Archive for the ‘Torca – Perspettivi’ Category

• GĦERUQ MALTIN

  Din il-ġimgħa ġie ktieb ġdid f’idejja li stħajjiltu bħal dik il-bakketta maġika li b’taptipa ħafifa kapaċi tieħdok f’dinja oħra. Bis-saħħa tas-CD li hemm mal-ktieb, ħabta u sabta, il-vjaġġi tagħna bil-karozza nbidlu f’mumenti msaħħra fejn matulhom iltqajna ma’ ġganti, draguni, rejiet, prinċipessi, sħaħar u saħansita mal-karattru uniku ta’ Ġaħan. Il-leħen jirrakkonta ħrafa wara l-oħra nessiena anki dak l-istress li s-soltu nħossu meta ninqabdu f’balla traffiku. Il-mużika oriġinali u nebbiexa kompliet żewqet dawk il-mumenti speċjali u fl-istess ħin tpaxxejt nara l-binti mitlufa tqalleb il-paġni u ssegwi l-istejjer permezz ta’ bosta diżinji sbieħ li kienu qed jakkompanjaw lil dawn il-ħrejjef Maltin.

  Il-ktieb “Ħrejjef Maltin” huwa l-aħħar proġett tal-kompożitur Ruben Zahra li ċertament m’għandu bżonn ta’ l-ebda introduzzjoni speċjalment fil-qasam tal-istrumenti tradizzjonali Maltin. Fil-fatt permezz tal-grupp tiegħu Nafra qiegħed jintroduċi l-mużika Maltija madwar diversi pajjiżi tad-dinja. Aktar minn hekk huwa kompożitur impenjat fl-idjoma tal-mużika kontemporanja kif ukoll fil-mużika għaċ-ċinema. Tabilħaqq l-intervista li kelli miegħu dil-ġimgħa kompliet tiżvolġi dawn it-tonalitajiet differenti tiegħu. Fuq kollox spikka l-fatt kemm il-mużika tilgħab parti essenzjali minn ħajtu. Imma l-imħabba tiegħu lejn il-mużika kif bdiet?

  “Bdejt nistudja l-mużika pjuttost tard f’ħajti, meta kelli madwar 14 il-sena. Iżda minn dejjem kont indoqq bl-udit u bil-mod il-mod ksibt aktar interess f’dil-linja sakemm indunajt li kelli faċilità għall-kompożizzjoni u għalhekk ittantajt noħloq xi melodiji. Eventwalment iddeċidejt li nibda nistudja l-pjanu imma dan ma damx ma sar ukoll biċċa għodda għall-kompożizzjoni u minn hemmhekk indunajt illi dik kienet il-fergħa li kienet l-aktar tinteressani.”

  Ruben kompla jgħidli illi oriġinarjament kien qed jistudja x-xjenzi imma din il-ġibda lejn il-mużika ġegħlitu jibdel triqtu.

  “Fl-Università ta’ Malta dħalt nagħmel BA fil-Mużika u t-Teatru. Hekk kif iggradwajt, irbaħt scholarship mill-Istituto Italiano di Cultura biex inkompli l-istudji tiegħi Ruma. Dħalt nistudja l-kompożizzjoni u l-orkestrazzjoni fl-Akkademja ta’ Santa Cecilia kif ukoll il-mużika elettronika fil-konservatorju ta’ Frosinone. Imbagħad wara waqfa ta’ sena lura lejn Malta ġietni l-opportunità li nitla’ Kalifornja fejn għamilt Masters fil-Kompożizzjoni.”

  Dal-vjaġġ fis-settur tal-mużika jwasslu anki biex jaħdem fil-qasam tal-films f’Hollywood.

  “Għamilt sentejn naħdem fid-dinja taċ-ċinema ta’ Hollywood bħala kompożitur. Xogħli kien li noħloq sfond mużikali għax-xeni ta’ feature films, shorts u dokumentarji. Kienet esperjenza importanti li swietli ħafna ġid, speċjalment biex nifhem kif taħdem il-music industry fuq livell internazzjonali. Iżda indunajt ukoll li l-mużika taċ-ċinema għalija mhix biżżejjed u ma kontx lest li niddedika l-bqja ta’ ħajti nagħmel dan biss. Fiċ-ċinema sikwit ikollok timita formula lesta mingħajr spazju għall-kreattività u nistqarr li dan l-aspett ma tantx jinteressani.”

  Fis-sena 1999 Ruben, Andrew Alamango, Steve Borg u Ġużi Gatt waqqfu l-grupp Etnika.

  “Dan il-grupp inħoloq bl-għan li jippromwovi l-istrumenti tradizzjonali Maltin. Iżda hekk kif għamilna t-tnedija uffiċjali f’Settembru 2000 jien sifirt lejn l-Amerika u ħallejt f’idejn sħabi biex imexxu l-proġett.”

  Fl-2004 huwa ġie lura Malta u did-darba waqqaf il-grupp tiegħu Nafra. Kont kurjuża kif intagħżel dan l-isem?

  “Nafra tfisser ‘sejħa ta’ allarm’. Hija kelma antika Maltija li fl-imgħoddi kienet tintuża għal meta kienet tkun ser titħabbar il-liġi jew il-bandu. F’dak iż-żmien xi individwi kienu jduru minn raħal għall-ieħor jdoqqu n-nafra bil-flejguta u t-tanbur. L-istess espressjoni kienet tintuża wkoll meta kienu jilmħu l-furbani u bħala twissija kienu jindaqqu t-tnabar jew il-qniepen tal-knisja. Fil-każ tagħna għażilna dan l-isem għal grupp għax qed inqajjmu kuxjenza  dwar il-wirt tal-mużika Maltija fejn allura r-repertorju tagħna jista’ jixxebbaħ mad-daqq tan-nafra.”

  Ruben beda jirrakkuntali kif strumenti li fi tfulitu kienu estinti, illum dawn qed jerġgħu jingħataw il-ħajja.

  “Niftakar li meta kont għadni żgħir kont rajt stampa ta’ żewġ daqqaqa biż-żaqq u bit-tanbur. Iżda meta mort nistaqsi lil missieri dwarhom qalli  li dawk kienu spiċċaw u li ħadd ma kien għadu jdoqqhom. Madanakollu issa nista’ ngħid li jekk it-tfal ta’ llum jistaqsu l-istess mistoqsija, l-istrumenti tradizzjonali Maltin qed jerġgħu jindaqqu fostna.”

  Huwa sikwit imur iżur xi skejjel u qiegħed jagħti wkoll sensiela ta’ lekċers fl-Università ta’ Malta biex joħloq aktar kuxjenza dwar dan il-wirt kulturali Malti. Barra minn hekk permezz tal-kumpannija tiegħu Soundscapes irnexxielu anki jirripproduċi wħud minn dawn l-istrumenti għas-suq Malti.

  “Sentejn ilu, bl-għajnuna ta’ xi sponsors, ħriġt b’inizzjattiva biex l-istrumenti Maltin ikunu aċċessibli. F’kull pajjiż, tmur fejn tmur, issib tixtri l-istrumenti tradizzjonali tal-post. Naħseb Malta kien l-uniku pajjiż fejn ma kontx issib dawn il-prodotti bħala parti mill-wirt kulturali tagħna. Għalhekk xtaqt noħloq l-opportunita’ li l-istrumenti tradizzjonali Maltin ikunu aċċessibli, kemm bħala strument kif ukoll bħala prodott għat-turiżmu kulturali. Bħalissa hemm it-tanbur u l-flejguta: iż-żewġ strumenti huma ppreżentati ġo kaxxa eleganti, akkumpanjati b’CD ta’ mużika tradizzjonali Maltija u b’fuljett b’xi informazzjoni.”

  L-istrumenti tradizzjonali Maltin huma l-qalba tal-grupp Nafra iżda l-mużika li tindaqq hija pjuttost kontemporanja.

  “Prattikament hemm ħames strumenti tradizzjonali Maltin: iż-żaqq (speċi ta’ bagpipe b’ġild ta’ gidi jew għoġol) iż-żummara (tip ta’ klarinett primittiv tal-qasab), il-flejguta (flawt tal-qasab) u żewġ strumenti tal-perkussjoni: it-tanbur (tamborine) u ż-żafżafa (friction drum).

  Għalkemm mal-ewwel daqqa t’għajn dawn l-istrumenti jafu jidhru strambi, huma strumenti li ssibhom imxerdin mal-Mediterran kollu. X’aktarx dawn l-istrumenti waslu għandna mid-dinja Għarbija …  bl-istess mod kif waslet għandna l-lingwa.

  Issa permezz ta’ Nafra l-impenn tagħna huwa illi l-ewwel nett nerġgħu nqajjmu mill-ġdid din it-tradizzjoni ta’ dawn l-istrumenti Maltin sabiex huma jerġgħu jkunu preżenti fil-kuntest kulturali Malti. It-tieni ħaġa hija illi bħala kompożitur noħloq repertorju li jipprezenta dawn l-istrumenti f’kuntest ġdid b’mużika li tappella għall-udjenza kemm Maltija kif ukoll internazzjonali.

  Ta’ min jgħid illi ħafna drabi prodott kulturali jkun jeħtieġlu jgħaddi minn proċess ta’ metamorfosi qabel jitlaqqa’ mal-pubbliku. Biex nagħti eżempju ta’ mużika popolari, il-flamenco għadda minn sekli sħaħ ta’ tibdil u żvilupp sakemm ħa l-forma popolari li għandu llum peress li fil-forma oriġinali tiegħu probabbilment ma kienx jagħmel daqstant suċċess.

  L-istess raġunar nistgħu napplikawh għall-għana Maltija. Ngħidu aħna, jiena nara li l-għana huwa diffiċli ħafna biex ikollu suċċess fuq livell internazzjonali minħabba li jistrieħ ħafna fuq il-kelma mitkellma. Madanakollu l-istess melodiji tal-għana f’idejn kompożitur bħal Charles Camilleri hija aċċessibli għal kulħadd.

  U din hija l-operazzjoni li qed nipprova nagħmel jien bil-mużika speċjalment fil-kuntest ta’ Nafra. Fil-fatt dorna kważi f’kull pajjiż tal-Ewropa kif ukoll l-Indja, Hong Kong u t-Tuneżija u dejjem kellna suċċess kbir.

  Ma tridx tinsa illi fl-imgħoddi dawn l-istrumenti kienu jindaqqu fit-toroq u mhux f’xi kunċert bin-nies bil-qiegħda tisma’ b’attenzjoni. Għalhekk issa li tellgħajna dawn l-istrumenti fuq palk, ir-rapport bejn l-udjenza u l-mużiċisti inbidel. Jekk qabel taż-żaqq u tat-tanbur kienu jdoqqu l-istess silta għal sigħat sħaħ fit-toroq, issa l-istrumenti qed jindaqqu f’kuntest ta’ programm u r-repertorju jrid ikun varjat.”

  Bħala tieqa fuq dan kollu, Ruben ħareġ ukoll ktieb li jġib l-isem A Guide To Maltese Folk Music.

  “Dan kien l-ewwel ktieb minn sensiela ta’ kotba li beħsiebni noħroġ dwar il-kultura Maltija. Antoloġija ta’ mużika Maltija li tinkludi l-istrumenti, l-għana, żfin tradizzjonali, l-għajjat tal-bejjiegħa u n-nursery rhymes Maltin. Il-ktieb huwa akkumpanjat b’CD b’eżempji mużikali għal kull taqsima.”

  Iżda għalkemm Ruben huwa assoċċjat mal-istrumenti tradizzjonali Maltin, din hija biss parti mill-karriera tiegħu.

  “Primarjament ix-xogħol tiegħi huwa maqsum fuq żewġ territorji: il-qasam tal-World Music u dak tal-kompożizzjoni fid-dinja tal-mużika klassika kontemporanja. Il-World Music tuża materja prima ta’ melodiji, ritmi jew strumenti tradizzjonali flimken ma’ infuwenzi mużikali aktar moderna. Bħala kompożitur tal-mużika klassika kontemporanja nutilizza l-istrumenti tal-mużika klassika b’mod ġdid u innovattiv.”

  B’tant oqsma differenti ta’ mużika xtaqt inkun naf liema hi dik preferuta tiegħu?

  “Ma nħobbx inħares lejn il-mużika f’ġerarkija għax  kollha jinteressawni. Ngħidu aħna bħalissa qed nikteb biċċa mużika orkestrali għall-kunċert tal-epifanija u fl’istess ħin, dil-ġimgħa ser inkunu qed indoqqu b’Nafra f’attività lokali.

  Illum qed ngħixu fi żmien fejn l-artist jista’ jkun versatili kemm irid. Anki jekk tmur tara film, tisma kull tip ta’ mużika għax fl’istess film jista’ jkollok mużika sinfonika, rock, jazz … eċċ. Qed ngħixu f’ambjent pluri-lingwistiku għall-aħħar u dan l-ambjent jinteressani. Mhux l-ewwel darba li nkun qed nisma’ xi biċċa mużika rock u nisraq parti mir-ritmu biex nittrasfurmah f’xi biċċa sinfonika.”

  X’jispirah biex jikteb il-mużika?

  “Kollox. Jiena naħseb li artist dejjem ikun qed ifittex anki subkonxjement. Din jitkellem ħafna dwarha l-kompożitur Russu Stravinski, fejn ixebbaħ lill-kompożitur ma’ annimal li l-ħin kollu jħuf, ixammem u jfittex. U fejn ħaddieħor ma jieqafx iħares, dak l-artist jieqaf. Dan l-istat ta’ riċerka huwa kostanti trid u ma tridx. Primarjament nikteb il-mużika għalija u nista’ ngħid li  jiena l-ikbar kritiku tal-mużika tiegħi stess.”

  U bl-istess natural, Ruben kontinwament jgħarrex kif ser ikabbar l-interess tal-pubbliku lejn il-kultura Maltija. Fil-fatt bl-aħħar ktieb tiegħu “Ħrejjef Maltin” qed iressaq il-wirt tal-ħrejjef lokali, mhux biss lill-Maltin iżda saħansitra lill-barranin.

  “F’kull pajjiż il-ħrafa hija waħda mill-ewwel esperjenzi fejn it-tfal imissu ma’ element ta’ wirt nazzjonali. Inħoss li qabel kollox dan huwa l-wirt tat-tfal tagħna u m’ghandniex inċaħduhom minnu. Jiena li trabbejt f’ambjent Malti u li kbirt ma’ dawn il-ħrejjef napprezza  l-valur tagħhom. Sfortunatament it-tfal Maltin ta’ llum jafu l-istejjer kollha barranin bħal Cinderella, Snow White, Robin Hood eċċ imma m’għandhomx idea tal-ħrejjef lokali.

  Huwa għalhekk li ħloqt dan il-ktieb b’ġabra ta’ għaxar ħrejjef li wħud minnhom huma rrakkuntati anki fis-cd li takkunpanja l-ktieb. Kemm il-ktieb kif ukoll is-CD huwa bil-Malti u bl-Ingliż. “Ħrejjef Maltin” hija pubblikazzjoni inter-dixxipplinari li tiġbor flimkien bosta elementi artistiċi. Kull ħrafa hija illustrata minn artist lokali u għalhekk il-ktieb joffri vetrina ta’ għaxar artisti Maltin. Kull artist għandu stil differenti … stili li jvarjaw minn akkwarella u collage, sa tqasqis ta’ karti, taħlit ta’ midja differenti u arti diġitali. Din il-pubblikazzjoni tinkludi wkoll CD bir-rakkont tal-ħrejjef u l-mużika tiegħi oriġinali li timxi pass pass mar-ritmu tar-rakkont. B’hekk dan il-ktieb jgħaqqad flimkien ir-rakkont, it-tpinġija u l-mużika: tliet fergħat tal-arti li hawnhekk isiru ħaġa waħda.

  Dan il-proġett sar mill- Merlin Library u Soundscapes,  bis-sapport tal-Malta Arts Fund, l-MTA u HSBC Malta Foundation. Fix-xogħol tiegħi dejjem irsistejt biex nippreżenta l-kultura Maltija fuq livell internazzjonali u għalhekk ħassejt li din il-pubblikazzjoni għandha tkun ukoll bl-Ingliż. Fil-fatt tajjeb ngħid ukoll li għandna żewġ verżjonijiet tal-qoxra ta’ barra. Għandna waħda b’disinn li jolqot aktar lit-tfal, b’ħafna kuluri u bit-titlu Ħrejjef Maltin; imbagħad għandna qoxra fuq stil eleganti li x’aktarx tolqot aktar lill-kbar u lit-turiżmu kulturali bit-titlu Maltese Folktales.”

  (Nota: Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tat-12 ta’ Diċembru 2011)

  Share on Facebook

  2010.12.12 / no responses / Category: Torca - Perspettivi

• IR-RABAT TAĦT ATTAKK

  Dan l-aħħar sibt ruħi fil-Knisja tal-Mosta jew aħjar ir-Rotunda. Nistqarr li kont ilni s-snin ma nidħol hemm ġew  u għalhekk stajt nifli dan il-post b’għajnejn ġodda. Dak is-saqaf grandjuż mogħni b’diżinn indurat u mżejjen b’żebgħa kaħlana ħallieni bla kliem u kelli npoġġi bil-qiegħda fuq siġġu biex nibqa’ nħares il-fuq lejh għax ma stajtx naqla’ għajnejja minn fuqu. F’moħħi ġera ħsieb – tgħid min fassal dak is-saqaf qatt basar li minn hemm għad tinfed bomba li tinżel qalb in-nies?Kont għadni qed nagħrbel din il-mistoqsija meta minn ħdejja għaddew xi turisti. Rajthom weħidhom mingħajr gwida u għalkemm taw titwila ħafifa ġol-knisja, kienu ser joħorġu mill-ġdid il-barra. Ma stajtx nirreżisti! Ħelu ħelu dħalt f’nofshom u rrakkuntajtilhom ftit mill-istorja tal-post sakemm daħħalthom fix-xibka tal-kurżità u f’għajnejhom rajt dik il-leħħa ta’ interess. Sellimtilhom u bi tbissima mqarrba ħriġt il-barra. Min kellu jgħidli li ftit tal-ġranet wara, ħaddieħor kien ser jagħmel hekk lili?

  “Qatt smajt li darba fir-Rabat, waqt l-aħħar gwerra dinjija, ġew evakwati 40,000 ruħ minn djarhom għal siegħa sħiħa minħabba bomba li kienet waqgħet fil-qrib?” staqsieni Paul Cilia, Rabti u studjuż fervent tal-Istorja tar-Rabat u l-Imdina.

  Din qatt ma kont smajtha u ovvjament ma kontx ser noqgħod bi kwieti qabel niskopriha kollha….

  “Ir-Rabat minn dejjem kien popolat ħafna kemm minħabba l-avviċinanza tiegħu lejn il-belt tal-Imdina u b’mod speċjali għan-numru ta’ għejjun ta’ ilma naturali li jiġri ġol-blat tal-inħawi.

  Iżda fit-tieni gwerra dinjija l-popolazzjoni tar-Rabat kibret ferm minħabba li telgħu numru kbir ta’ refuġjati minn irħula u bliet oħra. Tant hu hekk illi qabel il-gwerra, il-popolazzjoni Rabtija kienet tgħodd madwar 9000 persuna, filwaqt li bejn l-1939 u l-1945 din telgħet għal 48,000 ruħ!”

  Iċċassajt u kelli kurżità kbira fejn tpoġġew dan-nies kollha. Għaldaqstant, Paul, li llum għandu 78 sena, beda jirrakkuntali l-istorja kollha mill-bidu. Ġrajjiet dwar il-gwerra ormaj smajt mhux ħażin imma dejjem kienu min-naħa t’isfel ta’ Malta. B’hekk issa stajt ngħaqqad parti oħra mit-taħbila u nifhem minn xhiex għaddew ir-Rabtin f’dak iż-żmien imqanqal ta’ Malta.

  “Kienet ilha tiġri l-kelma li Malta taf tinqabad fil-gwerra imma ħsibna li f’dak il-każ kien ser jiġri bħal dak li seħħ fl-Abbissinia, jiġifieri gwerra bil-gass. Infatti kienu tqassmu diversi maskri tal-gass madwar il-pajjiż kollu u kellhom ikunu proprju dal-maskri li jisirqulna lil ommna ħesrem!

  Niftakar li kienet qed tgħaddi l-ħwejjeġ tiegħi u tal-erbgħa ħuti l-oħra meta xi ħadd mill-ġirien kien ġie jħabbtilna u ħajjarha tmur tgħaġġel lejn l-iskola biex tiġbor il-maskri tal-gass peress li dak il-ħin ma kien hemm ħadd u kienet ser teħles malajr. Ommi telqet kollox minn idejha u qabdet u ħarġet fis-sirda. Ħadet ċmajra kbira u sfortunatament dak iż-żmien il-penisillin kien għadu qed jiġi żviluppat u ma kienx hawn kura. Ommi Josephine mietet tliet ijiem qabel ma l-Ġermanja invadiet il-Polonja, jiġifieri fis-6 ta’ Settembru 1939.”

  Iżda dik ma kellix tkun l-uniku membru tal-familja li Paul jitlef kaġun tal-gwerra…

  “Fid-9 ta’ Ġunju 1940 sar pellegrinaġġ bil-kurċifiss mirakoluż tal-kattidral għal fuq is-Saqqajja maġenb in-niċċa ta’ San Pawl bħala supplikazzjoni biex pajjiżna jinħeles mit-turufnament tal-gwerra. Madanakollu l-għada Mussolini ddikkjara gwerra u proprju mal-għabex tal-ġurnata ta’ wara, fil-11 ta’ Ġunju 1940, saru l-ewwel attakki fuq Malta.

