Archive for the ‘Torca – Perspettivi’ Category

  • The power and the story

    Grand Master Fra’ Alof de Wignacourt (Photo Credit - PHGCOM at Les Invalides)Grand Master Fra’ Alof de Wignacourt (Photo Credit - Heritage Malta)

     

    [#Beginning of Shooting Data Section]
Nikon D2Xs
2009/03/18 11:42:20
RAW (12-bit)
Image Size: Large (4288 x 2848)
Color
Lens: 24-120 mm F/3.5-5.6 D
Focal Length: 38 mm
Exposure Mode: Manual
Metering Mode: Multi-Pattern
8 s - F/16
Exposure Comp.: 0 EV
Sensitivity: ISO 100
Optimize Image:
White Balance: Auto
Focus Mode: AF-S
VR Control: OFF
Long Exposure NR: ON
High ISO NR: Off
Color Mode: Mode I (Adobe RGB)
Tone Comp.: Auto
Hue Adjustment: 0°
Saturation: Normal
Sharpening: Normal
Image Authentication: OFF
Image Comment:                                     
[#End of Shooting Data Section]
[#Beginning of Shooting Data Section]
Nikon D2Xs
2009/03/18 09:56:34.7
RAW (12-bit)
Image Size: Large (4288 x 2848)
Color
Lens: 24-120 mm F/3.5-5.6 D
Focal Length: 38 mm
Exposure Mode: Manual
Metering Mode: Multi-Pattern
30 s - F/6.3
Exposure Comp.: 0 EV
Sensitivity: ISO 100
Optimize Image:
White Balance: Auto
Focus Mode: AF-S
VR Control: OFF
Long Exposure NR: ON
High ISO NR: Off
Color Mode: Mode I (Adobe RGB)
Tone Comp.: Auto
Hue Adjustment: 0°
Saturation: Normal
Sharpening: Normal
Image Authentication: OFF
Image Comment:                                     
[#End of Shooting Data Section]

    If only paintings could talk, who knows what they would disclose?

    Well, during a visit to the National Museum of Fine Arts, in Valletta, Principal Curator, Sandro Debono, revealed to me that though these works of art might appear to be silent, in reality they do possess the ability to communicate with us, and sometimes even more than we could possibly expect.

    Being no art specialist, had I strolled around this museum by myself, I would have lost much of the inaudible discourse which emanated from these paintings. However, through Sandro’s guidance, I was enabled to listen to the soundless utterings that were emitted by the painters’ skilled brush strokes. The truth was is in the detail and in the knowledge of the social history pertaining to the period being illustrated.

    “These elements will be featuring in the new concept of MUŻA, as this museum shall become known once it is relocated to its new site in Valletta. Indeed, the primary mission of this museum will be that of communicating and reaching out to a broader and more varied audience base. As I will show you today, MUŻA visitors will not only be invited to appreciate the artists’ works and their artistic merits but also to discover the stories behind each illustration,” explained Sandro as he introduced me to some of the artworks of his museum.

    We decided to focus on the portraits of some of the French Grand Masters of the Order of St John in Malta. At first glance, all the paintings looked like standard images to me but then Sandro started to point out the deliberate clues which openly manifested the purposeful messages and meanings that were originally intended to reach the viewers. Though nowadays, many of these connotations have to be identified for the public, undoubtedly the people at the time would have recognized clearly what was being proclaimed…

    The first portrait flaunted the exuberant richness of Grand Master Fra’ Alof de Wignacourt (1601 – 1622) as he is pictured standing proudly in his new parade armour which was fully embellished with gold. It is not difficult to understand the awe that such armour would have created during his time. Shining brightly under the strong sun of a beautiful morning, Alof de Wignacourt would have looked like an ethereal vision; a magnificent prince of godly status. Even today, this armour is regarded as a spectacular ‘show-piece’ in the collection of the Palace Armoury.

    In fact, this painting was intended to convey a sense of utter power in order to bolster even more this influential man’s reputation. He had been the one who paid from his own pockets for the construction of St Thomas tower in Marsascala, St Lucian tower in Marsaxlokk, Wignacourt tower in St Paul’s Bay, and the Wignacourt aqueduct in Attard. He had fought many battles, including those of the Great Siege of Malta in 1565 and in the Battle of Lepanto in 1571 wherein the Christians emerged victorious. With the baton held firmly in his right hand, Alof de Wignacourt reminds the people that he is in command, whereas his thoughtful and firm gaze, sharply captured by the still unknown artist, gives out the feeling that he is already pondering another mission and that more is yet to come.

    Interestingly, although the next portrait which I visited reproduced the image of another Grand Master who happened to be the nephew of Grand Master Fra’ Alof de Wignacourt, the contrasting reflections between the two could not be any more different. For the portrait of Grand Master Fra’ Adrien de Wignacourt (1690 – 1697), also rendered by an unknown artist, relates the presence of a humble-looking old man with a wise look which seems to recall all the experiences that he had lived through. His grey hair is combed back to reveal a shriveled face which clearly betrays the age of this man. There are no impressive decorations on his black austere clothes except for the eight pointed white cross of the Order.

    Fra’ Adrien de Wignacourt was the one who had established a relief fund for widows and orphans in Malta, after their husbands and fathers had lost their lives during wars against the Turks. He had also been the considerate Grand master who had provided the Maltese people with abundant supplies after the islands were hit by an earthquake in 1693. And in this sensible portrait he seems to have simply wanted the viewers to meet the real man in him.

    This perception changes completely during the rule of Grand Master Fra’ Emmanuel Pinto de Fonseca (1741 – 1773). In fact, his portrait shows a defiant and proud man with a bold look in his eyes which manifest a very direct statement – I am the one in power! He wears an elegant wig according to the highest fashion of the time and he elaborates the standard black clothes of the Order, by wearing fine lace and ermine decorations that were usually worn by kings.

    He lived at a time when the sovereignty of the Order was being challenged by the Kingdom of the Two Sicilies, but he was adamant that nobody had the right to interfere with their regulations. To confirm his determination, he introduced the symbol of the closed crown which symbolized supremacy and in this portrait he is seen holding firmly onto it. A curtain of flowing red silk painted in the background augments the sense of power, and though the Grand Master’s left hand is open and welcoming, no one could be fooled by this gesture. For this painting, elegantly finished by renowned artist, Antoine de Favray (1706 – 1798) has no other message to convey but Pinto`s great personal ambitions for authority, pageantry, pomp and splendour, which attitude eventually left the Order in great financial troubles.

    This short tour ended in front of the huge painting which presents a full length portrait of Grand Master Fra’ Emmanuel de Rohan-Polduc (1775 – 1797). Again, though only a few years have passed from Pinto’s rule, a considerable difference can be observed between the portrayals of the two Grand Masters. Indeed, Pinto’s ermine decorations are gone and though De Rohan is depicted by artist De Favray in an authoritative stance, his clothes have resumed the standard somber black uniform with the white eight-pointed cross of the Order. The Grand Master is also wearing a different kind of wig, indicating that the fashion had changed. Yet this is only one little detail in a comprehensive painting which is full of conspicuous hints that are acutely marking a considerable transition that is taking place within the Order.

    In fact, in this portrait, the Grand Master is not standing alone like the previous Grand Masters had done, and though his left hand rests on an elevated throne, he is stepping on the same ground as his pages. Curiously, though one of the pages is humbly receiving De Rohan’s hat, another three pages standing in the background, seem to be completely absorbed in a discussion, totally ignoring the presence of their leader. Even the crown has been moved at the back of this illustration, appearing as if it is only there as an incidental decoration. A red silk curtain is once again present, but this time, it is withdrawn further up in order to reveal the crowd standing outside and cheering at the election of the new Grand Master.

    Surely, this painting transmits a feeling of a more sympathetic Grand Master who is trying to get closer to the people. However, in reality De Rohan had no choice than to represent himself in this manner. One should remember that during this era, at the end of the 18th century, people were no longer content with the status quo, and in France there was a period of radical social and political upheaval. It would only take a few years more in order to reach the climax of the French revolution and some of the Grand Master’s relatives had already been decapitated and their lands confiscated. Indeed, De Rohan reigned up to 1797, only a year before his successor, Grand Master Fra’ Ferdinand von Hompesch zu Bolheim, together with all the members of his Order, had to leave our islands immediately once Napoleon Bonaparte disembarked in Malta with his French fleet.

     

    (This feature was published in MAN MATTERS Suppliment in the TIMES OF MALTA dated 14th June 2014)

    2014.06.14 / no responses / Category: Torca - Perspettivi

  • And the band played on.

    From left - Isaac Scicluna and Alexander Vella (Photo - Fiona Vella)Zejtun Band Club during its Annual Musical Program of 2013

    Isaac Scicluna playing for the first time with Zejtun Band ClubFrom left - Jane and Alexander  Vella donating the banderoles to Zejtun Band Club

    The crowds were cheering and clapping as the statue of their patron saint was brought out from the parish church in all its glory. Huge colourful flags that were adorning the roof tops of houses and band clubs rippled in the brilliant blue sky as the playful wind swooshed them around. Vibrant street decorations intensified the joyful feeling of the feast that was being celebrated. Yet certainly, this festive atmosphere would have been much more different were it not merrily animated by the effervescent music of the village band.

    It was during a surreal moment like this, back in November 1973, when Alexander Vella, together with his younger brother Raymond and their group of friends, decided that they wanted to play a more significant part in this spectacle, by joining Żejtun Band Club. Alexander, who was fifteen years at the time, remembers that his father was very pleased about this, since he had been forming part of this Society for quite some years. However, he was out rightly clear with his sons that if they wanted to succeed in this venture, they had to take things seriously by studying very hard.

    It was not difficult to be accepted within Żejtun Band Club since the primary aim of this Society which was founded in 1933, had always been that of giving an opportunity to anyone who wanted to learn to play brass or woodwind instruments. In fact, students were given free music lessons by professional teachers and maestros, and once they passed the theoretical sphere, they were even lent an instrument to play with. Eventually, the Society trusted that this standpoint would serve to gain new valid members which would enhance the reputation of its band.

    Certainly, from the very first lesson, Vella realized that this was not going to be an easy task. “You had to be really determined that you wanted to become a bandsman in order to stay because instead of the instrument that you thought that you were going to play, you found yourself confronted with a set of written musical notes which you had to learn by heart.”

    “I had never learnt music before and though my dad could teach me, he refused to do so, as he insisted that I should pay attention to what my teacher was telling me during the lessons. Indeed, after I failed to understand something during class, I only tried my luck two times with my father but on both occasions he reproached me and warned me not to waste my teacher’s time. After that, I never dared to ask him for any help again. ”

    Nonetheless the same disciplinary attitude was also present during class. “Our teacher, Edgar Lowell, was a great maestro but he was very strict. He expected students to attend regularly to music lessons and to be attentive. I recall clearly that during our first lesson, he held out his open hand in front of us and whilst he started to point out at it, he told us that God had given us five fingers with four spaces between each of them, so that we could be reminded that there were nine basic notes to remember.”

    “From then on, we were expected to strive hard on our own and to persevere to learn without asking for too much help. We had to learn to use our instinct and our ears in order to understand the correct music sounds and rhythms. One mistake during a lesson would have been enough for our teacher to send us back home to study properly until we learnt to keep up with the rest of the group. Praise was something unheard of and we would realize that we did our lesson well only when the teacher provided us with a new set of notes to try out. That was it!”

    Surely this is a far cry from how the Żejtun Band Club students are treated today. Isaac Scicluna, who is 11 years old, and presently the youngest bandsman of this Society, was attracted to join this group in the same manner as Alexander; that is during the feast of the village’s patron saint back in 2011. He also shared a similar family background in music, since his father, his grandfather and his great grandfather had all been keen players in bands. Like the elder bandsman, Isaac was confused at first when at just eight years of age, he discovered that he must learn to read the music notes and to study the theory before being able to play any instrument.

    However, the similarity between Vella and Scicluna ends there, since in the meantime, the perspective of our culture had changed from one based on discipline to one that is founded on a more supportive role. In fact, Isaac affirmed that both his parents and his teacher were always there to help him when he needed their assistance.

    “On the first day I was introduced to music notes and I started to learn their names, their type and their value,” Scicluna explained. “Then I was given a handout with written music notes and I was instructed to copy them and to study them. My father helped me to find my way until I was confident enough to continue alone. Yet in reality, even if you have the support, it depends very much on your ambition to learn in order to make it because lessons get tougher the more you get involved. Moreover, you need to manage your time well in order to coordinate both the studying relating to school and also to find time to dedicate to the band.”

    “Since I am left-handed, I had to train myself in order to get used to keep the beat with my right foot and to count the notes with my right hand in order to be uniform with the rest of the group. After some time, I was also requested to sing the notes so that my ears could become adjusted to the sound of the music in preparation for the instrument that I would play.”

    Whereas Vella spent more than three years studying the theoretical part, Scicluna was considered to be ready to start learning to play his instrument within a year and a half. On the other hand, when it came to the choice of the instrument, Alexander was recommended to play the saxophone due to his long stature, but he had insisted that he wanted to learn the clarinet like his father. Contrarily Isaac, who had originally longed to play the saxophone, had to accept to play the clarin, because his fingers were still too short for the saxophone and his lips were more suited for the other instrument.

    After four years of training, Vella started to play with Żejtun Band Club and soon he was also engaged to work with other bands too. Today, at the age of 53, he has an experience of 37 years with his village band and now he is able to play also a number of other instruments. In 2012, Vella and his wife Jane, donated a set of fifty velvet banderoles embroidered with gold in remembrance of their involvement within Żejtun Band Club, and in celebration of the 80th anniversary from its foundation.

    Meanwhile, year 2013 was of great significance to Scicluna and his family since he was officially introduced as the youngest bandsman in the Żejtun Band Club. Interestingly, this celebration was quite unusual as generally a new bandsman is admitted within the village band only during the celebrations of Good Friday. However, due to the sudden death of Fr Eric Overend, the Żejtun Parish Priest, many of the events had to be postponed to a later date and therefore Isaac had the opportunity to play for the first time during the Annual Musical program of 2013.

    Today, both Vella and Scicluna look forward to more years of service with Żejtun Band Club and though there is a wide difference in their age, the two bandsmen agree that they have in mind to keep on playing for as long as they can. At the moment, Isaac has only played with his club but he has already participated in some important functions such as during the funeral of the ex-minister Wistin Abela who passed away in January of this year.

    “A band’s role is mostly that of delighting the public with its music. Yet, there are also other occasions which are more sombre,” says Vella. “Although throughout the year I like to listen to funeral marches which the band plays during the Good Friday activities, when I find myself playing for a real funeral, I feel emotional. My sensitivity to such events became even more acute when our band played during my father’s funeral and it was then that I could clearly sense the pain and sadness coming from the different instruments. It resembled the symbolic cry of a society that was mourning the loss of one of its members.”

    Scicluna agrees.

    “I do feel awkward too when I play during a funeral but I am also aware that this is our way of showing respect. In the meantime, I look forward to brighten up the celebrations of the coming festive season.”

