purcissjoni | Fiona Vella

Posts Tagged ‘purcissjoni’

JISTA’ Ż-ŻMIEN JITREĠĠA’ LURA?

Kultant l-attitudni ta’ binti lejn il-ħajja ġġiegħlni nħares lura lejn il-passat tiegħi sabiex nikkompara ħajti ma’ tagħha. Xi drabi ninħasad bid-differenza għax inħoss l-impressjoni li għaddew ħafna aktar snin milli naħseb jien. F’waqtiet oħra nitbissem meta nara s-similarità li donnu b’xi mod jew ieħor kull bniedem irid jgħix. Jiġu wkoll ġranet meta ngħir għaliha għax l-opportunitajiet li jeżistu llum, lanqas biss qatt ħlomt bihom meta kont tifla jien. Imma mbagħad niftakar ukoll ċertu affarijiet, li għalkemm sempliċi, ta’ tfal li konna, kienu jagħtuna ferm gost – affarijiet li llum posthom ittieħed minn għadd ta’ logħob elettroniku. Dan ikkonfermahuli Pawlu Muscat meta ltqajt miegħu għall-intervista ta’ dil-ġimgħa fejn hu sostna li l-maġġoranza ta’ dawk li jersqu biex jixtru l-vari u l-pasturi tiegħu, bosta drabi jkunu adulti u mhux tfal, kif forsi wieħed jista’ jaħseb.

“Illum it-tfal, kompjuters biss jaraw. Dawn l-affarijiet ftit li xejn jagħtu kashom u għalhekk sfortunatament nibża’ illi jekk nibqgħu sejrin hekk, għad jiġi żmien meta ma jifdal ħadd li jibqa’ jagħmel dan ix-xogħol. Infatti għal numru ta’ snin, din is-sengħa kienet għoddha spiċċat u mkien ma kont issib tixtri ċertu affarijiet maħduma f’pajjiżna, bħal ngħidu aħna armar ċkejken biex iżejjnu l-mudelli tal-knejjes jew pasturi fi stil Malti.”

Pawlu minn dejjem kien affaxxinat b’dan id-delizzju.

“Meta kelli madwar erbgħa snin, morna noqogħdu fi Triq il-Kbira f’Birkirkara. Hemmhekk kien hemm id-drawwa li jarmaw għall-festa bil-lejl u jien niftakarni noqogħod lejl sħiħ fil-gallarija flimkien m’ommi biex noqgħod nosservahom jarmaw il-pavaljuni tal-karti. Ta’ xi tmien snin bdejt immur il-maħżen tal-għaqda tal-armar fejn kont noqgħod nifli x’inhu jsir u kultant nagħti daqqa t’id u niżbogħ xi ħaġa żgħira. Imbagħad ta’ xi tnax il-sena dħalt bħala fratell mal-fratellanza tas-sagrament.

Ta’ erbatax il-sena qlajt l-ewwel sett vari tal-Ġimgħa l-Kbira mingħand iz-ziju u minn hemm nibet l-interess tiegħi f’dan il-qasam. Niftakar li darba minnhom kelli pastur u ddeċidejt li nibdlu f’Santa Liena. Għalhekk qbadt naqra plasticine u żid minn hemm u naqqas minn hawn, iffurmajtu fi statwa tagħha kif kont naf jien. Għamiltilha wkoll kuruna fuq rasha li tinqala’ u min jaf kemm lagħabna biha taparsi qed ninkurunawha fil-festa.”

Din l-istatwa ċkejkna ta’ Santa Liena kienet merfugħa ġo armarju flimkien ma’ għadd ta’ statwi oħra li Pawlu bi kburija kbira jirreferi għalihom bħala ‘il-kollezzjoni tiegħi’.

“Għall-ewwel kont noqgħod nesperimenta hekk, billi nifred partijiet tal-ġisem minn vari u pasturi differenti u nibdilhom f’xi personaġġ ieħor li nkun nixtieq jien. Eventwalment bdejt nipprova nagħmel il-pasturi tat-tafal tiegħi u għalkemm ovvjament tal-ewwel kienu ta’ kwalità fqira, ftit ftit bdejt inrawwem lili nnifsi f’din is-sengħa. Bdejt bil-fratelli u mbagħad komplejt inżid wieħed wara l-ieħor. Għamilt madwar għaxar snin naħdimhom u għalhekk huma għal qalbi ferm.”

Tant hu hekk illi meta darba kien qed jipparteċipa f’wirja u turista insistiet biex tixtri ammont minnhom, hu m’aċċetta bl-ebda mod.

“Ma tarax! Ma nasal qatt biex inbiegħhom għax dawk għamilthom għalija. Veru li nista’ nagħmel oħrajn bħalhom imma l-ewwel nett, dawn ifakkruni f’meta kont għadni nibda u barra minn hekk, tant jien imħabbat bħalissa, illi kieku kelli nbiegħhom, żgur li nsibha diffiċli biex insib iċ-ċans li noqgħod nerġa’ nagħmel bħalhom.”

