Posts Tagged ‘Victor Muscat’

  • TGĦID GĦADHOM JIFTAKRUNI?

    Permezz ta’ dawn l-artikli qegħdha kull darba nikkonferma l-għerf tal-qawl Malti illi jgħid ‘mitt bniedem mitt fehma’. Spiċċa ż-żmien meta b’mod inġenwu kont naqsam lin-nies f’żewġ kategorji biss – favur jew kontra, abjad jew iswed, vi jew va. Perspettiva wara perspettiva ta’ individwi differenti qegħdin jagħnuni b’fehmiet varji u b’għażliet diversi u b’hekk qed jirnexxieli nifhem b’aktar ċarezza għala bniedem jagħmel jew iħoss ħaġa u mhux oħra.

    L-artiklu ta’ dil-ġimgħa tnissel minn ittra f’ġurnal fejn Anthony Caruana kien qed jistieden lil xi ħbieb antiki tiegħu biex jikkuntattjawh. Huwa kien qiegħed hawn Malta għal ftit ġimgħat biss wara snin twal Anthony Caruana 2jgħix f’bosta pajjiżi oħra. Li laqgħatni kien it-ton nebbiexi ta’ kitbietu. Li ħajjarni nkellmu kienet sentenza qasira fejn hu stqarr illi xtaq jiltaqa’ ma’ sħabu peress li aktarx ma jerġax jirfes f’pajjiżna aktar għax kull ma jmur l-ivvjaġġar kien qed isir ferm diffiċli. Ħassejt għafsa ta’ qalb u tħassibt dwar x’jista’ jħoss bniedem li jaf li forsi mhux ser jara aktar lil pajjiżu. Anthony laqa’ l-istedina tiegħi bil-qalb imma għal darb’oħra għaraft li kull bniedem għandu l-mod partikolari tiegħu dwar kif iħares lejn il-ħajja.

    “Ilni nieqes minn Malta minn mindu kelli 18 il-sena. Illum għandi 84. Kienet il-gwerra flimkien mal-bluha taż-żogħżija li ħarġuni minn art twelidi.”

    Anthony jiftakar li kellu madwar 14 –il sena meta bdew l-ewwel attakki fuq Malta.

    “Konna nafu li bdiet il-gwerra imma ma bsarnix li kienu ser jiġu daqshekk malajr biex jattakkawna. Aħna konna noqogħdu l-Ħamrun u niftakar li ftit qabel is-7:00am bdew il-bumbardamenti mill-ajruplani Taljani. Sa mill-ewwel ġurnata inqatlu n-nies u ġġarraf il-bini.

    Ma konna ppreparati xejn għal dawn l-attakki. Ftit qabel ma l-Italja iddikkjarat gwerra, hawn Malta nstabu tliet ajruplani tan-Navy għadhom magħluqa fil-kaxxi. Kienu tat-tip Gloster Sea Gladiators u Gloster Sea Gladiatorsjingħad li kienu f’pajjiżna għax in-Navy kienet insiethom warajha! Biex dawn l-ajruplani setgħu jiffunzjonaw, kellhom isiru xi modifikazzjonijiet fuqhom peress li oriġinarjament dawn kienu maħduma biex jitilqu minn fuq l-aircraft carriers. Kienu ajruplani manuvrabbli ħafna imma ma kienux veloċi biżżejjed. Barra minn hekk bi tliet ajruplani ma stajtx tagħmel ħafna!

    Kien hemm bosta nies li kienu devastati speċjalment meta semgħu illi bdew imutu n-nies u jaqgħu xi djar. Jekk niftakar sewwa f’daqqa waħda kien hawn ħafna esperti f’pajjiżna li  ma nafx minn fejn ġew. Bdew iduru d-djar u jgħidu lin-nies biex meta jkunu neżlin il-bombi kellhom ipoġġu saqqu fuq wiċċ il-mejda u jidħlu taħtha ħalli jkunu protetti.”

    Il-ħsieb biss ta’ gwerra f’pajjiżek ikexkxek. Imma fl-imħuħ żagħżugħa għatxana għal ftit avventura, l-idea tal-gwerra kienet pjuttost eċċitanti.

    “Ta’ dik l-età l-gwerra teħodha bħala avventura. Aħna l-ġuvintur kellna ġenn biex nilbsu dik l-uniformi ħalli nimpressjonaw lit-tfajliet. Fil-fatt xtaqt ħafna nidħol suldat hekk kif beda l-ewwel ġlied. Ħbiebi li kienu akbar minni daħlu fl-armata u xtaqt inkun magħhom imma kont  għadni żgħir wisq. Meta mbagħad morna noqogħdu f’post ieħor, sibt ruħi maqtugħ totalment waħdi.

