabba l-attakki kontinwi fuq l-Isla u matul dak iż-żmien huwa kien laħaq bħala direttur Il-presepjutal-Istitut tas-Sorijiet ta’ Ġesù Nazzarenu. Hemmhekk sab presepju b’pasturi li kienu jagħmlu movimenti żgħar permezz ta’ spaga li t-tfal tal-istitut stess kienu jiġbdu minn taħt il-mejda. Kien presepju ħelu imma l-isqof kien jitħasseb meta jara lit-tfal qed jagħmlu dak ix-xogħol.

    Għalhekk huwa ddeċieda li jibni presepju ieħor, ħafna ikbar minn dak li kien hemm u fuq kollox kellu jkun l-ewwel presepju f’Malta li kellu jkun Pawlu Paviaimmekkanizzat bl-elettriku. L-isqof stess xammar il-kmiem biex flimkien ma’ neputih bena l-presepju bil-kartapesta u bil-kolla. Imbagħad Pawlu ra kif għamel u bil-ftit affarijiet li kien hemm dak iż-żmien, huwa bena għadd ta’ pasturi u b’mod inġenjuż irnexxielu jimmekkanizzahom kollha b’mutur wieħed!

    Il-presepju nfetaħ għall-pubbliku għall-ewwel darba fil-Milied tal-1947. Pawlu Pavia, li llum għandu 85 sena jiftakar li dakinhar kien inqala’ pandimonju sħiħ! In-nies ġiet minn kullimkien għax presepju bħal dak qatt ma kienet rat. Sa kellha tiġi l-pulizija biex iżżomm il-kontroll tal-folla.

    Forsi llum ftit jafu li dan huwa presepju daqshekk storiku. Wara sittin sena taħt ir-responsabbiltà ta’ Pawlu Pavia, illum dan il-presepju qed jiġi kkurat min-neputi tiegħu Joseph Pavia li matul din l-aħħar sena huwa għamel bosta xogħlijiet biex taha aktar ħajja lil dan il-presepju antik. Fostom huwa ħadem ukoll fuq kummentarju li f’ħames lingwi differenti jirrakkonta din il-ġrajja ħelwa tal-presepju.

    Ta’ min isemmi illi fuq l-ordni tal-Isqof Galea nnifsu, dan il-presepju nħadem biex jirrakkonta l-ħames misteri tal-ferħ. B’hekk kull min iżuru, ma jarax biss il-grotta tal-Bambin imma jifhem ukoll l-istejjer L-Isqof Emmanuel Galeatal-evanġelju li jirrakkuntaw dak li ġara qabel u wara t-twelid ta’ Sidna Ġesù Kristu. Interessanti wkoll huwa l-fatt illi bħalissa għaddejja l-kawża għall-kanonizzazzjoni ta’ dan l-isqof, li jekk isseħħ, żgur li tkompli tagħni dan il-presepju tant għażiż.

    Dan il-presepju mekkaniku jinsab fl-Istitut tas-Sorijiet ta’ Ġesù Nazzarenu fi Triq l-Isqof Emmanuel Galea, ż-Żejtun. Il-ġranet tal-ftuħ huma mill-14 ta’ Diċembru 2009 sas-6 ta’ Jannar 2010. Ħinijiet: 9:30am – 12:00pm u 4:00pm – 7:00pm.

    Dan l-artiklu ġie ppubblikat fuq ir-rivista GWIDA Ħarġa Nru 5 (31/1/2010 – 6/2/2010)

    2010.01.31 / no responses / Category: Articles

  • MILIED FIX-XELTER U MEMORJI TAL-GWERRA

    Kultant jiġu drabi meta nħossni qisni x-xbieha ta’ mera mfarrka… persuna waħda b’diversi angoli li kollha jippreżentaw l-istess wiċċ imma fir-realtà l-ebda waħda mhi bħall-oħra. Fil-fatt sikwit insib ruħi niġġieled miegħi nnifsi għax min-naħa inkun naħsibha mod u min-naħa l-oħra nkun nixtieq xi ħaġa oħra. Karattru li kultant jgħejjik saħansitra biex tifhem lilek innifsek imma li fl-istess waqt jimlilek ħajtek b’sens ta’ meravilja għax int stess qatt ma tkun ċerta sa fejn kapaċi tasal u x’kapaċi tagħmel.

    Dawn il-ħsibijiet paralleli jmissu anki ż-żminijiet tal-Milied fejn xi drabi nsibni nifraħ qisni tifla żgħira u f’mumenti oħra jaqbduni nervi kbar. Tferraħħni s-sempliċità, it-tradizzjoni ta’ dan iż-żmien u l-awtentiċità tan-nies li l-Milied tassew jagħnihom b’ferħ speċjali, tant li jmissulek qalbek. Tifliġni l-falsità ta’ min jifraħ bik biss f’dawn il-ġranet u ċ-ċelebrar u l-ferħ sfurzat. Għalkemm anki dis-sena kelli nieħu doża mit-tnejn, qed nirrealizza li did-darba qed ngħix dal-ġranet b’sentimenti oħra. U dawn l-artikli huma l-kawża. Aktar mill-artikli, in-nies li ltqajt magħhom, li bil-perspettivi differenti tagħhom, b’xi mod jew ieħor kollha għallmuni xi ħaġa ġdida li permezz tagħha wassluni biex nifhem aħjar lili nnifsi.

    Għalhekk infittex dak li mhux soltu. Għalhekk did-darba ddeċidejt li nistħarreġ x’inhi dir-rappreżentazzjoni ta’ Milied Fix-xelter li qed itella’ l-pageant group tal-Każin tal-Banda ta’ San Filep ġewwa Ħaż-Żebbuġ.

    Iltqajt ma’ Brian Bonnici, id-direttur artistiku u l-kittieb tal-iskript ta’ din ir-rappreżentazzjoni u ma’ Tanya Borg, waħda mill-atturi. Xtaqt li l-intervista ssir fil-passaġġi u l-kmamar tax-xelter li jinsab taħt il-Każin ta’ San Filep sabiex b’hekk inkun nista’ nixrob l-atmosfera tal-post. Hekk kif inżilna tlabt lil Brian jispjegali kif bdiet din l-idea u għaliex għażlu li jippreżentaw presepju ħaj ġo xelter?

    “Ħaż-Żebbuġ huwa magħruf ħafna għall-attivitajiet tal-Ġimgħa l-Kbira imma fil-Milied ftit li xejn kien hawn organizzat. Għaldaqstant xtaqna noħorġu b’idea oriġinali. Għażilna li noħolqu presepju ħaj b’tema tradizzjonali Maltija u bnejna l-istorja tal-Milied fuq karattri tipiċi Maltin. L-isfond ta’ dan ix-xelter mħaffer biex jagħti rifuġju waqt it-tieni gwerra dinjija dehrilna li kien perfett sabiex nieħdu n-nies li jiġu jżuruna lura fiż-żmien meta dawn il-ġranet kienu jiġu ċċelebrati b’mod ħafna aktar sempliċi u ġenwin. Tajna l-ħajja lil xi karattri magħrufa u ħallatnihom man-nies komuni sabiex flimkien dawn ifakkruna fil-messaġġ veru tal-Milied.

    L-ewwel rappreżentazzjoni saret is-sena li għaddiet u s-suċċess li kellna għamlilna l-kuraġġ biex dis-sena nerġgħu ntellgħu oħra. Madanakollu biddilna xi karattri ħalli b’hekk inħajjru jżuruna mill-ġdid anki lil dawk li ġew is-sena li għaddiet.”

    L-oriġinalità hija l-ħin kollu fuq moħħ dal-grupp. Tanya kompliet tispjegali…

    “Għalkemm aħna l-atturi għandna skript fuq hiex nimxu, dan qiegħed hemm biex iservi biss bħala bażi. Tant hu hekk illi l-ebda rappreżentazzjoni ma tkun bħall-oħra. Dan għax aħna nistiednu lin-nies jidħlu magħna fl-interpretazzjoni tal-istorja. Għaldaqstant dawk li jinżlu magħna fix-xelter, apparti milli jsegwu dak li jkun għaddej, jistgħu anki jikkumentaw u jidħlu f’diskursata mal-personaġġi. F’xi drabi l-viżitaturi jkunu saħansitra jistgħu jduqu xi platt minestra magħna jew ibillu griżmejhom b’xi tazza nbid mill-ħanut tax-xorb ġor-raħal ħaj li ser isibu fix-xelter.”

