Posts Tagged ‘Lino Psaila’

  • IL-PREZZ TAL-PROGRESS

    Indubbjament l-aktar għal qalbi huma l-anzjani. Uħud mill-istejjer li jgħiduli jeħduni f’dinja oħra għal kollox differenti minn tiegħi. Nieħu gost nara l-perseveranzaJohn Grech tagħhom akkost il-milja taż-żmien. U nitpaxxa narahom jhedew b’xi ħaġa li tagħtihom skop fil-ħajja. Kultant jgħaddili l-ħsieb jekk jien qattx hux ser nilħaq dik l-età xi darba u f’dak il-każ, x’ser inkun nista’ nirrakkonta dwar ħajti? Imma sadanittant nixtieq niġbor il-ġrajjiet tal-oħrajn u għandi kurżità jekk jirnexxiliex insib anzjani b’xi passatemp partikolari minn kull raħal u belt fil-gżejjer tagħna?

    S’issa tkellimt ma’ Lino Psaila miż-Żejtun dwar il-manuċċi u ma’ Crispin Attard minn Ħaż-Żabbar dwar il-kitarri tal-għana. Illum ser inlaqqagħkom ma’ John Grech minn Birżebbuġa u miegħu ddiskutejt is-sengħa tal-interzjar.

    Hekk kif irfist mill-bieb il-ġewwa ta’ daru ma stajtx ma ninnutax l-għadd ta’ kwadri maħduma bl-interzjar imwaħħla mal-ħitan. John waqaf kburi quddiem wieħed minnhom li kien juri t-Teatru Rjal.

    “Dan huwa l-kapolavur tiegħi. Ħdimtu bil-qalb u b’attenzjoni kbira għax xtaqt nerġa’ nagħti r-ruħ lil dal-bini meraviljuż li tant għandi memorji sbieħ tiegħu.

    Għadni qed narahom u nismagħhom ċari l-opri grandjużi li attendejt għalihom fit-Teatru Rjal fostom il-Madame Butterfly, it-Traviata u l-Faust. Imma ta’ tifel li kont, l-iktar ħaġa li kienet timpressjonani kienet il-linfa kbira li kien hemm imdendla fin-nofs. Aħna konna noqogħdu f’palkett u darba minnhom niftakarni ngħid lill-oħrajn illi kieku dik il-linfa kellha taqa’ għal isfel kieku kienet tiġi eżatt fuq il-qargħi li kien qiegħed bil-qiegħda taħtha!

    Sfortunatament dawk li ma jiftakruhx wieqaf mhu ser ikollhom qatt l-opportunità li jarawh u huwa proprju għalhekk li napprezza dal-kwadru aktar għax permezz ta’ dax-xogħol nista’ nuri l-ġmiel tal-It-Teatru Rjal bl-interzjararkitettura li kellu. Aħna l-anzjani xtaqna ħafna li nerġgħu naraw it-Teatru Rjal jinbena mill-ġdid b’dawk il-grandjożità ta’ rikkezzi li kien fih ħalli b’hekk anki l-ġenerazzjonijiet ta’ warajna jkunu jistgħu jgawduh. Imma llum il-ġurnata n-nies imorru għal affarijiet moderni u allura dak iż-żmien qatt mhu ser jerġa’ lura.”

    John baqa’ jdawwarni max-xogħolijiet tiegħu li kollha kellhom xi storja warajhom. F’waħda mill-kmamar huwa kellu wkoll xi diżinji ta’ kompożituri maħduma bil-pinna filwaqt li f’kamra oħra tfaċċaw numru ta’ pitturi.

    “L-arti qegħdha ġo fija u kont nistudjaha anki l-iskola. Meta konna għadna għarajjes ħarriġt lil marti Frida fil-pittura u dak il-kwadru huwa r-riżultat.”

    Kien kwadru sabiħ u Frida ħadet gost li apprezzajtu. Poġġiet bil-qiegħda ħdejna madwar il-mejda fejn John kellu l-affarijiet għal lest biex jaħdem daqsxejn interzjar ħalli jurini kif isir dax-xogħol. Iżda qabel xejn xtaqt inkun naf kif beda dan il-passatemp tiegħu?

    “La kont inpinġi bil-pinna kont dilettant tad-diżinn. U allura meta żżewwiġna u ġejna biex nordnaw żewġ gradenzini tal-interzjar, ridt niddiżinjahom jien. Niftakar li għall-ewwel mort biex nordnahom John jaħdem l-interzjar u Frida fl-isfondminn għand wieħed li kien jaħdem l-għamara bl-interzjar il-Belt. Imma dan ma setax jaħdimhom kif xtaqt jien u minflok bagħtni għand wieħed jgħidulu tal-Badajda li kien jinsab ħdejn l-għassa ta’ B’Kara. Meta sema’ x’ridt tħajjar jagħmilhomli imma meta lestihom qalli “daqs kemm tawni xogħol u daqs kemm ħadt paċenzja biex ħdimthom, ara ma tgħidx lil xi ħadd li għamilthomlok jien”.

