Archive for the ‘Torca – Features & Articles’ Category

  • Temmen jekk trid

    Soqt għal għonq it-triq lejn il-Mellieħa taħt sema tqila bi sħab iswed ċomb u tlabt bil-qalb li nilħaq nasal qabel din ifettlilha tiftaħ bwiebha… U oħroġ il-għaġeb, hekk kif missejt mat-tarġa tal-bieb tas-Santwarju tal-Madonna tal-Mellieħa, inħoss l-ewwel qatriet qawwija nieżla fuq dahri, li mill-ewwel inbidlu f’xita qalila, hekk kif dħalt ġewwa għall-kenn ta’ dan ir-rifuġju sagru. Għajnejja mill-ewwel waqgħu fuq dak li kont mort għalih – in-numru kbir ta’ kwadri ex-voto mwaħħla mal-ħitan. U hekk kif rajt lil Jimmy Muscat riesaq isellimli, ma domtx ma ntbaħt li għal darb’oħra, kont ser niskopri xi erbgħa stejjer interessanti mhux ħażin.

    P1130729Infatti, kien proprju l-ktieb ta’ dan l-awtur ‘Ex-Voto: Santwarju tal-Madonna tal-Mellieħa’ li ġibidni lejn dan il-post. F’dan il-ktieb li hu wkoll speċi ta’ katalogu, Jimmy jippreżenta ġabra tal-110 kwadru ex-voto li rnexxielhom isalvaw sal-ġurnata ta’ llum f’dan is-santwarju, fejn 64 minnhom għandhom tema marittima, filwaqt li l-oħrajn juru xeni ta’ mard u inċidenti li n-nies irnexxielhom ifiequ minnhom. Naturalment, kull kwadru għandu l-istorja partikolari tiegħu imma mhux kull wieħed fih id-dettalji ta’ dan ir-rakkont miktubin fuqu. Uħud mill-kwadri għandhom xi deskrizzjoni ta’ dak li kien seħħ biex saret din il-pittura, oħrajn għandhom biss id-data mniżżla fuqhom, filwaqt li numru ieħor juru l-ittri V.F.G.A. (Votum Fecit Gratiam Accepit) li jfisser li l-wegħda ntalbet u l-grazzja nqalgħet. Fl-istess ħin, anki jekk numru ta’ xogħolijiet m’għandhom l-ebda kitba fuqhom, jekk wieħed jiflihom sewwa, xorta waħda jista’ jinnota xi dettalji li kapaċi jagħtuh indikazzjoni tal-kuntest tagħhom, bħal ngħidu aħna mit-tip ta’ xwieni, mill-bnadar li jkollhom fuqhom, mill-inħawi li jidhru fl-isfond, mill-ilbies tan-nies u mill-għamara tad-djar. Għaldaqstant, dawn l-ex-voto mhumiex biss xhieda tat-twemmin tal-popli matul iż-żminijiet imma anki riflessjoni tal-istorja u tas-soċjetajiet differenti li ħallew dan il-wirt tagħhom f’dan il-post.

    P1120168Imma, ejja nimxu lura fis-snin, lejn il-bidu ta’ dan is-sit… Skont l-istudji fl-istorja tal-Mellieħa li għamel Jimmy, jidher li qabel is-17 il-seklu, l-inħawi ta’ fejn illum jinsab dan is-santwarju, kienu biss għerien naturali. Minħabba l-attakki spissi tal-pirati li kienu jsibu l-bajja tal-Mellieħa mira faċli biex minnha jitilgħu l-art, l-inħawi tal-madwar kienu meqjusa bħala perikolużi wisq biex wieħed jgħix fihom. Probabbilment kien hemm xi wħud li kienu jazzardaw jgħixu f’xi għerien tal-madwar, imma dawn kienu jafu li kienu qed jilgħabu xortihom kuljum hemmhekk. Intant, skont xi dokumenti li nstabu, jidher li fl-1640 kien beda t-tħaffir tal-inħawi fejn illum jinsab is-santwarju. Iżda mill-ġdid, minħabba l-invażjonijiet minn perjodu għall-ieħor tal-pirati, intilfu ħafna dokumenti sinifikanti minn dan il-post u fil-fatt il-manuskritti li għandna llum jibdew mit-18 il-seklu.

    P1120126Il-ħaġa tal-iskantament hija illi għalkemm dawn l-inħawi kienu meqjusa tat-twegħir, bosta pellegrini xorta waħda kienu jirriskjaw ħajjithom sabiex iżuru wieħed minn dawn l-għerien li kien meqjus bħala sagru minħabba xbieha partikolari li kellu fuq il-ħajt. Dan għaliex it-tradizzjoni tgħid li din ix-xbieha tal-Madonna bil-Bambin f’idejha kien pinġiha fuq il-blat San Luqa, meta fis-sena 60W.K. huwa kien qiegħed f’Malta flimkien ma’ sieħbu San Pawl, u għalhekk din  kienet ikkunsidrata bħala mirakoluża. Tradizzjoni oħra relatata ma’ dan il-post tirrakkonta illi fis-sena 409W.K. grupp ta’ isqfijiet kienu żaru dan l-għar u meta raw din it-tpinġija ta’ San Luqa mal-blat u t-twemmin sod li kien hemm marbut magħha, huma ddeċidew li jikkonsagraw dan il-post bħala knisja.

    P1120131Li nafu fiż-żgur huwa li maż-żmien, inbena santwarju sħiħ madwar ikona li turi x-xbieha tal-Madonna bil-Bambin f’idha. Barra minn hekk inbnew ukoll xi kmamar għall-pellegrini fejn dawn setgħu jistrieħu ftit qabel jerħulha lura lejn l-abitat tagħhom. Sal-ġurnata ta’ llum,  bosta pellegrini għadhom iżuru dan il-post biex jitolbu l-għajnuna tal-Madonna tal-Mellieħa quddiem din ix-xbieha. Min-naħa l-oħra, xi studjużi tal-arti għandhom ukoll interess f’din ix-xbieha peress li għad hemm diversi mistoqsijiet relatati magħha. Fosthom hu maħsub li l-ikona li qed naraw fil-preżent, kienet saret fit-13 il-seklu. Iżda mid-dehra taħt din it-tpinġija, hemm oħra ferm aktar antika minnha, minħabba li waqt li kien qed isirilha xi restawr, beda joħroġ xi fdal tad-deheb minn taħtha. Dan jindika l-possibilità li jista’ jkun hemm xbieha eqdem mgħottija b’dik preżenti. Sadanittant, minn dokumenti tal-visti pastorali li saru matul is-snin, Jimmy skopra li għal aktar minn darba, l-isqfijiet ta’ dawk il-perjodi kienu qed jinnutaw li x-xbieha tal-Madonna kienet qed tisfuma biż-żmien u għalhekk huma talbu biex titpinġa oħra fuqha sabiex il-pellegrini jkunu jistgħu jibqgħu jaraw u jidentifikaw max-xbieha tal-Madonna li għaliha kienu qed jiġu f’dan il-post.

    P1120141Hekk kif għajnejja ġrew fuq l-ammonti ta’ kwadri ex-voto li jmorru lura għal mijiet ta’ snin, fihom ilmaħt it-tama ta’ bosta individwi li akkost li kienu f’ibħra ‘l bogħod minn xtutna, talbiethom xorta waħda daret lejn il-Madonna li fiha huma kellhom l-akbar fiduċja – dik tas-Santwarju tal-Mellieħa. Iżda ma kienux biss il-Maltin li kienu jiggranfaw ma’ din il-karba għall-għajnuna divina ta’ din il-Madonna meta l-mewt kienet daqstant viċin! Infatti kienu ħafna l-individwi barranin li kienu rregalaw il-kwadri ex-voto tagħhom lil dan is-santwarju meta rritornaw qawwijin u sħaħ lejn pajjiżna. Fost dawn kien hemm il-ġeneral tal-flotta tal-Ordni, Fra Antonio Correa (Montenegro) li wiegħed u ta kwadru mill-isbaħ lill-Madonna tas-Santwarju tal-Mellieħa wara li x-xwieni li kien responsabbli minnhom inqabdu f’maltempata tal-biża’ waqt li kienu qed jaqsmu u jbaħħru qrib il-gżejjer ta’ Taranto fl-1678 u finalment irnexxielhom isalvaw. Ex-voto ieħor pjuttost kurjuż huwa dak li jidher proprju fil-qoxra tal-ktieb ta’ Jimmy fejn did-darba, il-Madonna li tidher fuq ix-xbieha  tal-ex-voto, tixbaħ ħafna lill-Madonna tal-Monasteru ta’ Kykkos li jinsab f’Ċipru u għalhekk hija għal kollox differenti minn dik tal-Mellieħa. Għaldaqstant wieħed jistaqsi kif dan ix-xogħol ġie inkluż ma’ din il-kollezzjoni tas-santwarju? Kitba fuq dan l-ex-voto li tidher li hi ta’ lingwa antika Russa u Griega, taf tipprovdi xi indikazzjoni dwar din ir-raġuni, iżda s’issa ħadd għadu ma rnexxielu jiddeċifra x’hemm miktub.

    P1120138Kwadri oħra, daqstant emozzjonali, juru persuni jew familji qed jitolbu bil-ħrara għall-qraba morda tagħhom u mill-ġdid hawnhekk, apparti li f’dawn il-wegħdi naraw is-simboli tat-twemmin, fl-istess ħin għandna stampa ċara tas-sitwazzjoni tas-saħħa li kien hawn f’pajjiżna matul is-snin, fejn fosthom uħud kienu mardu bil-malarja, bit-tuberkolożi, bil-pneumonia, bil-ġidri, bil-kolera, bid-difterite u anki bil-pesta. Fost dawn, laqgħatni ħafna kwadru minnhom li juri xena ta’ sptar tal-pesta tal-1813. Dan il-kwadru kien wiegħda magħmulha minn Anna Lungaro u l-qarib tagħha Giovanni Portelli peress li hi kienet mardet bil-marda tal-pesta u permezz tal-ħniena divina tal-Madonna tal-Mellieħa, nhar it-Tlieta, 17 t’Awwissu 1813, hi u tnejn oħra biss mill-160 persuna li kien hemm fl-isptar tal-pesta, irnexxielhom isalvaw.

    P1120134Jimmy kompla jdawwarni madwar is-santwarju li ġewwa fih jinkorpora wkoll l-għerien naturali tal-post li indubbjament jagħtuh laqta’ pjuttost insolita u surreali. Iżda daqstant ieħor bqajt impressjonata bil-kwantità ta’ ex-voto oħrajn li kellhom kull xorta ta’ forma: ittri, ritratti, x-rays, ċertifikati, ilbies tat-trabi, krozzi, u dak kollu li tista’ timmaġina. Wegħdi magħmula mhux biss mill-Maltin imma minn kull ġens li qatt żar dan il-post. Infatti peress li fil-Mellieħa hemm diversi lukandi, it-turisti spiss isibu ruħhom f’dan il-lok, u anki dawk li mhumiex Kristjani, xorta waħda jiġu mistiedna biex jittawwlu u jaraw x’hemm. Uħud minn dawn, imqanqla minn dik ix-xhieda kollha ta’ sabar, fejqan u mirakli, bla ma jafu kif, isibu ruħhom huma wkoll jitolbu l-għajnuna quddiem il-Madonna u numru minnhom, jerġgħu jirritornaw lura lejn gżiritna bir-rigal tagħhom meta talbhom jinstema’. Minn fost il-ħafna oġġetti li kien hemm, sibt ruħi qiegħda naqra ġrajja minn ġurnal li kienet qed tirrakkonta kif koppja Ingliża li t-tobba kienu qatgħulhom qalbhom li għad ikollhom tarbija, meta żaru dan is-santwarju u għamlu t-talba tagħhom, huma rritornaw lejn artna tmien snin wara b’żewġt itfal tagħhom.

    P1120122Ex-voto oħra ta’ qisien differenti, li ħafna minnhom ġew maħdumin mill-fidda fid-19 il-seklu, juru diversi partijiet tal-ġisem bħala rappreżentazzjoni ta’ b’hiex kien marid l-individwu li għamel il-wegħda. Numru minnhom għandhom forma ta’ qalb imma dawn huma simbolu tal-imħabba lejn il-Madonna. Oħrajn juru par għajnejn u id u dawn kienu jissimbolizzaw is-superstizzjoni tal-magħmul li ġej mill-għajn. Bħall-oġġetti l-oħra, anki dawn jitfgħu dawl fuq is-soċjetà li għamlithom, hekk kif l-abbundanza li ngħataw biha u l-fatt li ħafna minnhom huma identiċi, juru li tant kien hemm talba għal dawn il-wegħdi, li dawn l-oġġetti kienu qed jiġu manifatturati fil-kwantità u mibjugħa. Iżda darba minnhom kien ġie żmien meta isqof partikolari kien beda jitnaffar minn dawn l-affarijiet, uħud minnhom saħansitra superstizzjużi, imwaħħla madwar l-artali tal-knejjes kollha! U għalhekk hu ordna li dawn kellhom jitneħħew minnufih u jiġu merfugħa fis-sagristija, b’eċċezzjoni tal-qalb li kienet tirrappreżenta l-imħabba lejn il-Madonna. Infatti Jimmy għadu sa llum isib minn dawn l-ex-voto fil-kaxxi iżda hu jemmen li rigward dawn il-wegħdi, jiswew kemm jiswew, u juru x’juru, jeżisti l-obbligu li dawn jintwerew fil-pubbliku peress li huma kienu kollha doni li ngħataw b’qima, b’rispett u b’imħabba lill-Madonna. Għaldaqstant hu qed jagħmel minn kollox biex jesponi kull oġġett li jingħata lis-santwarju, akkost il-problema tal-ispazju u l-fatt li dawn il-wegħdi għadhom deħlin.

    P1130721Proġett ieħor li dejjem isus fuq moħħ Jimmy jirrigwarda r-restawr tal-kwadri ex-voto sabiex dawn jiġu konservati għar-referenza tal-ġenerazzjonijiet li ġejjin warajna. Huwa jixtieq ħafna li jsib xi sponsors li jkunu jistgħu jagħtuh daqqa t’id biex isir dan ir-restawr. Sfortunatament, in-nuqqas ta’ għarfien fiż-żminijiet antiki dwar kif kien l-aħjar mezz kif jinżammu oġġetti bħal dawn, kien wassal għall-qerda ta’ għadd ta’ kwadri sinifikanti u min jaf kemm informazzjoni ntilfet! Infatti bosta minn dawn il-kwadri kienu ġew mormija wara li sofrew danni peress li tpoġġew direttament fuq blat umduż, filwaqt li oħrajn ġew anki maħsula bl-ilma wara li swiedu minħabba n-nugrufun li tqanqal mill-kwantità ta’ xemgħat u ftili taż-żejt li kienu jinxtegħlu għal siegħat twal fis-santwarju!

    P1120170Temminx jew le f’dawn il-mirakli jew fl-istess reliġjon innifsu, ma naħsibx li tista’ tibqa’ biered għal kollox fil-preżenza ta’ din il-ġabra mmensa tat-tifkiriet ta’ nies li emmnu, afdaw u qalgħu l-għajnuna meta l-aktar li kellhom bżonnha. Ċertament jagħmel tajjeb li kieku intom jirnexxielkhom issibu ftit ħin biex iżżuru dan il-post sinifikanti ħafna f’pajjiżna u fil-kultura tagħna sabiex b’hekk taraw b’għajnejkhom, tmissu b’idejkhom u tħossu b’qalbkhom.

    Is-Santwarju tal-Madonna tal-Mellieħa jkun miftuħ mis-7.00am sa nofsinhar u mill-4.00pm sas-6.00pm. Issir ukoll quddiesa kuljum fit-8.30am, filwaqt li dik tal-Ħadd tibda fl-10.00am u tkun bl-Ingliż.

    (Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tas-26 ta’ Jannar 2014 fis-sensiela Ġabriet it-Tifkiriet)

     

    2017.09.03 / no responses / Category: Torca - Features & Articles

  • L-attakk fuq l-isperun tal-Isla

    Għal dawk kollha li tinteressahom l-Istorja ta’ Malta, din is-sena hija waħda sinifikattiva ħafna, peress li qed jiġi kkommemorat l-450 anniversarju mill-Assedju l-Kbir li seħħ fil-gżejjer tagħna fl-1565. Diversi kotba, lekċers, blogs, u attivitajiet relatati ma’ din it-tema, qegħdin ikomplu jqanqlu l-entużjażmu sabiex wieħed isir jaf aktar dwar din il-battalja qalila, fosthom għaliex seħħet, kif żvolġiet, min ħa sehem, x’kienu l-istrateġiji użati, u kif finalment il-Kavallieri ta’ San Ġwann u l-Maltin ħarġu rebbieħa akkost id-diffikultajiet kollha.

    Sabiex jirrakkuntaw dawn il-fatti, nibtu wkoll numru ta’ paġni fuq Facebook u permezz tagħhom, wieħed jista’ jara biċ-ċar li mhumiex il-Maltin biss li qed jinvolvu ruħhom f’din il-kommemorazzjoni, imma anki għadd ta’ individwi minn madwar id-dinja kollha. B’hekk, din il-ġrajja tal-Assedju, qed isservi wkoll biex tiġbed l-attenzjoni tal-barranin lejn il-gżejjer tagħna u possibilment, uħud minnhom jafu jitħajjru jżuruna.