Fl-aħħar irnexxieli nsib raġel li kellu xi ħaġa marbuta ma’ qalbu tant li ma kienx jeżisti prezz għaliha! Min-naħa l-oħra, l-insistenza tan-nies biex tixtri x-xogħol tiegħu, finalment ħajritu biex jibda jaħdem xi ftit pasturi u vari għall-bejgħ.

“Kont qed nipparteċipa f’Casal Fornaro f’Ħal-Qormi fejn qgħadt nuri lill-pubbliku kif isiru l-pasturi u l-vari. Bla ma naf kif, sibt ruħi bin-nies jordnawli x-xogħol u minn hemm bin-naqra n-naqra spiċċajt inbiegħ anki lil tal-ħwienet.”

Għax ta’ min isemmi illi Pawlu iddeċieda li jaqbad linja partikolari meta ntefa’ għal din is-sengħa…

“Minn dejjem kelli x-xewqa li nerġa’ nagħti l-ħajja lit-tradizzjoni tal-pasturi. Għaldaqstant, wara li għamilt ftit riċerka dwar x’tip ta’ pasturi kienu jinħadmu fl-antik u anki dwar kif kienu jgħixu l-Maltin ta’ qabilna, intfajt naħdem il-pasturi tipiċi Maltin. Dan ifisser illi l-pasturi tiegħi mhux biss jikkonsistu f’personaġġi tradizzjonali Maltin imma anki huma maħduma bi stil ftit li xejn irfinut, proprju kif kienu l-pasturi oriġinali ta’ pajjiżna.

Għal madwar tletin sena, ma kont issibhom imkien pasturi bħal dawn u għalhekk inħossni kburi ħafna li rnexxieli nerġa’ ndaħħalhom fis-suq. Ormaj hemm numru sabiħ minnhom kif tista’ tara – tat-tanbur, tal-għonnella, tal-pastizzi, tal-qagħaq tal-għasel, l-għannejja tax-xriek, il-kebbies tal-fanali…. U kull sena qbadt id-drawwa li nżid xi personaġġi oħra.”

Ippustjati wieħed wieħed ħdejn xulxin f’kontenitur apposta kien hemm għadd ta’ pasturi li kienu qed jitlestew għall-Milied li ġej. Biswithom kien hemm ukoll xi vari qed jinħadmu għall-Ġimgħa l-Kbira.

“Hawnhekk il-ħin kollu sejjer. Xi ftit tas-snin ilu naqasli ħafna x-xogħol tiegħi bħala electrician u għalhekk iddeċidejt li niddedika l-ħin li sibt fuq idejja biex naħdem dawn l-affarijiet. Ftit ftit spiċċajt daħħalt il-membri kollha tal-familja tiegħi f’dan il-qasam, tant li f’ċerti perjodi nkunu għaddejjin qisna fabbrika.”

Fil-fatt bintu Elena ttieħdet mhux ftit min-namra ta’ missierha biex jaħdem il-pasturi, filwaqt li ibnu Andreas u martu Terry jgħinuh iżejjen il-platti tas-smid u r-ross li huma tant popolari fil-perjodu tal-Ġimgħa l-Kbira.

“Kollha kemm aħna inzertajna għandna talent sabiħ u sikwit nintefgħu naħdmu flimkien fil-għaxijiet, bosta drabi biex niżbgħu x-xogħol tat-tafal li nkun ippreparajt minn xi ġranet qabel. Għal daż-żmien nagħmlu wkoll il-platti u l-kwadri tas-smid u r-ross li jintogħġbu ħafna mill-pubbliku. Bla dubju, dax-xogħol jeħdilna ħafna ħin – l-akbar kwadru li ħdimna s’issa kellu l-qies ta’16 il-pied b’10 u kien jirrappreżenta l-ġudizzju universali ta’ Michelangelo li jinsab fil-Kappella Sistina u li ħadli ħames ġimgħat biex lestejtu. Però meta d-delizzju jkun fik, il-ħin ma tarahx u tagħmel kollox bil-galbu u bil-qalb.”

Billi l-kamra li jaħdem fiha Pawlu mhiex ta’ xi daqs enormi, skantani kemm beda joħroġ u jurini oġġetti! Kellu kollox merfugħ f’kaxxi apposta, kollha mmarkati sewwa b’dak li kienu qed jerfgħu ġo fihom. Fosthom, numru ta’ kaxxi kellhom fihom 650 statwa li flimkien kienu jiffurmaw purċissjoni tal-Ġimgħa l-Kbira twila madwar 40 metru!

