Mas-Sejħa tat-Tnabar

Posts Tagged ‘Mas-Sejħa tat-Tnabar’

Jien nikteb il-poeżija

Meta kont għadni studenta fl-iskola sekondarja ġieli ppruvajt inħarbex xi poeżija ‘l hemm u ‘l hawn sabiex nirrifletti t-turbulenzi tal-ħsibijiet u tal-emozzjonijiet li kont qed inħoss hekk kif kont dieħla fiż-żgħożija. Iżda maż-żmien intbaħt illi t-tnebbiħ tiegħi kien aktar maqtugħ għall-proża u b’hekk it-tqanqila għall-kitba tal-poeżija dabet fix-xejn. Ftit ftit, hekk kif kitbieti kienet kull ma tmur tespandi u tistagħna bid-deskrizzjonijiet u bil-metafori sabiex tifforma ħsibijieti, bdejt insibha aktar u aktar diffiċli biex nifhem x’iwassal lill-poeti biex jiddedikaw ħinhom ħalli minflok, jikkompressaw it-tirqim ta’ kliemhom f’poeżiji ta’ ftit versi. Għaddew bosta snin iżda qatt ma kelli ċ-ċans li npoġġi bil-qiegħda u niddiskuti dan ma’ poeta, sakemm din il-ġimgħa ltqajt ma’ Achille Mizzi…

Għażilt proprju lil Achille Mizzi għax kif tfajt għajnejja fuq l-ewwel poeżiji tiegħu, l-ewwel ħsieb li għaddieli minn rasi kien “Ommi ma! Dan poeta, poeta!” bħal kif kien irrefera għalih ukoll Tarcisio Zarb meta kien qed jikteb dwar il-ktieb tiegħu Poeżiji – Achille Mizzi (1993). Iżda b’kuntrast ma’ Zarb, jiena ridt infisser li Mizzi kien poeta ‘tqil’ hekk kif kien ikkummenta dwaru wkoll Charles Flores fil-ktieb Mas-Sejħa tat-Tnabar (1971).

Intant, meta għedt b’dan lil Mizzi, hekk kif poġġejna bil-qiegħda b’xarba friska quddiemna, hu tbissem u stqarr miegħi illi “Mill-esperjenza personali, il-qarrejja tal-poeżiji tiegħi jinqasmu fi tnejn: dawk li togħġobhom il-poeżija tiegħi u allura taffaxxinahom u jfaħħruha, u mbagħad hemm dawk li kitbieti ma togħġobhom xejn!”

Nikteb biex nesprimi ruħi

Hekk jew hekk diffiċli biex togħġob lil kulħadd fid-dinja. Imma min-naħa tiegħu Mizzi sostna illi meta hu jikteb il-poeżiji tiegħu, qatt ma jkollu f’moħħu lil min se jaqrahom. “Jiena nikteb biex nesprimi ruħi. Jiġu mumenti meta jgħaddili ħsieb minn rasi u nħoss ċertu tqanqil biex nesprimih, u f’dawn il-waqtiet dejjem sibt li l-poeżija kienet l-aħjar mezz biex nagħmel dan.”

Kelli kurżità kemm idum biex jikteb poeżija…. “Poeżija ma ndumx aktar minn nofs siegħa, tliet kwarti biex inlestiha. Ormaj, għandi ħażna lessikali kbira u għalhekk, bl-istess stimolu, joħroġ il-kliem b’mod naturali u jitqiegħed kollox f’postu. Mhux qed ngħidlek li mbagħad ma jkunx hemm każi fejn nerġa’ ndur il-poeżija u norqomha ftit. Infatti dejjem nikteb il-poeżiji tiegħi fuq karta ħalli nara fejn nista’ ntejjeb, jiġifieri li nirranġaha b’xi tibdil ta’ kliem, u mbagħad, kif inkun kuntent biha, nittajpjaha.”

Staqsejtu jekk qattx kiteb poeżiji li m’għoġbuhx… “Rari nikteb poeżija li ma togħġobnix imma jkun hemm każi fejn xi xogħol ma jiġix għal qalbi. Ir-raġunijiet kultant ikunu li nkun missejt xi suġġett wisq kontroversjali jew inkella l-poeżija nkun ktibtha bi stil konvenzjonali li ma jolqotnix. Hemm ukoll dawk il-poeżiji li fil-fehma tiegħi jitwieldu mejta jew mitruħa u dawn isibu ruħhom minn fuq l-iskrivanija dritt għall-landa tal-iskart. Ġieli nħoss ukoll illi xi poeżiji jkunu repetittivi u nirrealizza li qed nidwi l-ideat ta’ xogħlijiet li nkun ktibt qabel. Imbagħad hemm ukoll il-mumenti fejn dak li nkun qed nipprova ngħid jisfuma fix-xejn u għalhekk il-poeżija toħroġ imqanżħa. Dawn it-tip ta’ poeżiji wkoll jiġu skartati minħabba li l-poeżiji tiegħi kollha huma msensla bi fjoritura jew b’rabta li twassal għall-qofol tal-ħsieb.”