    Mudell li juri l-attakk fuq l-isperun tal-Isla

    Membri jahdmu fuq il-mudellWaħda minn dawn il-paġni tal-Facebook hija ‘The assault on the Spur, Isla, 15th July 1565’ li permezz ta’ bosta ritratti, qed turi u tispjega pass pass, it-tnissil u l-kostruzzjoni ta’ diorama, jew mudell, tal-isperun tal-Isla. Għall-ewwel, segwejt dan il-grupp permezz tar-ritratti li kien qed itella’. Iżda eventwalment, tant sibt ix-xogħol li kien qed jitwettaq intriganti, li deherli li kien jixraq li mmur nagħtih titwila ħalli narah b’għajnejja.

    “Huma ħafna dawk li qed juru x-xewqa li jiġu jaraw dan il-mudell,” stqarr Alex Schembri, President ta’ Society for Scale Modellers – IPMS Malta. “Napprezzaw ferm li l-pubbliku qiegħed isegwi x-xogħol tagħna b’tant ħeġġa u qed nagħmlu minn kollox biex sal-15 ta’ Lulju, inkunu nistgħu nvarawh ftit billi nippreżentaw diversi ritratti tiegħu.”

    Society for Scale Modellers – IPMS Malta

    Society for Scale Modellers ġiet imwaqqfa f’Jannar tal-1981. L-għan prinċipali ta’ dan il-klabb dejjem kien li jgħolli l-livell tal-iscale modelling f’pajjiżna sabiex jikkompara ma’ dak internazzjonali. Infatti l-klabb huwa affiljat mal-International Plastic Modellers Society li għandha rappreżentanti tagħha f’diversi pajjiżi madwar id-dinja.

    L-iscale modelling jieħdok sa fejn trid

    “Għalkemm dan il-qasam ġeneralment jitqies bħala passatemp, aħna xorta waħda nagħtuh attenzjoni kbira billi naraw li x-xogħol isir bi professjonalità. Imma fir-realtà, l-iscale modelling jieħdok sa fejn trid u infatti fost il-membri, għandna numru minnhom li huma esperti tassew, tant li rebħu diversi kompetizzjonijiet barra minn Malta. Oħrajn saru jipproduċu l-prodotti tagħhom u jbiegħuhom.”

    Kull sena, din is-Soċjetà ttella’ esebizzjoni bix-xogħolijiet li jkunu saru mill-membri tagħha u f’dak iż-żmien, ikun hemm numru ta’ nies li jitħajjru jingħaqdu magħha.

    “Idealment l-età tal-membri tagħna tibda minn 17 il-sena sabiex wieħed jilħaq jitrawwem f’dan il-qasam. Niltaqgħu darba f’ġimgħa ħalli nuru x-xogħolijiet li qed nagħmlu u flimkien niddiskutu x’jista’ jsir aħjar. Hawnhekk kulħadd ikollu l-preferenzi tiegħu: min jaħdem il-mudelli tal-ajruplani, min il-figuri, min il-karozzi, oħrajn inġenji tal-baħar eċċ. U għalhekk, wieħed jgħin u jgħallem lill-ieħor sabiex il-mudell tiegħu ikun aktar perfett u komplet.”

    Proġett li ġabar flimkien lill-membri kollha

    IMG_8367Fil-fatt, matul dawn l-aħħar xahrejn, prattikament il-membri kollha qegħdin jagħtu daqqa t’id biex jissawwar dan il-mudell imdaqqas tal-isperun tal-Isla.

    L-għażla ta’ din it-tema oriġinat minn Ivan Cocker, wieħed mill-membri.

    “Dehrilna li peress li dis-sena qed nikkommemoraw l-450 anniversarju mill-Assedju l-Kbir, kien jixraq li niddedikaw xi biċċa xogħol għalih. Wara li ddiskutejt din l-idea ma’ sħabi u mal-Kuraturi ta’ Heritage Malta, Emmanuel Magro Conti u Liam Gauci, l-għażla tagħna waqgħet fuq l-isperun tal-Isla minħabba li fuq dan il-Post ta’ Don Francisco de Sanoguera kien hemm il-konċentrament tal-attakk u anki peress li dan il-lwog kien l-uniku wieħed waqt dan l-assedju li ġiet attakkat kemm mill-art u kif ukoll mill-baħar,” spjegali Ivan.

    Ir-riċerka nvoluta biex isir dan il-mudell

    Hekk kif intagħżel il-lwog li kienu se joħolqu l-mudell tiegħu, bdiet riċerka sfieqa ħalli tinkiseb kemm jista’ jkun informazzjoni, l-aktar minħabba li llum ftit li xejn fadal minn dan l-isperun.

    “Irreferejna ma’ għadd ta’ kotba, mapep, mużewijiet, u pitturi sabiex inkunu nistgħu noħolqu mudell kemm jista’ jkun viċin għal dak li kien jeżisti tassew f’dak il-perjodu. Ngħidu aħna biex bdejna nibnu l-isperun, imxejna mal-ktieb ta’ Balbi, li kien suldat li ħa sehem f’dan l-assedju. Rajna wkoll pjanti ta’ llum tal-Isla peress li sirna nafu li l-pedament tal-isperun għadu hemm. Fittixna wkoll kotba tal-istorja u tal-fortifikazzjonijiet li jsegwu dak li seħħ wara l-assedju ħalli b’hekk nagħrfu x’kienu dawk ix-xogħolijiet li saru wara, kemm mill-Kavallieri nfushom u kif ukoll mill-Imperu Ingliż.”

    Mudell maħdum fuq skala 1:72

    Oliver MifsudHuma użaw ukoll il-pjanti biex jiffurmaw l-iskala tal-mudell 1:72 ħalli b’hekk janalizzaw ukoll sa fejn se jkopri.

    “Ma stajnix nagħmlu l-Isla kollha, naturalment. Għalhekk iffukajna fuq l-isperun, u permezz tal-pjanti, ħriġna bl-iskala. Ħdimna b’reqqa kbira imma mbagħad kien hemm mument fejn kellna nagħlqu għajnejna. Dan seħħ per eżempju fil-każ tal-mitħna li fir-realtà kienet tinsab aktar lura minn fejn tidher fil-mudell. Madanakollu, peress li l-imtieħen lagħbu parti importanti f’din il-battalja, anki peress li biswiethom, l-Ordni kellha l-kanuni, ma kienx jagħmel sens li nħalluha barra,” infurmani Oliver Mifsud hekk kif beda jurini kif qed jinħadem dan il-mudell.

    Sabiex il-mudell ma jkunx tqil wisq, il-pedamenti tiegħu tfasslu mill-ġablo u mbagħad fuqu beda l-kisi ta’ materjal ieħor ħalli jiġu ffurmati l-art u l-fortifikazzjoni. Imbagħad, biex il-lewn ta’ dawn jiġi jixbaħ lill-ġebla tal-franka Maltija, ġie xkatlat il-ġebel fil-wiċċ, mgħejjun ukoll miż-żebgħa ħalli joqrob aktar lejn ir-realtà.

    Kull parti tal-mudell għandha l-istorja tagħha

    Dawwruni ftit mal-mudell biex inkun nista’ nifli d-dettalji li fih. Intbaħt li skont minn fejn tħares lejn dan il-mudell, tkun tista’ ssegwi parti mill-ġrajja ta’ dak li seħħ f’dan il-post waqt l-assedju.

    “Biex inkunu aktar preċiżi, segwejna wkoll mill-qrib kif saru l-attakki fuq dan l-isperun, ħalli b’hekk nagħrfu aħjar fejn saru l-ħsarat u t-tifrik, fejn tpoġġa ċertu lqugħ għad-difiża, fejn kien hemm il-katina biex iżżomm ix-xwieni tal-għadu milli jidħlu, u fejn il-Gran Mastru Jean de la Valette ordna biex isir l-ostaklu ġol-baħar li kellu jtellef lit-Torok milli jersqu bid-dgħajjes tagħhom,” qalli Ivan.

    Minkejja t-tiftix u r-riċerka, xorta jibqgħu numru ta’ mistoqsijiet dwar uħud minn dawn li semmejt peress li issa għadda ħafna żmien u wieħed ikollu joqgħod biss fuq dak li jirnexxielu jsib.

    Skoperti fatti kurjużi waqt il-ħidma ta’ dan il-mudell

    Ivan Cocker“L-ostaklu fil-baħar huwa eżempju minnhom,” fissirli Ivan. “Biex fassalnih, qgħadna ħafna fuq id-dettalji ta’ Balbi. Imma aħna u naħdmuh, ma stajniex nifhmu l-għala dan l-ostaklu ma sarx biex ikopri t-tul kollu tal-art imma tħalliet parti mikxufa minn fejn wieħed seta’ jidħol.”

    “Intant, meta bqajna niflu dan id-dettall, sibna li fejn inbena l-ostaklu, il-baħar kien aktar baxx, filwaqt li fil-parti l-miftuħa, il-baħar kien fond. Għalhekk, komplejna deħlin nistħarrġu l-istorja u ma domnix ma skoprejna li għall-attakk tal-15 ta’ Lulju 1565 fuq dan l-isperun tal-Isla, il-Kmandanti Ottomani kienu bagħtu suldati li ma jafux jgħumu ħalli b’hekk ma jkunux jistgħu jirtiraw billi jgħumu lura.”

    Uħud mill-membri li nġabru ħdejna ammettew illi qabel bdew jaħdmu fuq dan il-mudell, ftit li xejn kienu jafu dwar din il-parti tal-istorja ta’ Malta. Imma issa kien xort’oħra hekk kif bdew jinteressaw ruħhom dejjem aktar u l-għatx għall-informazzjoni kull ma jmur dejjem jikber.

    Parti mill-mudell tal-mitħna maħdum minn disinjatur industrijali Amerikan

    Il-mudell tal-mithnaBiċċa xogħol oħra li qanqlet riċerka kienet il-mitħna.

    “Ma stajniex noqogħdu biss fuq l-affreski ta’ D’Aleccio peress li fix-xogħolijiet tiegħu, dawn l-imtieħen ivarjaw. Jidher ċar li f’dan il-każ, l-artist uża l-immaġinazzjoni tiegħu u għalhekk aħna ridna nsibu x-xbieha reali tagħhom,” fissirli Alex.

    “Inxtħetna nirriċerkaw dan is-suġġett u sibna li l-imtieħen tar-riħ ma kienux inbidlu wisq matul is-snin. Dorna anki diversi eżempji ta’ mtieħen li jinsabu hawn Malta u kif ukoll f’xi pajjiżi tal-Mediterran, sakemm finalment, ħriġna b’disinn li jqarreb kemm jista’ lejn l-oriġinal.”

    Fatt li ta’ min isemmi huwa illi meta dan il-grupp wasal biex jaħdem din il-mitħna, il-parti ta’ fuq, li hija l-aktar diffikultuża, spiċċat saret minn sors li ma kienux qed jistennew.

    “Kif taf inti, huma ħafna dawk li qed isegwu x-xogħol tagħna permezz tal-Facebook. Fosthom hemm Pete Hamann, disinjatur industrijali Amerikan, li tant apprezza dan il-proġett, li offra li jagħtina daqqa t’id. Hekk kif ġietna x-xoqqa f’moxtha, issuġġerejna li jaħdmilna l-parti ta’ fuq ta’ din il-mitħna li kienet tinsab fuq l-għolja tal-Isla u fi ftit taż-żmien, hu pprovdina bil-mudell 3D li ħadem apposta għalina.”

    Numru kbir ta’ figuri jagħtu l-ħajja lill-mudell

    IMG_8333Dettall ieħor li jien apprezzajt ferm kien in-numru kbir ta’ figuri li kienu qed ikomplu jagħtu l-ħajja lil dan il-mudell. Skoprejt li kien hemm madwar 400 figura mqassma bejn Kavallieri u Ottomani.

    “Dawk xtrajnihom bħala kits u issa qed niżbugħhom skont il-perjodu,” urini Alex hekk kif tani f’idejja numru minnhom.

    Id-dettall li kien fihom kien straordinarju u bla dubju maħdum b’ħila u b’paċenzja kbira.

    Mudell li jgħinek tara l-Istorja b’għajnejk

    Bħala waħda minn dawk li qed insegwi ġurnata b’ġurnata l-ġrajja tal-Assedju l-Kbir, nistqarr li apprezzajt ferm il-possibilità li nara b’għajnejja dan il-mudell u nifli d-dettalji li fih, hekk kif permezz tiegħu, stajt nifhem aħjar dak li kont qed naqra dwaru.

    Xena mill-mudell“Meta jitlesta dan il-mudell, nixtiequ ħafna nagħtuh bħala donazzjoni lil Heritage Malta sabiex b’hekk huwa jkun jista’ jservi bħala għodda edukattiva kemm għall-istudenti u kif ukoll għall-pubbliku li jżuru. Qed nittamaw li forsi dan il-mudell ikun jista’ jiġi nvolut ukoll fl-esebizzjoni internazzjonali li Heritage Malta se tkun qed torganizza fil-Palazz tal-Gran Mastru l-Belt bejn l-4 ta’ Settembru u s-6 ta’ Diċembru 2015.”

    Infatti mill-ġimgħa d-dieħla, fil-blog tal-Assedju l-Kbir ta’ Heritage Malta, www.heritagemalta.org/1565, wieħed se jkun jista’ jibda jiskopri uħud mill-oġġetti li se jkunu qed jiġu esebiti f’din l-esebizzjoni, li hi maħsuba li se tkun waħda mill-avvenimenti l-aktar importanti ta’ din is-sena relatati mal-ġrajja tal-Assedju tal-1565.

    Aktar tagħrif dwar Society for Scale Modellers – IPMS Malta jista’ jinkiseb minn SSM House, Sulphur Lane, Ħamrun, inkella permezz tas-sit www.ipmsmalta.com u l-email info@ipmsmalta.com, jew permezz tal-Facebook.

    (Dan l-artiklu ġie ppubblikat fis-sensiela MINN RITRATT (17 il-Parti) fit-Torċa tat-12 ta’ Lulju 2015)

    2015.07.12 / no responses / Category: Torca - Features & Articles

  • L-età ġusta biex isir is-sess

    Jafu li qed jiksru l-liġi?

    Ritratt - zghazagh (2)Probabbilment uħud minnkhom jiggustaw jaraw ritratti bħal dawn ta’ żgħażagħ jiskopru l-ewwel imħabba tagħhom. Kuntrarjament, ċerti ġenituri, speċjalment dawk ta’ tfajliet żgħar, jafu jitmeżmżu b’immaġni bħal dawn għax ma jridux jaraw lil uliedhom f’età daqstant żagħżugħa, diġà f’relazzjoni intima. Min-naħa l-oħra, iż-żgħażagħ infushom, fosthom dawk ta’ taħt it-18 il-sena, aktarx se jqisu esperjenzi bħal dawn bħala affaxxinanti u mixtieqa. Iżda minn dawn kollha li semmejt hawn fuq, kemm minnhom huma konxji li dawn iż-żgħażagħ li qed ikunu intimi bejniethom f’età ta’ inqas minn 18 il-sena, qegħdin fil-fatt jiksru l-liġi ta’ Malta?

    Propost tibdil fil-liġi relatat mal-attività sesswali taż-żgħażagħ

    Dan l-aħħar Dr Etienne Grech li huwa Membru Parlamentari, Ċermen tal-Kumitat Parlamentari tas-Saħħa u tabib tal-familja, ħareġ bil-proposta li għandha tiġi kkunsidrata d-dekriminilizazzjoni tal-attività sesswali bejn il-minuri fl-età bejn it-13 u l-15 il-sena. Dan meta bħalissa għaddejjha wkoll diskussjoni jekk l-Età tal-Kunsens Sesswali għandiex titnaqqas minn 18 għal 16 il-sena.

    “Nistqarr li għall-ewwel, suġġeriment bħal dan, jaf jaħsad lil ħafna minħabba li se jkun hemm min jaħseb li se niftħu l-bieb għall-libertinaġġ sesswali,” spjegali Dr Grech. “Imma ninsab ċert li meta wieħed jixtarr ir-raġunijiet wara proposta bħal din, ikun jista’ jifhem u japprezza aktar il-bażi wara dan l-argument.”

    Dr Etienne Grech“Minn studji li qegħdin isiru, qegħdin naraw biċ-ċar illi mill-età ta’ 14 il-sena, numru konsiderevoli ta’ żgħażagħ qegħdin ikollhom relazzjonijiet sesswali kemm bejniethom u kif ukoll ma’ individwi ta’ età akbar. Fl-istess ħin qegħdin nirrealizzaw ukoll, illi ħafna minn dawn lanqas biss għandhom l-iċken idea li b’dan l-aġir tagħhom huma jkunu qed jiksru l-liġi; hekk kif il-liġi tagħna ma tagħtix kunsens lil dawk ta’ anqas minn 18 il-sena li jkollhom atti sesswali. Jintebħu b’dan biss jekk xi ħadd mill-ġenituri jippreżenta xi kwerela u minn hemm jibda l-inkwiet.”

    Hija kontra l-liġi li tabib jeżamina individwu taħt it-18 il-sena mingħajr il-preżenza ta’ adult

    Iżda b’tagħrif bħal dan u minħabba li hu tabib tal-familja, Dr Grech huwa konxju li din il-kwistjoni għandha riperkussjonijiet oħra.

    “Hija wkoll kontra l-liġi li tabib jeżamina jew jagħti trattament lil individwi li għadhom m’għalqux it-18 il-sena, jekk ma jkunux akkumpanjati mill-ġenituri tagħhom jew minn xi adult responsabbli minnhom,” fehemni Dr Grech.