    Dak iż-żmien kien hemm dipartiment li kien joħroġ il-kuntratti tax-xogħol biex jinbnew it-triqat, ir-runways, il-hangers u dak kollu li kellu x’jaqsam mal-airforce u meta dan mexa għas-Siġġiewi, xi qraba flimkien mal-familja tiegħi morna noqogħdu l-Qrendi biex inkunu viċin tal-post tax-xogħol. Dan peress li fil-gwerra t-trasport pubbliku sar perikoluż apparti li kien hemm nuqqas ta’ petrol u għalhekk ma stajtx tużah għal xejn b’xejn.

    Eventwalment mort naħdem mal-Air Ministry u hemmhekk bagħtuni ma’ tim ta’ surveyors li kienu qed jippjanaw id-dispersials. F’dan ix-xogħol kont inħossni utli għax kont nemmen li qed nagħmel xi ħaġa importanti ħafna għall-pajjiżi.

    Id-dispersials kienu estensjonijiet tar-runway li kellhom il-funzjoni li jisseparaw l-ajruplani tar-rinforzi minn xulxin hekk kif dawn jaslu Malta. Ir-raġuni kienet li hekk kif dawn ir-rinforzi kienu jitilqu minn Gloster Sea Gladiators itiru fuq Maltafuq l-aircraft carrier biex itiru lejn Malta, kien ikollhom jgħaddu f’linja dritta minn fuq Pantellerija. Immedjatament dawn kienu jiġu interċettati u rrappurtati lill-forza tal-ajru ta’ Sqallija li min-naħa tagħhom kienu jibgħatu l-ajruplani tagħhom biex jibbumbardjawhom. Peress li m’hawnx bogħod bejn Malta u Sqallija, ir-rinforzi tagħna kienu jsibu l-ajruplani Taljani dritt fuqhom hekk kif jersqu lejn pajjiżna. Għaldaqstant kienet essenzjali li r-rinforzi jitferrxu mill-ewwel.

    Biex dawn ir-rinforzi jagħmlu l-vjaġġ malajr kemm jista’ jkun lejn pajjiżna kienu jitilqu mingħajr armi ħalli jkunu eħfef. Għalhekk sakemm dawn kienu jgħaddu mid-dispersial units, waqt li jkunu għadhom mexjin, għadd ta’ baħrin u suldati kienu jagħtuhom il-fuel u jarmawhom bl-armamenti. Kollox kien isir f’tebqa t’għajn u b’effiċjenza kbira, tant li hekk kif joħroġ mill-ġdid barra fuq ir-runway, l-ajruplan tar-rinforzi jkun diġà ppreparat biex jiġġieled u jitla’ jattakka minnufih.

    Ma kienx xogħol faċli li tibni dawn id-dispertial units speċjalment minħabba l-attakki kontinwi mill-ajru. Sikwit konna niġu attakkati permezz tal-istrafing jiġifieri meta jinżel ajruplan fil-baxx u jibda jispara fuqna bil-machine gun. Mhux l-ewwel darba li kelli ninxteħet malajr ġo xi gandott.

    Jiena kont responsabbli mit-theodolite li kien jikkonsisti f’biċċa apparat biex isir kejl aktar preċiż. Kien apparat antik ħafna li aktar kien jixraqlu jitpoġġa ġo xi mużew imma dak biss kellna u bih ridna naħdmu. Kull darba li kien hemm attakk mill-ajru kien ikolli nżarma dat-theodolite u nieħdu miegħi fix-xelter għax ma stajtx nippermetti li nitilfuh. Fir-realtà l-fizzjal li kont naħdem miegħu u li kien il-kaptan tal-inġiniera kellu sens ħafna aktar minni għax waqt attakki bħal dawn kien immur isib xi xelter malajr u mhux joqgħod iżarma t-theodolite bħali! Imma l-ġenn taż-żogħżija jilludik li inti mhux ser tintmiss u nammetti li mhux darba u tnejn li rriskjajt aktar milli messni.”

    Meta tlestew dawn id-dispersial units Anthony beda jaħdem bħala skrivan mad-dipartiment tal-Accounts sakemm għalaq it-18 il-sena u sab l-opportunità biex jaqta’ xewqtu.

