Carmelo P Baldacchino

Posts Tagged ‘Carmelo P Baldacchino’

Meta toħlom akbar

Il-Bibbja tirrakkonta l-istagħġib tar-rgħajja meta waqt lejl tas-skiet, is-sema ddawwlet b’dawl mhux tas-soltu filwaqt li anġlu ħabbrilhom li kien twieled ir-Re li Alla kien wiegħed li ser jibgħat. Wieħed jista’ jimmaġina l-emozzjoni tagħhom hekk kif dawn ġrew lejn il-post indikat u hemm sabu lil Marija u lil Ġużeppi jbennu lil binhom Ġesù li kien għadu kif bexxaq għajnejh u lemaħ lid-dinja tagħna.

Minn dak iż-żmien ‘l hawn kienu bosta l-popli li ttantaw joħolqu mill-ġdid din l-atmosfera mbierka u unika fil-ġranet ħelwin tal-Milied. Probabbilment il-bozoz tad-dawl żgħar u kkuluriti li nżejjnu diversi postijiet bihom, għandhom il-għan li jikkreaw mill-ġdid l-atmosfera tad-dwal li deheru fis-smewwiet f’dak il-lejl imqaddes, filwaqt li l-istatwa tal-bambin Ġesù tintuża bħala rappreżentazzjoni tat-tarbija divina.

F’dawn il-ġranet naraw ukoll il-ħeġġa ta’ bosta individwi li jagħmlu minn kollox biex iqanqlu dik is-sensazzjoni antika ta’ stagħġib u ferħ li l-Milied biss kapaċi jġib miegħu. Ħafna minna, biex inferrħu lil xulxin, insibu ruħna niċċelebraw ir-ritwali li mxew minn ġenerazzjoni għall-oħra. Imma mbagħad issib ukoll lil min jaspira aktar minn hekk, issib lil dawk li jazzardaw joħolmu akbar, lil dawk li joħorġu l-barra mit-tradizzjoni sabiex b’azzjoni mhux tas-soltu, jerġgħu jqajjmu dik ix-xrara ta’ stagħġib u ferħ li mhux la kemm wieħed jinsa.

Wieħed minn dawn huwa bla dubju l-Kavallier George Vella, Żejtuni ta’ 80 sena li llum joqgħod Birkirkara, u li dil-ġimgħa stedinni għandu sabiex jirrakkuntali dwar tliet attivitajiet partikolari li hu flimkien ma’ sħabu ħarġu bihom fi żmien il-Milied tas-snin sittin. Qabel inġbarna fl-istudju tiegħu ħalli ngħarrxu fost il-ġabra ta’ dokumenti, kotba, ġurnali u ritratti li hu pprepara għalija, George ma naqasx milli jdawwarni dawra mad-dar tiegħu sabiex jurini biċ-ċar ir-rabta tiegħu ma’ din il-festa, espressa fosthom permezz tal-kwantità ta’ presepji differenti li għandu, bil-bambin li xtara minn Betlehem lura fl-1956 u bis-siġra tal-Milied li huwa stess żejjen b’għadd ta’ ornamenti, bozoz ikkuluriti, u mużika ħelwa.

L-ewwel tifkira ħaditna lura għall-1960 ġewwa l-bini tal-Juventutis Domus Sagra Familia fiż-Żejtun, fejn f’dak iż-żmien, George Vella kien is-segretarju tal-għaqda li kienet tmexxi l-attivitajiet tal-post. Ta’ min isemmi li oriġinarjament din il-binja li tinsab fi Triq San Girgor, kienet il-palazz ta’ l-Isqof Ferdinand Mattei li kien jużaha bħala residenza għas-sajf u anki biex minnha jkun jista’ jsegwi l-pellegrinaġġ annwali ta’ San Girgor li kien jgħaddi proprju minn din it-triq (kif għadu jiġri sa llum). Kien fl-1911 meta Dun Spiridione Grixti u Angelo Baldacchino staqsew lill-Arċipriet taż-Żejtun, Dun Lawrenz Degabriele, sabiex jingħataw il-permess ħalli jiftħu ċentru ta’ tagħlim fejn it-tfal iż-żgħar setgħu jitgħallmu d-duttrina u fl-istess ħin fejn iż-żagħżagħ setgħu jinġabru u jinżammu l-bogħod mill-perikli tal-ħajja, skont it-tagħlim ta’ San Ġwann Bosco.

Għall-ewwel inkriet dar ċkejkna fi Triq San Girgor u d-Domus infetaħ uffiċċjalment fl-24 ta’ Frar 1912. Iżda aktar tard, fit-13 ta’ Diċembru tal-1920, ġie ffirmat il-kuntratt tal-akkwist ta’ dan il-palazz u d-Domus ġie trasferit għal dan il-post. Intant, madwar 40 sena wara, fl-eqqel tal-ġlieda politiko-reliġjuża, il-parteċipazzjoni fid-Domus min-naħa tat-tfal u ż-żagħżagħ bdiet tonqos ħafna u biex jerġgħu jiġbdu lura l-interess tagħhom, George Vella flimkien ma’ xi membri oħra, fosthom Generoso Vella u Joseph Turban, iddeċidew li minflok jagħtu r-rigali tal-Milied lit-tfal tal-membri, lill-abbatini, u lil dawk li kienu jattendu d-Domus minn ġewwa ċ-Ċentru bħas-soltu, huma kienu se jibgħatu lil Father Christmas idur madwar ir-raħal sabiex iqassam ir-rigali fid-djar tat-tfal stess, akkumpanjat mid-daqq tal-banda taż-Żejtun Boy Scouts.

L-ewwel wieħed li messietu x-xorti li jilbes ta’ Father Christmas kien Joseph Mansueto li fl-1960 ħareġ fuq karru miġbud minn tractor armat b’żewġt iċriev kbar li kienu qed jiġbdu warajhom żlitta kbira ħamra mimlija bir-rigali u mdawwra bi qniepen elettriċi. Din l-idea mal-ewwel intlaqgħat tajjeb kemm mit-tfal u kif ukoll mill-membri tad-Domus u wkoll mill-ġenituri tat-tfal. Infatti minn dik is-sena ‘l hemm, il-membri tad-Domus u t-tfal kienu jibdew jaħdmu fuq dan il-karru minn xi xahar qabel, peress li kull sena l-forma tiegħu kienet tinbidel. Fost il-forom użati nsibu sputnik, rocket spazjali, ferrovija, żlitta miġbuda miċ-ċriev, żwiemel ħajjin eċċ.