    “Għaldaqstant, jekk tiġi tfajla ta’ taħt it-18 il-sena weħidha għandi u tistaqsini biex ninfurmaha dwar il-kontraċettivi jew biex nagħtiha r-riċetta ħalli tixtri kontraċettiv, jiena mistenni li nirrifjuta li ngħinha. Jekk le, inkun qed nikser il-liġi. Issa immaġina din is-sitwazzjoni fejn tfajla qed tgħidlek biċ-ċar li għandha l-intenzjoni li jkollha att sesswali u qed titlob biex tieħu prekawzjoni u inti trid tgħalqilha l-bieb f’wiċċha. Taħseb li billi inti ma tipprovdihiex b’kontraċettiv, lil din se twaqqafha milli tmur tagħmel li għandha tagħmel, jekk hemm bżonn anki mingħajr il-protezzjoni li xtaqet?”

    Żgħażagħ li jiddarsu mill-preżenza tal-ġenituri

    “Għalkemm individwi ta’ din l-età jkunu lesti li jersqu għand tabib tal-fiduċja tagħhom biex jistaqsu għal pariri bħal dawn, uħud mill-istess żgħażagħ mhu se jitkellmu qatt dwar dan is-suġġett fil-preżenza ta’ xi ħadd mill-ġenituri tagħhom. U b’hekk is-sitwazzjoni kif inhi, qed titfagħhom f’riskju ta’ mard sesswali, tqala mhux mixtieqa u problemi oħra.”

    Fil-fatt, waqt punti relatati li tqajjmu mill-Kunsill Nazzjonali Żgħażagħ intqal illi jekk titnaqqas l-età tal-kunsens sesswali u b’hekk dawn it-tip ta’ relazzjonijiet ma jibqgħux jitqiesu bħala illeċiti, probabbilment aktar żgħażagħ ser ikunu lesti li jfittxu informazzjoni adegwata mingħand nies professjonali. Madanakollu, huma saħqu wkoll illi tibdil bħal dan jista’ jpoġġi f’riskju akbar lil nies vulnerabbli, u li għalhekk il-leġiżlazzjoni tal-protezzjoni tat-tfal għandha tkompli tiġi nfurzata. Barra minn hekk, huma għafsu fuq il-bżonn ta’ aktar edukazzjoni dwar dawn it-temi sabiex iż-żgħażagħ ikunu kapaċi jsiru aktar assertivi ħalli jirriffjutaw azzjonijiet mhux mixtieqa.

    Malta fost il-ftit pajjiżi bl-ogħla età tal-kunsens sesswali fl-Ewropa

    Dwar dan is-suġġett, Dr Joanne Cassar, lekċerer fil-qasam tal-Istudji taż-Żgħażagħ u l-Kommunità, ippreżentat xi punti sinifikanti minn servej nazzjonali li sar fl-2012 mill-Ministeru tas-Saħħa bl-isem ‘Tagħrif Sesswali, Attitudnijiet u Kondotti’. Fost ir-riżultati ta’ dan l-istħarriġ ġie indikat illi 41% taż-żgħażagħ Maltin ta’ età bejn 16 u 18 il-sena diġà kellhom relazzjoni sesswali. Fost ir-raġunijiet prinċipali l-għala sar l-ewwel att sesswali, iż-żgħażagħ irrispondew hekk: 47.5% għax kienu jħobbu s-sieħeb/sieħba tagħhom; 44.7% għax dak kien il-pass naturali li kien imiss fir-relazzjoni tagħhom; u 25.4% għax ħassew li kellhom l-età ġusta biex ikollhom din l-esperjenza. Minn dawn 41.6% użaw il-kondom waqt l-ewwel relazzjoni sesswali tagħhom, mentri l-oħrajn ma ħadu l-ebda prekawzjoni. Fost dawn iż-żgħażagħ li kellhom relazzjoni sesswali, 82.5% qablu li jeħtieġ li tkun tħobb lis-sieħeb/sieħba tiegħek biex tagħmel dan l-att. Intant, din ir-riċerka uriet ukoll illi fost il-pajjiżi Ewropej, Malta, it-Turkija u l-Vatikan kellhom l-ogħla età, dik ta’ 18 il-sena, f’dak li hu kunsens sesswali. Biex insemmi xi pajjiżi oħra: fi Spanja, din l-età tinżel għal 13; fil-Ġermanja, 14; fl-Iżvezja 15; fl-Iżvizzera, 16; u fl-Irlanda, 17.

    Ma tistax titfa’ liż-żgħażagħ kollha f’keffa waħda

    Ritratt - zghazagh (3)Cassar qalet illi meta l-attività sesswali titqies bħala xi ħaġa tajba miż-żgħażagħ ta’ 16 il-sena, dan l-aġir jista’ jiġi kkunsidrat bħala parti mill-iżvilupp tagħhom bħala individwi. L-esplorazzjoni tagħhom fil-qasam tas-sesswalità tgħinhom jistabilixxu sens akbar ta’ identità hekk kif huma jkunu qed jesperjenzaw is-sodisfazzjon tal-intimità sesswali u ta’ relazzjonijiet interpersonali. Skont din il-perspettiva, stqarret Cassar, mhux addattat li wieħed jikkriminalizza lil dawn iż-żgħażagħ minħabba l-atteġġjament sesswali tagħhom. Iżda min-naħa l-oħra, hija semmiet li wieħed ma jistax jitfa’ ż-żgħażagħ kollha f’keffa waħda peress li mbagħad issib ukoll individwi tal-istess età li għalihom esperjenza ta’ relazzjoni sesswali lanqas biss joħolmu li jgħixuha għalissa, għax mhumiex lesti għaliha u għax pjuttost hi xi ħaġa li tbeżżagħhom.

    Jeħtieġ tissaħħaħ l-edukazzjoni dwar is-sesswalità u s-saħħa riproduttiva

    Anki l-psikoterapista Amanda Grech taqbel li għandu jinħoloq bilanċ bejn li nsegwu lil dawn iż-żgħażagħ imma li fl-istess ħin, inħallulhom l-ispazju fejn jikbru. Hija spjegat kif skont ċerti studji li saru jidher illi jeżistu numru ta’ fatturi li jistgħu jbassru l-possibilità li xi żgħażagħ jistgħu jidħlu għal relazzjoni sesswali kmieni ħafna fil-ħajja. Fost dawn hemm dawk li jgħixu ma’ ġenitur wieħed, dawk li għandhom ġenituri b’attitudni sesswali permessiva, u dawk li kienu vittmi ta’ esperjenzi trawmatiċi waqt it-tfulija tagħhom, partikolarment f’każ ta’ abbuż sesswali. Għaldaqstant, hija tirrakkommanda illi għandha tissaħħaħ aktar l-edukazzjoni dwar is-sesswalità u s-saħħa riproduttiva, u li din għandha tiffoka partikolarment fuq it-tip ta’ familji li semmiet fuq. Barra minn hekk, jgħin ukoll jekk tingħata iżjed għajnuna relatata mat-tagħlim tal-kapaċitajiet ġenitorjali ħalli b’hekk ikun hemm aktar ġenituri mgħarrfa dwar dan il-qasam.

    Tista’ tiżżewweġ ta’ 16 imma twettaq is-sess ta’ 18

    Dun Joseph Mizzi, id-Direttur ta’ Kana, irrimarka wkoll dwar id-diskrepanza li teżisti bħalissa fejn wieħed jista’ jiżżewweġ fl-età ta’ 16 il-sena, jekk ikollu l-permess tal-ġenituri tiegħu, imma fl-istess ħin imbagħad teżisti liġi oħra li tgħid li l-età tal-kunsens sesswali hija dik ta’ 18 il-sena. U din ir-realtà toħloq inkonsistenza u konfużjoni.

    Min-naħa l-oħra, huwa tkellem ukoll dwar il-preokkupazzjoni li jekk titbaxxa l-età tal-kunsens sesswali, dan jista’ jinċentiva u jħajjar aktar attività sesswali barra miż-żwieġ. Għaldaqstant huwa saħaq illi f’każ li titbaxxa din l-età, l-istat, il-Knisja, l-NGOs, u l-korpi kollha konċernati m’għandhom qatt jieqfu mill-kampanja soda u intensiva ta’ edukazzjoni u formazzjoni tal-karattru tat-tfal, l-adoloxxenti u ż-żgħażagħ tagħna. Fl-opinjoni ta’ Mizzi, is-suġġett tal-Personal, Social and Careers Development (PSCD) li qed jiġi mgħallem fl-iskejjel tagħna, qed imiss wisq ħafif ħafif mat-tema tas-sesswalità u b’hekk jiddubita kemm huwa effettiv.

    Ma jemminx li s-soluzzjoni tinsab fit-tnaqqis tal-età tal-kunsens

    Min-naħa tiegħu, George Buttigieg, Konsulent fl-Ostretiċija u Ġinekologu, jelenka dawn l-erbgħa argumenti favur li l-età tal-kunsens sesswali titniżżel għal 16 il-sena:

    1. li Malta tiġi uniformi mal-parti l-kbira tal-Ewropa;
    2. li din il-bidla tirrifletti l-aġir sesswali taż-żgħażagħ Maltin fil-preżent;
    3. l-eliminazzjoni jew tnaqqis ta’ każijiet li jitressqu quddiem il-qrati taħt l-Att 203 (sitwazzjonijiet li umanament ma jagħmlux sens iżda li jistgħu jitressqu la l-liġi hi kif inhi); u
    4. il-faċilità tal-kura medika assoċċjata ma’ problemi sesswali fiż-żgħażagħ taħt it-18 il-sena li ma jersqux liberament għal din il-kura.Madanakollu, Buttigieg ma jemminx li s-soluzzjoni tinsab fit-tnaqqis tal-età tal-kunsens imma li jingħata għarfien u saħħa lill-prinċipju tal-age banding li jgħaqqad ir-rispett tan-natura umana fis-seklu 21 flimkien mal-ħarsien tal-vulnerabbilità sesswali taż-żgħażagħ tagħna.

    L-ebda liġi mhu se twaqqaf liż-żgħażagħ milli jwettqu s-sess

    Ritratt - zghazagh (1)Fil-fehma tiegħu, bosta żgħażagħ m’humiex konxji minn dak li tgħid il-liġi. Iżda anki jekk ikunu jafu, ma jaħsibx li dawn se jagħtu każ jew li se jibżgħu mill-liġi. Lanqas ma jaħseb li jekk tinżel l-età tal-kunsens sesswali għal 16 il-sena, se tiżdied aktar it-tqala fost iż-żgħażagħ għax fir-realtà, jidhirlu li qegħdin f’dinja fejn kulħadd jagħmel dak li jfettillu bla ma joqgħod jagħti każ x’jgħidu t-tobba jew il-politikanti.Personalment, fir-realtà li qed ngħixu fiha, l-aktar ħaġa neċessarja b’mod immedjat hija li niffaċilitaw l-aċċess għall-għajnuna medika għaż-żagħżagħ ta’ 16 il-sena billi nħalluhom fil-libertà li jmorru għand tabib għall-kontraċezzjoni, pariri relatati u kura ta’ mard li jista’ jirriżulta mill-attività sesswali.

    Il-professjoni medika qiegħda tiġi mxekkla mill-liġi

    Ċertament, dan l-aħħar argument tqajjem ukoll mill-Kunsill Mediku ta’ Malta minħabba li bħalissa, il-professjoni medika qiegħda tiġi mxekkla mill-liġi milli tgħin lil dawn iż-żgħażagħ f’dak li għandu x’jaqsam mas-saħħa sesswali, peress li kif diġà semmejt qabel, mhux permess li tabib jara żagħżagħ taħt it-18 il-sena mingħajr il-preżenza ta’ adult. B’hekk, kemm is-saħħa sesswali taż-żgħażagħ u kif ukoll il-kommunità nnifisha qegħdin ikunu f’riskju, anki għax individwi li jkollhom xi problemi ta’ mard jew infezzjonijiet relatati mas-sess, ma jistgħux jersqu għand tabib u b’hekk tinħoloq ħafna tbatija inutli u tixrid ta’ dan il-mard mhux ikkurat.Wasal iż-żmien li naffaċċjaw ir-realtàBħala ġenituri taż-żgħażagħ tagħna, huwa ideali li nibqgħu noħolmu li wliedna se jistennew l-età ġusta sabiex ikollhom l-ewwel esperjenza ta’ relazzjoni sesswali. Madanakollu, ir-riċerka li qed issir qiegħda turi realtà differenti fejn numru konsiderevoli taż-żgħażagħ ta’ llum qegħdin jiddeċiedu li jwettqu dan l-att, akkost il-konsegwenzi kollha li jista’ jkun hemm, bħall-mard u tqala mhux mixtieqa. B’hekk, naħseb li ta’ min li wieħed jirrifletti kemmxejn dwar l-argumenti li saru hawn fuq mill-esperti konċernati. 

    2015.06.28 / no responses / Category: Torca - Features & Articles

  • Mad-daqq tal-banda

    Sa mill-ibgħad snin tal-eżistenza tiegħu, il-bniedem kien affaxxinat bil-kapaċità tiegħu li joħloq ħoss, liema abbiltà eventwalment evolviet fil-mużika. Maż-żmien, ġew żviluppati konsiderevolment anki l-istrumenti mużikali, sakemm illum, teżisti għażla vasta ta’ tipi differenti.

    Firxa minn dawn l-istrumenti varji huma użati mill-baned tagħna li llum saru jiffurmaw parti mill-wirt kulturali tagħna. Infatti, ir-ritratti tal-bandisti Maltin saru sinomini mal-esebizzjonijiet fotografiċi li jkunu relatati mat-tradizzjonijiet u l-kultura lokali.

    Hekk kif issa beda l-istaġun tal-festi, tħajjart nesplora kemmxejn id-dinja tal-banda u tal-bandisti. Kif stennejt, ħarġu dettalji u rakkonti tassew interessanti.

    Il-festa tar-raħal isservi bħala xrara

    Alexander Vella mal-kumplament tal-banda (Ritratt - Zejtun Band Club)Il-folla numeruża kienet qed tifraħ u ċċapċap hekk kif l-istatwa tal-patruna tfaċċat glorjuża fil-bieb tal-parroċċa taż-Żejtun. Għadd ta’ bnadar kbar u kkuluriti kienu qed iżejjnu l-bjut tad-djar u tal-każini tal-madwar, iperpru sbieħ fis-sema kaħlana. It-tiżjin tat-triqat kompla jgħani din l-atmosfera ferriħija tal-festa li kienet qed tiġi ċċelebbrata. Iżda bla dubju, dan l-ambjent allegru kien jonqoslu ħafna mill-briju li kieku ma kienx għall-mużika sabiħa tal-banda.

    Kien waqt mument distint bħal dan, lura f’Novembru tal-1973, meta Alexander Vella u ħuħ Raymond, flimkien ma’ grupp ta’ ħbieb oħra, iddeċidew li jibdew jagħmlu parti minn dan l-ispettaklu billi jingħaqdu maż-Żejtun Band Club. Alexander, li kellu 15 il-sena dak iż-żmien, jiftakar li missieru ħa gost ferm b’din l-aħbar, l-aktar minħabba li hu stess kien ilu membru f’din is-soċjetà għal bosta snin. Madanakollu, huwa ma naqasx milli jwissi lil uliedu li jekk tassew riedu jirnexxu f’dan il-qasam, huma kellhom jibdew mill-ewwel jieħdu l-affarijiet bis-serjetà u jintefgħu jistudjaw.

    Opportunità għal min xtaq jitgħallem idoqq

    Ma kienx diffiċli biex tiġi aċċettat bħala membru fiż-Żejtun Band Club peress li l-għan prinċipali ta’ din is-Soċjetà li twaqqfet fl-1933, minn dejjem kien li jagħti l-opportunità lil kull min xtaq jitgħallem idoqq xi strument tal-banda. Infatti, l-istudenti kienu jiġu mgħallma bla ħlas minn għalliema u maestros professjonali, u hekk kif kienu jaqbżu l-aspett teoretiku, is-Soċjetà kienet saħansitra tislifhom strument sabiex idoqqu bih. B’dan il-mod, is-Soċjetà kienet tispera li l-quddiem għad tħajjar lil dawn l-individwi biex jingħaqdu magħha bħala mużiċisti tal-banda, ħalli b’hekk din tkompli ssaħħaħ ir-reputazzjoni tagħha b’membri validi.

    Ridt tkun tassew determinat biex tibqa’

    Il-Banda Żejtun waqt il-Programm Mużikali Annwali 2013 (Ritratt - Zejtun Band Club)Ċertament, sa mill-ewwel lezzjoni, Vella ntebaħ li din ma kienetx se tkun biċċa xogħol faċli.

    “Ridt tkun tassew determinat li tingħaqad mal-banda biex tibqa’ għaddej bl-istudju, l-aktar għaliex qabel jagħtuk l-istrument li mingħalik kont se tibda ddoqq, kien jeħtieġlek titgħallem bl-amment in-noti tal-mużika,” stqarr Vella.

    “Qatt qabel ma kont tgħallimt il-mużika u għalkemm kieku ried, missieri seta’ jħarriġni, huwa rriffjuta li jagħmel dan. Minflok insista li noqgħod attent waqt il-lezzjoni u li nisma’ sew x’kellu jgħidli l-għalliem. Niftakar li darbtejn biss azzardajt nistaqsih xi ħaġa wara li ma fhimtx x’għamilna fil-lezzjoni imma fiż-żewġ okkażżjonijiet, huwa ċanfarni u wissieni biex ma naħlix il-ħin tal-għalliem tiegħi. Wara dakinhar, qatt ma ppruvajt nistaqsih xi ħaġa oħra u kont nara li nifhem sew dak li jsir fil-klassi.”