    Però jien infurmajtu li oħti kienet diġà lesta biex tordnalu xi għamara bħal tiegħi u għalkemm ipprova jirriffjuta, finalment aċċetta li jaħdimha wkoll. Bqajt nitla’ nara x-xogħol kif inhu ġej u meta l-għamara kienet għoddha lesta, nnutajt kemm kien jarmi fuljetti u biċċiet ta’ njam żgħir. Hu sostna li dik il-ħela kienet parti mix-xogħol. Ġieni f’moħħi li nitolbu jagħtini ftit minnhom akkost li ma kontx naf x’ser nagħmel bihom. U hu tahomli minflok remihom.

    Tlaqthom fil-workshop li kelli u nsejthom hemm sakemm darba ġejt bżonnhom. Ħu l-mara kien xtara sett minn ġo ħanut tal-arti li kien jikkonsisti fi kwadru bi tpinġija żgħira u fuqu kellu jwaħħal xi biċċiet tal-injam li xtara mal-mudell. Imma wara ftit dan xeba’ jagħmlu u tah lili. Intfajt fuqu u bdejt naqla’ l-biċċiet ħżiena li kien waħħal u nbiddilhom ma’ partijiet oħra tajbin. Meta lestejtu u ġie tajjeb irrealizzajt li xi ħaġa hekk stajt nagħmilha jien b’dawk il-biċċiet tal-injam li kelli. U minn hemm bdiet l-istorja ta’ dal-passatemp.”

    Frida ġiet turini żewġ kaxxi mdaqqsa: waħda b’sett ta’ xfafar ta’ kull qies u l-oħra mimlija bil-biċċiet irqaq ta’ njam u fuljetti differenti.

    “B’dawn jaħdem, ara. U dawn il-biċċiet tal-injam allaħares taqagħlu xi biċċa minnhom għax tgħidx x’jagħmel! Jinżel mill-ewwel ifittixha u qabel isibha ma joqogħdx kwiet. U dawk li ma jindunax bihom, erġilu jġorrhom ma’ ħwejjġu u mal-qiegħ taż-żarbun fil-kmamar kollha. U jien innaddaf.”

    Għalkemm kienet qed tgħid dal-kliem Frida dehret kburija ħafna b’dal-passatemp ta’ żewġha. U fl-istess ħin infurmatni li anki hu jieħu paċenzja biha meta jkun hemm bżonn. Issa ilhom 53 sena miżżewġin.

    “Tal-Badajda għadu jagħtini xi biċċiet milli jifdallu sal-ġurnata ta’ llum. Imma sikwit immur nixtri wkoll xi fuljetti. Noqgħod b’sebgħa għajnejn għal xi biċċa b’xi vina jew b’kulur mhux komuni għax dik ara kemm issebbaħlek ix-xogħol! Ara dil-biċċa żgħira per eżempju kemm hija ħelwa,” qalli John hekk kif qabad fuljetta ċkejkna b’diżinn partikolari mmens. “Min jaf fejn għad trid issib ruħha din?”

    John kompla jispjegali illi jħobb jaħdem suġġetti li juru nħawi magħrufa f’Malta bħall-villaġġ ta’ Marsaxlokk, il-portijiet tal-belt Valletta, il-knisja tal-Mosta, xeni minn San Xena mill-Belt bl-interzjarĠiljan, postijiet antiki f’Birżebbuġa, xi razzett Malti, il-lift tal-barrakka, gallerija bil-ħasira, Kastilja, il-Bieb tal-Bombi u ħafna oħrajn.

    “S’issa ħdimt mal-120 biċċa. Uħud minnhom irregalajthom lil uliedi. Ġieli biħħejt xi waħda ‘l hemm u ‘l hawn imma qatt ma nagħmilhom għal dan il-għan. Irid altru jkun bniedem li japprezza din l-arti biex nagħtihielu. L-interzjar fih ħafna xogħol u għalhekk għandu valur kbir.”

    John għażel xi njam irqiq u poġġieh fuq l-istampa li kien qed jaħdem fuqha.

    “Ara, qed taraha din? Mhux tajba. Il-bjuda tal-injam ma taqbilx mal-iskala tal-injam diġà mpoġġi u allura rrid insib oħra.”

