Posts Tagged ‘Sarah Watkinson’

  • 600 sena ta’ memorja pubblika

    Dr Joan Abela flimkien ma' selezzjoni ta' manuskritti.JPGDr Theresa Zammit Lupi mal-bastardelli li qed jigu mnaddfa.JPG

    Sarah Watkinson u Ivan Ellul - voluntieri fl-Arkivju Notarili.JPGL-ewwel forma ta' passaport.JPG

    Xi mkien trid tieqaf! Infatti, għalkemm konxja li hemm ħafna aktar ġabriet interessanti x’nikteb dwarhom, dan ser ikun l-aħħar artiklu tiegħi f’din is-sensiela. Kull artiklu li ktibt kellu l-għan li jeħodna matul vjaġġ ta’ esplorazzjoni tal-kultura u tal-istorja tagħna. Flimkien skoprejna kif primarjament l-iskop maġġuri ta’ dawn il-ġabriet tat-tifkiriet huwa li permezz tagħhom il-bniedem joħloq mezz kif jippreserva l-memorja tal-persuni, tal-perjodi, tal-mumenti u tal-affarijiet li l-aktar li jgħożż u li ma jrid qatt li jintilfu jew jintesew. Għalkemm uħud fostna jaħsbu li l-memorja hija xi ħaġa li żżommok imwaħħal mal-passat, fir-realtà din għandha l-potenzjal li tgħaqqad l-għeruq tal-bniedem modern ma’ dawk tal-antenati tiegħu u b’hekk tirrinforza l-pedament tal-umanità ta’ llum. Permezz tal-memorja, tarbija li titwieled fid-dinja ma jkollhiex għalfejn tibda kollox mill-bidu, u wara li titgħallem dak li sar qabel, hija tista’ tkompli tibni fuq dak li sabet u b’hekk tinfetaħ l-opportunità għall-progress.

    Din il-ġimgħa ddeċidejt li niddedika l-aħħar artiklu tiegħi lill-Arkivju Notarili li sfortunatament għamel żmien twil abbandunat. Infatti min jaf kemm il-darba għaddejt minn quddiem din il-binja antika li tinsab fi Triq San Kristofru, kantuniera ma’ Triq San Pawl fil-belt Valletta, bla qatt bsart x’seta’ kien hemm wara dak il-bieb kbir. Fi żjara li għamilt f’dan il-post, tkellimt ma’ l-istorika, Dr Joan Abela, u mar-restawratriċi tal-karta u l-kotba, Dr Theresa Zammit Lupi, dwar il-ġabra ta’ aktar minn għoxrin elf reġistru ta’ kitbiet notarili li jinsabu f’dan l-arkivju u li wħud minnhom imorru lura saħansitra sas-seklu 15. Stennejt li kont ser nisma’ elf ġrajja dwar dawn id-dokumenti imma żgur li m’għaddilhiex minn rasi li kont ser nara b’għajnejja t-tifrik tal-ġebel ta’ żmien it-Tieni Gwerra Dinjija li jinqala’ minn bejn il-paġni tagħhom waqt it-tindif tagħhom!

    Oriġinarjament, l-Arkivji Notarili twaqqfu fl-1640 mill-Gran Mastru Lascaris u kienu jinsabu fl-Oratorju ta’ San Ġwann. Wieħed mill-għanijiet tagħhom kien li jiġbru fihom il-volumi ta’ dawk in-nutara li ma kienux għadhom jipprattikaw jew li kienu mejta, sabiex iservu bħala sors ta’ referenza. Fatt kurjuż huwa li f’dan il-perjodu, kull min ried jilħaq nutar kellu jmur jistudja barra minn Malta, ġeneralment f’Palermo. Barra minn hekk, il-liċenzja biex nutar jibda jipprattika u l-inħawi fejn dan seta’ jaħdem, kienu jiġu deċiżi mill-Gran Mastru.