    Il-bużillis kien li din l-attitudni ddixxiplinata kienet teżisti anki fil-klassi

    “L-għalliem tagħna, Edgar Lowell, kien maestro mill-aqwa imma kien bniedem tassew strett. Kien jippretendi li l-istudenti jattendu regolarment għall-lezzjonijiet u li jsegwuhom b’attenzjoni kbira. Ma ninsa qatt meta fl-ewwel lezzjoni, hu fetaħ idejh beraħ quddiemna u hekk kif beda jipponta lejn subgħajh, qalilna li Alla kien tana ħames swaba’ b’erbgħa spazji bejniethom sabiex niftakru dejjem li kien hemm disgħa noti mużikali bażiċi.”

    Ridt tuża l-istint

    “Minn dakinhar konna mistennija naħdmu iebes u nimxu ‘l quddiem mingħajr ma jkollna għalfejn nistaqsu wisq għall-għajnuna. Kellna nidraw nużaw l-istint tagħna u widnejna biex nifhmu l-ħsejjes u r-ritmi mużikali korretti. Żball wieħed waqt il-lezzjoni kien ikun biżżejjed biex l-għalliem jaqbdek u jibgħatek id-dar bla kliem u bla sliem ħalli tmur tistudja mill-ġdid id-dar. Dak iż-żmien, it-tifħir ma kienx jeżisti u kont tirrealizza biss li kont sejjer tajjeb meta l-għalliem kien jagħtik titgħallem in-noti li jmiss. Dak kollox!”

    Wara erbgħa snin taħriġ, Vella beda jdoqq maż-Żejtun Band Club u ma damx ma beda jservi wkoll ma’ baned oħra. Illum, fl-età ta’ 53 sena, huwa għandu esperjenza ta’ 37 sena ma’ din il-banda u kapaċi jdoqq diversi strumenti. Bi gratitudni lejn din is-Soċjetà li tagħtu tant, fl-2012 hu flimkien ma’ martu Jane, rregalaw sett ta’ bandalori tal-bellus meħjutin bir-rakkmu tad-deheb, bħala tifkira tal-involviment tiegħu magħha, waqt iċ-ċelebrazzjoni tat-80 anniversarju mit-twaqqif tagħha.

    Bidla fil-kultura

    Isaac Scicluna u Alexander Vella (Ritratt - Fiona Vella)Maż-żmien dan l-atteġġjament inbidel kompletament, hekk kif stajt nifhem meta tkellimt ma’ Isaac Scicluna; tifel ta’ 11 il-sena li hu l-iżgħar bandist ta’ din is-soċjetà.

    Fatt kurjuż huwa li Scicluna tħajjar jissieħeb maż-Żejtun Band Club eżatt bl-istess mod kif ġralu Vella; jiġifieri, waqt il-festa ta’ Santa Katarina tal-2011. Bħal Vella, hu wkoll kellu xi membri tal-familja li kienu jdoqqu, fosthom lil missieru, lil nannuħ u lil bużnannuħ li kollha kienu bandisti ferventi. L-istess bħal sieħbu akbar minnu, Scicluna ħassu pjuttost konfuż meta fl-età ta’ 8 snin daħal għall-ewwel darba biex jitgħallem ma’ din is-Soċjetà u sab ruħu affaċċjat bin-noti tat-teorija flok bl-istrument li xtaq!

    Iżda t-tixbiħ ma’ Vella s’hawn jieqaf peress li bil-bidla fil-kultura, li fil-preżent aktar tikkunsidra li tgħin milli li żżomm dixxiplina iebsa, huwa jsib għajnuna kbira kemm mill-ġenituri tiegħu u kif ukoll mill-għalliem meta jkollu bżonn l-assistenza tagħhom.

    “Fl-ewwel lezzjoni ntroduċewni man-noti tal-mużika,” qalli Scicluna. “Ftit ftit bdejt nitgħallem isimhom, it-tip u l-valur tagħhom. Imbagħad ngħatajt sett noti mużikali u ġejt mitlub nikkupjahom u nistudjahom. Missieri għeni nsib it-triq sakemm ġejt fuq saqajja u stajt inkompli naħdem waħdi. Fir-realtà, anki jekk issib tant sapport, jiddependi ħafna mill-ambizzjoni tiegħek sabiex tirnexxi għax aktar ma jgħaddi ż-żmien, il-lezzjonijiet kull ma jmur jitqalu. Meta tkun għadek student l-iskola, jeħtieġlek ukoll titgħallem tqassam ħinek sewwa ħalli tlaħħaq mal-istudju tal-iskola u xorta ssib ħin x’tiddedika għall-banda.”

    “Peress li jiena xellugi, kelli nderri lili nnifsi biex nitgħallem inżomm ir-ritmu b’saqajja l-leminija u ngħodd in-noti b’idejja l-leminija sabiex inkompli mal-bqija tal-grupp. Wara xi żmien nistudja, intlabt ukoll nibda nkanta n-noti ħalli b’hekk widnejja jintunaw ruħhom għall-mużika bi preparazzjoni għall-istrument li kont se ndoqq.”

    Filwaqt li Vella dam aktar minn tliet snin jistudja t-teorija, Scicluna kien meqjus pront biex jitgħallem l-istrument f’nofs dak il-perjodu. Min-naħa l-oħra, mentri Vella ġie rrakkommandat idoqq is-saksafon peress li kien twil imma minflok għażel il-klarinett bħal dak li kien idoqq missieru, Scicluna li xtaq idoqq is-saksafon, kellu joqgħod għall-klarin peress li subgħajh għadhom wisq qosra għall-istrument l-ieħor.

    L-iżgħar bandist

    Isaac Scicluna idoqq l-ewwel darba mal-Banda Żejtun fil-programm Mużikali Annwali 2013 (Ritratt - Zejtun Band Club)Sadanittant, is-sena 2013 kienet waħda sinifikanti ferm għal Scicluna u l-familja tiegħu, meta hu ġie ntrodott bħala l-iżgħar bandist taż-Żejtun Band Club. Fatt interessanti huwa illi din iċ-ċelebrazzjoni kienet pjuttost insolita peress li s-soltu, bandist ġdid jiddaħħal fil-banda biss waqt iċ-ċelebrazzjonijiet tal-Ġimgħa l-Kbira. Iżda, minħabba l-mewt għall-għarrieda tal-arċipriet taż-Żejtun, Dun Eric Overend, bosta mill-attivitajiet kellhom jiġu posposti u b’hekk Scicluna ngħata l-opportunità li jdoqq għall-ewwel darba waqt il-Programm Mużikali Annwali tal-2013.

    Nibqa’ ndoqq sal-aħħar

    Illum, kemm Vella u Scicluna, huma ħerqana biex ikomplu jagħtu s-servizz tagħhom f’din il-banda u għalkemm hemm baħar jaqsam bejn l-età ta’ dawn iż-żewġ individwi, it-tnejn sostnew li xtaqu jkomplu jdoqqu sakemm Alla jibqa’ jagħtihom is-saħħa. Għalissa, Scicluna daqq biss maż-Żejtun Band Club iżda xorta waħda, hu diġà kellu ċ-ċans jieħu sehem f’funzjonijiet importanti bħal meta l-banda daqqet fil-funeral tal-eks-ministru, Wistin Abela.

    Ir-rwol tal-banda

    “Ir-rwol tal-banda hu li tferraħ in-nies bil-mużika tagħha,” qalli Vella. “Madanakollu, bħal f’kollox, anki din għandha l-lati diffiċli tagħha. Ngħidu aħna, għalkemm jiena nħobb nisma’ ħafna l-marċi funebri illi l-banda tagħna ddoqq waqt l-attivitajiet tal-Ġimgħa l-Kbira, meta nsib ruħi qiegħed nakkumpanja funeral bid-daqq tiegħi, inħossni emozzjonat. Minn dejjem kont hekk, imma din is-sensazzjoni kompliet tiżdied wara li kelli ndoqq waqt il-funeral ta’ missieri u hemm ħassejt l-uġiegħ u n-niket li kapaċi jiġi espress permezz tal-istrumenti differenti. Dakinhar, deherli li l-ħoss tagħhom kien jixbaħ il-bikja tas-soċjetà li kienet għadha kif tilfet lil wieħed mill-membri tagħha.”

    Anki t-tfajjel Scicluna qabel ma dan.

    “Jien ukoll inħossni daqsxejn skomdu meta jkolli ndoqq waqt funeral. Imma fl-istess ħin, jien konxju li bil-mużika tiegħi nkun qed nuri rispett lil dak l-individwu li jkun ħalliena. Xorta waħda nħares dejjem il-quddiem biex jiġi ż-żmien tal-festi meta nkunu nistgħu nferrħu n-nies bid-daqq tal-istrumenti tagħna.”

    (Dan l-artiklu ġie ppubblikat fis-sensiela MINN RITRATT (14 il-Parti) fit-Torċa tal-21 ta’ Ġunju 2015)

    2015.06.21 / no responses / Category: Torca - Features & Articles

  • Djarju ta’ poeta, suldat fl-Assedju l-Kbir

    450 sena ilu, Malta kienet għaddejjha minn wieħed mill-agħar perjodi fl-istorja tagħha, hekk kif din ġiet attakkata minn armata kbira Torka li kienet ħalfet li se teqred lill-Ordni tal-Kavallieri ta’ San Ġwann minn wiċċ id-dinja. It-Torok ma kellhom l-ebda dubju li dil-gżira ċkejkna kienet ser tiġi f’idejhom f’qasir żmien u waqt bosta mumenti, anki l-kavallieri għaddielhom minn moħħhom l-istess ħsieb. Imma wara assedju kbir li ħalla warajh mijiet ta’ mejtin u midruba, fosthom lill-magħruf Dragut, Malta, il-Maltin u l-kavallieri, irnexxielhom joħorġu rebbieħa u t-Torok ġew f’sitwazzjoni fejn kellhom jirtiraw b’mod immedjat.

    Affreski li juru xeni mill-assedju tal-1565

    Fatt interessanti huwa illi l-aktar episodji sinifikanti li seħħu waqt dan l-assedju ġew impinġija mill-artist Taljan, Matteo Perez d’Aleccio. Huwa ġie kkummissjonat jagħmel dax-xogħol minn Fra Jean l’Evesque de La Cassiere, li kien il-Gran Mastru ta’ Malta bejn is-snin 1572 u l-1581. Is-sett ta’ affreski tal-Assedju l-Kbir tal-1565 kellu l-għan li jikkommemora dawn il-ġrajjiet tremendi imma erojċi li kienu ġraw xi ftit tas-snin qabel. M’hemmx xi ngħidu, rebħa monumentali bħal dik li kisbu l-kavallieri f’pajjiżna, kienet ġibdet ir-rispett u l-ammirazzjoni ta’ bosta pajjiżi, tant li l-Ordni mhux talli reġgħet ġiet fuq saqajha imma saret akbar milli qatt kienet qabel. Illum dawn l-affreski jinsabu ġewwa waħda mis-swali tal-Palazz tal-Gran Mastru fil-Belt Valletta u huma xhieda ta’ dak li għadda minnu pajjiżna fis-sena 1565.

    It-taqtiegħa bejn l-Ordni u t-Torok

    LimissoGħal mijiet ta’ snin, il-Kavallieri ta’ San Ġwann u l-Ottomani kienu mqabbdin f’xulxin kemm fuq kwistjoni ta’ reliġjon u anki minħabba l-għatx li kellhom għall-poter sabiex jakkwistaw l-artijiet.

    Għalkemm oriġinarjament, l-Ordni kellha l-funzjoni li tilqa’ u tieħu ħsieb il-pellegrini li kienu jaslu f’Ġerusalemm, maż-żmien din evolviet natura militari sabiex tiddefendi b’mod attiv il-pellegrini u r-reliġjon Kristjana. Naturalment, dan l-aġir tal-kavallieri, ma damx ma daħħalhom f’taqtiegħat mal-Musulmani, u aktar ma għaddew is-snin, dan il-ġlied beda jiżdied fil-feroċità tiegħu.

    Hekk kif l-Ordni bdiet tikseb is-simpatija tan-nobbli, tar-rejiet u tal-Papiet, din bdiet tiġbed lejha wkoll bosta donazzjonijiet ta’ flus, rikkezzi, artijiet u privileġġi. B’hekk beda jikber ukoll il-poter tal-membri tagħha u dan wassal biex attira diversi tfal tan-nobbli li bdew jieħdu l-voti sabiex isiru kavallieri.

    L-Ordni ta’ San Ġwann f’Rodi

    L-Ordni tal-Kavallieri ta’ San Ġwann damet f’Ġerusalemm sal-1187, sakemm finalment, din il-belt waqgħet taħt il-kmand tas-Sultan Saladin. B’hekk il-kavallieri kellhom jibdlu l-kwartieri tagħhom u jimxu lejn Margat fis-Sirja, imbagħad f’Acre fi Tripli u eventwalment f’Limassol f’Ċipru. Madanakollu, x-xewqa tal-kavallieri kienet li jirnexxielhom jakkwistaw il-gżira ta’ Rodi, u fl-1309, huma rebħuha mingħand il-Biżantini.

    Il-kavallieri ma damux ma għarfu u sarrfu l-kwalitajiet ta’ Rodi li kienet gżira b’pożizzjoni tassew strateġika hekk kif din kienet tgħaqqad id-dinja tal-Lvant ma’ dik tal-Punent. Huma bidlu lil din il-lokalità f’belt iffortifikata u maż-żmien, bnew flotta liema bħalha li bdiet tattakka b’mod regolari x-xwieni tal-Ottomani. Iżda dan ma kienx biżżejjed għall-kilba tal-poter u l-flus għax apparti x-xwieni, l-Ordni bdiet taħbat ukoll għal xi bliet u kastelli Ottomani, sakemm finalment, it-Torok ġew urtati mhux ħażin.

    Il-kavallieri kienu saru xewka tweġġa’ ħafna qalb l-imperu Ottoman u t-Torok ma tħallew bl-ebda għażla ħlief li jaraw kif se jsibulhom tarfhom. Huma attakkaw lil Rodi għal diversi drabi imma qatt ma rnexxielhom iġibuha żewġ. Sakemm finalment, fl-1522, Sultan Suleiman ħa r-riedni f’idejh u ma qgħadx bi kwietu qabel niżżel il-kavallieri għarkubbtejhom wara sitt xhur ta’ kumbattimenti. Fuq deċiżjoni tal-istess sultan, l-Ordni tħalliet titlaq minn Rodi b’mod ċivili u dakinhar anki numru ta’ nies minn Rodi ngħataw il-libertà li jsegwuhom. Ftit kien jaf Suleiman, kemm xi snin wara, huwa kien ser jiddispjaċih bil-kbir talli wera tant irġulija mal-kavallieri.

    Il-Kavallieri jsibu ruħhom Malta

    Infatti, wara li l-kavallieri għamlu sebgħa snin iterrqu u jsalpaw minn art għall-oħra, mingħajr l-ebda post li setgħu isejjħulha darhom, huma ġew mogħtija l-gżejjer tagħna mill-Imperatur Charles V. Kien l-14 t’Ottubru 1530 meta huma middew l-ewwel passi tagħhom fuq l-art li eventwalment kellha tifforma parti tant importanti mill-istorja tal-Ordni.

    Anki Malta nzertat li kellha pożizzjoni ġeografika sinifikattiva ħafna bħal dik ta’ Rodi, hekk kif din kienet tinsab f’nofs il-Mediterran bejn l-Ewropa u l-Afrika. Naturalment, il-kavallieri ma damux ma bnew fuq dan il-potenzjal sabiex jibdlu lil Malta f’fortizza. Filwaqt li n-nobbli ta’ Malta kienu jgħixu fl-Imdina, il-kavallieri ppreferew jistabilixxu ruħhom il-Birgu, l-aktar minħabba l-viċinanza tal-baħar. Dak iż-żmien, il-Birgu kien jikkonsisti biss f’raħal ċkejken tas-sajjieda li kellu kastell antik. Imma l-paġna ta’ dan il-post ma damitx ma nqalbet ta’ taħt fuq meta l-kavallieri bdew jibnu l-palazzi tagħhom u l-parroċċa tal-Birgu nbidlet fil-Knisja Konventwali tal-Ordni.

    It-Torok jaħilfu li jeqirdu l-Ordni darba għal dejjem

    (c) National Maritime Museum; Supplied by The Public Catalogue FoundationFi ftit tas-snin, l-Ordni reġgħet issaħħet u l-qawwa tal-flotta tagħha bdiet tintuża biex mill-ġdid tattakka x-xwieni tal-Ottomani li kienu jsalpaw fl-ibħra tal-qrib. Il-ġarra ġejja u sejra fl-aħħar tinkiser u l-istorja rrepetiet ruħha, hekk kif mill-ġdid, it-Torok daħħluha f’rashom li jrażżnu lill-Ordni – issa, darba għal dejjem.

    Il-kavallieri kienu ilhom jisimgħu mingħand l-ispiji tagħhom li l-Ottomani kienu qed jippjanaw attakk kbir għal fuq Malta u min-naħa tagħhom, huma bdew jippruvaw jagħmlu dak kollu li jistgħu biex jippreparaw il-gżira sabiex tilqa’ għal dan l-assedju. Madanakollu, hekk kif il-kavallieri sabu l-flotta massiċċa tat-Torok ma’ wiċċhom fl-għodwa tat-18 ta’ Mejju tal-1565, huma baqgħu bla kliem.