     

    (This article was published in the SUMMER FEST suppliment of the TIMES OF MALTA dated 11th June 2014)

    2014.06.12 / no responses / Category: Torca - Perspettivi

  • Ipitter bil-kliem u bil-kuluri

    Kilin (Mikiel Spiteri)Pittura ta' Kilin - 1

    Iz-Zmien Isajjar Il-BajtarTinsiex Publius Tinsiex

    Kultant tiltaqa’ ma’ ċertu kotba li jsaħħruk, mhux biss għat-tema li jkunu qed jitrattaw imma anki għall-preżentazzjoni insolita tagħhom u għall-istil ta’ kitba kreattiva li jkunu mogħnija bih. Niftakar li darba ġrali hekk meta fil-librerija tal-iskola primarja fejn kont nattendi, sibt il-kotba ta’ Kilin li kienu ddedikati lil diversi kappelli li jinsabu madwar il-gżejjer tagħna. Dlonk intlift inqalleb il-paġni ta’ dawn il-kotba ċkejknin li donnhom kienu maħduma apposta għal idejn it-tfal. L-immaġinazzjoni mill-ewwel ġriet bija hekk kif bdejt nosserva d-diżinji tal-kappelli u naqra l-informazzjoni dwarhom. Ma domtx naħsibha wisq biex issellift dawn il-kotba u ma qgħadtx bi kwieti qabel irnexxieli nikkonvinċi lil missieri biex kull nhar ta’ Ħadd jeħodni nfittex dawk il-binjiet antiki li kienu jissemmew fihom. Bla tlaqliq ta’ xejn nistqarr li kienu proprju dawn il-kotba li komplew ġibduni lejn il-kultura u lejn l-istorja ta’ pajjiżi.

    B’xorti tajba, diversi snin ilu, irnexxieli niltaqa’ ma’ Kilin waqt li kont qed naqra novella tiegħi fi programm tar-radju. Kien ħa gost ferm meta rani nħobb tant il-Malti u kien għamilli l-qalb u awgurali biex nibqa’ nikteb. Fl-2008, Kilin ħalliena fl-età ta’ 90 sena iżda jiena qatt ma nsejt la lilu u lanqas il-kotba tiegħu. Infatti, issa li għandi din is-sensiela, deherli li finalment kien wasal iż-żmien biex inroddlu ftit lura minn dak li tani. U għalhekk, għal dil-ġimgħa għażilt li niltaqa’ ma’ xi familjari u ħbieb tiegħu sabiex jirrakkuntawli min kien tassew Kilin?

    Kilin it-tfajjel

    Kilin twieled ir-Rabat fl-20 ta’ Awissu 1917. Ommu Anna u missieru Diegu Spiteri kienu għadhom kif tilfu lil binthom Salvina u għalhekk kienu qegħdin b’sebgħa għajnejn fuqu. Kien żmien meta t-trabi kienu jmutu f’qasir il-għomor u infatti mill-għaxart itfal ta’ din il-koppja, sebgħa biss salvaw. Iżda ġara li akkost din l-attenzjoni kollha, darba minnhom Kilin ħa xemxata kbira u kien għoddu telaq għand Alla wkoll. Għalhekk ommu ġriet lejn il-knisja u għamlet wegħda u meta rat li binha baqa’ ħaj, kull nhar ta’ Tlieta bdiet tlibbsu ta’ patri skont l-użanza ta’ dak il-perjodu.

    Ismu proprju kien Mikiel Spiteri iżda ommu kienet issejjaħlu Kelinu. U minn hemm tnissel l-isem ‘Kilin’.

    Kilin l-istudent

    Kilin mill-ewwel deher li kien se jipprometti fl-iskola għax kien tifel li kellu interess f’kollox u kien determinat li ried jirnexxi. Ħutu sikwit kienu jirrakkuntaw li Kilin kien ikun dejjem għaddej b’xi ktieb f’idejh u bil-lejl kien jibqa’ jistudja fid-dawl tal-lampa. Anki t-tabib tal-familja kien innota li t-tifel kellu potenzjal, tant li kien irrakkomanda lil ommu biex jieħdu ħsieb l-edukazzjoni tiegħu aktar fil-fond. Imma l-familja ma tantx kellha flus u mn’Alla li kien hemm zijuh Pawlu li tah daqqa t’id sabiex ikompli jistudja.

    Xorta waħda, Kilin ma baqax idejh fuq żaqqu. Huwa għen lilu nnifsu billi stinka kemm felaħ biex rebaħ premju wara l-ieħor u b’hekk huwa xtara l-kotba li kellu bżonn għall-iskola. Xi ftit tas-snin wara, hu saħansitra rnexxielu jirbaħ scholarship biex jidħol il-Liċeo. F’moħħu kellu diġà ppjanat li ried jidħol l-Università biex jieħu l-kors ta’ perit. Imma meta pajjiżna daħal fil-gwerra, il-pjanijiet kollha tiegħu sfaxxaw fix-xejn.

    Kilin ir-raġel u l-missier

    Biex ma jħossux bħala piż fuq il-familja, Kilin ħabrek biex sab xogħol mal-gvern. Imma sfortunatament, maċ-ċivil, huwa qatt ma ħassu apprezzat biżżejjed għax spiss kien jara li kien qed jinqabeż meta jiġi għall-promozzjonijiet. Infatti, mhux darba u tnejn li ġieli beka d-dar, tant kemm kien ikun iddispjaċut.

    Imma għallinqas Kilin sab xortih fl-imħabba għax ma damx ma tgħarras lil Ġuża li kienet tfajla ħelwa u grazzjuża ferm. Iżżewwġu fil-gwerra u naturalment ma setgħux jonqsu r-rakkonti mhux tas-soltu dwar dan il-perjodu. Fil-fatt il-libsa tal-magħmudija ta’ l-ewwel wild tagħhom kienet saret mis-satin ta’ paraxut tal-għadu li kien inġabar mill-Maltin.

    Sfortunatament, dan l-ewwel wild li kien jismu Joe, miet meta kien għadu tarbija u dan il-fatt ħalla niket kbir f’qalb il-ġenituri tiegħu. Imma, aqraw x’kiteb Kilin stess dwar dan il-mument imqanqal fil-ktieb awtobijografiku tiegħu ‘Iż-żmien isajjar il-bajtar’:

    “Miet wara li tawh xi aċċessjonijiet. Aħjar waqgħet bomba u radmitni. F’sidri kelli ħofra. Qisu xi ħadd daħħal idu u qalgħali qalbi. Il-Ħadd 29 keffnuh f’libsa twila. Aktar minn qatt qabel kien qisu pupu. Ftakart li lanqas ritratt tiegħu ma kellna. Biex neħodlu wieħed ma kellix. Qbadt karta u lapes u pinġejtu. Il-karta erfajtha fil-Bibbja.”

    Wara l-ewwel wild, Kilin kellu sebgħat itfal oħra: Victor, Maria, Dora, Anna, Cecilia, u t-tewmin Agatha u Rosalie. Kienu l-mimmi t’għajnejh u spiss kien iħobb joħroġhom fil-beraħ tal-kampanja. Uliedu jiftakruh bħala missier ċajtier, anki jekk forsi bixrietu kienet tidher pjuttost serja. Madanakollu kien hemm il-lat rett tiegħu wkoll, fosthom meta kien iqassmilhom id-dmirijiet u kien jesiġi li jobduhom.

    Kilin il-kittieb

    Kilin stess jistqarr li hu qatt ma basar li għad isir awtur. Però l-Malti minn dejjem kien iħobbu, anki jekk tgħallmu wara li ħareġ mill-iskola minħabba li fi tfulitu din il-lingwa ma tantx kienet apprezzata. Mhux darba u tnejn li Kilin kiteb fil-ġurnali biex jikkummenta dwar xi żbalji fil-Malti li jkun għamel xi ġurnalist. Kien jinkwieta meta kien jara l-Maltin jitkellmu b’lingwa mgħaffġa bejn l-Ingliż u l-Malti u spiss kien jitħasseb li għad nitilfu l-lingwa Maltija darba għal dejjem. Din is-sitwazzjoni qanqlet lil Kilin biex jibda jikteb bil-Malti u l-ewwel xogħolijiet tiegħu letterarji kienu poeżiji miġbura fil-kotba: ‘Burdati’ u ‘Burdati 71’.

    Iżda kien hemm rabja oħra li mbuttatu biex joħroġ l-ewwel kollezzjoni ta’ esejs li ġew ippubblikati fil-ktieb ‘Tlikki Tlikki ma’ Wenzu’. Din id-darba din id-dagħdigħa tnisslet mir-rovina li kien qed jinnota sseħħ fl-ambjent ta’ pajjiżna waqt li hu kien joħroġ mal-familja fil-kampanja. Bi skuża ta’ Wenzu, li kien ir-radju li kien jieħu tassew miegħu waqt dawn il-ħarġiet, Kilin esprima s-sogħba tiegħu għall-qerda tal-ambjent. U b’kitbietu, huwa beda jxenxel l-ewwel għeruq li finalment qajjmu kuxjenza dwar dan l-aspett f’pajjiżna. Dan il-ktieb kien mar tajjeb mal-qarrejja u għalhekk Kilin kiteb ukoll il-kotba: ‘Hawn Aħna Wenz’, u ‘Kif Għedtlek Wenz’.

    Aneddotu ħelu li għandu x’jaqsam ma’ din il-parti tal-istorja ta’ Kilin huwa li dan ir-radju, li semmieh Wenzu, huwa kien rebħu minn xi lotterija. Kien għal qalbu wisq u kien jieħdu miegħu kullimkien. Imma darba minnhom ħallih fil-karozza ta’ waħda minn uliedu u serquhulu! Kilin tant ħadha bi kbira li kien kiteb ittra fil-gazzetta biex min ħadulu, jirritornahulu lura minħabba l-valur sentimentali li kellu. Imma t-talba tiegħu waqgħet fuq widnejn torox u Wenzu qatt ma ġie lura.

    Fl-1973 Kilin rebaħ il-Premju Rothmans għal-Letteratura bid-dramm ‘Bl-Irġulija u bl-Onestà’ u fl-1981 hu rebaħ it-tieni premju fil-Konkors Buġelli bir-rumanz ‘Tmint Ijiem fi Dragunara’. Fost ix-xogħolijiet l-oħra tiegħu nsibu r-rumanzi ‘L-Għafrid’, ‘It-Tapit Imsaħħar’, u ‘Tinsiex, Publius, Tinsiex!’.

    Ċertament wieħed mill-aktar xogħolijiet popolari ta’ Kilin kien ‘L-Għajn ta’ San Bastjan’ fejn l-awtur għażel li jirrakkonta l-ġrajjiet personali tiegħu msensla flimkien mal-istorja ta’ pajjiżna. Dan kien segwit bil-kotba ‘Fuq il-Għajn ta’ San Bastjan’ u ‘Iż-Żmien Isajjar Il-Bajtar’ fejn bl-istil partikolari tiegħu, Kilin imur lura fiż-żmien u jikteb qisu qiegħed jgħix il-mumenti dak il-ħin stess. B’hekk wieħed isib ruħu affaxxinat jaqra dawn ir-rakkonti li apparti li jitfgħu dawl fuq ħajjet l-awtur, huma jagħtu wkoll stampa ċara ta’ dak li seħħ f’pajjiżna matul dawk is-snin.

    ‘Kappelli u Knejjes Żgħar’, ‘Djar is-Sultana’, ‘Nistqarr’ u ‘Osanna’ kienu l-kotba li jien kont tant apprezzajt meta kont daqsxejn ta’ studenta u anki aktar il-quddiem. Iżda dawn ma kienux għoġbu lili biss għax fir-realtà tant marru tajjeb li nbiegħu kollha! Aktar tard, dawn il-kotba ġew anki maqluba għall-Ingliż taħt l-ismijiet ‘A Maltese Mosaic’, ‘A Hundred Wayside Chapels of Malta and Gozo’ u ‘Wayside Chapels’, sabiex b’hekk anki t-turisti li jiġu jżuru l-gżejjer tagħna, jkunu jistgħu jużaw dawn il-kitbiet sabiex bihom imorru jħufu u jiskopru l-inħawi sbieħ li għandna f’pajjiżna.

    Apparti l-imħabba li kellu għal-lingwa Maltija, Kilin kien japprezza ħafna wkoll l-ilsna barranin. Infatti huwa kien wieħed mill-fundaturi tal-Hispanic Circle f’Malta u għal xi żmien kien jaħdem ukoll bħala traduttur. Fosthom huwa ttraduċa l-ktieb ‘L-Alla li ma Nemminx Fih’ mill-Ispanjol għall-Malti.

    Kilin l-artist

    Bosta mill-ħbieb ta’ Kilin kienu jirreferu għalih bħala “artist li jpitter bil-kliem u bil-kuluri”. Dan għaliex huwa kellu mħabba kbira lejn l-arti u jdejh kienu jiekluh biex ipinġi. Infatti fi wħud mill-kotba tiegħu, fosthom f’dawk tal-kappelli, il-qarrejja jistgħu jhedew ukoll bid-diżinji li huwa għamel sabiex jibni stampa aktar ċara tas-suġġett li kien qed jitkellem dwaru.

    Intant, waqt dawn l-intervisti, kelli l-opportunità li nara għadd ta’ xogħolijiet oħra artistiċi ta’ Kilin li bosta minnhom kienu juru xenarji maħduma bl-akkwarelli. Illustrazzjonijiet oħra kienu juru lil xi membri tal-familja tiegħu, fosthom wieħed t’ommu, li skont Kilin kien l-uniku xbieha li ġietu tajba.

    Kilin u l-mużika

    Min jaf kemm il-darba kont kantajtha d-diska tal-Greenfields ‘Il-Vapur tal-Art’. Imma żgur li qatt ma bsart li l-kliem tagħha kien kitbu Kilin!

    “Ejja mmorru nduru dawra, mill-Imdina bil-vapur,

    Ċiki ċiki ċi, ċiki ċiki ċu,

    Ħuuuu, ħuuuu, Ċiki ċiki ċu….”

    Joe u Carmen Tanti tal-Greenfields qaluli li dak iż-żmien huma kienu qed jippjanaw biex jibdew ikantaw fil-qasam tal-folk Malti u Kilin kien ippreżentalhom il-kliem ta’ din il-kanzunetta li ma damitx ma qabdet u għamlet suċċess u sa llum in-nies għadhom jitolbuhom biex ikantawha.

    Permezz ta’ wliedu Rosalie, Dora u Cecilia sirt naf li missierhom kellu l-mużika ħafna għal qalbu u kien jaf idoqq ukoll xi strumenti, fosthom il-mandolina u t-tanbur. Min jaf kemm il-darba kien itellagħhom fuq il-bejt u kienu joqogħdu jdoqqu hemm. U meta kien jidlam, kienu jimteddu jħarsu ‘l fuq lejn il-kwiekeb sbieħ u Kilin kien jintefa’ jsebbaħ dak il-mument permezz ta’ tiżwieqa tal-kanzunetta ‘Turna a Suriento’ fuq il-mandolina.