Poeżija vs proża

Naturalment ma stajtx ma nesplorax miegħu d-dilemma tiegħi dwar x’iwassal biex wieħed jagħżel li juża l-arti tal-poeżija, minflok dik tal-proża biex jesprimi dak li jrid jgħid… “Jiena qajla nikteb proża għax ħsiebi, meta jkun mixgħul, jittrasforma ruħu f’metafori u f’simboli poetiċi. Probabbli s-sengħa tal-poeżija tirrifletti l-forma ta’ moħħi u ta’ ħsibijieti minħabba li jiena dejjem infittex dak li hu essenzjali. U allura, b’mod naturali, nissintetizza, inqassar u norqom kliem apposta sabiex permezz tagħhom noħloq ukoll spazju għall-misteru, fejn il-qarrej jitħalla jimraħ fl-immaġinazzjoni tiegħu u b’hekk ix-xogħlijiet tiegħi jservu wkoll bħala stimolu għal ħaddieħor.”

Katarsi – il-mewt ta’ ħuh Ċali

Wieħed mill-għanijiet prinċipali ta’ Mizzi huwa illi permezz ta’ din l-arti tiegħu, kemm hu u kif ukoll il-qarrejja tal-poeżiji tiegħu, jgħaddu minn katarsi… “Jekk ix-xogħol ikun effettiv, kwalunkwe poeżija tipproduċi l-katarsi. Katarsi hija kelma Griega li ġiet oriġinata minn Aristotle sabiex tispjega l-effetti tat-traġedja fuq l-ispettatur. Maż-żmien kien hemm ukoll min fisser il-katarsi bħala l-purifikazzjoni jew it-transizzjoni li twassal għat-terminu ta’ xi emozzjoni partikolari.”

Meta tlabtu jagħtini eżempju ta’ din il-metafora, Mizzi qabad iqalleb il-paġni tal-kotba tal-poeżiji tiegħu sakemm sab poeżija partikolari Lil Ċali Mizzi li kienet eleġija li hu kiteb lil ħuh wara li dan miet b’mod traġiku. Skitt sabiex nisimgħu jaqra din il-poeżija li għalkemm għaddew diversi snin minnha, kien ċar li l-kliem magħżul fiha kien għadu jqanqlu mhux ftit…

“Nixpakka bl-uġigħ
biex ħaj inreġġgħek
mill-ġdid quddiemi
ja ħija!
Bħal min imut fgat fl-għerien
jilgħaq in-nida mill-blat
daqshekk bil-għatx
jitgħaxxex għalik l-ispirtu tiegħi
jixtieqek mill-ġdid.” ………

“Kull meta naqra din il-poeżija, naqla’ balla kbira minn fuq l-istonku tiegħi minħabba li jiena bil-mewt ta’ ħija, tħallejt b’dispjaċir kbir peress li hu miet ħabta u sabta, mingħajr ma kelli ċ-ċans li ngħidlu xejn. Għalhekk din il-poeżija servietni sabiex jiena ngħidlu dak li xtaqt. U kull darba li naqraha, nerġa’ nisserva mill-opportunità li nsejjaħlu… Ċali! B’hekk din il-poeżija sservi biex tipprovdi l-katarsi għas-serħan, għas-sanament, għall-għeluq ta’ emozzjonijiet bla tarf li jeħtieġ li wieħed jagħraf joħnoq.”

Ħakma tad-deheb fuq l-ilsien Malti

Fi kliem Alfred Sant meta esprima l-opinjoni tiegħu dwar il-ktieb Vetrati Milwiena (1998), “Achille Mizzi jippossedi kmand tad-deheb fuq l-ilsien Malti u jużah b’maestrija. Dan jagħmlu mhux biss fil-vokabularju ‘milwien’ li jħaddem, imma wkoll fiċ-ċaqliq u r-ritmi tal-kelma.”

“Waħda mill-karatteristiċi prominenti li l-iktar jagħżluni bħala poeta ta’ ċerta ħila hija l-qawwa tal-poeżija tiegħi, is-saħħa tal-espressjoni illi dak illi għandi ngħid, ngħidu b’ċerta qilla,” fehemni Mizzi. “Barra minn hekk, il-poeżija tiegħi hija magħrufa għat-taħlita għaqlija ta’ kliem Malti Semitiku u arkajku, ma’ dak Romanz u modern li jiġu minsuġa b’reqqa tant kbira li l-qarrej ma jintebaħx fejn hemm il-’ħjata’ u jibqa’ għaddej jaqra.”