Maż-żmien tant ħadet din id-drawwa, li biex tkun tista’ tilqa’ t-talba biex jitqassmu r-rigali kollha fl-istess ħin kellhom joħorġu tnejn min-nies lebsin ta’ Father Christmas. Huwa interessanti li wieħed ikun jaf li meta wieħed kien jintagħżel biex jilbes ta’ Father Christmas għal waqt din l-attività, dan kien jitqies bħala unur kbir peress li l-individwu magħżul kien ikun dak li ta l-akbar kontribut lid-Domus matul dik is-sena. Ftit ftit il-kelma ġriet u d-Domus taż-Żejtun beda jirċievi talbiet anki minn inħawi oħra f’Malta sabiex il-Father Christmas bil-karru tiegħu flimkien mal-banda tal-Boy Scouts imorru jferrħu u jqassmu r-rigali anki lit-tfal t’hemmhekk. Naturalment, ma damux ma nibtu attivitajiet bħal dawn mal-inħawi kollha tal-gżejjer tagħna, tant li din id-drawwa għadha għaddejjha fostna sa llum.

It-tieni ġrajja li rrakkuntali George Vella seħħet fit-23 ta’ Diċembru 1963 meta wara talba li saret mid-Domus, id-dipartiment tar-relazzjonijiet pubblici tal-Hafmed NATO kienu rregalaw lill-poplu Żejtuni siġra kbira tal-Milied twila madwar 30 pied li nġiebet apposta min-Norvegja u tpoġġiet fi Pjazza Diċembru 13 (qabel Pjazza Brittanika). Dakinhar saru festi kbar hekk kif madwar is-siġra mixgħula, inġabru għadd ta’ Żwieten u anki uffiċċjali għoljin tan-NATO flimkien mal-familji tagħhom. Wara li tkantaw xi għanjiet tal-Milied, intfiet il-pjazza kollha fid-dlam u f’ħin minnhom, Tony Mifsud, li għal dik is-sena kien intagħżel biex jilbes ta’ Father Christmas, għamel daħla trijonfali liema bħalha, hekk kif wasal fuq żiemel abjad biex iqassam ir-rigali lit-tfal minn taħt din is-siġra kbira. Ċertament dan ukoll kien avveniment kbir għaż-Żejtun u dwaru kienu tkellmu l-gazzetti kollha ta’ Malta u kif ukoll il-mezzi tax-xandir.

Iżda l-kbir kien għadu ġej għax it-tielet ġrajja li kellu lest għalija George kienet waħda tassew fantastika u stagħġibt mhux ftit kif jiena, bħala Żejtunija, qatt ma kont smajt biha qabel. Kollox beda waqt logħba table tennis, hekk kif Ltn. Commander Cliff Perry, R.N., b’ammirazzjoni lejn ix-xogħol li kienu qed jagħmlu dawn il-membri tad-Domus biex joħorġu b’ideat ġodda, huwa offra ruħu biex jagħti sorpriża kbira lit-tfal taż-Żejtun. Din kienet tikkonsisti fl-opportunità li għal dik is-sena, il-Father Christmas tad-Domus seta’ jitwassal minnu permezz ta’ ħelikopter tar-Royal Navy. Naturalment, okkażżjoni unika bħal dik ma kienux ser jitilfuha u George flimkien ma’ sħabu, intefgħu jippjanaw din l-attività l-ġdida.

Ħafna mill-anzjani Żwieten jiftakru lil dan il-ħelikopter itir fuq iż-Żejtun fil-ġranet ta’ qabel il-Milied tal-1964, fosthom Carmelo P Baldacchino, li għaddieli xi ritratti li ħa ħu Ġeorge stess, Johnny Vella, dakinhar li seħħet din l-avventura. B’għaġeb kbir tat-tfal tal-iskola l-ġdida primarja taż-Żejtun (magħrufa bħala Carlo Diacono) f’ħin minnhom jidher ħelikopter b’maskra kbira ta’ Father Christmas fuq il-buq tiegħu u mżejjen b’dawl ikkulurit, u wara li ttajjar ftit fuq l-iskola, huwa deher nieżel fil-bitħa mdaqqsa tagħha u minnu ħareġ il-Father Christmas biex iqassmilhom ir-rigali li kellu jistennewh fi żlitta fil-qrib.

George jiftakar ċar li t-tfal tbellħu meta raw dan kollu jiġri quddiemhom u tgħidx xi fratterija qamet, kulħadd jiġri ‘l hemm u ‘l hawn biex jara x’qed jiġri u biex jaċċerta ruħu li kien ser jaqla’ rigal. Wara dan kollu, il-Father Christmas ta’ dik is-sena, Anthony Sinagra, rikeb ġewwa ż-żlitta tiegħu u erħielha jqassam ir-rigali madwar iż-Żejtun kollu. Sadanittant il-ħelikopter reġa’ ntrefa’ fis-smewwiet u minnu nxteħtu għadd ta’ bżieżaq fuq l-inħawi tal-iskola. Ftit wara, il-ħelikopter deher jieqaf mill-ġdid fl-ajru fuq l-istitut tas-Sorijiet ta’ Ġesù Nazzarenu fiż-Żejtun u hemm niżlet xita ta’ ħelu għat-tfal li kienu residenti f’dan il-post.

George kien emozzjonat ħafna b’dawn il-memorji iżda meta rani daqstant interessata, ma damx ma beda jirrakkuntali dwar għadd ta’ ġrajjiet oħra hekk kif minn armarji, kxaxen u kaxxi, huwa beda joħroġ diversi tifkiriet ħalli jispjegali aħjar dwar dak li kien qiegħed ifehemni. Fosthom skoprejt li matul ħajtu huwa żar diversi postijiet madwar id-dinja minħabba x-xogħol tiegħu fejn anki hemm ma naqasx l-element tal-avventura. Kien ukoll kittieb u riċerkatur fejn fosthom huwa kien ġabar u ppubblika t-tagħrif tal-Pronostiku Malti għal 25 sena sħaħ.

Ċertament laqgħat ma’ individwi bħal dawn juru biċ-ċar kemm niesna huma riżors importanti ta’ esperjenzi u informazzjoni li jistgħu jitfgħu dawl fuq is-soċjetà, il-kultura u l-istorja tagħna. Nistgħu ngħidu li bosta mid-djar tagħna jistgħu jiġu kkunsidrati bħala arkivji fihom infushom mibnija personalment b’dedikazzjoni kbira minn nies differenti, skont l-oqsma varji ta’ l-interessi tagħhom. Personalment nemmen li flimkien mal-istorja ġenerali, dawn il-ġabriet tat-tifkiriet imxerrda fost diversi familji, kapaċi jippreżentaw sfumaturi sinifikanti sabiex wieħed ikun jista’ jara stampa akbar ta’ ġrajjiet pajjiżna.