“L-ewwel bdejt b’purċissjonijiet ferm iżgħar imma meta bdiet toqrob is-sena 2000, xtaqt naħdem xi ħaġa oriġinali, li ma kienx hawn bħalha. Ta’ kull sena, aħna nħobbu mmorru naraw il-purċissjonijiet li jsiru f’lokalitajiet differenti f’Malta u għalhekk kelli idea tajba ta’ x’kien meħtieġ. Barra minn hekk għamilt daqsxejn riċerka dwar il-purċissjonijiet kollha ta’ Malta fejn identifikajt l-aktar personaġġi li veru għandhom x’jaqsmu mal-istorja tal-Ġimgħa l-Kbira. B’dan il-ħsieb f’moħħi, fassalt pjan ċar ta’ x’ridt nagħmel, fejn kull personaġġ kellu l-post tiegħu partikolari. Inkludejt kollox fosthom il-vari tal-Ġimgħa l-Kbira, ir-reffiegħa, dawk li jiġbru bil-kopp, żewġ baned, il-pulizija tat-traffiku… insomma hemm kulħadd! Għamilt ħames siegħat kuljum għal sentejn sħaħ naħdem fuqha sakemm finalment fis-sena 2000 armajtha fiċ-ċentru parrokkjali f’isem is-Soċjetà Dun Filippu Borgia f’B’Kara.”

Madanakollu, proprju minħabba l-kobor tagħha, dil-purċissjoni damet magħluqa għal disgħa snin sħaħ fil-kaxxi, sakemm darba minnhom ix-xorti daħkitilha bil-kbir għax spiċċat intramat fil-Palazz tal-President f’Sant’Anton!

“Apprezzajt ħafna l-ġest ta’ fiduċja li wera miegħi l-President George Abela. Kollox beda waqt il-wirja taċ-ċitru li saret fl-istess palazz, fejn Terry ġietha l-idea li ntellgħu wirja tal-Ġimgħa l-Kbira b’din il-purċissjoni tagħna u permezz tagħha niġbru fondi għall-Community Chest Fund. Fi ftit ġranet il-President laqa’ il-proposta tagħna, stedinni fil-palazz u flimkien iddeċidejna li ntellgħu din il-wirja fir-Russian Chapel. Ġew madwar 10,000 persuna jarawha u rnexxielna niġbru somma żgħira li stajna ngħaddu lill-President.”

Iżda dakinhar Pawlu kiser il-wegħda li għamel miegħu nnifsu…

“Iva u minn qalbi! Għal dik il-wirja, minbarra l-purċissjoni, tellgħajt ukoll sett ta’ vari mill-kollezzjoni tiegħi li kont ħallejt fuq l-istil naturali tat-tafal bajdani. Nistqarr li dak is-sett kien l-aktar ħaġa għażiża li kelli fil-kollezzjoni tiegħi għax kien ħadli ħafna xogħol biex għamiltu. Imma tant ħassejtni grat lejn il-President għall-unur u l-fiduċja li kien tani, li meta rajtu japprezzahom, iddeċidejt li nagħtihomlu u llum ix-xogħol tiegħi jinsab fil-palazz tiegħu.”

Pawlu kompla jurini aktar xogħol minn tiegħu u fosthom għaraft li kien qed jaħdem oġġetti ċkejknin tat-tafal li bihom iżejjnu l-mudelli tal-knejjes.

“Ftit ilu, ħanut fil-Belt li jbiegħ dawn l-affarijiet, ġietu l-idea li nibda naħdimlu xi ornamenti żgħar għad-dilettanti tal-mudelli tal-knejjes. Anki dawn kienu nqatgħu għal kollox f’Malta u għalhekk aktar dħaltlu bil-qalb proġett bħal dan. Bdejt billi tani xi kampjuni antiki ħalli nkun nista’ noħloq kopji bħalhom. Imbagħad bil-mod komplejt nevolvi l-ideat u l-istili.

Anki jiena għandi mudell ta’ kappella żgħira u għalkemm mhiex irfinuta ħafna, għandi biżżejjed ornamenti biex narmaha kull ġimgħa b’xi ħaġa ġdida. Imma sfortunatament ħin għaliha m’għandix.”

U nemmnu! Għax jien li kont qed nara biss, bilkemm stajt insib irkaptu ta’ dak kollu li kellu.

“Jien hemm moħħi l-ħin kollu…. kif ser noħloq xi ħaġa ġdida. Darba minnhom, per eżempju, intbaħna li ma kellnix biex inżejjnu l-mejda tal-platti tas-smid u għalhekk ġieni f’moħħi li naqbad kwalitajiet ta’ għaġin differenti, inwaħħalhom flimkien f’forom varji u niżbogħhom kulur id-deheb. Ara, x’taħseb?”

Tani f’idi kalċi mill-isbaħ illi kieku ma spjegalix minn xhiex kien maħdum, lanqas kont ninduna waħdi. Barra minn hekk, maħduma bl-istess mod kellu wkoll salib u xi gandlieri li ċertament l-inġenjożità tagħhom tikkonferma l-kreattività ta’ Pawlu.

“Għal kollox insib użu u bosta affarijiet jispirawni. Ngħidu aħna din il-minjatura tal-kamra tan-nar mgħammra b’murtali ta’ daqs differenti, kont ħdimtha wara li għamilt xi żmien nagħti daqqa t’id fix-xogħol ta’ kamra tan-nar. Waqaft meta bdejt noħroġ mal-mara għax ma xtaqtx nilgħab aktar mal-periklu.”

Għas-sajf jaħdem il-pavaljuni, filwaqt li dis-sena beda jagħmel ukoll il-vari tal-Ġimgħa l-Kbira fuq xi ordnijiet. Ftit ftit minn sempliċi dilettant, Pawlu irnexxielu jintroduċi s-sengħa tiegħu f’diversi oqsma tant li llum ix-xogħol tiegħu huwa mfittex ħafna.