Waqt din l-intervista sirt naf li Mizzi kien wieħed mill-ko-fundaturi tal-Moviment Qawmien Letterarju li twaqqaf fl-1967. “Waqqafna dan il-Moviment sabiex inqajmu kuxjenza nazzjonali favur il-Malti u favur il-letteratura Maltija,” spjegali Mizzi. “Ridna wkoll nippromwovu tiġdid sħiħ fuq kif għandha tinkiteb il-letteratura. Ħriġna b’saħħa biex indawru t-tmun u niktbu poeżija b’mod differenti minn dik li kienet tinkiteb qabel is-sittinijiet, fejn prinċiparjament kienu jiġu trattati temi romantiċi, patrijottiċi u reliġjużi. Tnebbaħna minn dak li kienu qed jagħmlu poeti barranin f’pajjiżi oħra fejn il-poeżija saret differenti f’kollox: fil-lingwaġġ, fis-simboliżmu, fil-metafora, fil-forma, fit-temi eċċ. Naturalment dak iż-żmien mhux kulħadd kien konvint minn din il-bidla. Imma jiena u xi poeti oħra fosthom Mario Azzopardi, Victor Fenech, u Daniel Massa, konna minn tal-ewwel li bdejna nġibu fis-seħħ din il-bidla.”

Seta’ ma kienx Malti

Flimkien ma’ xi kritiċi oħra, Prof. Oliver Friggieri identifika lil Mizzi bħala “il-werriet denn ta’ Dun Karm Psaila minħabba li l-versi tiegħu huma sottilment, sikwit, żviluppi maturi u kisbiet tipiċi tal-poeta nazzjonali.” Però fl-istess ħin imbagħad kien hemm min qal, fosthom Norbert Ellul-Vincenti, li Mizzi “lanqas biss jipprova jkun Malti” minħabba li l-lingwaġġ li juża huwa internazzjonali. “Jgħidu hekk dwari,” fehemni Mizzi, “minħabba li l-kliem li nagħżel jien seta’ ma kienx Malti peress li jiena nikteb dwar suġġetti umani u universali li mhumiex strettament Maltin.”

Maqlubin għall-Ingliż

Intant, fis-sena 2009, il-Prof. Fr Peter Serracino Inglott ħadem bis-sħiħ sabiex jittraduċi għall-Ingliż għażla ta’ poeżiji ta’ Mizzi li finalment inġabru fil-ktieb The Essential Achille Mizzi (2009). Skont il-poeta, ktieb bħal dan huwa importanti għal dawk li forsi għandhom xi diffikultà biex jifhmu ċerti espressjonijiet Maltin u għalhekk, permezz tal-lingwa Ingliża probabbilment, huma jagħrfu l-essenza ta’ dak li nkiteb fil-poeżiji l-oriġinali.

X’jagħmlek poeta

Meta poġġejt quddiem Mizzi l-mistoqsija retorika imma sinifikanti dwar jekk wieħed jitwelidx jew isirx poeta, dan kien kliemu… “Bil-Latin jgħidu ‘poeta nascitur, non fit’ jiġifieri ‘poeta jitwieled, ma jsirx’. Però fil-fehma tiegħi dan ma jitwelidx b’xi predestinazzjoni speċjali biex isir poeta, imma jkollu kwalitajiet partikolari li eventwalment jistgħu jsawruh f’poeta.”

“Ngħidu aħna, fosthom, wieħed irid ikollu s-sensibbilità għall-kelma, jiġifieri illi jkun jaf isarraf il-valur ta’ kull kelma.. Hekk kif il-pittur jaffaxxina ruħu mill-ispektrum tal-kuluri, il-poeta jsib sens kbir fl-ilwien tal-kliem, tant li spiss tisimgħu jgħid li ‘l-kliem idoqqlu’. B’xorti tajba, il-lingwa Maltija hija mogħnija bi kliem onomatopejku li letteralment jgħinek tisma’ l-ħoss tal-kliem bħal ‘il-ħaxix iħaxwex’ u b’hekk spiss il-poeta għandu fejn jixxala meta jeżisti diġà dan il-potenzjal enormi merfugħ fil-lingwa nnifisha.”

“Imbagħad, biex isir poeta, wieħed jeħtieġ il-fantasija ħajja ħalli jistħajjel, u meta jara xi ħaġa, jinżel fil-profond tagħha u jipprova jinterpretaha.” Hawnhekk, Mizzi rreferini għall-poeżija tiegħu Kamaleonte u fissirli kif anki minn kreaturi sempliċi, huwa sikwit joħroġ implikazzjonijiet li japplikaw għad-destin tal-umanità u tal-kreazzjoni:

“Ilsienu spirall jispara:
ilsienu fildiferru jlebleb
it-tertira
ta’ min jiddistilla fis-saliva
l-essenzi mill-arja
biex ġismu jibdel kuluru u jinħeba
f’realtajiet trasparenti
skont il-ħtieġa tal-ambjent,
skont il-ħtieġa tal-mument.
U b’hekk għalih ebda dilluvju ma jista’.”

“Kwalità oħra neċessarja għall-poeta hija s-sensittività emozzjonali li permezz tagħha hu jitqanqal malajr.” Did-darba kien imiss li Mizzi jindirizzani lejn il-ktieb Il-Kantiku tad-Demm fejn insibu din il-poeżija li ġġib l-istess titlu:

“Ma fiehx loġika d-demm,
id-demm bħal kokka
li ssib triqitha fid-dlam.”