    Brian spjegali kif dan ix-xelter jifforma parti minn xelter kbir li kien ikopri l-arja kollha ta’ taħt il-pjazza…

    “Matul it-tieni gwerra, f’dawn in-naħat telgħu bosta refuġjati speċjalment min-naħa tal-Kottonera u għalhekk kien hawn bżonn kbir ta’ xelters imdaqqsin. L-inżul f’dan ix-xelter minnu nfih huwa esperjenza imma meta fost waħda mill-udjenzi nzertajna mara li snin ilu użat dan ix-xelter bħala rifuġju, għal mument kull min kien hemm baqa’ bla kliem. Qaltilna “X’differenza minn kif kien qabel! Jien hawn inżilt fi żmien il-gwerra u llum ġejt bi skop tant differenti!” Huma dawn l-emozzjonijiet li nkunu nixtiequ nqanqlu.”

    Għall-ewwel ma stajtx nifhem x’kellhom x’jaqsmu l-karattri Maltin fl-istorja tal-Milied u għalhekk it-tnejn ramaw jirrakkuntawli l-iskop tagħhom…

    “In-Naplitani jdaħħlu l-karattru ta’ Pulċinella fil-presepju tagħhom. Għalhekk dehrilna li aħna stajna ndaħħlu lil Ġaħan. Ġaħan jixtieq isib il-vera messaġġ tal-Milied u għalhekk jitilqilha jfittex il-grotta ta’ Ġesu… bil-bieb ikaxkar wara dahru. Minflok it-tlett maġi, daħħalna tlett pijunieri Maltin li kollha nzertaw twieldu ġewwa Ħaż-Żebbuġ. Niltaqgħu ma’ Mikiel Anton Vassalli li fostom narawh jitlob lil Madonna sabiex tgħin lilu bħala missier l-ilsien Malti u lill-poplu kollu ħalli jagħraf juża’ din il-lingwa b’mod tajjeb u mhux biex jidgħi jew jiddisprezza. Xena oħra turina lil Dun Karm Psaila fil-waqt li qiegħed jispira ruħu bix-xena tal-Milied biex jikteb poeżija tiegħu. Insibu lil Dun Mikiel Xerri jitlob l-għajnuna tal-Omm u l-Iben Mqaddsa sabiex dawn jagħtu l-kuraġġ lill-poplu Malti ħalli ma jibżax jistqarr u jiddefendi twemminu – messaġġ importanti issa li għaddejja din il-kontroversja tat-tneħħija tal-kurċifissi. Ma setax jonqos li ninkludu lil San Ġorġ Preca li kien hu li mexxa t-tradizzjoni tal-Milied f’pajjiżna. Interessanti nsemmi li f’dan ir-rwol konna ffortunati li sibna persuna li jixbaħ ħafna lil San Ġorġ innifsu.”

    Sabiex iħawwru din l-atmosfera nsibu wkoll għadd ta’ karattri oħra bħall-kebbies tal-fanali, il-bejjiegħa tal-ħaxix u l-ħobż, l-iskarpan u s-sewwejja tat-toroq.

    “Kull karattru għandu messaġġ x’jagħti. Jiena li naħdem il-parti ta’ Gejta flimkien ma’ ‘oħti’ Berta nilqgħu lill-viżitaturi u nintroduċuwhom minn xena għall-oħra filwaqt li bejn ċajta u nibxa, nirrakkuntaw kif beħsiebna nqattgħu l-ġranet tal-Milied u b’hekk nitfgħu dawl fuq id-drawwiet ta’ dak iż-żmien.

    Karattru ieħor ser narawh qiegħed jixtri xi kannestri u xkejjer tal-ġwież mingħand il-bejjiegħ tal-ħaxix sabiex bihom jibni presepju kbir. Ikun imbagħad proprju dal-karattru li fl-aħħar tal-mawra fix-xelter jieħu lill-viżitaturi jaraw presepju kbir (madwar 13-il pied b’10) li hu jkun bena.”

    Fil-fatt hekk kif irfist fil-każin, sibt lil Brian mimli żebgħa, qiegħed jirtokka dan il-presepju. Il-binja tiegħu kienet tassew impressjonanti, mhux tas-soltu, mimli għerien u grotot imdaħħla f’xulxin. Brian qalli illi ħadmu fuq l-ambjent tal-widien Maltin…

    “Jien ngħix għall-arti u għall-kultura. Kuntent ħafna illi permezz ta’ din ir-rappreżentazzjoni nistgħu nuru kemm dawn il-ġranet tal-Milied m’għandhomx ikunu ġirja sfrenata biex nixtru r-rigali. Infakkru kemm fis-sempliċità tat-tradizzjonijiet Maltin nistgħu nsibu l-veru ferħ li jġib miegħu l-Milied.”

    Tanya għalqet b’dan il-messaġġ…

    “B’kollox qegħdin mal-40 attur u kultant niżdiedu anki naqra aktar! Is-sena li għaddiet kien hemm min tant ħa gost li ddeċieda li jingħaqad magħna u tajnih rwol fl-istorja wkoll. L-etajiet tagħna jvarjaw minn tfal sa anzjani u kollha naħdmu b’għan wieħed… Għalkemm ir-rappreżentazjoni li naħdmu hija fittizja, il-messaġġ li rridu nwasslu huwa “Moħħkhom hemm! Araw x’inhu l-veru Milied!”

    Il-laqgħa li kelli flimkien ma’ Brian u Tanya tant laqtitni li ġieni l-ħsieb li nkompli nfittex dwar kif kien jgħix il-poplu Malti fiż-żminijiet tal-gwerra u x-xelters. L-għażla tiegħi marret fuq il-kittieb magħruf – Ġorġ Peresso. Xejn xejn kienet skuża biex niltaqa’ miegħu u nsir nafu. Hu aċċetta minnufih. Kelli għatx kbir biex nisma’ x’kellu x’jirrakkuntali. U b’dak il-leħen meqjus u mirqum tiegħu ma ridtx ħafna biex moħħi jara stampa ċara tal-ħajja ta’ dak iż-żmien….

    “Jien twelidt fid-9 ta’ Settembru 1930, f’dawk il-ġranet meta ġiet proklamata l-gwerra. Dakinhar missieri, li kien jaħdem ma’ tal-irmonk, kien qiegħed jitfa’ blokkijiet kbar fil-bajja tal-Mellieħa bi Gorg Peressopreparazzjoni għall-attakki mill-baħar fuq pajjiżna. Naturalment l-ewwel snin ma niftakarhomx imma niftakar lill-familjari tiegħi jirrakkuntaw… Sakemm il-gwerra kienet għadha n-naħa ta’ fuq, bejn l-Ingliżi u l-Franċiżi, f’Malta ma konnix affettwati imma l-preparamenti għaliha xorta bdew fostom bit-tħaffir ta’ bosta xelters. Meta mbagħad Mussolini ssieħeb ma’ Hitler, Malta daħlet b’ruħha u sniena fil-gwerra tant li b’mod immedjat, għall-ħabta tas-7:00am ġejna attakkati mill-ajruplani Taljani.

    Aħna konna ngħixu l-Birgu u għall-bidu missieri ma xtaqtx jitlaq minn hemm ħalli ma jitbiegħedx wisq mill-post tax-xogħol. Imma meta l-Birgu beda jiġi attakkat b’qilla kbira kuljum u l-ħin kollu, ma baqgħatilnix għażla oħra ħlief li ndabbru rasna. Morna noqogħdu man-nanna f’Birkirkara fejn hi kienet refuġjata għand xi ħbieb tagħha.

    Birkirkara ma tantx kienet ibbumbardjata u allura l-aktar li niftakar xi bomba tfaqqa’ ‘l hemm u ‘l hawn. Imma darba waħda waqgħet bomba ħdejn il-Knisja ta’ Santu Rokku, qrib ta’ fejn konna noqogħdu aħna u dakinhar mietu ħafna nies.

    Meta l-gwerra bdiet tiqliel ġieli nqatlu mat-30 persuna kuljum: kien hemm min baqa’ jippersisti li jibqa’ jgħix ġo daru akkost l-attakki kontinwi, oħrajn ma kienux laħqu daħlu fix-xelters, filwaqt li bosta oħra mietu waqt li kienu qed jikkumbattu fuq il-kanuni. Kien hemm uħud li saħansitra mietu waqt li kienu għall-kenn tax-xelters – każ partikolari minnhom seħħ f’Ħal-Luqa meta ntlaqtu ż-żewġ bokok ta’ xelter, infaqgħu xi kanen u n-nies mietu mgħarrqa fih. Illum hemm triq imsemmija għal dan l-avveniment.