    Poġġa l-biċċa njama lura u kompla jqalleb fil-kwantità ta’ njam ieħor li kellu fil-kaxxa. Imma l-ebda waħda ma kkuntentatu. Allura qabad zokk tal-injam li jintuża għall-kebabs u fetħu minn tulu fin-nofs. Wara beda jqattgħu f’biċċiet mhux akbar minn 5 millimetri, tant li biex jaqbadhom kellu juża l-ponta tax-xafra li kellu f’idu. Stagħġibt kif ma jużax lenti għal dax-xogħol!

    “Paċenzja u konċentrazzjoni trid żgur,” weġibni mill-ewwel. “Għalhekk nippreferi naħdem fil-kwiet. Madanakollu ma rridx li jkolli l-workshop tiegħi f’xi post imwarrab u ningħalaq f’kamra waħdi għax il-kumpannija nħobbha. Hawnhekk ħdejn il-kċina nħossni aktar komdu għax almenu jkolli lil Frida ħdejja.”

    “Imma la jibda jaħdem ma tkellmux taf,” daħlet pronta Frida. “Hekk jew hekk lanqas biss jisimgħek daqs kemm ikun mitluf. Mhux darba u tnejn li jkolli nerġa’ nsaħħanlu l-ikel għax ma jiġix jiekol qabel ilesti l-parti li jkun qed jagħmel.”

    “Għax la nkun sibt dik l-injama perfetta għal dak il-post, ma nkunx irrid nitlifha,” spjegali John hekk kif b’reqqa kompla jwaħħal il-biċċiet tal-injam li issa l-kulur tagħhom kien jaqbel sewwa max-xogħol li kien qed jagħmel.

    Ċertament ma tridx tkun nervuż għal dax-xogħol. Kont kurjuża kemm idum biex ilesti kwadru bl-interzjar?

    “Diffiċli biex nikkalkulalek kemm nieħu ħin. Darba minnhom ħdimt arma f’24 siegħa. Imma normalment nagħmel biss ftit siegħat kuljum u nkompli kull meta jkolli ċ-ċans u skont kemm jippermettilek il-boss hux?” qalli b’ħarsa nebbiexa lejn martu. “Dax-xogħol jirrikjedi ħafna preċiżjoni u għalhekk ma tistax taħdem b’għaġġla. Fl-istess ħin ukoll taqla’ dahrek dejjem fl-istess pożizzjoni. U trid jew ma tridx, wara ċertu ħin ikollok tieqaf.”

    Ġie żmien meta dal-passatemp sewa ħafna.

    “Kelli nagħmel madwar tmien ġimgħat l-isptar u tlabthom iġibuli kaxxa minnhom biex nagħmel xi ħaġa. Hemmhekk kont noqgħod lejl u nhar naħdem, sakemm ngħejja. Fil-fatt tgħidx kemm tellgħajt xogħol u b’hekk il-ħin fl-isptar ma rajtux twil wisq. It-tobba u l-infermiera kienu jieħdu pjaċir jarawni attiv u erħielu kulħadd ġej jittawwalli. Wara din l-esperjenza aktar u aktar ħabbejtu dal-passatemp.”

    Erġajna dorna għall-kwadru li kien qed jaħdem fuqu.

    “L-ewwel ma trid tibda mis-sema għax dik tikkonsisti fl-akbar biċċa u b’hekk taffettwalek id-dehra totali tax-xogħol. Ngħidu aħna jekk tagħżel fuljetta b’kulur skur taf li l-bqija ser ikompli skont dik l-iskala.

    Ġeneralment jiena nkun naf minn qabel x’riżultat irrid u allura nfittex apposta l-kuluri li neħtieġ. Barra minn hekk ġieli nżid xi oġġetti li oriġinarjament ma jkunux fl-istampa biex nagħti dehra aktar attraenti lix-xogħol finali.”

    John lesta mill-parti li kien qed jagħmel u b’hekk stajt nara kemm tassew jieħu ħin dax-xogħol tal-interzjar. Il-kwadru li kien qed jaħdem fuqu dak il-ħin ma kienx kbir ħafna imma fir-realtà d-daqs tal-kwadri jvarja minn wieħed għall-ieħor.

    “L-akbar biċċa xogħol ta’ interzjar li għamilt s’issa fiha 10 piedi tul. Hija xena tal-port ta’ Marsamxett u tal-bini li hemm fl-isfond. Ħdimt sitt kwadri oħra b’din l-istess xena u dik li qed tara mwaħħla mal-Il-Valletta Waterfront bl-interzjarħajt hija l-oriġinali. Niftakar li dan il-kwadru kont ħdimtu b’pika kemm għax sfidani wieħed biex nagħmlu u anki għax personalment qatt ma kont ħdimt xi ħaġa ta’ dil-kobor.”