    Kilin u r-reliġjon u l-aħħar ktieb tiegħu

    Għal Kilin, ir-reliġjon kien parti sinifikanti minn ħajtu u f’dak kollu li jagħmel, hu kien joqgħod attent li jgħix ta’ Nisrani. Din il-passjoni tiegħu lejn ir-reliġjon huwa esprimiha fl-aħħar ktieb li ppubblika ‘Tinsiex Publius Tinsiex’, li huwa rumanz ambjentat fil-perjodu storiku ta’ żmien il-miġja ta’ San Pawl fil-gżejjer tagħna. Fih Kilin iqanqal għadd ta’ mistoqsijiet filosofiċi, fosthom dik dwar is-sinifikat tal-mewt fil-ħajja tal-bniedem. Fatt kurjuż huwa li meta darba minnhom ġurnalist staqsa lil Kilin x’kien jaħseb dwar l-aspett tal-mewt, hu wieġeb hekk: “Fejn tidħol il-mewt, Alla huwa bħal dak il-pittur li jċarrat pittura…”

    Dan il-ktieb kien ħafna għal qalb Kilin u fil-fatt kien iddiżappunta ruħu mhux ħażin meta huwa ħass li ma kienx ngħata l-importanza li kienet tixraqlu meta huwa ppreżentah għall-Premju tal-Ktieb. Madanakollu, dan ma żammux milli jibda jittraduċi l-ktieb għall-Ingliż, anki sabiex jilħaq bih pubbliku aktar wiesgħa. Iżda Kilin ma laħaqx lesta dan il-proġett, għax meta kien għad fadallu biss l-aħħar żewġ kapitli, ix-xemgħa tiegħu ntfiet, u ħalliena. Però dan ma kienx ifisser li spiċċa kollox. Anzi!

    Għaddew sitt snin sakemm waħda minn uliedu, Cecilia Testa, kompliet it-traduzzjoni li kien għad fadal, filwaqt li bintu l-oħra, Rosalie Caruana, irnexxielha ssib il-pubblikatur u l-fondi biex dan il-proġett ta’ missierhom jitwettaq. Infatti, dan il-ktieb wasal biex jiġi ppubblikat bl-isem ta’ ‘The Island was called Melite’ wara li finalment Rosalie rċeviet l-għajnuna ta’ €1000 mill-Good Causes Fund. Ta’ min isemmi li hekk kif joħroġ dan il-ktieb ta’ Kilin għall-bejgħ, il-flus kollha li se jinġabru, se jmorru kollha għad-Dar tal-Provvidenza, is-Siġġiewi.

    Unuri

    Il-fama ta’ Kilin bħala wieħed mill-aqwa awturi li kellna f’pajjiżna hija magħrufa sewwa. Fost l-unuri li rċieva, fis-sena 2000, huwa ngħata l-Midalja Għall-Qadi tar-Repubblika, filwaqt li fl-2007 Kilin ġie assenjat premju speċjali mill-Kunsill Nazzjonali tal-Ktieb li kienet segwita minn ovazzjoni kbira minn sħabu. Riċentement, issemmiet ukoll triq għalih fir-Rabat – Triq Kilin (Mikiel Spiteri) Kittieb: 1917 – 2008.

    Iżda ċertament, l-aktar mument mistenni minn dawk kollha li jgħożżu t-tifkira tiegħu, huwa t-twaqqif ta’ bust iddedikat lil Kilin sabiex bih huwa jibqa’ mfakkar għall-posterità. Rosalie Caruana, li ħadmet bis-sħiħ biex din il-ħolma ssir realtà, infurmatni li għadha kif irċeviet il-konferma mill-Kunsill Lokali tar-Rabat li kien inħareġ il-permess biex dan il-bust ta’ missierha jitpoġġa fi Triq il-Kulleġġ, faċċata tal-funtana li tinsab ħdejn l-iskola Primarja tar-Rabat. Jonqos biss li jinstabu xi sponsors sabiex jgħinu fl-ispiża tax-xogħol involut biex jinħadem dan il-bust, ħalli dan il-personaġġ li tant ikkontribwixxa għall-pajjiżna, finalment isib ruħu biswit l-istudenti li hu tant kien iħobb u li min jaf kemm żar il-klassijiet tagħhom sabiex jinkoraġġihom iħobbu l-kitba u b’mod speċjali l-Malti.

    (Dan l-artiklu ġie ppubblikat fis-sensiela KOBOR IL-MALTI (6 parti) fit-TORĊA tat-8 ta’ Ġunju 2014)

    2014.06.10 / no responses / Category: Torca - Perspettivi

  • L-istorja marittima Maltija

    Joseph Muscat (it-tielet mill-lemin) waqt id-donazzjoni tieghu tal-graffiti lil Heritage Malta (Ritratt Hajr - Heritage Malta)Graffiti marittimi Maltin (Ritratt Hajr - Heritage Malta)

    Mudell kbir ta' vaxxell tat-tielet klassi ta' nofs is-seklu 18 li gie restawrat minn Joseph MuscatKarrakka tal-15 il-seklu (disinn ta' Joseph Muscat)

    Ma’ dawk li jinteressaw ruħhom fil-qasam marittimu Malti, żgur li l-espert ewlieni tal-istorja marittima Maltija, Joseph Muscat, m’għandu bżonn ta’ l-ebda introduzzjoni. Infatti, kienu bosta dawk li ssuġġerewli biex niltaqa’ miegħu ħalli nsir naf aktar dwar ir-riċerka u x-xogħol siewi li huwa għamel. Ħafna rreferew għalih bħala enċiklopedija ħajja dwar l-aspett marittimu, imma meta jiena kkuntattjajtu u tarraftlu dan, minn fuq it-telefon smajtu jidħak u jgħidli li kienu qed jesaġeraw. Ftehemna biex niltaqgħu dil-ġimgħa ħalli nara ftit min kien dan l-individwu u x’kien il-kontribut li huwa ħalla lil pajjiżna. U eventwalment ikkonfermajt li dawk li kienu kellmuni dwaru, ma tantx kienu marru ‘l bogħod fit-tixbieħa tagħhom.

    Iltqajt ma’ Joseph Muscat ġewwa Dar il-Ħanin Samaritan li tinsab f’Santa Venera, fejn huwa jgħix flimkien ma’ sħabu l-oħra anzjani membri tal-Museum. Issa li huwa jgħodd id-79 sena, wara snin twal ta’ attività jaħdem bħala għalliem, soċju tal-Museum, konsulent marittimu, restawratur, mużiċist, presepista, u kittieb, wasal ukoll iż-żmien li jistrieħ u jgawdi ftit is-serenità li toffri din il-fażi tal-ħajja. Madanakollu, meta tkun għext ħajja tant attiva, mhux la kemm taqta’, u infatti Joseph għadu għaddej, anki jekk forsi b’ritmu aktar kawt, billi jagħti daqqa t’id lil xi sudenti jew riċerkaturi li jkollhom bżonn xi informazzjoni dwar il-qasam marittimu.

    Is-sengħa ta’ mastrudaxxa

    Għal diversi snin, Joseph ħadem bħala għalliem. Imma minn ċkunitu, huwa kien laħaq tħabbeb mas-sengħa tal-mudelli tad-dgħajjes u dan finalment wassal għall-bidla sostanzjali fil-karriera tiegħu. Kien missieru, li kien jaħdem bħala mastrudaxxa speċjalizzat fl-interzjar ta’ mobbli antika, li bdielu t-triq lejn destinu. Kien jieħdu miegħu kullimkien u t-tifel erħielu josserva u jitrawwem minn għandu.

    L-interess għall-istorja marittima Maltija

    Madanakollu, skont Joseph, kien il-ktieb ‘Raġel Bil-Għaqal’ ta’ Ġużè Galea li qanqallu l-passjoni għall-istorja marittima Maltija, hekk kif dan l-awtur, fl-isfond tar-rakkont tiegħu, inkluda numru ta’ opri tal-baħar differenti u ġrajjiet dwar briganti u skjavi. Ta’ tfajjel li kien, dan it-tagħrif kien biżżejjed biex xgħellu n-niċċa tal-immaġinazzjoni tiegħu u Joseph ma damx ma beda jesprimi din il-ħeġġa billi ntefa’ jaħdem salt mudelli ċkejknin tad-dgħajjes maħdumin mill-injam sabiex ibiegħhom lil sħabu tal-iskola. Il-flus f’idejh bdew jogħġbuh u huwa kompla jiżviluppa dan it-talent tiegħu. U hekk kif ħaġa ġġib lill-oħra u s-snin bdew igerrbu, Joseph sab ruħu dejjem aktar għatxan għal iżjed tagħrif tant li eventwalment, huwa daħal b’ruħu u b’ġismu jfittex u jirriċerka sabiex jiskopri u jgħaqqad flimkien l-istorja marittima ta’ pajjiżu.

    Il-mudelli antiki tal-bastimenti ta’ żmien l-Ordni ta’ San Ġwann

    Ta’ 18 il-sena, Joseph kien diġà jaħdem bħala skrivan mal-R.A.F fejn hu kellu r-responsabbiltà li jirrestawra l-mudelli antiki tal-bastimenti ta’ żmien l-Ordni ta’ San Ġwann li kien hemm ġol-Mużew Nazzjonali. Iżda hawnhekk ta’ min isemmi li apparti s-sengħa ta’ mastrudaxxa li huwa kellu, biex jagħmel xogħolu sewwa, Joseph kellu jiddedika wkoll diversi siegħat ta’ riċerka dwar dawn il-bastimenti minħabba li f’dak il-perjodu, ftit li xejn kien hemm kotba ppubblikati dwar dan is-suġġett. Huwa għen ruħu wkoll billi beda jixtri xi rivisti, kotba u kits tal-mudelli tax-xwieni u tal-bastimenti minn pajjiżi oħra ħalli b’hekk ikun jista’ jixtarr aktar bir-reqqa sal-inqas dettall li kien fihom dawn l-opri tal-baħar antiki.

    Bejn l-1969 u l-1971, Joseph beda jattendi l-Kulleġġ ta’ Giorni sabiex jieħu l-preparazzjoni tiegħu biex isir għalliem tal-Istorja. Hemmhekk huwa rnexxielu jsib bosta kotba relatati ma’ dan is-suġġett u għalhekk meta ġie biex jagħmel it-teżina għat-tieni sena tiegħu, huwa għażel li jiffoka fuq il-linja tal-interess tiegħu billi kiteb dwar il-bastimenti tal-qlugħ li baħħru madwar Malta minn Żmien il-Feniċi sa qabel il-miġja tal-Kavallieri f’Malta. Barra minn hekk, flimkien ma’ din ir-riċerka, huwa ppreżenta wkoll mudell ta’ galera tal-Ordni ta’ San Ġwann li llum tinsab fil-Mużew tas-Santwarju ta’ Ħaż-Żabbar.

    It-twaqqif tal-Mużew Marittimu ta’ Malta

    Intant, fis-snin 80 tnibbet il-ħsieb li jitwaqqaf mużew marittimu, u għall-ewwel intagħżel is-sit tat-Torri ta’ San Tumas ta’ Wied il-Għajn. Minnufih bdew jinġarru diversi ankri u skrejjen enormi lejn dan il-post. Imma hekk kif waslu wkoll żewġ opri tal-baħar il-ġmiel tagħhom li kienu jikkonsistu f’ferilla tat-tiġrija tal-Birgu u f’gondola li ntbagħtet minn Venezja, instab li dawn ma setgħu jidħlu b’xejn ġewwa dan it-torri li għalkemm minn barra jidher imponenti u kbir, il-ħitan wiesgħa tiegħu jħallu ftit li xejn spazju fuq ġewwa. Għaldaqstant dawn id-dgħajjes tħallew esposti barra t-torri u xortihom riedet li ftit wara, fl-1987, seħħet waħda mill-agħar maltempati li qatt raw il-gżejjer tagħna. Infatti xi residenti li kienu jgħixu qrib it-torri qalu li r-riefnu li ħakem dawk l-inħawi tant kien qalil li setgħu jilmħu lil dawn id-dgħajjes jitqattgħu biċċiet u l-injam tagħhom beda jintrefa ‘l fuq u jixxerred mal-madwar.

    Wara telfa bħal din, ma kien għad fadal l-ebda dubju li dan it-torri ma kienx adattat għal dan l-iskop u għalhekk wara aktar tiftix, għajnejn l-awtoritajiet waqgħu fuq il-Forn tal-Birgu minn fejn fi żmien l-Ingliżi, in-Navy kellha l-possibilità biex tforni ħobż u gallettini għall-bastimenti kollha tal-Mediterran. Did-darba r-responsabbiltà biex jibdew ix-xogħolijiet meħtieġa għat-twaqqif ta’ dan il-mużew marittimu waqgħet fuq Antonio Espinosa Rodriquez, espert tal-arti li eventwalment sar il-kuratur tal-mużew, u fuq Joseph Muscat bħala espert marittimu.

    Joseph spjegali kif kellhom jibdew ifasslu dan il-mużew letteralment mix-xejn. “Il-post kien miżgħud bl-imbarazz u spiss kien joħroġ kull far daqsiex. Lanqas mejda u siġġu fejn noqogħdu bil-qiegħda ma kellna imma dawk malajr għamilthom jiena. Imbagħad kellna bżonn telefon u dan akkwistajnih minn dak li dari kien il-Mużew tal-Politika fil-Birgu.”

    “Sakemm tkompla x-xogħol ta’ tindif u restawr, jiena u Rodriguez għamilna sentejn inħufu ‘l hemm u ‘l hawn madwar il-kollezzjonijiet riservati li kellhom diversi mużewijiet lokali. Skoprejna diversi oġġetti interessanti li sa dak iż-żmien ftit li xejn kienu qed jingħataw importanza. Ngħidu aħna wħud mill-kwadri li identifika Rodriguez ma kienux saru minn xi artisti famużi u għalhekk ma kienux meqjusa daqstant prestiġġjużi. Madanakollu fir-realtà, dawn kienu qed jitfgħu dawl sinifikanti fuq il-mezzi marittimi li kellna fil-gżejjer tagħna żmien twil ilu. Min-naħa l-oħra, ċerti oġġetti tant kienu antiki li biż-żmien kienet intesiet il-funzjoni tagħhom u għalhekk kienu miżmuma magħluqa fuq ġewwa. Fost dawn jiena sibt mazza tal-fidda li kienet tintuża fil-Qorti tal-Ammirall fejn apparti l-valur storiku tagħha, din kienet kurjuża minħabba li kellha għamla ta’ moqdief żgħir. Għaraft ukoll strumenti antiki tan-navigazzjoni u oġġetti tal-bronż li permezz tagħhom kienet titkejjel il-mira tal-kanuni.”

    “Ħriġna wkoll induru mal-inħawi tal-Kottonera sabiex infittxu xi opri tal-baħar li setgħu jiġu nklużi mal-kollezzjoni tal-mużew, u anki hemm sibna materjal interessanti ħafna. Dak iż-żmien konna fassalna proġett ambizzjuż għal dawn id-dgħajjes li wħud minnhom kienu mkissrin. Il-pjan tagħna kien li fil-mużew marittimu kellu jkun hemm sezzjoni ħajja fejn il-viżitatur seta’ josserva lin-nies tas-sengħa jsewwu dawn il-biċċiet tal-baħar jew jarmaw xi mudell ta’ xi bastiment. Imma sfortunatament, dan il-proġett qatt ma ra d-dawl.”