(Dan l-artiklu ġie ppubblikat fis-sensiela ĠABRIET IT-TIFKIRIET (it-8 Parti) tat-Torċa datata 22 ta’ Diċembru 2013)

Share on Facebook

2013.12.22 / no responses / Category: Torca - Features & Articles
IL-MUNITI LI ĠABU Ż-ŻEJTUN FL-INKWIET

Kont ilni ħafna biex niltaqa’ ma’ Carmelo P Baldacchino għax bosta kienu rrakkomandawhuli bħala riċerkatur ferventi dwar iż-Żejtun. Issa li reġgħu qorbu l-attivitajiet tant magħrufa ta’ Żejt iż-Żejtun, sibt ix-xoqqa f’moxtha biex insir nafu u anki biex niskopri xi ġrajjiet interessanti dwar dan ir-raħal. U ma mortx imqarrqa għax il-ġrajjiet li qalli, qatt ma kont smajt bihom qabel! F’dan l-artiklu ser ninkludi wħud minnhom iżda ċertament, l-aktar silta għal qalbi hija l-istorja kurjuża dwar il-Muniti taż-Żejtun li għal ftit ma daħħlux salt nies f’qabda nkwiet filwaqt li fil-preżent, dalwaqt ser ikunu għall-bejgħ għall-pubbliku in ġenerali…

Tlabt lil Carmelo jibda billi jgħidli minn fejn tnisslet din l-imħabba għall-istorja.

“Iż-Żejtun kien hemm ċertu Dun Ġwann Farrugia li kien dilettant kbir tal-istorja u b’mod speċjali, tal-arkeoloġija ta’ Malta. Infatti, sikwit kien iħobb imur jagħmel xi passiġġata qalb ir-raba’ u miegħu kien jieħu dejjem mgħażqa żgħira fil-but sabiex joqogħod iħaffer f’xi lwogi li jolqtuh. Mhux darba u tnejn li sab xi ċaqquf antik u mbagħad erħilu jikteb dwarhom fis-Sunday Times ta’ dak iż-żmien.

Mela darba minnhom, fettilli mmur inbuslu jdejh kif konna nagħmlu ma’ qassisin oħra u tgħidx kif ħatafni! Qalli “Xi trid tbusni tagħmel?” Kisirni kisra u bqajt nibża’ minnu minn dak inhar ‘l hemm. Fir-realtà, meta għaddew is-snin, intbaħt li Dun Ġwann kien qassis modern ħafna u li kien jimxi qabel iż-żmien. Fil-fatt irnexxielu jġib bosta tibdiliet fir-raħal tagħna u bata mhux ħażin għax kien differenti mill-bqija.

Biex nagħtik eżempju, nista’ nsemmilek iż-żmien meta jiena kont ngħinu waqt il-quddiesa. Kelli madwar 11-il sena u kont tgħallimt il-quddiesa bl-amment bil-Latin għax xtaqt ħafna li nibda ngħin il-qassisin waqt li jkunu qed iqaddsu. Mela darba minnhom nidħol fil-kor biex nitlob lill-qassis iħallini nakkumpanjah waqt il-quddiesa u nsib lil Dun Ġwann. Għall-ewwel inġbidt lura għax kif semmejtlek diġà, ma tantx konna bdejna bit-tajjeb jien u hu. Imma hu meta rani nittawwal sejjaħli u staqsini x’ridt. Meta sar jaf li ridt ngħinu, qalli biex ngħidlu xi siltiet bil-Latin u hekk kif ra li kont nafhom b’għajnejja magħluqa, mhux talli aċċettani imma issuġġerili wkoll li nibda mmur ngħin kuljum fil-quddiesa tas-6:30am fil-kappella ta’ Sant’Anġ. Hemm sirt nafu aktar u sikwit kont nisimgħu jirrabja minħabba li kien hemm l-użanza li l-quddiesa tingħad bil-Latin, akkost li n-nies ma kienux jifhmu kelma. Biex tgħaxxaqha, peress li kulħadd kien konxju minn dan, persuna oħra kienet tintalab toqgħod tgħid ir-rużarju waqt il-quddies, ħalli almenu n-nies ikomplu ma’ xi ħadd u jkunu qed jitolbu. U allura kien hemm is-sitwazzjoni fejn il-qassis kien ikun qed iqaddes u fl-istess ħin, in-nies jgħidu r-rużarju għal rashom! Kien ikiddu wkoll il-fatt li l-qassis u l-abbatini, kienu jmexxu l-funzjoni tal-quddiesa b’daharhom lejn in-nies. “Qisna qed nistiednu n-nies għall-ikel u mbagħad nagħtuhom daharna,” kien sikwit igerger u jitmasħan. Kienu s-snin ħamsin u ma qgħadx kwiet qabel beda jibdel bil-mod dawn l-affarijiet. Peress li kullimkien il-quddiesa kienet tingħad bil-Latin, ħadd ma ried jieħu l-intrigu li jaqlibha għall-Malti u allura Dun Ġwann kien qabbad lilna l-abbatini biex noqogħdu fit-tarf tal-artal u nispjegaw lin-nies bil-Malti dak li hu jkun qed ilissen bil-Latin. Apparti minn hekk, iddeċieda li jirrifjuta li jagħti dahru lejn in-nies u beda jqaddes wiċċu lejhom. Ta’ min isemmi li dawn it-tibdiliet seħħu formalment fil-Knisja bosta snin wara.

Ma setax jonqos li titnissel ħbiberija bejnietna u mhux darba u tnejn li ħadna miegħu waqt il-passiġġati tiegħu fl-għelieqi u kien joqgħod ikellimna dwar l-istorja. Darba minnhom, meta rani interessat, tani ktieb dwar l-istorja taż-Żejtun u jien intfajt b’ruħi u ġismi naqrah u mmur infittex personalment is-siti li kienu jissemmew fih. Nissel ċertu ħeġġa fija għal dawn l-affarijiet li għadha ħajja sal-llum. Mela darba minnhom missieri kellu għalqa fl-inħawi tax-Xerriek li tiġi bejn Marsaxlokk u Birżebbuġa u hekk kif beda jaqla’ u jqalleb il-ħamrija, inkixfet ġebla kbira. Meta qalgħuha, sabu bir u hekk kif niżżlu jnaddfuh, ġo fih skoprew xi ċaqquf, xi vażun u żewġ ġarar. Jien dlonk ħadthom għand Dun Ġwann u meta dan rahom qalli li dawk kienu fdalijiet Rumani. Ridni nieħdu malajr fil-post fejn sab aktar ċaqquf. Imbagħad niftakar li laqqagħna ma’ ċertu pustier minn Ħal-Qormi li tani nofs lira tal-ġarar u ħadhom.”

Minn hemm Carmelo iddeċieda li jibda jirriċerka aktar materjal dwar iż-Żejtun u b’paċenzja u dedikazzjoni kbira, irnexxielu jsir jaf dwar numru kbir ta’ ġrajjiet li seħħew snin ilu f’dan ir-raħal.

“Meta kelli madwar 16-il sena u kont bqajt bla xogħol, kont inħobb nitla’ sal-uffiċċju tat-Times u l-Berqa u hemm noqgħod nifli l-gazzetti l-antiki. Kienu drawni sewwa hemmhekk u Mabel Strickland mhux darba u tnejn li qaltilhom biex iġibuli xi tazza tè għax kienet tiggustani meta tarani ninteressa ruħi tant. Imbagħad meta kont insib xi ħaġa interessanti u kont nitlobhom xi kopja ta’ xi gazzetta antika, kienu jagħtuhieli bi prezz irħas u ftit ftit bdejt ngħaqqad riċerka sabiħa dwar raħal twelidi.