  Waqt dan il-perjodu ta’ periklu kienet ħarġet ordni biex kif idoqq air-raid, kulħadd kellu jinġabar għall-kenn. U biex jaraw li kulħadd jobdi dan il-kmand kien ikun hemm il-wardens tal-ARP u l-pulizija li jekk jaqbduk tiġri barra waqt dawn il-mumenti kienu jarrestawk. Iżda mur fehemna ta’ tfal li konna!

  Infatti kif smajna d-daqq tas-sirena, minflok staħbajna, jiena li kelli 10 snin u ħija ż-żgħir ġrejna lejn is-Saqqajja u morna nistaħbaw taħt l-Imdina, proprjament fuq in-naħa ta’ wara ta’ Palazz Vilhena. Morna nistkennu taħt ħajt tas-sejjieħ u hemm insibu li ma konnix weħidna għax kien hemm raġel ieħor li kienet ġietu l-istess idea.

  Konna ħsibna li l-ewwel attakki kienu ser ikunu fuq l-ajruport jew fuq il-Belt u li allura ma kellnix għalfejn nibżgħu. Imma ħabta u sabta jinżlu tliet bombi fl-għelieqi ta’ taħt, kważi jmissu mal-korsa tat-tiġrija u l-ħoss ta’ dik it-tisfira tagħhom huma u neżlin minn ħdejna, kien xi ħaġa li qatt ma smajt bħalu qabel u qatt ma nsejtu. Ħija ż-żgħir twerwer u nfexx jibki kemm jiflaħ u dak ir-raġel li kien hemm ħdejna dlonk tah xi ftit flus biex jikkalmah għax beża’ li jsibuna l-pulizija hemm taħt u jispiċċa arrestat.

  Imma miskin ħija minn hemm kellu jgħaddi. Għax xi żmien wara kien għaddej fit-triq u waqgħu xi bombi viċin. Bix-xokk li ħa bħal tħassarlu demmu u baqa’ qatt ma ħa r-ruħ. Miet ta’ tmien snin u nofs.”

  Waqt rakkonti bħal dawn tintebaħ li l-vittmi tal-gwerra jkunu ħafna ikbar minn dawk li jissemmew fiċ-ċifri indikati. Paul kompla jfehemni kif ma’ l-ewwel attakk bdiet l-ewwel mewġa ħafifa ta’ refuġjati lejn ir-Rabat.

  “Dak iż-żmien ir-Rabat kien meqjus bħala post ta’ villeġġjatura u allura kien hawn ħafna djar tas-sajf vojta speċjalment fl-inħawi ta’ madwar il-kunvent ta’ San Duminku. Kienu djar kbar u mill-isbaħ, bosta minnhom ta’ familji magħrufa u s-sidien tagħhom mal-ewwel ħasbu biex jinġabru għall-kenn ġo fihom u magħhom tellgħu wkoll xi ħbieb.”

  Aktar ma l-gwerra bdiet tiħrax, in-nies iżjed bdiet tfittex il-protezzjoni tal-inħawi mwarrba tar-Rabat.

  “Kienu ilhom telgħin in-nies imma l-akbar mewġa ta’ refuġjati seħħet fl-1941 wara l-attakk fuq l-aircraft carrier Illustrious. Tant telgħu nies li kellhom joqogħdu taħt is-siġar tas-Saqqajja sakemm isibulhom xi post adegwat. Niftakar ċar illi t-trakkijiet mgħobbija bir-refuġjati u bil-ftit ħwejjeġ li tellgħu magħhom baqgħu ġejjin sa tard bil-lejl.

  Kawża t’hekk ħarġet ordni oħra, illi kull min kellu xi post fejn seta’ jdaħħal in-nies kellu jilqa’ lil xi familja għandu. Kien isir rapport jekk wieħed ma jikkoperax u kienet tindaħal il-pulizija.

  Mad-djar ta’ Triq il-Buskett, illum imsemmija għal George Borg Olivier, kien ikun hemm slaleb ħomor mal-koxox tal-biebien biex jindikaw kemm il-familja kienet qed tabita fihom. Ma’ ċertu djar kien hemm saħansitra sitt islaleb!

  Kull fejn setgħu jiddaħħlu n-nies beda jintuża għal dan il-għan. Djar kbar fl-Imdina li kienu vojta bħal Casa Depiro maġenb il-kattidral laqgħet fiha mal-180 refuġjat. Ġo kull klassi tal-iskejjel daħlu jgħixu erbgħa familji mifruda b’liżari mdendla għal daqsxejn tal-privatezza u l-istess ġara f’xi partijiet mill-Kunvent ta’ San Duminku.

  Ix-Xara Palace Hotel u l-Point De Vue Hotel ġew rekwiżizzjonati u fihom alloġġjaw il-piloti u n-nies tas-servizz li kienu qed joperaw mill-ajruport ta’ Ta’ Qali. Anki wħud mill-iskrivani tal-cash office tal-H.M. Dockyard sabu ruħhom jgħixu fil-Kunvent tal-Karmnu l-Imdina.

  Finalment sal-kmamar ċkejknin tal-bdiewa fl-għelieqi bdew jintużaw b’dan l-iskop u n-nies baqgħu ġejjin.”

  Dan l-influss qawwi ta’ nies beda joħloq il-biża’ tat-tixrid tal-mard u għalhekk kellhom jittieħdu xi prekawzjonijiet.

  “Grazzi għat-tabib Joseph Bugeja, għal Mrs De Trafford (li kienet tiġi oħt Mabel Strickland) u għal xi tobba, infermiera u sorijiet oħra ġiet organizzata infermerija u reception centre. Dawn kienu allokati fejn illum hemm il-Wignacourt Musuem u kull min kien jitla’ r-Rabat kien jintlaqa’ f’dal-post biex jiġi eżaminat. F’każ ta’ mard in-nies kienet tintbagħat l-isptar imma għal affarijiet żgħar oħra xi individwi kienu jinżammu fl-infermerija stess.”

  Naturalment beda jonqos ukoll l-ikel u biex titma’ lil dawk in-nies kollha ma kinetx ħaġa faċli.

  “Bdew jiskarsaw ħafna affarijiet fostom l-aktar is-sulfarini u l-pitrolju u mbagħad l-affarijiet tal-ikel. Biex tixtri xi ħaġa kollox bil-blackmarket. Ridt tara kif tagħmel u tħuf fl-għelieqi bit-tama li tagħraf lil xi ħadd li taf u jżerżaqlek xi ftit patata jew xi pastarda. Niftakar li mhux darba u tnejn li mort maz-zija fl-għelieqi għal dan il-għan għax sadanittant missieri kien iżżewweġ lil oħt ommi u din kienet qed trabbiena u tieħu ħsiebna daqs li kieku konna wliedha.

  Iżda biex tagħmel dan kont qed tilgħabha mal-ġustizzja għax kollox kellu jiġi razzjonat u ħadd ma kellu d-dritt jirranġa għal rasu. Għalhekk ħafna drabi kien ikun hemm pulizija apposta għassa fit-toroq imwarrbin, jistennew lin-nies li jkunu ġejjin mill-kampanja biex jiċċekkjawhom. Mhux darba u tnejn li qabdu xi mara b’xi wiżintejn patata moħbija fil-pram u apparti li kienu jeħduhomlha kienu jġegħluha tikxef minn għand min ġabithom ħalli jmorru jfittxu biex jaraw x’għandu iktar.

  Infatti fil-bidu meta bdiet tinxtamm il-possibilità ta’ gwerra, xi negozjanti kienu ħasbu minn qabel biex jaħżnu d-dqiq u z-zokkor bit-tir li jagħmlu lira tajba minnhom. Imma kull fejn instabu dawn l-imħażen ġew ikkonfiskati dawn il-prodotti u darba minnhom rajt maħżen sħiħ fl-Imdina qed jiġi mbattal b’dan il-mod.

  Finalment fi Frar 1942 fetħu l-ewwel Victory Kitchens  proprju fir-Rabat, f’naħa oħra tal-Wignacourt Museum. Bdew jitqassmu l-kupuni skont in-numru tal-membri tal-familja u n-nies kienet tinġabar biex tieħu xi platt sħun. Interessanti wieħed ikun jaf illi dawk il-fuklari uniċi li ntużaw f’dan iż-żmien jinsabu konservati u esebiti fil-Wignacourt College Museum tal-Parroċċa.”

  Ormaj il-kwantita’ tan-nies miġbura r-Rabat tant kibret illi setgħu jittellgħu festi sħaħ li soltu jiġu ċċelebrati f’inħawi oħra f’Malta.

  “Tant kienu numerużi r-refuġjati mill-Kottonera li l-festi titulari sew ta’ San Lawrenz tal-Birgu fl-1942 u kif ukoll tal-Isla ta’ Maria Bambina fl-1941 u fl-1942 ġew iċċelebrati ġewwa l-Parroċċa ta’ San Pawl ir-Rabat. Naturalment il-festi liturġiċi ġewwa l-knisja biss għax il-festi esterni kienu projbiti. Il-knisja kienet tkun ippakkjata biċ-ċittadini tal-Birgu u tal-Isla u peress li ma setgħux jittellgħu l-istatwi titulari nfushom kienu nħadmu kwadri apposta bi xbieha tal-qaddisin li wara l-gwerra baqgħu r-Rabat. Imma mhux biss dawn baqgħu hawn għax anki numru sew ta’ nies għażlu li meta tispiċċa l-gwerra jibqgħu jgħixu r-Rabat.”

  Iżda darba minnhom dawn in-nies kollha jkollhom joħorġu ‘l barra minn djarhom minħabba theddida serja.

  “Kien id-9 ta’ Mejju 1941 meta ftit metri bogħod minn taħt is-sur tal-Imdina li jħares lejn l-Imtarfa taqa’ mina esplussiva twila 3 metri! Hu maħsub illi l-mina splussiva kienet Ġermaniża tat-Tip C b’kalibru ta’ 2175 libbra. B’xorti tajba din ma splodietx u weħlet fil-ħamrija mdawwra bil-pal tal-bajtar tax-xewk bil-parachute maqbud magħha. Kien parachute magħmul minn ħarir ħadrani mill-ifjen u akkost il-periklu kien hemm min mar u ġabru! Wieħed minn dawk li messitu biċċa mill-ħbula tiegħu kien ħadem ingravata minnu u tgħidx kemm iddandan biha.

  Bħala prekawzjoni immedjata n-nies kollha tal-Imdina ġew imġiegħla joħorġu minn djarhom u jsibu abitazzjoni oħra. Ħafna trekknu ma’ familji oħra ġewwa r-Rabat, oħrajn sabu kenn fl-iskola primarja tal-gvern u numru ieħor spiċċaw fil-grotta ta’ San Pawl u f’dik tal-Maddalena. Is-sitwazzjoni damet sejra hekk għal erbat ijiem sħaħ.

  Fir-raba ġurnata ried jiġi deċiż x’ser jagħmlu – jew jisploduha bil-konsegwenzi enormi kollha jew jirnexxielhom iżarmawha. Il-bomba kienet fi stat perikoluż ħafna u ma riedu jieħdu ebda riskju. Għalhekk l-awtoritajiet ordnaw lill-poplu tar-Rabat li jinqasam f’żewġ sezzjonijiet. Dawk l-abitanti tas-Saqqajja, ta’ Ġieżu, Ta’ Santu Wistin, Ta’ Għeriexem u sa Triq il-Kbira kellhom jinġabru fuq iz-zuntier tal-Parroċċa ta’ San Pawl (ara żona Ċ fil-mappa) fil-11:00am. U dawk ta’ l-fuq minn Triq il-Kbira, Triq San Franġisk, Triq San Katald, Ħal-bajjada, Triq il-Buskett, San Bastjan u Triq il-Kulleġġ ġew mitluba jinġabru wkoll fil-11:00am fil-misraħ ta’ San Duminku jew fi Pjazza Forok (ara żona D).

  Finalment ġie deċiż li f’nofsinhar kienu ser jaħdmu fuq il-bomba u li għalhekk sal-11:30am kulħadd kellu jkun barra fil-ftuħ. Tista’ taħseb xi qtiegħ il-qalb. Kulħadd kien qed jispekula xi ħsara enormi setgħet issir l-aktar minħabba li fil-qrib kienet tinsab il-mina tal-ferrovija tal-Museum Station li tgħaddi minn taħt l-Imdina u twasslek sa taħt l-Imtarfa u li fiha kien hemm maħżun il-petrol u l-aviation fuel tant neċessarju għad-difiża ta’ Malta. L-istennija kienet qisu ġej xi terremot.

  Il-minuti bdew għaddejjin u nofs inhar ukoll skorra. Kulħadd issummat jistenna biex jisma’ l-isplużjoni iżda ftit tal-ħin wara nfurmawna li l-mina splussiva kienet ġiet żarmata u għalhekk il-periklu kien evitat. It-tensjoni tan-nies żbruffat f’għajjat ta’ ferħ u ċapċip u għal mument dehret it-tbissima fuq wiċċ kulħadd.

  Il-qalbiena li żarmaw din il-mina splussiva minn taħt is-sur ta’ l-Imdina kienu Antony Gusterson Rogers ht. (Elect) RNVR u l-assistent tiegħu L.G. Herbert Sheldon – Botswain RN. Żewġ individwi li żgur kien jistħoqqilhom l-akbar tifħir għall-kuraġġ u s-sogru li ġarrbu.

  Iżda d-destin kien kifer ma’ dawn it-tnejn għax ftit tal-ġranet wara, fit-23 ta’ Mejju 1941 waqt li l-istess qalbiena kienu qed iżarmaw mina bomba oħra li nstabet fl-inħawi ta’ bejn Mt Carmel Hospital u Ħaż-Żebbuġ, din splodiet u qatlithom it-tnejn. It-tnejn kienu jappartjenu fuq il-kotba ta’ HMS St Angelo. It-tnejn ġew dekorati bil-George Medal u jinsabu midfuna fiċ-ċimiterju navali tal-Kapuċċini l-Kalkara.”

  Żminijiet li ma jaħfruha lil ħadd fejn in-nies inqatlu bla ħniena u l-ħsara qerdet bosta ġojjelli nazzjonali. Huma ġranet li dawn in-nies li għadhom jiftakruhom żgur li ma jinsewhom qatt.

  “Għalkemm fil-gwerra il-lokal tar-Rabat u tal-Imdina kienu meqjusa bħala postijiet ta’ residenza ċivili u għalhekk sa ċertu punt sikur għal abitanti, xorta waħda kien hemm diversi diżgrazzji waqt ħbit mill-ajru. Infatti ‘l fuq minn 95 persuna Rabtin jew refuġjati ġewwa r-Rabat sfaw vittmi tal-gwerra, 80 minnhom fis-sena 1942.”

  Fl-2006 Paul Cilia rċievha l-unur ta’ Ġieħ ir-Rabat u riċentement huwa rebaħ Diploma f’kompetizzjoni ta’ ġurnaliżmu mnhedija minn Din l-Art Ħelwa fejn hu kiteb dwar xi ġrajjiet u postijiet konnessi mar-Rabat.

  “L-imħabba li għandi għar-Rabat, għall-Imdina u għal Malta in ġenerali tnissel fija kilba biex infittex u niskopri aktar dwar l-Istorja u l-kultura tagħna. U naturalment l-hena tiegħi hi li nwassal din l-informazzjoni lil nies oħra biex inrawwem fihom l-istess interess.

  Fil-każ ta’ dan li tkellimna fuqu llum xtaqt inwassal il-messaġġ ta’ kemm hu sabiħ li ma tkunx fi gwerra. Għax apparti minn kollox, il-gwerra tħarbatlek ħajtek kemm f’dak li hu xogħol u anki f’dik li hi edukazzjoni. Tisraqlek lill-għeżież tiegħek u ddawwarlek l-għażliet f’ħajtek ta’ taħt fuq.

  Kienu mumenti koroh li pajjiżna u l-poplu tagħna għadda minnhom u j’Alla ma jmissu magħna qatt aktar.”

  (Nota: Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tal-5 ta’ Diċembru 2011)

  Share on Facebook

  2010.12.05 / no responses / Category: Torca - Perspettivi

• IL-ĦOLQIEN TA’ KULT

  Nifktakar li fi tfuliti kont naffaxxina ruħi u fl-istess ħin nitwaħħax meta kont ngħaddi minn ħdejn artal partikolari li kien jinsab f’waħda mill-korsiji tal-Knisja ta’ Santa Katerina, ż-Żejtun. Ġewwa fih kien iħaddan statwa ta’ qaddisa mimduda fl-art, bil-pala ta’ jdejha mħaffra min-naħa ta’ fuq. Kont ilni żmien sewwa nitħasseb x’seta’ kien li kellha f’idejha dik l-istatwa imma żgur li qatt m’għaddieli minn moħħi li magħluqin f’dak il-kontenitur tal-ħġieġ ċkejken kien hemm l-għadam tal-qaddisa nnifisha u li dak kien korp sant. Wara li skoprejt dawn il-fatti, kont għamilt żmien mhux ħażin inċerta jekk nippreferix nersaq aktar qrib ħalli nifli sew x’kien hemm jew naħrabx niġri li ma tmurx tqum għalija l-istatwa! U b’nostalġija nistqarr li ħafna drabi kienet tirbaħ l-għażla tal-aħħar u dlonk kont intir meta niġi biex ngħaddi minn fuq dawk l-erba’ madumiet ta’ quddiemu.

  Dawn il-memorji ta’ tfuliti tqanqlu hekk kif dil-ġimgħa ltqajt ma’ Fr David Farrugia biex niddiskuti miegħu t-tnhedija ta’ Wirja Nazzjonali dwar il-Kult ta’ Sant’Andrija f’pajjiżna f’egħluq il-1950 sena mill-martirju tiegħu. Dlonk xtaqtu jfissirli l-kunċett tal-kulti u l-qaddisin.

  “L-espressjoni ‘kult’ tnisslet mill-kelma ‘coltivare’ li bil-Malti tittraduċi fi ‘trawwem’. Infatti f’dan il-każ meta nitkellmu dwar kult inkunu qed infissru li wieħed irawwem jew jikkultiva l-imħabba u d-devozzjoni lejn xi qaddis partikolari.

  Huwa interessanti li wieħed jara minn fejn bdew dawn il-kulti. L-oriġini tagħhom tmur lura għal bosta snin meta t-twemmin nisrani kien għadu fl-ewwel passi tiegħu u l-Insara kienu qed jiġu ppersegwitati. Kien żmien meta nies ta’ devozzjoni kbira kienu qed jagħżlu li jieħdu l-martirju minflok jiċħdu l-fidi tagħhom u dawn bdew kważi kważi jiġu ddikkjarati minnufih bħala qaddisin mil-komunità Nisranija. Fil-qagħda diffiċli li kienet tinsab fiha l-Knisja fl-ewwel snin tal-bidu tagħha, il-komunità  Nisranija għarfet illi dawn il-martri kellhom importanza kbira  peress li kienu qed jagħtu eżempju ta’ kif wieħed għandu jgħożż twemminu sal-aħħar u b’hekk bdew jinbnew il-kulti.”

  Jitwieldu bosta kulti imma x’inhi r-raġuni li wħud jintesew mal-medda tas-snin filwaqt li oħrajn jibqgħu ħajjin għal żmien twil?

  “Il-kult qisu pjanta. Il-bniedem huwa bħaż-żerriegħa li l-fama tiegħu tibda tinbet meta jmut. Issa hemm dawk li jbattu wara ftit bħal dik il-pjanta li toħroġ il-fjuri malajr imma jinxfu ħesrem. U hemm ukoll dawk li jdumu kemmxejn ma jagħtuk il-frott imma mbagħad meta joħorġu,  jibqgħu ħajjin għal ħafna aktar żmien.

  Kult ta’ qaddis jibqa’ ħaj sakemm jibqa’ jsib lil min jitwaħħad miegħu. Ġeneralment kult jinbet meta l-karatteristiċi ta’ dak il-qaddis ikunu simili għal dawk tan-nies tal-inħawi u b’hekk tibda d-devozzjoni lejh. Ngħidu aħna fil-każ ta’ Sant’Andrija nsibu devozzjoni kbira lejh f’diversi nħawi fostom f’Marsaxlokk, f’Ħal-Luqa, fiż-Żurrieq u fix-Xlendi peress li dawn jew dari jew illum kienu nies tal-baħar bħal Sant’Andrija li kien sajjied.

  Imbagħad naturalment, meta dawn in-nies imorru joqogħdu f’lokalitajiet oħra, wħud minnhom jġorru magħhom dan il-kult u allura tibda ssib il-qima lejn il-qaddis f’inħawi oħra wkoll bħal f’Bormla, f’Birkirkara, fil-Mosta, f’Ħal-Lija, fis-Sannat u fix-Xewkija.”

  Kif żviluppa l-kult ta’ Sant’Andrija f’pajjiżna?

  “F’pajjiżna d-devozzjoni popolari lejn Sant’Andrija Appostlu  nistgħu ngħidu li teħodna lura għall-Medjuevu.  Fil-fatt kemm fil-Knisja tal-Lunzjata ta’ Ħal-Millieri u kemm f’dik ta’ Santa Marija ta’ Birmiftuħ insibu affreski li jirraffiguraw lil dan il-qaddis.  Man-nisġa tas-snin, il-kult ta’ Sant’Andrija baqa’ dejjem jinfirex f’pajjiżna tant li bdew jitwaqqfu għadd ta’ knejjes, altari, fratellanzi, niċeċ u statwi ddedikati lilu.

  Saħansitra anke żewġ parroċċi ħadu l-patroċinju tiegħu; b’dik ta’ Ħal-Luqa tagħraf lil Sant’Andrija bħala l-patrun ewlieni u titular tal-parroċċa, filwaqt li dik tal-Fontana f’Għawdex tgħodd lil dan il-qaddis bħala l-kon-patrun flimkien mal-Qalb ta’ Ġesù.”

  Kif jitnissel patrun ta’ belt jew raħal?