    Fuq mejda ppreparata apposta għalija, ħalli nkun nista’ napprezza dak li joffri dan l-arkivju, sibt numru ta’ manuskritti mill-ifjen jistednuni biex nagħti titwila lejn il-memorja li tħalliet maħżuża fuq il-paġni antiki tagħhom. Minbarra l-kitba raffinata tipika ta’ dak iż-żmien, stajt nosserva wkoll id-dekorazzjonijiet li bihom ġew imżejjna dawn il-volumi. Skoprejt ukoll illi dawn il-volumi rnexxielhom jirbħu t-theddida taż-żmien għal daqs tant snin minħabba li l-paġni tagħhom inħadmu mid-drapp u għalhekk huma aktar reżistenti mill-karta li nafu llum. Dettal ieħor interessanti huwa illi l-materjal li ntuża biex jgħatti u jipproteġi l-qoxra ta’ numru minn dawn il-manuskritti, fir-realtà huwa aktar antik u prestiġġjuż mill-volum innifsu! Żewġ eżempji li rajt kienu jinvolvu dokument ta’ prova ta’ nobbiltà ta’ żmien il-Kavallieri, u faċċata ddiżinjata bin-noti sbieħ u kkuluriti tal-kotba tal-kant korali li nħolqu fil-perjodu tal-Gran Mastru l’Isle Adam fis-16 il-seklu, liema kotba llum jinsabu fil-Kattidral ta’ San Ġwann. Biex nifhmu ġest bħal dan, irridu niftakru li meta dawn il-paġni tqaċċtu minn dawn il-kotba prezzjużi biex jiġu riċiklati bħala għata għall-volumi oħra, dan il-materjal kien qed jiġi mitqies bħala antik u żejjed.

    Dokument ieħor li rajt, kien juri l-ewwel forma ta’ passaport miktub fuq karta enormi. Dan il-passaport partikolari kien inħareġ minn Sultan Ottoman sabiex jagħti l-permess uffiċċjali lil kaptan Nisrani sabiex dan ikun jista’ jivvjaġġa bil-bastiment tiegħu f’territorju Mislem, mingħajr ma jiġi aggredit u mingħajr ma ssirlu ħsara fil-merkanzija li jkun qed iġorr. Dan kien żmien meta kursara nsara u misilmin kienu sikwit jattakkaw il-bastimenti li jkunu fuq il-baħar ħalli jisirqulhom il-merkanzija u jieħdu n-nies li jsibu fuqhom bħala skjavi. Infatti, dokument ieħor kien jinvolvi l-kuntratt ta’ assikurazzjoni li tħallset minn kaptan ta’ bastiment fl-1536 ħalli jassikura l-merkanzija tal-qoton li kien ser jitrasporta.

    Min-naħa l-oħra, manuskritt ieħor kellu miktub fid-dettall il-kundizzjonijiet maqbula fuq negozju ta’ skjava, fejn fl-1535, persuna li ġġib l-isem ta’ Intlohef, li kienet Musulmana minn Tuneż, kienet qed tiġi mibjugħa lil wieħed Malti għall-prezz ta’ 40 skud. Did-darba, fil-ħażż ta’ din il-kitba, wieħed jista’ josserva l-perċezzjoni tad-drittijiet tal-bniedem, li kienu għal kollox differenti minn ta’ llum. Fil-fatt, dawn l-imsejkna li kienu jinqabdu bħala skjavi, spiss kienu jiġu trattati bl-istess mod kif kienu jitqiesu l-annimali jew xi prorpjetà oħra. Dan l-element huwa ċar fl-użu tal-lingwaġġ li jirreferi għalihom fejn ngħidu aħna l-iskjavi mibjugħa fi Tripli kienu jissejħu ‘testa di nigri’, oħrajn jirreferu għall-grupp ta’ skjavi bħala ‘a cargo of slaves’, filwaqt li kien hemm terminu speċifiku użat fil-bejgħ tagħhom li kien jgħid li dawn qed jinbiegħu ‘pro uno sacco ossibus pleno’, jiġifieri bħala xkora għadam. Din tal-aħħar tfisser l-istess bħat-terminu ta’ llum ‘tale quale’ u allura min jixtri skjav, ma setax imur lura għand il-bejjiegħ u jitlob il-flus lura jekk dan jimrad jew imutlu. Sadanittant, permezz ta’ dokumenti oħra, wieħed jista’ jifhem ukoll x’tip ta’ nies kienu qed jixtru dawn l-iskjavi. Ngħidu aħna, jekk tivvaluta ċerti dokumenti ta’ l-ewwel snin meta ġew il-Kavallieri fostna u marru joqogħdu l-Birgu, tara li f’daqqa, il-prezz tal-proprjetà ta’ dawk l-inħawi sploda hekk kif ħafna bdew ifittxu biex jixtru dar f’dawn l-inħawi ħalli jkunu aktar viċin ta’ dawn l-individwi nobbli jew inkella għax hemm kien hemm aktar xogħol. Infatti permezz ta’ kuntratt ta’ bejgħ ta’ dar li kellha kamra, kċina, intrata u bir, naraw li din kienet tiswa 40 skud, prattikament daqs kemm kienu qed jinbiegħu l-iskjavi. Għaldaqstant, dan jikkonferma li biex wieħed seta’ jiflaħ il-lussu ta’ skjav, ried ikollu flus mhux ħażin.