Ir-riċerka tiegħi kienet teħodni wkoll il-Biblijoteka Nazzjonali fejn hemmhekk iltqajt ma’ bosta personaġġi bħal Roberto Mifsud Bonnici li kiteb dizzjunarju biblio-bijografiku dwar nies prominenti Maltin u li maż-żmien, għaddejtlu anki xi informazzjoni siewja dwar xi Żwieten magħrufa li aktar il-quddiem, inkludiha fil-kitbiet tiegħu. Iltqajt ukoll ma’ Dr Vincent Depasquale li kien responsabbli mill-ismijiet tat-toroq u li wara li sar jaf bl-interess tiegħi fir-raħal, talabni nirrakkomandalu xi Żwieten li kien ħaqqhom li tissemma’ xi triq għalihom u finalment hekk sar, bħal ngħidu aħna fil-każ ta’ Carlo Diacono u Girgor Bonici.

Spiss kont nagħmel ukoll xi tiftix fid-‘Daily Malta Chronicle’ li kienet djarju ta’ dak kollu li kien qiegħed jiġri f’Malta. Kif kulħadd jaf, din il-gazzetta kienet tiffavorixxi lill-Ingliżi, imma mbagħad kien hemm ukoll paġna sħiħa kollha kemm hi iddedikata lill-ġrajjiet Maltin u hemm sibt rakkonti interessanti immens. Imbagħad kien hemm ukoll il-gazzetta ‘Il-Malta Tagħna’ li kien joħroġ il-Partit Nazzjonalista ta’ dak iż-żmien u l-arkivji ta’ Santu Spirtu tar-Rabat li fihom iħaddnu tagħrif mitqlu deheb.”

Finalment, bosta minn din ir-riċerka ta’ Carmelo issarfet f’artikli li hu stess kien jikteb f’diversi sorsi, kif kienu jixhdu l-gazzetti u r-rivisti li beda jurini. Hu mpossibbli li nsemmilkhom dak kollu li qalli għax nistqarr li ġabli għajnejja wara widnejja bl-informazzjoni li rnexxielu jiġbor matul is-snin, hekk kif illum Carmelo jgħodd it-73 sena. Fosthom tkellimna dwar l-isplużjoni tal-kamra tan-nar taż-Żejtun li seħħet fl-1 ta’ Mejju 1904 u kienet ħasdet il-ħajja ta’ ħames żgħażagħ.

“Ta’ min jgħid li mis-sitta li kienu fil-kamra kien biss Carmelo Caruana ta’ 20 sena, iben Ġużeppi ta’ Lawdu, li baqa’ ħaj wara li dam għal ħafna ġranet fil-periklu tal-mewt. Il-vittmi l-oħra kienu: Carmelo Mifsud ta’ 21 sena, iben il-mejjet Alessio tar-Ruħ, Angelo Brincat ta’ 21 sena iben Santo ta’ Santu, Vincenzo Mifsud ta’ 18-il sena, iben Carmelo tal-Bonġu, Mabbli Mifsud ta’ 16-il sena, iben Angelo tal-Faċċol u Mikiel Spiteri ta’ 19-il sena, iben Rosario tal-Katutu.”

Minn uħud mill-laqmijiet li bdew jissemmew fl-istejjer kien jidher li ċerti familji minnhom għadhom jinsabu jgħixu fiż-Żejtun u sikwit għaddieli minn moħħi jekk dawn il-familjari qattx kienu semgħu b’dawn il-ġrajjiet? Akkost li ġraw diversi snin ilu ma tistax ma titqanqalx meta tisma’ bid-diżgrazzji li seħħew fost nies raħal twelidek. Ġrajja minnhom kienet dwar diżgrazzja li seħħet fis-17 ta’ Lulju 1858 meta numru ta’ Żwieten li kienu ħaddiema tal-faħam, tilfu ħajjithom meta ntradmu taħt il-faħam fl-imħażen tal-Pietà. Traġedja oħra ġrat fit-2 ta’ Mejju 1942 meta ajruplan tal-gwerra, Junker 88, tefa’ l-bombi minn ġos-sħab u fosthom bomba minnhom waqgħet quddiem iz-zuntier tal-knisja parrokkjali u ħalliet straġi warajha, bil-vittmi kollha msemmija fi rħama li tinsab proprju faċċata tal-Knisja Parrokkjali taż-Żejtun. Il-mewt tal-adulti tħossha ħafna imma naturalment, meta jkunu nvoluti t-tfal fi stejjer bħal dawn, l-għafsa ta’ qalb tkun wisq agħar.

“Fid-29 ta’ Marzu 1903 xi tfal marru jirgħu l-mogħoż u n-ngħaġ fl-inħawi ta’ Delimara, viċin il-fortizza. Sfortunatament barra mill-fortizza kien hemm numru ta’ balal tal-kanuni li kienu skaduti u ġew iddikjarati li ma kienux għadhom tajbin. Għalhekk dawn kienu nħarġu barra sabiex jiġi barkun għalihom u jintremew il-barra fil-baħar imma dan qatt ma seħħ. Meta t-tfal sabuhom, huma ippruvaw jieħdu xi porvli minnhom biex jużawhom għall-kalambrina; li kienet kanna b’toqba fejn kienu jippressawlha l-porvli u xi ċomb u joqogħdu jisparaw għal xi għasfur biha. Imma f’ħin minnhom il-bombi splodew u t-tfal sfaw imbiċċra flimkien mal-annimali tagħhom. Kienu żewġt itfal li warrbu minn mal-grupp ftit tal-ħin qabel seħħ l-inċident li rrakkuntaw dak kollu li kien seħħ.

Ġrajja oħra teħodna f’Ottubru tal-1913 meta seħħet maltempata qawwija fil-gżejjer Maltin li ħalliet warajha bosta ħsara u mwiet ta’ persuni, fosthom ta’ żewġt itfal Żwieten: Carmelo Baldacchino ta’ 12-il sena u Ġużeppi Bugeja ta’ 13-il sena li kienu marru jiġbru xi ħobż għall-annimali tagħhom mill-inħawi tal-Kottonera. Meta t-tfal ma rritornawx id-dar, kienet saret tfittxija għalihom u dawn instabu mkaxkra u mgħarrqa f’kanal. Bħala tifkira ta’ din id-diżgrazzja kienet tpoġġiet lapida barra l-mina ta’ San Tumas f’Bormla.”

L-aħħar rakkont li ser insemmilkhom seħħ għall-ħabta tas-snin tletin u jinvolvi muniti li kienu ssawru partikolarment għaż-Żwieten u li finalment spiċċaw f’idejn il-pulizija!