  “Fl-imgħoddi kienet inħolqot id-drawwa illi meta kien jindifen martri kienet tinbena kamra kbira fuq il-qabar tiegħu sabiex fiha jkunu jistgħu jinġabru u jistrieħu l-pellegrini li jmorru biex iżuru l-post. F’ċerti lokalitajiet il-popolarità ta’ dan il-martri tant kienet tiżdied li ċerti individwi kienu jagħżlu li jmorru joqogħdu fl-inħawi tal-madwar. Għaldaqstant, ftit ftit minn naqra ta’ kamra fuq il-qabar tal-martri, il-bini beda jitkabbar sakemm bdew jidhru l-ewwel knejjes. U hekk kif eventwalment il-Knisja kienet tiddikkjara lil dak il-martri bħala qaddis, in-nies kienet taċċettah bil-qalb kollha bħala l-patrun tagħha.

  Biex nikkomparaw ma’ dak li jseħħ illum, nistgħu nħarsu lejn il-patrun tal-Parroċċa tas-Swatar li mhu ħadd ħlief il-qaddis Malti San Ġorġ Preca. Kienet il-Knisja stess li pproponiet lil dan il-qaddis sabiex ikun il-patrun tan-nies tas-Swatar bil-ħsieb li jkun hemm l-ewwel parroċċa ddedikata lilu. In-nies aċċettat bil-qalb kollha u b’hekk huma għandhom l-ewwel qaddis patrun Malti.”

  Imma illum għadu żmien il-kulti u l-patruni?

  “Skont kif tħares lejhom. Biex toqgħod tingħalaq fihom infushom le. Biex toqgħod tintilef u tisħaq illi l-qaddis tiegħek  huwa l-aqwa qaddis, le. Imma biex tagħraf il-messaġġ tagħhom fil-ħajja tiegħek, iva.

  Meta l-Knisja tħeġġeġ għall-kult tal-qaddisin, hija ma tkunx qed tħeġġeġ għall-idolatrija, kif forsi hawn min jakkużaha, imma tkun qed tippromwovi l-fatt li dak li Alla qed joffri lill-bniedem f’Ġesù u fl-azzjonijiet li wettaq darba għal dejjem, tassew jiswa ta’ ġid lill-bniedem, ġid bla qies li jinkiseb fil-ħajja ta’ wara din. Barra minn hekk ix-xhieda ta’ dawn il-qaddisin turi li dan hu possibli u reali u mhux sempliċiment ħolma, teorija jew aljenazzjoni.

  Dan għaliex il-bniedem, ta’ bniedem li hu, għandu bżonn li jibqa’ jiftakar minn fejn ġej twemminu. U permezz ta’ dawn il-qaddisin jista’ jikkontempla u jixtarr għala bniedem kapaċi jkollu kuraġġ biżżejjed biex jagħti ħajtu għal dak li jemmen fih. Illum uħud minna jsibu problema anki biex imorru l-quddies darba fil-ġimgħa. Allura anki bla ma jrid wieħed jistaqsi x’wassal lil dan l-individwu biex ikun daqshekk konvint?Għax kien stramb jew antikwat? Jew forsi għax kien kuraġġjuż?

  Ngħidu aħna Sant’Andrija kif wasal biex jieħu r-riskju kbir li jitlaq ix-xogħol tiegħu bħala sajjied biex imur bħala dixxiplu ta’ Ġesù u jsir sajjied tal-bnedmin? Kien miġnun għax għamilha? Jew ħa riskju m’Alla għax ħajtu ma kellix biss valur għal din l-art imma anki għall-għaqda sħiħa miegħu?Iżda t-twemmin hu dejjem riskju għax dak li joħroġ mill-fiduċja ma tafx fejn għad jieħdok.

  Meta Alla bagħat lil Ibnu fid-dinja huwa ried jgħaddi messaġġ qawwi ħafna: li xtaq isalva lil bniedem permezz tal-bniedem stess. U l-istess jagħmel permezz tal-qaddisin meta bil-ħila tagħhom jikkonferma illi l-messaġġ tiegħu qed jasal b’mod ċar għand il-bnedmin l-oħra f’kull żmien. Diversi nies li jifhmu dan il-messaġġ jibdew jgħixuh f’ħajjithom u mill-ħajja tagħhom joħorġu bosta tifsiriet pożittivi dwar dak li Alla ried jgħid meta bagħat lil Ibnu fostna. Nistgħu nqabbluhom ma’ speċi ta’ amplifiers li kollha jxandru l-istess messaġġ oriġinali: dak li Alla jridna nkunu parti Minnu u li għalhekk għandna nżommuh fiċ-ċentru ta’ ħajjitna.”

  Kemm hu diffiċli biex wieħed isir qaddis fiż-żminijiet ta’ llum?

  “Kull żmien għandu tiegħu u daqstant ieħor kull qaddis għandu l-istorja partikolari tiegħu. Il-ħajja minn dejjem kellha l-iebes u s-sabiħ tagħha. Il-problema hi fejn inqiegħdu l-aċċenti. Jekk trid tieħu xi ħaġa bis-serjetà fil-ħajja, tkun xi tkun, taf li ser tbati. Personalment aktar milli nimita l-ħajja tal-qaddisin, jiena nippreferi nimita l-attitudnijiet tagħhom.”

  Allura x’inhu l-iskop wara din il-wirja nazzjonali dwar il-Kult ta’ Sant’Andrija?

  “Biex ikollna aktar ħjiel konkret tal-kult ta’ Sant’Andrija f’pajjiżna, kien tassew f’waqtu li anke marbuta ma’ l-1950 sena mill-martirju u d-dħul glorjuż fis-sema ta’ dan l-appostlu, il-Parroċċa ta’ Ħal-Luqa torganizza esebizzjoni fuq skala nazzjonali li titratta l-qima tiegħu hekk kif riflessa fl-arti sagra ta’ pajjiżna.

  Instabet l-għajnuna meħtieġa minn għadd ta’ entitajiet ekkleżjastiċi, kemm dawk Maltin u kif ukoll dawk Għawdxin. Kien hemm ħafna ko-operazzjoni anke min-naħa ta’diversi entitajiet governattivi u minn numru ta’ individwi sabiex b’hekk setgħu jinġabru flimkien taħt saqaf wieħed bosta eżemplari ta’ din id-devozzjoni popolari lejn dan il-qaddis.

  Xi kultant jista’ jkun li naħsbu illi dawn l-affarijiet m’għadux żmienhom jew li mhumiex popolari. Iżda din il-wirja hija prova ċara ta’ kemm għad hawn interess f’dan il-qasam. Inġabru aktar minn 75 oġġett relatat mal-kult ta’ Sant’Andrija. Kien hemm ukoll numru ta’ affarijiet oħrajn li għal raġunijiet varji ma setgħux jinġiebu għal din il-wirja.”

  Lil min għandha tinteressa wirja ta’ dix-xorta?

  “Prinċipalment lid-devoti ta’ Sant’Andrija kemm Maltin u kemm Għawdxin. Imma anki lil min hu dilettant tal-arti jew tal-aspett sagru. Ta’min isemmi illi l-wirja ser tkun qed tinkludi fiha bosta opri artistiċi u ta’ valur storiku marbuta mad-devozzjoni popolari lejn Sant’Andrija Appostlu fostom xogħolijiet ta’ artisti magħrufa bħal Francesco Zahra, Filippo Dingli, Mariano Gerada, Paolo Camilleri Cauchi, Carlo Darmanin, Pietro Saliba, Giuseppe Calleja, Emanuele Buhagiar, Abraham Gatt, Girolamo Dingli, Wistin Camilleri, Ferdinand Stuflesser (Bolzano), Alfred Camilleri Cauchi, Anton Agius, Publio Magro, Michael Camilleri Cauchi, Paul Aquilina, James Azzopardi u Twanny Ellul.

  Ta’ attrazzjoni speċjali ser ikunu żewġ kwadri importanti ħafna, wieħed ta’ Stefano Erardi li nġab mill-Kon-Katidral ta’ San Ġwann u l-ieħor ta’ Giuseppe Calì li soltu jkun fil-Blue Room tal-Palazz ta’ San Anton.

  Apparti minn dawn wieħed jista’ wkoll jammira għadd ġmielu ta’ statwi kbar u oħrajn fil-minjatura, kwadri, bozzetti, fidda Maltija, ritratti storiċi, rakkmu bi ħjut tad-deheb, inċiżjonijiet antiki u oġġetti oħra relatati mal-kult ta’ dan il-qaddis.

  Il-ħsieb fundamentali kien li nagħtu idea ta’ Sant’Andrija fuq livell popolari u għalhekk flimkien ma’ dawn ix-xogħolijiet ta’ livell għoli inkludejna wkoll statwi żgħar antiki magħmula mit-tafal li xi darba xi ħadd qala’ meta kien għadu tifel żgħir. L-inklużjoni ta’ dawn l-istatwi mhux li jwaqqghu il-livell tal-wirja imma biex verament inkunu nistgħu nirriflettu dwar il-kult li għandu dan il-qaddis.

  Nittamaw illi permezz ta’ dawn l-esebiti, il-poplu Malti u Għawdxi jkompli jitkattar fil-qima u d-devozzjoni lejn l-Appostlu Sant’Andrija waqt li jagħraf japprezza dejjem aktar il-patrimonju kbir li ħallewlna missirjietna.”

  Din il-wirja li ġġib l-isem Regi Similia Passvs li tfisser ‘Sar Jixbħu Sal-Passjoni’ ser tkun qed tittella’ fil-Kappella taċ-Ċentru Parrokkjali, Ħal-Luqa mid-19 sat-28 ta’ Novembru, 2010 f’dawn il-ħinijiet: Mit-Tnejn sas-Sibt: mis-6.00pm sad-9.00pm u l-Ħadd: mid-9.00am  sa 12.00pm u mill-5.00pm sad-9.00pm. Id-dħul huwa b’xejn u aktar tagħrif jista’ jinkiseb minn fuq is-sit: www.luqaparish.com

  (Nota: Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tal-21 ta’ Novembru 2011)

  Share on Facebook

  2010.11.21 / no responses / Category: Torca - Perspettivi

• IL-JIEN U LIL HINN MINNI

  Tgħallem kif tista’ toqrob lejn is-silenzju li hemm fik innifsek u tkun taf li fid-dinja għal kollox hemm raġuni…. Elisabeth Kubler-Ross – psikjatra u awtriċi

  Għalkemm fil-ħajja huwa tajjeb li żżomm ruħek bieżel u dejjem għaddej b’xi ħaġa, kultant jiġu mumenti meta tħossok li ma tiflaħx titħabat aktar. Tibda tixxennaq imqar għal ftit mumenti ta’ rilassament fil-kwiet u s-silenzju, mingħajr id-daqq tal-mobile, il-listi interminabbli ta’ messaġġi fl-email u l-urġenza ta’ xogħol wara ieħor li jrid isir illum qabel għada. Jasal punt meta jkun inutli li tibqa’ tagħfas u tipprova tkompli u tross sninek biex tibqa’ għaddej, għax ruħek innifisha tgħidlek – daqshekk, agħtini serħan!

  F’waqtiet hekk, allura jkollok tieqaf u titħasseb fejn tista’ tmur tirkupra ftit is-serħan tal-moħħ, it-trankwillità tal-ġisem u s-serenità tar-ruħ. Hemm diversi għażliet kieku – kollox jiddependi minn kemm għandek ħin u flus x’tinvesti f’dat-tip ta’‘fsied’.

  Mhux darba u tnejn li l-għażla tiegħi waqgħet fuq vakanza qasira fil-gżira t’Għawdex u hekk ġara anki did-darba… iżda b’differenza. Il-post li żort dan l-aħħar kien mogħni b’silenzju armonjuż, bi storja antikissima, b’xogħolijiet tal-arti prezzjużi, b’arkitettura mill-ifjen,  b’ġonna donnhom ħerġin mill-istampi u anki b’ikel bnin u kumpannija mhux tas-soltu! Qatt ma bsart li ser insib dan kollu fil-Kunvent ta’ Santu Wistin li jinsab ir-Rabat Għawdex…

  L-ispazju mdaqqas fil-pjazza ta’ quddiem il-kunvent solvieli mill-ewwel il-problema tal-parkeġġ u fil-bieb, pront u fil-ħin miftiehem, insib lil Fr Peter Paul Cachia jistennieni.

  Mill-ewwel laqagħtni l-fatt li kien liebes pajżan u mhux bl-abitu kif ippretendejt li ser insibu jien. Nistqarr li hekk ħassejtni aktar komda, qisni dieħla fid-dar ta’ xi ħbieb iktar milli f’kunvent fejn soltu jkolli impressjoni forsi xi ftit aktar formali.

  “L-abitu nilbsuh waqt il-funzjoni tal-quddiesa, meta noħorġu għax-xogħol u meta mmorru niltaqgħu man-nies,” fehemni Fr Peter hekk kif ikkummentajt dwar dan. “Imma hawn ġew, fejn trid tmidd idejk u taħdem, dak it-tip ta’ lbies mhux daqshekk prattiku u komdu.

  “Naturalment l-abitu huwa l-uniformi tagħna li jiddistingwina kemm bħala individwi reliġjużi u anki jagħmel distinzjoni bejn il-komunità tagħna u ta’ reliġjużi oħrajn. Iżda l-aqwa ħaġa tal-abitu hija s-sinifikat tiegħu peress li jissaggralizza lill-bniedem. Madanakollu jiena nħoss illi l-ħajja reliġjuża turi ruħha fl-atitudni tagħna u mhux fl-għażla tal-ħwejjeġ li nilbsu.”

  Hekk kif tajt l-ewwel passi fil-kunvent ma stajtx ma napprezzax l-arkitettura mirquma tiegħu li evidentement kienet tixhed storja twila warajh. Infatti waqt riċerka li għamilt xi ġranet qabel, sibt illi l-oriġini eżatta ta’ dan il-kunvent kienet pjuttost inċerta. Skont xi storiċi, dan il-bini kien diġà msemmi fir-reġistri tal-Ordni fl-1453.

  “Jingħad li dal-bini huwa l-eqdem kunvent  f’Għawdex. Fl-1411 il-patrijiet Agostinjani kienu diġà qed jgħixu f’Malta imma hawnhekk nikkalkulaw li ilna mill-1453. Hawn min jgħid li konna hawn qabel ukoll imma aħna dejjem nibbażaw fuq dak li hemm miktub. Ovvjament il-kunvent ma kienx minn dejjem bħal kif nafuh illum. Il-bini tkabbar u ttella’ ftit ftit matul is-snin u kien biss fl-1690 li ġie rranġat fl-istruttura preżenti.”

  Akkost il-milja ta’ das-snin kollha nnutajt li l-istat tal-bini huwa solidu ferm.

  “Minn wara s-snin sebgħin dan il-kunvent għamel żmien twil b’partijiet minnu mhux utilizzati. Infatti sas-snin disgħin kien jintuża biss bħala dar tal-irtiri għall-patrijiet stess li kienu jiġu hawnhekk u ma kienx miftuħ għall-pubbliku in ġenerali.

  Finalment fl-1994 iddeċidejna li flok inħallu dan l-ispazju moħli, nibdew nilqgħu il-pubbliku fih u għalhekk kien hemm bżonn li jsiru diversi adattamenti. Qagħdna ħafna attenti li nħallu l-karattru tal-post bla mittiefes u fl-istess ħin iddedikajna 16 il-kamra b’żieda ta’ kamra tal-banju f’kull waħda, sabiex in-nies li jiġu joqogħdu magħna jkollhom il-kumdità u l-privatezza neċessarji. Illum il-post jista’ jilqa’ fih 58 persuna.

  Għamilna wkoll xi żidiet interessanti oħra bħal mużew b’diversi oġġetti partikolari li kienu jinstabu f’dan il-kunvent u li dehrilna li setgħu jkunu ta’ nteress għall-pubbliku li jiġi jżurna.”

  Biex inkun nista’ nifhem aħjar, Fr Peter ħadni nara l-esebiti li għalkemm mhux f’xi kwantità enormi, l-varjetà tagħhom taf tolqot il-gosti ta’ individwi differenti.

  “Dawn huma żewġ ġebliet li nstabu fuq l-oqbra ta’ xi kavallieri li kienu mietu waqt kruċjata f’Tuneż u li r-Re Luwiġi IX kien ġie f’din il-gżira biex jidfinhom. Kienu fl-inħawi fejn illum hemm l-Oratorju peress li sa madwar l-1940 hemmhekk kien ċimiterju.

  Għandna wkoll bosta oġġetti reliġjużi fostom ornamenti antiki li kienu jżejjnu l-knisja bihom u dawn is-set ta’ ħwejjeġ li ħallilna l-Isqof Camilleri; li kien Agostinjan u ħadem bħala l-Isqof t’Għawdex fl-aħħar tas-seklu l-ieħor u fil-bidu ta’ dan.

  Imbagħad hawn xi opri tal-arti bħal pitturi u skulturi, reċipjenti tradizzjonali tal-kċina bħal dawn il-baqar tal-fuħħar li kienu jintużaw biex jissajjar l-istuffat u affarijiet kurjużi bħal din il-lista tal-1923 fejn hawn imniżżel l-ordnijiet speċifiċi ta’ kif għandhom jindaqqu l-qniepen.”

  Kif qbiżna fuq l-aspett artistiku ma stajtx ma nitlobx lil Fr Peter biex idaħħalni daqsxejn fil-knisja tal-kunvent fejn kont naf li hemm opra mill-isbaħ tal-pittur Mattia Preti.

  “Din il-knisja hija mfittxija ferm mill-korijiet minħabba li hija akustika ħafna. Imma ċertament għandha wkoll valur kbir artistiku minħabba l-pitturi li tħaddan ġewwa fiha.

  Fost dawn hemm din il-pittura li kkonfermajna li hi xogħol ta’ Mattia Preti meta sibna d-dettalji fl-arkivji tagħna. Saret fl-1694 u hija l-kwadru titulari tal-knisja. Il-kwadru juri lil Santu Wistin flimkien ma’ San Ġwann Battista u l-Beatu Guliermu t’Aquitana.

  Però din mhux l-unika biċċa arti li hawn ġol-knisja. Dawn iż-żewġ pitturi mill-ifjen li qed tara f’kull ġenb, ġew maħduma mill-pittur bravissimu Giuseppe Briffa.”

  Kull tant żmien l-arkivji tal-kunvent jiżvelaw xi biċċa informazzjoni ġdida…

  “Fuq barra tal-knisja hemm erba’ statwi li  jirrappreżentaw lil Santu Wistin, lill-Madonna taċ-Ċintura, lil San Nikola minn Tolentino u lil San Tumas minn Villanova. Għal diversi snin kien maħsub li dawn l-istatwi kienu saru mill-iskultur Rabti Antonio Busuttil fl-1860. Iżda dan l-aħħar instab illi l-istatwa ta’ Santu Wistin u l-istatwa nofs bust tal-Madonna taċ-Ċintura li hemm mal-faċċata tal-knisja u li forsi ftit jagħtu kasha, huma xogħolijiet aktar antiki tal-1770.”

  Ir-rikkezza ta’ dan il-kunvent stħajjiltha bħal paġni antiki ta’ ktieb li aktar ma tqalleb, iżjed issib informazzjoni u rakkonti mill-aktar interessanti. U fil-fatt kien għad fadal ħafna aktar x’nara. Bl-innoċenza kollha staqsejt lil Fr Peter jekk kellhomx xi xelters fil-kunvent u hu tbissem u sempliċiment talabni nsegwih.

  “Qabel nieħdok isfel fix-xelters ħa nurik xi ħaġa oħra…”

  Inżilna sular taħt l-art fejn kien hemm xi kmamar imħaffra.

  “Dan ngħidulu l-eremitaġġ minħabba li dari l-patrijiet kienu jinżlu fih biex jagħmlu x-xogħol tal-ġurnata tagħhom. Kull patri kellu l-aċċess għal din il-parti tal-kunvent mill-kamra l-oħra tiegħu fejn kien jgħix, jikteb, jitlob u jorqod. Għaldaqstant taħt il-kamra proprja tiegħu, kull patri kellu wkoll dan l-ispazju fornut b’dak li kellu bżonn biex jaqla’ l-għixien tiegħu u tal-patrijiet l-oħra billi kienu jaħdmu xi affarijiet u mbagħad ibiegħuhom. Kellhom il-bir fejn jaħżnu l-ilma u dan it-tip ta’ kenur biex isajjru fih.”

  U proprju fin-nofs ta’ din il-moħba ċkejkna, minn wara gradi baxxi tal-ħadid, nilmaħ xi turġien neżlin aktar fil-fond tal-art. Ix-xelters! Bdejna neżlin…

  “Ħares sewwa lejn il-bokka tax-xelters u tara tlett tipi ta’ saffi stratigrafiċi ta’ tafal b’kulur differenti, segwiti mill-ħaġar iebes. Għax ix-xelters jinżlu tliet sulari taħt l-art u jinfirxu f’tul ta’ metri sħaħ tant li jaslu sa taħt il-pjazza kollha li hemm quddiem il-kunvent u anki jilħqu numru ta’ djar oħra fil-madwar.”

  Issa fhimtha t-tbissima tiegħu! Ix-xelters kienu profondi mmens tant li lanqas stajna nidħlu sa ġewwa nett, kemm minħabba li f’partijiet minnhom jinfed l-ilma mill-qiegħan tal-art u anki peress li naħat oħra ngħalqu għal raġunijiet ta’ sigurtà ta’ aċċess.

  “Ġeneralment f’kull xelter apparti l-kmamar l-oħra provduti għall-kenn mill-attakki tal-gwerra, kien ikun hemm ukoll tliet kmamar prinċipali: infermerija, kappella u klassi għat-tfal. U dawn ix-xelters huma msawwra f’din il-forma.”