    Dokument ieħor partikolari mmens kien miktub minn testatur fis-sena 1814 fuq biċċa njama peress li f’dak iż-żmien kienu jaħsbu li l-injam ma setax iġorr mard fuqu. Dan kien żmien il-pesta qalila li kienet laqtet lil Malta fl-1813 u n-nies kienu qed jieħdu l-prekawzjonijiet kollha sabiex ma jxerrdux il-marda. Infatti din il-biċċa njama twasslet lin-nutar li mbagħad kiteb il-kuntratt ġewwa manuskritt. Mur għidlu li fir-realtà l-injam kien kompliċi ma’ din il-marda u li jekk mimsus minn xi ħadd milqut bil-pesta, huwa kien jitrasferixxi l-infezzjoni lill-bniedem li jmissu wara!

    Sa minn żmien il-Kavallieri, il-liġi kienet titlob lin-nutara kollha sabiex dawn jiddepożitaw tliet tipi ta’ dokumenti: il-bastardello (li kellu fih il-minuti li kienu jittieħdu waqt li jkunu qed jinkitbu l-atti), id-dokument oriġinali tal-kuntratt, u kopja tiegħu tar-reġistru. Fil-fatt, f’dan l-arkivju wieħed isib eluf ta’ bastardelli u ta’ kopji tar-reġistru, mentri l-kuntratti oriġinali jinsabu fl-arkivju prinċipali tal-Arkivji Notarili li jinsab fi Triq Mikiel Anton Vassalli. Il-bastardelli huma importanti ħafna minħabba li fihom ir-riċerkatur jista’ jsib diversi noti addizzjonali bħal ngħidu aħna noti ta’ kontijiet jew ħlas, xi ħaġa li n-nutar ma setax jagħmel fuq il-kuntratt oriġinali li ma setax jintmess. Il-lingwa użata f’dawn id-dokumenti tvarja minn perjodu għall-ieħor b’riflessjoni tas-soċjetà ta’ dak iż-żmien: sat-18 il-seklu l-lingwa hija primarjament bil-Latin, imbagħad fid-19 il-seklu l-lingwa użata taqleb għall-Ingliż u għat-Taljan, waqt li hu biss fl-20 seklu li nibdew naraw l-użu tal-Malti antik.

    Dr Joan Abela insistiet għal aktar minn darba dwar l-importanza ta’ dan il-materjal li jinsab maħżun f’dan l-arkivju, liema materjal ikopri madwar 600 sena ta’ storja kontinwa ta’ diversi livelli tas-soċjetà. Iżda akkost li dil-ħażna tiswa mitqla deheb, din għadha ma ġiet analizzata b’mod xjentifiku u storiku u allura l-potenzjal ta’dan ir-riżors mhux qed jiġi utilizzat. Sfortunatament, dawn l-arkivji għadhom mhumiex meqjusa bħala patrimonju minħabba li għall-istat huma jidhru bħala dokumenti legali. Infatti huma jaqgħu taħt ir-responsabbiltà tan-Nutar Prinċipali tal-Gvern u mhux tal-Arkivista Nazzjonali.