    “Id-dnub li qegħdin daqshekk fl-għoli,” stqarret Frida hekk kif immarkat ukoll lejn kwadru ieħor li kien juri xena tal-Valletta Waterfront. “Dak hu l-kwadru favorit tiegħi. Nieħu pjaċir ħafna nħares lejh daqs kemm ġie perfett u sabiħ. Li kieku kont inkun nista’ napprezzah iktar. Imma m’hawnx spazju fejn inwaħħlu aktar xogħol fil-baxx!”

    Minkejja dan, John li llum jgħodd id-79 sena għadu għaddej jaħdem kwadru wara l-ieħor.

    “Fil-bidu kont nagħtihom il-lostru meta nlestihom. Imma mbagħad wara xi snin indunajt li bil-lostru x-xogħol jiskura u jitlef dik il-perspettiva tiegħu. Allura issa qed inħallihom fin-natural. X’tagħmel? Titgħallem mill-iżbalji!”

    U tassew! Għax hekk kif il-koppja bdew juruni xi kwadri oħra mwaħħla mal-ħitan, stajt nintebaħ illi aktar ma jgħaddi ż-żmien, ix-xogħol tal-interzjar ta’ John beda kull ma jmur jirfina.

    Dħalna lura lejn is-salott u John beda jurini xi filmati li nġibdu waqt esebizzjoni li saret bix-xogħolijiet tiegħu fi Frar ta’ dis-sena.

    “Organizzahieli l-ħabib antik tiegħi Albert Rutter tal-UNESCO (Malta). Apprezzajtu mmens dal-ġest, akkost li l-wirja saret għal ġurnata biss. Għallinqas stajt nara l-apprezzament ta’ dawk li attendew. Kont kburi li b’xogħolijieti stajt intella’ wirja bħal dik.”

    Inġbidt ftit lura nosserva lil John iħares b’nostalġija lejn il-filmati filwaqt li jispjegali x’qed jidher. Ma flaħtx ma nistaqsihx kemm il-darba rah s’issa dan id-dvd?

    John tbissem, “Uh. Kemm ma nafx imma ħafna drabi għax kull meta narah, nerġa’ ngħix dawk il-mumenti tassew sbieħ. Dad-dvd għamiluli wieħed minn uliedi u xi darba għad ikun tifkira tiegħi għal uliedi kollha u għal uliedhom.

    Dak hu s-sodisfazzjon li jagħtini dal-passatemp – li qed inħalli xi ħaġa konkreta warajja li għad tibqa’ tfakkarni.

    Uħud li attendew għall-esebizzjoni li tellgħajt mhux darba u tnejn li jistaqsuni meta ser intella’ xi esebizzjoni oħra. Ma niddejjaqx li kieku jerġa’ jkolli xi opportunità simili.”

    John għamel xi żmien jipprova jgħallem dis-sengħa lil xi tfal mill-inħawi ta’ Birżebbuġa meta kienu qed jattendu għal xi lezzjonijiet fix-xhur tas-sajf.

    “Imma t-tfal ta’ llum differenti wisq. M’għandhomx kwiet u wisq inqas paċenzja għal xogħol bħal dan. Lanqas uliedi jew in-neputijiet tiegħi qatt ma tħajjru jieħdu dal-passatemp minni. Japprezzawh ħafna John u Frida Grech ma' wħud mill-kwadri bl-interzjarimma jippreferu xi logħba fuq il-kompjuter. Dnub li arti bħal din tintilef hekk.”

    Hekk kif kont qed niġbed ritratt wara l-ieħor ta’ dax-xogħol tal-interzjar, dan l-aħħar kliem ta’ John dewa f’widnejja u rrealizzajt li bħalu qaluli anki l-anzjani oħra li jaħdmu xi sengħa partikolari. Hu ċar immens li mhux iż-żminijiet biss qed jinbidlu imma anki n-nies u l-għażliet tagħhom.

    Sellimt lill-koppja Grech li laqgħuni għandhom b’tant ġentilezza u hekk kif l-ewwel traxxix tax-xita xarrabbli wiċċi, fil-fond ta’ qalbi tħassibt x’jista’ jkun il-prezz li qed inħallsu għal dan il-progress.

    (Nota: Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tat-3 t’Ottubru 2010)

    2010.10.03 / no responses / Category: Torca - Perspettivi

  • MIN SER JITĦAJJAR?