“Ngħidlek is-sew, imn’Alla timbuttani marti għax kultant għandi ħabta noqgħod lura. Imma hi tinkoraġġini biex inkompli u spiss tagħtini daqqa t’id biex inlaħħaq mad-domanda li jkolli. Anki hi għandha ħafna għal qalbha l-kultura Maltija u infatti għandha programm fuq ir-radju ta’ Birkirkara 94.5fm bl-isem ‘Ftit minn kollox’.

Personalment l-iskop finali tiegħi dejjem kien li nerġa’ nrawwem dawn id-delizzji tas-snajja’ Maltin u nittama li aktar il-quddiem ikolli x-xorti nara dawn it-tradizzjonijiet jerġgħu jieħdu r-ruħ mill-ġdid.”

(Nota: Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tas-27 ta’ Marzu 2011)

Share on Facebook

2011.03.27 / 1 response / Category: Torca - Perspettivi
IL-PURĊISSJONI TA’ SAN GIRGOR: TRADIZZJONI JEW FIDI?

Nhar l-Erbgħa li ġej, fiż-Żejtun, issir il-purċissjoni tradizzjonali ta’ San Girgor. Bħala Żejtunija, jiena trabbejt f’din it-tradizzjoni. Kienet tkun l-hena tiegħi nattendi għaliha, aktar u aktar meta gew għala widnejja bosta ġrajjiet u leġġendi li hemm marbuta ma’ din il-purċissjoni u mal-knisja antika ta’ San Girgor. Niftakar li meta skoprejt li kien hemm passaġġi sigrieti f’din il-knisja, ma qgħadtx bi kwieti qabel irnexxieli nidħol fihom u nara b’għajnejja x’kien hemm mistur fis-silenzju ta’ wara dawk il-ħitan antiki ta’ dik il-knisja. Flimkien magħkom il-qarrejja, xtaqt naqsam din il-ġrajja antika. B’dan il-għan, tkellimt mal-Kanonku Dun Joe Abela, li bħali għandu għal qalbu ħafna r-raħal taż-Żejtun u t-teżori tiegħu…

Kif bdiet il-purċissjoni ta’ San Girgor?

Dari kien hemm ħafna teoriji dwar kif bdiet din il-purċissjoni. Meta fl-1575 il-Monsinjur Pietru Dusina żar iż-Żejtun u staqsa lin-nies tal-post meta u għaliex bdiet din il-puċissjoni, l-anzjani Żwieten qalulu illi din kienet ilha teżisti s-snin. Dwar għaliex kienet issir, min qal ħaġa u min oħra. Min sostna li darba kien hemm maltempata kbira u peress li ma saritx ħsara fin-naħat taż-Żejtun, saret din il-wegħda. Oħrajn qalu li dak iż-żmien flotta Torka li kienet ġejja tattakka lil Malta, ġiet meqruda proprju permezz ta’ dil-maltempata u allura bdiet issir din il-purċissjoni bħala ringrazzjament. Diversi minn dawn it-teoriji fil-fatt insibuhom miktubin f’numru ta’ kotba. Madankollu xi ftit tas-snin ilu, il-Patri Dumnikan Dun Mikiel Fsadni irnexxielu jiskopri meta bdiet din il-purċissjoni u għaliex. Sab din l-informazzjoni waqt li kien qiegħed jagħmel riċerka f’xi dokumenti tal-Kurja. Fil-fatt din il-purċissjoni votiva kien ordnaha l-Isqof Cubelles fl-1543 (ftit snin qabel l-Assedju l-Kbir) bħala talba lil Alla biex issaltan il-paċi fost in-nazzjonijiet Ewropej fi żmien ta’ periklu kbir. F’dak iż-żmien wegħdi ta’ pellegrinaġġi simili kienu komuni ħafna.

Min kien jipparteċipa fil-purċissjoni?