“Fil-bidu tas-seklu għoxrin, kull min kien jattendi l-knisja għall-quddies jew funzjonijiet oħra, kien jintalab iħallas tliet ħabbiet ( ¼ d ) biex jingħata siġġu. Min ma jħallasx, kien isegwi l-funzjonijiet bil-wieqfa. Iżda ġara li fis-snin tletin bdiet togħla l-ħajja u bdiet tiskarsa l-munita tat-tliet ħabbiet. Dak li kien inkarigat mis-siġġijiet beda jħabbat wiċċu mal-problema tal-bqija meta n-nies bdew iħallsu bis-sitt ħabbiet ( ½ d ) jew bis-sold ( 1 d ).

Għall-ewwel in-nies bdew jirranġaw billi tittieħed nota ta’ dawk li jkunu ħallsu aktar u l-flus żejda kienu jgħoddu għall-funzjonijiet ta’ wara. Iżda maż-żmien, in-nies bdew jiddejqu jħallsu aktar bil-quddiem u biex isolvu dawn l-ilmenti darba għal dejjem, Dun Spir Grixti, Dun Gerolmo Seychell u Mikiel Tabone ġiethom l-idea li jagħmlu munita biex tintuża fil-knisja taż-Żejtun. Għalhekk, Dun Spir qabbad lil Giovanni Critien biex jagħmillu 6000 munita tal-aluminju bil-kelma Zeitun fuqhom u meta n-nies kien ikollhom bżonn il-bqija ta’ tliet ħabbiet, bdew jingħataw munita minn dawn.

Kollox kien miexi ħarir tant li dawn il-muniti baqgħu jintużaw għal ħames snin sħaħ. Imma bħal kif soltu jiġri, in-nies ma żammewx mar-regoli oriġinali u bdew jużaw din il-munita biex jixtru xi affarijiet mill-ħwienet. Is-sidien tal-ħwienet taż-Żejtun bdew jaċċettawhom peress li fthemu mal-parroċċa li kienu ser isarrfuhomlhom kull darba li jirritornawhom. Il-bużillis inqala’ meta xi rġiel li jaħdmu d-Dockyard marru jħallsu għat-tè bihom f’ħanut f’Bormla u sid il-ħanut ma riedhom b’xejn, tant li spiċċa għamel rapport fl-għassa ta’ Bormla. Ir-rapport twassal id-Depot u minn hemm beda l-istħarriġ.

Akkost li l-pulizija tar-raħal kienu konxji minn dak li kien qed jiġri b’dawn il-muniti, huma rrifjutaw li jieħdu r-responsabbiltà. Għalhekk il-pulizija marru għand l-arċipriet u dan avolja kien ilu s-snin viċi tal-arċipriet ta’ qablu u wkoll kien jaf bl-istorja, ħareġ minn dit-taħbila billi sostna li kien għadu kif jilħaq arċipriet wara li miet l-ieħor ta’ qablu. Eventwalment il-pulizija sabu ruħhom għand Dun Spir Grixti u heddewh li jekk ma jiġborx il-muniti kollha fi żmien qasir, kien ser jispiċċa arrestat għax dawn tqiesu bħala muniti illegali! Għaldaqstant sar appell urġenti fil-knejjes fejn in-nies ġew mgħarrfa li kull min kellu minn dawn il-muniti u ried jiġbor il-flus tagħhom lura, kellu jagħmel dan sal-Ħadd ta’ wara għax ma kienux ser jibqgħu jgħoddu aktar. U n-nies irritornawhom lura.”

Hekk intemmet l-istorja u l-ħajja ta’ dawn il-muniti li spiċċaw merfugħa għal bosta snin fit-teżorerija tal-Parroċċa taż-Żejtun. Madanakollu, riċentement, hekk kif is-sagristan preżenti, Paul Zammit, sab f’idejh xi boroż b’dawn il-muniti u mill-ġdid ħarġet l-istorja tagħhom, ġie deċiż li kienet ħasra li dawn jibqgħu magħluqin hemm ġew. Bl-għajnuna ta’ Carmelo nnifsu nġabret l-informazzjoni dwarhom, filwaqt li Mario Seychell kiteb il-ġrajja fil-qosor bil-Malti, Angela Spiteri ttraduċietha bl-Ingliż u Ismael Cocker ħadem il-fuljett sabiex tixxandar l-aħbar li dawn il-muniti ser jinbiegħu lill-pubbliku ħalli bil-fondi li jinġabru minnhom jiġu restawrati l-linef tal-Knisja Parrokkjali taż-Żejtun. Dun Ġino Gauci ta wkoll b’donazzjoni siġġu bil-marki E u Z li għalih kienet tintuża din il-munita u li ser ikun qiegħed għall-wiri waqt l-attivitajiet ta’ Żejt iż-Żejtun.

Il-bejgħ ta’ dawn il-muniti ser iseħħ waqt l-attivitajiet ta’ Żejt iż-Żejtun, mill-21 sal 25 ta’ Settembru 2011. Aktar informazzjoni dwar dawn il-muniti li ċertament għandhom jinteressaw lill-kollezzjonisti u anki lil dawk kollha li għandhom għal qalbhom iż-Żejtun, ser tingħata waqt attività li ser issir fil-Parroċċa ta’ Santa Katarina fiż-Żejtun, nhar l-Erbgħa 21 ta’ Settembru 2011 fis-7.30pm.

(Nota: Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tal-11 ta’ Settembru 2011)

Share on Facebook

2011.09.11 / no responses / Category: Torca - Perspettivi
MEMORJI TAL-ĠIMGĦA L-KBIRA FIŻ-ŻEJTUN

Saret tiġrili kull sena f’daż-żminijiet u forsi llum wara din l-intervista, fhimt għaliex… Hekk kif jersqu dawn il-ġranet tal-Ġimgħa l-Kbira, nibda nħoss ċertu nostalġija u spiss jibdew għaddejjin minn quddiem moħħi xi memorji ta’ dawn il-ġranet ta’ żmien tfuliti.

Ngħidu aħna fi żmien ir-Randan, l-adulti kienu jinsistu wisq miegħi li m’għandix niekol ħelu u għalhekk hekk kif kont inkun qed inżejjen wiċċ il-figolli bil-ġelu kkulurit, qalbi kienet tixxennaq bit-tentazzjoni li nbill subgħajja, filwaqt li ruħi kienet titriehex bil-biża’ tal-kastig t’Alla! Minflok niftakarni nogħxa nħoll xi karamella tal-ħarrub f’ħalqi li nkun xtrajt bi ftit flus minn fuq iz-zuntier tal-knisja. Imbagħad kien hemm id-drawwa tas-sebgħa visti u kienet tkun qisha xi avventura hekk kif flimkien mal-familja tiegħi konna nduru minn knisja għall-oħra. Bħala Żejtunija naturalment ma setax jonqos li kont nistenna bi ħrara l-purċissjoni tal-Ġimgħa l-Kbira u ma nista’ ninsa qatt lil dak it-tifel li kien jagħmel il-parti ta’ Iżaak, għaddej ħafi matul it-toroq tal-purċissjoni! Barra minn hekk, id-dar tagħna, ħija Vince kien iħobb jarma l-vari li kien qed jixtri waħda waħda mingħand Diżma u allura hemmhekk kien ikollna purċissjoni oħra!