    L-1942 kienet l-aktar sena kerha għal Malta b’mod partikolari April meta fostom waqa’ t-teatru rjal, niżlet il-bomba fuq il-Knisja tal-Mosta u ġara l-każ li semmejtlek f’Ħal-Luqa. Kien il-konvoj ta’ Santa Marija li wasal f’Awwissu ta’ dik is-sena li salva lil Malta. Illum li għaddew 50 sena minn dal-ġrajjiet, inħarġu fil-beraħ id-dokumenti tal-gwerra mill-uffiċċju tal-Ingilterra fejn fihom ġie żvelat illi Malta kienet waslet biex iċċedi lill-Italja għax ma kelliex biex tkompli tissielet. Għall-kuntrarju ta’ kif ħafna jaħsbu, illi l-Maltin salvaw għax il-konvoj ipprovdiena bl-ikel, fir-realtà dan għenna billi ġab miegħu ukoll numru ta’ armamenti, bombi, petrol, fuel u spare parts għall-ajruplani. Minn Malta imbagħad tħejjiet l-invażjoni fuq Sqallija u hekk kif dawn ma setgħux jużaw aktar l-ajruporti tagħhom, Malta ma baqgħetx issofri aktar attakki. Kultant kien jersaq jattakkana xi ajruplan Ġermaniż imma nistgħu ngħidu illi mal-1943 l-gwerra mill-ajru f’Malta kienet spiċċat.”

    Meta nisma’ dawn il-ġrajjiet insibha diffiċli biex nemmen li pajjiżna għadda minn dan kollu… sakemm nitla’ l-Belt u nsib ma’ wiċċi t-teatru rjal għadu mfarrak s’issa! Imma meta wieħed jgħix ġrajjiet bħal dawn x’iħallu fil-fond ta’ qalb bniedem?

    “Tħalla fija s-sens favur il-paċi u d-diplomazija. Tnisslet ukoll fija ċertu biża’ mid-djar imġarrfa…

    Niftakar li meta kelli madwar sebgħa snin, morna lura fil-Kottonera. Ma stajnix immorru noqogħdu l-Birgu għax dan kien sar ħerba waħda. Minflok morna ngħixu Bormla, n-naħa ta’ Santa Margerita. Issa kont kbir biżżejjed biex nifhem li kien hemm gwerra. Li ma konnix nafu kien li hemmhekk konna qed ngħixu fuq numru ta’ bombi mhux sploduti, tant li darba ħarġuna minn djarna għax sabu waħda! Għalkemm ma kontx imdejjaq ngħix f’Bormla, l-ambjent tat-tifrik kien jimpressjonak. Kull fejn tħares djar imwaqqa’, ċnagen, terrapien, djar mill-isbaħ b’faċċata biss u wara vojt. Ma’ nista’ ninsa qatt dik is-sensazzjoni ta’ biża’ hekk kif tħares minn ġo tieqa ta’ xi dar li fi żmienha kienet mill-ifjen u tara l-qamar jittawwallek minn bejn il-ħitan tal-kmamar tagħha bla saqaf. Id-dehra ta’ dar bla saqaf kienet tħawwadni wisq!

    Bħalissa qed tiġini f’rasi l-purċissjoni tal-Milied li kienet titlaq minn ħdejn id-dar tal-Mużew bil-fanali jixegħlu u l-kliem tal-Verbum Dei Caro Factum Est mixgħula wkoll. Qed nismagħna nkantaw kant sabiħ tal-Milied filwaqt li għaddejjin bejn it-toroq kollha mħaffra u d-djar imġarrfa. Dik l-innoċenza tal-Milied imħallta mal-kruha tat-tiġrif tal-gwerra għadha f’moħħi daqs xena b’kuntrast minn xi film tal-waħx.”

    Is-sens tat-tiġrif ħalla mpressjoni kbira fuq il-ħajja ta’ Ġorġ. Imma xorta waħda kellu rakkont ħelu x’jirrakkuntali relatat ma’ dan…

    “Akkost li kont nibża’, l-kurżità kienet tegħlibni u flimkien ma’ sħabi kont immur nesplora xi dar abbandunata. Għadhom jiġu quddiem għajnejja sa llum iz-zukklatura mpinġija u l-fuklar bil-madum taċ-ċeramika li darba sibna ġewwa dar li fi żmienha kienet tas-sinjuri. Hawnhekk iddeċidejna li nibnu palk tal-ġebel u konna nagħmlu t-teatrin. Jum minnhom tawni parti fejn kelli nadura alla falz u quddiemi ġabuli ritratt sabiħ ta’ Doris Day!”

    Aktar ma bdejna nitħaddtu, aktar bdew jitqanqlu l-memorji…

    “Għandi storja ħelwa oħra li tkexkek fl-istess ħin. Mela meta tkun żgħir tibda tisma’ l-kbar jitkellmu u ma tantx tifhem x’inhu jingħad. Meta mbagħad tikber, kollox jibda jieħu postu u tara stampa aktar ċara. U hekk sirt naf min kienu Hitler u Mussolini. Darba minnhom fit-triq tagħna smajthom jgħidu li kienu ser jgħallqu lil dawn it-tnejn u beżgħan kif ukoll kurjuż mort narahom. Minn ġol-gallerija ta’ dar nofsha mwaqqgħa kienu qed iniżżlu b’ħabel żewġ trajbi. Fuq il-ħwejjeġ tagħhom in-nies spjegawli li wieħed kellu miktub Hitler u l-ieħor Mussolini. Hekk kif dendluhom in-nies ramat iċċapċap, tidħak u twaddbilhom l-affarijiet. Bdiet ħierġa l-frustrazzjoni tan-nies, anki ta’ dawk li forsi għall-ewwel kienu emmnu li t-Taljani kienu ser jitfgħawlna l-fjuri u mhux il-bombi. Ngħid is-sew jien dak il-ħin tħassarthom lil dawk iż-żewġ mgħallqa għax ma ndunajtx li kienu pupi tat-tiben. Mort maħsud id-dar u kif ktibt fil-ktieb li għadni kemm ħriġt ‘It-Tifel tan-Nanna’ hekk kif ommi fehmitni x’kien ġara u min kienu dawk iż-żewġ individwi, dik kienet l-ewwel u l-aħħar darba li tħassarthom.”

    Ġorġ għażel li jagħlaq b’dan il-kliem…

    “Meta sirt abbati fil-Knisja ta’ Santa Tereża fil-Milied kont ninżel ngħin il-quddiesa ta’ nofs il-lejl. Kont noqgħod nixxennaq biex xi darba nagħmel dik il-priedka sakemm darba għamiltha. Wara l-quddiesa l-fra kien jagħtina torta żgħira, tajba ħafna, tal-marmorata bil-bambin tax-xemgħa fuqha. Kumbinazzjoni l-mara tiegħi Isabella fil-Milied tagħmel din it-torta u b’hekk mingħajr ma taf qegħdha tkompli din it-tradizzjoni marbuta ma’ tfuliti.”

    Bla dubju issa aktar tħajjart immur inżur din ir-rappreżentazzjoni tal-Milied Fix-xelter. U hekk kif ser inkun qed insegwi dak li l-atturi ser jippreżentawli, m’għandix għalfejn nitħasseb aktar jekk hux ser nixrob l-atmosfera tal-post!

    Kull rappreżentazzjoni tieħu madwar 20 minuta u titlaq minn ħdejn il-bieb tal-Każin ta’ San Filep f’Ħaż-Żebbuġ. Il-pubbliku jista’ jattendi għalihom f’dawn il-ġranet u l-ħinijiet: illum il-Ħadd 27 ta’ Diċembru 2009 mill-10:00am sa 12:00pm u mill-5:00pm sat-8:00pm. Mit-Tnejn 28 sal-Erbgħa 30 ta’ Diċembru 2009 mis-6:00pm ‘l quddiem. F’każ li jkun hemm gruppi li jixtiequ jorganizzaw żjara, inkluż għat-turisti, jistgħu jċemplu fuq 79270400 jew email fuq pageantgroupstphilip@gmail.com. Id-dħul huwa bla ħlas imma donazzjoni tkun apprezzata.

    (Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tas-27 ta’ Diċembru 2009)

    2009.12.27 / no responses / Category: Torca - Perspettivi

  • IL-PRESEPJU LI ĦOLOQ PANDEMONJU SĦIĦ…

    Mijiet, jekk mhux eluf, bħal daż-żmien imorru jduru l-ibliet u l-irħula ta’ Malta biex jaraw il-presepji ppreżentati. Wieħed minn dawn il-presepji l-aktar magħruf  bla dubju ta’ xejn huwa dak li hemm fl-Istitut Ġesù Nazzarenu fiż-Żejtun…

    B’kumbinazzjoni dil-ġimgħa ltqajt ma’ eks-kollega tiegħi u flimkien ġeddidna diversi memorji. Tiskanta kif jibda jiġri bik moħħok, jgħarrex biex jiftakar dak il-wiċċ, dik l-esperjenza u mitt ħaġ’oħra. Tirrealizza kemm għalkemm jgħaddu diversi snin, ċerti nies u affarijiet jibqgħu għeżież ħafna għalik. Il-memorja tagħhom tkun ittappnet biss bħal kif tagħmel ħġieġa miksija bin-nida…. mesħa waħda malajr u kollox jerġa’ jiġi lura f’tebqa t’għajn.