    “Peress li diġà kont qed nagħmel xogħol relatat mal-gwerra stajt nagħżel li ma ninqabadx bil-lieva. Imma jiena hemm kien moħħni u ddeċidejt li nidħol mal-armata, għalkemm mhux b’mod dirett. Ingħaqadt man-NAFI (Navy Army and Airforce Institutes) li kienet toffri servizzi fil-canteens tal-istabbilmenti Ingliżi. Normalment dawn kienu jkunu nies ċivili imma fi żmien il-gwerra kellhom isiru suldati peress li kienu jivvjaġġaw mat-truppi. Dik il-ħabta kienu qed jibagħtuhom l-Italja u għalhekk sibt ix-xoqqa f’moxta biex inżur pajjiż ieħor.”

    Tħassibt meta qalli li kien qiegħed mal-armata Ingliża fl-Italja fi żmien il-gwerra imma hu assigurani mod ieħor.

    “Meta aħna wasalna l-Italja, l-armata kienet diġà avvanzat sa Ruma u għalhekk ma kienx hemm biża’. L-uniku periklu li kelli kien mill-ikel tal-kokijiet għax kienu jsajjru ħażin immens tant li ħassejthom ser joqtluni!”

    L-attitudni ta’ Anthony lejn il-gwerra hija kemmxejn impressjonanti għax bil-kuntrarju ta’ oħrajn li kellimt dwar daż-żminijiet, hu jirrakkonta dwarha b’ton pjuttost leġġer, akkost li minn xi rakkonti li qalli ġieli sab ruħu f’sitwazzjonijiet iebsin.

    “Aħna konna nivvjaġġaw minn post għall-ieħor bħala konvoj f’daqqa. Darba waqt vjaġġ minnhom sibna ruħna fil-post żbaljat u qabdu jisparaw fuqna. Imma fortunatament ħadd ma weġġa’.

    Ġrajja oħra li qed niftakar hija meta kont stazzjonat fil-Greċja. Kien hemm gwerra ċivili dak iż-żmien għax xi wħud kienu qed jissieltu biex joħorġu r-re mill-pajjiż. Ġurnata minnhom waqt li kont miexiTruppi f’villaġġ nilmaħ folla fi pjazza. Ħsibt li kien hemm xi suq u mort nittawwal b’kurżità. Minflok sibt li n-nies kienu qed iħarsu lejn ħamest irjus maqtugħa li kienu mpoġġija fuq biċċa drapp mal-art. Bdew jgħidu li kienu grupp ta’ briganti li kienu ħebbew u qatlu lil xi pulizija xi ftit tal-ġranet qabel. Imma l-Bambin biss jaf x’kienet il-verità!”

    Anthony ġie lura Malta fl-1948 u mill-ewwel ingħata lura x-xogħol li kellu qabel fl-uffiċċju.

    “Madanakollu wara tant żmien niġri minn pajjiż għall-ieħor barra fil-kampanja, ħassejtni qed nifga bil-qiegħda kuljum magħluq ġewwa uffiċċju. Għalhekk erġajt tlaqt lejn l-Ingilterra fejn għal xi żmien ħdimt f’xi fabbriki u uffiċċji. Finalment sibt xogħol ma’ kummissjoni tal-foresti fejn il-ħaddiema kienu jgħixu f’kamp u bosta minnhom kienu eks-suldati bħali.

    Niftakar uħud minnhom kien fihom veru tip. Il-gwerra kienet ħalliet marki psikoloġiċi fuqhom u l-attitudni tagħhom kienet pjuttost eċċentrika. Per eżempju wieħed minnhom kellu personalità doppja u allura daqqa tisimgħu jitkellem bil-galbu u b’ċertu aċċent u f’mument ieħor jinfexx jidgħi b’leħen oħxon ta’ barri. Ieħor kien iffissat li qriegħ u kien jilbes kappell il-ħin kollu, anki meta jmur jorqod u meta jmur jinħasel fis-shower! Ħaddiem ieħor kien ħalef li ried jerġa’ jidħol suldat u kull darba kien imur japplika f’xi post jew ieħor. Imma kull darba kien jirritorna lura u jgħidilna li qalulu biex jerġa’ jmur japplika meta jkollu aktar demm fl-alkoħol.”

    Skont Anthony dak kien żmien meta l-ħin kollu kienu jisimgħu b’sejħiet biex aktar irġiel jingħaqdu man-Navy ta’ New Zealand jew tal-Awstralja jew mal-armata tal-Kanada.

    “Darba minnhom waqt party tant xrobna li l-għada bla ma naf kif sibt ruħi msieħeb fl-armata tal-Awstralja stazzjonata f’Londra. Għall-ewwel inħsadt imma mbagħad meta qaluli kemm kienet ser tkun il-paga kont veru kuntent.