Dawn il-ħsibijiet tqanqluli mill-ġdid meta dil-ġimgħa ġejt mistiedna minn Wirt iż-Żejtun biex nagħmel intervista lil Dr Alexander Cachia Zammit dwar iċ-ċelebrazzjonijiet tal-Ġimgħa Mqaddsa fiż-Żejtun fl-imgħoddi. In-nies ġiet bi ħġarha biex tisma’ dak li kellu x’jirrakkontra t-tabib li llum għandu l-età ta’ 87 sena u b’hekk mill-ewwel kellna indikazzjoni tal-interess li kien hemm. Inġbarna fl-Oratorju ċkejken biswit il-knisja parrokkjali taż-Żejtun u nista’ ngħidilkom li matul dik is-siegħa li domna hemm ġew, Dr Cachia Zammit irnexxielu jdawwar lura qatiegħ l-arloġġ tal-istorja tal-Ġimgħa l-Kbira tar-raħal tagħna.

“Illum uħud mill-użanzi ta’ dak iż-żmien spiċċaw għal kollox. Xi affarijiet ġew għall-aħjar iżda oħrajn hija ħasra li ntemmu. Imma x’tagħmel? Trid timxi maż-żminijiet…” beda mill-ewwel jikkummenta t-tabib.

“Aħna minn dejjem konna familja b’devozzjoni kbira lejn il-Ġimgħa l-Kbira u nemmen li din l-imħabba daħlet b’saħħa f’qalbi b’mod speċjali permezz tan-nanna tiegħi li kienet tant devota. Meta kont għadni tifel, hi u ż-żewġ ħutha kienu jhedew jirrakkuntawli dwar dak li kien iseħħ fl-imgħoddi u dwar l-attivitajiet li kienu jipparteċipaw fihom. U jien kont nisma’ bil-qalb, tant li għalkemm illum kbirt, il-memorji tiegħi jmorru lura sa meta kelli sentejn u nofs.

Aħna konna noqogħdu Birżebbugia u kien hemm erbgħa okkażżjonijiet partikolari meta konna nitilgħu ż-Żejtun għand in-nanna: fil-Ġimgħa l-Kbira, f’Corpus, f’San Girgor u f’Santa Katarina. Dawn huma l-ewwel memorji tiegħi taż-Żejtun u tal-festi tiegħu. Madankollu niftakar sewwa illi l-festa tal-Ġimgħa l-Kbira kienet għalina l-ikbar festa li kien ikun hawn ir-raħal. Niftakarni ċar, ta’ madwar sentejn u nofs, bil-qiegħda fil-gallarija tad-dar tan-nanna nistenna l-vari ħerġin u l-purċissjoni għaddejja minn quddiemna.”

It-tabib kompla jirrakkuntali kemm il-preparamenti għaż-żminijiet tal-Ġimgħa l-Kbira kienu differenti minn dawk ta’ llum.

“Dak iż-żmien il-festa tal-Ġimgħa l-Kbira fiż-Żejtun kienu jagħtuha importanza kbira għax kien hawn devozzjoni kbira lejn il-passjoni ta’ Ġesù Kristu. Il-festa tal-Ġimgħa l-Kbira kienet iġġib magħha dik il-kooperazzjoni kbira tal-poplu u għalhekk wieħed kien jidħol aktar fl-ispirtu tar-Randan. Il-preparamenti kienu jibdew minn Ras ir-Randan u dakinhar kienet tibda wkoll l-astinenza. Il-papà kien jgħid illi dari l-purċissjoni tal-Ġimgħa l-Kbira kienet tieħu madwar ħames siegħat għax kienet iddur mar-raħal kollu kif kienu jixtiequ n-nies. Il-parteċipazzjoni tan-nies kienet tkun kbira għax iż-Żwieten donnhom dejjem xtaqu jżommu dak il-kuntatt viċin ma’ dawk li jieħdu sehem fil-purċissjoni. Sa llum għadek tisma’ n-nies jgħidulek illi l-festa tal-Ġimgħa l-Kbira jgħożżuha aktar minn dik ta’ Santa Katarina għax għalihom din dejjem kienet okkażżjoni ta’ devozzjoni.”

Issa li dil-ġimgħa ċċelebrajna l-festa tad-Duluri, tlabtu jgħidilna x’kien isir dari f’dal-ġranet.

“Se ngħidilkhom waħda li forsi ħafna ma jafuhiex! Meta aħna ġejna hawnhekk fil-gwerra, iż-Żejtun konna waħda mill-ftit parroċċi f’Malta illi purċissjoni tad-Duluri ma konnix nagħmlu. Mhux darba u tnejn li kont ikkummentajtlu lill-arċipriet ta’ dak iż-żmien u spiss kont nurih ix-xewqa li xi darba norganizzaw il-festa tad-Duluri. Però huwa kien jgħidli biex ma nivvintax affarijiet bħal dawn. Madanakollu darba minnhom il-Bambin provdieli u ddeċidejt li nħallas għaliha jien dil-purċissjoni u hekk sar. Jekk ma niżbaljax kienet is-sena 1951 jew 1952 u kont organizzajt kollox jien: il-quddiesa bil-priedka u l-purċissjoni. In-nies mill-ewwel inġabret bil-kbir għax kienet ilha tixxennaq għal din il-purċissjoni. Għall-ewwel bdejna b’purċissjoni qasira imma biż-żmien il-konkorrenza tant kibret illi meta l-vara kienet tkun waslet biex tiddaħħal lura fil-knisja, is-serbut tan-nies li kien ikun hemm warajha, kien ikun għadu ħiereġ ftit ftit mill-knisja stess! Niftakar ukoll li meta ġejna biex inqabbdu r-reffiegħa kien inqala’ xi ftit tal-inkwiet għax kulħadd ried jerfa’ hu. Il-biċċa tant saħnet li kien hemm saħansitra min ried iħallas id-doppju biex jintagħżel hu! Xi ħaġ’oħra li ħolqot din il-purċissjoni kienet illi fejn qabel in-nies kienet tista’ tagħmel xi wegħdi u sagrifiċċji biss waqt il-purċissjoni tal-Ġimgħa l-Kbira, issa ċertu nies bdew jagħżlu li s-sagrifiċċji tagħhom ikunu marbuta mal-mixja wara d-Duluri. Dnub li qatt ma niżżilt il-kurunelli u t-talb li kienu jintqalu waqt din il-purċissjoni għax ir-rikkezza tagħhom kienet sabiħa ferm.”

Mad-Duluri kien hemm ukoll marbuta xi wegħdi u sagrifiċċji oħra.