    Wara erbgħa snin ta’ ħidma kbira, Rodriguez u Muscat iddeċidew li kien wasal iż-żmien li l-Mużew Marittimu jinfetaħ għall-pubbliku u hekk sar. “Konna bsarna li hekk kif in-nies kien ser ikollhom l-opportunità li jaraw ix-xogħol li għamilna u l-kollezzjonijiet li ġbarna, huma kienu ser jitħajjru biex jgħaddulna anki xi oġġetti li kienu jinsabu għandhom sabiex jiżdiedu ma’ din il-kollezzjoni nazzjonali. Infatti m’għaddiex wisq żmien minn meta n-nies bdew jersqu lejn dan il-mużew bl-affarijiet tagħhom bħal ngħidu aħna uniformijiet, pitturi u manuskritti antiki li permezz tagħhom komplejna narrikkixxu t-tagħrif u l-esebiti ta’ dan il-mużew.”

    Naturalment, ma setax jonqos li r-restawr tal-mudelli antiki ta’ dan il-mużew jitħalla f’idejn Joseph. Fost dawn kien hemm is-sezzjoni tan-nofs ta’ galera Maltija u galera ta’ l-Ordni ta’ San Ġwann tas-seklu 17. Imma bla dubju, l-aktar mudell li jisraq l-għajn ġewwa dan il-mużew, huwa dak tal-vaxxell grandjuż tat-tielet klassi ta’ nofs is-seklu 18 li aktarx kien jintuża għat-tagħlim fl-Iskola Navali.

    “Uħud minnhom kienu jirrikkjedu xogħol enormi u imprekattiv imma li titgħallem minnu. Minn xogħol ġenwin antik dejjem titgħallem,” insista Joseph. “Uħud mill-oġġetti kienu mkagħbra ferm minħabba li matul is-snin, dawn ma kienux merfugħa f’postijiet adegwati. Infatti ġewwa mudell partikolari ta’ bastiment Franċiż ta’ 80 kanun sibt saħansitra moffa ħajja u għalhekk kelli nżarmah kollu, innaddfu, u nerġa’ nibnih biċċa biċċa. Barra minn hekk, mhux darba u tnejn li tmiss xi parti minn mudell u tintebaħ li se taqa’ f’idejk u hawnhekk tinħoloq id-diffikultà biex tara kif se jirnexxielek iżżomm kemm tista’ mill-oriġinal imma li fl-istess ħin tirrestawra dak l-oġġett.”

    Għaddew ħafna xogħolijiet minn taħt idejn Joseph Muscat li llum jistgħu jitgawdew ġewwa l-Mużew Marittimu tal-Birgu u kien fl-1995, minħabba raġunijiet ta’ età, li huwa waqaf jaħdem f’dan il-mużew.

    Kittieb prolifiku

    Ċertament, kontribut ieħor kbir ta’ Joseph kien il-pubblikazzjoni wiesgħa ta’ kotba li jitkellmu dwar it-tema marittima storika ta’ pajjiżna. B’hekk issa kull min jixtieq jinforma ruħu dwar dan is-suġġett, għandu referenza kbira u vasta li fosthom tinkludi għarfien dwar il-flotta ta’ l-Ordni ta’ San Ġwann, il-kwadri ex-voto marittimi Maltin, illustrazzjonijiet dettaljati tal-opri tal-baħar kollha li kienu jbaħħru f’Malta minn qabel il-Feniċi sal-bidu tas-seklu 20, l-iskjavi u l-ikel u x-xorb fuq il-galeri Maltin eċċ.

    Il-graffiti marittimi Maltin

    Aspett ieħor fejn Muscat ħalla t-timbru sinifikanti tiegħu kien dak tal-graffiti marittimi Maltin. “Fi tfuliti, meta kont nattendi l-Museum, il- Prefett tagħna tar-Rabat, Ċensu Tanti, spiss kien jeħodna għall-mixjiet twal kull nhar ta’ Ħadd li bosta drabi kienu jinkludu fihom xi mawra lejn xi knisja minn dawk li jinsabu fil-limiti tar-Rabat. Darba minnhom meta wasalna ħdejn il-Knisja tal-Kunċizzjoni, ilmaħt xi taħżiż ta’ xwieni mal-ħitan tagħha u dlonk staqsejt lill-Prefett x’kienu. Huwa spjegali xi ħaġa fuq fuq peress li f’dak il-perjodu ma kien hemm xejn miktub dwarhom.”

    “Minn dakinhar ’l hemm, indunajt li dawn il-graffiti kienu jinsabu anki fuq knejjes oħra u l-kurżità tiegħi bdiet tikber mhux ħażin. Bqajt nitħasseb dwarhom għal diversi snin sakemm imbagħad kelli l-lambretta tiegħi u bdejt indur minn kappella għall-oħra madwar Malta. Finalment irrealizzajt li dan it-taħżiż kont issibu aktar fuq il-ħitan tal-kappelli rurali milli fuq dawk tal-knejjes parrokkjali. Barra minn hekk, il-firxa tagħhom f’diversi lwogi, flimkien mas-similarità bejniethom tawni x’nifhem li dan ma kienx xi grif fil-ħitan ta’ xi ħadd li ma kellux x’jagħmel, imma aktar xi ħaġa kulturali li ż-żmien kien nessa s-sinifikat tagħha.”

    “Mill-ġdid kelli naqa’ fuq il-kotba barranin sabiex nipprova nsib xi ħjiel dwar dan l-aspett storiku u kulturali tagħna. B’xorti tajba, ma domtx ma sibt xi kotba bil-Franċiż u bit-Taljan li kellhom ħafna informazzjoni dwar graffiti simili li kien hemm fi Franza, fl-Italja u fil-Greċja. Barra minn hekk, fost il-paġni sbieħ ta’ dawn il-kotba, sibt ukoll illustrazzjonijiet interessanti li komplew nebbħuni dwar is-sinifiakt ta’ dawn il-graffiti.”

    Dan it-tagħrif ikkonferma li l-graffiti li kienu jinsabu mifruxa madwar il-gżejjer tagħna kellhom validità storika u għalhekk Joseph iddeċieda li jibda jiġbor il-memorja tagħhom qabel l-elementi naturali jisirqu dawn it-tifkiriet tal-antenati tagħna. Infatti huwa akkwista materjal apposta li ma jħalli l-ebda ħsara fuq il-ħitan, u b’paċenzja u b’dedikazzjoni kbira, huwa rnexxielu jiġbor kopja ta’ għadd ta’ graffiti sabiex imbagħad joħroġ ix-xbieha tagħhom fuq il-ġibs verġni. Sfortunatament, għalkemm huwa xtaq ħafna li din il-ġabra ta’ materjal tiġi esposta għall-pubbliku bħala kollezzjoni permanenti, din l-idea tiegħu ma sabitx l-interess mixtieq. U għalhekk f’dawn l-aħħar snin, Muscat beda jqassam xi wħud minnhom, sakemm finalment, dawk li kien għad baqa’ ngħataw bħala donazzjoni lill-Mużew Marittimu.

    Unuri u rikonoxximenti

    Għalkemm kif semmejt f’dan l-artiklu, l-awtoritajiet tagħna ġieli tilfu l-opportunità li jgawdu mill-għarfien u l-ġenerożità ta’ dan il-personaġġ, min-naħa l-oħra x-xogħol ta’ Joseph Muscat sikwit kien rikonoxxut permezz ta’ numru ta’ unuri li ngħatawlu. Fost dawn huwa kien iddekorat bil-Midalja Għall-Qadi tar-Repubblika għax-xogħol ta’ restawr tal-mudelli tal-bastimenti li llum jinsabu fil-Mużew Marittimu ta’ Malta. Għall-kitba tiegħu dwar il-bastimenti tal-Ordni ta’ San Ġwann, huwa ġie onorat bil-Croce dell’Ordine al Merito Melitense. U għal tliet darbiet huwa rebaħ l-ewwel premju u medalja fil-konkors Premju Letterarju bil-kotba tiegħu “The Dgħajsa”, “Kwadri ex-Voto Marittimi Maltin” u “Sales round Malta.

     

    (Dan l-artiklu ġie ppubblikat fis-sensiela KOBOR IL-MALTI (5 parti) fit-TORĊA ta’ l-1 ta’ Ġunju 2014)

    2014.06.06 / no responses / Category: Torca - Perspettivi

  • Min qatt kien jobsor?!

    Guzeppi Theuma mas-suggetta ta' HompeschMichael Buhagiar flimkien ma' wiehed mill-eqdem ex-voto f'dan il-muzew

    Frans Gafa mal-karru tal-pesta tal-1813Il-Muzew tas-Santwarju f'Haz-Zabbar

    Waħda mill-aqwa karatteristiċi li jifirdu l-bniedem mill-annimal hija dik li l-bniedem kapaċi jgħaddi l-għerf tiegħu flimkien ma’ dak tal-antenati li għexu qablu, lill-ġenerazzjonijiet ta’ wara. Kien dan li għen lill-umanità tagħmel il-progress għax permezz ta’ dawn il-memorji u t-tifkiriet, kull individwu li jitwieled, ma jkollux għalfejn jerġa’ jibda mix-xejn biex jiskopri d-dinja, imma dejjem seta’ jibni fuq it-tagħrif ta’ dak li kisbu dawk ta’ qablu. Il-ġabriet, il-kollezzjonijiet u l-mużewijiet jiffurmaw ukoll parti minn din is-sistema li prinċiparjament għandha l-iskop li toħloq identita’ u li twassal ċerti messaġġi. F’dawn l-artikli se nkun qed nesplora wħud minn dawn il-kollezzjonijiet li jinsabu fil-gżejjer tagħna, fejn apparti li se naqsam magħkom minn xhiex jikkonsistu, se nimirħu wkoll fil-ġrajjiet ta’ xi oġġetti esebiti, filwaqt li se ninvestigaw anki l-għan wara dawn il-ġabriet.

    Għal din in-ġimgħa ddeċidejt li nasal wasla sal-Mużew tas-Santwarju ta’ Ħaż-Żabbar li jinsab biswit is-santwarju nnifsu li hu ddedikat lill-Madonna tal-Grazzja. Nistqarr li kont ilni nisma’ b’dan il-mużew imma qatt ma sibt iċ-ċans li nżuru. Żgur li qatt ma bsart li wara dik il-faċċata silenzjuża tiegħu kien hemm daqstant kwantità kbira ta’ oġġetti li jkopru bosta elementi diversi. Iżda wisq inqas immaġinajt li ġewwa dan il-mużew kien hemm saħansitra l-uniku karru li kien jintuża waqt il-pesta ta’ l-1813 u li b’xi mod misterjuż irnexxielu jiskappa mill-qerda li minnha kellhom jgħaddu l-oġġetti kollha li messew ma’ din l-epidemija tal-waħx.

    Il-binja ta’ dan il-mużew hija distinta minħabba li hija l-unika waħda f’Malta li nbniet bil-ħsieb li sservi din il-funzjoni, wara li għal numru ta’ snin, il-Kappillan Monsinjur Ġużeppi Zarb, kien ilu jiġbor diversi oġġetti ta’ nteress u jesponihom fis-sagristija. Hekk kif maż-żmien dawn id-donazzjonijiet baqgħu deħlin, huwa deherlu li kien xieraq li dawn jitpoġġew ġo mużew apposta u għalhekk bħala fundatur, il-Kappillan Zarb inawgura dan il-post fil-5 ta’ Settembru 1954. L-għan prinċipali kien li l-patrimonju ta’ Ħaż-Żabbar ma jitħalliex jintilef u minflok jinġabar taħt il-protezzjoni u l-kura ta’ dan il-mużew sabiex b’hekk ikun jista’ jitgawda minn kulħadd, u anki biex iservi bħala riżors ta’ studju għar-riċerkaturi.

    Ġużeppi Theuma, is-Segretarju tal-Kummissjoni tal-mużew, offra li jakkompanjani u jfehemni dwar l-oġġetti esebiti. Naturalment, l-ewwel li laqtitli għajnejja kienet ġabra ta’ artifatti arkeoloġiċi fejn skont l-esperta Dr Claudia Sagona, l-eqdem tliet biċċiet jiddataw 600 sena QK u jappartjenu lill-Perjodu Puniku. Għalkemm il-kollezzjoni mhiex kbira ħafna, din hija interessanti mmens l-aktar minħabba li tiġbor fiha oġġetti li nġabru minn numru ta’ oqbra u katakombi li nstabu fl-inħawi tal-madwar u li ħafna minnhom illum huma midfuna taħt il-bini li ttella’ fuqhom.

    Anki l-kollezzjoni tal-muniti tmur lura għal ħafna snin, tant li l-eqdem waħda nħadmet f’Malta fl-125 sena Q.K, fl-Era Repubblikana Rumana. Din il-munita hija sinifikanti ħafna peress li s-simboli li għandha fuqha juru x-xbieha ta’ Isis li kienet meqjuma mill-Feniċi. B’hekk dan juri li akkost li l-poplu tal-gżejjer Maltin kien maħkum mir-Rumani, huwa kien qed jitħalla fil-libertà li jadura lill-allat li ried hu. Permezz ta’ l-espert tal-muniti John Gatt, il-bqija tal-esebiti ġew irranġati b’mod kronoloġiku li jwassal sal-perjodu ta’ l-Ingliżi, meta finalment Malta ma baqgħetx tipproduċi l-muniti tagħha u minflok bdiet tuża dawk tal-kolonizzaturi.

    L-oġġetti mprezzabbli f’dan il-mużew jibqgħu jiżvelaw ruħhom ma’ kull pass li tmidd fih. Infatti hawnhekk ukoll wieħed jista’ jara r-riżultat ta’ l-ewwel intervent li sar fejn affresk inqala’ minn postu u tpoġġa f’mużew. Dan l-affresk instab b’kumbinazzjoni fl-1954 fil-kappella ta’ Santa Duminka waqt xi xogħol ta’ restawr li kien qed isir fiha wara l-ħsara li ġabet magħha t-Tieni Gwerra Dinjija. Infatti huwa kien mistur wara l-kwadru titulari ta’ Santa Duminka u hekk kif inqala’ dan minn postu, nkixef l-affresk prezzjuż li jmur lura għas-sena 1500 u juri xbieha tal-Madonna tal-Grazzja. Rafel Bonnici Calì kien inkarigat mir-restawr ta’ dan l-affresk u hekk kif bl-interċessjoni tal-Madonna tal-Grazzja, oħtu Lorenza fieqet minn problema li kellha f’saħħitha, huwa ddeċieda li ma jitħallasx ta’ xogħolu u minflok kiteb il-wegħda tiegħu madwar l-affresk.

    Kollezzjoni oħra impressjonanti f’dan il-mużew hija dik ta’ l-ex-voto li għalkemm snin ilu kienet tikkonsisti minn xi 300 kwadru, illum fadal biss 85. Michael Buhagiar spjegali x-xogħol li sar fuq din il-ġabra ta’ kwadri li numru minnhom ġew restawrati. Il-kwadri qegħdin esebiti b’mod kronoloġiku fejn l-eqdem wieħed m’għandux data, mentri dak ta’ warajh għandu mpinġija fuqu d-data 1631, akkumpanjata ma’ l-inizzjali V.F.G.A. Votum Fecit et Gratiam Accepit (Għamel wegħda u qala’ l-grazzja), liema inizzjali sikwit jidhru fl-ex-voto l-oħra wkoll. Il-valur prinċipali ta’ din il-kollezzjoni huwa li din hija l-akbar ġabra ta’ kwadri marbuta ma’ l-aspett marittimu b’rabta mal-perjodu tal-Kavallieri ta’ l-Ordni ta’ San Ġwann. Uħud minn dawn il-kwadri tant huma dettaljati li jistgħu jagħtu tagħrif siewi dwar il-binja tal-bastimenti tal-epoka. Id-donaturi ta’ dawn il-kwadri jvarjaw u jinkludu kaptani ta’ galeri, uħud mill-ekwipaġġ u bosta individwi oħra li b’xi mod ħelsuha minn ħalq il-mewt wara li talbu l-għajnuna tal-Madonna tal-Grazzja. Fatt kurjuż huwa li ċerti nies, biex jassiguraw aktar il-possibilità li jsalvaw, għamlu wegħda ma’ aktar minn qaddis wieħed u għalhekk insibu li ċerti ex-voti li jinstabu f’dan il-mużew, wieħed isib kopja tagħhom eżatt f’xi parroċċa oħra iżda mżejjen b’xi qaddis ieħor. Għalkemm illum din id-drawwa għoddha nqatgħet għal kollox, għad hemm min joffri dawn l-ex-voto wara li jkun ħeles minn xi diżgrazzja.