Waqt li kont qed indur diversi poeżiji tiegħu, intbaħt li Mizzi għandu ħabta juża l-metafora tad-demm…. “Għax id-demm huwa simbolu tal-ħajja u hu jifforma parti kbira minn ħajjitna. Anki l-espressjonijiet li nużaw fil-Malti jikkonfermaw kemm nagħtu importanza lid-demm: Dak mhux demmi! Dak demm ieħor! Dak demm ħażin! Barra minn hekk id-demm ifakkarna wkoll fl-għeruq tal-eżistenza u fl-oriġini mbiegħda ta’ ħolqien il-bniedem.”

Ix-xjenza u t-teknoloġija

Intant, anki f’poeżiji oħra fejn ma jissemmiex id-demm, Mizzi jitkellem dwar il-ħolqien tal-bniedem, imma did-darba permezz tax-xjenza. F’Inġiniera Ġenetiċi jikteb:

“Hemm veru tkun abdikajt
Mulejja
meta titlaq minn idejk
l-għodod tat-tnissil
ta’ dal-ġisem tat-tafal
li fuqu nfaħt nifsek
fil-ġnien ta’ l-Eden….”

Min-naħa l-oħra, hemm ukoll poeżiji li juru lil Mizzi bħala poeta taż-żmien modern, jaffaxxina ruħu mill-meravilji tax-xjenza u mill-iżvilupp tat-teknoloġija li seħħu lejn l-aħħar tal-20 seklu. Eżempju minnhom hija l-poeżija ‘Vjaġġi Spazjali’:

“… għad forsi bla ma taf
tasal fl-imkien fejn għad irid jisbaħ
l-ewwel jum primordjali tal-Ġenesi,
għad titgerbeb għal warranijiet
fiż-żugraga taż-żmien,
tnażża’ ‘l Alla mis-seba’ veli
u hemmhekk issibu jitqatel għarwien
biex jifdi lid-Dawl mid-Dlam.”

Ir-reliġjon – xtaq isir qassis

Innutajt illi f’numru sewwa ta’ poeżiji, Mizzi jdaħħal l-aspett tar-reliġjon… “Meta kont żgħir xtaqt insir qassis, tant li dħalt intern fis-seminarju biex nibda nipprepara ruħi għal din is-sejħa. Imma għamilt hemm mill-bidu tas-sena skolastika sal-Għid. U meta Kristu rxoxta, jien parpart mis-seminarju għax intbaħt li dik ma kinetx triqti. Xorta waħda, f’ħafna mill-kontenut tal-poeżiji tiegħi hemm riflessa l-kultura li ħadt meta kont is-seminarju. Dan ma jfissirx li jiena xi bniedem ultra-reliġjuż. Pjuttost tista’ tgħid li jinteressani l-kunċett t’Alla, l-univers u l-bniedem.”

“Nistqarr li jiġu mumenti iebsin fejn naħsel niddubita saħansitra l-eżistenza ta’ Alla, l-aktar meta tara n-nies ibatu għalxejn u kultant jinħaqru f’Ismu stess! U nistaqsi l-għala l-ebda forza soprannaturali ma tidher li taqbeż għal dawn il-vittmi? Infatti ġieli jiġini d-dubju li mhux Alla ħalaq lill-bnedmin fl-immaġni tiegħu, imma li kienu l-bnedmin ta’ kull epoka li ħolqu lill-allat tagħhom skont il-bżonnijiet li kellhom. U infatti, meta jiena nħoss il-bżonn qalil għall-preżenza t’Alla, inħossni ċert illi li kieku Alla ma jeżistix, ikun jeħtieġ li noħolquh!”

L-aspett tad-duwaliżmu

Dawn il-ħsibijiet ta’ Mizzi jiffurmaw parti mill-aspett tad-duwaliżmu fejn skont il-Prof. Oliver Friggieri: “Kollox idur madwar il-kunċett tat-tnissil u tat-twelid. Spiritwalità u senswalità, ħajja u mewt, dawl u dlam, lemin u xellug, kuxjenza u sensi, eternità u żmien, Alla u bniedem: dawn u oħrajn huma n-naħiet imbiegħda, il-polaritajiet ta’ essri wieħed.”

L-aspett tas-senswalità

Skont diversi kritiċi, Mizzi ma jiddejjaqx jistħarreġ lilu nnifsu fid-deher, tant li Prof. Friggieri kiteb dwaru: “Mizzi jikteb il-lirika erotika l-aktar senswali u suġġestiva mingħajr ma jmiss ix-xifer tal-vulgaritá jew tal-erotiżmu rħis.” B’danakollu, dwar dan is-suġġett partikolari, il-poeta stqarr, “Kultant ma nafdax lili nnifsi b’poeżiji dwar l-imħabba u l-passjoni. Dan għaliex inkun nixtieq inżomm lili nnifsi lura ħalli ma ninkixifx iżżejjed, imma fl-istess ħin, ċerti espressjonijiet tant ikunu f’posthom li ma nkunx nista’ ma nużahomx.”

Epitaffju tiegħu stess

Aspett ieħor li Mizzi spiss jikteb dwaru huwa dak tal-mewt, inkluż tiegħu stess fejn fosthom jikteb saħansitra ‘Epitaffju’ għalih innifsu li jispiċċa b’dawn il-versi:
“…. kelma waħda biss irrid
li tingħad biex tfakkarni
POETA
KIEN.”