    Poeta jikteb djarju waqt li qed jieħu sehem fl-assedju

    Minn hemm bdew il-battalji ħorox bejn il-kavallieri u l-Ottomani li damu għaddejjin sa erbgħa xhur wara. Fatt kurjuż huwa illi fost is-suldati li kienu qed jipparteċipaw f’dan l-assedju flimkien mal-Ordni, kien hemm ukoll min niżżel xi noti dwar dak li kien qed iseħħ.

    Fost dawn, kien hemm Francesco Balbi di Correggio, poeta li kien jikteb bit-Taljan u bl-Ispanjol. Waqt l-assedju, huwa kellu 60 sena, u kien għażel li jservi bħala suldat minħabba li kien qed jgħix f’povertà kbira. Ta’ kittieb li kien, waqt dawn it-taqtiegħat storiċi, huwa żamm djarju fejn kważi ġurnata b’ġurnata jirrakkonta d-dettalji ta’ dak li għaddew minnu hu, sħabu u l-bqija tal-kavallieri, l-Maltin u t-Torok. Meta l-assedju spiċċa, huwa ra kif għamel biex ippubblika d-djarju tiegħu u llum xogħolu huwa meqjus bħala wirt storiku importanti ferm.

    Bis-saħħa ta’ Balbi, illum, wara 450 sena, aħna nistgħu nsegwu pass pass kif żvolġa dan l-avveniment, kif ittieħdu d-deċiżjonijiet, l-iżbalji u l-istrateġiji effettivi li seħħu u diversi esperjenzi oħra.

    Blog ta’ Heritage Malta dwar l-Assedju l-Kbir

    450 Great Siege logo MLT-05Sabiex taqsam dawn il-ġrajjiet interessanti mal-pubbliku, hekk kif dis-sena qed jiġi kkommemorat l-450 anniversarju mill-Assedju l-Kbir, Heritage Malta organizzat blog elettroniku fejn wieħed jista’ jaqra silta kuljum tal-aħbarijiet li jkunu ġraw f’dik il-ġurnata partikolari. F’dan il-blog, ma jonqsux ukoll xi fatti mhux tas-soltu u oħrajn kemmxejn kurjużi. Fl-istess blog, il-pubbliku se jkun jista’ jiskopri wkoll informazzjoni dwar numru ta’ oġġetti relatati mal-Assedju l-Kbir li bejn l-4 ta’ Settembru u s-6 ta’ Diċembru 2015, se jkunu qed jiffurmaw parti minn esebizzjoni internazzjonali li se tittella’ minn Heritage Malta fil-Kmamar Statali tal-Palazz tal-Gran Mastru l-Belt. Barra minn hekk, il-qarrejja ta’ dan il-blog se jkunu wkoll infurmati dwar id-diversi attivitajiet oħra relatati ma’ dan il-perjodu storiku li ser ikun qed jittellgħu minn żmien għall-ieħor.

    Waħda min dawn l-attivitajiet li ġġib l-isem 1565:First and Last Hope se tiġi organizzata fil-Forti Sant’Iermu bejn is-26 u t-28 ta’ Ġunju 2015. Hawnhekk, diversi atturi popolari Maltin ser ikunu qed jagħtu l-ħajja mill-ġdid lil uħud mill-avvenimenti li seħħu waqt l-assedju, filwaqt li jinvolvu anki lill-pubbliku preżenti.

    Il-blog tal-assedju qiegħed jinkludi wkoll xi filmati relatati ma’ dan iż-żmien. Intant, bħalissa, wieħed jista’ jsegwi filmat qasir li jirrakkonta d-destin kiefer tal-Kappella ta’ Sant’Anna li tinsab fil-Forti Sant’Iermu.

    Il-poplu Malti qed jiġi mħeġġeġ isegwi dan il-blog sabiex jagħraf dak li għaddew minnu missirijietna u b’hekk japprezza aktar il-ħila ta’ niesna, il-kapaċità militari tal-Ordni, l-istorja tal-fortifikazzjonijiet u mitt ħaġa oħra. Fl-istess ħin, huwa qed jiġi mistieden jaqsam ħsibijietu dwar dak li jkun qed iseħħ billi jħalli l-kummenti tiegħu fil-blog stess.

    Tista’ tibda tinvolvi ruħek mill-llum stess billi tidħol www.heritagemalta.org/1565

    (Dan l-artiklu ġie ppubblikat fis-sensiela MINN RITRATT (13 il-Parti) fit-Torċa tal-14 ta’ Ġunju 2015)

    2015.06.14 / no responses / Category: Torca - Features & Articles

  • Wiċċ imb’wiċċ ma’ Patri Gerard

    Ma tistax ma tieqafx tiċċassa lejh meta tara ritratt ta’ ras ta’ skeletru ta’ bniedem iddekorata! Aktar u aktar meta ssir taf li dik hija relikwa ta’ individwu magħruf ħafna madwar id-dinja. U li din tinsab f’monasteru f’Malta.

    Patri Gerard Sasso: il-Fundatur tal-Ordni ta’ San Ġwann

    Relikwa - Patri Gerard Sasso (Ritratt - Fiona Vella)Iltqajt għall-ewwel darba ma’ din l-immaġni waqt xi xogħol li kont qed nagħmel relatat mal-Assedju l-Kbir li seħħ fl-1565. Skoprejt li dik ir-ras kienet maħsuba li tappartjeni lill-Patri Gerard Sasso, il-Fundatur tal-Ordni ta’ San Ġwann, li għex bejn l-1040 u l-1120.

    Jingħad li Patri Gerard kien bniedem twajjeb ħafna u ta’ qalb kbira. Kien jifforma parti mill-Ordni Benedittina u fil-11 il-seklu, huwa rħielha lejn Ġerusalemm sabiex jagħti l-għajnuna tiegħu lill-pellegrini li kienu jżuru dik l-art fi kwantitajiet kbar, akkost il-perikli u s-sofferenza.

     Il-perikli tal-pellegrini

     Dak iż-żmien ma kinetx xi ħaġa faċli li tmur pellegrinaġġ biex iżżur siti Kristjani, speċjalment meta dawn kienu f’art oħra li spiss kienet maħkuma mill-Misilmin. Apparti l-biża’ minn xi attakk fejn wieħed seta’ jiġi misruq jew maqtul, kien hemm ukoll id-diffikultà tat-tul tal-vjaġġ bl-inqas kumdità possibbli. Il-mard, l-inċidenti u l-mewt temmew il-ħajja ta’ bosta minn dawn il-pellegrini. Kienet meqjusa bħala xi ħaġa komuni li pellegrin jista’ ma jirritorna qatt lejn daru u fil-fatt kien hemm sistemi legali li kienu jorbtu lil dak li jkun biex iħallas dejnu qabel ma jitlaq fuq xi vjaġġ bħal dan.

    Jitwaqqaf sptar għall-pellegrini f’Ġerusalemm

    Dan it-tiġrib lill-pellegrini qanqal lil grupp ta’ negozjanti minn Amalfi sabiex iwaqqfu post fejn dawn in-nies setgħu jingħataw l-għajnuna u l-kura meħtieġa. Dan is-servizz tant kien utli u meħtieġ li finalment il-post inbidel fi sptar u dan beda jitmexxa minn Patri Gerard.

    Għalkemm oriġinarjament, dan il-post kien maħsub biex jilqa’ biss lill-pellegrini Kristjani, Patri Gerard ma kienx jagħmel din id-differenza bejn bniedem u ieħor. Jekk persuna kienet fil-bżonn, hu kien jilqagħha b’idejh miftuħa bla ma qatt jistaqsi xejn aktar.

    Titwaqqaf l-Ordni ta’ San Ġwann

    Dan l-aġir tiegħu sar magħruf sewwa man-nies, tant li finalment, aħbaru waslet għand Papa Paskal II. Dan tant ħass ammirazzjoni lejn ix-xogħol li kien qed iwettaq il-patri li fil-15 ta’ Frar 1113, huwa rrikonoxxa l-isptar u l-ordni tiegħu billi ħareġ Bulla Papali li fosthom ta lill-Ordni id-dritt li tagħmel ir-regoli tagħha u li tirrispondi direttament lill-Papa. Minn hemm, dan il-grupp ta’ patrijiet inbidel fl-Ordni ta’ San Ġwann.

    Aktar ma beda jgħaddi ż-żmien din l-Ordni bdiet tiġbed ir-rispett tan-nies, l-aktar tan-nobbli li l-membri tal-familja tagħhom kienu ngħataw l-għajnuna minn dawn il-patrijiet waqt xi pellegrinaġġ fl-Art Imqaddsa. Bħala rikonoxximent, dawn l-individwi sinjuri bdew jibgħatu somom kbar ta’ flus sakemm il-ġid beda dieħel għand l-Ordni bir-radam.

    Għalkemm Patri Gerard kien l-ewwel mexxej tal-Ordni, qatt ma kibritlu rasu. Huwa baqa’ dejjem bniedem umli, jaqdi dmiru mal-fqir, il-marid u l-batut. Miet fl-1120 u postu ttieħed mill-Kavallier Franċiż Raymond du Puy. Dan ma kien jixbaħ xejn lil ta’ qablu għax apparti li kien reliġjuż, kien ukoll statista. Infatti, huwa ma damx ma bidel in-natura tal-Ordni, ikkodifika r-regoli tagħha u waqqaf grupp ta’ patrijiet li kienu lesti li jiġġieldu sabiex jipproteġu lill-pellegrini. Barra minn hekk, huwa ra kif joħloq mezzi oħra sabiex isaħħaħ il-qagħda finanzjarja tal-Ordni billi akkwista artijiet u rikkezzi oħra.

    Ġisem Patri Gerard jitqies b’relikwa

    Wara l-mewt ta’ Patri Gerard, ġismu nżamm fil-monasteru ta’ Ġerusalemm u l-Kavallieri raw kif għamlu biex ippreservawh bl-aħjar mod. Dan il-korp kien miżmum b’qima kbira tant li kull meta l-Kavallieri bidlu l-post tal-kwartieri tagħhom, huma ħaduh magħhom bħala relikwa prezzjuża.

    Ras Patri Gerard issib ruħha Malta

    Il-Monasteru ta’ Sant’Ursula l-BeltIżda ġara li għal xi raġuni, dan il-ġisem ma baqax intatt u fl-1749, ras il-patri sabet ruħha f’Malta wara li nġarret minn Monasque fi Franza fuq ordni tal-Gran Mastru Emmanuel Pinto. Dan it-tagħrif huwa kkonfermat minn dokumenti li hemm maħżuna ġol-kaxxa ċkejkna li fuqha sserraħ din ir-relikwa.

    Għall-ewwel, din ir-ras inżammet fil-Palazz Maġisterjali u aktar tard, din tmexxiet flimkien mar-relikwi l-oħra li kienu merfugħa fil-Kon-Kattidral ta’ San Ġwann il-Belt. Eventwalment, fid-19 ta’ Ġunju 1830, din ir-ras ġiet fdata f’idejn is-sorijiet tal-Monasteru ta’ Sant’Ursula, il-Belt, fejn għadha sa llum, f’vetrina żgħira biswit l-altar tal-kor, ġewwa l-kappella tal-monasteru.

    Fil-21 ta’ Diċembru 2001, ir-relikwarju tal-injam li kienet miżmuma fih din ir-ras, inbidel ma’ wieħed tal-fidda u dan ġie rregalat mill-Prof. Dr Guglielmo de Giovanni-Centelles, Duka ta’ Precacore, flimkien ma’ martu Donna Carla.

    Wiċċ imb’wiċċ ma’ Patri Gerard

    Madre Prijoressa Sr. Agnese Zammit OSS biswit ir-relikwa ta' Patri Gerard Sasso (Ritratt - Fiona Vella)Wara li rriċerkajt din it-tema, ma stajtx ma nżurx il-post fejn tinsab din ir-relikwa. Akkost li l-monasteru jiġbor fih sorijiet tal-klawsura, it-talba tiegħi ġiet milqugħa mal-ewwel u ma domtx ma sibt ruħi wiċċ imb’wiċċ ma’ dan il-bniedem li tant nies jitkellmu b’rispett lejh.

    “Kull sena, jiġu għadd ta’ nies minn madwar l-Ewropa kollha biex iżuru din ir-relikwa,” infurmatni l-Madre Prijoressa Sr. Agnese Zammit OSS tal-Monasteru ta’ Sant’Ursula l-Belt.

    Il-Madre Prijoressa liebsa l-istolone u l-manto di punta“F’April li għadda, kellna anki żjara statali mill-Prinċep u Gran Mastru tal-Ordni ta’ San Ġwann ta’ Ġerusalemm, ta’ Rodi u ta’ Malta, Frá. Matthew Festing. Għal din l-okkażjoni, peress li aħna sorijiet tal-Ordni, nilbsu l-abitu statali li jinkludi l-istolone u l-manto di punta”.

    Kull sena, fit-13 t’Ottubru, dawn is-sorijiet jorganizzaw quddiesa solenni b’rispett lejn Patri Gerard. Għal din iċ-ċelebrazzjoni, jattendu l-Kavallieri ta’ San Ġwann kollha li joqogħdu Malta u mill-ġdid huma jilbsu l-abitu statali.

    Ħadd ma jaf kien kien jidher wiċċu

    Ħadd ma jaf fiċ-ċert kif kien wiċċ Patri Gerard. Madanakollu, sforz ir-rispett kbir li n-nies minn dejjem kellhom lejh, saru diversi pitturi tiegħu fejn wiċċu ġie mmaġinat mill-artisti. Wieħed minn dawn il-kwadri li juri lil Patri Gerard qed jilqa’ lil Godfrey de Bouillon, Duka ta’ Lower Lorraine u mexxej tal-Ewwel Kruċjata ġie maħdum mill-pittur magħruf Antoine De Favray u jinsab esebit fil-Mużew Nazzjonali tal-Arti fi Triq Nofsinhar il-Belt.

    Sadanittant, jekk qanqaltilkhom biżżejjed kurżità, tistgħu taraw ukoll kopja ta’ dan il-kwadru fuq il-blog tal-Assedju l-Kbir ta’ Heritage Malta – www.heritagemalta.org/1565

    Apparti kurżitajiet simili relatati mal-Ordni ta’ San Ġwann, f’dan il-blog tistgħu ssegwu wkoll rakkonti ġurnata b’ġurnata ta’ dak li għaddew minnu Malta, il-Maltin u l-Kavallieri waqt il-perjodu aħrax tal-Assedju l-Kbir li beda f’Mejju u ntemm f’Settembru tal-1565.

    (Dan l-artiklu ġie ppubblikat fis-sensiela MINN RITRATT (12 il-parti) fit-Torċa tas-7 ta’ Ġunju 2015)

    2015.06.07 / no responses / Category: Torca - Features & Articles

  • It-twelid fid-djar fil-passat

    Il-ġimgħa li għaddiet iddiskutejt xi informazzjoni li ppreżentat Janice Caruana waqt attività riċenti organizzata minn Wirt iż-Żejtun fil-bini tal-Juventutis Domus, li kienet relatata mal-irwol tal-majjistra ta’ dari. Fl-artiklu ta’ qabel, semmejt xi dettalji u rakkonti dwar numru ta’ majjistri li taw is-servizz tagħhom bejn is-snin 1900 u l-1990.

    F’din it-tieni parti, se nkun qed niffoka fuq l-esperjenza, il-perspettiva, u l-ġrajjiet tal-ommijiet li welldu matul dan il-perjodu.

    L-EWWEL STADJU TAL-ĦLAS

    Plakka li kienet tindika r-residenza ta' majjistra  (Ritratt - Janice Cassar)“Kull ħlas għandu tliet stadji,” spjegat Janice. “L-ewwel stadju ġeneralment ikopri diversi siegħat fejn l-utru jirqaq, jitwal, jitwessa, u jinfetaħ. Il-mara tibda tħoss uġiegħ taħt id-dahar u fiż-żaqq.”

    “Meta jibda dan l-uġiegħ, xi membru tal-familja li ma kienx ser ikun qed jassisti l-omm waqt it-twelid, kien imur isejjaħ lill-majjistra. Ħafna mill-majjistri kienu jidentifikaw ruħhom billi jwaħħlu plakka biswit il-bieb ta’ barra ta’ darhom li fuqha kien ikollha miktub l-isem u s-servizzi li joffru. Għal filgħaxija, kien hemm min ikollu wkoll lampa b’salib fuqha wara l-bieb biex in-nies isibu l-post malajr.”

    “Jekk ma tkunx qed taqdi lil ħaddieħor, malli xi ħadd kien isejjħilha, kienet toħroġ taqdih. Kif tasal, hija kienet tiċċekkja fhiex waslet l-omm, fosthom: kemm infetħet, l-ilma, kemm qed ikun frekwenti l-uġiegħ, il-pożizzjoni u l-qalb tat-tarbija, u l-istorja tal-omm waqt it-tqala tagħha. Waqt din l-eżaminazzjoni, hija kienet tevalwa wkoll jekk hux ser ikun hemm il-bżonn ta’ xi mediċini jew l-għajnuna tat-tabib.”

    “Imbagħad, skont f’liema stat tkun sabet lill-omm u jekk tkun il-prassi tagħha, il-majjistra kienet tneħħi xi pil tal-mara jew tagħtiha xi porga jew levattiv. Jekk l-omm tkun għadha fil-bidu wisq tal-ħlas, il-majjistra ġieli kienet titlaq tassisti lil ħaddieħor u mbagħad tirritorna.”