    Jekk wieħed jaħseb ftit, kull oġġett jitfa’ dawl fuq is-soċjetà li ħalqitu. Il-folklor, it-twemmin u r-riti reliġjużi jispikkaw ħafna f’dan il-mużew. Fosthom wieħed isib numru ta’ oġġetti tal-fidda li ngħataw bħala wegħdi u għadd ta’ relikwi u affarijiet oħra relatati ma’ qaddisin differenti. F’waħda mis-swali tal-post tinsab ukoll l-ewwel fonti tal-magħmudija li saret fl-1616 u li fuqha jidhru l-armi tal-Granmastru Wignacourt u ta’ l-Isqof Baldassare Cagliares. Ktieb antik li jkopri dan il-perjodu juri d-dettalji ta’ l-ewwel tarbija li ġie mgħammed fis-santwarju ta’ Ħaż-Żabbar minn dan il-fonti u li tiegħu l-Granmastru Wignacourt għażel li jkun parrinu. Kienu diversi l-Granmastri u l-kavallieri li kellhom x’jaqsmu ma’ dan is-santwarju peress li ħafna minnhom kellhom qima kbira lejn il-Madonna tal-Grazzja. Infatti f’dan il-mużew insibu wkoll arloġġ Malti li ġie rregalat mill-Granmastru Hompesch, flimkien ma’ suġġetta li oriġinarjament kienet tintuża biex jinġarr hu iżda li f’Ħaż-Żabbar bdiet tiġi użata biex jitqassam il-vjatku, wara li mas-suġġetta żdiedet l-emblema tas-sagrament. Suġġetta oħra ġiet regalata mill-Granmastri Rafel u Nicola Cottoner. Konnessa wkoll ma’ Hompesch hemm kopja tad-digriet tal-1798 li bih huwa għolla lil Ħaż-Żabbar għat-titlu ta’ belt.

    Diversi paramenti sagri u oġġetti oħra li jintużaw fil-knisja jkomplu jżejjnu din l-esebizzjoni, fosthom: pissidi u kalċijiet diversi, affarijiet li kienu jintużaw waqt il-vjatku, u saħansitra l-aċċessorju li bih kienu jqarbnu lill-vittmi tal-pesta imma li f’dan il-każ kien intuża għal dawk li ħadu l-marda qawwija tal-ġidri fl-1830. Kollezzjoni oħra turi informazzjoni u lbies tal-fratellanzi tas-Sagrament, tar-Rużarju, taċ-Ċintura u ta’ San Mikiel. Min-naħa l-oħra sett ta’ ritratti u numru ta’ affarijiet huma xhieda ta’ ċelebrazzjonijiet importanti f’Ħaż-Żabbar li fosthom jinkludu l-Inkurunazzjoni tal-kwadru titulari fl-1951, il-pellegrinaġġ ta’ Ħadd in-Nies, kif ukoll dak tar-roti u l-muturi.

    Rokna oħra interessanti tkopri l-fdalijiet tal-Vulcan Bomber Ingliz li fl-14 t’Ottubru 1975 kien sploda fl-ajru fuq Ħaż-Żabbar u qatel ħames membri mill-ekwipaġġ u lil Vincenza Zammit. Apparti li din il-kollezzjoni tiġbor fiha diversi oġġetti lokali li jfakkru din it-traġedja, ġejt infurmata wkoll illi l-qraba tas-suldati barranin li mietu f’dan l-inċident, sikwit iżuru lil dan il-post bħala memorja tal-familjari tagħhom u mhux darba u tnejn li rregalaw xi affarijiet personali tal-mejta lil dan il-mużew sabiex jiġu nklużi ma’ dawn it-tifkiriet.

    Żgur li wieħed ma jistax jonqos milli jsemmi l-ammont kbir ta’ kwadri li jżejjnu lil dan il-post u li bosta minnhom huma xogħol ta’ wħud mill-aqwa artisti fosthom: Francesco Zahra, Giuseppe Calì, Stefano Erardi, Rafel Bonnici Calì, Alfred Briffa u Giuseppe Maria Caruana. Barra minn hekk, f’dan il-mużew hemm ukoll ġabra ta’ statwi reliġjużi antiki li nġabu minn xi kappelli u knejjes li bosta minnhom m’għadhomx jeżistu. F’naħa oħra wieħed isib ukoll bċejjeċ ta’ skultura fil-ġebel li fil-passat kienu jiffurmaw parti mill-arkitettura tal-knisja.

    Waqt din iż-żjara, ġie jiltaqa’ miegħi ukoll Frans Gafa li kellu rakkont straordinarju x’jgħidli. Infatti kien hu li sab il-karru li kien intuża fil-pesta ta’ l-1813 u li issa qed jifforma parti mill-kollezzjoni tal-mużew. Fost id-dettalji li għaddieli huwa qalli li sa llum, ħadd m’għandu idea kif u l-għala dan l-oġġett ma nħaraqx waqt dak iż-żmien tal-biża’. Skont Frans, probabbilment dan il-karru li kien jinsab wieqaf ma’ ħajt ġol-kappella tal-kannierja, kien kompla jintradam bil-ħamrija meta saru xi xogħolijiet strutturali fil-post sabiex jiġi rinfurzat il-bini ħalli jkun jista’ jerfa’ l-piż tal-koppla li hemm illum. Kien fl-1992 meta Frans innota kaxxa forma ta’ skorfina midfuna fil-ħamrija li għall-ewwel hu ħasibha kaxxa li biha kienet tintagħġen l-għaġina tal-ħobz. Iżda meta mar jistaqsi lil xi individwi midħla tas-santwarju, ħadd ma kien jaf xejn dwar dan l-oġġett u kien hemm min qallu biex ma jaqla’ xejn. Madanakollu Frans daħħalha f’rasu li jara x’kien hemm hemm taħt u għalhekk darba minnhom niżżel miegħu lil ħuħ u wara li bewwqu ftit l-għatu tal-injam ta’ dan l-oġġett u ħadu xi ritratti, sabu li kien hemm rota fih. Dan il-fatt aktar qanqal kurżità u għalhekk Frans ġabar ammont ta’ nies miegħu biex ibattlu l-ħamrija li kien hemm ħalli joħorġu dak li kien hemm moħbi. L-ewwel ma nqala’ kien l-għatu li kellu xi kitba fuqu iżda meta Frans tellgħu fuq biex xi qassis ifehmu x’kien hemm miktub, tqanqal pandemonju sħiħ għax il-kliem kien jgħid: Questa cascia fatta il 10 Luglio 1813, la Sinor Maestro Gioachino Xerri per carreggiare li pestitere morti (dan il-karru ġie magħmul fl-10 ta’ Lulju 1813, is-Sinjur Mastru Gioachino Xerri biex iġorr il-mejtin tal-pesta). Fortunatament, wara li saru xi testijiet dak il-ħin stess fuq numru ta’ skaldi li qalgħu mill-karru nstab li kien għadda ħafna żmien mill-oriġini tiegħu u għalhekk ma kienx għad fadal periklu għal min imiss miegħu u kollox spiċċa b’wiċċ il-ġid. Xorta waħda wieħed jistaqsi kemm kien hemm individwi li kienu niżlu fil-kannierja matul dawk is-snin (il-kannierja ngħalqet għad-dfin fl-1925) mingħajr ma qatt intebħu bil-periklu li kien hemm ħdejhom!

    Kien hemm wisq aktar x’nirrakkuntalkhom, imma l-ispazju ma jippermettix. Għalhekk nistidinkhom taslu wasla intom f’dan il-mużew li jkun miftuħ għall-pubbliku kuljum, inkluż is-Sibt, il-Ħadd u fil-festi pubbliċi, bejn id-9.00am u nofsinhar.

     

    (Dan l-artiklu ġie ppubblikat fis-sensiela ĠABRIET IT-TIFKIRIET (1 parti) fit-TORĊA tat-3 ta’ Novembru 2013)

    2014.05.31 / no responses / Category: Torca - Perspettivi

  • Is-sigriet tal-Argotti

    Dr Joseph Buhagiar biswit is-sigra tal-gharghar fil-Gonna Botanici tal-ArgottiId-dar tas-sajf tal-Balliju Ignatius de Argote et Gusman

    Sezzjoni mill-istruttura tan-nymphaeum fejn jidher il-korall li fadalKampjun mill-erbarju tal-Gonna Botanici tal-Argotti  - 2

    Għalkemm għandna nuru rispett lil dawk li fil-passat taw kontribut lil pajjiżna, jixraq ukoll li nkunu konxji minn dawk l-individwi li fil-preżent qed jagħmlu xogħol sinifikanti mmens fil-gżejjer tagħna, anki jekk forsi ftit li xejn naqraw dwarhom fil-ġurnali. B’dan il-ħsieb f’moħħi, din il-ġimgħa sibt ruħi fil-parti ta’ ġewwa tal-ġonna botaniċi tal-Argotti fejn iltqajt ma’ Dr Joseph Buhagiar, bijoloġist u direttur ta’ dan il-ġnien. Minbarra li b’hekk finalment kelli ċ-ċans niskopri l-istorja ta’ dawn il-ġonna u li nżur din is-sezzjoni li normalment tkun magħluqa għall-pubbliku, fir-realtà l-aktar mument ta’ valur kien meta sirt naf li permezz tal-istudji xjentifiċi tiegħu, dan il-bijoloġist Malti rnexxielu jikkonferma li ċertu sustanzi li joħorġu minn pjanti partikolari li jikbru anki lokalment, kapaċi jeqirdu b’mod mixtieq liċ-ċelloli tat-tumur.

    L-istorja tal-Ġnien Botaniku tal-Argotti

    Oriġinarjament, il-Ġonna tal-Argotti bdew bħala żewġ ġonna privati u separati li ġew mibnija fil-bidu tat-18 il-seklu. Wieħed minnhom kien proprjetà tal-Kavallier tal-Ordni ta’ San Ġwann, Don Emmanuel Pinto de Fonseca, filwaqt li l-ieħor kien jappartjeni lill-Balliju Ignatius de Argote et Gusman. Fl-1741, meta Pinto laħaq Granmastru tal-Ordni, De Argote iddeċieda li jakkwista l-parti l-oħra tal-ġnien sabiex iwaħħadha ma’ tiegħu. Madanakollu, f’dan il-perjodu ma kienx jeżisti ġnien botaniku f’dan is-sit.

    Infatti fl-1674, il-Kavallieri kienu ħolqu ġnien botaniku fil-Forti Sant’Iermu, biswit is-Sacra Infermeria. Aktar tard, mal-miġja tal-Ingliżi f’Malta, il-pjanti mediċinali u speċi oħra botaniċi ġew trasferiti minn dan il-post għall-Mall tal-Furjana, skont il-parir tal-patri Karmelitan u professur tal-botanija, Carolus Giacinto, li fl-1805 ġie appuntat bħala Professur fil-Katedra tal-Istorja Naturali mill-Università ta’ Malta. Wara l-mewt ta’ Giancinto li seħħet fl-1855, il-ġonna botaniċi tal-Mall did-darba tmexxew għall-ġonna tal-Argotti mill-Prof. Stefano Zerafa li f’dik il-ħabta kien professur tal-Istorja Naturali.

    Ta’ min isemmi li Prof. Zerafa ta kontribut importanti ferm f’dan il-qasam fejn apparti li kiteb l-ewwel ktieb dwar il-flora Maltija, “Thesaurus of the Flora of the Maltese Islands”, huwa kien ukoll dak li skopra u semma l-Pjanta Nazzjonali ta’ Malta – widnet il-baħar (Cheirolophus crassifolius jew Maltese Rock Centaury).

    Matul is-snin, dawn il-ġonna rċevew ukoll numru ta’ kollezzjonijiet sinifikanti oħra minn xi botanisti influwenti Maltin, fosthom il-kollezzjoni magħrufa ta’ kakti u sukkulenti ta’ Prof. John Borg, li wara mewtu, fl-1945, martu irregalat lill-Università ta’ Malta, u llum dawn jinsabu miżmuma fil-Ġonna tal-Argotti.

    Wara kważi 150 sena taħt il-kustodja tal-Università ta’ Malta, fl-1973 dawn il-ġonna għaddew taħt ir-responsabbiltà tad-Dipartiment tal-Agrikoltura. Kien fl-1996 meta l-parti ta’ ġewwa tal-Ġonna Botaniċi tal-Argotti ġew irritornati għand l-Università ta’ Malta sabiex tieħu ħsieb ir-rijabilitazzjoni tagħhom. U minn dak iż-żmien ‘l hawn, din ħadmet bis-sħiħ ħalli tirrestawra dan il-post u biex torganizza u tkabbar il-kollezzjonijiet tal-pjanti.

    In-Nymphaeum

    Hekk kif Dr Buhagiar laqgħani fid-daħla tal-ġnien interjuri, mill-ewwel ġibidli l-attenzjoni għall-istat preżenti ta’ struttura storika u dekorattiva li kellha l-funzjoni ta’ nymphaeum fil-ġnien tal-Balliju. Din l-istruttura kienet tipika tal-ġonna barokki Taljani u l-għan tagħha, apparti li jżid il-prestiġju tal-ġnien, kien li toffri kenn mill-elementi naturali u veduta sabiħa fuq il-bqija tal-ġnien. Sfortunatament, għadilli jidher ovvju li din il-binja fil-ħolqien tagħha, kienet kapolavur artistiku, illum tinsab fi stat ħażin. Agħar minn hekk hija l-konoxxenza li ormaj dak li ntilef ma jistax jinġieb lura u lanqas ma jista’ jiġi riprodott. Nistgħu biss nisperaw li xi ħadd jinteressa ruħu li joffri l-fondi neċessarji biex almenu dak li baqa’ jiġi ppreservat.