  Għalkemm min-natura tiegħu dan it-tħaffir taħt l-art ifakkar f’mumenti tal-waħx għal poplu tagħna, ma stajtx ma napprezzax kemm dawn ix-xelters kienu mqassma b’mod professjonali u mhux f’geġwiġija bħal inħawi oħra li ġieli rajt. Ammirevoli kien ukoll l-istat tajjeb ħafna ta’ preservazzjoni ta’ dawn ix-xelters. Infatti biex inkun iktar preċiża dan il-livell għoli ta’ manutenzjoni kien jagħni lill-bini kollu u lill-oġġetti kollha li kienu jinsabu f’dan il-kunvent.

  “Il-kariżma tagħna bħala partijiet Agostinjani hija l-komunjoni. Dan ifisser li aħna ngħixu f’komunità u naqsmu kollox bejnietna. Tant hu hekk illi kull tip ta’ finanzi li jdaħħal kull patri titpoġġa f’kaxxa komuni u minnha nieħdu ħsieb inħallsu għal dak kollu li neħtieġu.

  L-istess kariżma twassalna biex naqsmu wkoll ħajjitna u d-dar tagħna mal-lajċi li jkunu jixtiequ jgħixu għal ftit fl-ambjent tagħna jew li jixtiequ jesperimentaw u jifhmu xi tfisser il-ħajja kontemplattiva ta’ patri.

  Għaldaqstant nifhmu illi l-post irid ikun miżmum f’qagħda eċċellenti, l-ewwel nett biex iwassal dak l-ambjent seren u pjaċevoli fejn wieħed jista’ jinġabar fih innifsu u jsib is-serħanu anki għax aħna konxji wkoll li meta tilqa’ n-nies għandek trid iżżomm ċertu livell professjonali, tajjeb daqs il-kunventi l-oħra madwar id-dinja li joffru l-istess servizz tagħna.”

  Kulħadd jista’ jiġi joqgħod f’dan il-kunvent?

  “Iva, sakemm jinżamm id-dekor u s-silenzju, kulħadd huwa milqugħ hawn ġew. Fostna jiġu kemm Maltin u kif ukoll turisti, li mhux neċessarjament ikunu nsara imma xorta waħda japprezzaw dawn it-tip ta’ postijiet, ovvjament minħabba d-diversi aspetti oħra li kapaċi joffru apparti mill-lat reliġjuż.”

  X’tistennew min-nies li jiġu jżurukhom?

  “Naturalment li javżawna minn qabel biex jirriservaw post. Imma nassigurak li ma nġiegħlu lil ħadd iqum u jitlob magħna bilfors jew li jiġi jattendi għall-quddies fil-għodu! Naturalment għal min jixtieq hemm din il-possibilità letteralment żewġ passi l-bogħod fil-knisja tagħna stess. Imma min jippreferi jiġi biex ikollu kamra fejn jistrieħ għall-kwiet u jieħu xi ikla tajba magħna, għandu l-libertà kollha li jagħmel dan.”

  Iċ-ċempila ta’ qanpiena tidwi mal-kunvent qatgħatilna kliemna…

  “Kumbinazzjoni! Sar il-ħin għall-ikel. Ejja miegħi…”

  Ma stennejtix din. Inġbarna bil-qiegħda flimkien maż-żewġ patrijiet l-oħra: il-pirjol u s-sagristan li wkoll kienu lebsin ħwejjeġ ta’ kuljum u li żiedu dak is-sens uniku ta’ kumpliċita bejnietna. B’tazza nbid ħamra f’idejna, bdiet diskussjoni ferm imħawwra proprju daqs l-ikel bnin li beda jinżilli għasel!

  “Din hija l-użanza tagħna u l-unika regola marbuta mal-ħin. Għalhekk min jagħżel li jiekol magħna jkun irid josserva l-ħin li nagħtuh peress li kulħadd jiekol flimkien u b’hekk il-mistednin tagħna jsiru jafuna aħjar u aħna lilhom.

  F’dan il-kunvent qegħdin tliet patrijiet. Hawn il-pirjol li huwa l-animatur tagħna u allura hu responsabbli mill-komunità tagħna  f’dawk li huma dmirijiet bħal li jara li jiġu segwiti minna l-atti komuni fostom it-talb u l-ħajja komuni bejnietna u li jsir id-djarju ta’ kuljum fejn fih jitniżżlu l-avvenimenti tal-ġurnata u li maż-żmien isiru arkivji. Hawn ukoll is-sagristan li fost ix-xogħolijiet tiegħu jieħu ħsieb il-knisja u dak kollu li jikkonċerna l-quddies. Imbagħad hawn l-ekonomu, li bħalissa huwa jien, li fost ir-responsabbiltajiet tiegħi nieħu ħsieb id-dħul u l-ħruġ tal-finanzi tal-kunvent, ix-xiri li jkun hemm bżonn u li nara l-bżonnijiet strutturali u ta’ ndafa li jkollu bżonn il-kunvent.

  Ħafna nies ifittxuna biex jorganizzaw l-irtiri u dawn għalina jingħataw prijorità peress li din hija l-funzjoni prinċipali tagħna bħala kunvent. Uħud minnhom jitolbuna biex niffurmawlhom irtiri u laqgħat skont is-suġġett tal-għażla tagħhom. Oħrajn jiġu b’mod individwali u jersqu għandna biex jiddjalogaw magħna fuq ċerti aspetti u għażliet tal-ħajja. Għalhekk aħna nisħqu ħafna fuq is-silenzju f’dan il-post.”

  Lestejna mill-ikel u Fr Peter ħadni nżur iż-żewġ ġonna li jħaddan fih dan il-kunvent. L-ikbar wieħed iġib l-isem Tagaste; il-post fejn twieled Santu Wistin. Imma jiena ntlift wara l-ġnien iż-żgħir magħruf bħala l-kjostru; post li trid tkun fih biex tifhem ġmielu u biex tħoss fuqek dik il-paċi li kapaċi jnissel.

  “It-trankwillità hija importanti ferm għalina għax aħna nemmnu illi fis-silenzju l-bniedem jista’ jiltaqa’ aktar miegħu nnifsu u allura jersaq aktar qrib t’Alla. Santu Wistin jgħidilna illi Alla mhux il-barra minnek imma qiegħed ġewwa fik. Għalhekk iktar ma tinżel fil-profondità tiegħek innifsek, iżjed tiltaqa’ ma’ Alla. Dan huwa l-aspett fundamentali u pożittiv għala nilqgħu n-nies hawnhekk.”

  Il-kunvent ma kien jispiċċa qatt. Dħalt fil-kmamar li fihom jilqgħu lin-nies u sibt li kienu ħelwin ferm u ndaff tazza, fi stil tipikament Malti u jagħtu għal fuq il-ġonna. Sinċerament ħassejtni nixxennaq biex ngħaddi jumejn f’dan il-post mżewwaq b’tant kultura, b’kuluri naturali u bil-ħlewwa ta’ dawn il-patrijiet tant ospitevoli. Iżda l-patrijiet infushom għandhom ukoll diversi lati oħra, ukoll ferm profondi. Waqt id-diskursata tagħna sirt naf li Fr Peter qatta’ l-biċċa l-kbira minn ħajtu fil-missjoni.

  “Meta gejt iffurmat patri, 33 sena ilu, mill-ewwel għażilt li mmur il-missjoni. Għamilt 19 il-sena l-Alġerija. Kont naħdem ma’ numru kbir ta’ individwi minn pajjiżi differenti li kienu jmorru jaħdmu hemmhekk għal kumpanniji kbar. Kienu joqogħdu fi djar pri-fabbrikati li jiffurmaw speċi ta’ villaġġi. Kelli madwar 36 minn dawn u biex inwettaq ix-xogħol pastorali tiegħi ivvjaġġajt mas-6000 kilometru fix-xahar. Qsamt anki d-deżert meta mort naħdem fost il-ħaddiema li dak iż-żmien kienu qed jibnu l-pipeline tal-gas li minnha għaddew il-gas għall-Ewropa. Min-naħa l-oħra, fl-Brażil hemm numru ta’ provinċji Agostinjani li fil-preżent qed jippruvaw jingħaqdu flimkien fi provinċja waħda Brażiljana. Hemmhekk qattajt 12-il sena oħra ta’ missjoni.”

  B’differenza minn kif forsi ħafna minna jimmaġinaw li l-patrijiet jgħixu ħajja trankwilla, intbaħt li ħajjet Fr Peter kienet attiva u mpenjuża ferm. Iżda hu qalli li ried joqgħod attent ħafna għal kemm jinvolvi ruħu.

  “Waħda mill-akbar tentazzjonijiet tagħna hija proprju l-attiviżmu: li inti minħabba l-attivitajiet li tidħol għalihom tħalli t-talb, tabbanduna l-komunità u ma tirriservax ħin għall-laqgħat tal-kunvent. Huwa għalhekk importanti ħafna li tillimita ruħek għax jekk titbiegħed minn kollox, faċilment titlef il-vokazzjoni tiegħek li hija l-għan prinċipali li jagħmlek patri.”

  Bejnietna ingħadu ħafna aktar affarijiet u ċertament kien hemm anki iżjed x’jingħad imma sfortunatament il-ħin beda jagħfas. Biex nagħlaq, staqsejtu x’sodisfazzjon tagħtih il-vokazzjoni fil-ħajja tiegħu?

  “Il-ħajja vokazzjonali hija ta’ sodisfazzjon kontinwu. Iżda fil-ħajja reliġjuża jkollok ukoll il-kriżijiet tiegħek bħal kulħadd. Ma nista’ ninsa qatt per eżempju l-kriżi kbira li għaddejt minnha meta kont qed inwettaq il-missjoni tiegħi fl-Alġerija waqt li l-pajjiż kien għaddej minn diffikultajiet kbar.

  Kemm ilni f’dan il-kunvent, għal dawn l-aħħar sena u nofs, qed inqatta’ mumenti prezzjużi fejn fostom nista’ nistrieħ ftit u ngawdi daqsxejn lil ommi. Iżda indubbjament il-vokazzjoni tiegħi għad twassalni għal ħafna esperjenzi oħra ġodda. Nistennew u naraw.”

  (Nota: Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tal-14 ta’ Novembru 2011)

  Share on Facebook

  2010.11.14 / 1 response / Category: Torca - Perspettivi

• SERENDIPITY

  Dil-ġimgħa tgħallimt kelma ġdida bl-Ingliż – serendipity. Kelma pjuttost twila u b’sinifikat daqstant ieħor profond. Infatti talludi għall-kapaċità li tiskopri affarijiet ta’ valur b’mod aċċidentali, meta lanqas biss tkun qed tfittixhom. Iżda t-tifsira ta’ dil-kelma tkompli tinsinwa illi skoperti bħal dawn iseħħu meta l-bniedem in kwistjoni jkollu t-tendenza naturali li jgħarrex jew ifittex proprju għal dawk l-aspetti jew oġġetti. Ftakart f’dil-kelma mill-ġdid hekk kif ġbart in-noti tal-intervista ta’ dil-ġimgħa u ntbaħt kemm il-darba dal-kunċett ħareġ fid-diskussjoni tagħna…

  L-ewwel allużjoni bdiet hekk kif kont nieżla t-taraġ tal-Ipoġew li jinsab f’Raħal Ġdid. Kont ilni snin twal nixxennaq biex nara dal-post tant magħruf iżda jkolli nistqarr li meta sirt naf li ridt nibbukkja minn xi tliet xhur qabel, bħal qtajt ftit qalbi. Iżda ġara li bħalissa qed isir il-Festival Mediterranea 2010 li fost l-attivitajiet tant interessanti tiegħu kien hemm żjara fl-Ipoġew bi gwida li ma kien ħadd ħlief l-arkeoloġista tant imsemmi Dr David H Trump! Ma stajtx nitlifha okkażjoni bħal din – għall-ebda raġuni.

  “Żjara fl-Ipoġew hija mod tassew oriġinali kif niċċelebraw dawn il-Jiem tal-Mejtin,” beda d-diskors Dr Trump. Kos tassew! Lanqas kont intbaħt għall-ewwel bil-konnessjoni. Hekk jew hekk moħħi kien mitluf jixrob dak kollu li kont qed nara madwari. Xi ġmiel ta’ post! Xi storja sabiħa għandu pajjiżi! Imma min setgħu kienu dawk in-nies li ħaffru u żejjnu dawn l-inħawi? U għaliex għażlu dil-forma ta’ arkitettura u arti biex jidfnu fihom lill-għeżież tagħhom?

  F’mument minnhom Dr Trump għaddiena minn quddiem fetħa li kienet tagħti fuq waħda mill-ifjen partijiet tal-Ipoġew. “Ittawwlu ġewwa u immaġinaw x’seta’ ġie f’moħħ dawk li aċċidentalment kienu qed iħaffru f’dawn l-inħawi u sabu ruħhom f’dan il-post,” issuġġerilna l-arkeoloġist. Hekk għamilna u hekk kif miss lili ma stajtx ma nimpressjonax ruħi. Ħassejt emozzjoni stramba, bħal ċertu żvolġiment ta’ għerf antik u b’ċarezza fhimt x’setgħu ħassew dawk l-ewwel Maltin li skoprew dal-lok filwaqt li b’xi mod qabbilt l-istess esperjenza ma’ dik ta’ Howard Carter hu u jixgħel is-sulfarina u mid-dlam tfeġġ quddiemu l-ewwel immaġni tal-qabar tal-farawni Eġizzjan, Tutankhemun.

  Dan hu l-ġmiel u s-seħer tal-arkeoloġija. Fuq kollox meta tagħraf li bini meraviljuż bħal dan jinsab f’pajjiżek, trid jew ma tridx tħossok kburi li int Malti. Fl-istess waqt tant apprezzajt nisma’ t-tifħir u nara l-imħabba li Dr Trump għandu lejn l-arkeoloġija ta’ pajjiżna li ma flaħtx ma nisraqlux erba’ kelmiet sabiex inkun nista’ nwassalhom lilkhom.

  Dr David H Trump huwa popolari sewwa f’pajjiżna, probabbilment l-aktar minħabba x-xogħol siewi li huwa għamel fis-sit arkeoloġiku ta’ Skorba. Kiteb ukoll numru ta’ kotba dwar l-arkeoloġija ta’ pajjiżna fostom Malta: Prehistory and Temples u Cart-Ruts and Their Impact on the Maltese Landscape. Kont kurjuża biex insir naf x’kien li ħajjru għall-arkeoloġija?

  “Kelli sbatax il-sena u kienu jinteressawni diversi suġġetti, fostom l-arkeoloġija. Imma mbagħad seħħew żewġ affarijiet li kaġun tagħhom sibt ruħi nistudja biex insir arkeoloġist.

  L-ewwel esperjenza kienet  f’Essex, l-Ingilterra fejn kont noqgħod jien. Hemmhekk kien hemm soċjetà ta’ xi dilettanti li kienu qed jiskavaw il-fdalijiet ta’ sit Ruman. Jien u missieri ngħaqadna magħhom biex ngħinu fit-tħaffir u mill-ewwel ħassejt dik iċ-ċertu ġibda għal dax-xogħol.

  Imma aktarx, l-aktar fattur importanti kien meta William A Foyle li kien kollezzjonista tal-kotba, ġentilment offrieli li noqgħod nara l-kollezzjoni privata tiegħu. Kienet opportunità inkredibbli fejn kelli ċ-ċans naqra kotba ta’ valur kbir. L-aktar xkaffa li laqtitni kienet dik ta’ sensiela ta’ kotba ta’ Sir Arthur Evans li kienu jitrattaw il-palazz ta’ Minos fi Knossos, il-Greċja. Bdejt naqra ktieb ktieb u meta wasalt fl-aħħar wieħed, kont diġà sirt arkeoloġista.”

  Allura kif eventwalment sab ruħu jaħdem f’Malta?

  “Meta kont student, fl-Università kienu jħajjruna ħafna biex nipparteċipaw kemm nistgħu f’diversi skavi, possibilment madwar id-dinja. Għall-ewwel mort l-Irlanda u Denmark imma minħabba l-kotba ta’ Evans kont nixtieq ħafna nara x’kellha x’toffri l-arkeoloġija tal-Mediterran. Għaldaqstant meta sirt naf li ħabib tiegħi kien qed jorganizza xi skavi f’Malta ħtaft iċ-ċans li ningħaqad miegħu. Prinċiparjament t-tħaffir li għamilna kien fil-Ġgantija. Kumbinazzjoni ftit tal-ġranet ilu ġiet f’idi l-ittra li kont bgħatt lil ommi mir-Rabat, Għawdex fl-Għid tal-1954 fejn irrakkuntajtilha kif kont issaħħart wara l-ġmiel ta’ Malta u Għawdex. Imħabba li baqgħet f’qalbi sa llum tant li ma nixba qatt inżur dawn il-gżejjer.”

  Bejn l-1958 u l-1963 Dr Trump reġa’ sab ruħu f’pajjiżna, did-darba fir-rwol ta’ Kuratur tal-Arkeoloġija fil-Mużew Nazzjonali ta’ Malta.

  “Il-Kaptan Charles George Zammit  kien għadu kif laħaq Direttur tad-Dipartiment tal-Mużewijiet Nazzjonali u allura kien marbut b’ħafna xogħol amministrattiv. Konsegwentement ma setax jieħu ħsieb il-materjal arkeoloġiku Malti u għalhekk kellu jfittex arkeologu għal dak ix-xogħol. Dak iż-żmien ma kienx hawn Maltin li kellhom il-kwalifiki neċessarji biex japplikaw u b’hekk dħalt jien fix-xena.

  Kelli ħafna dmirijiet bħala Kuratur fostom waħda minnhom li kienet tgħid li f’dawk il-ħames snin, kelli nħarreġ professjonist Malti biex jieħu l-pożizzjoni tiegħi meta jagħlaq il-kuntratt u dan kien Francis Mallia.

  Sadanittant għamilt ħafna xogħol fir-rigward tal-esebizzjonijiet u fl-imħażen tal-Mużew. Kont responsabbli wkoll mill-fdalijiet arkeoloġiċi li kienu qed jinstabu waqt xi xogħolijiet ta’ tħaffir għall-bini tad-djar jew toroq. Infatti mort diversi drabi fuq dawn il-postijiet sabiex nieħu d-dettalji tagħhom u tal-fdalijiet li nsib u kont anki niġbed xi ritratti sabiex dawn ikunu jistgħu jinżammu fir-reġistri tal-Mużew.”

  Kien anki f’dan iż-żmien li Dr Trump għamel is-sejba tat-tempji ta’ Skorba li llum jiffurmaw parti mill-lista tal-UNESCO World Heritage Sites.

  “Bħala Kuratur, għalkemm ma kienx jifforma parti minn xogħoli, ġietni l-idea li nwettqu xi skavi. Konna diġà għamilna xi skavi fit-Torri Ta’ Ġawhar f’Ħal-Safi imma f’Malta kien ilu ma jinstab xi tempju mis-sena 1927; meta Sir Temi Zammit kien ħadem fuq Ta’ Ħaġrat.

  Issa li t-teknika tal-arkeoloġija kienet tjiebet ħafna u kien anki qed jiġi żviluppat il-metodu tar-radiocarbon dating dehrilna li kellna mmiddu jdejna għal xi biċċa xogħol.

  Għal żmien twil kien magħruf illi fl-inħawi ta’ Skorba kien hemm ġebla kbira wieqfa. Fl-1938 il-Kaptan Charles George Zammit, li dak iż-żmien kien Kuratur, mar iżur is-sit u nnota diversi bċejjeċ tal-fuħħar fil-wiċċ tal-art. Ma riedx wisq aktar evidenza biex jobsor li hemmhekk seta’ kien hemm xi ħaġa ta’ valur. Għaldaqstant huwa ħaffer gandott viċin il-ġebla l-kbira u mmedjatament sab ġebla kwadra b’wiċċ minnhom iddekorat b’diversi ħofor żgħar. Naturalment dak kien sinjal ċarissimu li hemmhekk kien hemm tempju! Iżda sfortunatament ftit taż-żmien wara nqalgħet il-gwerra u ma sar xejn aktar fuq dan is-sit.

  Dan kien sit li kien qed jitlob bil-ħniena biex jiġi skavat u b’hekk l-għażla tiegħi waqgħet fuqu. Almenu xtaqt nikkonferma jekk dan kienx tempju jew le. Ħsibna li r-risposta kienet ser tasal f’madwar tlett ġimgħat xogħol u mbagħad wara konna ser immorru kollha ferħana lura d-dar. Imma ġara li sena wara sena, bqajna niskavaw għax baqgħu jfeġġu iżjed fdalijiet sakemm finalment b’sorpriża kbira kkonfermajna li mhux talli kellna tempju wieħed  imma kellna tnejn!

  Iżda l-aħbarijiet tajbin ma waqfux, b’waħda mill-aqwa tkun meta morna nħaffru gandott fuq in-naħa ta’ wara tas-sit u hemm jitfaċċaw għaxar metri ta’ ħamrija mhux disturbata u mogħnija bi fdalijiet preistoriċi ta’ żminijiet differenti fejn finalment irnexxielna nsibu l-iktar fdalijiet antiki lokali li jmorru lura għas-sena 5000Q.K.

  Sejba oħra importanti saret meta morna nħaffru f’għalqa oħra fl-inħawi u hemm skoprejna żewġ lwogi li mill-ammont ta’ statwetti li sibna fihom, jindikaw li kienu post ta’ adorazzjoni lil xi allat. Issa din kienet evidenza ta’ valur kbir għax permezz tagħha stajna nifhmu li quddiemna kellna l-prototipi tat-tempji megalitiċi li nbnew aktar tard. Dan kien ifisser li l-ideat għall-kostruzzjoni ta’ dawn it-tempji kienu ġew min-nies tal-lokal u ma kienux ikkuppjati minn postijiet oħra. U allura dak il-post kien qed jurina l-bidu ta’ din l-istorja.