    U donnha dil-ġimgħa għalhekk ġiet. Kont qed nagħmel xi ftit riċerka dwar presepju fiż-Żejtun u ħabta u sabta ntbaħt li waqt it-tiftix tiegħi kont iltqajt ma’ teżor! U dat-teżor kien ilu taħt ħalqi sew – sa minn tfuliti.

    Niftakar illi fil-ġurnata tal-Milied, il-ġenituri tiegħi kellhom drawwa ħelwa ħafna; dik li qabel l-ikla ta’ nofs inhar, kienu  jieħdu lili u lil ħuti nżuru l-presepji madwar Malta kollha. Biż-żmien saret tradizzjoni li nibdew mill-presepju tal-Istitut ta’ Ġesù Nazzarenu taż-Żejtun. Ta’ tifla li kont, kont nimpressjona ħafna ruħi mill-pasturi jiċċaqalqu li kellu fih u kull darba kont nitħasseb kif kienu jsiru dawk il-movimenti. Min qatt kellu jgħidli xi storja kbira kien hemm wara dak il-post?

    Sfortunatament meta konna mmorru nżuru dan il-presepju, qatt ħadd ma kien spjegalna xi ħaġa dwaru. Konna nidħlu narawh, nistagħġbu bi ġmielu u nitilqu. Għalhekk tistgħu timmaġinaw kif bqajt meta sirt naf illi dan kien l-ewwel presepju f’Malta li kien mekkanizzat bl-għajnuna ta’ mutur elettriku. Iktar minn hekk id-data tat-tiswir tiegħu kienet tmur lura sal-1947! B’sorpriża kbira rnexxieli niltaqa’ ma’ żewġ persuni li ħadmu fuqu f’dak iż-żmien….

    Lil Pawlu Pavia mort inżuru flimkien man-neputi tiegħu Manuel Vella ġewwa d-Dar tal-Anzjani ta’ St Vincent de Paule, fejn illum qiegħed jgħix. Sibtu qed jaqra ktieb dwar it-turbini tal-gass…

    “Illum għandi 85 sena u xorta bqajt ninteressa ħafna ruħi fit-teknoloġija għax nieħu gost nara x’qegħdha toffri d-dinja moderna ta’ llum.”

    Fil-fatt Pawlu għamel żmien twil jaħdem bħala tekniku fil-power station l-antika fix-xatt tal-Belt.

    “U hemmhekk għal ftit ma ħallejtx ġildi. Niftakar illi ġurnata minnhom kont għadni apprentist u kont qiegħed naħdem fuq pompa flimkien mal-istruttur tiegħi Toni Pizzuto. F’daqqa waħda smajna l-Pawlu Pavia balumba (is-sirena) ddoqq sabiex tavżana li kien ġej attakk mill-ajru. Ħarisna lejn is-sema imma ma rajna xejn. Wara ftit jiena bdejt nisma’ l-ħoss imbiegħed ta’ ajruplan. Toni merini imma jiena kont ċert. F’dawk iż-żminijiet tibda tidra ċerti ħsejjes u affarijiet. Saħansitra tkun kapaċi tagħraf x’tip ta’ ajruplan ġej, kemm hu fil-għoli u f’liema bogħod qiegħed. Għall-ewwel rajtu daqs dubbiena – kien hemm ħafna sħab u allura aktar stajt narah malajr. Immarkajt lejh u proprju dak il-ħin smajnih jogħdos ‘l isfel. Għedtlu ser jitlaqha Ton! Toni qabadli jdejja u nżilna niġru lejn in-niżla l-antika tal-kurċifiss. Imma hekk kif wasalna f’nofs triq, jien deherli li aħjar jekk immorru nistkennu f’xelter qrib. Iżda Toni ddeċieda li jibqa’ sejjer fi triqtu u jien irħejtilha qisni għafrid lejn ix-xelter. Hekk kif dħalt fix-xelter bl-eżatt, il-bomba tolqot il-post fejn kien mar jistkenn Toni. Flimkien miegħu mietu tnejn oħra dakinhar. Mumenti li ma ninsihom qatt!”

    Staqsejtu jekk fil-Milied l-attakki kienux jieqfu…

    “Għandek tkun taf li l-għadu la għandu ġranet, la għandu siegħat, la għandu bil-lejl u lanqas bi nhar. Fejn jista’ jattakkak, jattakak. Ġieli kienu jieqfu naqra f’xi Milied imma biex jistrieħu u mhux b’xi rispett lejn xi ħaġa. U inti xorta ma tkunx moħħok mistrieħ għax  ma stajtx tieħu b’garanzija li mhux ser jattakkaw. Tkun beżgħan li jafu jiġu u moħħok xorta jibqa’ jtektek. Għamilna ngħixu hekk mill-1938 sal-1945, kuljum, ġurnata wara l-oħra.”

    Domna ħafna nitkellmu dwar dawn iż-żminijiet sakemm imbagħad wasalna għall-istorja tal-presepju.

    “Fl-1945, kif għaddiet il-gwerra, iz-ziju tiegħi, l-Monsinjur Emmanuel Galea ġietu x-xewqa li jagħmel presepju kbir ġewwa l-istitut li tiegħu huwa kien id-direttur. Sa dak iż-żmien kien jeżisti presepju ieħor, ħafna aktar żgħir. Kellu numru ta’ pasturi li kienu jiċċaqalqu permezz ta’ spaga li t-tfal tal-istitut stess kienu joqogħdu jiġbdu minn taħt mejda. It-tfal kienu jagħmlu siegħa kull wieħed u n-nies kienet tagħtihom xi ftit ħelu. Imma l-isqof kien imħasseb dwar din il-biċċa xogħol u minflok xtaq joħloq presepju li kellu jkun mekkanizzat b’mutur elettriku.

    Fl-1946  ftehemna li nneħħu l-presepju li kien hemm u minflok bdejna nibnu dak li hemm illum bil-qies ta’ 27 pied tul b’20 pied wisa’. Taħt id-direzzjoni tiegħu, ġew xi bennejja li fetħu tlett twieqi filwaqt li l-mastrudaxxi bnew il-pjattaforma tal-presepju. Wara, jiena u hu ffurmajna l-kartapesta mill-karti, l-gazzetti u l-kolla. Trid tifhem li dak iż-żmien ma kien hawn xejn. Ridt tara kif ser tkun kreattiv u tuża l-immaġinazzjoni tiegħek biex toħloq dak li trid.

    Wasalna mbagħad għall-pasturi u l-isqof telaqha f’idi biex inwettaq il-ħolma tiegħu. Bdejt inkisser moħħi kif ser nagħmel biex noħloq il-movimenti li konna ddiskutejna dwarhom. Iddeċidejt li nibda mill-Madonna u ftit ftit bdejt nifforma l-pastur mill-fildiferru u l-injam. Meta lestejtha, l-Madonna setgħet tbaxxi rasha u ċċaqlaq idejha u għamilt ftit aktar kuraġġ. Irnexxieli nsib mutur minn ħanut u bdejt nissara mat-taħbila li kelli nsolvi – dik li nħaddem il-pasturi kollha permezz tiegħu. Biex tgħaxxaqha, dak iż-żmien il-kurrent ma kienx b’saħħtu l-ħin kollu u għalhekk ridt insib irkaptu kif nixgħel il-mutur mingħajr ma nħallih jintefa’. Ftit ftit bdejt nibni l-pasturi u nimmekkanizzahom. Is-sitwazzjoni kienet kull ma tmur tikkumplika ruħha, hekk kif il-movimenti tal-pasturi riedu jikkumplimentaw lil xulxin bħal ngħidu aħna l-Madonna kienet titbaxxa u tbus lil binha filwaqt li San Ġużepp jinżel għarkubbtejh.”

    Fil-Milied tal-1947 l-isqof iddeċieda li jiftaħ il-presepju għall-pubbliku. Hu u neputih kienu bassru li presepju oriġinali bħal dak kien ser iqajjem interess kbir imma qatt ma ħasbu li kien ser joħloq pandemonju sħiħ!

    “Meta ftaħna l-presepju qamet storja sħiħa. In-nies ġew minn kull naħa ta’ Malta.  Ma stajnix inlaħħqu magħhom u dawn bdew jiffullaw għax kulħadd ried jidħol biex jara. Kien hemm min saħansitra kellu xi jgħid għax taf inti, issib min jipprova jqabbeż. Fil-fatt kellha tiġi anki l-pulizija biex tikkalma u tieħu ħsieb is-sitwazzjoni.”