“Ma nafx jekk fadalx min jiftakarha din. Kienet magħrufa bħala s-sebgħa bukkuni tal-Madonna tad-Duluri. Dan is-sagrifiċċju kien isir minn xi nies li jkunu qalgħu xi grazzja u kien jikkonsisti fil-mortifikazzjoni li tmur tittallab il-ħobż bieb bieb mingħand in-nies. Bosta drabi dawn ma kienx ikollhom għalfejn imorru jħabbtu l-bibien għax flus biex jixtru l-ħobż kien ikollhom. Imma s-sagifiċċju kien proprju dak li inti tmur titbaxxa u tittallab għand in-nies. Imbagħad meta kienu jiġbru sebgħa biċċiet tal-ħobż kienu jieklu lilhom biss għall-festa tad-Duluri.”

Mur għamilha llum wegħeda bħal din! Meta rani maħsuda t-tabib Cachia Zammit kompla jispjegali dwar drawwa stramba oħra – dik tal-Erbgħa tat-tniebri u l-għala jsejħula hekk.

“Dari, fl-Erbgħa tat-Tniebri kienu jkantaw l-għasar u kienu jgħattu bil-purtieri u bl-għażel it-twieqi tal-knisja biex joħolqu dak is-sens ta’ dlam. Kienu jitfu l-vari, xemgħat imkien, kollox fi dlam ċappa. Imbagħad wara li jispiċċaw l-għasar, kienu joħorġu x-xemgħat u wara kull salm li jitkanta tintefa’ waħda minnhom kull darba sakemm finalment tibqa’ tixgħel biss l-aħħar xemgħa li tirrapreżenta lil Kristu u din ma kinetx tintefa’.

Din il-funzjoni kienu jsejjħulha wkoll tat-tniebri għax in-nies kienet tagħmel apposta ħafna storbju fil-knisja. Min kien iħabbat biċ-ċuqlajti, il-qassisin kienu jsabbtu mal-injam tal-kor fejn ikunu qegħdin bil-qiegħda, filwaqt li t-tfal kienu jmorru qalb is-siġġijiet u joqogħdu jagħmlu naqra fratterija. Il-ħsieb wara dan kollu kien li titfakkar il-maltempata li kienet inqalgħet meta kienu sallbu lil Kristu. Kienet drawwa partikolari u interessanti ħafna li llum spiċċat u ntesiet għal kollox.”

Skont it-tabib, f’dawn iż-żminijiet il-kwadri tal-artali, il-kurċifissi u t-twieqi kienu jitgħattew bi drapp vjola biex titfakkar ġrajja partikolari fil-ħajja ta’ Kristu.

“F’dawk iż-żminijiet meta fil-knisja kien jasal il-qari tal-ġrajja ta’ Lazzru, dak il-Ħadd kien jissejjaħ ‘Ħadd Lazzru’. Matul dan ir-rakkont tal-evanġelju naraw illi kienu qegħdin jippjanaw biex joqtlu lil Kristu imma hu kien ħarbilhom. Għaldaqstant minn dak l-inċident sakemm imbagħad Ġesù jerġa’ jitfaċċa u jsallbuh, kien magħruf bħala Ħadd Lazzru. B’hekk biex jiġi kkommemorat dan iż-żmien, f’dik il-ġurnata kien ikun hemm sens ta’ dieqa u ta’ luttu fil-knejjes. F’din il-ġurnata ma stajt torganizza l-ebda festa tant li niftakar li darba mort għall-festa ta’ San Ġużepp ir-Rabat u peress li nzertat f’din il-ġurnata, il-kwadru tiegħu kien mgħotti b’biċċa drapp vjola rrakkmata. Il-kurċifissi kieku jinkixfu s-Sibt fil-glorja u mbagħad kienu jinkixfu l-bqija tal-affarijiet l-oħra.”

Għal bosta drabi Dr Cachia Zammit saħaq kemm dari l-funzjonijiet tal-knisja kienu jittieħdu b’serjetà u b’devozzjoni.

“Il-funzjoni ta’ Ħamis ix-Xirka kienet tkun sabiħa ħafna għax f’nofsinhar kienet tispiċċa l-funzjoni u mbagħad jibdew il-visti tas-sepulkru li dak iż-żmien kienu kważi kmandament għalina l-insara. Jekk ma tagħmilx il-visti daqs li kieku ser taqa’ d-dinja tant li biex ma tagħmilx il-visti ridt tkun veru marid li ma tistax toħroġ mid-dar! Imma l-atmosfera kienet tkun sabiħa wisq għax kulħadd kien jipparteċipa. Bosta nies kienu jitilgħu mill-kampanja u konna ningħaqdu fi gruppi ta’ rġiel għalihom u nisa għalihom. Nerġa’ ntenni… kien żmien ieħor!”

Irrid jew ma rridx ikolli naqbel miegħu speċjalment meta tisma’ xi rakkont bħal dan li ġej issa. Għax lil min ser tgħid illum li jrid bilfors jattendi priedka ta’ tliet siegħat sħaħ u fid-dlam ċappa?

“Oriġinarjament il-funzjonijiet kienu jsiru fil-għodu, mhux bħal-llum. Imma, kif għedtlek, il-knisja kienet tiġi magħluqa u mtappna minn kullimkien biex tintefa’ fid-dlam. Niftakar li l-ġimgħa, wara li kienet tispiċċa l-quddiesa għal xil-11:00am, kienet issir priedka twila tliet siegħat. In-nies kienet tipparteċipa bi ħġarha u biex tilħaq post ridt taħseb minn kmieni. In-nanna kienet tgħidli li lanqas biss kont tista’ tikkunsidra li ma tmurx għaliha priedka bħal din għax in-nuqqas ta’ attendenza għaliha kienet meqjusa bħala xi ħaġa kerha ħafna. Kienu jtellgħu l-vara l-kbira fuq il-presbiterju fejn il-predikatur kien joqgħod bil-wieqfa l-ħin kollu, jippassiġġa u jippriedka. In-nanna spiss kienet issemmi li kien hemm predikatur tajjeb ferm, ċertu Dun Ġwann Gauci. Darba minnhom dan ħareġ fuq l-artal f’dak id-dlam kollu u kiser is-silenzju billi tenn il-kliem li Kristu mhux veru li kien miet. In-nies kienet tħawdet bi kliemu imma meta mbagħad kompla l-priedka, tant tqanqlu, li ħafna minnhom ħarġu bid-dmugħ f’għajnejhom minn hemm ġew. Waqt din il-priedka minn ħin għall-ieħor kienu jitkantaw ir-responsorji bid-daqq tal-vjolini u xi strumenti oħra sakemm il-qassis jidħol ibill ftit griżmejh b’xi kikkra kafè jew xi ħaġ’oħra u mbagħad joħroġ ikompli jippriedka. Finalment waqt il-kant tar-responsorji kienu wkoll iniżżlu l-vara l-kbira u minflokha jtellgħu il-monument.”