  Investejt ħidma kbira fi Skorba imma dan ma jagħmilx minni xi arkeoloġist brillanti! M’għandi l-ebda problema biex nammetti li fir-realtà kont arkeoloġist kompetenti li l-fortuna daħkitli ħafna. Nemmen li kont sempliċiment fil-post ġust u fil-mument opportun.”

  B’kumbinazzjoni nsir naf ukoll li fi Skorba Dr Trump ma għamilx biss din l-iskoperta’ għax hemmhekk huwa sab ukoll lil dik li finalment saret martu! Però did-darba l-arkeoloġist iddeċieda li jħalli lil martu Bridget li hija arkeoloġista wkoll biex tgħidli l-istorja…

  “Iltqajna l-ewwel darba fil-gżejjer ta’ Lipari fi Sqallija meta jiena kont għadni studenta. Flimkien ma’ sħabi konna morna hemm biex nistudjaw l-iskavi tal-post u hemm kien hemm ukoll David flimkien ma’ Francis Mallia. Imma dak iż-żmien, s’hemm waqfet l-istorja.

  Imbagħad meta gradwajt xtaqt nipparteċipa f’xi skavi u għalhekk bgħatt diversi ittri lil ħafna arkeologi sabiex nara fejn stajt immur. David irrispondini mal-ewwel u għalhekk ġejt hawn. Minn hemmhekk l-affarijiet għaġġlu ħafna.”

  Issa Dr Trump ma felaħx jirreżisti milli jkomplili r-rakkont hu…

  “Ġiet taħdem miegħi bħala voluntiera fuq is-sit ta’ Skorba. Bdejna l-ewwel kampanja bħala Dr Trump u Ms Wilson u ħmistax il-xahar warażżewwiġna. L-aħħar kampanja spiċċajniha bħala Dr Trump u Mrs Trump u b’Roger żgħir rieqed fil-benniena taħt id-dell ta’ wieħed mill-megaliti.”

  It-tnejn qablu li ż-żwieġ bejn żewġ arkeologi huwa ideali.

  “Peress li dax-xogħol jitlob ħafna sagrifiċċji u jeħodlok ħafna mill-interess tiegħek u minn ħinek, ikun diffiċli mmens għall-arkeoloġist biex jaħdem sewwa jekk is-sieħba tiegħu ma tkunx tista’ taqsam dan miegħu.

  Fil-każ tiegħi marti kienet tiġi taħdem miegħi fuq is-siti u kull fil-għaxija konna noqogħdu nitkellmu fuq is-sitwazzjonijiet u l-problemi li nkunu ltqajna magħhom matul il-ġurnata. Bridget kienet taqra wkoll ir-rapporti tiegħi u tagħtini s-suġġerimenti tagħha. Niggarantilek li mara arkeologa hija ideali meta tkun taħdem f’dal-qasam.”

  Bridget ikkonfermat…

  “Veru! Hi sitwazzjoni li tagħtik ħafna sodisfazzjon. Qatt ma stajt nimmaġina lili nnifsi nwettaq xi skavi waħdi u għalkemm ħdimt bosta drabi ma’ xi arkeologi oħrajn. Però jiena u David niffurmaw tim tajjeb wisq!”

  U t-tfal tagħhom? Hemm xi ħadd li qabad dil-linja?

  “Ħadd minnhom u naħseb li jiena għandi parti mir-responsabbiltà għala ġara dan,” qalli Dr Trump bi tbissima mqarrba. “Peress li jiena xogħoli kien jinkludi li nieħu n-nies għal diversi mawriet mas-siti arkeoloġiċi, meta żżewwiġna u kellna t-tfal, spiss kellna neħduhom magħna għax ma kellnix għażla oħra. Niftakarhom ċari jgħiduli “Le! Tgħidilnix li ser immorru nżuru xi mużew ieħor!”

  Films bħal Indiana Jones tawna impressjoni partikolari dwar x’inhu arkeologu. Imma kemm minn dan huwa verità?

  “Għall-kuntrarju ta’ kif jaħsbu ħafna, aħna ma nkunux qed infittxu t-teżori imma l-informazzjoni. Għalkemm ngħiduha kif inhi, jekk insibu xi teżor, mhux ser narmuh tafx?

  Mela ħa ngħidlek x’ġara darba… Konna qed inħaffru fit-torri Ta’ Ġawhra f’Ħal Safi meta f’ħin minnhom insib misluta tad-deheb fl-irmied li kont qed infittex fih. Dik kienet l-unika darba li sibt id-deheb f’idi u nassigurak li ma warrabtux. Ftit qabel fuq it-tarġa tal-bieb sibna żewġ bramel żgħar tal-bronż maqluba fuq naħa waħda u mgħattna għax waqa’ fuqhom is-saqaf.

  Minn dawn is-sejbiet stajt nipprova nibni storja ta’ x’seta’ seħħ dakinhar: mela, ingħata l-allarm li l-bini kien qed jaqbad. Il-mara li kien hemm fid-dar ħatfet malajr il-kaxxa tal-ġojjelli u ġriet biha l-barra. Imma fil-bieb waqgħet fil-bramel, il-kaxxa nfetħet beraħ u l-ġojjelli waqgħu fl-art. Il-mara ppruvat tiġborhom kollha imma fin-nugrufun u l-ħruq, f’ċertu punt beżgħet għal ħajjitha u telqet il-misluta hemm. Ftit mumenti wara waqa’ s-saqaf u għaffeġ il-bramel taħtu.”

  Akkost li għalaq id-79 sena, il-passjoni ta’ David lejn l-arkeoloġija għadha ħajja mmens. Huwa saħaq li sakemm jibqa’ b’saħħtu ma kienx beħsiebu jieqaf jaħdem f’dal-qasam.

  “Tant hemm affarijiet x’tiskopri li das-suġġett ma jispiċċa qatt. Infatti kif issolvi mistoqsija, jinqalgħu tlieta oħra u jkollok terġa’ tirrifletti mill-ġdid fuq il-konklużjonijiet li kellek qabel. Imma dak hu l-ġmiel tas-suġġett għax jekk ikollok risposta għal kollox u jispiċċa dak is-sens ta’ misteru, indubbjament l-interess jintilef.”

  Staqsejtu fl-opinjoni tiegħu x’potenzjal jaħseb li għandu pajjiżna fil-qasam arkeoloġiku u kemm jidhirlu li qed ingawdu minnu?

  Hawn Malta intom għandkom l-eqdem tempji fid-dinja magħmula minn ġebel wieqaf waħdu. Għandkhom siti li ġġib għajnejk wara widnejk għall-uniċità u l-ġmiel tagħhom. Fil-fatt fl-opinjoni tiegħi Malta għandha tkun kontinwament mifqugħa bl-ammont kbir ta’ turisti li jżuruha, jekk xejn minħabba dawn is-siti. Iżda mhux il-każ! Għala?”

  Hawnhekk David urieni xi supplimenti minn gazzetti barranin li kienu qed jirriklamaw lil Malta bħala post ta’ btala. F’daqqa t-ton tiegħu nbidel u saħansitra beda jitmasħan.

  “Temmini jekk ngħidlek li f’dawn il-paġni kollha mimlija b’materjal ta’ riklamar għal Malta, ma ssibx tagħrif dwar is-siti arkeoloġiċi tagħkom, jew jekk issib, jingħad kollox f’sentenza waħda biss? Dawn huma teżori nazzjonali! Għala ma tiftaħrux bihom?

  Minn stħarriġ li sar fl-2009 fl-Ingilterra nstab illi r-raġuni prinċipali li tiġbed għadd ta’ turisti lejn il-pajjiż kienu l-mużewijiet, il-galleriji tal-arti u s-siti storiċi. Infatti f’dik is-sena 6.4 miljun turist żaru monumenti u bini reliġjużi fl-Ingilterra, 5.8 miljun żaru l-kastelli u 5 miljuni oħra żaru djar storiċi.  Kemm minn dawn setgħu ġew f’pajjiżkhom ukoll?

  Inħoss li dawk li huma responsabbli mir-riklamar relatat mat-turiżmu f’dan il-pajjiż jonqsu ħafna meta jħallu barra informazzjoni bħal din. Dawn huma kollha opportunitajiet mitlufin li jafu jqallgħu flejjes kbar lil pajjiżkhom. Huma wkoll okkażjonijiet misruqa lil dawk li jinteressaw ruħhom f’dal-qasam imma ma jafux x’hawn f’dawn il-gżejjer għax kieku jiġu sparati hawn.

  Il-wirt arkeoloġiku tagħkom huwa xi ħaġa li messkhom issemgħuh mal-erbat irjieħ tad-dinja. Għaliex mhux qed isir dan? L-arkeologi għamlu l-parti tagħhom: skavaw is-siti, ippreżentaw is-sejbiet tagħhom fil-mużewijiet u ppreparaw rapporti dettaljati fuq ix-xogħol li sar. Issa jmiss lill-Awtorità tat-Turiżmu biex tagħmel il-parti tagħha ħalli dan it-teżor nazzjonali Malti jsir magħruf ma’ kulħadd.

  Hemm ħafna x’jista’ jsir biex jinġibdu t-turisti lejn Malta. Il-fdalijiet tagħkom tant huma uniċi li tassew m’għandux ikun hemm l-iċken diffikultà biex tiġbdu l-barranin lejhom.

  Però barra minn hekk, hemm xi ħaġa oħra li nixtieq nara sseħħ f’dan il-pajjiż – li tressqu lil Maltin stess lejn dawn is-siti. Nemmen li għallinqas kull Malti għandu jżur almenu s-siti arkeoloġiċi maġġuri kollha u l-Mużewijiet Arkeoloġiċi ta’ Malta u Għawdex imqar darba f’ħajtu.

  Dan hu l-patrimonju tagħkom u intom tridu tkunu kburin bih prinċiparjament. Għax huwa dan li jagħmilkhom Maltin u huwa dan li jagħmilkhom tant kburin b’pajjiżkhom!”

  L-attivitajiet ta’ Festival Mediterranea 2010 ser ikomplu sas-Sibt 27 ta’ Novembru 2010. Għal aktar informazzjoni tistgħu ċċemplu fuq 21550985 jew 99883007.

  (Nota: Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tas-7 ta’ Novembru 2010)

  Share on Facebook

  2010.11.07 / no responses / Category: Torca - Perspettivi

• MEMORJI TAL-MANDRAĠĠ

  Il-Malti kellu raġun biex ibiegħ meta ħoloq il-qawl ‘Tini l-fama u itfagħni l-baħar’. Fil-fatt kultant nintebħu li akkost li nkunu tħabatna biex ma niġux influwenzati mill-opinjoni ta’ ħaddieħor, b’xi mod jew ieħor xorta waħda nkunu nġarrejna ma’ kurrent li forsi seta’ kien żbaljat.

  Ngħidu aħna, kont ilni nisma’ ħafna bl-inħawi tal-Mandraġġ fil-Belt. Diversi għidut tawni x’nifhem li l-popolazzjoni tal-Mandraġġ kienet tgħix fil-faqar u fit-tbatija. Oħrajn saħqu miegħi li ħafna min-nies t’hemm kienu ‘ta’ qattagħni’ u miskin kien ikun dak li  jispiċċa f’nofshom! Nistqarr li qatt ma kont sibt l-opportunità li nitkixxef aħjar dwar dan il-post. Għalhekk meta Ralph Micallef tarraffli li kien jiftakar sewwa l-inħawi u anki lil ħafna mill-abitanti tiegħu, ma stajtx ma naħtafx l-opportunità biex inqarreb il-boċċa aktar viċin il-likk.

  “Għalkemm jiena Belti, ma twelidx jew trabbejt fil-limiti tal-Mandraġġ tal-Belt. Madanakollu għandi esperjenza ċara ta’ dan il-lokal wisq magħruf.”

  Bdejna mexjin lejn il-lokazzjoni fejn dari kien jinsab il-Mandraġġ u mill-ewwel irrealizzajt li ma kellix idea dwar fejn kienu dawn l-inħawi.

  “Niftakar li l-Mandraġġ kien fl-ispazju ta’ bejn Triq San Patrizju, Triq San Marku, Triq Marsamxett u Triq Santa Lucija.

  Kien jinsab ġo speċi ta’ ħofra u meta kont tinżel isfel sad-djar kont issib li dawn kienu mibnija f’livell mal-baħar. Biex tinżel għall-Mandraġġ kien hemm numru ta’ bokkaturi jew daħliet. Id-dħul prinċipali kien min-naħa tas-sur ta’ Marsamxett, filwaqt li ż-żewġ entraturi sekondarji kienu jinfdu minn Triq Santa Luċija u minn Triq San Marku.

  Ġeneralment jiena kont ninżel min-naħa ta’ Triq ta’ San Marku li l-fetħa tagħha kienet tagħti proprju faċċata tal-istabbilment ta’ Delia tal-għamara, li għadu hemm sal-ġurnata ta’ llum.”

  Wasalna fil-post li kien qed isemmi iżda minflok dil-fetħa illum hemm numru ta’ djar. Madanakollu permezz tal-entużjażmu ta’ Ralph, għal dawk il-ftit mumenti li kont qegħdha fil-kumpannija tiegħu, l-bini l-modern bħal beda jisfuma fix-xejn u permezz ta’ naqra immaġinazzjoni, quddiemi stajt nara ċar dak li kien qed jispjegali.

  “Insa għal ftit dak li qed tara quddiemek u pprova immaġina ħnejja kbira li fuqha kien hemm niċċa tal-Madonna taċ-Ċintura. Id-daħla kienet tagħti għal taraġ dejjaq u twil ħafna… niftakarni nieżel, nieżel sakemm nasal isfel nett. Kont inħossni qisni nieżel taħt l-art biex immur f’xi dinja oħra. Iżda hemm isfel nies bħali u bħalek kienu jgħixu. Id-differenza kienet li dawn kienu jgħixu fit-tbatija minħabba ħafna nuqqasijiet ta’ bżonnijiet bażiċi.”

  L-ewwel drabi li Ralph niżel fil-Mandraġġ kienu meta hu kien għadu tifel ċkejken.

  “Illum l-inħawi tal-Mandraġġ jagħmlu mal-Parroċċa ta’ Santu Wistin. Imma dari dawn kienu jiffurmaw parti mil-limiti tal-Parroċċa ta’ San Duminku. Kelli xi tmien snin u jiena kont inservi f’din il-parroċċa bħala abbati.

  Dak iż-żmien l-aktar mumenti mpressjonanti konnessi mal-Mandraġġ kienu meta konna ninżlu bil-Vjatku. Probabbilment minħabba li kien hemm l-użanza li l-Vjatku jkollu miegħu akkompanjament ta’ patri minn San Duminku flimkien mal-fratelli u l-abbatini. Ta’ tfal li konna, hekk kif konna nisimgħu n-nota tal-qanpiena tavża li ħiereġ il-Vjatku, erħielna nlebbtu lejn il-Knisja f’kompetizzjoni min minna ser jilħaq l-ewwel biex jieħu fanal u jmur magħhom. Konna nixegħlu l-fanal bix-xemgħa u nżommuh f’idejna tul it-triq kollha u allura meta l-Vjatku jkun sejjer sal-Mandraġġ kienet tkun triq twila u allura aktar eċċitanti!

  Konna ninżlu mill-eqreb bokka. Id-dellijiet tax-xemgħat aħna u neżlin dak it-taraġ twil kienu jqanqluk. U mbagħad kont issib ruħek hemm isfel, ġo post fejn it-toroq kienu dojoq immens tant li mhux l-ewwel darba li t-tebut bil-mejjet ma setax joħroġ mill-bieb prinċipali għax kien jaħbat mal-faċċata tad-dar l-oħra! Minflok, id-djar kien ikollhom twieqi wesgħin mhux ħażin u allura kienu jorbtu t-tebut bil-ħabel u jniżżluh il-barra minnhom, qisu nieżel għal ġol-qabar, b’tali mod li jinżel dritt għal ġot-triq ħalli jkunu jistgħu jibqgħu sejrin dritt bih wara li l-patri jkun talab fuqu u bierku bl-ilma mbierek. Imbagħad kienu jiġu r-reffiegħa li kienu jerfgħu t-tebut fuq spallejhom u jeħduh il-fuq għat-triq fejn kienu jsibu jistenniehom il-karru tal-mejtin; iddekorat bl-iswed għall-adulti u bl-abjad għat-tfal.”

  Naturalment f’dawn l-inħawi ħadd ma kellu għalfejn imur, ħlief min joqgħod hemm jew min ried jagħti xi servizz. Iżda hekk kif sar adult u daħal fid-dinja tax-xogħol, għal darb’oħra Ralph sab ruħu nieżel dawk it-turġien ‘l isfel fil-Mandraġġ…

  “Kont naħdem bħala pustier u għamilt numru ta’ snin wara l-gwerra nieħu l-ittri lill-abitanti tal-Mandraġġ.

  Ta’ min isemmi li hemm kien hemm partikolarità – ma kienx hemm toroq bl-ismijiet magħhom. Id-djar kellhom numri biss u għalhekk kien ikun ferm diffiċli biex issib lil xi ħadd mingħajr l-għajnuna tal-familji l-oħra. Però minn din, qatt ma kont nieqes hemmhekk.

  In-nies kienu ħelwin ferm miegħi u meta nasal jien, qisu nieżel xi ħaġa kbira. Kienu jieħdu pjaċir ħafna bl-ittri anki jekk qatt ma ħadtilhom xi ċekk bl-għajnuna soċjali. Infatti meta kont nasal erħilhom joħorġu jilqgħuni. “Ġie l-postman! Ġie l-postman!” kienu jgħajjtu t-tfal filwaqt li jistaqsuni għal min hi l-ittra ħalli jeħduni fuq il-post. Flimkien maċ-ċorma li tinġabar miegħi kont nibda nsejjaħ lil dak li għalih tkun indirizzata l-ittra, ngħidu aħna “Bonavia! Bonavia!” U f’daqqa tilmaħ xi mara jew xi tifel ħerġin minn xi dar u jiġu jeħdulek l-ittra minn idejk.

  Ix-xogħol beda jiżdied aktar il-quddiem meta bdiet l-emigrazzjoni għall-Awstralja u l-Mandraġġari kienu jirċievu aktar ittri peress li wħud minn uliedhom bdew jemigraw.”

  Id-deskrizzjoni tan-nies tal-Mandraġġ kienet ferm differenti mill-impressjoni li kien tani ħaddieħor; li wara kollox aktarx qatt ma kien iltaqa’ magħhom!

  “Sfortunatament l-istigma tagħmel ħafna ħsara. Ċertament in-nies kienu jgħixu f’faqar kbir fejn il-mezzi tas-sanità ma kienux jeżistu.

  Id-djar aktar stajt issejjħilhom kmamar u fihom kienu jgħixu familji sħaħ fi skumdita kbira. Servizz ta’ ilma fid-djar ma kellhomx u minflok kienu jużaw l-ilma ta’ funtani pubbliċi. Kienu jaqdu l-bżonnijiet tagħhom fid-djar u wara jmorru jarmu kollox fit-triq f’lok apposta.

  Kaġun t’hekk, il-Mandraġġari kienu magħrufa bħala nies li baqgħu lura u xi wħud kienu jistmerruhom. Kellhom ukoll il-fama li kienu nies tal-ġlied imma jiena qatt ma kelli nkwiet magħhom. Xi ġlieda ‘l hemm u ‘l hawn bejniethom kont tismagħha. Imma dak ma kienx hemm bżonn li tkun il-Mandraġġ għax xi tilwima kullimkien stajt taraha.

  Personalment jiena ngħidlek li kienu nies ġentili u tar-rispett. Kont nammirahom li dejjem kienu bit-tbissima avolja kienu jgħixu f’dawk il-kundizzjonijiet.

  Niftakar li kienu wkoll nies devoti ħafna u infatti mal-faċċati tad-djar kont tara bosta niċeċ l-aktar tal-Madonna taċ-Ċintura u tal-Madonna tal-Karmnu. Ħafna mill-Mandraġġara kienu jattendu għall-quddies fil-Knisja ta’ Santu Wistin jew f’dik tal-Karmnu peress li kien hemm żewġ telgħat li jwasslu direttament għalihom.”

  Kelli kurżità x’xogħol kienu jagħmlu l-Mandraġġara?

  “Il-biċċa l-kbira minnhom kienu barklori peress li mill-inħawi viċin kienu jivvjaġġaw ħafna laneċ minn Marsamxett għal tas-Sliema. Kien hemm oħrajn li kienu mużiċisti u oħrajn dulċiera mill-iprem. Naturalment kont issib ukoll ħafna li ma setgħux isibu xogħol.”

  It-tmiem tal-Mandraġġ seħħ hekk kif il-Partit Laburista rebaħ għall-ewwel darba l-elezzjoni ġenerali.

  “Il-mexxej tal-Partit Laburista, it-Tabib Pawlu Boffa, ħatar lill-Perit Duminku Mintoff bħala l-Ministru tax-Xogħolijiet Pubbliċi u r-Rikostruzzjoni. Mintoff mal-ewwel tefa’ għajnejh fuq it-tbatija li kienu qed jgħixu fiha l-Mandraġġara u ħalef li joħroġhom minn hemm ħalli eventwalment ikun jista’ jipprovdielhom djar moderni bil-faċilitajiet kollha neċessarji.

  Il-Mandraġġara ngħataw data speċifika sakemm kellhom joħorġu mill-inħawi peress li kien ġie deċiż li kellu jinħatt kollox. Uħud mill-abitanti ħadu pjaċir illi finalment kienu ser jaraw id-dawl ta’ futur aħjar. Iżda oħrajn, li kienu draw u rabtu qalbhom mal-post, sabuha diffiċli ferm biex iħallu kollox warajhom u kien hemm sitwazzjonijiet fejn kellha tindaħal il-pulizija biex inħarġu minn hemmhekk.