    Pawlu saħaq aktar minn darba li l-isqof ried jgħaddi messaġġ partikolari permezz ta’ dan il-presepju…

    “Hu xtaq li min jiġi jżur il-presepju, ma japprezzax biss il-ġmiel tal-grotta u jitlaq il-barra. Ried li l-viżitaturi jikkunsidraw il-ħames misteri tal-ferħ li fuqhom ġie mibni b’dettall kbir il-presepju. Ippjana illi huma jaħsbu ftit fuq dak li ġara kemm qabel it-twelid ta’ Ġesù u kif ukoll wara.”

    Qatt ma kont intbaħt illi t-twieqi jaqsmu l-presepju fi stejjer partikolari…

    “Ippjanajna kollox eżattament fuq l-istejjer tal-Bibbja. Fit-tieqa tax-xellug tista’ tara dak li ġara qabel it-twelid ta’ Ġesù fostom it-tħabbira tal-anġlu Gabriel u ż-żjara ta’ Marija fil-villaġġ ta’ Ein Karem fejnIl-presepju kellhom id-dar tagħhom Eliżabetta u żewġha Żakkarija. Mit-tieqa tan-nofs tilmaħ lil Betlehem fil-quċċata u aktar ‘l isfel il-grotta fejn hemm it-twelid ta’ Sidna Ġesù. F’naħat oħra, l-anġli qed iwasslu l-aħbar lir-rgħajja filwaqt li l-maġi ġejjin bl-iġmla tagħhom wara li dawn ġew imsejjħa minn Alla nnifsu (b’turija li għalkemm pagani, Kristu kien ġie biex isalva lill-bndemin kollha). Fit-tarf tal-presepju hemm ukoll għajn li minnha qed jimlew in-nies li tfakkarna fi kliem Kristu “min għandu l-għatx ħa jiġi għandi u jixrob”. F’ġenb ieħor hemm ir-rgħajja man-ngħaġ tagħhom; xena li tfakkarna fil-kliem “jiena r-ragħaj it-tajjeb li nagħraf in-ngħaġ tiegħi waħda waħda u li nagħti ħajti għalihom”. Fl-aħħar tieqa ‘l fuq fl-għoli hemm il-preżentazzjoni ta’ Ġesù fit-tempju u t-tbassira ta’ Xmun. Finalment l-aħħar xena turi l-ħarba lejn l-Eġittu.”

    Pawlu Pavia dam jieħu ħsieb dan il-presepju għal aktar minn 60 sena.

    “Bil-mod il-mod għamilt diversi xeni u llum hemm mat-80 pastur. Kull darba kont nara x’ser inżid jew inbiddel fih. Għalija dak il-presepju qatt mhu lest għal kollox. Inqabblu ma’ sinfonija mhux kompluta… dejjem tista’ tirranġa biex issir aħjar.”

    Iltqajt ukoll ma’ Swor Pawlina Gauci li flimkien ma’ Swor Anġela (illum mejta) kellha f’idejha r-responsabbiltà biex tlibbes lill-pasturi ta’ dan il-presepju. Illum Swor Swor Pawlina GauciPawlina tgħodd is-77 sena. Qattat ħafna snin fil-missjoni fejn fostom kellha x-xorti taħdem għal xahrejn fl-Indja ma’ Madre Tereża u s-sorijiet tagħha. F’dawn l-aħħar snin hija għamlet ukoll 14-il sena missjoni l-Perù. Imma kienu t-tlett snin li għamlet il-Persja li daħħluha f’dan il-proġett..

    “Pawlu Pavia talabni ngħinu biex isiru l-ħwejjeġ tal-pasturi. Dak iż-żmien jiena kont il-Madre Superjura tal-Istitut u għalhekk kien dover tiegħi li ngħin. Fl-istess ħin, peress li għext xi snin il-Persja, kelli ċerta esperjenza dwar l-istil tal-ilbies li Pawlu xtaq ilibbes lill-pasturi tiegħu. Tal-ħwienet kienu jagħtuna diversi kampjuni ta’ drappijiet u anki xi biċċiet li kien jifdlilhom u għalhekk id-drapp ma kienx problema. Adattajna kemm stajna biex inqarrbu lejn il-ħwejjeġ li kienu jilbsu fi żmien il-miġja ta’ Sidna Ġesù Kristu. Jiena kont infassal u nħit bil-magna filwaqt li Swor Angela, li kellha jdejha iżgħar minn tiegħi, kienet tħit b’idejha xi irqaqat bħal kmiem u hekk.

    Pawlu kien jaqlagħlna l-pasturi erbgħa erbgħa, niddiskutu miegħu x’jixtieq u l-bqija f’idejna. Kont emozzjonata ħafna waqt li kont qed naħdimhom għax kont qed nagħmel xi ħaġa biex ngħin lill-kunvent u biex permezz ta’ dan il-presepju nirsistu biex inressqu aktar erwieħ lejn Alla.

    Il-kongregazzjoni tagħna ilha teżisti biss għal dawn l-aħħar 70 sena. Imma illum il-vokazzjonijiet naqsu ħafna.”

    Xtaqt inkun naf jekk ilix ma żżur il-presepju?

    “Immur inżuru kull sena għax fl-istess ħin immur nagħti l-awguri lill-Madre tal-Istitut.  Sfortunatament matul dawn l-aħħar snin in-nies li jżuru dan il-presepju naqsu qatiegħ. Forsi l-istorja tinbidel dis-sena għax sirt naf li sar xi tibdil sabiħ ħafna.”

    Ma stajtx ma nkellimx ukoll lill-kuratur preżenti ta’ dan il-presepju li jiġi n-neputi ta’ Pawlu, Joseph Pavia.

    “Inqas ma ssemmini aħjar” laqagħni mill-ewwel Joseph.

    Imma għall-ebda raġuni ma kont ser inħallih barra. Matul sena waħda biss li hu ilu jieħu ħsieb dan il-presepju, it-tibdil li sar fil-lok huwa mpressjonanti u utli ferm.

    “Jiena n-neputi ta’ Pawlu Pavia. Sa minn ċkuniti zijuwi kien jeħodni miegħu biex narah jaħdem fuq il-presepju. Mas-snin ħareġ fija t-talent tad-diżinn u t-tpinġija u ftit ftit zijuwi beda jafdani bl-irtokk tal-pasturi. Huwa dam snin kbar jieħu ħsieb dan il-presepju imma fl-aħħar snin kellu jċedi din ir-responsabbiltà u ddeċidejt li nidħol minfloku jien.”

    Talabni nimxi warajh, daħħalni fil-kamra tal-presepju fid-dlam u xegħel id-dawl. Ħsiebu rnexxielu għax bqajt impressjonata bil-bosta. Lanqas biss għaraftha l-kamra li kont ilni tant inżur!

    “Deherli li din il-kamra kien jistħoqqilha ftit rinovar għax ma kinetx għadha tilqgħek. Ippjanajt li nżommha sempliċi kemm jista’ jkun imma fl-istess ħin ma xxaħħaħt xejn fil-materjali li użajt u fil-ħin li ddedikajt għaliha. Tajtha stil medjevali li jixraq ħafna mal-presepju nnifsu u qgħadt attent li nżomm il-karattru oriġinali tal-kamra u tat-tagħmir li kien fiha. Kont qed nagħmel kollox waħdi, niddedika ftit siegħat kuljum matul dis-sena li għaddiet. Imbagħad ġie jagħtini daqqa t’id Leli Mifsud fejn qaxxar il-bqija tal-ħitan u kaħħal il-kamra. Jien komplejt ngħaddi d-dawl u nagħmel il-bqija tax-xogħol.”

    Mill-bosta xogħol li għamel, l-aktar li apprezzajt kienet l-idea  tal-kummentarju li huwa sawwar dwar l-istorja ta’ dan il-presepju storiku…

    “Dik li jiġu n-nies iżuruh u ma jafu xejn dwar l-istorja tiegħu, kienet tagħtini ġewwa ħafna. Għalhekk bdejt mill-ewwel naħdem fuq kummentarju qasir sabiex jakkompanja lill-viżitatur. Irnexxieli ndaħħal Joseph Pavial-istorja ta’ dan il-presepju f’tul ta’ sitt minuti ħalli dak li jkun ma jiddejjaqx jisma’. Traduċejt dan il-kummentarju f’ħames lingwi differenti u tlabt lil qarrejja professjonali biex jagħmlu dax-xogħol: il-Malti – Frans Zahra, l-Ingliż – Anthony Girard, it-Taljan – Nicola Tombion, il-Franċiż – Elizabeth Grech Scicluna u l-Ġermaniż – Andreas Reiff. Xtaqt ukoll inlaqqa’ mużika apposta għall-kummentarju. Għalhekk avviċinajt lill-Maestro Ray Sciberras u tlabtu jiktibli biċċa mużika li tfakkar fiż-żminijiet imbiegħda tat-twelid ta’ Ġesù. Ma xtaqt xejn bombastiku imma ridt illi matul dawk is-sitt minuti, jiġu espressi l-mumenti differenti li twassal il-ġrajja tal-presepju. Għall-ewwel il-maestro nħasad għax kien dubbjuż kif seta’ jdaħħal dan kollu f’ħin daqshekk qasir. Imma meta lesta u sejjaħli biex nismagħha għall-ewwel darba, mill-ewwel fhimt li kien għamilli kapolavur!”