    Meta l-majjistra ma tkunx mill-istess raħal/belt

    “F’dawn il-każi, kien hemm sistema twila kif tintlaħaq il-majjistra. Infatti, hekk kif kien jibda l-uġiegħ, xi membru tal-familja kien jiġri lejn l-għassa tal-post sabiex jitlob lill-pulizija jċemplu lill-għassa tal-inħawi fejn toqgħod il-majjistra. Kif jasal il-messaġġ, pulizija kien joħroġ mill-għassa biex imur ifittex lill-majjistra u jagħtiha d-dettalji ta’ dawk li jirrikkjedu l-għajnuna tagħha. Minn hemm, il-majjistra kienet issib mezz kif tasal għand il-mara,” qalet Janice.

    Ħlas mhux assistit

    Imsejkna nisa! Mhux ta’ b’xejn li ġieli kien hemm każi fejn il-majjistri ma laħqux waslu fil-ħin. Biex tgħaxxaqha, il-mara muġugħa kien ikollha sserraħ għal kollox fuq x’jiddeċiedu ta’ madwarha, kif ser nirrakkuntalkhom hawn.

    “Kien hemm mara tqila li kienet qiegħda taħdem fl-għalqa, meta qabadha l-uġiegħ tal-ħlas. Din marret tfittex ‘l ommha biex tgħidilha li kienet bdiet imma ommha dehrilha li kienet għadha lura u qaltilha “Toqgħodx iġġib il-majjistra għalxejn għax dik ikollha x’tagħmel!” Hi kompliet b’xogħolha filwaqt li bintha baqgħet muġugħa, sakemm finalment, l-omm indunat li l-mara veru kienet waslet biex twelled u marret issejjaħ lill-majjistra. Imma kien tard wisq għax meta dawn waslu d-dar, sabu li l-mara kienet laħqet welldet weħidha fuq is-sodda!”

    X’kienu jagħmlu l-membri l-oħra tal-familja

    “Fl-ewwel stadju, l-omm kienet tkun akkumpanjata biss mill-qraba; ġeneralment l-omm u l-kunjata. Meta staqsejt fejn ikun ir-raġel, kelli dawn ir-risposti: “Ir-raġel kien jibża’. Biex jagħmilhom orrajt imma mbagħad waqt it-twelid ma ried jara xejn.” Imma x’kien ikun xogħolu? “Ir-raġel kien joqgħod tiela’ u nieżel, jagħmel il-misħun u t-tejiet.” Oħra qaltli li ma kienx xieraq li ċerti membri jaraw dawn l-affarijiet, l-aktar it-tfal, ix-xebbiet u n-nisa tqal. Infatti, kif jibda l-ħlas, dawn kienu jinħarġu mid-dar b’xi skuża jew oħra sakemm jgħaddi kollox.”

    “Kienu jkunu l-qraba li jagħmlu l-preparamenti għall-ħlas, fosthom jgħallu l-misħun, ilestu x-xugamani, jitfgħu inċirata, lożor ħżiena u xi ftit xugamani fuq is-saqqu peress li dan kien magħmul mill-ħaxix u wara riedu jorqdu fuqu, jipprovdu dawl tal-lampa u xi tip ta’ heater għas-sħana.”

    IT-TIENI STADJU TAL-ĦLAS

    Fit-tieni stadju, l-utru jirqar u jitwessa’, jiżdied l-uġiegħ u tkun meħtieġa l-assistenza tal-majjistra. Jibda jiżdied it-tqanżiħ, it-tarbija tibda nieżla u finalment tkun waslet biex titwieled. Wara li titwieled it-tarbija, il-kurdun kien jinqata’ b’żewġ metodi: bil-ħajt jew bl-għodda.

    “Qabel is-sittinijiet, ma kienux jippermettu lill-omm li toqgħod f’ċerti pożizzjonijiet. Mir-riċerka tiegħi 71% welldu fuq daharhom jew fuq il-ġenb. Ma setgħux joqogħdu kokka jew iserrħu imma riedu bilfors jimteddu fuq is-saqqu. Dan inbidel mill-1960 ‘l hemm fejn il-mara bdiet tingħata l-opportunità li tagħżel f’liema pożizzjoni kienet tħossha l-aktar komda twelled.”

    “F’dan l-istadju, il-majjistra kienet taħsel idejha u tilbes l-ingwanti u l-fardal. Jekk tkun ġejja minn twelid ieħor, kienet titlob lil xi ħadd mill-familja biex jgħallu l-għodod li hija tpoġġi ġo kontenitur tal-istainless steel sabiex jiġu eliminati l-mikrobi.”

    “Meta staqsejt lin-nisa li ntervistajt x’kienet tagħmel u tgħid il-majjistra kif tasal, weġbuni hekk: “Marija l-majjistra kienet taħsel idejha u tgħidlek tridx nitolbu ftit?”, “Meta kienet tiġi Dolor il-majjistra u naraha tilbes il-fardal, kont nieħu r-ruħ għax ngħid, ejja wasalt!”, “Il-majjistra kienet tgħidli ‘Issa ħu n-nifs, onfoħ, u x’ħin tiġi l-wegħġa, imbotta, tibżax!’”, “Il-majjistra Serafina Delia tant kienet tajba li anki t-tfal minn ġol-blat kienet toħroġ!”

    Postijiet tat-twelid

    “Għat-twelid, uħud mid-djar kellhom kamra msejjħa alkova li kellha wisgħa ta’ madwar 5 b’6 piedi. Kienet tkun fis-sular t’isfel jew ta’ fuq u l-art kienet tkun miksija bil-madum minħabba l-iġjene, filwaqt li t-twieqi ma kienux jinfetħu biex ma jidħolx riħ. Spiss, l-alkova kienet tagħti għal kamra oħra. Filwaqt li wħud mill-kmamar kienu ddekorati u relattivament sbieħ, oħrajn kienu jkunu fl-għoli u jintlaħqu bi skalapiża li l-mara tqila u muġugħa kien ikollha titla’ biex twelled!”

    Ghorfa fiz-Zejtun fejn twieldu aktar minn 5 trabi (Ritratt - Janice Cassar)“Kien hemm oħrajn li kienu jagħżlu li jwelldu fl-għorfa li kienet tkun l-istess kamra li jinnamraw fiha peress li kienet kemmxejn maqtugħa mill-bqija tad-dar. Fl-għorfa, meta jasal żmien il-ħlas, kienu jressqu s-sodda mal-ġenb tal-kamra ħalli ma jkunx hemm ventilazzjoni minħabba t-tarbija.”

    Jekk dan qed tqisuh ftit li xejn komdu, fadal sitwazzjonijiet aktar diffikultużi. Għax dawk li kienu tqal waqt il-gwerra, mhux darba u tnejn li kellhom iwelldu f’xelter.

    “Fix-xelters il-kbar spiss kont issib kamra apposta, bl-art miksija bil-madum u mogħnija bi ftit dawl u għamara. Din il-kamra kienet tkun il-bogħod mill-komun sabiex in-nies la jaraw u lanqas jisimgħu.”

    Però d-dinja m’għanda qatt tarf kemm tiflaħ tagħtik fuq wiċċek. Infatti, waqt il-gwerra, kien hemm min kellu jwelled fuq tavla dejqa ġo xelter bla ebda kumdità ta’ xejn. Dan hu wieħed mill-inċidenti sfortunati li seħħew waqt mument bħal dan, li semgħet bih Janice:

    “Il-mara tqila kellha 22 sena. Kienet armla għax żewġha nqatel waqt li kien qed jaqdi dmiru fil-gwerra. Bdielha l-uġiegħ waqt li kien għaddej attakk mill-ajru u meta sejjħet lill-majjistra, wara li eżaminatha, din qaltilha li kien fadlilha ftit u li kien aħjar li tmur tipprepara ruħha fix-xelter. Fir-realtà, il-majjistra kienet intebħet li kien hemm xi problemi fil-pożizzjoni tat-tarbija u marret malajr issejjaħ lit-tabib għall-għajnuna.”

    “Meta dawn waslu, il-mara muġugħa kienet mimduda fuq tavla. Huma bdew jippruvaw idawwru lit-tarbija f’postha imma l-mara tant kienet muġugħa li bdiet twaqqafhom u ma setgħux jaħdmu sew. Għalhekk, it-tabib taha ftit sedattiv ħalli jikkalmalha l-uġiegħ u ftit wara, kompla jipprova jimmanipola t-tarbija. Madanakollu, l-omm baqgħet muġugħa u reġa’ kellhom diffikultà biex jgħinuha. Dan wassal lit-tabib biex jagħti lill-omm doża oħra ta’ sedattiv sakemm finalment, ħellsu lit-tarbija. It-tarbija twieldet imma l-omm tilfet ħajjitha minħabba li kien ngħatalha wisq sedattiv.”

    Fatt interessanti dwar dan il-każ huwa li dan ir-rakkont għadda għand Janice proprju mingħand din il-bint li rnexxielha ssalva u li saret taf b’dil-ġrajja tagħhom mingħand in-nies li kien hemm dakinhar.

    IT-TIELET STADJU TAL-ĦLAS

    Rikostruzzjoni tax-xena li se tidher fil-filmat  (Ritratt - Janice Cassar)Fit-tielet stadju, wara aktar tqanżiħ, kienet toħroġ is-sekonda. Imbagħad il-majjistra kienet timmassaġġa l-utru u tara hemmx bżonn xi punti. Wara, taħsel lit-tarbija u lill-omm. Eventwalment, il-majjistra kienet tinforma lill-omm dwar il-bżonnijiet u n-nutrizzjoni tat-tarbija, filwaqt li tfakkarha li kellha tastjeni mis-sess għal mill-inqas erbgħin ġurnata.

    “Jekk it-tarbija titwieled kiesħa, kienu jgeżwruha f’xugaman u jagħmluha viċin is-sħana. Majjistra qaltli li f’dan il-każ, kienu jagħmlu taħlita ta’ misħun, zokkor, u żewġ qatriet rum u jpoġġuha fuq ilsien it-tarbija. Min-naħa l-oħra, jekk it-tarbija titwieled vjola, huma kienu jogħrkuha bir-rum u jagħmlulha l-magħmudija. Jekk l-omm tibda titlef ħafna demm, kienu jsejjħu lit-tabib biex jagħtiha xi injezzjonijiet u l-mara tittieħed l-isptar.”

    “Meta staqsejt lill-ommijiet x’kien idejjaqhom f’dak iż-żmien, dawn lmentaw hekk: “Iċ-ċinturini ta’ mas-sodda kienu jikkaġunawlna uġiegħ fl-ispalel u l-għada ma konniex nifilħu nerfgħu lit-tarbija”, “Minħabba li l-majjistra ma ħaslitx idejha tajjeb, it-tarbija tiegħi ħarġitilha infezzjoni fil-parti ġenitali tagħha u f’għajnejha”, “Il-punti qatt ma saru!”, “Kienu joħorġuli l-murliti”, “Il-kamra kienet kiesħa”, “Is-saqqu kien skomdu”, “Il-majjistra għafsitli wisq fuq żaqqi”. “Ma kellix pjaċir bil-kunjata li toqgħod ħdejja waqt il-ħlas”.”

    Esperjenzi koroh waqt it-tqala ġieli wasslu biex koppja ma jkollha qatt aktar tfal.

    “Waħda mara qaltli li meta kienet tqila bl-ewwel tarbija tagħha, it-tabib li suppost mar jgħinha, minflok ħareġ ta’ selvaġġ u biċċier. Kienu l-1958 u wara xahrejn tqala, din il-mara rat id-demm, taha ħass ħażin u n-nies sejjħu lit-tabib. Il-mara bdiet tiġi f’sensiha waqt li t-tabib kien qed jeżaminaha u għalhekk hu qalilha biex tixrob żewġ grokkijiet whisky u timtedd. Imbagħad, hu talab lil ommha biex tgħallilu l-istrumenti, rabat il-mara tqila mas-sodda bil-lożor, u dam siegħa u nofs jagħmlilha raxkament bla loppju! Meta raha tant muġugħa u bla loppju, żewġha beda jsabbat rasu mal-ħajt u minn dakinhar ‘l hawn ma kellhomx aktar tfal għax ma riedx jerġa’ jara lill-martu f’dik il-kundizzjoni.”

    Il-preżentazzjoni se terġa’ ssir

    Mhux possibbli ninkludi dak kollu li tkellmet dwaru Janice. Infatti, għal min jinteressaħ das-suġġett, hemm ħafna aktar x’wieħed jiskopri jekk jattendi għall-preżentazzjoni li ser issir mill-ġdid, il-Ġimgħa, 5 ta’ Ġunju 2015, fis-7:30pm, fl-uffiċċji tal-MUMN. Id-dħul huwa b’xejn.

    Minħabba limitazzjoni ta’ spazju, min jixtieq jattendi, hu mitlub iċempel fuq 21448542 jew jibgħat messaġġ fuq administrator@mumn.org biex jirriserva post.

    Fl-istess ħin, peress li Janice Caruana għadha għaddejjha b’din ir-riċerka dwar il-majjistri li ħadmu bejn l-1900 u l-1990, hija qed tistieden lil dawk kollha li jixtiequ jgħaddulha xi informazzjoni billi jikkuntattjawha fuq 79091700 jew janice6ft@gmail.com

     (Dan l-artiklu ġie ppubblikat fis-sensiela MINN RITRATT (11 parti) fit-Torċa tal-31 ta’ Mejju 2015)

    2015.05.31 / no responses / Category: Torca - Features & Articles

  • Il-majjistra ta’ dari

    Kien ritratt li deher dan l-aħħar fuq fuljett li ħareġ Wirt iż-Żejtun li qanqal it-tnissil ta’ dan l-artiklu. Kien juri kmajra għera għajr għal sodda dejqa tal-metall u xi aċċessorji oħra sempliċi. Skoprejt li fil-passat, din kienet tintuża bħala lwog għat-twelid tat-trabi. Bħala mara, tregħixt, u ħsibijieti dlonk ġrew fuq dawk l-imsejkna li ma kellhom l-ebda għażla ħlief li jintasbu f’dan il-post biex hemm jesperjenzaw wieħed mill-aktar mumenti diffiċli ta’ ħajjithom. Dlonk ħassejt il-bżonn li nkun naf aktar dwar dawn l-ommijiet u l-majjistri li kienu jassistuhom. Kien għalhekk li ngħaqadt mal-grupp imdaqqas ta’ parteċipanti li attendew fil-Juventutis Domus, iż-Żejtun, għall-preżentazzjoni tar-riċerka li wettqet Janice Caruana rigward xogħol il-majjistra bejn is-snin 1900 u l-1990.

    Każ ta’ emerġenza jwassal għal riċerka

    “Bħala ners li naħdem fid-Dipartiment tal-Emerġenza, waqt li darba minnhom kont xogħol f’ambulanza, sibt ruħi qed nassisti mara biex twelled lit-tarbija tagħha. Din l-esperjenza nisslet f’moħħi diversi mistoqsijiet dwar x’kien isir fil-passat waqt mumenti bħal dawn, fejn il-majjistri kellhom jimprovizzaw skont is-sitwazzjoni u l-ambjent li jsibu ruħhom fih, billi jagħmlu użu mill-għerf u l-kapaċità li kellhom aktar milli billi jserrħu fuq l-għodda tagħhom,” stqarret Janice Caruana.

    Dawn il-ħsibijiet ħeġġewha biex tibda tagħmel riċerka għall-interess tagħha personali. Madanakollu, hi tant daħlet fil-profond ta’ dan it-tiftix, li spiċċat biex sabet ruħha għal għonq it-triq ta’ vjaġġ interessanti ta’ skoperta li ħadha lura lejn il-perjodu li jkopri s-snin bejn l-1900 u l-1990.

    “Id-dokumentazzjoni u l-informazzjoni rigward il-majjistri u t-twelid fid-djar f’dik l-epoka huma skarsi ħafna. Infatti, ma ssib l-ebda dettalji ta’ x’kien isir fil-kamra tal-ħlas waqt it-twelid ta’ tarbija f’dawk is-snin,” spjegat Janice.

     “Kien għalhekk li ddeċidejt li nibda nesplora l-perċezzjonijiet tal-ommijiet u tal-majjistri dwar il-ħlas li kien isir fid-djar bejn dan il-perjodu. L-għan prinċipali tiegħi kien li nsir naf aħjar x’kien ir-rwol tal-majjistra matul it-tqala, waqt il-ħlas, u kif ukoll wara t-twelid. Dan xtaqt nagħmlu billi nfittex l-istejjer u l-esperjenzi personali tan-nies li għaddew minn dawn l-esperjenzi waqt dan iż-żmien partikolari.”

    L-istħarriġ

    B’kollox, Janice intervistat 24 omm (23 minn Malta u waħda minn Għawdex) li bejniethom welldu 95 tarbija fid-djar tagħhom. Kollha kienu miżżewġa għax dari kien tabù li mara jkollha tarbija jekk ma tkunx ħadet l-istat tagħha. Fost dan it-twelid kien hemm: par tewmin, żewġ ħlasijiet mingħajr assistenza, tliet korrimenti, tliet itrabi li twieldu mejtin, u każ fejn mietet l-omm. L-età medja tan-nisa intervistati kienet ta’ 78, fejn l-iżgħar kellha 60 sena u l-akbar 99 sena.

    Għal dan l-istħarriġ, hi tkellmet ukoll ma’ erbgħa nisa li fi żmienhom kienu jaħdmu bħala majjistri, filwaqt li ltaqgħet ukoll ma’ xi qraba ta’ tliet majjistri oħra li llum m’għadhomx magħna.