Fiż-żminijiet imbiegħda meta bdiet, ftit li xejn kien ikun hawn festi u ċelebrar. Qabel lanqas il-baned ma kienu jeżistu. Waqt festa, kienet issir quddiesa kantata u purċissjoni qasira, jekk kienu jagħmlu, u daqshekk. Għaldaqstant il-festa ta’ San Girgor kienet waħda kbira u importanti. Eluf ta’ nies kienu jinġabru għal dan il-pellegrinaġġ li għalih kienu jieħdu sehem il-kleru kollu u l-fratellanzi kollha ta’ Malta. Mas-sebħ fl-Imdina kien jiġi sparat tir u minn hemm kienu jitilqu l-Monsinjuri bil-mixi. Kienu jaslu l-ewwel sal-Marsa u mbagħad Ħal-Tarxien. Fl-istess ħin, mill-parroċċi kollha ta’ Malta, kienu jitilqu l-Kleru, l-qassisin u l-patrijiet – kollha bl-ilbies u bl-istandardi partikolari tagħhom. Kienet festa mill-ikbar, l-akbar festa ta’ Malta. Tant kienet ikkunsidrata din il-festa f’dawk iż-żminijiet, illi fil-kitba taż-żwieġ, l-għarus kien iwiegħed lill-għarusa li kien ser jeħodha għall-festa ta’ San Girgor u għal dik tal-Imnarja. Barra minn hekk, fl-inħawi taż-Żejtun matul it-triq li minnha kienet tgħaddi l-purċissjoni, nbnew numru ta’ palazzi u djar mill-isbaħ mis-sinjuri ta’ dak iż-żmien biex dawn ikunu jistgħu jgawdu din il-festa tradizzjonali. Tnejn minn dawn huma ‘Casa Perellos’ li nbniet mill-Gran Mastru Ramon Perellos u dak li llum huwa magħruf bħala ‘Juventutis Domus’ li kien inbena mill-Isqof Ferdinando Mattei. Eluf ta’ nies kienu jaslu ftit ftit saż-Żejtun u ż-Żwieten kienu tgħallmu jaqalgħu biċċa ħobż tajba billi kienu jippreparaw l-ilma u l-ikel għall-bejgħ u l-banketti u s-siġġijiet għall-kiri. Wara li nbniet il-knisja parrokkjali li hemm illum, kif kienu jaslu quddiemha, il-fratellanzi kienu jbaxxu l-istandardi u kienet teżisti d-drawwa biex wieħed jara min kien kapaċi jniżżel l-istandard ‘l isfel l-aktar. Aktarx dawn kien ikollhom xi tfajla qed tinnutahom fil-folla li mbagħad kienu jħajjruha biex tiżżewwiġhom. Hemmhekk kienu jkantaw l-antifona ta’ Santa Katerina u mbagħad kienu jibqgħu sejrin sal-Knisja ta’ San Girgor biex jagħmlu l-quddiesa – dik li għadha ssir sal-lum. Il-quddiesa jqaddisha l-Kantur li huwa dak il-Monsinjur li jieħu ħsieb il-kant. Anki din it-tradizzjoni għadha tinżamm sal-lum. Interessanti li nsemmi illi l-pożizzjoni ekkleżjastika tal-Kantur oriġinarjament kien inizzjaha l-Konti Ruġġieru meta niżel f’Malta fl-1090. L-armi tal-kanturi kollha, bl-ewwel waħda tibda fis-sena 1372, huma mpittra fis-sagristija. Il-Kantur li għandna bħalissa huwa Monsinjur Vincenzo Borg minn Birkirkara.

X’differenza hemm bejn il-purċissjoni ta’ dari u dik ta’ llum?

Differenza kbira! Imma l-bidla fil-purċissjoni ma saritx mill-lum għal għada. L-importanza tagħha tnaqqset matul iż-żminijiet. Oriġinarjament din il-purċissjoni kienet issir fit-12 ta’ Marzu li kienet il-ġurnata tal-festa ta’ San Girgor Papa. Imma dan kien jaħbat waqt ir-Randan, żmien ta’ penitenza kbira f’dawk iż-żminijiet u naturalment ix-xalar ma kienx hemm postu. Kien għalhekk illi d-data tal-purċissjoni tressqet għall-ewwel Erbgħa ta’ wara l-Għid. Fis-sena 1622 il-purċissjoni kellha tiġi trasferita peress li kien inqala’ xi nkwiet minħabba l-preċedenza tal-parroċċi waqt il-purċissjoni. Aktar tard fl-1926, l-Isqof Mawru Caruana beda jinnota illi dak li kien beda bħala pellegrinaġġ ta’ talb, in-nies kienet biddlitu f’xalata ħdejn il-baħar. Għalhekk iddeċieda li jqassar u jissimplifika din il-purċissjoni u ordna illi ma kellhomx jibqgħu jieħdu sehem il-parroċċi kollha. Setgħu jipparteċipaw biss l-Isqof, il-Mosinjuri u l-Fratellanza ta’ San Ġużepp tar-Rabat li kienet l-ewwel Fratellanza ta’ Malta. Barra minn hekk, it-triq tal-purċissjoni kellha tibda minn Ħal-Tarxien. Bi speċi ta’ tpattija minħabba dan it-tnaqqis, huwa iddedika l-parroċċa l-ġdida ta’ Tas-Sliema lill-Papa San Girgor il-Kbir. Sa ħamsin sena ilu, jien ilħaqtha titlaq minn hemm. Imma darba minnhom għamlet ix-xita u ddeċidew li dakinhar il-purċissjoni kellha tibda minn San Klement fiż-Żejtun stess. Minn dakinhar ‘l hawn il-purċissjoni ta’ San Girgor baqgħet tibda minn San Klement, jitkantaw xi salmi, jidħlu fil-Knisja Parrokkjali ta’ Santa Katerina fejn titkanta l-antifona ta’ Santa Katerina, jimxu sal-Knisja ta’ San Girgor, ikantaw il-miserere tlett darbiet u ssir quddiesa.

Illum x’parteċipazzjoni jkun hemm f’din il-purċissjoni?