Hekk kif wasalna lejn tmiem intervista twila, għaraft li wara kollox, kitbet Achille Mizzi ma kinetx tqila daqs kemm ħsibtha, tant li hekk kif waqqajt il-barrieri estranji li kultant taf toħloq il-poeżija f’min mhux poeta, irnexxieli napprezza sbuħitha u s-sinifikat tagħha.

“Ħafna jaħsbuni inaċċessibbli, meta kif qed tara, mhux il-każ. M’hemm xejn aħjar biex tkun taf min hu Achille Mizzi l-poeta, iktar milli meta taqra l-poeżiji tiegħu.”

(Dan l-artiklu ġie ppubblikat fis-sensiela KOBOR IL-MALTI (17 il-parti) fit-Torċa tal-31 t’Awissu 2014)

Share on Facebook

2014.08.31 / no responses / Category: Torca - Features & Articles
Ġieħ lill-ktieb Malti

Għalkemm illum jeżistu alternattivi elettroniċi għall-ktieb tradizzjonali, personalment nemmen li s-sensazzjonijiet sbieħ li kapaċi jagħtina ktieb m’għandna nħalluhom jintilfu qatt. Għadni niftakar meta fi tfuliti, fejn diġà kont noħlom li la nikber xtaqt insir kittieba, kont insawwar kotba bl-istejjer tiegħi permezz tal-karti strazzi u kont nieħu gost inżommhom f’idejja u nqalleb il-paġni tagħhom. Kont nieħu xogħol mhux ħażin biex inqasqas il-karti ħalli jiġu kollha ta’ l-istess daqs, biex nikteb jew nittajpja fuqhom, u saħansitra biex niddiżinja u nagħti l-kulur lil xi stampi relevanti mal-ġrajja.

Dawn il-memorji tqanqlu lura f’moħħi meta dil-ġimgħa erħejtilha lejn l-Imdina sabiex niltaqa’ ma’ Pawlu Mizzi li kien il-moħħ wara l-ħolqien tad-dar tal-pubblikazzjoni Klabb Kotba Maltin. Fl-isfond tat-tokki tal-qniepen tal-kattidral storiku u imponenti, Pawlu mar lura fiż-żmien sabiex jirrakkuntali kif twebbel biex jagħmel dan ix-xogħol u kif din ix-xewqa tiegħu affetwat il-bqija ta’ ħajtu u ta’ familtu, u anki l-aspett tal-ktieb Malti f’pajjiżna.

Skont Pawlu Mizzi, kienet proprju osservazzjoni li darba kiteb Mikiel Anton Vassalli li wasslet biex qanqlet fih ħolma kbira li eventwalment sawwret il-ħolqien ta’ Klabb Kotba Maltin. “Kien qal illi l-Maltin bla tagħlim tal-Malti ma jistgħux jimxu ‘l quddiem,” irrimarka Pawlu. “Għalkemm kienu għaddew bosta snin minn meta Vassalli kiteb dan, anki f’żgħożiti stajt ninnota illi pajjiżi kien għadu nieqes bil-kbir mit-tagħlim tal-Malti. Fatt li kiddni ħafna. U minn dakinhar ‘l hemm bqajt nhewden xi stajt nagħmel jien sabiex nibdel din is-sitwazzjoni.”

Il-bniedem huwa xi ftit jew wisq il-prodott ta’ żmienu u probabbilment din il-ħeġġa lejn il-lingwa ta’ pajjiżu tnisslet f’Pawlu sforz il-moviment qawmien letterarju li kien qiegħed iseħħ f’dawk is-snin. Barra minn hekk, l-istudju tal-Istorja fl-Università ta’ Malta, laqqgħu ma’ bosta personaġġi li komplew influwenzaw il-fehma tiegħu. Sadanittant, kien hemm diġà xi individwi li kienu qed jippruvaw iwittu triq aktar soda għall-Malti u għall-qari tiegħu. Imma sfortunatament, dawn il-proġetti kienu qed ifallu wieħed wara l-ieħor u għalhekk Pawlu ħass il-bżonn li jgħarbel sewwa dan il-qasam qabel imidd passejh il-quddiem.

“Kien żmien meta kotba bil-Malti ftit li xejn kont issib. Iżda fuq kollox, il-Maltin ma kienu juru l-ebda ħajra li jaqraw bil-Malti u wisq inqas li jixtru l-kotba miktuba bil-Malti,” beda jfehemni Pawlu. “Għalhekk għall-ewwel iddeċidejt li nippubblika xi kotba skolastiċi ħalli nsir midħla ta’ x’kien jinvolvi l-pubblikazzjoni ta’ ktieb, fosthom kemm kien hemm spejjeż.”

Għalkemm huwa kien joqgħod Għawdex, Pawlu beda jistampa dawn il-kotba għand il-Lux Press f’Malta biex imbagħad ibiegħhom mill-ħanut Ideal Bookshop li kien jinsab Għawdex. Peress li dawn il-kotba skolastiċi kienu utli, huwa rnexxielu jbiegħhom u bis-saħħa tagħhom beda jintroduċi ruħu fil-qasam tal-pubblikazzjoni.