    Dil-ġimgħa kont bejn ħalltejn niktibx l-intervista skont id-djalett Żejtuni li saret biha. Madanakollu finalment deherli li jekk nagħmel dan, jaf ikun hemm uħud mill-Lino Psailaqarrejja li jsibu diffikultà biex isegwu u allura ddeċidejt li nittraduċi għall-Malti standard – skont kif isejjaħlu Lino Psaila.

    “Jiena kburi ħafna bid-djalett tagħna. Hekk jew hekk nitkellem ma’ min nitkellem, kulħadd jifhimni,” saħaq Lino. “Ma nagħmilx bħal ċertu nies li jistħu jitkellmu bid-djalett.”

    Fil-fatt għalija din l-intervista swietli ħafna emozzjonijiet ta’ nostalġija. L-ewwel nett għax jiena Żejtunija u d-djalett tagħna nafu sewwa għalkemm ġeneralment nitkellem bih biss mal-qraba tiegħi. U t-tieni għax minn dejjem kont kburija b’dan iż-Żejtuni li jipprattika dan il-passatemp tant uniku.

    Jiena u nħabbat il-bieb tad-dar tiegħu, minn quddiem għajnejja ġrew ħfief ħfief il-memorji ta’ meta jiena u ħija l-kbir, ta’ tfal li konna,Għażla ta' manuċċi konna mmorru għandu b’dik iċ-ċertu mistħija ħalli nixtru xi tajra sabiħa. Kien ikollu ħafna wieqfa mal-ħajt u min jaf kemm ġieli xxennaqna għal xi waħda kbira u dettaljata. Imma bil-flus li nkunu faddalna bejnietna, dejjem kellna nikkuntentaw b’waħda iżgħar. Xorta waħda jkolli ngħid illi għalkemm forsi ma kinetx tkun l-aqwa waħda fostom, dit-tajra ċkejkna kienet kapaċi tnissel fina dak is-seħer li jaħkem lill-bniedem meta jara xi ħaġa ttir.

    “Mela l-ewwel nett nibda biex ngħidlek li aħna ż-Żwieten mhux tajra nsejjħula imma manuċċa. Dil-kelma ġejja mit-terminuIl-Manuċċa Sqalli ‘manu uccello’ li tfisser għasfur fl-idejn. Jingħad li żmien twil ilu numru ta’ Sqallin kienu telqu minn Sqallija minħabba xi nkwiet li kien hemm fil-pajjiż u ġew jissetiljaw fir-raħal t’isfel taż-Żejtun. Aktarx minn hemm ukoll ħareġ it-titlu ta’ Bisqallin. Naturalment magħhom dawn l-Isqallin ġabu ċertu użanzi u fostom din, li bid-djalett Żejtuni ddawwret għal manuċċa.”

    Lino kompla jfehemni illi sa minn snin twal ilu, ż-Żejtun kien imfittex ħafna għall-manuċċi.

    “Fl-antik il-manuċċi kienu jittajru madwar Malta u Għawdex kollha imma kont tisma’ min jgħidlek li jekk trid tara l-manuċċi bil-kwantità kellek tmur saż-Żejtun.

    Aktar il-quddiem, meta jiena kelli madwar ħames snin, niftakar li fir-raħal tagħna l-bjut kollha tad-djar kienu jkunu mimlija bin-nies itajjru l-manuċċi.”

    Illum Lino jgħodd is-67 sena imma anki jiena niftakar sewwa kemm kien ikun hemm manuċċi kull kulur itiru fil-għoli. U dan akkost il-battikati kbar biex tiskampa l-l-gzuz ta’ aerials tat-TV li kien hemm fuq il-bjut f’dawk is-snin.

    “Biex illum rari tara waħda fir-raħal kollu! Donnu dan il-passatemp miet għal kollox.

    Fiż-żmien meta l-manuċċi kienu popolari hawn ir-raħal kienet saħansitra daħlet kompetizzjoni tal-isbaħ manuċċa. Kont tara per eżempju manuċċi bl-armi tal-partit laburista, tal-partit nazzjonalista, tal-Beland, taż-Żejtun Band, tal-Laċċi u ta’ diversi timijiet tal-futbol  fost oħrajn. Kulħadd b’dik l-isfida biex itella’ l-akbar u l-isbaħ waħda.

    Jiena kont tgħallimt nagħmel il-manuċċi meta kelli madwar 10 snin. Rawwimni kif nibnihom tajjeb il-kuġin ta’ nannuwi, Karmnu, li hawn ir-raħal kien magħruf bħala c-champion fit-tiswir tal-manuċċi. It-tiswira ta' manuċċaMatul iż-żmien dejjem kont nipprova nara kif nista’ nsebbaħħhom jew kif nista’ nipperfezzjonahom.