    Diffikultà oħra hija li ħafna minn dawn il-manuskritti jinsabu f’qagħda mwiegħra peress li huma kienu nġabru minn taħt it-tifrik minn post fi Strada Stretta fejn kienu merfugħa, wara li dan intlaqat mill-bombi tat-Tieni Gwerra Dinjija. Jidher li xi ħadd kien tqabbad ineħħi dawn id-dokumenti sabiex jiġu salvati u b’hekk huma nġabru malajr mill-art, tpoġġew f’għadd ta’ kaxxi, inġiebu f’dan il-post fejn qegħdin bħalissa, u tħallew hemm għal snin sħaħ bla ma ħadd qatt misshom. Dr Theresa Zammit Lupi spjegatli kif mhux darba u tnejn li jsibu xi volum letteralment maqsum fin-nofs b’konsegwenza ta’ xi splużjoni waqt il-gwerra, jew xi volumi oħra mtaqqba bis-shrapnel.

    Intant, għal dawn l-aħħar 10 snin il-Kunsill għar-Riżorsi tal-Arkivju Notarili li huwa NGO volontarju, ħadem bis-sħiħ biex ilaqqa’ flimkien lir-riċerkaturi, lill-akkademiċi u lil ċittadini oħra bil-għan li dawn jappoġġjaw lin-Nutar Prinċipali tal-Gvern u lill-impjegati ta’ dawn l-arkivji sabiex din il-kollezzjoni tkun ippreservata. Fil-fatt Dr Abela, membru ta’ din l-NGO, ilha taħdem f’dawn l-arkivji għal għaxar snin b’mod volontarju bl-iskop li xi darba hija tara d-dokumenti kollha restawrati, konservati u ikkatalogati sabiex dawn ikunu jistgħu jservu bħala riżors sinifikanti ta’ referenza għar-riċerkaturi. Grazzi għal numru ta’ sponsors li jgħinu finanzjarjament lill-arkivju notarili biex jitkompla dan ix-xogħol, ammont konsiderevoli minn dawn il-manuskritti ġew restawrati u konservati. Infatti, is-sena li għaddiet feġġ raġġ ta’ tama li jitwettaq ħafna aktar xogħol meta l-HSBC għadda donazzjoni ta’ 100,000 ewro lil dan l-arkivju. B’dawn il-fondi l-arkivju seta’ jimpjega żewġ esperti fil-konservazzjoni tal-karta u b’hekk dawn bdew jorganizzaw numru ta’ dokumenti li ilhom mitluqin għal għexieren ta’ snin.

    Dr Zammit Lupi spjegatli kif il-proġett li qed taħdem fuqu jikkonsisti fit-tindif u l-organizzazzjoni ta’ kwantità kbira ta’ bastardelli. Għalissa dan il-proġett qiegħed jiffoka biss fuq it-tneħħija ta’ dawn il-frammenti jew volumi, mill-kaxxi li nġabru wara l-gwerra, fejn id-dokumenti ta’ 600 sena qegħdin imħallta ħallata ballata. Wara, dawn id-dokumenti jitnaddfu ħafif b’pinzell biex jitneħħa t-trab, u kultant anki l-ġebel, minn ġo fihom. Imbagħad huma jitqassmu f’folders ‘acid free’ u jintrefgħu f’kaxxi oħra skont in-nutar li ħadem fuqhom u d-dati tagħhom.