    L-ironija hija li din l-istruttura rnexxielha tiskappa l-qerda tat-Tieni Gwerra Dinjija, li kienet ħalliet ħafna ħsara f’dawn l-inħawi, biex imbagħad inqerdet minn xi proxxmu li fis-snin ħamsin iddeċieda li jiksiha bis-siment ħalli jipproteġiha mix-xita. Fir-realtà s-siment ħoloq problema kbira ta’ umdità u d-dekorazzjonijiet mill-isbaħ ta’ korall aħmar, ċagħaq tal-ossidian (ħġieġ volkaniku) u tal-irħam abjad u kristalli tal-kalċite, inbeżqu minn mal-ħajt, waqgħu fl-art, inkinsu u ntremew! Barra minn hekk, fis-snin sebgħin, l-istatwa tal-irħam tal-alla Diana li kienet qed iżżejjen il-funtana ċentrali, tneħħiet minn dan in-nymphaeum u tpoġġiet fil-Palazz tal-President. Minflokha, tpoġġiet kopja fqira tal-konkrit li dan l-aħħar kellha titwarrab ukoll minħabba li l-pedestall tagħha tant ittiekel li kien hemm il-biżà li din taqa’ fuq l-art tal-majolica u tkompli żżid il-ħsara.

    Id-dar tas-sajf tal-Balliju Ignatius de Argote et Gusman

    Fil-qalba ta’ dan il-ġnien, wieħed isib id-dar tas-sajf tal-Balliju Ignatius de Argote et Gusman li bħalissa qiegħda tiġi restawrata. Imdawwra kif inhi bi pjanti varji u mill-isbaħ, wieħed jista’ jifhem f’ħakka t’għajn għala dan il-personaġġ kien għażel li jqatta’ x-xhur tas-sajf għall-kenn ta’ din il-ġenna tal-art.

    L-Erbarju

    Naturalment, ma setax jonqos li f’dan il-ġnien botaniku, ikun hemm ukoll l-erbarju; li jikkonsisti minn kollezzjonijiet ikklassifikati ta’ pjanti mnixxfin. Uħud minn dawn il-kollezzjonijiet imorru lura għall-1805 u għalhekk anki dawn għandhom importanza kbira għall-istudjużi u għar-riċerkaturi.

    Il-Ġonna Botaniċi tal-Argotti mis-snin 90 ‘l hawn

    Fl-1991 Dr Buhagiar ġie mistieden biex jagħmel parti mill-Kumitat tal-Kunsill Malti għax-Xjenza u t-Teknoloġija li fosthom dal-kumitat kellu l-iskop li jevalwa l-kollezzjonijiet xjentifiċi li kellha fil-passat l-Università ta’ Malta sabiex jara kif dawn jistgħu jerġgħu jingħataw il-ħajja mill-ġdid. Infatti, il-kumitat intalab biex joffri s-suġġerimenti tiegħu rigward il-kollezzjonijiet tal-Ġonna Botaniċi tal-Argotti li matul is-snin kienu tħallew magħluqin fuq xkafef mikxufa u esposti għat-trab. Fl-1994 huwa ġie assenjat il-kariga ta’ kuratur ta’ dawn il-ġonna u minn hemm bdiet il-ħidma biex titwettaq il-konsevazzjoni xierqa ta’ dawn il-kollezzjonijiet.

    Dr Buhagiar ħadni nara l-erbarju sabiex inkun nista’ nifhem aħjar dwar dak li jinvolvi. Ġewwa armarji kollu xkaffi stajt nilmaħ għadd ta’ folders tal-karti li bejniethom kellhom ippressati diversi pjanti varji. Hekk kif beda jiftaħli xi kampjuni minnhom, Dr Buhagiar spjegali dwar il-funzjoni ta’ dawn il-kollezzjonijiet li jservu bħala referenza importanti kemm għall-istudenti tal-università li jkunu qed jagħmlu xi riċerka relatata u kif ukoll għal xi studjużi oħra li jkunu jridu jinvestigaw xi kampjuni partikolari. Huwa qalli li idealment dawn il-kampjuni jittieħdu meta l-pjanta tkun kompluta; jiġifieri meta din ikollha l-fjuri jew inkella l-frott sabiex b’hekk ir-riċerkatur ikun jista’ jara stampa sħiħa quddiemu. Sadanittant, huwa nsista dwar in-neċessità li dawn il-kampjuni jinżammu merfugħa b’mod orizzontali ħalli b’hekk ma jintilef xejn mill-kampjun.

    Apparti mill-kollezzjonijiet imnixxfa fl-erbarju, dawn il-ġonna botaniċi għandhom ukoll diversi ġabriet ta’ pjanti ħajjin li wkoll iservu bħala referenza, apparti li joħolqu mill-madwar xena mprezzabbli ta’ ġenna tal-art. Imma fir-realtà dawn il-pjanti mhumiex sbieħ biss għax fil-kostituzzjoni tagħhom il-bniedem mhux l-ewwel darba li skopra li jeżistu bosta sustanzi għall-fejqan tiegħu.

    Is-sigrieti tas-siġra tal-għargħar

    Meta fl-1994 Dr Buhagiar ingħata l-kustodja ta’ dawn il-ġonna, huwa xtaq li jagħmel xi ħaġa li tmur oltre minn dak li kien mistenni minnu. Wara xi tiftix, huwa ddeċieda li jibda jkattar dawk il-pjanti u s-siġar li kienu rari u li kienu qegħdin fil-periklu li jinqerdu kompletament fin-natural. Waħda minn dawn kienet is-siġra tal-għargħar li fil-fatt intagħżlet għal dan it-titlu uniku proprju minħabba r-rarità tagħha. F’dak iż-żmien f’Malta ftit li xejn kont issib minn dawn is-siġar f’ambjent naturali u għalkemm issa żdiedu għal ftit mijiet, xorta għadhom jeżistu fi stat limitat ħafna.

    Fatt kurjuż huwa li normalment, din is-siġra tgħix f’ambjent fejn hemm ftit ħamrija. Iż-żerriegħa tagħha li hi mogħnija bil-ġwienaħ biex tinxtered, tinbet fix-xquq tal-blat fejn tibda tikber bil-mod il-mod. L-għerq ta’ dawn is-siġar jibqa’ jfittex l-ilma jew l-umdità u sakemm ma jsibhom, il-pjanta kapaċi tibqa’ biss f’forma ta’ zokk żgħir. Imma hekk kif dan l-għerq jilħaq l-ilma, din is-siġra tirvilla, tikber u ssir sabiħa ħafna.

    Intant, waqt li Dr Buhagiar kien qed jagħmel xi riċerka dwar din is-siġra sabiex jippjana l-konservazzjoni tagħha, huwa beda jinnota li spiss kien qiegħed isib referenzi għaliha fil-kitbiet antiki fejn dawn kienu jirreferu għall-injam tagħha bħala indistruġġibli. Dan it-tagħrif tah x’jifhem illi din is-siġra kienet qed tipproduċi xi kimiċi li kienu qed jippreservaw l-injam billi jrażżnu l-mikrobi u l-insetti li setgħu jattakkawha. Għaldaqstant, huwa ddeċieda li jsegwi aktar fil-fond din il-premessa billi beda jieħu xi kampjuni ta’ żjut mis-siġar tal-għargħar wara li jiddistilla l-weraq tagħhom.

    Mill-analiżi tal-kompożizzjoni ta’ dawn iż-żjut, huwa wasal biex jidentifika komponenti li kellhom is-saħħa li jaġixxu kontra l-mikrobi. Huwa beda jwettaq xi testijiet fuq organiżmi differenti, fosthom fungi, u kien tassew iddiżappuntat meta ma kellux ir-riżultati mistennija. Kien biss wara xi żmien li rrealizza li kien qiegħed juża doża li ma kienetx konċentrata biżżejjed biex tkun effettiva. Intant, żmien wara, huwa ltaqa’ ma’ kollega u din offrietlu biex jagħmel xi esperimenti fuq numru ta’ ċelloli tat-tumur. U finalment, ir-riżultati tajbin ħarġu mill-ewwel hekk kif huwa sab li dan iż-żejt konċentrat tas-siġra tal-għargħar seta’ joqtol ċelloli tat-tumur bi proċess magħruf bhal apoptosis.

    Hawnhekk Dr Buhagiar spjegali b’mod sempliċi dwar it-tifsira ta’ xi termini relatati xjentifiċi. B’hekk sirt naf illi hemm żewġ tipi ta’ modi kif ċellola tista’ tmut: jew b’necrosis (li hija mewta trawmatika), inkella b’apoptosis (li hija mewta programmata b’mod naturali). Biex nagħti eżempju, necrosis isseħħ meta tinħaraq il-ġilda b’mod aċċidentali, ngħidu aħna meta taħbat idejk ma’ borma tikwi. F’dan il-każ, iċ-ċelloli jmutu u jinfaqgħu u l-ġisem jirreaġixxi għal din is-samta billi jifforma inflammazzjoni li tibqa’ tippersisti sakemm il-ġerħa tfieq. Min-naħa l-oħra, apoptosis tiġri meta skont il-programm naturali tagħha, hekk kif tibda tixjieħ, iċ-ċellola tibgħat messaġġ lilha nnifisha sabiex tmut mingħajr ma tinfaqa’ u minflok tiżżarma f’pakketti ċkejknin sabiex dawn jittieklu minn ċelloli ġirien.

    Dr Buhagiar kompla r-riċerka għal sustanzi naturali billi daħal jagħmel dottorat barra minn Malta, fejn ħadem fil-qasam tal-kimiċi li kapaċi jikkumbattu t-tumuri. Sfortunatament, il-kumpaniji mediċinali ta’ llum li qed joffru fis-suq trattamenti sintetiċi kontra t-tumuri, ma tantx isibu wisq interess f’dawn is-sustanzi naturali, peress li l-flus il-kbar ma jiġux minn skoperti bħal dawn. U għalhekk, għalissa dawn is-sejbiet jkollhom jistennew…

    Kontu qatt tobsru li l-Ġonna Botaniċi tal-Argotti kienu qed jostru sigriet bħal dan?

    Min jixtieq ikompli jsegwi dak li jkun qed iseħħ ġewwa dawn il-ġonna jista’ jidħol fil-paġna tal-Facebook: Argotti Botanic Gardens.

    (Dan l-artiklu ġie ppubblikat fis-sensiela KOBOR IL-MALTI (ir-4 parti) fit-TORĊA tal-25 ta’ Mejju 2014)

    2014.05.30 / no responses / Category: Torca - Perspettivi

  • Discovering the Sami

    Sami reindeerSemen in a Sami traditional house

    A souvenir shaman drumSami art 5

    The onset of spring tends to bring with it an inherent wish for renewal, a longing to experience something different, and an eagerness for a fresh start. Certainly a holiday in Lapland, Finland, wherein one could enjoy the crispness of the Arctic Circle in the company of the indigenous Sámi people may sound fantastic and surreal. However, in reality, this ‘faraway land’ is only two flights away from our islands.

    There are several ways of reaching Lapland, one of which is to fly to Gatwick and then to Ivalo airport. High standard tourist resorts provide a varied choice of accommodation, whilst a wide range of activities are available according to the period of one’s visit due to the changing seasons.

    In this part of the world, the spring season starts at the beginning of March and finishes at the end of April. The middle of March is renowned for offering a good possibility to observe the Northern Lights as the weather is clearer and no lights are around. During mid March, the daytime lasts for nearly twelve hours, and it stretches to sixteen hours in April, leaving ample time for many activities.

    Within this remarkable landscape, one can opt to relish the opportunity to learn about the ancient indigenous Sámi culture and traditions, and to get to know better the Sámi people. Presently the Sámi population is about 75,000 and the area in which they live, stretches all the way from central Norway and Sweden, across the far North of Finland, and into the Kola Peninsula which lies in the far northwest of Russia. There are around 8,700 Sámi living in Finland and they speak three languages: Northern Sámi, Inari Sámi or Skolt Sámi. Sámi national dress varies from one region to another, identifying where the wearer’s family is from. Generally the Sámi national dress is very colourful in representation of the bright and glowing reflections and hues of nature.

    The ancient Sámi believed that everything had a spirit, even space itself, and their ancient mythology was a form of nature worship. During this distant past, these people believed that only the shaman of the village community knew how to contact their divinities. The shaman communicated with these divinities through the use of a particular drum which on its surface, made of reindeer skin, portrayed life and the universe in the past, present and future.

    The traditional Sámi livelihoods are thoroughly linked with nature. Fishing, hunting and the production of handicrafts are still significant activities. Yet the main economic occupation for the Sámi is surely reindeer herding. The Sámi people and reindeer have lived side by side for hundreds of years and this led to an extraordinary relationship between them. In fact, reindeer live in a state of semi-domestication as the herders take care of them during the part of the year when the climate gets too cold even for such sturdy animals or when there is not enough food in the forest to feed the entire reindeer herd. Once these difficulties are over, the reindeer are released back in the wild.

    There are about 200,000 reindeer in Lapland and approximately 6,500 reindeer owner-herdsmen. The round up season of the reindeer begins after the animals’ rutting period which takes place in the latter half of October. Owners identify their herds by means of a special mark which is made on the animals’ ears. In summer the reindeer are rounded so that the calves will get the same marking as their mother. Later on, in autumn, these animals are gathered once again so that they can be counted, separated, or slaughtered. Since not all reindeer are the same, the owner will be on the look out for particular qualities in his animals. The reindeer which are more tame and strong will be chosen and trained to pull sleighs, whilst the ones with the most attractive coats and healthy characteristics will be retained in order to mate and provide the best calves. A number of others will be butchered for their meat and skins.

    Reindeer have always been very important to the Sámi culture and history, and to the tourist industry. Indeed, there is rarely any waste of reindeer as the Sámi people have always been extremely resourceful and respective of nature. In fact reindeer leather is used for making clothing and accessories, hides are turned into jackets, shoes, boots, purses, cases, hats and pants, and antlers are crafted into buttons, knife handles and jewellery. Meat is prepared in several ways: salted, air-dried, warm smoked, cold smoked, roasted, boiled, fried and sauteed with butter and onions. Many of these reindeer products are found in souvenir shops, and reindeer meat can be enjoyed in restaurants, even in the form of burgers!

    For those who prefer to have a closer look at the reindeer themselves, there is the opportunity to follow the practice of the round ups. Surely, throughout the years many things have changed from the traditional way of capturing these animals since technology has now introduced the use of snow-mobiles, mobile phones, electric torches and many other gadgets which increase the efficiency of this job. This does not mean that all are happy with this situation as the elders find it quite difficult to update themselves with the often changing methods. Visitors could also choose to ride a reindeer sleigh which is guided by Sámi individuals. Often this ride will also entail a visit to a reindeer farm where tourists can explore the traditional Sámi huts and taste the hot berry juice that is cooked on a fire set up in the centre of a huge tent.

    The Sámi culture is also embellished with many narratives and legends and if one is lucky enough to meet a Sámi storyteller, it will definitely be a day to remember. However, small selections of books that are available in a number of shops will illustrate clearly some of the traditions of this indigenous culture. A lovely memoire of these people can be owned through distinct local artistic drawings such as those of popular Sámi artist, Merja Aletta Ranttila, in which she captures the charming allure of her people.

    In order to complete this rare opportunity of observing a still thriving European indigenous culture, one must also visit Sajos, the Sámi Cultural Centre that was opened in January 2012, wherein one has the chance to capture the essence of contemporary ‘Sámi land’. Moreover, for those who are interested to delve further into the history of this ancient culture, a visit to Siida, the Sámi National Museum, is a must.