    Darba waħda waqt programm fuq it-TV bqajt impressjonat meta rajt iċ-Ċiniżi x’kienu kapaċi jagħmlu f’dan il-qasam. Mhux manuċċa waħda kienu jtajjru imma mijiet u l-forom tagħhom kienu tal-għaġeb!

    Minn dakinhar bdejt ninnota madwari imma hawn Malta qatt ma rajt lil ħadd itella’ aktar minn manuċċa waħda. Ġieli kont tara xi tliet manuċċi telgħin mill-istess bejt imma kull waħda kien ikollha persuna qed iżżommha. Daħħaltha f’rasi li jekk kienu kapaċi jagħmluhom iċ-Ċiniżi manuċċi bħal dawk, stajt nagħmilhom jien ukoll.”

    Iżda f’dax-xogħol tal-manuċċi ċ-Ċiniżi għandhom vantaġġ kbir fuqna l-Maltin…

    “Is-sigriet ta’ manuċċa tajba huwa l-qaws jew kif hawn min isejjaħlu, l-ark. Dak irid ikun perfett. Jekk ikun miġbud wisq lejn naħa jew oħra il-manuċċa ħa ddurlek ‘l hemm jew ‘l hawn.

    Issa fiċ-Ċina jużaw il-bamboo għal dax-xogħol u l-irtubija ta’ dal-materjal tagħtihom il-possibilità li jaħdmu bih kif iridu. Jistgħu jgħawwġuh biex jibnu liema figura joħolmu biha fostom biex jiffurmaw dawk il-manuċċi sbieħ f’għamla ta’ draguni jew ħut u li bihom jagħtu spettaklu sħiħ meta jittajru.

    Li kieku kelli nipprova nagħmilhom jiena manuċċi bħal dawk, ikolli bżonn workshop kbir daqs nofs ir-raħal. Tgħidli għaliex? Għax il-qasba tagħna mhiex daqshekk flessibbli. Kieku jfettilli nagħmel xi Il-qasab Maltimanuċċa f’forma ta’ dragun per eżempju, inkun irrid inxarrab il-qasab mill-inqas lejl qabel. Imbagħad ikolli nagħmel il-forma tal-manuċċa li nixtieq u nqassamha bl-imsiemer kull pulzier. U hekk kif il-qasba tkun għadha mxarrba rrid ngħaddiha minn bejn dawk l-imsiemer kollha u nibnihom waħda waħda ħdejn xulxin. Immaġina kemm nirrikjedi spazju biex nibni manużża waħda b’dal-mod, aħseb u ara sett!

    Li kieku jirnexxieli nakkwista kwantità ta’ bamboo ninsab ċert li kapaċi nibni manuċċi bħal taċ-Ċiniżi. Iżda aktarx din ser tibqa’ biss bħala waħda mill-ħolmietIl-qaws huwa s-sigriet għal manuċċa tajba li kelli u li ma rnexxiliex nagħmel. Ċertament li kieku kelli nkellem lill-ambaxxata Ċiniża huma jipprovduni b’waħda fi ftit żmien. Imma jekk ma nkunx ħdimtha jien, għalija xi preġju jkun fiha?”

    Għalkemm s’issa Lino għadu ma qatax dix-xewqa, min-naħa l-oħra huwa rnexxielu jsib irkaptu kif itella’ kwantita’ kbira ta’ manuċċi f’daqqa.

    “L-ewwel li ppruvajt bi tnejn imma għalkemm irnexxieli ngħollilhom ftit rashom fl-ajru, mill-ewwel ħaduha għal isfel! Dak iż-żmien kont għadni ma nafx norbot sew. Għadda ż-żmien u sadanittant kont iżżewwiġt u qisni kont insejthom lil dawn il-manuċċi. Imma meta mort noqgħod Marsaxlokk u rajt dak il-beraħ kollu fuq il-baħar, erġajt twebbilt.

    Did-darba ippruvajt intella’ ħamsa f’daqqa imma reġgħu waqgħu. Għedt qed nagħmel xi ħaġa ħażina żgur. Qgħadt niflihom u nnutajt illi meta rbatt il-manuċċi ma kontx irbatthom bl-istess distanza. Lino jtajjar set minnhomIttantajt nara hux minn hemm, irbatthom bi tliet piedi bejn waħda u oħra u did-darba telgħu. Għedt ehh, issa sibtu s-sigriet l-ieħor tagħhom. Sena wara iddeċidejt li naħdem sett b’10, għamilthom u telgħu. Fis-sena ta’ wara għamilt 50 u f’ta wara 100, sakemm darba waħda ħdimt sett ta’ 700 għalkemm tellgħajt biss 565 minnhom għax ma flaħthomx daqs kemm bdew jiġbdu!”