  Intant in-nies tal-Mandraġġ ġew trasferiti fid-Depot l-antik tal-pulizija fi Triq Merkanti. Hemmhekk xorta waħda ma kienx xi żmien faċli għax il-Mandraġġara sabu ruħhom jgħixu ġo speċi ta’ gabubi. Imma Mintoff wegħedhom li hekk kif kien ser jitlesta l-bini l-ġdid tal-appartamenti li kienu telgħin flok il-Mandraġġ, huma kien ser ikollhom id-dritt tal-ewwel għażla biex jgħixu fihom.

  Hekk kif il-Mandraġġ tbattal min-nies, inħatt kollox. Imbagħad il-ħaddiema komplew jordmu l-ħofra bil-ġebel tad-djar li kienu ġġarrfu waqt il-gwerra sakemm finalment waslu livell mat-triq. Ix-xogħol tħaffef kemm seta’ sabiex in-nies ma jibqgħux jgħixu fl-iskumdità u hekk kif il-bini tlesta, kif kien imwiegħed, ħafna mill-Mandraġġara għażlu li jmorru joqogħdu hemm.”

  Sibna ruħna fil-pjazza ta’ Mattia Preti fejn illum hemm il-bandli.

  “It-tfal u ż-żgħażagħ ta’ llum ma jiftakru xejn minn dan. Mur għidilhom x’kien hawn qabel taħt dawn il-bandli! Imma dawk kbar fl-età bħali, hekk kif issemmilhom l-inħawi tal-Mandraġġ, ħsiebhom mill-ewwel hawn jiġi għax akkost li għadda ż-żmien, hekk għadna nsibuh.”

  Qabel infridna, Ralph xtaq jurini parti ċkejkna mill-oriġinali li tħalliet bħala tifkira tal-Mandraġġ.

  “Din il-mina kienet tagħti dritt għall-Mandraġġ għalkemm ovvjament ma kinetx kif qed taraha illum. Qed tarah dak il-kwadru tal-Madonna mwaħħal hemm fuq? Hekk kienu jkunu mpoġġija x-xbiehat reliġjużi matul id-daħliet lejn il-Mandraġġ. Minn hawn kont tibqa’ nieżel ‘l isfel ‘l isfel minn taraġ li donnu ma kien jipiċċa qatt…”

  Matul il-laqgħa tiegħi ma’ Ralph ma stajtx ma ninnutax illi das-suġġett kien għall-qalbu ferm. Xtaqt inkun naf x’kienet ir-raġuni li wasslitu biex jiġi jurini fejn kienu dawn l-inħawi u għaliex dal-post kien ifisser tant għalih?

  “L-ewwel nett hawnhekk għandi l-memorji personali tiegħi u allura nħoss ċertu nostalġija. Barra minn hekk, ormaj dawn l-inħawi jiffurmaw parti mill-Istorja tagħna lkoll. Fuq kollox ridt naqsam miegħek u mal-qarrejja din l-informazzjoni sabiex ma ninsew qatt kemm għal żmien twil dawn in-nies għexu f’miżerja kbira filwaqt li fil-preżent qed igawdu minn kwalità ta’ ħajja ferm aħjar. Biex nagħlaq nixtieq infakkar ukoll illi akkost l-istigma li batew minnha l-Mandraġġara, minn hawnhekk irnexxielhom joħorġu individwi b’talenti kbar li għadhom magħrufa sal-llum.”

  (Nota: Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tal-31 t’Ottubru 2011)

  Share on Facebook

  2010.10.31 / no responses / Category: Torca - Perspettivi

• IT-TAMA FIT-TBATIJA

  “Għalija kien xokk kbir! Jista’ jkun li għax forsi kont għadni nibda dak iż-żmien…. Ġabulna tarbija tat-twelid; il-qagħda tat-tifel kienet imwiegħra tant li ftit wara miet. Ma kellnix finanzi biex nixtrulu tebut għax kull sold li tuża tkun qed tisirqu minn ħalq it-trabi li għadhom ħajjin. Poġġejnieh f’kaxxa tal-kartun u ttieħed fiha f’ċimiterju biex jindifen ġo qabar. Impressjonajt ruħi wisq dakinhar u sal-lum għadni niftakar dawk il-mumenti terribbli. Imma fir-realtà dik hi l-ħajja ta’ kuljum għal numru kbir ta’ tfal.”

  Anki jiena nħsadt b’dar-rakkont. Meta jsemmulek xogħol fil-Missjoni tibda timmaġina kull tip ta’ faqar u tbatija. Madanakollu naħseb li aħna l-popli aktar ixxurtjati, nsibuha diffiċli biex qatt nifhmu l-veru trawma li jgħaddu minnha dawn in-nies.

  Peress li llum hija Ġurnata Missjunarja għażilt li nitkellem mas-Superjura Ġenerali tal-kongregazzjoni ta’ Ulied il-Qalb ta’ Ġesù li fost il-qadi l-ieħor tagħhom, huma wkoll sorijiet fil-Missjoni. Ma’ Sister Catherine Seychell tħaddidt dwar xi jfisser li tkun soru tal-Missjoni u d-diffikultajiet u s-sodisfazzjon li jinvolvi xogħol bħal dan.

  “Minn dejjem kont miġbuda lejn dax-xogħol u għażilt li ningħaqad proprju ma’ din il-kongregazzjoni peress li l-kariżma tagħha hija l-karità fis-sempliċità u l-umiltà.

  Il-fundatriċi tagħna Maria Teresa Nuzzo kellha dil-virtù tal-karità qawwija ħafna fiha u naturalment aħna nimxu fuq il-passi tagħha. Fuq kollox nagħtu attenzjoni partikolari biex il-karità li nagħmlu ma tbaxxix lill-bniedem, sabiex xorta nżommulu dik id-dinjità tiegħu.

  Biex nagħtik eżempju, f’post minnhom ġejna sponsorjati biex ngħinu lill-anzjani tal-inħawi. Għalhekk għandna għalqa tal-qoton u għamilna ftehim mal-anzjani biex jiġu jiġbruh. Bħala ħlas għal xogħolhom huma jingħataw diversi prodotti tal-ikel u b’dal-mod, l-għajnuna tagħna ma tidhirx bħala karità.”

  Għal dawn l-aħħar disgħa snin, Sister Catherine kellha r-responsabbiltà ta’ dil-kongregazzjoni li llum għandha anki firxiet wiesgħa internazzjonali.

  “Il-kunvent tagħna fil-Mellieħa huwa l-head quarters ta’ dil-kongregazzjoni peress li din bdiet minn Malta. Fil-preżent għadna 8 komunitajiet f’pajjiżna: fil-Ħamrun, Fleur de Lys, il-Mellieha, iż-Żejtun, Ħal-Kirkop, il-Marsa u l-Libya (li wkoll tagħmel mal-komunitajiet Maltin). Imbagħad għandna wkoll 25 kommunità mal-Indja kollha, 8 il-Kenja, 3 it-Tanzania, 1 l-Amerika u 2 il-Filippini. Din tal-aħħar għadha fil-bidu tagħha.

  Biex tinħatar bħala Superjura Ġenerali jiġu rappreżentanti minn madwar id-dinja kollha u flimkien mal-Maltin, id-delegati jagħżlu soru minnhom biex tkun il-mexxejja tagħhom. Is-Superjura tagħmel 6 snin f’din il-pożizzjoni u wara daż-żmien, jekk ikunu jixtiequ, l-istess persuna tista’ tagħmel 6 snin oħra. Iżda wara 12 il-sena din is-soru ma tistax tibqa’ aktar bħala Superjura u terġa’ tingħata r-responsabbiltajiet bħas-sorijiet l-oħrajn. Ir-raġuni ta’ dal-ftehim huwa l-vot tal-ubbidjenza u b’hekk qatt ma tikber ras ħadd.”

  Xtaqt inkun naf aktar fhiex jikkonsisti x-xogħol tagħhom?

  “Barra l-karità għandna wkoll il-missjoni fejn is-servizzi prinċipali tagħna huma li nagħtu għajnuna soċjali u edukattiva. Kemm bħala soru u kif ukoll peress li bħala professjoni jiena għalliema, flimkien mas-sorijiet l-oħra kollha, il-ħin kollu għaddejjin biex naraw kif ser inwettqu u nagħtu aktar għajnuna u edukazzjoni lill-iżjed nies. Ġeneralment in-nies mgħejjuna minna huma t-tfal tat-triq u l-ommijiet mhux miżżewġa.

  Bħala soru tal-Missjoni jkollok l-opportunità li tara bosta realtajiet differenti f’kull pajjiż li ssib ruħek fih. Mill-kultura u t-twemmin, sat-temp innifsu, kollha huma partikolari skont l-inħawi fejn tkun. Imma finalment in-nies huma prinċiparjament kollha l-istess. Kollha għandhom l-istess bżonnijiet bażiċi fiżiċi, kulħadd jixtieq ikun maħbub u jgħix b’dinjità u kull bniedem għandu x-xewqat u l-ħolm tiegħu.”

  Iżda dan donnu mhux possibbli għal kulħadd.

  “Jeżistu ħafna inġustizzji li bnedmin oħra stess joħolqu.

  Għandna numru ta’ orfanatrofji li jieħdu ħsieb it-tfal tat-triq. Jissejjħu hekk għax dawn, sa mit-twelid jiġu abbandunati. Ommhom twellidhom u taħrab u tħallihom warajha – kultant barra t-triq. Iġibulna bosta tfal li jinstabu b’dak il-mod u ħafna minnhom imutu wara ftit għax il-kundizzjoni tagħhom tkun laħqet iddeterjorat wisq.

  Ġeneralment fl-orfanatrofji tagħna nżommu l-bniet peress li f’ċertu pajjiżi l-bniet jitwarrbu jew jinqatlu hekk kif jitwieldu minħabba li t-trobbija tagħhom hija kkunsidrata bħala għalja wisq. Dan għaliex meta jikbru u jaslu biex jiżżewwġu, l-ġenituri tagħhom iridu jħallsulhom id-dota u allura jispiċċaw piż finanzjarju. Għalhekk il-bniet li jsibu ruħhom għandna, sa ċertu punt tista’ ssejħilhom privileġġjati peress li jsibu l-imħabba u l-kura tagħna, jingħataw edukazzjoni tajba u meta jasal il-waqt saħansitra nfaddlulhom dota u nlaqqawhom ma’ ġuvni bil-għaqal biex jiżżewġu u jrabbu familja tagħhom. Lil tfal oħra jirnexxielna nadottawhom f’familji tajbin li jkunu jistgħu jagħtuhom għixien ta’ kwalità tajba.

  Iżda hemm ukoll problema ta’ tfal abbużati sesswalment, il-biċċa l-kbira kaġun ta’ kultura u tradizzjonijiet li jwasslu għall-konsegwenzi gravissimi. Ngħidu aħna fil-Kenja 25% tan-nies huma vittmi tal-AIDS u jeżisti t-twemmin illi jekk xi ħadd li jkun infettat bl-AIDS ikollu x’jaqsam sesswalment ma’ verġni, jfieq. Naturalment it-tfal jispiċċaw fil-mira u b’hekk dil-marda qerrieda mhux talli qed tittrażżan, talli qed tkompli tixtered b’rata allarmanti. Proprju wkoll minħabba l-istess marda jmutu ħafna ġenituri u t-tfal jispiċċaw jiġġerrew għal rieħhom fit-triq jekk ma jsibux lil xi ħadd minn tal-familja li jieħu ħsiebhom.

  Kullimkien issib problemi ta’ natura differenti. F’ċertu postijiet ikollna nieħdu bniet minn djar fejn qed issir il-prostituzzjoni. Ġieli l-omm stess iġġibhomlna biex inżommuhom ħalli ma jgħixux f’dawk il-kudizzjonijiet. Iżda hemm każijiet fejn is-sorijiet tagħna jintebħu li anki t-tfal qed jitħaddmu f’dax-xogħol u bil-kelma t-tajba jeħduhom taħt il-kura tagħhom, jekk ma jaħarbux it-tfal stess u jmorru jħabbtu l-bieb tal-kunvent biex jingħataw wens.

  Fit-Tanzania s-sorijiet tagħna jieħdu wkoll ħsieb grupp ta’ albinos. Dawn huma nies li suppost għandhom karnaġġjon skura bħall-bqija tar-razza tagħhom imma minflok jitwieldu b’ġilda bajda ħafna u b’xagħar ċar, għalkemm bil-fattizzi bħal tal-oħrajn. Għal darb’oħra l-kultura tal-lokal għamlet vittmi minn dan-nies, hekk kif l-użanza tgħid li l-albinos għandhom poteri maġiċi u għalhekk dawn jgħixu f’periklu kontinwu. Fil-fatt numru kbir minn dan-nies jispiċċaw jinqatlu u jitqattgħu biċċiet ħalli jinbiegħu bħala ornament maġiku li jitwaħħal mal-ħitan tad-dar! Proprju minħabba dil-kundizzjoni ħadd ma jkun irid iħaddem lil dan-nies u għalhekk fil-kunvent tagħna ħloqnielhom industrija ċkejkna fejn dawn jipproduċu d-drappijiet u jagħtuhom kuluri sbieħ sabiex jinbiegħu.

  Kultura u reliġjon oħra fl-Indja jsostnu illi l-bniedem jitwieled fl-istat li jkun jistħoqqlu; skont il-ħajja li jkun għex qabel u skont minn liema parti t’ ‘alla’ jkun tnissel. Għaldaqstant hemmhekk is-sinjur ma jgħinx lill-fqir għax dan jemmen li l-ieħor qiegħed f’dik il-kundizzjoni għax hekk jixraqlu u daqshekk! Meta mmur f’dawn l-inħawi u nara l-konsegwenzi ta’ dar-raġunament, inħoss ħafna għax m’hemmx dik is-sensittività biex wieħed jgħin lil min hu batut.”

  Il-Malti jgħid li l-ħmar il-magħkus idur għalih id-dubbien. Mhux talli li jeżistu dawn il-kundizzjonijiet f’dawn il-pajjiżi, terġa’ u tgħid biex jieħdu servizz bażiku bħal mhu dak tal-edukazzjoni, dal-popli jridu jħallsu.

  “Mhux darba u tnejn li fil-Kenja tara xi ġuvni qed jattendi l-klassi tal-iskola primarja. Dan għaliex fi tfulitu ħadd ma jkun felaħ iħallaslu għall-edukazzjoni tiegħu. U għalhekk, hekk kif jibda jaħdem u jaqla’ xi ħaġa tal-flus, hu stess jiġi u jħallas biex jitgħallem bit-tama li jitla’ mqar tarġa oħra mill-livell tal-għixien li jgħix fih. Ġuvintur bħal dawn iqumu kmieni fil-għodu u jmorru jaħdmu fir-raba’. Imbagħad x’ħin isir il-ħin imorru jitħarrġu l-iskola u kif ilestu jmorru jkomplu x-xogħol tar-raba’. Dawn iż-żgħażagħ jgħixu ġo għarix mingħajr dawl elettriku. Tiskanta u tinxef kif jirnexxielhom jistudjaw! Imma dawk li jkunu tassew ambizzjużi jirnexxielhom. Uħud minnhom huma nies ta’ intelliġenza kbira u hekk kif tagħtihom opportunità jaħtfuha u m’għandhomx għalfejn jiġu sfurzati biex jistudjaw, bħal kif nagħmlu ma’ ċertu żgħażagħ Maltin.

  Hemm għatx kbir biex wieħed jitgħallem ħalli jsib xogħol aħjar. Meta nitla’ sa dawn l-inħawi jiġu kwantità ta’ ġuvintur u xebbiet biex nisponsorjawlhom l-edukazzjoni tagħhom. Imma diffiċli biex tikkuntenta lil kulħadd peress li l-finanzi huma limitati.”

  L-iktar proġett riċenti ta’ dil-kongregazzjoni jinsab fil-Filippini.

  “Meta tmur il-Filippini, ħlief żgħażagħ ma tarax. Fis-subborg ta’ Quezon, li jinsab viċin il-belt ta’ Manila, l-popolazzjoni taż-żgħażagħ tavviċina s-70%. Ħafna minnhom ikunu studenti li ġew biex jieħdu l-edukazzjoni tagħhom fil-kulleġġi tal-inħawi.

  Iżda hawnhekk ma rridux nimmaġinaw il-kulleġġi tagħna tafx! L-ewwel nett trid tħallas biex tattendi. It-tieni, n-nies huma fqar ħafna u biex jibagħtu lill-uliedhom l-iskola huma jkunu ċċaħħdu b’mod tremend. It-tielet l-edukazzjoni mhux neċessarjament garanzija ta’ xogħol mistħoqq. Ma tridx wisq biex titla’ f’taxi u s-sewwieq żgħażugħ ikun gradwat mill-università.

  Issa l-isqof xtaqna nieħdu ħsieb liż-żgħażagħ fl-inħawi tal-belt ta’ Bataan fejn teżisti l-istess sitwazzjoni. Il-post fejn qegħdin is-sorijiet tagħna huwa remot ħafna u jeżisti l-faqar. Aħna bdejna naħdmu fostom u ftit ftit tibda tara ċertu kambjament li jagħtik sodisfazzjon kbir. Biex nagħtik eżempju, ftit ilu mort inżur koppja li għadha tiżżewweġ u t-tnejn huma gradwati u jaħdmu bħala għalliema. Id-dar tagħhom tikkonsisti f’żewġt ikmamar mibnija bil-bricks u  tinsab qalb bosta djar oħra li mhumiex ħlief għarix mibni biz-zkuk. Il-pagi ta’ daż-żewġ għalliema hija biss ftit ċenteżmi tal-ewro kuljum meta kkomparata ma’ tagħna. Imma bil-ftit li qalgħu dil-koppja għamlu avvanz u n-nies tal-madwar tgħidx kemm huma kburin bihom.”

  Tisma’ dal-ġrajjiet u tħossok tiċċekken meta tagħraf il-kuraġġ ta’ dawn in-nies li jistinkaw u jqattgħu bi snienhom akkost id-diffikultajiet kbar tal-ħajja. U mbagħad tasal biex tifhem għala dawn is-sorijiet iħossu tant sodisfazzjon anki bl-iktar affarijiet insinifikanti għalina.

  “F’Mpketoni, fid-distrett ta’ Lamu fil-Kenja wara 12 il-sena naħdmu fost in-nies tal-post, rajna kambjament li għamlilna ħafna l-qalb.

  Dawn l-inħawi kienu fi stat selvaġġ bħala ‘bush’ u kienu joqogħdu biss l-annimali fihom. Imma mbagħad il-gvern tal-pajjiż offra għaxar ‘acres’ lil min ried joqgħod hemm u jaħdem l-art u kien hemm numru ta’ familji li mxew f’dal-post. Kienu nies li marru b’idejhom f’idejhom u kellhom jibdew kollox mill-bidu. L-ewwel bnew għarix bil-weraq niexef tal-palm ħalli jkollhom xi tip ta’ kenn. Imbagħad ħarqu s-siġar u l-bushes kollha li kienu fuq l-art tagħhom sabiex jużaw l-art għat-tkabbir tal-ħxejjex. Iżda qabel dan isir kellhom jitkeċċew l-annimali li kienu draw jgħixu fil-post. L-annimali territorjali baqgħu jiġu lura għal ħafna żmien sakemm finalment irrealizzaw li l-inħawi ma kienux għadhom tagħhom.

  Issa l-bdiewa setgħu jiżirgħu ftit żerriegħa u jittamaw li tagħmel xita biżżejjed biex jikber xi ħaġa. Il-patrijiet kapuċċini li jgħixu qrib xtrawlhom tractor biex jgħinuhom jaħartu l-art. Is-sorijiet tagħna jgħinu fl-edukazzjoni u għandhom ukoll klinika hemmhekk. Ħaġa li mpressjonatni u li forsi għalina mhi xejn hija li l-ewwel darba li żort lil dawn in-nies, ħadd minnhom ma kellu żarbun. Imma riċentement erġajt mort u did-darba ntbaħt li kienu telgħu xi djar tal-ġebel u li kulħadd almenu kellu żarbun f’saqajh.”

  Ovvjament dax-xogħol tal-Missjoni ma jkunx possibbli mingħajr il-vokazzjonijiet u l-finanzi meħtieġa.

  “Aħna s-sorijiet kontinwament inħabblu rasna minn fejn ser jirnexxielna niġbru aktar fondi biex inkunu nistgħu nagħtu aktar għajnuna. Tiġbor kemm tiġbor flus ikunu qishom qatra f’oċean imma b’dik il-qatra xorta naqtgħu ftit mill-għatx ta’ xi wħud.

  Barra minn hekk jgħinu ħafna l-vokazzjonijiet ġodda għax ormaj uħud mis-sorijiet tagħna, speċjalment dawk Maltin, huma avvanzati fl-età. Ġie żmien meta l-vokazzjonijiet kienu naqsu ħafna. Għaddejna minn perjodu ta’ materjaliżmu kbir imma issa l-bniedem donnu qed jinduna li xorta mhux sodisfatt. Hemm ċertu vojt li l-materjaliżmu ma kienx kapaċi jimlieh. U l-ħajja bħal rota; iddur u ddur sakemm fl-aħħar terġa’ tiġi fil-pożizzjoni minn fejn bdiet. Jiena għandi fiduċja kbira li l-vokazzjonijiet ser jerġgħu jibdew jiżdiedu. Diġà qed inħoss ċertu tibdiliet. Stajt nara dan b’ċarezza meta kont l-Amerka fejn in-nies qed tfittex mill-ġdid l-ispiritwalità u ftit ftit dawn il-movimenti qed jidħlu wkoll fl-Ewropa.