“Imbagħad imxejt għall-pass li jmiss fejn tħarriġt aktar fis-settur tal-kitba billi bdejt naħdem bħala korrispondent mal-Allied Malta Newspapers u kont nirrapporta dwar dak kollu li jseħħ f’Għawdex,” kompla jirrakkuntali Pawlu.

It-tielet pass kien jesiġi minnu deċiżjoni ferm aktar iebsa peress li huwa xtaq jistudja l-Istorja fl-Università ta’ Malta. “F’dak iż-żmien f’Għawdex kien hemm ftit li xejn opportunitajiet u jekk ridt tistudja kellek tinżel Malta għax lanqas is-servizz regolari tal-vapur li hemm illum ma kien jeżisti. Għalhekk jiena u marti Marija, flimkien mat-tliet uliedna Ginette, Anna Maria, u Joseph, inżilna ngħixu f’Malta sabiex jiena nkun nista’ nattendi l-università.”

Hawnhekk Marija, il-mara tiegħu, irrakkuntatli l-esperjenza diffiċli li kellha tgħaddi minnha meta wara li żewġha ggradwa fl-Istorja fl-1966, huwa wrieha x-xewqa li jibqa’ Malta, kemm minħabba li ried iwettaq il-ħolma li kellu u anki għax din il-gżira kienet ser toffri opportunitajiet aħjar lit-tlied uliedhom li issa kienu qed jikbru.

“Kien l-akbar xokk ta’ ħajti meta rrealizzajt li konna se nibqgħu Malta għax jiena minn dejjem kont marbuta ħafna m’Għawdex, il-post fejn trabbejt u għext, fejn kelli l-familja u l-ħbieb kollha tiegħi. Malta kienet pjuttost estranja għalija u domt sewwa sakemm aċċettajt il-ħajja hawnhekk. Infatti kienet weġgħa ta’ qalb kbira meta biegħejna d-dar li konna bnejna Għawdex fejn suppost kellna nirritornaw wara li jiggradwa Pawlu.”

B’danakollu, kif stqarr Pawlu stess, martu dejjem kienet ta’ sostenn kbir għalih u dan jiena stajt nikkonfermah meta osservajt kemm kienet infurmata tajjeb dwar ix-xogħol u l-kotba li ppubblika żewġha matul is-snin.

“Meta dħalt naħdem il-Polytechnic flimkien ma’ Johnny Sultana bħala librar, stajt insegwi parti oħra minn dan il-qasam,” kompla jgħidli Pawlu. “L-ewwel nett, hekk kif bdejna nikkatalogaw il-kotba ta’ din il-librerija, ma domtx ma ntbaħt li filwaqt li kotba bl-Ingliż kien hemm għażla tajba, dawk bil-Malti kienu joqogħdu kollha fi spazju ta’ ftit aktar minn xibrejn! Dan wera illi sa dak iż-żmien kien hemm selezzjoni wisq żgħira ta’ kotba bil-Malti. Min-naħa l-oħra osservajt illi l-istudenti ma tantx kienu jissellfu kotba, u bil-Malti ftit li xejn.”

Kien jidher biċ-ċar li jekk tassew ried jagħmel xi ħaġa, Pawlu kien ser ikollu bżonn ta’ kapital kbir u għalhekk dejjem kien jara x’ser jivvinta sabiex joqrob aktar lejn il-ħolma tiegħu. “Darba minnhom fl-1968 niltaqgħu mal-Prof. Oliver Friggieri fi Strada Rjali l-Belt,” ftakret Marija. “U hemm Pawlu fetaħ qalbu miegħu dwar din il-ħolma kbira li kellu, jiġifieri dik li joħloq klabb tal-qari tal-Malti u li jibda jippubblika ktieb bil-Malti kull xahar. Iżda Oliver dlonk urieh li ma kien jaqbel xejn ma’ din l-idea, l-aktar minħabba li dan kien konxju sewwa mid-diffikultajiet u r-riskji li dan ix-xogħol jinvolvi. Però ormaj kien tard wisq biex tipprova ddawwar il-ħsieb lil Pawlu u meta huwa beda jaħdem fuq il-proġett tiegħu, Oliver kien wieħed minn dawk li tawh daqqa t’id sabiex isib awturi tajbin.”

Infatti Klabb Kotba Maltin ġie stabbilit fl-1969 u l-ewwel ktieb li ġie ppubblikat fl-1971 kien Il-Gaġġa ta’ Frans Sammut, liema ktieb eventwalment kien inħadem ukoll bħala film. Iżda akkost li wasal s’hawn, bdew intoppi ġodda… “Fosthom tgħidx kemm irċevejna ittri psataż talli konna azzardajna noħorġu bil-kelma ‘klabb’ li skont uħud kienet forma mkissra tal-kelma ‘club’ bl-Ingliż,” qaltli Marija.