Illum din il-purċissjoni kważi spiċċat fix-xejn. Saret biss xalata. Fil-fatt ftit li xejn ikun hemm nies isegwuha. Illum in-nies aktar ikun moħħhom fl-ikel, fix-xalar u fl-ewwel għawma ġo Marsaxlokk. Fil-purċissjoni għadhom jieħdu sehem l-Arċisqof, numru ta’ Monsinjuri, ftit seminaristi u l-Fratellanza ta’ San Ġużepp tar-Rabat. Nixtieq insemmi illi numru ta’ Żwieten li għandhom għal qalbhom din il-purċissjoni, inkitbu fil-Fratellanza tar-Rabat sabiex huma wkoll ikunu jistgħu jieħdu sehem. Għall-quddiesa, il-Knisja ta’ San Girgor tkun mimlija. Turisti ftit li xejn ikun hemm peress illi l-purċissjoni tgħaddi fi ftit minuti kollox u allura l-aġenziji turistiċi ma jarawx xi importanza fiha.

Għaliex intagħżlet il-knisja antika ta’ San Girgor għal din il-purċissjoni?

Proprjament din il-knisja hija ddedikata lil Santa Katerina ta’ Lixandra. Hija magħrufa bħala Ta’ San Girgor minħabba din il-purċissjoni. Jingħad li meta l-Isqof Cubelles beda dan il-pellegrinaġġ, ried isib l-aktar parroċċa imbiegħda mill-Imdina sabiex it-triq tkun waħda twila. U b’hekk ġiet magħżula din il-knisja li dak iż-żmien kienet il-Parroċċa taż-Żejtun.

L-arkitettura tal-Knisja ta’ San Girgor tixhed l-antikità tagħha. Uħud jgħidu li għandha d-dehra ta’ fortizza. Ġieli serviet funzjonijiet oħra minbarra dawk pastorali?

Oriġinarjament il-Knisja ta’ San Girgor inbniet bħala knisja għall-ħtiġijiet pastorali. F’dokumenti li saru fl-1436 mill-Isqof Senatore de Mello din il-knisja kienet diġà tissemma bħala l-Parroċċa taż-Żejtun ideddikata lil Santa Katerina. Din il-knisja ma nbnietx f’daqqa. Żiedu fuqha matul iż-żminijiet skont il-ħtieġa. Bdiet bħala kappella żgħira biex isservi l-inħawi kollha tax-Xlokk: iż-Żejtun, Ħaż-Żabbar, Ħal-Għaxaq, Birzebbugia u Marsaxlokk. Meta mbagħad ġew il-Kavallieri, ftit ftit ġabu l-prosperità f’pajjiżna billi kienu jħaddmu n-nies u billi kienu jieħdu ħsieb is-sanità u s-saħħa tal-poplu Malti. Għalhekk il-popolazzjoni bdiet tikber u kulħadd bena l-parroċċa tiegħu. Fl-istess ħin, il-knisja ta’ San Girgor bdiet titkabbar ukoll. Fl-1545 il-Konċilju ta’ Trento ordna illi l-knejjes Insara kellu jkollhom il-forma ta’ salib ruman u hekk il-knisja ta’ San Girgor ħadet il-forma kif nafuha illum.

L-arkitettura tal-knisja tirrifletti ż-żminijiet differenti li nbniet fihom. Il-koppla ta’ San Girgor hija fost l-aktar koppli antiki li jeżistu fil-knejjes Maltin. Aspett sabiħ ħafna, stil romanesk, jidher fil-ħnejjiet ġejjin daqsejn għall-ponta bix-xorok iduru magħhom. Il-kappelluni bi stil gotiku bil-bsaten telgħin mill-art li jaqsmu s-saqaf min-naħa għall-oħra f’erbgħa biċċiet, huma bellezza. Fl-artal maġġur u fl-artali l-oħra ta’ San Girgor u tal-Karmnu insibu stil Barokk li kien popolari ħafna fi żmien il-Kavallieri. Il-ħlewwa tal-portiku rumanesk tikkuntrasta bil-kbir mal-binja massiċċa ta’ wara li tagħti d-dehra ta’ fortizza. Għalkemm din il-knisja qatt ma kienet fortizza, hija serviet ta’ ħolqa importanti fid-difiża ta’ Malta billi kienet tintuża’ bħala post ta’ osservazzjoni mis-suldati tad-Dejma. Il-knisja ta’ San Girgor damet isservi ta’ knisja parrokkjali mat-300 sena, bejn wieħed u ieħor sal-1708, meta mbagħad kien hemm il-parroċċa l-ġdida. Għamlet żmien mitluqa, tant li l-Isqof Davide Cocco Palmieri ried iwaqqagħha biex jieħu l-ġebel tagħha. Fortunatament l-ordni tiegħu ma ngħatatx widen. Aktar tadd il-knisja għamlet żmien isservi bħala post fejn is-sajjieda kienu jerfgħu x-xbieki tagħhom u wkoll fejn il-knisja parrokkjali kienet terfa’ xi statwi. Fis-snin meta l-Maltin qamu kontra l-Franċiżi, din il-knisja serviet ukoll ta’ sptar peress li dak li kien hemm fil-belt Valletta kien f’idejn il-Franċiżi nfushom. Fl-aħħar gwerra, il-knisja serviet ukoll bħala post ta’ rifuġju għal dawk l-għadd ta’ familji li ħarbu mill-Kottonera. Jien niftakru ċar dak iż-żmien. Minn xi għaxart elef ruħ, fiż-Żejtun konna noqogħdu sittax-il elf. Kulħadd kien ġabar xi familja miegħu. Niftakar li missieri kien daħħal żewġ familji joqogħdu magħna. Uħud bdew joqogħdu fil-każini, oħrajn fid-Domus u l-bqija proprju f’din il-knisja. Niftakar lil Knisja ta’ San Girgor maqsuma bil-lożor. Familja kienet toqgħod ġo kaxxa mdawwra bi tlett lożor! Ta’ min jgħid li din il-knisja fi żmien l-assedju l-kbir, kienet intużat ukoll kontra l-Maltin stess meta din ġiet maħtufa mit-Torok li kienu ħadu taħt idejhom dawk l-inħawi.