  Bħala sorijiet missjunarji, niddependu wkoll fuq il-volontarjat u kull meta nkunu ser nitilgħu naħdmu fuq xi proġett dejjem intellgħu numru tajjeb magħna ta’ Maltin għax il-poplu Malti huwa ġeneruż ħafna.”

  L-esperjenzi ta’ Sister Catherine ma kienu jispiċċaw qatt, tant li kien impossibbli li nniżżilhom kollha. Iżda qabel ngħalaq tlabtha tgħidli x’inhu l-akbar sodisfazzjon li jagħti dax-xogħol fil-Missjoni?

  “Il-possibilità li tgħin bnedmin żvinturati biex jgħixu f’livell ta’ ħajja b’dinjità jagħtik ferħ kbir f’qalbek. Jgħinek tgħix bi skop. Barra minn hekk in-nies li tgħin jibqgħu jafuhulek. It-tfal kollha li aħna nkunu rabbejna f’xi żmien jew ieħor minn ħajjithom, l-aktar qabel ikunu ser jiżżewġu jew ftit wara, jiġu jfittxuna u jirringrazzjawna u ħafna jqisuna bħala l-ommijiet veri tagħhom. Numru minnhom jibqgħu jċemplulna għall-pariri. Oħrajn jistednuna fl-okkażżjonijiet speċjali tagħhom daqs li kieku konna membri importanti mill-familja tagħhom.”

  Ma stajtx nieqaf nistaqsi imma din kienet tal-aħħar żgur! Xi xtaqet Sister Catherine li tara jsir?

  “Bħala Superjura nixtieq li tikber il-kongregazzjoni tagħna ħalli jkollna aktar sorijiet li jinfirxu mad-dinja kollha u jagħmlu aktar ġid.

  Personalment, bħala Sister Catherine nixtieq li nħobb aktar lil Alla billi nħobb u ngħin aktar lill-proxxmu tiegħi. Nixtieq ħafna nkun proprju l-qalb ta’ Ġesù f’nofs in-nies sabiex Alla jħobbhom permezz tiegħi.”

  F’Diċembru li ġej Sister Catherine ser titla’ mill-ġdid fil-Filippini biex tkun tista’ tieħu aktar għajnuna finanzjarja għall-proġetti li qed isiru hemmhekk. Min jixtieq jgħin jista’ jagħti donazzjoni fil-kont bankarju HSBC 068-057611-050, inkella jista’ jibgħat ċekk jew jgħaddi sal-kunvent li jinsab 100, St. Theresa Convent, George Borg Olivier Street, Mellieħa MLH 1021. Għal aktar informazzjoni tistgħu wkoll iċċemplu fuq 21523532 jew tibgħatu email fuq seychellcatherine@yahoo.com

  (Nota: Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tal-24 t’Ottubru 2011)

  Share on Facebook

  2010.10.24 / no responses / Category: Torca - Perspettivi

• X’TISTA’ TAGĦMEL BIL-BAJD?

  Jiena u nikteb dan l-artiklu qed insegwi l-ħelsien ta’ numru ta’ individwi li kienu nqabdu għal diversi ġimgħat taħt l-art fil-minjiera ta’ San Jose fiċ-Ċili. Ma nistax ma nitqanqalx meta nifhem minn xhiex għaddew dawn il-persuni u l-familji tagħhom. U ma nistax ma nammirax il-ħila u l-kobor tal-għarfien tal-bniedem li ħoloq dak il-makkinarju speċifiku għal dil-missjoni.

  L-element ta’ kreattività li għandu l-bniedem ma jieqaf qatt jissoprendik. U nemmen li hija proprju din il-kapaċità partikolari li tiddistingwih minn ħlejqiet oħra. Forsi din hija wkoll ir-raġuni għala huwa rnexxielu jibqa’ jgħix għal dawn is-snin kollha fuq wiċċ din l-art minkejja li d-dinja kull ma tmur tinbidel u toffri sfidi ġodda.

  Għalkemm fuq nota ħafna aktar sempliċi minn dak li qed iseħħ fiċ-Ċili, dil-ġimgħa ltqajt ma’ Candice Fava li wkoll saħħritni bil-ħila kreattiva tagħha. Kapaċi toħloq l-ifjen oġġetti mill-bajd tal-għasafar ta’ kull qies. U trid tarahom biex temmen li dawn l-ornamenti huma maħduma minn dan il-materjal.

  “Din it-tip ta’ sengħa hija xi ħaġa ġdida għal Malta. Fil-fatt kull meta nkun qed nieħu sehem f’xi wirja jew meta jidħlu n-nies fil-ħanut tiegħi u jaraw dawn il-kreazzjonijiet, l-ewwel reazzjoni dejjem tkun ta’ stagħġib u nkredultà.

  L-ewwel mistoqsija li jagħmluli tkun “Imma dawk veru maħduma mill-bajd?” U t-tieni mistoqsija, “Allura dik il-bajda ta’ liema għasfur hi?”

  Tbissimt! Għax jiena kont għadni kif staqsejtha proprju dawn iż-żewġ mistoqsijiet hekk kif tfajt l-ewwel ħarsa tiegħi lejn l-oġġetti esposti wara l-vetrini.

  “Is-selezzjoni ta’ bajd li naħdem bih hija vasta. L-iċken bajd li qatt ħdimt bih kienu tal-amorini u tal-pappagall żgħir li kelli imma sfortunatament dawn mietu u issa l-bajd ta’ dak id-daqs irrid nordnah bħal kif nagħmel bil-bajd kollu l-ieħor. Għax-xogħol tiegħi nuża anki l-bajd tal-ħamiem, tas-summien, tal-papri, tal-wiżż, tal-emu, tar-rhea u tal-ostrich.

  Fl-opinjoni tiegħi l-iktar bajd prattiku għal dax-xogħol huwa dak tal-wiżż peress li d-daqs u l-forma tagħhom jgħinuk ħafna. Fl-istess ħin hemm bajd li għandu ċertu karatteristiċi uniċi li jagħtuk sodisfazzjon mod ieħor bħall-kulur naturali sewdieni tar-rhea u l-qies kabbari u l-kulur perla tal-bajd tal-ostrich.”

  Fuq l-ixkafef twal fil-ġenb tal-ħanut stajt nara għadd ta’ bajd ta’ qisien differenti rranġati puliti fil-kaxxi rispettivi tagħhom. Kollha kienu mtaqqbin minn naħa waħda preċiża. Mill-bqija tant kienu jidhru perfetti li kważi kienu qishom artifiċjali.

  “Għandek raġun tikkummenta hekk fuqhom imma dawn il-bajd jinħolqu apposta għall-użu ta’ din is-sengħa.

  Fil-fatt dawk il-ħlejqiet li minn għandhom ikunu ser jittieħdu l-bajd jitrabbew fi rziezet apposta attrezzati f’dan il-qasam. Probabbilment dawn l-ispeċi jiġu mitmugħa ikel miżjud b’taħlita ta’ arzell imfarrak sabiex il-qoxra tal-bajd tagħhom tkun eħxen u aktar b’saħħitha u b‘hekk tkun aktar ideali biex isir dax-xogħol fuqha.

  Qabel ma kont nordna l-bajd lest kont naħli ħafna ħin biex intaqqab il-bajda mingħajr ma nkissirha u mbagħad biex niżvojtha u finalment biex nisterelizzaha. Dan minħabba li jekk l-intern tal-qoxra tal-bajda ma jitnaddafx sew, maż-żmien din ser titnawwar u tinten u jkollok tarmi kollox. Fortunatament f’ċertu pajjiżi jeżistu fabbriki apposta li jieħdu ħsieb jiffrankawlek dax-xogħol kollu u b’hekk inkun nista’ niddedika aktar ħin fuq il-lat kreattiv ta’ din is-sengħa.”

  Mill-aċċent Malti-Awstraljan tagħha ntbaħt li Candice għamlet xi żmien barra minn pajjiżna.

  “Meta kont żgħira jiena u l-familja tiegħi kellna razzett l-Awstralja. Konna nbiegħu l-bajd u kellna ħafna klijenti. Fostom kien hemm mara partikolari li kienet tiġi darba f’xahar u tieħu kwantità ta’ bajd minn għandna.

  Darba minnhom, ta’ tifla li kont, iddeċidejt li nistaqsiha x’kienet qed tagħmel b’dak il-bajd kollu? U hi weġbitni li d-darba li kien imissha tiġi għandna kienet ser iġġibli xi ħaġa magħha biex turini x’tagħmel. Stennejtha bħar-ruħ biex tfittex tiġi għax imtlejt bil-kurżità. U ta’ mara li hi meta ġiet, veru ġabitli xi ħaġa u tagħtieli rigal! Kienet jewel-box ċkejkna u ħelwa ħafna mżejjna b’dekorazzjonijiet fini u sbieħ. Ma stajtx nemmen li dak l-oġġett delikat u oriġinali kien sar mill-bajd tagħna. Ma stajtx nifhem kif din irnexxielha taqta’, żżejjen u tlibbes il-bajda b’dak id-drapp u kuluri sbieħ!

  Intlift wara dak l-oġġett u bdejt nipprova nara kif ser nagħmel biex naħdem xi ħaġa bħalu. Hawnhekk irrid nirringrazzja lil ommi li nkoraġġietni u tatni ideat kreattivi biex nirnexxi f’dak li xtaqt nagħmel. Lili ġietni tajba wkoll għax fir-razzett tagħna kelli ħafna bajd għad-dispożizzjoni tiegħi u allura billi kissirt xi ftit sakemm tgħallimt intaqqabhom, ma ġara xejn. Imbagħad ridt nara kif ser nagħmel biex naqtagħhom u biex nagħtihom il-kulur.

  Bdejt nesperimenta b’kull ma jiġi għall-idejja sakemm fl-aħħar lestejt l-ewwel bajda tiegħi. Kienet jewel-box żgħira li jien żbaħt bin-nail polish. Miskina kemm kont ferħana biha! Illum għadha għandi imma merfugħa għax nistħi nuriha. Però żammejtha kemm b’nostalġija u kif ukoll bħala rikordju biex tfakkarni minn fejn bdejt.”

  Iżda meta darba minnhom Candice ġiet Malta mal-familja tagħha nħasdet.

  “Meta ġejt Malta 11 il-sena ilu ma stajt insib xejn biex inkompli nagħmel dax-xogħol. La stajt insib il-qxur tal-bajd li xtaqt, la ż-żebgħa li tgħodd għalihom, la l-qiegħan fuqhiex inpoġġi l-bajd komplut, la ċ-ċappetti għall-bibien tagħhom, xejn! Inkwetajt mhux ftit meta ntbaħt li ma stajtx inkompli b’dal-passatemp tiegħi. B’xorti tajba wara xi żmien iltqajt mar-raġel tiegħi li hu Malti u permezz tal-internet irnexxielna nibdew inġibu l-affarijiet ftit ftit minn barra. Meta erġajt sibt l-affarijiet f’idejja biex inkun nista’ naħdem bihom ħadt ir-ruħ u malli rajt kemm kont qed noħloq affarijiet sbieħ, daħħaltha f’rasi li xi darba jkolli l-ħanut tiegħi li minnu nkun nista’ nbiegħ dax-xogħol.”

  Ix-xewqa ta’ Candice inqatgħet 7 xhur ilu meta fetħet ħanut bl-isem ta’ New Eggsperience li jinsab fil-bidu tal-By Pass ta’ Wied il-Għajn. Nistqarr li ismu mhux darba u tnejn ġibidli l-attenzjoni jiena u nsuq minn quddiemu u kont ngħid bejni u bejn ruħi, dawn x’iridu jgħidu b’dan l-isem? Żgur li qatt ma bsart x’kien hemm wara dik il-vetrina kkulurita.

  “Għall-ewwel kont qed naħdem dawn l-affarijiet għalija biss. Imbagħad ġieli tajthom bħala rigali. Ftit ftit bdiet tixtered il-kelma u kien hemm min beda jistaqsini biex naħdimlu xi ħaġa. Oħrajn urew interess li jitgħallmu dis-sengħa.”

  Fil-fatt Candice issa bdiet tagħti xi taħriġ…

  “M’hemmx limitu ta’ età. Hawnhekk jiġu minn tfal sa adulti. L-importanti li wieħed ikun interessat li jitgħallem u li jkun kreattiv għax mill-bqija m’hemmx diffikultà kbira.

  Tant hu hekk illi jiena nagħti l-ewwel lezzjoni ta’ sagħtejn lil dawk li jibdew ġodda u f’dik il-lezzjoni stess dawn ilestu jewel-box mill-bidu sal-aħħar.

  Jiena nipprovdi ħafna mill-materjal u l-għodod u mbagħad hekk kif jitgħallmu, minn hawnhekk huma jkunu jistgħu jixtru l-materjal kollu neċessarju biex jaħdmu dawn l-oġġetti; ibda mill-bajd, il-kulur, id-drapp u spiċċa mill-kaxxi li jingħataw fihom jekk forsi jkunu jixtiequ jirregalawhom lil xi ħadd.

  Is-sistema tiegħi tal-lezzjonijiet hija waħda flessibbli fejn kull lezzjoni ddum sagħtejn u matulha nibdew u nlestu xi ħaġa partikolari: daqqa xi jewel-box, darboħra xi christmas-craker jew xi pupa bil-libsa eċċ. M’hemmx rabta li trid tattendi bilfors. Infatti hemm min iħallili d-dettalji tiegħu ħalli meta nkunu ser nagħmlu l-oġġett li jixtieq jipprova jagħmel hu nikkuntattjah u jiġi għall-lezzjoni.”

  B’esperjenza ta’ 15 il-sena illum Candice kapaċi toħloq l-isbaħ kreazzjonijiet. Xtaqtha tispjegali pass pass kif isir dax-xogħol?

  “Ġeneralment meta nara l-bajda f’idi, diġa nkun naf x’ser nagħmel biha. Id-daqs, il-forma, il-kulur; kollha jagħtuk indikazzjoni tal-possibilitajiet li tista’ taħdem bihom. Allura mbagħad meta jkolli diżinn f’moħħi jew fuq karta, naqbad il-bajda u npoġġieha taħt apparat li permezz tiegħu nimmarka d-diżinn fuqha. Mhux darba u tnejn illi d-diżinn ikun jirrikjedi li nkomplih b’idejja peress li l-apparat fih il-limiti tiegħu u jagħmel biss linji dritti.

  Wara npoġġi l-bajda ġewwa apparat ieħor sabiex naqtagħha kif nixtieq. Dan l-apparat huwa neċessarju ħafna minħabba li t-trab li joħroġ mill-bajda tant hu fin li jaf ikun perikoluż jekk ma tipproteġix ruħek minnu. Għandi cutters apposta skont it-tip u l-ħxuna ta’ bajda li nkun qed nuża.

  Meta nlesti, ngħaddi għall-kulur. Hawnhekk il-fantasija biss iżommok għalkemm hemm ċertu drabi fejn tkun daqsxejn marbuta. Ngħidu aħna meta bħalissa qed naħdem ħafna xogħol tal-Milied inkun irrid nillimita ruħi bil-kuluri aħmar, ikħal, aħdar, deheb u fidda.

  Il-pass li jmiss ikun li tibda twaħħal iċ-ċappetti u mbagħad id-dekorazzjonijiet li tkun preparajt. Anki minn dawn hemm għażla kbira. Personalment fost l-aktar affarijiet li nħobb nuża’ huma l-kristalli peress li nemmen li jagħtu dehera rikka lill-oġġett. Ġieli ninkludi anki kristalli ta’ Swarovski u allura l-oġġett isir anki prezzjuż.

  Is-sabiħ ta’ dax-xogħol huwa li inti timponi l-limiti tiegħek fuqu għax fir-realtà tista’ taħdem kważi b’dak kollu li trid.”

  Bdejna nduru mal-għażla tal-oġġetti li hemm fil-ħanut u nnutajt li l-prezzijiet kienu raġonevoli ħafna.

  “Ħafna mill-oġġetti mhumiex sempliċiment ornamenti imma jistgħu jintużaw għal xi ħaġa. Għall-kuntrarju ta’ dak li jaħsbu ħafna, dawn l-affarijiet mhumiex fraġli żżejjed imma tista’ tiftaħhom u tpoġġi xi affarijiet fihom. Ovvjament ma tistax twaqqagħhom mal-art għax isiru frak imma dik bħal ħafna oġġetti oħra.

  Il-kollezzjonijiet jinkorporaw fihom bosta affarijiet bħal karijon bil-mużika, arloġġi, dawl, cameos u kxaxen.

  Peress li l-oġġetti huma maħduma bl-idejn nistgħu ngħidu li huma uniċi għax qatt ma tista’ tagħmel wieħed eżatt bħall-ieħor tipprova kemm tipprova. Barra minn hekk is-singularità nnifisha ta’ kull bajda timpedik minn dan u anki inti stess diffiċli biex toħroġ eżatt bl-istess riżultat.”

  Xtaqt inkun naf jekk kienx hemm xi biċċa xogħol minnhom li kienet għal qalbha aktar mill-oħrajn.  Ma damitx sekonda waħda biex weġbitni u ħaditni mill-ewwel ħdejh.

  “Bla dubju l-favorit huwa dan l-anġlu magħluq fil-bozza. Huwa tant għażiż għalija għax biex ħdimtu użajt cutters li ma kienux magħmula għal dax-xogħol tant mirqum u xorta irnexxieli. Dawk id-diżinji kollha tidwir qishom bizzilla mhumiex maħdumin mid-drapp imma huma maqtugħa fil-qoxra tal-bajda. Kburija ħafna bih u għall-ebda prezz jew raġuni ma nasal li nbiegħu. Qiegħed hawn biss biex min jiġi jkun jista’ jarah.

  Ngħiduha kif inhi, dawn ix-xogħolijiet tiegħi tant huma prezzjużi għalija illi nevita kemm nista’ li nbiegħhom. Fil-fatt nippreferi li naħdem fuq ordnijiet ħalli b’hekk jiena dejjem inżomm ix-xogħol l-oriġinali. Għalkemm dan mhux dejjem possibbli peress li ġieli jiġi xi ħadd li jkun irid l-oġġett dak il-ħin. F’każijiet hekk jiddependi kemm ikun faċli li nagħmel ieħor bħalu u meta ma jkunx daqshekk diffiċli, naċċetta li nbiegħu. Però nistqarr miegħek li qalbi tmur ma’ dawn l-oġġetti li jitilqu b’dal-mod.

  Huma tant għal qalbi għax jiena naf l-istorja wara l-ħolqien ta’ kull waħda minnhom. Ngħidu aħna l-idea ta’ dil-fjura vjola ġiet f’moħħi meta rajt dawn il-par idejn grazzjużi li qed iżommuha. Hekk kif rajt dawn l-idejn mal-ewwel laqtuni u tħassibt x’nista’ nagħmel fuqhom peress li kienu tant sbieħ. Minn hemm ħarġet din l-idea tal-fjura maġika li tikkonsisti minn fjura ġo fjura maħduma minn bajda ġo bajda, fejn il-petali kollha jinfetħu waħda waħda sakemm jiżvelaw l-ornament sabiħ moħbi fil-ġewwieni tagħha.”

  Candice għarrfitni li anki l-klijenti għandhom l-oġġetti favoriti tagħhom.

  “Din il-karozzella  u din il-gazebo bl-għarajjes ġewwa fihom huma l-aktar żewġ oġġetti popolari. Il-problema hija li huma tnejn mill-aktar oġġetti imprekattivi u fihom kedda kbira biex isiru. L-akbar diffikultà tinsab fil-bibien tal-karozzella peress li dawn iridu jiġu pariġġ imma kif diġà għedtlek, l-ebda bajda mhi bħall-oħra! Il-gazebo ukoll fiha ħafna lavur u trid iż-żmien biex tinħadem.

  Dawn iż-żewġ ornamenti jittieħdu ħafna bħala rigali għat-tiġien u anki biex jiżżejjen il-wiċċ tal-kejk tat-tieġ. Dan l-aħħar kelli ordni ta’ waħda minnhom li ridietha f’xahrejn u kelli noqgħod fuqha u nlestiha malajr kemm jista’ jkun. Madanakollu idealment għal xi ħaġa hekk nippreferi jekk wieħed jagħtini l-ordni mill-inqas erbgħa xhur qabel għax dan mhux xogħol li jippermettilek tgħaġġel wisq.”

  Ix-xogħol huwa tant straodinarju li diffiċli ħafna biex niddeskrivih bil-kitba. Barra minn hekk id-dettalji li fihom u d-diversità tagħhom jirrikjedu li tpoġġi kwiet quddiemhom u tiflihom sew għax inkella żgur li jaħrablek xi ħaġa. Biex turini l-flessibilità ta’ dax-xogħol Candice ġibditli l-attenzjoni lejn bajda kbira partikolari li mill-flieli tagħha joħorġu 12 il-bieba bi 12 il-ritratt differenti.

  “Kemm jista’ jkun nipprova nħalli l-forma tal-bajda jidher sew imma mhux dejjem tkun tista’. Per eżempju d-dublett ta’ dawn il-pupi maħdum minn biċċa bajda u anki dil-qanpiena imma mbagħad għandi ħafna oħrajn fejn l-għamla tal-bajda hija tassew evidenti.”

  Xtaqt nagħlaq billi nistaqsiha x’inhu s-sodisfazzjon li jagħtiha dax-xogħol?

  “L-ewwel nett meta nara biċċa xogħol lesta nħossni kburija li rnexxieli noħloqha jien. Min-naħa l-oħra nieħu wisq sodisfazzjon meta nara n-nies jistagħġbu b’dax-xogħolijiet u japprezzawhom u jixtruhom. Daqstant ieħor inħossni kuntenta meta xi ħadd li ħarriġt jien stess jiġi jurini xi ħaġa li għamel hu u nipprova kemm nista’ li nibqa’ ninkoraġġihom.