“Imbagħad jiena spiċċajt ġejt insulentat u mwaqqa’ għaż-żufjett meta mort quddiem xi membri tal-parlament b’dan il-ktieb sabiex nurihom b’din l-inizzjattiva tiegħi,” kompla Pawlu. “Dan mhux ktieb tiegħek, qaluli wħud minnhom. X’qed tagħmel hawn b’dan il-ktieb jekk m’intix l-awtur?! Naturalment mhux kollha kellhom l-istess reazzjoni, fosthom Ġorġ Borg Olivier li kien qabad u tani ċekk ta’ 90 lira Maltin bħala sostenn għal dan l-impenn tiegħi.”

Pawlu ma qatax qalbu u kompla bix-xogħol li kien daħal għalih. “Jien kont nemmen li jekk ma toħroġx ktieb bil-Malti b’mod regolari, il-Maltin ma kienux se jidraw jinteressaw ruħhom u jixtru dawn it-tip ta’ kotba. Għaldaqstant jiena ridt inderri lill-poplu tagħna u b’mod speċjali lill-membri li bdew jissieħbu ma’ Klabb Kotba Maltin, li dawn kienu ser jibdew isibu ktieb ġdid x’jakkwistaw fi żmien qasir. B’hekk, kien ser jiżdied ukoll l-interess lejn il-lingwa Maltija u l-qari tagħha.”

Intant it-tieni ktieb li ħareġ minn taħt idejh kien Mas-Sejħa tat-Tnabar li kien jikkonsisti minn ġabra ta’ poeżiji ta’ erbgħa poeti Maltin. It-tielet ktieb kien L-Għanja tas-Sienja li kien traduzzjoni għall-Malti ta’ Ġużè Aquilina tar-rumanz Le Chant de la Noria li nkiteb minn Laurent Ropa. Ir-raba’ wieħed kien Lejn Tnissil ta’ Nazzjon tal-Prof. Henry Frendo, f’liema ktieb Manwel Dimech issemma għall-ewwel darba bħala patrijott Malti… u l-lista tkompli.

“Kull pubblikazzjoni kienet tinvolvi spejjeż kbar u għalhekk ridt nara minn fejn ser inġib il-kapital. Biex nagħmel tajjeb għan-nuqqas jew għad-defiċjenzi tas-suq, mhux darba u tnejn li kellna nbiegħu xi proprjetà tagħna. Probabbilment ftit jirrealizzaw kemm dan ix-xogħol jinvolvi sagrifiċċji personali u minn dawn kelli nagħmel mhux ftit sabiex inżomm il-Klabb fuq saqajh. Kien għalhekk ukoll illi bejn l-1987 u l-1990 dħalt naħdem bħala direttur tal-Mediterranean Film Studios fejn fosthom kelli r-responsabbiltà li nsib postijiet ideali sabiex jinġibdu l-films fihom u nagħti pariri dwar l-istorja ta’ pajjiżna.”

Tkellimna dwar numru ta’ proġetti sinifikanti li kienu baqgħu fuq l-ixkaffa tal-awturi għal xi snin imma eventwalment tpoġġew fuq l-ixkafef tal-ħwienet wara li Klabb Kotba Maltin daħal għar-responsabbiltà tal-pubblikazzjoni tagħhom. Fost dawn kien hemm ix-xogħolijiet monumentali tal-Miklem Malti ta’ Erin Serracino Inglott li jikkonsisti f’dizzjunarju, monolingwi, mill-Malti għall-Malti li jagħtik it-tifsiriet mill-għeruq tal-kliem Malti, u s-sitt volumi tad-dizzjunarju Malti-Ingliż-Malti ta’ Joseph Aquilina.

Xi ħaġa oħra li Pawlu kellu jħabbat wiċċu magħha kienet iċ-ċensura ta’ wħud mill-kotba, fosthom dik ta’ Samuraj li nkiteb minn Frans Sammut u li għalih hu kien ingħata l-Premju Rothmans għal-Letteratura fit-taqsima tal-kitba kreattiva. Fatt kurjuż dwar dan il-ktieb hu li dan kien qed jifforma parti mis-sillabus tal-Malti imma tneħħa minnufih hekk kif ġie ċċensurat minħabba xi żewġ deskrizzjonijiet xotti xotti dwar is-sess.

Fi kliem il-Prof. Oliver Friggieri, Pawlu jista’ jitqies bħala “missier il-ktieb Malti modern” hekk kif hu ħadem biex inħolqot vetrina fejn l-awturi Maltin setgħu jippubblikaw ix-xogħolijiet tagħhom. Din kienet ukoll opportunità li permezz tagħha ċerti kittieba għamlu l-kuraġġ biex jippubblikaw kitbiethom u llum saru kittieba prolifiċi, bħal ngħidu aħna Trevor Zahra li mal-Klabb kien beda bil-kotba ta’ Kunċett u Marinton.