    Minn hemm mort l-Awstralja fejn kienu qed jirreklutaw ex-serviceman tal-Ingilterra. Stajt nidhol fl-aħħar grad li ħriġt bih, jiġifieri dak ta’ surġent imma naħseb li jien kont xi daqsxejn stupidu min-natura tiegħi u minflok għażilt li nidħol bħala private mal-infanterija u kelli nerġa’ nibda kollox mill-bidu.

    Sibt ruħi l-Korea niġġieled, jisparaw fuqi u jien nispara fuqhom. Fil-fond ta’ qalbi kont nitlob li mhu qed nolqot lil ħadd u biex ħadd ma jolqot lili. Naturalment l-idea li toqtol lil xi ħadd mhi xejn sabiħa Suldat ferutimma f’mumenti bħal dawk ma jkollokx għażla. Kont tal-fehma illi jekk tferi wieħed, kien ikun hemm bżonn tnejn oħra biex iġorruh u allura tkun eliminajt tlieta mingħajr ma toqtol lil ħadd. Iżda fir-realtà ma tantx kien ikollok ħin biex toqgħod timmira u tara fejn ser tolqot. Kif tara xi ħaġa tiċċaqlaq, kellek tispara fuqha u daqshekk. Darba minnhom intlaqatt ħafif wara widnejja bi shrapnel imma l-bqija nistgħu ngħidu li ħlistha ħafif.”

    Wara li għamel xi żmien jgħix fil-Ġappun, Anthony mar lura lejn l-Awstralja u hemmhekk iżżewweġ lil tfajla ta’ oriġini Maltija u bena familtu hemmhekk. Dara sewwa l-Awstralja u f’dawn l-aħħar kien qed iżur lil Malta peress li bintu ġiet toqgħod hawnhekk. Xtaqt inkun naf illum Malta xi tfisser għalih?

    “Jgħaddi kemm jgħaddi żmien tibqa’ dejjem tħoss dik il-ġibda lejn pajjiżek u sal-llum għadni nħoss dik iċ-ċertu kburija meta nara xi ħaġa Maltija. Pajjiżek jibqa’ dejjem f’demmek u ma tistax twarrbu daqs li kieku qatt ma kien.

    Imma wara tant snin nistqarr li aktar nikkunsidra lill-Awstralja bħala pajjiżi milli lil Malta. Dari qegħdha hemm u ħbiebi huma kollha Awstraljani. Barra minn hekk peress li tajt sehemi fis-servizz, fl-Awstralja nitqies bħala persuna privileġġjata u kull meta jkolli bżonn xi kura nista’ nattendi fl-aqwa sptarijiet u jieħdu ħsiebi ħafna. It-temp ukoll ma jaħqarnix daqs t’hawnhekk. Ikolli ngħid ukoll illi aktar ma jgħaddi ż-żmien qiegħed insir inqas soċjevoli u għalhekk l-Awstralja nippreferiha għax tista’ tmur f’postijiet fejn għal mili sħaħ ma tarax ruħ filwaqt li Malta hija ffullata ħafna.”

    Ormaj Anthony irritorna lejn l-Awstralja. Sfortunatament ħadd min-nies li kien jaf lura fis-snin ta’ żogħżitu ma kkuntattjah.

    “Meta niftakar fil-ħbieb li kelli f’Malta f’żogħżiti nimmissjahom ħafna. Sirt naf li uħud minnhom mietu filwaqt li oħrajn emigraw lejn l-Amerika, il-Kanada u l-Awstralja. Iżda ma nafx għaliex ħadd mill-bqija ma kkuntattjani.

    Tgħid ma baqgħux jiftakruni jew forsi miet kulħadd? Min jaf? Xtaqt ħafna li niltaqa’ ma’ tnejn minnhom partikolari: Victor Muscat u Ġużi Spiteri li kienu ħbieb tiegħi fl-iscouts tal-Ħamrun. Oħrajn sas-snin 1944 kienu jaħdmu miegħi fl-AMDW, fl-RAF Luqa u fil-Headquarters ta’ Ta’ Xbiex kif ukoll ta’ Qui-Si-Sana.

    Għalkemm jista’ jkun li ma nżurx aktar lil art twelidi, illum jeżistu bosta mezzi jekk wieħed irid iżomm kuntatt. Għaldaqstant jiena ser inħallilek it-telefon ta’ binti Linda (21373318) sabiex jekk xi ħadd minn sħabi jaqra dan l-artiklu u jkun jixtieq jikkuntattjani jkun jista’ jagħmel dan. Kieku nieħu gost ħafna!”

    (Nota: Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tat-29 t’Awwissu 2010)

    2010.08.29 / no responses / Category: Torca - Perspettivi