Fi żminijiet meta ma kienx hawn elettriku, il-purċissjoni tal-Ġimgħa l-Kbira fiż-Żejtun, li kienet twila ferm, kienet tispiċċa għall-ħabta ta’ nofs il-lejl u naturalment kien ikun dlam ċappa. Imma meta darba minnhom ħarġet ir-riforma u l-isqof ried li l-purċissjoni tidħol fit-tmienja, fir-raħal tagħna kienet inqalgħat agħa kbira.

“Niftakar lil missieri jgedwed “X’għamlilna l-isqof!” Din tat-tmienja ma ntogħġbot xejn għax in-nies kienet drat tirranġa bejnietha. Infatti n-nanna kienet tgħidli illi meta l-purċissjoni kienet tgħaddi minn ħdejn Sant’Anġ, sa dak il-ħin kien ikun diġà beda jidlam. Allura n-nies ta’ Triq Santa Marija u l-madwar kienu jikru brazzi tal-ħadid bit-tazzi fuqhom u jdendluhom mixgħulin ma’ grampun mal-faċċata tad-dar sabiex meta tgħaddi l-purċissjoni jkun hemm ftit dawl. Tant hu hekk illi jekk illum tmur f’din it-triq, għadek tista’ tilmaħ uħud minn dawn il-grampuni.

Kien hemm ukoll ftehim man-nies li f’każ li tinqala’ x-xita waqt il-purċissjoni, dawn joffru kenn lill-vari. U għalhekk min kellu post adattat fejn tista’ tiddaħħall xi vara, jekk tinqala’ x-xita meta l-vari jkunu viċin, dawn kienu jiddaħħlu fi djarhom għall-kenn. Fil-fatt in-nanna kellha bieb kbir ħafna u darbtejn daħlet il-vara l-kbira u tliet darbiet il-monument hemm ġew. Iżda sa fejn naf jien, ix-xita qatt ma żammet milli ssir il-purċissjoni.”

Xi ħaġ’oħra kurjuża kienet illi l-vari ma kienux jinżammu fil-knisja minħabba nuqqas ta’ spazju.

“Niftakar sew fejn kienu jinżammu l-vari għax kont inħobb immur ngħin biex jintramaw ħalli jinġiebu fil-knisja. Il-vari kienu jkunu mqassmin f’ħafna knejjes żgħar imma tnejn minnhom kienu jinżammu għand familja li kienet toqgħod viċin il-knisja. L-Ort kien jinżamm fil-knisja ta’ San Girgor, il-Marbut kien ikun f’dik ta’ Santa Marija, l-Aċċjomu kienu jagħmluh fil-kappella tal-Ispirtu s-Santu, il-vara l-kbira ġo Tas-Salvatur u l-Monument kien jinżamm fil-knisja parrokkjali. Il-Veronika u r-Redentur kif għedtlek kienu jinżammu għand familja.”

Dr Cachia Zammit fakkar kif oriġinarjament il-purċissjoni tal-Ġimgħa l-Kbira kienet tgħaddi minn triq pjuttost deqja – dik ta’ Ħabel ix-Xgħir.

“Dari l-uniku triq li tikkomunika r-raħal t’isfel mal-knisja kienet biss it-triq ta’Ħabel ix-Xgħir u għalhekk il-purċissjoni tal-Ġimgħa l-Kbira kienet tgħaddi minn hemm. Imma fl-aħħar bdiet tinħoloq id-diffikultà għax minħabba l-kobor tagħhom, ċertu vari ma kienux jgħaddu sewwa. Intant, meta għall-ħabta tal-1932/33 infetħet it-triq l-oħra, iż-Żejtun konna għadna kif ġibna vara tal-monument ġdida u nzerta li l-ġwienaħ tal-anġli kienu xi naqra miftuħa żżejjed u żgur li ma kienux ser jgħaddu minn ġo Triq Ħabel ix-Xgħir. B’hekk instabet ix-xoqqa f’moxtha u l-purċissjoni bdiet tgħaddi mit-triq il-ġdida.”

U kif konna fil-kliem il-Kanonku Dun Joe Abela li kien qed jisma’ mal-pubbliku irrakkonta wkoll ġrajja personali marbuta ma’ dit-triq li għal naqra ma ħallitux mejjet!

“Niftakarni li kelli xi tmien snin u kont qiegħed flimkien m’ommi fil-ġenb tat-Triq San Girgor insegwi l-purċissjoni tal-Ġimgħa l-Kbira għaddejja. F’daqqa waħda bħal nara dell kbir ġej fuqi u ommi ġibditni malajr lura. Kienet il-vara tal-monument li għal naqra ma niżlitx fuqi! Il-monument kważi waqa’ għal kollox fl-art u kumbinazzjoni dan l-aħħar waqt li kont qed nara xi ir-ritratti, intbaħt li dan l-inċident inqabad ċar ħafna f’ritratt minnhom. Imn’Alla kienet ommi għalija dakinhar.”

Il-ġrajjiet minn fomm it-tabib baqgħu għaddejjin, waħda wara l-oħra. U ċertament fi ftit tal-ħin irnexxielu jqanqal bosta memorji u kurżitajiet lin-nies li kien hemm miġbura.

“Hemm ħafna x’wieħed jgħid għax id-devozzjoni lejn il-Ġimgħa l-Kbira fina ż-Żwieten hija antika ħafna u tmur lura għal ħafna snin. Ormaj qiegħda f’demmna. Mur aqtagħhomlhom dawn l-użanzi lin-nies! Lanqas qatt ma jirnexxielek. U dan hu evidenti fin-numru sabiħ ta’ żgħażagħ lillum jagħtu sehemhom biex din il-funzjoni tibqa’ ċċelebrata kif jixraq.”

Il-gwerra biss irnexxielha żżomm il-purċissjoni tal-Ġimgħa l-Kbira ġewwa għal tliet snin sħaħ.

“Dak kien żmien ikrah ferm li ma nixtieq lil ħadd jgħaddi minnu. Imma għal dawk it-tliet snin kellna nirrassenjaw ruħna bil-priedka tat-tliet siegħat biss u kollox bil-biża’ ta’ xi air-raid. Però aħna t-tfal fid-djar kellna l-minjaturi tal-vari u f’dawk il-ġranet konna nogħxew indawwruhom minn kamra għall-oħra tad-dar. B’hekk il-purċissjoni xorta kienet issir. Dak hu s-sigriet tal-ħajja wara dawn it-tradizzjonijiet.”

Intqal ħafna aktar imma huwa mpossibbli li jitniżżel kollox. Intwerew ukoll numru ta’ ritratti antiki grazzi għas-Sur Carmelo P Baldacchino. Madanakollu din l-intervista ġiet irrekordjata sabiex isservi għal dawk kollha li huma interessati jkunu jafu aktar dwar dan il-qasam etnografiku tagħna l-Maltin. Min jixtieq aktar informazzjoni jista’ jikkuntattja lil Wirt iż-Żejtun fuq www.wirtizzejtun.com

(Nota: Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tas-17 t’April 2011)

Share on Facebook

2011.04.17 / no responses / Category: Torca - Perspettivi