    Lino urieni l-qtugħ f’idu li kien għadu jidher minn wara jumejn li tella’ sett ta’ 151 manuċċa. Xtaqt inkun naf kemm hu diffiċli biex wieħed itella’ sett ta’ manuċċi ta’ dik il-kwantità?

    “Sakemm tidra ttellagħhom naqra imma mhux diffiċli. Sett ta’ 500 manuċċa ntellgħu fi tliet kwarti imma mbagħad nieħu madwar siegħa u nofs biexSett ta' 151 manuċċa inniżżilhom għax għalkemm magħmula mill-karti tat-tajr f’dik il-kwantità u bil-ġbid tar-riħ jiġu pjuttost tqal. Barra minn hekk trid titgħallem it-tattika kif b’id waħda żżomm il-manuċċi fl-ajru u bl-id l-oħra tniżżel il-manuċċi waħda waħda, tiftaħhom u tippustjahom ċatti fil-kaxxa.

    Bi 3 piedi rbit bejniethom u b’100 pied ieħor bogħod mill-aħħar waħda sa jdejja, sett ta’ 500 manuċċa jkollu tul ta’ madwar 1600 pied. Għalhekk trid toqgħod attent li tniżżilhom fil-ħin għax jekk jitqawwielek ir-riħ, kapaċi jaqtagħlek l-irbit u titlifhom.”

    Ġieli tilef xi sett manuċċi?

    “Mhux darba u tnejn! Ġieli tlift settijiet ta’ 100 jew 200 manuċċa f’daqqa! Jibqgħu sejrin u daqshekk tarahom.Sett ta' manuċċi ieħor X’tagħmel? Nikkunsidra dar-riskju bħala parti mill-logħba. Nibkihom taf għax biex nagħmel dawk is-settijiet nieħu ħafna ħin. Dan l-aħħar għamilt sett ta’ 150 manuċċa tal-armi tad-destroyers Inglizi li kienu għerqu fl-aħħar gwerra. Ħadt 3 xhur biex ħdimthom.

    Kultant jista’ jkun li nitlifhom tort tiegħi. Dak sigriet ieħor – it-tip ta’ rbit. Jekk jista’ jkun trid torbothom waħda waħda bl-istess stress għax jekk ikunu ssikati ħafna jistgħu jinqatgħulek u jekk iżżommhom merħijin wisq jinħallulek. Trid toqgħod attent li torbothom bl-istess mod għalkemm kultant f’dik il-kwantità, xi waħda tfallilek.”

    Is-settijiet tal-manuċċi ta’ Lino kollha għandhom xi suġġett partikolari. Kelli kurżità kif jagħżilhom?

    “Fantasija! Ġieli nkun rieqed per eżempju u hekk kif inqum jiġuni f’moħħi l-Kavallieri tal-Ordni ta’ San Ġwann u ngħid iva, sett tagħhom nagħmel. Imbagħad hekk kif nagħżel is-suġġett jew immur infittex dwaru fl-għadd ta’ kotba li għandi jew inkella noqgħod indur nagħmel ir-riċerka fl-internet.

    L-aktar sett għal qalbi jirrappreżenta l-armi tal-Gran Mastri li kien hawn f’Malta. Inzerta li dal-manuċċi ħarġuli bellezza… il-kapolavur tiegħi nsejjħilhom! Barra li ġew sbieħ ħarġu wkoll perfettissimi u rari tiċċaqlaq waħda minnhom.

    Bħalissa qiegħed ġo moħħi sett bl-armi tal-futbol tal-Malta Football Association. Beħsiebni ninkludi t-timijiet tal-1, it-2 u t-3 diviżjoni imma peress li dawn jinbidlu, ser norbothom b’mod alfabetiku.”

    Għalkemm Lino jsostni li m’hemmx interess f’dan il-passatemp, kull darba li jtella’ xi sett manuċċi minn xi post milħuq sewwa, tara n-nies jinġabru madwaru.

    “Iva jieqfu bosta u kulħadd jitpaxxa bihom imma ħadd ma jistaqsik kif taħdimhom.