    Kwalifiki meħtieġa biex issir majjistra

    “Qabel l-1959, il-kwalifiki meħtieġa biex issir majjistra kienu li mara tkun taf tikteb u taqra bl-Ingliż u l-Malti, ikollha għarfien bażiku fis-somom,sentejn apprendistat is-Central Hospital,tkun assistiet mhux inqas minn 40 twelid, tilħaq il-kriterji kollha tal-medical board tal-gvern ta’ dak iż-żmien, tgħaddi mill-eżamijiet u jkollha diploma ta’ ners u majjistra, tħallas il-miżati, u tkun ta’ karattru u morali tajba,” għarrfitna Janice.

    Ġużeppa Bonnici – majjistra

    Guzeppa Bonnici (Ritratt - Janice Cassar)Din il-majjistra kienet miż-Żejtun u kienet tagħti s-servizzi tagħha Ħal-Għaxaq, iż-Żejtun u Marsaxlokk. Temmet il-kors tagħha fl-1934 u l-aħħar twelid li assistiet kien fl-1960.

    “Ġrajja partikolari li seħħet waqt ix-xogħol tagħha kien meta hi tilfet it-tarbija tagħha biex taqdi lil ħaddieħor. Kellha 7 xhur tqala u talbuha tassisti twelid ġo dar. Kien żmien it-Tieni Gwerra Dinjija u f’dak il-ħin, kienu neżlin il-bombi. Dan ma qatax qalb Ġużeppa imma d-destin ried li hekk kif tirfes fuq l-għatba tal-bieb tad-dar tal-klijenta tagħha, taqa’ bomba fil-viċin u tisplodi. Ir-raġel tal-mara ġera lejn il-majjistra biex jipproteġiha mill-blast iżda kien tard wisq. Madanakollu, Ġużeppa kompliet taħdem u ħelset lill-omm. Waqt dawn il-mumenti, hija ntebħet li ma kinetx qed tħoss lit-tarbija tagħha aktar. Fil-fatt, hekk kif lestiet minn xogħolha u marret tiċċekkja dwar il-qagħda tat-tarbija tagħha, ikkonfermat li kienet tilfitha.”

    Maria Dolores Sapiano – majjistra

    Maria Dolores Sapiano (Ritratt - Janice Cassar)Din il-majjistra Żejtunija kienet tagħti s-servizzi tagħha fiż-Żejtun. Temmet il-kors tagħha fl-1934 u l-aħħar twelid li assistiet kien fl-1960. Fi żmien it-Tieni Gwerra Dinjija, assistiet in-nisa refuġjati mill-Kottonera li kienu marru jsibu kenn fil-bini tal-Juventutis Domus.

    Binha jiftakarha ssemmi li f’dak iż-żmien kienet tesperjenza mumenti fejn “waħda tgħajjat minn naħa u waħda tgħajjat minn oħra”.

    “Kienet ammirevoli kif din il-majjistra, mingħajr ma taf xejn dwar l-istorja tat-tqala ta’ dawn in-nisa, kienet kapaċi tibqa’ għaddejja fuq xogħolha, u tassistihom bla problemi.

    Maria Camilleri – majjistra

    Kienet miż-Żejtun. Temmet il-kors tagħha fl-1941 u l-aħħar twelid li assistiet kien fl-1979. Assistiet madwar 8000 twelid madwar Malta kollha. Irnexxielha tkopri dan ix-xogħol kollu minħabba li fl-aħħar tal-karriera tagħha, kienet tgħallmet issuq il-karozza.

    Maria Camilleri (Ritratt - Janice Cassar)“Rakkont partikolari waqt ix-xogħol tagħha jgħid illi darba minnhom, Maria ġiet rikoverata l-isptar u hekk kif intbagħtet lura d-dar, it-tabib irrakkommandalha li tistrieħ għal xi ġranet. Iżda x-xogħol tagħha m’għandux waqfien u żewġha ma damx ma sema’ l-bieb tad-dar iħabbat. Kien mar raġel jitlob l-għajnuna ta’ Maria minħabba li martu kienet waslet biex twelled. Żewġ Maria beda jipprova jfehmu li martu ma setgħetx toħroġ imma hi semgħetu, ħennet għall-omm, libset, u qamet biex tmur. B’kundizzjoni waħda – li titla’ timtedd fuq is-sodda biswit l-omm, sakemm din tasal biex twelled. U hekk ġara.”

    Is-sabiħ fil-ħajja, speċjalment fil-gżejjer tagħna, fejn kulħadd jaf lil kulħadd, huwa li spiss ġrajja twassal għal oħra u b’hekk tibqa’ tiskopri affarijiet ġodda. Hekk seħħ fil-każ ta’ din il-majjistra peress li wara din id-diskussjoni, resaq lejja ċertu Joe Seychell sabiex jinfurmani li kien missieru Frans li kien għallem il-karozza lil Maria.

    “Dak iż-żmien kienet meqjusa bħala xi ħaġa mhux wisq xierqa li mara titla’ ma’ raġel f’karozza. Imma Maria kienet taf lil missier missieri u allura s-sitwazzjoni nbidlet. Missieri kien sempliċiment dilettant tal-karozzi u xogħolu ma kienx li jgħallem. Infatti, wara li l-majjistra tħarrġet ma’ missieri, biex tmur għat-test tal-liċenzja, kellha titla’ ma’ wieħed magħruf bħala ‘Il-Lakkwati’ li kellu skola tas-sewqan. Meta għaddiet, Maria kienet fost l-ewwel nisa fiż-Żejtun li kellhom il-liċenzja tal-karozza,” qalli Joe.

    “Hekk kif illum smajthom isemmu lil din il-majjistra, il-memorja tiegħi xegħlet bit-tifkiriet minħabba li niftakar lil Maria tiġi għand nannuwi, Karmenu Abela miż-Żejtun, li kellu ħanut ċkejken f’numru 38, Triq l-Ispirtu s-Santu, iż-Żejtun, fejn kien jaħdem bħala mastrudaxxa. Xogħolu kien jinvolvi t-tfassil ta’ biċċiet ta’ għamara u s-siġġijiet tal-knejjes li kienu jinbiegħu bir-radam. Kien għamel xi żmien ukoll jaħdem it-twiebet tal-adulti imma jien l-uniku twiebet li niftakar, għall-ħabta tas-snin ħamsin, kienu dawk bojod, tat-tfal. Mhux darba u tnejn li ħajt minnhom tal-ħanut kien ikun kollu miżgħud b’dawn it-twiebet stivati fuq xulxin peress li f’dak iż-żmien, kienu jmutu bosta trabi,” kompla jirrakkuntali.

    “Ġieli nzertajt inkun ħdejn nannuwi meta kienet tiġi Maria titolbu tebut minn dawn. “Ħa neħodlok tebut għax mietet tarbija jaħasra,” kienet tgħidlu. “Ħudu u mbagħad nirranġaw,” kien jgħidilha. Għax għandek tkun taf li fost id-dmirijiet tagħha, Maria kienet ukoll tkeffen lit-tarbija sabiex tevita aktar tbatija minn fuq il-ġenituri li jkunu tilfuha. Niftakar drabi meta kont preżenti għal xi quddiesa tal-funeral ta’ xi tarbija u dawk li kienu jifilħu jħallsu, kienu jordnaw li t-tebut tat-tarbija tagħhom jinġarr b’karru abjad biż-żwiemel. Oħrajn li ma kienux jippermettu dan is-servizz, kienu minflok iqabbdu lil wieħed magħruf bħala Xifu biex iġorr it-tebut. Dan kien jorbot ċinturin miegħu u jimxi bit-tebut f’idejh sal-Parroċċa taż-Żejtun.”

    Il-majjistri msemmija hawn fuq m’għadhomx magħna. Imma Janice rnexxielha tiltaqa’ ma’ erbgħa majjistri li ħadmu matul il-perjodu magħżul għar-riċerka, li tawha ħafna informazzjoni utli u interessanti.

    Serafina Delia: Temmet il-kors fl-1942. Ħadmet bħala majjistra fi sptar barra minn Malta u anki fl-isptar St Luke’s. Serviet in-naħa t’isfel ta’ Malta u f’Għawdex.

    Frances Cini: Majjistra Għawdxija. Temmet il-kors fl-1946. B’kollox assistiet 1000 twelid.

    Raffaella Farrugia: Temmet il-kors fl-1959. Esperjenza vasta fl-isptar St Luke’s u anki barra minn Malta. B’kollox assistiet madwar 1000 twelid. Meta kienet taħdem l-Ingilterra, kienet iddur bir-rota min-naħa għall-oħra tassisti nisa differenti.

    May Pecorella: Temmet il-kors fl-1944. Esperjenza vastaf’diversi sptarijiet. Assistiet aktar minn 6000 twelid. Kienet taħdem madwar Malta kollha imma l-aktar il-Ħamrun u Tas-Sliema. Hi qalet li kienet tikkollabora ħafna mal-majjistra Ġużeppa Bonnici taż-Żejtun.

    X’kont issib fil-basket tal-majjistra

    Il-basket tal-majjistra (Ritratt provdut minn Janice Cassar)Janice kellha x-xorti li tifli mill-qrib żewġ basktijiet ta’ majjistri: wieħed tas-snin tletin u l-ieħor tas-snin erbgħin. Dan tal-aħħar kien għadu mimli bl-għodda u b’kollox kien jiżen madwar 5 kilos.

    “Immaġina lill-majjistri għaddejjin il-ġurnata kollha b’dat-toqol f’idejhom!” irrimarkat.

    “L-għodda li sibt kienu jinkludu: ingwanti, fardal, pinard (strument biex tisma’ l-qalb tat-tarbija), lubrikant, miżien, artery forceps, imqassijiet, siringi, pelvimeter (biex tkejjel il-qadd), inċirata għas-saqqu, stetoscope, delivery pack, ħajt tal-punti, u labar ta’ qisien varji.Kien hemm ukoll: kontenituri tal-istainless steel, disinfettant, suction tube (biex ikunu jistgħu jbattlu l-istonku tat-tarbija), reġistri tat-twelid, pinna, levattiv (biex tnaddaf l-imsaren minn ġewwa), ċinturini (kienu jintrabtu mas-sodda biex l-omm tagħmel forza magħhom waqt li tkun qed twelled), garżi u tajjar.”

    Il-gass biex inaqqas l-uġiegħ kien projbit mill-Knisja!

    L-ghodda tal-majjistra  (Ritratt provdut minn Janice Cassar)F’dan il-basket, Janice sabet ukoll xi mediċini, fosthom dawk għal kontra l-uġiegħ inkluż gass imħallat mal-ossiġnu.

    “Dan kien jintuża l-aktar mill-majjistri li kienu jaħdmu mal-MMDNA għax dawk ta’ qabel ma kienx ikollhom dan il-gass għad-dispożizzjoni tagħhom. Fatt interessanti huwa li dan il-gass li seta’ jtaffi l-uġiegħ lin-nisa waqt il-ħlas, għamel żmien ipprojbit mill-Knisja. Infatti, waqt ir-riċerka tiegħi, xi nisa stqarru li kienu ppreferew li jibqgħu jwelldu d-dar u jġarrbu t-tbatija li hemm bżonn minħabba li kienu jibżgħu li jagħmlu dnub jekk imorru l-isptar u jkunu offruti dan il-gass.”

    Nota: Illum koprejt biss xi informazzjoni u ġrajjiet dwar il-majjistri. Il-Ħadd li ġej, dan l-artiklu jkompli jistħarreġ il-perspettiva u r-rakkonti tan-nisa tqal ta’ dari.

     (Dan l-artiklu ġie ppubblikat fis-sensiela MINN RITRATT (10 parti) fit-Torċa tal-24 ta’ Mejju 2015)

    2015.05.24 / 2 responses / Category: Torca - Features & Articles

  • Wiċċ imb’wiċċ mat-Titanic

    Skont studju akkademiku li wettqet Jill Lane li jirrelata ma’ riflessjonijiet dwar it-traġedji u l-fotografija, hija tgħid illi l-fotografija dejjem tieħu s-sura ta’ leħħa ta’ berqa. Dan minħabba li permezz tagħha, wieħed donnu jagħma għal ftit biex imbagħad jillumina ruħu u jara aħjar. Hi tkompli tispjega illi f’sitwazzjonijiet traġiċi, ir-ritratti kapaċi jifirdu l-preżent mill-passat, hekk kif huma jaqbdu sitwazzjoni u jimmortalizzawha waqt li din tkun diġà saret parti mill-passat. B’hekk dik l-immaġni bħal donnha toħloq xaqq ta’ realtà bejn il-ħajja ta’ dak il-ħin u l-ħajja ta’ issa.

    Min-naħa l-oħra, fil-ktieb tiegħu ‘Camera lucida: reflections on photography’, Roland Barthes jisħaq illi l-fotografija kapaċi tikkrea punt li jipprovdi aċċess sottili għal dak li jsir oltre minnu. Għalhekk, bħal kif dari kien isir fid-drama tat-traġedji Griegi, fejn in-nies kienet tifhem xorta x’ġara akkost li l-vjolenza tkun seħħet ‘wara l-palk’, daqstant ieħor jiġri bil-fotografija meta wieħed ikun kapaċi jirrifletti sewwa dwar il-ħsara li tkun saret anki jekk ma jidher xejn fir-ritratt.

    Sitt xhur biss differenza

    Alexander James Littlejohn qabel it-trageda tat-TitanicInfatti kien permezz ta’ żewġ ritratti li ġew f’idejn Philip Littlejohn li hu seta’ jixtarr tassew dak li għadda minnu nannuh Alexander meta dan esperjenza waħda mill-agħar traġedji li qatt rat id-dinja – l-għarqa tal-vapur Titanic.

    “L-ewwel ritratt kien ħadu ftit taż-żmien qabel salpa fuq it-Titanic,” spjegali Philip. “Kif qed tara, fih tidher immaġni komuni ta’ raġel ta’ 40 sena, b’xagħru skur u b’mustaċċi folti. Issa jekk tħares lejn ir-ritratt l-ieħor tiegħu, żgur li taħseb li dan ħadu wara bosta snin, peress li xagħru u x-xagħar t’għajnejh huma bojod karti, daqs li kieku xjaħ. Madanakollu, fir-realtà, iż-żmien li għadda bejn iż-żewġ ritratti kien biss ta’ sitt xhur!”

    Bilkemm ridt nemmen lil għajnejja. U nistqarr li ksaħt meta ħarsti ġriet minn ritratt għall-ieħor. Għax akkost li r-ritratti kienu jidhru sempliċi, issa stajt nifhem li dawn kienu xhieda tan-niket u s-sofferenza kbira li għadda minnhom dak il-bniedem.

    L-14 t’April 1912

    Fil-11:40pm, fl-14 t’April 1912, RMS Titanic, l-akbar vapur mibni biex jivvjaġġa fuq l-oċeani, ħabat mal-quċċata ta’ massa ta’ silġ li qattgħet fih diversi toqob f’numru ta’ sezzjonijiet tiegħu u f’temp ta’ ftit ħin, destinu flimkien ma’ dawk li kienu rekbin fuqu, inbidel mill-lejl għan-nhar. Fil-fatt, il-vapur li kien intqal li lanqas Alla ma kien kapaċi jgħerrqu daqs kemm kien maħdum bir-reqqa, inbela’ taħt l-ilma ftit siegħat wara; eżattament fis-2:20am. Kien mument tal-waħx hekk kif dawk li rnexxielhom jirkbu d-dgħajjes tas-salvataġġ iċċassaw imbikkma lejn il-vapur għadu mixgħul, jinqasam u jinżel fl-abbissi mudlama b’aktar minn 1500 passiġġier li kienu għadhom abbord.

    L-għażla ta’ min se jsalva u min le

    Alexander James Littlejohn - sitt xhur wara t-trageda tat-Titanic“Kien lejl fejn kellhom jittieħdu għadd ta’ deċiżjonijiet sinifikanti u diffiċli fi ftit tal-ħin u permezz tagħhom tfassal min kellu jsalva u min le,” irrakkuntali Philip.

    Fost dawn l-għażliet, bla dubju, kien hemm uħud li ħammru wiċċ bosta hekk kif l-aktar passiġġieri għanja ġew magħżula fost il-bqija sabiex iħallu l-vapur l-ewwel. Fl-istess ħin, kien hemm ukoll il-mumenti erojċi fejn għadd ta’ rġiel iddeċidew li jibqgħu fuq il-vapur ħalli jċedu posthom lin-nisa u lit-tfal.

    “Min jaf x’kien ikun id-destin ta’ nannuwi Alexander James Littlejohn, li kien sempliċiment baħri li kien qed jieħu ħsieb is-sezzjoni tal-Ewwel Klassi tal-passiġġiera tat-Titanic, li kieku mhux għax dan ġie ordnat biex jitla’ fuq id-dgħajsa tas-salvataġġ numru 13 sabiex jaqdef u jieħu għas-sigurtà lill-35 mara u tfal li kienu fuqha?” staqsa Philip.