X’tgħidilna dwar il-passaġġi sigrieti li hemm ġewwa din il-knisja?

Meta kont tifel jien, kien hemm l-għidut illi madwar il-koppla tal-Knisja ta’ San Girgor, kien hemm passaġġi sigrieti li fihom kien hemm midfunin xi nies li kienu qatlu t-Torok u ħallewhom hemm. Kien jingħad illi darba minnhom, it-Torok kienu laħqu telgħu sewwa lejn iż-Żejtun sakemm il-Maltin indunaw bihom. Min seta’, telaq kollox u ħarab lejn l-Imdina. Imma xi oħrajn, li kienu jafu bil-passaġġi sigrieti, telgħu jistaħbaw fihom bit-tama li joħorġu wara li jgħaddi kollox. Iżda ġara, li kif soltu kienu jagħmlu, dawn il-kursara daħlu wkoll fil-knisja u ndunaw bil-Maltin mistoħbija hemm fuq u mbarrawhom hemm. Meta ż-Żwieten l-oħra ġew lura, dawn kienu laħqu mietu u peress li kienu ilhom sewwa mejtin, l-iġsma ta’ dawn l-imsejkna tħallew hemm. Dari, dawn l-invażjonijiet f’dawk l-inħawi kienu spissi u sikwit kienu jħallu ħerba sħiħa warajhom. Kitba fuq pilastru ħdejn l-altar maġġur tfakkar kif f’wieħed minn dawn l-attakki li sar fl-1614, it-Torok għamlu ħsara konsiderevoli lil din il-knisja. Il-Misilmin kienu jisirqu kull ma jiġi għal idejhom u jkaxkru lin-nies tal-inħawi magħhom biex jeħduhom bħala skjavi. Kienu jiġu bix-xwieni mill-Afrika u l-ewwel ma kienu jsibu quddiemhom kienu l-bajjiet ta’ San Tumas, ta’ Wied il-Għajn, ta’ Birzebbugia u dik ta’ Marsaxlokk li kollha kienu faċli ħafna biex titla’ minnhom. Il-passaġġi sigrieti nbnew biex jintużaw bħala lok ta’osservazzjoni għal dawn is-sibbien ħalli minnhom jingħata l-allarm lill-bqija ta’ Malta. Il-passaġġi sigrieti kienu biss leġġenda sakemm darba minnhom fl-1969, is-sagristan tal-knisja, Ġan Marì Debono, kien qiegħed iħalleb il-bejt minħabba x-xita. Dan innota li kien hemm ġebla għolja li ma kienx jaf x’inhi u ddeċieda li jaqlagħha. Hekk kif fetagħha ra ħafna dlam u tħasseb hemmhekk fejn kien jiġi. Dak il-ħin stess, mar iġib xemgħa u niżel fl-ispiera mudlama. Hemmhekk isib tlett kuriduri u fihom kien hemm għadd ta’ skeletri mxerrda. Fil-ħitan, imbarrati bil-ġebel, instabu wkoll ħames fetħiet li tlieta minnhom kienu jagħtu fuq ir-Ramla ta’ San Tumas u Wied il-Għajn u t-tnejn l-oħra, fuq Marsaxlokk u Birżebbugia. Mal-iskeletri nstabu wkoll żewġ muniti żgħar, il-fdalijiet ta’ salib Biżantin u biċċa xibka li kienet tintlibes fuq is-sider taħt il-kurrazza.

X’importanza kienet ingħatat is-sejba ta’ dawn il-passaġġi sigrieti?