    (This article was published in the Travel Section of The Sunday Times of Malta, dated 30th March 2014)

    2014.05.26 / no responses / Category: Torca - Perspettivi

  • Separating history and myths in Italian islands

    The lagoon of Stagnone in MarsalaThe old-fashioned Whitaker museum on the island of Motya

    Lachea islandThe wreck of a Punic warship in the archaeological museum of Baglio Anselmi in Marsala

    The Cyclops Archipelago in Aci Castello

    The municipality of Aci Castello which is situated in the eastern side of Sicily, in the province of Catania, can guarantee a journey which could be enriched with a touch of legend, a zest of traditional religious rituals and a taste of history and archaeology.

    The town itself has been developed around a Norman castle that was constructed in black lava stone in 1076 upon the foundations of an earlier 7th century Byzantine fortification. A walk through Aci Castello’s historical centre will reveal a refined baroque style architecture, whilst a stroll along its splendid crystal blue beaches will expose the area’s natural beauty.

    Yet the highlight attraction of this region is the Cyclops archipelago with its odd concentration of huge volcanic rocks which have manouvered their way out from the visceral depths of the earth and projected themselves high up into the realm of Aci Trezza bay. Their mysterious allure is believed to have inspired Homer whilst he was writing his epic ‘The Odyssey’ and from then on these features became legend when he alluded that this archipelago was created when the blinded Cyclops Polyphemus threw enormous rocks at the retreating Ulysses.

    Visitors can enjoy a boat ride around these spectacular rock pillars known as ‘faraglioni’ whilst it is also possible to land on Faraglione Grande which is basically an enormous basalt rock which has been turned into a religious sanctuary by the locals. A stone staircase will lead sightseers up to a statue of Our Lady holding baby Jesus which overlooks the town of Aci Castello. In early September, this particular faraglione is delightfully adorned with numerous candles which are lit at night during the feast dedicated to Our Lady. Devotees who visit this site leave rosary beads hanging on the statues’ hands, and flowers at its feet as a supplication and thanksgiving for the protection of the town. Indeed, one might be interested to know that the town of Aci Castello had to be reconstructed twice after the zone was completely destroyed by earthquakes which took place in 1170 and in 1693.

    During this boat trip, one could also opt to stop over at the little island of Lachea which lies only a few metres away from the faraglioni. Here, one can visit a museum which exhibits collections of flora, fauna and archaeological artifacts which have been retrieved from this island.

    In order to preserve this valued environment, in 1989, the Cyclops archipelago together with Lachea island were established as a protected marine reserve.

    Motya and the natural reserve of Stagnone in Marsala

    Another exceptional route is located in Marsala which is situated off the west coast of Sicily, in the province of Trapani. Here one can travel back in time and experience the history of the ancient island of Motya and that of its devoted escort – the lagoon of Stagnone.

    Back in the 8th century BC, it was the Phoenician colonizers who named the island as Motya. At the time, this small stretch of land with an area of 400,000 square metres was unattractive and inhospitable, and yet these intrepid colonizers succeeded to turn it into one of the most powerful cities of that period, particularly by using its natural resources.

    In fact, the Phoenicians set up to build numerous basins in which to collect salt, and started to export this valuable commodity all over the Mediterranean. Moreover, apart from obtaining a good supply of fish from the Stagnone lagoon, they exploited its fertile under-water habitat by coming up with an ingenious way of extracting a purple dye from murex shells with which they coloured textiles and demanded good money for them.

    Due to its strategic position along the trade route, Motya often found itself involved in the power struggles among the various empires which wanted to possess Sicily and therefore, high defensive walls were constructed around the island in order to offer it better protection. However this small domain ended in the 4th century BC when Motya was attacked and completely destroyed by warriors who came from Syracuse.

    Later on, in the medieval period, this island offered refuge to a number of friars who renamed it San Pantaleo, and it was only in the end of the 19th century, when the name Motya appeared again. This took place when a British tradesman, Joseph Whitaker, whose family was renowned for the production of Marsala wines, took ownership of this island and he came upon some archaeological remains of the ancient city. Whitaker took the responsibility to finance extensive archaeological excavations on this island and he even built a museum on it in order to exhibit some of the artifacts that were unearthed.

    Nowadays, Motya is the property of the NGO Whitaker Foundation and it is open for public viewing. The old-fashioned Whitaker museum is a gem for history enthusiasts and it is definitely worth a visit before seeing the rest of the island. Meanwhile, if one decides to walk around the island, it is advisable to apply an insect repellent since many insects are attracted to this area due to the still waters of the nearby lagoon. A walk along Motya’s archaeological remains will manifest significant structures which pertain to different eras, including a tophet which is located at the far end of this island. This sacred ground overlooking the sea is believed to be a cemetery wherein the remains of small sacrificed children used to be buried in small urns after they were offered by the Phoenicians to their god, Baal Hammon.

    Since 1984, the Stagnone lagoon has been designated as a nature reserve of special interest and it has become one of the prominent itineraries of this zone. A salt museum which has been set up in a 300-year old saltworkers’ house explains the old practice of collecting salt and exhibits an array of various specialist tools. Moreover, visitors will definitely be enchanted by the presence of numerous old windmills which are scattered among the vast expanse of salt pans that are still in use.

    During the day, regular boat trips take visitors across the shallow waters of the Stagnone lagoon and over to the island of Motya. However, one may prefer to enjoy a romantic tour during sunset when the lagoon area absorbs the lovely colours of the sky and all the salt pans turn to a gorgeous pink hue.

    Archaeological Museum of Baglio Anselmi in Marsala

    It is believed that the nearby city of Lilybaeum (modern Marsala) was originally set up by some of the inhabitants of Motya who had managed to escape during its downfall.

    Lilybaeum acted as a naval military stronghold of the Carthaginians but in the 3rd cetury, when it became a Roman colony, its economy prospered even more. Nonetheless these areas seemed to be destined to a short existence, and in the 5th century this city was attacked and crushed by the Vandals.

    One can trail the fascinating past of this region by visiting the archaeological museum of Baglio Anselmi in Marsala. The site provides a rich collection of archaeological remains which have been recovered both from the area of ancient Lilybaeum and also from the island of Motya.

    Undoubtedly, the main attraction of this museum is the wreck of a Punic warship which was reclaimed from the sea after it was discovered in 1969 in an area called Punta Scario in the harbour of Marsala, near the Aegadian Islands.

     

    (This article was published in the Travel Section of The Times of Malta on Sunday dated 25th May 2014)

    2014.05.26 / no responses / Category: Torca - Perspettivi

  • ĠMIEL IN-NATURA MALTIJA

    Guido BonettNista’ ngħid li l-artikli ta’ Perspettivi bdewli l-vjaġġ tiegħi fid-dinja tal-kitba. Permezz tagħhom kelli l-opportunità li niltaqa’ ma’ diversi individwi li qasmu miegħi l-fehmiet u l-ġrajjiet tagħhom sabiex jiena nwassalhom lilkhom. Tawni wkoll iċ-ċans biex nifhem il-potenzjal tal-midja u kemm hu għaqli li wieħed ikun responsabbli fil-messaġġ li jibgħat f’kitbietu. Finalment dawn l-artikli dewwquni wkoll il-ħlewwa tas-sodisfazzjon meta tirċievi l-apprezzament tal-qarrejja. Iżda bħal f’kull ħaġa oħra, Perspettivi illum ser jaslu fi tmiemhom u bix-xieraq xtaqt nagħlaq l-aħħar artiklu b’dedikazzjoni għal dawk kollha li għoġobhom isegwuni matul dawn l-aħħar snin, permezz tal-ġmiel tar-ritratti li l-fotografu tan-natura Guido Bonett għoġbu jaqsam magħna.

    “In-natura minn dejjem kienet għal qalbi ħafna tant li ommi kienet tħobb tgħidli li l-ewwel kelma li jiena lissint kienet “allimal”,” beda jirrakkuntali Guido bi tbissima. “Aktar il-quddiem inġbidt ukoll lejn il-qasam tal-fotografija sakemm eventwalment irnexxieli nżewweġ liż-żewġ imħabbiet tiegħi flimkien.”

    Ma kellix wisq diffikultà biex nifhem x’ried jgħid hekk kif bdejt inqalleb il-paġni tal-ktieb riċenti tiegħu ‘The Natural History of The Maltese Islands’.

    “Minn daqshekk inħossni xxurtjat għaliex minħabba li jiena midħla sewwa tan-natura, għandi aktar għarfien dwar fejn u meta nista’ nsib ċerti speċi u ħlejqiet. Biex nagħtik Id-debba tax-xitan (dragonflies)eżempju nista’ nurik dar-ritratt ta’ koppja tal-ispeċi tad-debba tax-xitan (dragonflies) li hu għall-qalbi ħafna kemm għad-dawl, il-kuluri, il-kompożizzjoni u l-azzjoni li rnexxieli nislet fih. Veru li jkun hemm element ta’ kumbinazzjoni imma hawnhekk ngħidu aħna, kont ilni nara lil din il-koppja ddur ‘l hemm u ‘l hawn u kont naf li dawn l-insetti għandhom it-tendenza li jerġgħu lura fl-istess post minn ħin għall-ieħor. Bsart ukoll li ser naqbad din l-azzjoni u allura stennejt f’post adegwat sakemm ilmaħthom fil-pożizzjoni li xtaqt u ħadt ir-ritratt.”

    Il-valur ta’ ritratt jitqies proprju f’dik il-kapaċità li taqbad mument qasir u rrepetibbli fil-ħajja u tagħnih bl-eternità hekk kif imbagħad wieħed jista’ jibqa’ jara u jifli dik l-azzjoni għal kemm il-darba jrid.

    “Kont ilni erbgħa snin naħdem fuq dan il-ktieb. Dort il-gżejjer kollha f’Malta u Għawdex sabiex niġbor rikordju fotografiku tal-ispeċi lokali tal-fawna u l-Qanfud (hedgehog)flora. Ħadt madwar 8000 ritratt li 524 minnhom ġew inklużi f’dan il-ktieb. Qattajt siegħat sħaħ speċjalment fil-ġranet ta’ tmiem il-ġimgħa nistenna bosta drabi f’pożizzjonijiet skomdi, kultant mixħut mal-art għal tuli fit-tajn, fil-kesħa u fis-sħana, għall-gdim tal-insetti u dak kollu li tiltaqa’ miegħu f’dawn is-sitwazzjonijiet. Għaldaqstant meta mbagħad jirnexxielek tmur lura d-dar b’erbgħa ritratti sbieħ tħoss sodisfazzjon kbir, bħal ngħidu aħna meta nzertajt żewġt isriep qed jiġġieldu u rnexxieli naqbad dak il-mument taħt il-lenti tiegħi.”

    Guido spjegali kif l-idea wara dan il-ktieb żvolġiet maż-żmien.

    “Peress li jiena membru tal-Malta Photographic Society, sħabi spiss kienu jistaqsuni kif kien jirnexxieliPepprin (poppies) nieħu ċerti ritratti, liema lenti wżajt, x’apparat kelli bżonn, fejn insib ċerti insetti, f’liema żmien jikbru ċerti pjanti u fejn hu l-abitat ta’ ċerti annimali? Għaldaqstant darba minnhom iddeċidejt li nibda nieħu xi ritratti ħalli niġborhom f’fuljetti li kellhom iservu ta’ gwida f’dan il-qasam. Imma hekk kif beda għaddej iż-żmien u bdew jakkumulaw ir-ritratti, għaraft li kien hemm materjal biżżejjed biex isir dan il-ktieb.”

    Fil-fatt taħt kull ritratt li jinkludi dan il-ktieb, wieħed isib ukoll indikat diversi dettalji dwar it-teknika u l-apparat li ġew utilizzati biex ittieħdet dik ix-xbieha. Barra minn hekk, sezzjoni minnu hija wkoll immirata lejn dawk li huma interessati li jitħajjru jiġbdu ritratti tajbin tan-natura.

    “Permezz ta’ dan il-ktieb xtaqt inħajjar aktar individwi biex jinteressawInsetti Maltin ruħhom fin-natura għanja tal-gżejjer tagħna: kemm biex nuri l-potenzjal tal-varjetà tal-ispeċi li jeżistu, kemm biex nistieden lil dawk li qatt ma qabdu kamera b’idejhom ħalli jittantaw jiġbdu l-ewwel ritratti tagħhom u anki biex nispira lil fotografi oħrajn li forsi ma tawx ħafna importanza lil dan il-qasam sabiex jiftħu għajnejhom għall-possibilitajiet li toffri n-natura.

    Nixtieq niċċara illi f’dan il-ktieb wieħed ser isib ideat bażiċi tat-teknika li tista’ tintuża fir-rigward tal-fotografija tan-natura peress li f’dan il-qasam wieħed jeħtieġ apparat apposta u azzjoni partikolari ta’ kif għandu jersaq lejn insett, annimal jew pjanta. Iżda naturalment għalkemm jeżistu ċerti regoli, xorta waħda nemmen li wieħed għandu jesperimenta sabiex jakkwista riżultati interessanti u oriġinali.”

    Għal aktar minn darba Guido saħaq illi l-għan prinċipali tiegħu huwa li jkisser il-mentalità li fil-gżejjer Maltin m’hawnx ħafna natura x’tara.

    “Teżisti l-idea żbaljata li pajjiżna huwa fqir f’dan il-qasam imma jaħasra ħafna ma jafux kemm huma żbaljati! Infatti mhux darba u tnejn li nara wħud jistagħġbu meta jaraw ċerti ritratti tiegħi għax ma Serp (snake)jkunux iridu jemmnu li dawk il-ħlejqiet jgħixu f’pajjiżna: bħal ngħidu aħna numru ta’ rettili li jiena nħobb niġbed ħafna kemm għax diffiċli ferm biex tieħu ritratt ta’ wieħed minnhom u anki għax ġeneralment mhumiex il-favoriti ta’ fotografi oħra. Bosta mill-ispeċi tan-natura trid tmur tfittixhom għax dawn iżommu ‘l bogħod min-nies u mhux la kemm tarahom kif ġieb u laħaq. Oħrajn jgħixu fl-abitat partikolari tagħhom il-barra mill-bini, kultant saħansitra fuq xi gżira iżolata bħal Filfla. Dawk kollha li qallbu l-paġni numerużi ta’ dan il-ktieb kienu mpressjonati bil-varjetà tal-ħolqien lokali li jinkludi. Nittama li permezz tiegħu finalment il-Maltin u l-Għawdxin jifhmu r-rikkezza tal-wirt naturali li pajjiżna hu mogħni bihom.”

    Iżda l-ktieb ma jurikx dan biss! Għalkemm ormaj Guido huwa sinonimu mal-fotografija tan-natura fejn anki rebaħ bosta unuriThe Natural History of The Maltese Islands kemm lokali u anki internazzjonali, intbaħt li dan il-fotografu għandu kwalità prezzjuża u rari – l-umiltà. U għaldaqstant hu jħalli f’idejk biex tiddeċiedi dwar il-livell tat-talent impressjonanti li dawn ir-ritratti nġibdu bih. Min-naħa tiegħi m’għandix dubju li hekk kif jiġi f’idejkhom dan il-ktieb, intom ukoll ser tagħrfu dan ma’ l-ewwel daqqa t’għajn li ser tagħtu lejn ir-ritratti tiegħu.