    Jekk tieqaf tixrob is-sitwazzjoni kollha f’daqqa, żgur li taħbat taqta’ qalbek li xi darba dawn id-dokumenti kollha se jiġu rkuprati. Madanakollu, dawn l-arkivji sikwit jagħmlu sejħa għall-voluntieri li jixtiequ jagħtu daqqa t’id f’dan ix-xogħol, u ftit għajnuna oħra, dejjem tagħmel differenza pożittiva. Infatti waqt din l-intervista, iltqajt ma’ wieħed mill-voluntieri, l-arkivista Ivan Ellul, li fil-preżent qiegħed jieħu ħsieb ifassal indiċi tal-bastardelli sabiex biha tinbena database għar-riċerkaturi. Fost it-8000 bastardello li hemm, tlestew 3000 minnhom u għalhekk fadal ħafna aktar xogħol xi jsir. Huwa stqarr li “hija esperjenza sabiħa wisq li taħdem b’kuntatt dirett ma’ volum ta’ 400 sena. Ċertament, f’pajjiżi oħra, din l-opportunità toħlomha biss tista’.” Voluntiera oħra, Sarah Watkinson, li qed tistudja Masters fl-Istorja u hija wkoll id-Deputat Chairperson tal-HSBC Bank Foundation, hija responsabbli mill-proġett tan-nutara Ingliżi. Dan il-proġett jinvolvi l-qari tad-dokumenti tas-seklu 19, meta n-nutara kienu jużaw il-lingwa Ingliża u Taljana, sabiex imbagħad id-dettalji l-importanti jiddaħħlu f’database li aktar tard se toffri referenza utli ħafna għar-riċerkaturi. Hija qaltli li fl-arkivju notarili “qisu l-Milied kuljum għax spiss issib informazzjoni li tissorprendik!”. Barra minn hekk hija spjegatli li f’dan il-proġett huma għandhom bżonn l-għajnuna ta’ voluntieri li jafu jaqraw u jiktbu b’dawn iż-żewġ lingwi.

    Staqsejt x’hemm bżonn biex wieħed jingħaqad magħhom bħala voluntier u rċevejt ir-risposta pronta u diretta “Imħabba lejn l-arkivju!”. Hija din l-imħabba li l-individwi nvoluti hawnhekk jippruvaw jittrażmettu lill-oħrajn bil-ħsieb li ħafna aktar nies japprezzaw li wara dawn il-ħitan storiċi ta’ din il-binja antika, il-poplu Malti jippossjedi teżor. “Hawnhekk hawn il-memorja ta’ mijiet ta’ snin tal-antenati tagħna. Huwa obbligu u dritt tagħna li naħdmu biex nippreservaw dawn id-dokumenti li jagħtuna identità,” sostniet Dr Abela.

    Intant, dan l-aħħar inħolqot ukoll Steering Committee għar-Rijabilitazzjoni tal-Arkivji Notarili u din diġà kellha laqgħat mas-Segretarjat Parlamentari Għall-Ġustizzja sabiex tiġi diskussa l-possibilità li dawn l-arkivji jiġu meqjusa bħala parti mill-patrimonju Malti. Barra minn hekk, dan il-grupp qiegħed jaħdem bis-sħiħ biex jivvaluta l-opportunità li ssir applikazzjoni għall-fondi tal-Unjoni Ewropeja ħalli kemm il-binja ta’ dan l-arkivju u kif ukoll id-dokumenti li jinsabu miġbura fih jiġu restawrati u konservati sabiex tingħatalhom funzjoni aktar xierqa. B’hekk kemm ir-riċerkaturi u kull min iżur dan il-post isib ambjent li jilqgħu ferm aktar.

    Għal aktar informazzjoni dwar dan l-Arkivju Notarili wieħed jista’ jċempel fuq 21224217 ext 427, inkella jissieħeb fil-paġna tal-Facebook Notarial Archives Preservation – Call for Volunteers.

    (Dan l-artiklu ġie ppubblikat fis-sensiela ĠABRIET IT-TIFKIRIET (20 Parti) fit-Torċa tas-16 ta’ Marzu 2014)

    2014.03.16 / no responses / Category: Torca - Features & Articles