Uuu. X’agħa kienet qamet! Il-gazzetti faru kollha bl-aħbar u kienu għamlu propoganda kbira. Kien ħareġ illi l-leġġenda tal-passaġġi sigrieti kienet realtà imma li dawn ma kienux madwar il-koppla imma mibnija ġol-ħitan massiċċi tal-kappellun tal-lemin. Niftakar li kemm l-Isqof Gonzi u kif ukoll il-Gvernatur kienu żaru l-knisja u anki daħlu fil-passaġġi sigrieti, fost diffikultà kbira dak iż-żmien. L-istudjużi ippruvaw jiddataw l-għadam li nstabu. Imma dak iż-żmien ma setgħux joħorġu konklużjonijiet peress li ħareġ li l-fdalijiet kienu ilhom wisq esposti għall-arja. Id-dati fuq il-muniti ma kienux baqgħu jingħarfu. Imnaqqxa fid-daħla tal-passaġġi, instabet ukoll id-data 1909. Huwa evidenti li dawn il-passaġġi kienu diġà nstabu darb’oħra. Jista’ jkun li f’dak iż-żmien, meta ntlemħu l-iskeletri, beżgħu li setgħu kienu xi fdalijiet ta’ xi mejtin bil-pesta u l-passaġġi reġgħu ingħalqu minnufih.

X’ġara minn dawn l-iskeletri u x’inhi l-opinjoni tiegħek dwar din is-sejba?

L-iskeletri li nstabu fil-passaġġi sigrieti ġew impoġġija fuq in-naħa ta’ wara tat-tielet kuridur. Il-fdalijiet li nstabu magħhom qegħdin esposti kollha ġo kamra fil-knisja ta’ San Girgor stess. Nistqarr li lili din il-ġrajja tan-nies magħluqa hemm ġew mit-Torok, ma tantx tinżilli. Ma nistax nifhem kif fiż-żmien meta n-nies kienu jiġu ppersegwitati tant mit-Torok, ma ħadu xejn magħhom biex jiddefendu ruħhom. Ma nemminix dit-teorija u hemm oħrajn li jaħsbuha bħali. Diffiċli kif ma sibna kważi xejn li xejn mal-iskeletri. Jiena aktar naħseb illi l-passaġġi għamlu żmien jintużaw bħala ossarju u li dawk l-iskeletri tpoġġew hemmhekk biex jagħmlu spazju lil xi oħrajn li kienu jindifnu taħt il-qiegħa tal-knisja.

Innutajt li mal-ħitan tal-Knisja ta’ San Girgor hemm ukoll għadd ta’ graffiti b’dati antiki magħhom. X’tikkummenta?

Iva. Il-ħitan miżgħuda bihom għalkemm sfortunatament maż-żmien, dawn qed jintilfu wieħed wieħed. Graffiti partikolari huma dawk tal-istilla ta’ David maqsumha bi vleġġa. Donnu kien hemm xi moviment anti-semitiku kontra l-Lhud. Irridu niftakru li fiż-żminijiet tan-nofs, il-Lhud kienu jiġu ppersegwitati ħafna mill-Insara. Hemm ukoll numru ta’ graffiti ta’ xwieni b’dati li jmorru lura għas-sbatax-il seklu. Dawn kienu jkunu wegħdi li kienu jagħmlu s-sajjieda meta kienu jeħilsu minn xi għawġ fuq il-baħar. Dawk is-sajjieda li ma kienx ikollhom flus biżżejjed biex jagħtu xi għotja lill-knisja, kienu minflok jonqxu x-xwieni tagħhom fuq wiċċ il-knisja bħala devozzjoni.

Il-Knisja ta’ San Girgor hija teżor storiku. Taħseb li hija rikonoxxuta biżżejjed u li qed tingħata l-protezzjoni li jixirqilha?

Daqs tlett snin ilu sar restawr tajjeb ħafna lil din il-knisja u nħossni kuntent ħafna bix-xogħol li sar. Taf x’nixtieq? Li jiġi rranġat iz-zuntier li hemm madwarha. Il-ġebel ittiekel ħafna, tant li ġie perikoluż immens biex timxi fuqu speċjalment meta jkun imxarrab.

Il-purċissjoni ta’ San Girgor flimkien mal-istorja antika tal-knisja innifisha huma wirt storiku tagħna l-Maltin kollha. Imma llum din il-purċissjoni temmen li għadha sinjal ta’ fidi jew tradizzjoni?

Illum kollox sar jieħu l-forma ta’ spettaklu u kollox jiġi ridott f’xalata. Naħseb li ftit huma dawk li għadhom iqisu din il-purċissjoni bħala xi mezz ta’ penitenza jew ta’ talb. Fil-fatt il-Knisja stess ma tantx għadha tagħfas ħafna fuq purċissjonijiet u ċelebrazzjonijiet bħal dawn. Jiena stess, illum sirt nemmen illi jekk irrid nitlob sewwa, aħjar ninġabar f’post għall-kwiet milli nieħu sehem f’purċissjoni bħal din. Iż-żminijiet jinbidlu.

Allura taħseb li m’għadx fadal aktar skop li tibqa’ ssir il-purċissjoni ta’ San Girgor?

Le. Mhux qed ngħid hekk. Wegħda solenni hija wegħda. U jiena nemmen li din il-purċissjoni għandha tibqa’ ssir għax hija wegħda li l-poplu għamel ma’ Alla. Wegħda għandha tinżamm għal dejjem.

(Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tat-12 t’April 2009)

Share on Facebook

2009.04.12 / 1 response / Category: Torca - Perspettivi