    Skont kliem Joseph innifsu hemm ħafna aktar x’isir fuq il-presepju…

    “Il-mekkaniżmu mhux ser immissu imma l-pasturi għandhom bżonn xi ħwejjeġ li jridu jinbidlu. Il-kartapesta, is-saqaf u s-sistema tad-dawl iridu jinbidlu wkoll. Barra minn hekk is-susa għamlet ħafna ħsara wara dawn is-snin kollha. Anzi nistagħġeb kif żamm dan iż-żmien kollu speċjalment meta tikkunsidra illi jekk tidħol taħtu tinduna li prattikament il-presepju sar mix-xejn: il-qiegħ tiegħu maħdum mill-fallakki, il-bibien u l-purtelli. Is-sena d-dieħla nixtieq ukoll nerġa’ nħaddem l-għajn bl-ilma għax maż-żmien kienet ġarrbet xi ħsara u ma ħadmitx aktar. Kollox bil-mod għax hawnhekk waħdi qed naħdem. Napprezza kieku kull tant żmien jiġi xi ħadd jagħtini daqqa t’id.”

    Kont kurjuża nistaqsih x’ifisser dan il-presepju għalih?

    “Għalija dan il-presepju huwa parti mill-familja u nħoss nostalġija kbira lejh. L-għan prinċipali tiegħi huwa illi minflok jispiċċa biż-żmien, dal-presepju jingħata mill-ġdid il-ħajja ħalli n-nies terġa’ tibda żżuru bi ħġarha. Żgur li ser nagħmel l-almu kollu tiegħi biex dan iseħħ. Nappella biex in-nies jiġu jaraw ix-xogħol li sar u fl-istess ħin iħallu donazzjoni għas-sorijiet li għandhom bżonn ħafna għajnuna speċjalment fil-manutenzjoni ta’ dan l-Istitut.

    Ta’ min isemmi wkoll li bħalissa għaddejja l-kawża għall-beatifikazzjoni tal-Isqof Emmanuel  Galea. Jekk dan iseħħ, għad jiġi żmien meta l-valur ta’ dal-presepju jiżdied ħafna aktar.”

    Fl-isfond tal-kamra, Joseph beda jsemmagħli l-kummentarju. Bħad-deċifrar ta’ xi manuskritt antik, l-istorja tal-presepju tremblet quddiemi u f’daqqa lmaħt elf dettall li qatt ma nnutajt qabel matul dawk is-snin kollha li kont ilni nżuru. Il-mużika sabiħa mliet il-kamra u ħassejtni nogħdos fiha matul iż-żminijiet, il-bogħod il-bogħod sal-ewwel Milied.

    Il-presepju tal-Istitut tas-Sorijiet ta’ Ġesù Nazzarenu jinsab fi Triq l-Isqof Emmanuel Galea fiż-Żejtun. Ser ikun miftuħ għall-wiri mill-14 ta’ Diċembru 2009 sas-6 ta’ Jannar 2010. Ħinijiet tal-ftuħ: mid-9:30am sa 12:00pm u mill-4:00pm sas-7:00pm.

    (Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tal-20 ta’ Diċembru 2009)

    2009.12.20 / no responses / Category: Torca - Perspettivi

  • X’INHI DAR MINGĦAJR PRESEPJU?

    Huwa l-Milied li jkun hemm fil-qalb li jpoġġi l-Milied fl-arja… W.T Ellis

    Hekk kif jibda Diċembru, trid jew ma tridx, issib lil moħħok qed jibda jikkalkula l-ġranet li fadal għal Milied. Forsi biex tara kemm fadallek żmien biex tieħu vaganza mix-xogħol jew biex tqis kemm baqa’ ġranet biex tixtri r-rigali. Sfortunatament, ikolli nammetti illi meta nikbru, f’ħafna minna, dak is-sens ta’ meravilja u veneranza għal dawn iż-żminijiet jibda jintilef naqra. Imma dan kollu jinbidel hekk kif tibda trabbi lil uliedek. Tibda tapprezza t-tbatija li tgħaddi minnha l-omm u l-preokkupazzjoni tal-ġenituri biex jaraw kif ser jieħdu ħsieb ‘l uliedhom bl-aħjar mod. Fuq kollox tibda tagħraf l-imħabba kbira li jħossu lejhom …. dik l-emozzjoni bla qies li diffiċli biex titfisser. U forsi għalhekk terġa’ tibda titqanqal ċerta emozzjoni fik  hekk kif tħares lejn dik il-koppja u taraha tagħmel mill-aħjar biex tindokra lil dik it-tarbija ċkejkna. Jista’ jkun li bla ma nafu, meta ndaħħlu presepju d-dar, nkunu qed noffru djarna sabiex nagħtu kenn u rifuġju lil Bambin Ġesù u lill-ġenituri għeżież tiegħu. Għax wara kollox, fil-fond ta’ qalbna nafu illi dik it-tarbija fqajra fil-maxtura hija daqsxejn tagħna lkoll.

    It-tema tal-Milied kompliet tissaħħaħ fija hekk kif dil-ġimgħa ltqajt ma’ żewġ individwi li saħqu miegħi illi għalihom il-Milied hu s-sena kollha…

    Jesmond Micallef stedinni mmur nara l-pasturi tiegħu. Huwa bgħatli xi ritratti ta’ xogħlijietu u minn hemm, ma kellix bżonn ħafna aktar konvinzjoni biex nilqa’ l-istedina tiegħu. Mill-ewwel laqtitni l-umiltà kbira tiegħu akkost li x-xogħol li jagħmel huwa mill-isbaħ. Kelma ġġib lill-oħra u naturalment xtaqt inkun naf kif bdiet din in-namra tiegħu..

    “Hija interessanti tkun taf li kollox beda permezz tal-ġara li kienet toqgħod faċċata tagħna. Meta kont żgħir, bħat-tfal kollha l-oħra, kont inħobb inpinġi ħafna. Darba minnhom, Tessie Meli il-ġara tagħna, Jesmond Micallefrat xi tpinġijiet tiegħi u apprezzathom ħafna, tant li bdiet tħajjarni biex nattendi l-iskola tal-arti. Jiena kont tifel waħdi u l-ġenituri tiegħi kienu kemmxejn kbar fl-età. Għaldaqstant, għalkemm l-imħabba tagħhom kienet kbira u mimlija għożża, jista’ jkun illi affarijiet bħal dawn ma għarrfux jarawhom. Tessie marret tkellimhom u saħansitra bdiet twassalni hi stess sal-iskola. Hemmhekk tgħallimt il-bażi tal-arti: id-diżinn, l-anatomija tal-bniedem u l-kuluri. Minn hemm beda kollox u mbagħad komplejt. Jekk  xi ħadd iqabbdek it-triq trid titgħallem tkompli timxi waħdek. Fil-fatt fl-iskola tal-arti m’għallmunix kif nagħmel il-pasturi. Għamilt il-pasturi għax għażilt hekk jien. Imma dik ukoll ġiet b’mod naturali għax jien bqajt nattendi l-mużew għal 24 sena sħaħ. Hemmhekk, ta’ kull sena trid tipprepara numru ta’ grotti, statwi u bambini għall-premjazzjoni tat-tfal li jattendu l-mużew. F’dawn l-affarijiet ma tantx tista’ tesperimenta imma niftakar illi s-superjur kien jgħidilna: “Meta tkunu qed taħdmu oġġett, agħmluh bl-aħjar mod, daqs li kieku ser tagħtuh lit-tifel tar-reġina.” U meta kont nistaqsih kemm ser nagħmel kwantità, kien jgħidli biex naħdem kemm niflaħ għax aktar ma naħdem, aktar nitħarreġ f’din is-sengħa. U hekk kien.”

    Mal-medda taż-żmien Jesmond ħadem ukoll xi presepji imma dan l-aħħar iddeċieda li jiffoka biss fuq il-pasturi. Madanakollu l-ispeċjalità tiegħu huwa l-mod ta’ kif xorta waħda joħloq sfond ta’ presepju għal dawn il-figuri tiegħu.