    Il-ġrajja minn fomm wieħed li salva

    Meta staqsejtu jekk nannuh kienx ikellmu dwar din il-ġrajja, Philip stqarr illi bħal ħafna min-nies l-oħra li salvaw minn din it-traġedja, huwa rarament kien ilissen xi ħaġa rigward dak il-lejl. Però fl-1912, huwa kien ta din l-intervista lil ‘The Daily Telegraph’:

    “Mort biex nimla’ d-dgħajsa numru 13 u fiha telgħu madwar 35 mara u tfal. Peress li kien hemm spazju għal aktar nies, bdejna nsejjħu lil nisa oħrajn sabiex jiġu magħna imma ħadd ma resaq. Għalhekk, minflok, telgħu magħna xi rġiel li kienu tal-Ewwel Klassi. Uffiċċjal tat-Titanic ordna sabiex jitilgħu żewġ baħrin ma’ dawn in-nies biex jaqdfu d-dgħajsa, u b’xorti tajba, ipponta lejja…. F’ħin minnhom, rajna t-Titanic jgħereq min-naħa ta’ quddiem. Stajna naraw li kien għadu mixgħul u hekk kif beda jinbela mill-ilma, d-dawl beda jintefa ftit ftit. Bqajna nħarsu lejn il-vapur nieżel bil-mod sakemm f’daqqa waħda, donnu ta’ s-salt u hekk kif inqata’ d-dawl kollu li kellu fuqu, għosfor minn wiċċ l-ilma. Immedjatament wara bdejna nisimgħu qabda krib tal-biża’ u sejħiet għall-ajjut. Kien mument terribbli u ta’ qsim il-qalb.”

    Għal bosta snin, Alexander kien imexxi żewġ ħwienet tax-xorb f’Londra u Sussex. Imbagħad meta mietet martu fl-1910, huwa telaq ibaħħar u ħalla warajh it-tliet uliedu ċkejknin. Oħtu bdiet teħodlu ħsiebhom meta fl-1911, huwa beda jaħdem mal-kumpanija White Star Line. Kumbinazzjoni, beda x-xogħol fuq l-RMS Olympic meta din ħarġet fuq l-ewwel vjaġġ tagħha. Imbagħad fis-sena ta’ wara, huwa salpa mal-RMS Titanic li wkoll kien qiegħed jagħmel l-ewwel ħarġa tiegħu fuq il-baħar. Iżda x-xebħ bejn dawn it-tnejn jieqaf s’hemm minħabba li l-aħħar vjaġġ, kellu jimmarkalu ħajtu u d-dehra tiegħu għal dejjem. Sorprendentement, minkejja din l-esperjenza trawmatika, f’Ottubru tal-1912, huwa reġa’ beda jaħdem fuq il-baħar.

    L-iżgħar superstita tat-Titanic

    Mingħajr ma kien jaf, meta Alexander qadef kemm jiflaħ id-dgħajsa numru 13 biex isalva lin-nies li kien hemm fuqha, miegħu kien hemm l-iżgħar persuna li finalment rnexxielha ssalva mill-għarqa. Din kienet Millvina Dean li f’dak iż-żmien kellha biss disgħa ġimgħat. Aktar tard, hija kienet l-aħħar superstita minn dawk kollha li għexu din it-traġedja. Millvina u Alexander qatt ma ltaqgħu aktar u hu miet fl-1949 fl-età ta’ 77 sena. Madanakollu, hi rnexxielha tiltaqa’ man-neputi tiegħu Philip u dan għamel aktar minn 10 snin jaħdem magħha fuq ir-radju u t-televiżjoni. Millvina ħalliet id-dinja ta’ 97 sena f’Mejju tal-2009 u Philip kien preżenti għaċ-ċerimonja meta l-irmied tagħha ġie mxerred fil-baħar minn fejn it-Titanic kien salpa fuq l-ewwel u l-aħħar vjaġġ tiegħu.

    “Kien fatt ironiku li Millvina Dean u t-Titanic kellhom l-istess età,” fakkarni Philip. “Millvina kienet xtaqet ħafna tattendi għall-vjaġġ li sar fuq MS Barmoral sabiex jikkommemora l-100 anniversarju minn din it-traġedja terribbli u infatti konna ppjanajna li mmorru flimkien. Ta’ min isemmi li missierha kien wieħed minn dawk l-irġiel qalbiena li kien tqabad fost dik il-folla ta’ nies iddisprati li riedu jħallu l-vapur sakemm irnexxielu jtella’ lil martu u lil bintu fuq dgħajsa tas-salvataġġ. Ommha spiss irrakkuntatilha li kif ra li kienu sikuri fid-dgħajsa, hu tbissmilhom u sellmilhom, imbagħad tahom dahru u mexa ‘l ġewwa sabiex jistenna t-tmiem kiefer li kien jaf li ser jgħaddi minnu.”

    Għalkemm Millvina ma rnexxiliex tgħix sakemm sar dan il-vjaġġ, Philip inkluda l-ġrajja tagħha fis-serje ta’ lekċers li huwa taha lill-passiġġiera li kienu preżenti fuq MS Balmoral. Naturalment, huwa ma naqasx li jaqsam ukoll it-tifkiriet ta’ nannuh u dawk ta’ xi superstiti oħra li eventwalment inġabru mill-baħar mill-vapur Carpathia.

    Vjaġġ biex jikkomemmora seklu mit-traġedja

    Il-vapur MS Balmoral salpa fl-10 t’April 2012 minn Southampton sabiex isegwi bl-eżatt ir-rotta li kien ħa t-Titanic 100 sena qabel. Fuqu, huwa kellu 1,309 passiġġier; l-istess numru ta’nies li kellu fuq t-Titanic. Waqt il-vjaġġ ta’ 12 il-lejl, fuq l-MS Barmoral ġew offruti l-istess ikliet li kien hemm fil-menu tat-Titanic. Barra minn hekk, banda ta’ ħames mużiċisti ġiet mistiedna fuq il-vapur sabiex toħloq mill-ġdid l-istess atmosfera li kien hemm fuq il-vapur ta’ destin ikrah.

    Fil-lejl tal-14 t’April, dan il-vjaġġ kommemorattiv, waqaf fil-post fejn it-Titanic jinsab mgħarraq u hemm saret ċerimonja f’isem dawk li ħallew ħajjithom f’dawk l-inħawi fl-1912. Wara, dan il-vapur kompla fi triqtu lejn Halifax, il-Kanada fejn għadd minn dawk li tilfu ħajjithom waqt din it-traġedja kienu jinsabu midfuna. Eventwalment, dan il-vjaġġ intemm fi New York; il-post fejn it-Titanic kien mistenni li jasal seklu qabel imma baqa’ qatt ma tfaċċa’.

    Sinċerament, ma nafx jekk jien kienx ikolli l-kuraġġ li ningħaqad ma’ dawn il-passiġġiera li rħewlha għal dan il-vjaġġ partikolari għax ma tantx inħobb nisfida wisq id-destin.

    Philip stqarr illi, “Kien hemm xi kritiċi li maqdru din l-idea għax rawha makabra u mhux flokha. Imma għalija, dan kien vjaġġ uniku li permezz tiegħu stajt inżur post li hu tant sinifikattiv għall-familja tiegħi. L-istess qalu għadd ta’ passiġġiera oħra li l-familji tagħhom kienu għaddew mill-istess trawma.”

    Wiċċ imb’wiċċ mat-Titanic

    Iżda fir-realtà, Philip letteralment daħal aktar fil-fond f’din l-istorja hekk kif fid-29 ta’ Lulju 2001, huwa kellu l-opportunità li jirkeb f’sottomarin żgħir li ħadu 3,800 metru taħt il-baħar sabiex jara mill-qrib il-fdalijiet tat-Titanic.

    “Minn meta t-Titanic instab fl-1985, niżlu numru ta’ individwi ħdejh. Iżda jiena kont l-ewwel wieħed li kelli membru tal-familja fuq it-Titanic,” qalli Philip.

    “Dakinhar kont twassalt fuq il-post mill-istess vapur Russu li uża l-grupp ta’ James Cameron meta kienu qed jaħdmu d-dokumentarju ‘Ghosts of the Abyss’. Il-baħar kien lixx daqs iż-żejt. Kont qisni xi sewwieq tal-Formula 1 meta lbist il-ħwejjeġ protettivi kontra n-nar bħala prekawzjoni kontra l-ammont ta’ ossiġnu qawwi li kien ser ikun hemm fis-sottomarin. Finalment, tlajna fuq is-sottomarin Mir 1 u bdejna niżlin fil-qiegħ. L-ilma nbidel minn ikħal, għal aħdar, għal iswed aktar ma bdejna niġbdu ‘l isfel. Ma stajna nilmħu xejn li jurina kemm konna niżlin ‘l isfel fl-Atlantiku ħlief il-figuri tal-indikatur li bdew jixgħelu quddiemna ħalli juruna f’liema profondità konna qegħdin.”

    “Konnha tlieta abbord inkluż il-pilota Russu. Miegħi kien hemm wieħed li kien għamel riċerka qawwija dwar it-Titanic u għalhekk kien eċitat ferm li fl-aħħar kien ser jara dan il-vapur mill-qrib. Min-naħa l-oħra, ħsibijieti marru fuq nannuwi u f’moħħi staqsejt x’kienet tkun ir-reazzjoni tiegħu li kieku kellu jkun hemm miegħi, 89 sena wara li seħħet dik it-traġedja.”

    “Ħadna sagħtejn u nofs sakemm ilħaqna l-fdalijiet tal-vapur. Intbaħna li wasalna hekk kif ħabta u sabta t-Titanic tfaċċa taħt id-dawl tal-bozoz tas-sottomarin tagħna. Kien f’dak il-mument ukoll li rajna d-dawl tas-sottomarin Mir 2 li kien niżel magħna. Permezz ta’ żewġ idejn robotiċi, is-sottomarini ħallew plakka kommemorattiva ħdejn it-Titanic; waħda mill- British Titanic Society u l-oħra għall-ħaddiema tal-post li tilfu ħajjithom waqt li kienu qed jippruvaw jiġbru l-ittri kollha hekk kif it-Titanic ħabat mas-silġ.”

    “Wieħed mill-aktar mumenti memorabbli kien meta sibna ruħna fil-parti fejn kien hemm id-dgħajjes tas-salvataġġ għax proprju hemm kien nannuwi f’dak il-lejl fatali,” ftakar Philip. “Madanakollu, kont emozzjonat ħafna wkoll meta għaddejna minn medda ta’ madwar 800 metru li fiha kienu għadhom jidhru sewwa xi oġġetti tal-passiġġiera li tkaxkru f’dan il-lwog meta għereq it-Titanic.”

    B’kollox dan il-vjaġġ ħa sitt siegħat hekk kif huma kellhom bżonn sagħtejn u nofs oħra biex reġgħu telgħu fil-wiċċ. Meta staqsejt lil Philip jekk qattx għaddielu minn rasu li seta’ jinqala’ xi inċident waqt li kienu ħdejn it-Titanic, huwa weġibni li lanqas biss qatt ħaseb dwar dan.

    Għall-kuntrarju ta’ ċerti kritiċi li jsostnu li l-post fejn it-Titanic jinsab mgħarraq għandu jiġi rispettat daqs ċimiterju u għalhekk għandu jitħalla fil-kwiet, Philip Littlejohn jemmen li din il-ġrajja għandha tibqa’ titfakkar ħalli b’hekk ma ninsewx.

    Fil-ktieb tiegħu ‘Waiting for Orders’ huwa jirrakkonta ġrajjet nannuh, “Inħoss li huwa obbligu li niftakru dak il-lejl infernali li ħalla warajħ tant vittmi fejn bosta kienu dawk li ġabu ruħhom ta’ eroj. B’hekk nittama wkoll li din l-istorja ma terġa’ qatt tirrepeti ruħha.”

     (Dan l-artiklu ġie ppubblikat fis-sensiela MINN RITRATT (4 parti) fit-Torċa tat-12 t’April 2015)

    2015.04.12 / no responses / Category: Torca - Features & Articles

  • IL-KULURI TAĊ-ĊINA (L-10 Parti) Il-Venezja taċ-Ċina

    Issa li wasalna għall-aħħar artiklu, nittama li permezz ta’ din is-sensiela, irnexxieli ndewwaqkhom ftit minn dak li għandha x’toffri ċ-Ċina u li forsi wħud minnkhom, titħajjru wkoll iżżuruha.

    Iddeċidejt li nħalli dan il-post apposta għall-aħħar, hekk kif għamlu anki lilna l-gwidi Ċiniżi li akkumpanjawna matul il-vjaġġ tagħna ġewwa dan il-pajjiż. Niftakar li tassew issorprendejt ruħi meta sirt naf illi f’dik il-modernità kollha tal-belt ta’ Shanghai, wieħed kellu l-opportunità li jżur erbgħa bliet antiki li nżammu bejn wieħed u ieħor fl-istil oriġinali tagħhom sabiex jibqgħu bħala xempju ħaj tal-passat ta’ dawk l-inħawi.

    Dehra ta' ZhujiajiaoAħna żorna lill-belt antika Zhujiajiao li hi l-aktar waħda miżmuma tajjeb. Hija magħrufa wkoll b’bosta ismijiet oħra bħal ‘Il-Belt tal-Ilma’, ‘Ix-Xmara tal-Perli’ u ‘Il-Venezja taċ-Ċina’. Tinsab fil-periferija ta’ Shanghai u ġiet mibnija f’forma ta’ rewwieħa fuq medda art li tkopri 47 kilometri kwadri. Ilmijietha jleqqu bħall-perli fuq pajsaġġ bl-isfond tal-muntanji u l-għadajjar.

    L-istorja ta’ Zhujiajiao tmur lura 1700 sena għal żmien id-Dinastija Yuan, meta din il-lokalità bdiet isservi bħala ċentru tal-kummerċ għall-inħawi tal-kampanja tal-madwar. Il-pożizzjoni strateġiku tagħha, fejn jiltaqgħu numru ta’ xmajjar lokali, għenuha tiżviluppa malajr, l-aktar permezz tal-kummerċ tar-ross u tad-drapp, liema prodotti kienu jiġu trasportati mill-kampanja bid-dgħajjes, direttament għad-djar tan-negozjanti li kienu joqogħdu f’din il-belt. Dan wassal biex eventwalment Zhujiajiao kibret ħafna u ngħatat l-istat ta’ belt mill-Imperatur Wanli tad-Dinastija Ming.

    Hanut tal-ilbiesi tat-tiegDin ix-xejra kummerċjali għadha teżisti sa llum f’din il-belt, hekk kif din hija miżgħuda b’għadd ta’ ħwienet li jbiegħu kull xorta ta’ prodotti u servizzi. Fost dawn, wieħed isib: oġġetti maħduma bi snajja’ tradizzjonali, ikel u ħlewwiet ta’ kull tip, ħwejjeġ partikolari b’kuluri sbieħ li jintlibsu għar-ritratti tat-tieġ, djar tat-tè, kafetteriji, ħwienet tax-xorb u restoranti.

    L-arkitettura distinta tal-post hija mżejjna bi djar li jmorru lura għall-mijiet tas-snin. Bosta mid-djar antiki ta’ din il-belt iħarsu fuq l-ilmijiet tax-xmara u jistkennu għad-dell ta’ għadd ta’ siġar taż-żavżava li jkomplu jagħnu l-post b’element romantiku qawwi.

    Madanakollu, l-aktar li jiġbdu l-attenzjoni huma ċertament is-36 pont tal-ġebel li jgħaqqdu din il-belt flimkien. Dawn il-pontijiet inbnew matul id-Dinastiji Ming u Qing u jintgħarfu minn dawk ġodda permezz tat-turġien li jwasslu għalihom, minħabba li dari, dawn kienu jkunu aktar għoljin. Infatti llum fiċ-Ċina, dat-tip ta’ taraġ jinħadem bil-ħsieb tal-konvenjenza għall-pubbliku, b’mod partikolari għall-anzjani, u għaldaqstant hu mibni aktar baxx ħalli jkun aktar faċli biex titilgħu.

    Il-gondolaAnki t-tul ta’ dawn il-pontijiet ivarja ħafna, tant li wħud huma pjuttost qosra filwaqt li oħrajn huma twal mhux ħażin. Fil-fatt, Fangsheng, li hu l-aktar pont popolari f’din il-belt, hu għoli 5.8 metri, twil 70 metru u jserraħ fuq ħames arkati simettriċi. Oriġinarjament, dan inbena fl-1571 mill-patri Xingchao tat-Tempju Cimen. Iżda aktar tard, fl-1812, huwa reġa’ ttella’ mill-ġdid. L-arkata ċentrali ta’ dan il-pont ġiet dekorata bi skultura fil-ġebel ta’ tmien draguni jduru ma’ perla, filwaqt li t-truf tal-kolonni ġew skolpiti f’għamla ta’ ljuni.

    Jekk tkun qed iżżur dan il-post, m’għandikx titlef l-opportunità li tirkeb xi waħda miż-żewġ tipi ta’ dgħajjes li ssib fuq ix-xmara, ħalli b’hekk tosserva l-post minn perspettiva oħra. Il-gondola taħdem fil-kanali u tgħaddi minn taħt il-pontijiet, u permezz tagħha tista’ tmur dawra qasira sal-kanal prinċipali, inkella tagħżel distanza itwal li tieħdok madwar il-belt kollha. Min-naħa l-oħra, dgħajjes akbar joffrulek vjaġġ sal-għadira li hemm fl-inħawi.

    Zhujiajiao hija mfittxija ħafna mit-turisti imma anki min-nies tal-lokal li spiss imorru hemm fil-ġranet tal-mistrieħ jew fil-festi. Għaldaqstant, dan il-post għandu t-tendenza li jkun iffullat mhux ħażin u wieħed irid jiddedikalu almenu nofs ta’ nhar sħiħ jekk jixtieq iduru sewwa.

    Hemm min hu tal-opinjoni illi din il-belt saret artifiċjali wisq minħabba li saret tiddependi ħafna mit-turiżmu. Iżda ngħid għalija, Zhujiajiao hija lokalità indimentikabbli li wrietni xena surreali ta’ kif kienet il-ħajja fiċ-Ċina tal-passat.

    (Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tal-15 ta’ Marzu 2015)

    2015.03.15 / no responses / Category: Torca - Features & Articles