    (Nota: Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tat-18 ta’ Diċembru 2011)

    2011.12.18 / no responses / Category: Torca - Perspettivi

  • IR-RAKKONT TAL-AKBAR ĠRAJJA

    Anton Galea Skont W J Cameron “Kien hemm biss Milied wieħed…. il-bqija huma kollha anniversarji.”  U ħadd ma jista’ jlumu għax hekk hu. Forsi għalhekk li aktar ma jgħaddi ż-żmien, is-sinifikat oriġinali tiegħu qiegħed dejjem kull ma jmur jintilef u jinbidel fit-tema ta’ festini u xalar. Madanakollu b’xorti tajba mhux kollox mitluf għax fil-qalba ta’ ċertu djar, wieħed għadu kapaċi jiltaqa’ mat-tifsira ġenwina tal-Milied. Infatti dil-ġimgħa hekk kif mort inżur il-kollezzjoni grandjuża tal-Milied ta’ Anton Galea fir-Rabat Għawdex skoprejt illi għalih il-Milied qatt ma jgħaddi peress li hu sab mezz kif jibqa’ jgħixu f’kull jum matul is-sena.

    “Il-Milied minn dejjem kont inħobbu imma nistqarr li qatt ma bsart li għad ikolli dil-kollezzjoni tant kbira! Però donni li b’xi mod antiċipajt li dawk il-pasturi sempliċi li kont nilgħab bihom meta kont żgħir, kellhom xi darba jfissru ħafna aktar għax dejjem bżajt għalihom u qatt ma kissirthom. Illum li għandi 76 sena, dawn il-pasturi huma prezzjużi ħafna għalija, anki jekk wiċċhom u surithom mhumiex daqshekk sbieħ. Imma huma jirrappreżentaw tfuliti u jqanqluli nostalġija kbira kull darba li nħares lejhom.”

    Ħafna minn dawn il-pasturi antiki huma miġbura ġewwa vetrini apposta fejn ġurnata wara l-oħra dawn ifakkru dil-ġrajja qaddisa. Fl-istess ħinIl-pasturi l-antiki huma wkoll rikordju tas-snajja’ Maltin.

    “L-ewwel pasturi tiegħi kienu tat-tafal. Kont xtrajthom mingħand Majsi Zahra li kien pasturar Għawdxi. Wara bosta snin magħluqin fil-kaxxi, darba minnhom iddeċidejt li nqabbad lil Toni Buhagiar minn Birżebbuġa biex jaħdimli presepju b’ambjent Għawdxi ħalli nkun nista’ npoġġiehom fih u b’hekk inkun nista’ ngawdihom matul is-sena kollha.”

    Iżda n-namra tant qawwija mal-ġrajja tal-Milied seħħet meta ħuħ Joseph Galea waqqaf il-grupp Għaqda Ħbieb tal-Presepju Għawdex-Malta li kienet l-ewwel waħda tax-xorta tagħha fil-gżejjer Maltin.

    “Probabbilment ħija jħobbu ħafna aktar minni l-Milied għax kieku ma kienx jidħol għal biċċa xogħol bħal din. Stinka ħafna biex rawwem din l-għaqda u llum huwa kburi li hemm bosta membri mseħbinIl-presepju l-ġdid ta' dis-sena fiha li huma dilettanti kbar tal-Milied. Naturalment jiena kont wieħed minn tal-ewwel li sirt membru u hekk kif bdejt niġi espost għat-tagħlim ta’ ċerti nies tas-sengħa li ta’ kull sena jiġu juruna kif isir dax-xogħol konness mal-presepji u l-pasturi, bdejt nitħajjar immidd idejja jien ukoll f’dal-qasam. Barra minn hekk, bħala membru ta’ din l-għaqda, darba f’sena jkolli l-okkażjoni li nattendi għall-kungress li jsir l-Italja, filwaqt li kull erbgħa snin isir kungress internazzjonali f’Innsbruck fejn jinġabru għad ta’ dilettanti bħali tal-presepju. Waqt dawn il-mawriet nieħu ħafna ideat ġodda u nistħarreġ il-possibilità tal-użu ta’ materjali differenti minn dawk li aħna mdorrijin naħdmu bihom hawnhekk. Dawn l-esperjenzi jibqgħu stampati f’moħħi u nirritorna lura lejn pajjiżi kollni mħeġġeġ u mħajjar biex noħloq presepju ġdid. Finalment bl-iskop li jkolli biċċa xogħol ġdida x’nesebixxi kull sena fil-wirja li torganizza l-għaqda, sibt ruħi qed nibni presepju wara l-ieħor sakemm illum spiċċajt biex għandi kollezzjoni sħiħa.”

    Ta’ min jgħid li dawn il-mawriet f’pajjiżi oħra jservu wkoll sabiex Anton jaħtaf l-opportunità biex jgħarrex għal xi sett ta’ pasturi jew xi presepju interessanti ieħor x’iniżżel miegħu lejn Malta.

    “Ormaj għandi mijiet ta’ pasturi u presepji ta’ kull daqs, xorta u materjal. Ara, dan presepju tal-kartun li jmur lura għaż-żmien ta’ qabel it-tieni gwerra dinjija u kont Wieħed mill-presepji tal-kollezzjonixtrajtu mill-Amerika, filwaqt li dal-presepju ċkejken ġie maħdum mill-injam taż-żebbuġ u xtrajtu mill-Iżrael. Dan is-sett ta’ pasturi huwa tal-porċellana u ġibtu minn Lourdes, mentri dan il-presepju li hu maħdum mill-lava u hu mżejjen bil-pasturi tat-terracotta xtrajtu minn Catania. Dan is-sett imżejjen biż-żrar akkwistajtu minn Taranto u dan bil-pasturi mlibbsin huwa minn Napli.”

    Baqa’ għaddej ifehemni d-dettalji dwar din il-kollezzjoni fejn fosthom urini wkoll presepju tax-xemgħa, presepju maħdum f’bajda u tnejn oħra f’ġewża u f’lewża. Presepju ċkejken ieħor kien imqiegħed f’kaxxa tas-sulfarini, filwaqt li ieħor iċken kien imsawwar fir-resin u saħansitra kien hemm bżonn lenti biex tara s-sett ta’ tmien pasturi rqaq li kien mogħni bihom! Ovvjament kellu wkoll xogħolijiet lokali li kollha kellhom xi ġrajja interessanti marbuta magħhom.

    “Dal-presepju ċkejken tahuli Victor Darmanin mill-Kalkara u hu l-minjatura ta’ presepju akbar li ħadem lil xi klijent tiegħu. Dan sett ta’ pasturi li għaddhieli l-ħabib tiegħi Għawdxi Toni Portelli li Parti mill-kollezzjoni ta' Anton Galeasfortunatament m’għadux magħna. Kif qed tara, ma kienx laħaq żebagħhom kollha imma għalija dak hu l-preġju tagħhom għax hekk ifakkruni kif kien tahomli hu. Dan il-presepju huwa ta’ Mary Haber minn Raħal Ġdid u dan ta’ Jesmond Micallef minn Ħal-Qormi. Dawn t’hawn huma sett pasturi għal qalbi ħafna għax kien għamilhom pazjent li kien jinsab fi sptar mentali. Niftakar darba kont mort inżur lil xi ħadd hemmhekk u nara lil dan l-individwu jħokk xi ġebel mal-ħajt. Intbaħt li peress li ma setax ikollu strumenti, kien qed jagħmel hekk biex jagħtihom il-forma u mbagħad permezz ta’ musmar kien ikompli jigref il-fattizzi tal-pasturi.”

    Aktar ma bdejt nisma’ dwar dan id-delizzju, stajt nagħraf li fir-realtà dan kellu bosta saffi ta’ sinifikati: fosthom biex iservi ħalli jgħaqqad il-kulturi u d-drawwiet ta’ pajjiżi differenti.

    “Mhux darba u tnejn li nistiednu lil xi dilettanti barranin f’pajjiżna sabiex anki huma jintroduċu ruħhom max-xogħol tagħna. Il-presepju Malti għandu numru ta’ karatteristiċi tiegħu bħall-użu tal-imtieħen tar-riħ u anki ċertu forom ta’ djar bħal per eżempju fl-istil Għawdxi ġieli ninkludu l-galleriji antiki li Għawdex hu magħruf ħafna għalihom. Imbagħad hemm ukoll pasturi partikolari li ma ssibhomx fi presepji barranin bħal ngħidu aħna x-xabbatur, l-imgħaġġeb, l-adoratur, id-daqqaqa u l-bejjiegħa lokali u x-xrik (li jkunu żewġ pasturi mgħannqin flimkien). Uħud minn dawn il-pasturi jinbiegħu wkoll bl-ilbies tradizzjonali tagħhom u dawn huma mfittxija ħafna mill-barranin.”

    Intant min-naħa tiegħu Anton irnexxielu jadotta s-sengħa tad-dijorama; fejn presepju jkun mibni bħallikieku kien sett fuq palk u allura jkollu l-perspettiva ta’ dak li hu viċin u dak li hu bogħod.

    “Meta waqaft mix-xogħol li kelli bħala għalliem tal-arti għax ħriġt bil-pensjoni, stajt niddedika aktar ħin għal dan id-delizzju. Ftit ftit bnejt sett ta’ sebgħa episodji li juru l-fażijiet differenti li wasslu għat-Id-dijorama tat-twelidtwelid tal-Bambin. L-ewwel dijorama li għamilt kienet turi t-twelid innifsu u personalment nemmen li hija waħda mill-aqwa xogħolijiet li qatt għamilt. L-għan prinċipali tad-dijorama huwa li jagħti sfond lix-xena u allura n-naħa ta’ wara tagħha ma tkunx kwadra imma fit-tundjatura, kemm biex ma toħloqx dellijiet u anki biex tagħti l-impressjoni tal-wisgħa. Apparti x-xogħol dettaljat li fihom biex toħloq ix-xena nnifisha, dawn id-dijorami jkunu qed jaħbu fis-saqaf tagħhom il-bozoz, il-wires u l-extractor biex jagħtu dehra sabiħa u raffinata. Barra minn hekk il-kuluri nfushom ikunu qed inisslu l-karattru tal-istorja bħal ngħidu aħna għat-tħabbira tal-Madonna għażilt il-kulur bajdani, filwaqt li ż-żjara għand Eliżabetta hija aktar ħamranija biex tagħti l-aspett ta’ nżul ix-xemx. Meta l-koppja marret tinkiteb għaċ-ċensiment il-kulur huwa aktar naturali imma mbagħad meta l-koppja kienet qed tfittex lukanda l-kulur huwa ikħal skur għax kien dieħel il-lejl.”

    Sibt li l-kollezzjoni ta’ Anton kienet ħafna akbar milli tani x’nifhem għax ma riedet tispiċċa qatt! Infatti biex idaħħal il-kollezzjoni kollha huwa qiegħed ftit ftit jimla l-kmamar tad-dar kollha u s’issa rnexxielu anki jinżel mal-ħajt tat-taraġ bil-vetrini tiegħu, kollha magħluqin wara l-ħġieġ u mgħottija b’purtieri tad-drapp biex ix-xogħolijiet jitħarsu mill-ħsara tad-dawl.

    “Dis-sena ma kellix aktar post fejn inpoġġi l-oġġetti li kont xtrajt. Għalhekk ordnajt dawn il-vetrini li hawn fit-taraġ u sakemm il-mara marret qadja ta’ nofs ta’ nhar, waħħalthom malajr u sabithom lesti hawn. Ma tantx ħadet gost bija u kelli nwegħedha li mhux se nkompli ninżel aktar ‘l isfel!”

    Imma x’inhi dil-passjoni li ġġiegħel lill-kollezzjonist jibqa’ jixtri presepju wara l-ieħor li wara kollox qed jirrakkuntaw l-istess ġrajja?

    “Għadilli tassew kollha juru l-istess xeni, fil-kumplessità u fit-totalità tagħhom ta’ tqassim, materjal, pasturi u kuluri, kollha jkollhom dak il-karattru partikolari li jiddistingwihom minn xulxin. Għalija dinIl-kollezzjoni tal-pasturi il-kollezzjoni hija ħajti u sserraħħni ħafna bħala delizzju. Meta nkun qiegħed fil-kamra tax-xogħol qed noħloq xi ħaġa ġdida biex inżid magħha, inħoss serenità kbira f’qalbi. Nittama li meta jiġi ż-żmien li din il-kollezzjoni tgħaddi f’idejn oħra, din tibqa’ apprezzata u maħbuba bħal kif dejjem żammejtha jien. Nixtieq ħafna li ma tispiċċax miegħi u li għand min issib ruħha jagħraf l-imħabba u d-dedikazzjoni li ssawret bihom.”

    Tiskanta l-ideat li jiġu f’moħħ l-artist kultant! F’naħa minnhom, Anton urieni presepju li hu fforma ġewwa nkwatru li hu u martu kienu qalgħu fit-tieġ. Imma xejn ma mpressjonani daqs il-presepju li hu rnexxielu jarma ġewwa l-ewwel sett tat-TV li kellu!

    “Moħħi l-ħin kollu għaddej fuq dawn l-affarijiet, tant li anki jekk inkun inkwetat fuq xi ħaġa, ngħid ħa naħseb fuq xi oġġett li nista’ nagħmel dal-Milied u b’hekk ninsa l-Presepju fis-silġproblemi kollha. Darba minnhom wara li ġejna mill-Ġermanja, iddeċidejt li noħloq presepju mhux tas-soltu fejn ix-xena tat-twelid ambjentajta ġo dar tal-injam imdawwra bis-silġ. Darb’oħra waqt li kont għaddej f’park fi Vjenna, sibt biċċa zokk interessanti u ġibtu miegħi sakemm finalment akkwistajt pasturi żgħar minn Napli li stajt nirranġah bihom. Għall-kuntrarju, ġurnata oħra xtrajt sett ta’ pasturi tal-ħġieġ minn Venezja biex imbagħad bnejtilhom sfond bil-ħġieġ ikkulurit li ġbart minn fuq ir-ramel tax-xtajtiet tagħna.”

    Emmnuni, kelli bżonn is-siegħat biex nara l-kollezzjoni kollha. Fosthom Anton kellu bambin iswed maħdum bix-xemgħa li probabbilment jgħodd il-250 sena. L-aktar presepju għal qalbu huwa dak li għamlitlu n-neputija tiegħu Hilda meta kellha sitt snin. U bħalissa jinsab kuntent ferm bl-aħħar presepju li ħadem fuqu biex jesponih għal-wirja ta’ din is-sena.

    “Fir-realtà jiena ngħix il-Milied is-sena kollha għax il-ħin kollu għaddej nara x’ser nivvinta biex naħdem għal din il-festa li hija tant għal qalbi. Meta nħares lura lejn ix-xogħol, l-impenn u l-investiment li Id-dijorama tat-tħabbiraddedikajt għal din il-kollezzjoni ma jiddispaċini xejn għax naf sewwa li min-naħa tagħha hi tatni u għadha tagħtini ħafna ferħ lura. Fosthom tgħini nġedded il-memorji ta’ meta bħala tfajjel ċkejken kont nistenna b’tant ħerqa l-ġranet tal-Milied sabiex noqgħod nilgħab bil-presepju u bil-pasturi. Għalija dak hu l-Milied: is-serenità li kapaċi jwassal presepju fis-sempliċità tiegħu hekk kif jirrakkonta l-akbar ġrajja li qatt rat id-dinja!”

    (Nota: Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tal-11 ta’ Diċembru 2011)

    2011.12.11 / no responses / Category: Torca - Perspettivi