Maż-żmien, Pawlu ħass il-bżonn li jippubblika anki kotba b’lingwi barranin dwar Malta. “Parti mill-intwizzjoni ta’ missieri kienet illi huwa nduna bl-interess tal-barranin lejn l-istorja ta’ pajjiżna minħabba li Malta għandha storja sinifikanti mhux biss għalina l-Maltin imma anki f’kuntest ta’ storja ewropea u internazzjonali,” spjegali ibnu Joseph li llum imexxi dan il-Klabb. “Minn hemm huwa kompla jiżvolġi t-teorija tiegħu li kienet tgħid li kien inutli li tistampa kotba bil-Malti għall-Maltin biss. Kien jeħtieġ li s-suq jinfetaħ anki għall-barrani billi pajjiżna jimpenja ruħu li jippubblika kotba ta’ livell akkademiku għoli u anki ta’ preżentazzjoni professjonali. B’dan il-ħsieb missieri ħoloq is-sezzjoni MidSea Books Ltd u beda jistieden awturi u riċerkaturi barranin sabiex jiktbu dwar Malta. F’dak il-perjodu, din kienet xi ħaġa rari ħafna imma hu rnexxielu jqabbad anki din l-idea. L-ewwel ktieb ta’ dan it-tip kien miktub mill-medjevalista Anthony Luttrell dwar Ħal-Millieri. Minn hemm bdew resqin lejna aktar riċerkaturi, fosthom anki dawk Maltin.”

Fl-1992, Pawlu Mizzi ġie onorat bil-Midalja Għall-Qadi tar-Repubblika iżda kien għad fadallu ħafna aktar xogħol siewi x’jagħmel. Infatti fl-1999 huwa kompla jespandi bit-tielet sezzjoni tiegħu li semma Heritage Books. “Din għandha l-għan li tipproduċi kotba ta’ referenza bl-Ingliż li japplikaw għall-pubbliku in ġenerali,” infurmani Pawlu. “Infatti hawnhekk aħna naħdmu flimkien ma’ diversi aġenziji, fundazzjonijiet, mużewijiet u għaqdiet li għandhom x’jaqsmu mal-konservazzjoni tal-wirt storiku u kulturali.”

Illum li jgħodd l-84 sena, u wara li ppubblika madwar 1200 ktieb, staqsejt lil Pawlu jekk kienx iħossu sodisfatt li ħolmietu twettqet. “Naħseb li tajt kontribut fil-qasam tal-Malti,” stqarr Pawlu. “Imma ma nħossx li għandi nitkabbar bih għax nemmen li jien biss wieħed miż-żgħar nett. Għamilt dak li kelli nagħmel u kuntent ferm li ibni Joseph se jkompli jsaħħaħ warajja dak li bdejt jien. Inħossni sodisfatt li matul is-snin rajt bidla kbira pożittiva fejn jidħol il-Malti. Iżda fl-istess ħin hija traġedja li wara kważi 50 sena mill-ftuħ ta’ Klabb Kotba Maltin, riċentement qed jiġi nnutat illi l-qari bil-Malti reġa’ naqas qatiegħ. U mill-ġdid niftakar x’kien qal Vassalli u ma nistagħġibx il-għala r-riżultati tal-istudenti Maltin qegħdin imorru lura wkoll.”

“Il-ktieb minnu nnifsu sikwit jitqies bħala kumdità milli bħala bżonn,” kompla jfissirli Joseph. “Tixtrih jekk iħajjrek, jew jekk tinteressa ruħek fis-suġġett. Però anki jekk iħajjrek, mhux neċessarjament se tixtriħ għax ktieb tista’ tiddubbaħ jew tisselfu minn xi librerija jew mingħand il-ħbieb, tista’ tagħmlu fotokopja f’temp ta’ ftit minuti, u tista’ teħodlu ritratt. Jeżistu ħafna modi li jitfgħu lura lill-pubblikaturi u personalment kultant nara li ġejna f’sitwazzjoni agħar minn dik li beda minnha missieri. Ma ddejjaqniex il-kompetizzjoni ta’ oħrajn bħalna għax dik toħloq ambjent tajjeb sabiex tinżamm il-kwalità tal-prodott. Iżda fl-istess ħin, nixtiequ li l-awtoritajiet jirrikonoxxu aktar l-impenn u l-ispejjeż li jidħlu għalihom nies bħalna sabiex jippromwovu l-ktieb, bil-Malti u dwar Malta. Ngħidu aħna tkun tassew ta’ għajnuna għalina jekk dawk il-kotba li jinvolvu riċerka ta’ ċertu livell, jinżammu b’moratorju ta’ madwar 12 il-xahar, qabel dawn joħorġu fil-libreriji għall-użu tal-pubbliku.”

“Għamilna bosta sagrifiċċji sabiex nagħtu importanza lill-ktieb Malti. Nittama li t-triq li wittejna flimkien ma’ individwi oħra li bħalna ħabbew il-ktieb Malti tkompli tissaħħaħ għall-ġenerazzjonijiet ta’ warajna,” temm jgħidli Pawlu hekk kif it-tokki tqal tal-katidral nebbħuni li kien sar il-ħin.

(Dan l-artiklu ġie ppubblikat fis-sensiela KOBOR IL-MALTI fit-Torċa tal-10 t’Awissu 2014)

Share on Facebook

2014.08.11 / no responses / Category: Torca - Features & Articles