    “ ‘Hemm regola waħda fl-arti. U din hija l-kreattività.’”ikkwotali Jesmond. “Jekk ma tikkreax ħa tibqa’ l-istess. Sfortunatament kultant jidhirli illi aħna l-Maltin, forsi minħabba li għamilna ħafna snin taħt popli oħra, tlajna b’mentalità ta’ inferjorità. Naħsbu illi l-barrani jinqala’ aktar mill-Malti. Imma aħna għandna t-tajjeb tagħna u għalkemm żgħar, għandna x’noffru. Fil-fatt, permezz ta’ dax-xogħol qed nikkonferma illi meta tagħmel xi ħaġa minn qalbek, toħroġ sabiħa. L-importanti huwa illi dejjem trid tara x’ser tivvinta. Hawn ara… ħa naqralek kwotazzjoni oħra,” qalli. “ ‘L-arka ta’ Noe ġiet mibnija mid-dilettanti filwaqt li t-Titanic inbena mill-professjonisti.’ Issa l-istorja ta’ dawn it-tnejn kulħadd jafha. X’irrid ngħid? Li biex taħdem dawn l-affarijiet, ma tridx tkun ta’ skola kbira jew xi professjonista. Jibbasta biss li jkollok l-imħabba u l-passjoni għall-oġġett u tagħmlu. Ovvjament trid ċertu tagħrif bażiku bħal dak li ħadt jien għax inkella l-figuri jiġuk żbilanċjati. Imma mbagħad aktar ma taħdem, ix-xogħol stess jgħallmek u waħdek tibda tesperimenta kif ser toħloq affarijiet ġodda.”

    Qanqalli l-kurżità il-għala kien iħobb juża l-kwotazzjonijiet. Mir-risposta tiegħu fhimt illi għandu l-istess fehma tiegħi dwar das-suġġett…

    “Għax dawk jibqgħu mmarkati f’moħħok. Huma sentenzi qosra imma konċiżi bħal dik id-daqqa fuq ras il-musmar. Jogħġbuni għax meta niftakar fihom juruni t-triq li rrid nimxi magħha.”

    Erġajna dawwarna d-diskors dwar ix-xogħol tiegħu.  Jesmond intilef jurini d-diversi pasturi u anki xi aċċessorji li jaħdem għal magħhom…

    “Ara, per eżempju dak l-isfond għamiltu bis-sufra antika, xi ħaġa li diffiċli ssibha fil-ġurnata ta’ llum għax issa jużaw materjal sintetiku. Ħafna mix-xogħol tiegħi naħdmu bit-terracotta imma nħobb nesperimenta b’bosta oġġetti oħrajn. Ngħidu aħna għall-iskrizzjoni ta’ dan l-anġlu użajt iċ-ċomb u sammart l-ittri fih. Dik l-istilla ħdimtha bi pjanċa rqiqa, mentri dan il-frott għamiltu billi ħallejt il-kuluri tax-xemgħa tat-tfal. Dawn il-bixkilel iż-żgħar insiġthom minn affarijiet tal-baħar li sibt mormija bħal xi oġġetti tas-sajjieda, spag u anki biċċa siġġu mkisser.”

    Xtaqtu jispjegali x’inhu l-iskop ta’ dax-xogħol u x’jispirah?

    “Dan ix-xogħol sar parti minn ħajti. Tista’ tgħid li ħajti noffriha għal dax-xogħol għax għalija dan huwa appostolat. Kif qaltilna Madre Tereża, jiena nipprova nkun bħal dak il-lapes iż-żgħir li l-Mulej jikteb Presepju ta' Jesmond Micallefbih. Hemm min jikteb bil-priedki filwaqt li jiena nipprova nikteb bil-pasturi. L-għan mhux li ngħidu li hu xogħol sabiħ għall-għajn biss. Għalija jekk ix-xogħol ma jmissx il-qalb, hemm xi ħaġa nieqsa u għalhekk permezz ta’ xogħli dejjem nipprova nwassal messaġġ. Per eżempju hawnhekk Ġesù tarbija huwa mgeżwer fil-maktur abjad bil-faxxi koħol li kienet tilbes Madre Tereża – sinjal modern tal-faqar li fl-istess ħin jagħti xejra oriġinali. L-iskop aħħari ta’ dan ix-xogħol huwa li tant ikun ta’ livell illi wieħed ma jerfgħux ġo kaxxa u jwarrbu hekk kif jgħaddu l-ġranet tal-Milied iżda jżommu ġo post adattat matul is-sena kollha. Għahekk noqgħod attent illi l-qisien ta’ dax-xogħlijiet ma jkunux goffi wisq.

    Għal dax-xogħol tispirani l-ħajja ta’ kuljum: l-affarijiet li niltaqa’ magħhom u l-pitturi li nara fil-knejjes. Jiena nipprova jkolli għajn li tara.”

    Jesmond tellagħni fil-workshop tiegħu fejn fih kellu l-forn (kiln) li jsajjar it-tafal fih. Kont kurjuża dwar il-proċess tax-xogħol…

    “Jien għalija Milied is-sena kollha għax dax-xogħol jintogħġob ħafna u biex inlaħħaq mal-ordnijiet, irrid naħseb minn qabel. Nagħmel minn Jannar sa Novembru naħdem imma mbagħad f’Diċembru nieqaf ħalli ngawdi l-Milied mal-familja.

    L-ewwel ma nibda naħdem fit-tafal. Inkun irrid inlesti numru ta’ xogħol mhux ħażin sakemm nimla’ l-forn kollu għax dan jieħu 12-il siegħa biex itella’ t-temperatura ta’ 950 grad celsius u 12-il siegħa oħra biex jibred. Il-prodott finali jkun tat-terracotta u jien niżbħu bl-acrylic jew biż-żebgħa taż-żejt u mbagħad inżejjinhom b’xi aċċessorji oħra.”

    Innutajt illi fil-workshop tiegħu kellu bosta xogħol ieħor li mhux kollha kienu konnessi mal-Milied: fostom biċċa xogħol tal-Ġimgħa l-Kbira u xi figuri mlibbsa bi stil antik Malti. It-timbru ta’ xogħlu huwa l-istil u d-dettall tal-ħwejjeġ tal-figuri tiegħu. Tkellimna fuq mitt ħaġ’oħra kollha interessanti ferm imma sfortunatament l-ispazju huwa limitat. Għaldaqstant ser inwasslilkhom l-aħħar messaġġ tiegħu…

    “Is-sabiħ fil-ħajja hu li tagħmel xi ħaġa inti. Però tagħmel tajjeb li tidħol f’għaqda għax b’hekk tkun tista’ taqsam l-ideat.

    Jien taf xi nħoss nieqes… li f’Malta m’hawnx mużew tal-presepji bħal kif hemm f’Għawdex u f’diversi postijiet oħra madwar id-dinja. Huwa sabiħ li nżommu t-tradizzjoni tal-presepju ħajja.”

    ***************************************************************************************************************

    Iltqajt ma’ Manuel waqt wirja li kien qed jieħu sehem fiha u bqajt impressjonata ħafna b’xogħlu. Kelli letteralment nofroq bejn in-nies biex inkun nista’ nara aħjar l-għażla Manuel Vellata’ presepji li kellu. Jien li l-affarijiet oriġinali jinżluli għasel, weħilt quddiem presepju partikolari mmens li ma stajtx nifhem x’inhu qabel Manuel fehemni t-tifsira tiegħu…

    “Dak presepju bi stil rinaxximentali,” qabad jispjegali b’entużjażmu hekk kif induna li nteressajt ruħi. “Presepju bħal dak jissimbolizza l-waqgħa tal-paganiżmu u l-bidu tal-Kristjaneżmu. Għalhekk qed tara l-bini nofsu mwaqqa’. L-istil rinaxximentali jrid kollox bl-eżatt għax f’dawk iż-żminijiet kienu jimxu b’ħafna simettrija. Il-pasturi li jżejjnuh huma bi stil Lhudi.”

    Dak li kelli bżonn biex neħel hemm. Fil-fatt Manuel kompla jispjegali kif hemm żewġ tipi oħra ta’ presepji…

    “Hemm l-istil Naplitan li tagħrfu mill-ewwel għax ma jkollux grotta u l-pasturi jkunu lebsin bil-qalziet. Barra minn hekk, dan ikun imqassam fi tlett biċċiet: in-nattività, it-taverna fejn issib in-nies jixorbu u jixxalaw u mbagħad għandek it-tħabbira. Kollox għandu tifsira f’dan it-tip ta’ presepju. L-ewwel nett jissimbolizza li qabel ġie Kristu fid-dinja n-nies kienu jgħixu f’ħajja ta’ xalar żejjed u ħafna ma kienux jagħtu każ -għalhekk Ġesù ġie biex isalvana. Anki l-pasturi għandhom it-tifsira tagħhom bħal dawk li jbiegħu l-ħut u l-ħaxix li ma jissimbolizzawx lin-nies infushom imma l-istaġuni. Il-problema tagħhom, dawn it-tip ta’ pasturi hu li diffiċli ħafna biex issibhom għall-bejgħ hawn Malta.