    Għalkemm kultant jieqfu ċertu tipi ħdejk li ma tinsiehomx kif ġieb u laħaq…

    Mela darba minnhom kont M’Xlokk u bdejt intella’ sett bil-bnadar tal-pajjiżi. F’daqqa waħda waqfu ħdejja grupp ta’ madwar 80 student u poġġew bil-qiegħda jarawni ntajjarhom. Hekk kif wasalt fil-Il-manuċċi lura f'posthombandiera ta’ Franza jqum student minnhom u talabni nieqaf ftit qabel intellagħha. Grupp żgħir ta’ studenti qamu bil-wieqfa ħdejh u bdew ikantaw l-innu ta’ Franza. Jiena bqajt skantat inħares lejhom u wara komplejt intella’. Hekk kif wasalt f’ta’ l-Ingilterra, qamu l-istudenti Inglizi u bdew ikantaw l-innu tagħhom huma wkoll. Tassew bqajt impressjonat dakinhar għax ħaġa bħal dik qatt ma kienet ġratli. Meta bdejt inniżżel il-manuċċi l-istudenti kienu għadhom ħdejja u ndunajt li xtaquha l-manuċċa bil-bandiera ta’ pajjiżhom. Qtajthom it-tnejn u tajthomlhom u tgħidx kemm irringrazzjawni.”

    Iżda Lino qalli wkoll li darba minnhom resqet waħda ċċanfru minħabba sett minnhom!

    “Kont qiegħed fl-inħawi tal-Fajtata intella’ sett manuċċi bl-isem tal-kmandanti tas-sottomarini li kellha l-Ġermanja fl-aħħar gwerra. F’ħin minnhom resqet lejja waħda Ingliża flimkien mar-raġel tagħha u qaltli “Ma tistħix ittella’ sett bħal dak?” Għedtilha le, għaliex tridni nistħi? Weġbitni “Dik l-iswastika fuq kull manuċċa ma ddardrikx meta tiftakar kemm tefgħawlkhom bombi fuqkhom?” Għedt hekk le ħija u fil-pront irrispondejtha li f’dak il-każ messa tistħi hi għax il-bombi li qlajna fuq pajjiżna, ġew fuqna sempliċiment għax konna kolonja tal-Ingilterra, l-pajjiż tagħha. U għaddset rasha u telqet ‘l hemm.”

    Matul id-diskursata tagħna Lino sikwit isostni kemm hu ddispjaċut li spiċċa l-interess f’dal-qasam. U proprju dan id-diżappunt fl-istess ħin jagħtih il-ħeġġa biex kemm jista’ jkun jipprova jaqsam dak li tgħallem hu ma’ nies oħra, speċjalment it-tfal.

    “M’hawnx inkoraġġiment u llum it-tfal għandhom ħafna biex jilgħabu tant li llum il-manuċċa qisha xi ħaġa ta’ mitt sena ilu!

    Kull min stedinni biex immur nuri lit-tfal kif jaħdmuhom dejjem mort bil-qalb u bla interessi xejn. Stednuni f’diversi skejjel u anki f’xi kunsilli lokali. Ma ninsa qatt meta mort l-iskola tal-Mosta u ltqajt ma’ Il-mira ta' Lino hi li jħajjar lin-nies lejn dan il-passatemp700 student. Mort anki s-St James Cavalier u hemm it-tfal ġew anki mal-ġenituri tagħhom. Darba minnhom iltqajt ma’ tifla mill-Mellieħa li ma ninsiha qatt. Mort l-iskola tagħhom u bħas-soltu urejthom kif jibnu manuċċa tajba. Meta staqsejthom biex nara fehmunix, din kienet kapaċi tispjegali x’għamilt eżatt mill-a saz-z. Uriet ħafna interess u meta kellimtha ftit tregħixt meta qaltli li nannuwha kien Żejtuni! Għedt tgħid din l-imħabba għall-manuċċi hija xi ħaġa fid-demm tagħna n-nies tar-raħal?

    Il-problema hija li ma nafx jekk minn dak iż-żmien ‘l hawn xi ħadd minn dat-tfal ittantax jagħmel xi manuċċa ħalli jtajjarha u allura ma nafx jekk ħallejtx impatt jew le fuqhom.

    Nixtieq ħafna li xi ħadd jiret din is-sengħa minn warajja u lest li ngħallem b’xejn lil kull min juri interess. Kultant ngħid imma possibbli ma tiġi l-għira lil ħadd biex jipprova jtella’ sett manuċċi bħali? Allaħares nispiċċa jien u jispiċċa dal-passatemp miegħi. U l-aktar li nippretendi interess miż-Żwieten. Fejn huma dawk iż-Żwieten u t-tfal tagħhom li tant kienu jtajjru b’ħeġġa u bi kburija l-manuċċi tagħhom?”

    Biex dan ix-xogħol ta’ Lino ma jintesiex, żewġt iħbieb tiegħu, Alfred u Jasmine Grech, tellgħu video fuq youtube li intom tistgħu taraw permezz ta’ dan il-link: http://www.youtube.com/watch?v=8djQlC8u218.

    (Nota: Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tat-22 t’Awwissu 2010)

    2010.08.22 / no responses / Category: Torca - Perspettivi