    Imbagħad fl-aħħar u mhux l-inqas hemm il-presepju tradizzjonali bil-grotta u l-pasturi kif nafuhom aħna.”

    Anki l-presepju tradizzjonali kellu dik il-laqta’ oriġinali tiegħu, mhux biss grotta imma mdawwar b’bini ieħor fostom bil-lukanda li ma kelliex post għal San Ġużepp, il-Madonna u t-tarbija tagħhom.

    Meta rani nkompli nistaqsi Manuel stedinni f’daru. Hemmhekk sibt l-aħħar ftit mudelli li kien għad fadallu fostom mudell mill-isbaħ illi kien qed jistenna lil sidu jmur jiġbru.

    “Innota naqra kemm fih dettallji,” stedinni Manuel. “Barra minn hekk ara ftit il-wiċċ tal-ħitan, it-toqob irqaq u l-kuluri realistiċi tiegħu. Il-presepju nnifsu, jekk toqgħod tilgħab miegħu, tagħmlu b’xi mod jew ieħor. Is-sigriet qiegħed fil-kapaċità biex tqarreb lejn il-verità n-nisġa tal-ġebla antika.”

    Tlabtu jgħidli pass pass kif jinħadem dan ix-xogħol…

    “Ara, l-ewwel irid ikollok il-pasturi għax naturalment fuqhom jinbena l-bqija tal-presepju. Imbagħad niskeċċja l-abbozz kif nixtieq nagħmel ix-xogħol. Jekk inkun qed naħdem għan-nies huma jiġu jaraw l-abbozz u jgħiduli jekk jogħġobhomx. Minn hemm nibda’ nqatta’ l-biċċiet tal-polystyrene (li hawn Malta nsejjħulu ġablo). Naħdem fuq iktar minn presepju wieħed fl-istess ħin. Ngħidu aħna, sakemm biċċa xogħol qed tinxef, ninkolla biċċa presepju jew naħraqlu xi parti minnu.”

    Kif taħarqu? Għaliex?

    “Għax bħala struttura, meta jitlesta l-presepju, aktar ikun qisu xi villa milli presepju ta’ żmien Kristu. Kollox ikun lixx, sabiħ u perfett tant li ġieli nitħassru naħarqu. Imma n-natura tal-presepju hekk titlob.

    L-aktar li nieħu pjaċir nagħmel dax-xogħol għal xit-3:00am. Nitla’ fuq il-bejt f’silenzju totali u taħt sema sabiħ mimli kwiekeb, nintilef naħdem u bilkemm ninduna bil-ħin. Jiena u nsawwar fih, inħossni qisni qiegħed ngħix hemm ġew. Peress li jien għaddej il-ħin kollu b’din in-namra tiegħi, jiena u l-mara sirna ngħixu l-Milied kuljum. Dejjem issibni bil-Bambin f’idi lili.”

    Niltaqa’ kemm niltaqa’ ma’ nies, il-ħlewwa ta’ ċertu ndividwi tibqa’ dejjem tissorprendini. Għajnejn Manuel kienu jarmu tbissima kontinwa u kull meta bdejt infaħħarlu xi ħaġa, arah jarma jidħak daħka ferriħija u ġenwina. Meta mbagħad ingħaqdet magħna martu Joanne letteralment bdejt inħossni qisni xi waħda minn tal-familja.

    “Kif kont qed ngħidlek, meta naħarqu, niffurmah imma peress li dan hu xogħol tal-idejn, diffiċli biex wieħed jiġi bħall-ieħor. Għaldaqstant tista’ tgħid li dik tagħtihom identità unika wkoll. Wara jkun imiss Dettall mill-presepju ta' Manuel Vellaxogħol Joanne biex iddawwru bit-tissues ħalli toħloq it-tissue effect. Xogħol ta’ paċenzja kbira imma illum hi saret tieħu pjaċir daqsi tagħmlu dax-xogħol. Wara ngħadduh b’passati tal-ġibs u kolla, innixfuh u jkun imiss li nagħtih il-kulur. Anki bil-kuluri nħobb nesperimenta ħafna bħal kif qed tara f’dak il-presepju b’kulur ħadrani. L-aħħar passi huma t-tpoġġija tal-pasturi u l-ħolqien ta’ diversi aċċessorji li noħolqu aħna stess b’dak kollu li jiġi f’idejna.”

    Joanne stqarret li dax-xogħol ta’ żewġha mhux minn dejjem kien għal qalbha…

    “Fil-bidu kien jaħdem fil-washroom u ma stajtx niċċaqlaq bih. Għalhekk niżżel kollox fil-garaxx. Wara ftit tal-ġranet, raġel li kien għaddej minn ħdejna nnota l-presepju li kien għamel Manuel u ma qgħadx kwiet qabel irnexxielu jixtrih. Minn hemm bdiet tiġri l-kelma u llum il-presepji tagħna huma mfittxija ħafna.”

    Id-demm għall-presepji jidher li ilu jiġri mhux ħażin fil-vini tal-familja kemm ta’ Manuel u kif ukoll ta’ Joanne. Fil-fatt iz-ziju u l-kuġin ta’ Manuel ħadmu fil-presepju tal-Istitut tan-Nazzarenu fiż-Żejtun. Filwaqt li n-nannu ta’ Joanne kien jibni l-presepji u l-mudelli tal-knejjes. Akkost ta’ dan kollu Manuel saħaq illi kien ħabibu Joe Falzon li ħajjru jibda dax-xogħol.

    “Issa ilni tlett snin għaddej u dejjem nipprova nesperimenta u nagħmel xi ħaġa aħjar minn tas-sena ta’ qabel. Fil-fatt għas-sena d-dieħla diġa’ għandi xi ħaġa tbherren f’moħħi. Inħobb nosserva ħafna madwari speċjalment il-bini sabiex nara jekk nistax indaħħal xi ħaġa minnu fil-presepji tiegħi. Meta togħġobni xi ħaġa, naqbad il-kamera u niġbed qabda ritratti. Ara per eżempju, qed tagħrfu t-torri ta’ Bettina? Ġieli nieħu wkoll xi ideat mill-kartolini tal-Milied. Isma’ ejja ara din… qed tarahom in-nies ġewwa?”

    Reġa’ beda jidħak ferħan. B’mod inġenjuż kien irnexxielu jdaħħal il-pasturi fil-kmamar tal-presepji u minn barra stajna naraw dak li kien qed iseħħ ġewwa. Kull presepju huwa wkoll armat b’sistema ta’ dawl ta’ 12V. Barra minn hekk huma miksija b’laqgħa plastik sabiex ma tiġrilhomx ħsara jekk jixxarrbu.

    “Nagħmlu x-xogħol minn qalbna,” qaltli Joanne. “Imma kultant taf x’idejjaqni? Tisma’ ħafna jgħidulek illi jixtiequ jippromwovu l-prodott Malti imma mbagħad meta tipprova żżid il-kwalità jibdew jinqalgħu l-problemi. Per eżempju xi klijenti jistaqsuna jekk nistgħux nagħtuhom il-presepju bil-kaxxa miegħu biex ikollhom fejn jerfgħuh meta jgħaddi kollox. Imma meta morna nieħdu stima minn fabbrika lokali qaltilna li l-iżgħar ordni hija ta’ elf kaxxa! Impossibbli taħdem hekk.”

    Xtaqt neħdilhom l-aħħar kumment dwar il-presepju fid-djar tagħna l-Maltin…

    “Il-presepju għamel ħabta ser jintnesa. Ħafna ntilfu wara s-siġra tal-Milied u l-Father Xmas. Imma f’dawn l-aħħar snin l-istorja nqalbet u l-imħabba lejn il-presepju reġgħet kibret sew. Għax il-presepju jiġbor il-familja madwaru u joħloq Milied isbaħ fid-dar li tilqgħu fiha.”

    Għal interess tal-qarrejja, ix-xogħlijiet ta’ Jesmond Micallef u Manuel Vella ser ikunu qegħdin jieħdu sehem fil-wirja tal-presepji organizzata mill-Għaqda Ħbieb tal-Presepju taħt il-knisja ta’ San Franġisk il-Belt mill-5 sal-20 ta’ Diċembru 2009. Wara din id-data, l-wirja ser titmexxa fis-sagristija tal-Valletta Waterfront.

    (Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tas-6 ta’ Diċembru 2009)

    2009.12.06 / no responses / Category: Torca - Perspettivi