  Ġieli jkun hemm min jistaqsini jekk nibżax li xi ħadd minn dawn għad ikun ta’ kompetizzjoni għalija u probabbilment xi darba hekk jiġri. Imma għidli, x’jiswa li jkollok talent u taħbih jew toqgħod iżżommu għalik?

  Għalija dawn huma sempliċiment teżori żgħar li jservu bħala rigali uniċi għal dak ix-xi ħadd speċjali.”

  (Nota: Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tas-17 t’Ottubru 2011)

  Share on Facebook

  2010.10.17 / no responses / Category: Torca - Perspettivi

• IL-PREZZ TAL-PROGRESS

  Indubbjament l-aktar għal qalbi huma l-anzjani. Uħud mill-istejjer li jgħiduli jeħduni f’dinja oħra għal kollox differenti minn tiegħi. Nieħu gost nara l-perseveranza tagħhom akkost il-milja taż-żmien. U nitpaxxa narahom jhedew b’xi ħaġa li tagħtihom skop fil-ħajja. Kultant jgħaddili l-ħsieb jekk jien qattx hux ser nilħaq dik l-età xi darba u f’dak il-każ, x’ser inkun nista’ nirrakkonta dwar ħajti? Imma sadanittant nixtieq niġbor il-ġrajjiet tal-oħrajn u għandi kurżità jekk jirnexxiliex insib anzjani b’xi passatemp partikolari minn kull raħal u belt fil-gżejjer tagħna?

  S’issa tkellimt ma’ Lino Psaila miż-Żejtun dwar il-manuċċi u ma’ Crispin Attard minn Ħaż-Żabbar dwar il-kitarri tal-għana. Illum ser inlaqqagħkom ma’ John Grech minn Birżebbuġa u miegħu ddiskutejt is-sengħa tal-interzjar.

  Hekk kif irfist mill-bieb il-ġewwa ta’ daru ma stajtx ma ninnutax l-għadd ta’ kwadri maħduma bl-interzjar imwaħħla mal-ħitan. John waqaf kburi quddiem wieħed minnhom li kien juri t-Teatru Rjal.

  “Dan huwa l-kapolavur tiegħi. Ħdimtu bil-qalb u b’attenzjoni kbira għax xtaqt nerġa’ nagħti r-ruħ lil dal-bini meraviljuż li tant għandi memorji sbieħ tiegħu.

  Għadni qed narahom u nismagħhom ċari l-opri grandjużi li attendejt għalihom fit-Teatru Rjal fostom il-Madame Butterfly, it-Traviata u l-Faust. Imma ta’ tifel li kont, l-iktar ħaġa li kienet timpressjonani kienet il-linfa kbira li kien hemm imdendla fin-nofs. Aħna konna noqogħdu f’palkett u darba minnhom niftakarni ngħid lill-oħrajn illi kieku dik il-linfa kellha taqa’ għal isfel kieku kienet tiġi eżatt fuq il-qargħi li kien qiegħed bil-qiegħda taħtha!

  Sfortunatament dawk li ma jiftakruhx wieqaf mhu ser ikollhom qatt l-opportunità li jarawh u huwa proprju għalhekk li napprezza dal-kwadru aktar għax permezz ta’ dax-xogħol nista’ nuri l-ġmiel tal-arkitettura li kellu. Aħna l-anzjani xtaqna ħafna li nerġgħu naraw it-Teatru Rjal jinbena mill-ġdid b’dawk il-grandjożità ta’ rikkezzi li kien fih ħalli b’hekk anki l-ġenerazzjonijiet ta’ warajna jkunu jistgħu jgawduh. Imma llum il-ġurnata n-nies imorru għal affarijiet moderni u allura dak iż-żmien qatt mhu ser jerġa’ lura.”

  John baqa’ jdawwarni max-xogħolijiet tiegħu li kollha kellhom xi storja warajhom. F’waħda mill-kmamar huwa kellu wkoll xi diżinji ta’ kompożituri maħduma bil-pinna filwaqt li f’kamra oħra tfaċċaw numru ta’ pitturi.

  “L-arti qegħdha ġo fija u kont nistudjaha anki l-iskola. Meta konna għadna għarajjes ħarriġt lil marti Frida fil-pittura u dak il-kwadru huwa r-riżultat.”

  Kien kwadru sabiħ u Frida ħadet gost li apprezzajtu. Poġġiet bil-qiegħda ħdejna madwar il-mejda fejn John kellu l-affarijiet għal lest biex jaħdem daqsxejn interzjar ħalli jurini kif isir dax-xogħol. Iżda qabel xejn xtaqt inkun naf kif beda dan il-passatemp tiegħu?

  “La kont inpinġi bil-pinna kont dilettant tad-diżinn. U allura meta żżewwiġna u ġejna biex nordnaw żewġ gradenzini tal-interzjar, ridt niddiżinjahom jien. Niftakar li għall-ewwel mort biex nordnahom minn għand wieħed li kien jaħdem l-għamara bl-interzjar il-Belt. Imma dan ma setax jaħdimhom kif xtaqt jien u minflok bagħtni għand wieħed jgħidulu tal-Badajda li kien jinsab ħdejn l-għassa ta’ B’Kara. Meta sema’ x’ridt tħajjar jagħmilhomli imma meta lestihom qalli “daqs kemm tawni xogħol u daqs kemm ħadt paċenzja biex ħdimthom, ara ma tgħidx lil xi ħadd li għamilthomlok jien”.

  Però jien infurmajtu li oħti kienet diġà lesta biex tordnalu xi għamara bħal tiegħi u għalkemm ipprova jirriffjuta, finalment aċċetta li jaħdimha wkoll. Bqajt nitla’ nara x-xogħol kif inhu ġej u meta l-għamara kienet għoddha lesta, nnutajt kemm kien jarmi fuljetti u biċċiet ta’ njam żgħir. Hu sostna li dik il-ħela kienet parti mix-xogħol. Ġieni f’moħħi li nitolbu jagħtini ftit minnhom akkost li ma kontx naf x’ser nagħmel bihom. U hu tahomli minflok remihom.

  Tlaqthom fil-workshop li kelli u nsejthom hemm sakemm darba ġejt bżonnhom. Ħu l-mara kien xtara sett minn ġo ħanut tal-arti li kien jikkonsisti fi kwadru bi tpinġija żgħira u fuqu kellu jwaħħal xi biċċiet tal-injam li xtara mal-mudell. Imma wara ftit dan xeba’ jagħmlu u tah lili. Intfajt fuqu u bdejt naqla’ l-biċċiet ħżiena li kien waħħal u nbiddilhom ma’ partijiet oħra tajbin. Meta lestejtu u ġie tajjeb irrealizzajt li xi ħaġa hekk stajt nagħmilha jien b’dawk il-biċċiet tal-injam li kelli. U minn hemm bdiet l-istorja ta’ dal-passatemp.”

  Frida ġiet turini żewġ kaxxi mdaqqsa: waħda b’sett ta’ xfafar ta’ kull qies u l-oħra mimlija bil-biċċiet irqaq ta’ njam u fuljetti differenti.

  “B’dawn jaħdem, ara. U dawn il-biċċiet tal-injam allaħares taqagħlu xi biċċa minnhom għax tgħidx x’jagħmel! Jinżel mill-ewwel ifittixha u qabel isibha ma joqogħdx kwiet. U dawk li ma jindunax bihom, erġilu jġorrhom ma’ ħwejjġu u mal-qiegħ taż-żarbun fil-kmamar kollha. U jien innaddaf.”

  Għalkemm kienet qed tgħid dal-kliem Frida dehret kburija ħafna b’dal-passatemp ta’ żewġha. U fl-istess ħin infurmatni li anki hu jieħu paċenzja biha meta jkun hemm bżonn. Issa ilhom 53 sena miżżewġin.

  “Tal-Badajda għadu jagħtini xi biċċiet milli jifdallu sal-ġurnata ta’ llum. Imma sikwit immur nixtri wkoll xi fuljetti. Noqgħod b’sebgħa għajnejn għal xi biċċa b’xi vina jew b’kulur mhux komuni għax dik ara kemm issebbaħlek ix-xogħol! Ara dil-biċċa żgħira per eżempju kemm hija ħelwa,” qalli John hekk kif qabad fuljetta ċkejkna b’diżinn partikolari mmens. “Min jaf fejn għad trid issib ruħha din?”

  John kompla jispjegali illi jħobb jaħdem suġġetti li juru nħawi magħrufa f’Malta bħall-villaġġ ta’ Marsaxlokk, il-portijiet tal-belt Valletta, il-knisja tal-Mosta, xeni minn San Ġiljan, postijiet antiki f’Birżebbuġa, xi razzett Malti, il-lift tal-barrakka, gallerija bil-ħasira, Kastilja, il-Bieb tal-Bombi u ħafna oħrajn.

  “S’issa ħdimt mal-120 biċċa. Uħud minnhom irregalajthom lil uliedi. Ġieli biħħejt xi waħda ‘l hemm u ‘l hawn imma qatt ma nagħmilhom għal dan il-għan. Irid altru jkun bniedem li japprezza din l-arti biex nagħtihielu. L-interzjar fih ħafna xogħol u għalhekk għandu valur kbir.”

  John għażel xi njam irqiq u poġġieh fuq l-istampa li kien qed jaħdem fuqha.

  “Ara, qed taraha din? Mhux tajba. Il-bjuda tal-injam ma taqbilx mal-iskala tal-injam diġà mpoġġi u allura rrid insib oħra.”

  Poġġa l-biċċa njama lura u kompla jqalleb fil-kwantità ta’ njam ieħor li kellu fil-kaxxa. Imma l-ebda waħda ma kkuntentatu. Allura qabad zokk tal-injam li jintuża għall-kebabs u fetħu minn tulu fin-nofs. Wara beda jqattgħu f’biċċiet mhux akbar minn 5 millimetri, tant li biex jaqbadhom kellu juża l-ponta tax-xafra li kellu f’idu. Stagħġibt kif ma jużax lenti għal dax-xogħol!

  “Paċenzja u konċentrazzjoni trid żgur,” weġibni mill-ewwel. “Għalhekk nippreferi naħdem fil-kwiet. Madanakollu ma rridx li jkolli l-workshop tiegħi f’xi post imwarrab u ningħalaq f’kamra waħdi għax il-kumpannija nħobbha. Hawnhekk ħdejn il-kċina nħossni aktar komdu għax almenu jkolli lil Frida ħdejja.”

  “Imma la jibda jaħdem ma tkellmux taf,” daħlet pronta Frida. “Hekk jew hekk lanqas biss jisimgħek daqs kemm ikun mitluf. Mhux darba u tnejn li jkolli nerġa’ nsaħħanlu l-ikel għax ma jiġix jiekol qabel ilesti l-parti li jkun qed jagħmel.”

  “Għax la nkun sibt dik l-injama perfetta għal dak il-post, ma nkunx irrid nitlifha,” spjegali John hekk kif b’reqqa kompla jwaħħal il-biċċiet tal-injam li issa l-kulur tagħhom kien jaqbel sewwa max-xogħol li kien qed jagħmel.

  Ċertament ma tridx tkun nervuż għal dax-xogħol. Kont kurjuża kemm idum biex ilesti kwadru bl-interzjar?

  “Diffiċli biex nikkalkulalek kemm nieħu ħin. Darba minnhom ħdimt arma f’24 siegħa. Imma normalment nagħmel biss ftit siegħat kuljum u nkompli kull meta jkolli ċ-ċans u skont kemm jippermettilek il-boss hux?” qalli b’ħarsa nebbiexa lejn martu. “Dax-xogħol jirrikjedi ħafna preċiżjoni u għalhekk ma tistax taħdem b’għaġġla. Fl-istess ħin ukoll taqla’ dahrek dejjem fl-istess pożizzjoni. U trid jew ma tridx, wara ċertu ħin ikollok tieqaf.”

  Ġie żmien meta dal-passatemp sewa ħafna.

  “Kelli nagħmel madwar tmien ġimgħat l-isptar u tlabthom iġibuli kaxxa minnhom biex nagħmel xi ħaġa. Hemmhekk kont noqgħod lejl u nhar naħdem, sakemm ngħejja. Fil-fatt tgħidx kemm tellgħajt xogħol u b’hekk il-ħin fl-isptar ma rajtux twil wisq. It-tobba u l-infermiera kienu jieħdu pjaċir jarawni attiv u erħielu kulħadd ġej jittawwalli. Wara din l-esperjenza aktar u aktar ħabbejtu dal-passatemp.”

  Erġajna dorna għall-kwadru li kien qed jaħdem fuqu.

  “L-ewwel ma trid tibda mis-sema għax dik tikkonsisti fl-akbar biċċa u b’hekk taffettwalek id-dehra totali tax-xogħol. Ngħidu aħna jekk tagħżel fuljetta b’kulur skur taf li l-bqija ser ikompli skont dik l-iskala.

  Ġeneralment jiena nkun naf minn qabel x’riżultat irrid u allura nfittex apposta l-kuluri li neħtieġ. Barra minn hekk ġieli nżid xi oġġetti li oriġinarjament ma jkunux fl-istampa biex nagħti dehra aktar attraenti lix-xogħol finali.”

  John lesta mill-parti li kien qed jagħmel u b’hekk stajt nara kemm tassew jieħu ħin dax-xogħol tal-interzjar. Il-kwadru li kien qed jaħdem fuqu dak il-ħin ma kienx kbir ħafna imma fir-realtà d-daqs tal-kwadri jvarja minn wieħed għall-ieħor.

  “L-akbar biċċa xogħol ta’ interzjar li għamilt s’issa fiha 10 piedi tul. Hija xena tal-port ta’ Marsamxett u tal-bini li hemm fl-isfond. Ħdimt sitt kwadri oħra b’din l-istess xena u dik li qed tara mwaħħla mal-ħajt hija l-oriġinali. Niftakar li dan il-kwadru kont ħdimtu b’pika kemm għax sfidani wieħed biex nagħmlu u anki għax personalment qatt ma kont ħdimt xi ħaġa ta’ dil-kobor.”

  “Id-dnub li qegħdin daqshekk fl-għoli,” stqarret Frida hekk kif immarkat ukoll lejn kwadru ieħor li kien juri xena tal-Valletta Waterfront. “Dak hu l-kwadru favorit tiegħi. Nieħu pjaċir ħafna nħares lejh daqs kemm ġie perfett u sabiħ. Li kieku kont inkun nista’ napprezzah iktar. Imma m’hawnx spazju fejn inwaħħlu aktar xogħol fil-baxx!”

  Minkejja dan, John li llum jgħodd id-79 sena għadu għaddej jaħdem kwadru wara l-ieħor.

  “Fil-bidu kont nagħtihom il-lostru meta nlestihom. Imma mbagħad wara xi snin indunajt li bil-lostru x-xogħol jiskura u jitlef dik il-perspettiva tiegħu. Allura issa qed inħallihom fin-natural. X’tagħmel? Titgħallem mill-iżbalji!”

  U tassew! Għax hekk kif il-koppja bdew juruni xi kwadri oħra mwaħħla mal-ħitan, stajt nintebaħ illi aktar ma jgħaddi ż-żmien, ix-xogħol tal-interzjar ta’ John beda kull ma jmur jirfina.

  Dħalna lura lejn is-salott u John beda jurini xi filmati li nġibdu waqt esebizzjoni li saret bix-xogħolijiet tiegħu fi Frar ta’ dis-sena.

  “Organizzahieli l-ħabib antik tiegħi Albert Rutter tal-UNESCO (Malta). Apprezzajtu mmens dal-ġest, akkost li l-wirja saret għal ġurnata biss. Għallinqas stajt nara l-apprezzament ta’ dawk li attendew. Kont kburi li b’xogħolijieti stajt intella’ wirja bħal dik.”

  Inġbidt ftit lura nosserva lil John iħares b’nostalġija lejn il-filmati filwaqt li jispjegali x’qed jidher. Ma flaħtx ma nistaqsihx kemm il-darba rah s’issa dan id-dvd?

  John tbissem, “Uh. Kemm ma nafx imma ħafna drabi għax kull meta narah, nerġa’ ngħix dawk il-mumenti tassew sbieħ. Dad-dvd għamiluli wieħed minn uliedi u xi darba għad ikun tifkira tiegħi għal uliedi kollha u għal uliedhom.

  Dak hu s-sodisfazzjon li jagħtini dal-passatemp – li qed inħalli xi ħaġa konkreta warajja li għad tibqa’ tfakkarni.

  Uħud li attendew għall-esebizzjoni li tellgħajt mhux darba u tnejn li jistaqsuni meta ser intella’ xi esebizzjoni oħra. Ma niddejjaqx li kieku jerġa’ jkolli xi opportunità simili.”

  John għamel xi żmien jipprova jgħallem dis-sengħa lil xi tfal mill-inħawi ta’ Birżebbuġa meta kienu qed jattendu għal xi lezzjonijiet fix-xhur tas-sajf.

  “Imma t-tfal ta’ llum differenti wisq. M’għandhomx kwiet u wisq inqas paċenzja għal xogħol bħal dan. Lanqas uliedi jew in-neputijiet tiegħi qatt ma tħajjru jieħdu dal-passatemp minni. Japprezzawh ħafna imma jippreferu xi logħba fuq il-kompjuter. Dnub li arti bħal din tintilef hekk.”

  Hekk kif kont qed niġbed ritratt wara l-ieħor ta’ dax-xogħol tal-interzjar, dan l-aħħar kliem ta’ John dewa f’widnejja u rrealizzajt li bħalu qaluli anki l-anzjani oħra li jaħdmu xi sengħa partikolari. Hu ċar immens li mhux iż-żminijiet biss qed jinbidlu imma anki n-nies u l-għażliet tagħhom.

  Sellimt lill-koppja Grech li laqgħuni għandhom b’tant ġentilezza u hekk kif l-ewwel traxxix tax-xita xarrabbli wiċċi, fil-fond ta’ qalbi tħassibt x’jista’ jkun il-prezz li qed inħallsu għal dan il-progress.

  (Nota: Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tat-3 t’Ottubru 2010)

  Share on Facebook

  2010.10.03 / no responses / Category: Torca - Perspettivi

• EJJA NAGĦTUH X’JAQRA LILL-POPLU

  Dil-ġimgħa se nlaqqagħkom ma’ ħabib antik tiegħi li permezz tiegħu jiena komplejt insaħħaħ imħabbti lejn il-kotba. Sirt nafu l-ewwel darba meta bħala studenta, f’sajf minnhom, sibt ruħi qed naħdem fil-Librerija Pubblika Ċentrali li hemm il-Furjana. Bl-għajnuna ta’ Horace Portelli li kien jaħdem hemmhekk, tħarriġt fl-ewwel passi ta’ librara u b’hekk stajt nifhem aħjar x’jinvolvi s-self tal-kotba. Niftakar li Horace kien ħa lili u lil xi wħud minn sħabi taħt ‘il-mantell tiegħu’ u b’hekk bidlilna esperjenza, li taħt it-tmexxija ta’ persuna oħra kienet għoddha sejra tiqras, għal waħda pożittiva, pjaċevoli u memorabbli. Sal-lum il-ġurnata, aktar minn għoxrin sena wara, kull meta mmur il-librerija, għadni mmur infittxu biex ngħid kelma miegħu u mal-ħaddiema l-oħra li llum ngħoddhom kollha bi ħbiebi.

  Illum Horace huwa l-Manager tal-Customer Care Unit tal-Libreriji Pubbliċi.

  “Issa ilni 30 sena naħdem hawn imma xorta waħda għadni nħossni eżatt bħall-ewwel ġurnata li dħalt f’dax-xogħol.

  Dħalt f’dal-qasam għax il-kotba minn dejjem kont inħobbhom. Nemmen illi l-qari kapaċi jagħnik b’dak l-għerf li l-ebda persuna oħra mhu kapaċi tagħtik. Għalhekk meta ġiet l-opportunità li nidħol fid-dipartiment tal-libreriji ħtaft l-okkażjoni u minn dakinhar ‘l hawn qatt ma mxejt f’xi dipartiment ieħor. Hawnhekk inħossni f’posti u aktar ma jgerrbu s-snin aktar qed nibni esperjenza li permezz tagħha nkun nista’ ngħin aħjar lill-pubbliku in ġenerali. Fil-ħajja ma tieqaf titgħallem qatt għax dejjem hemm fejn tista’ tirranġa għall-aħjar. U huwa proprju dak l-għatx biex inkun naf aktar li jżommni għaddej b’entużjażmu anki wara dawn is-snin kollha naħdem fl-istess post.”

  Imma f’dal-qasam ix-xogħol tal-Customer Care x’jinvolvi?

  “L-ewwel prijorità hija dejjem li nagħtu servizz ta’ eċċellenza lill-klijenti tagħna. Fil-fatt ta’ min isemmi illi d-dipartiment tal-libreriji kien l-ewwel wieħed li fetaħ il-Quality Service Charter li nieda l-gvern. Ta’ sodisfazzjon ukoll kienu d-diversi premijiet li rbaħna għas-servizz li nagħtu lill-klijenti tagħna.

  Bil-kuntrarju ta’ x’jaħsbu wħud, ix-xogħol tal-customer care huwa pjuttost vast. Primarjament aħna qegħdin hawn biex nilqgħu l-ilmenti u s-suġġerimenti tal-klijenti tagħna. Hawnhekk jidħlu wkoll il-formoli kollha ta’ sħubija mal-libreriji sabiex jiġu proċessati. Interessanti tkun taf illi dawn il-formoli jmorru lura sal-1976 u għalhekk numru minnhom huma pjuttost uniċi peress li jirrappreżentaw individwi prominenti li llum m’għadhomx magħna.

  Bil-għan li nxerrdu dejjem aktar l-imħabba lejn il-qari, fil-ġranet tal-iskola norganizzaw ukoll bosta orientation visits għall-istudenti fejn dawn jiġu mgħarrfa dwar is-servizzi tagħna u jittieħdu għal dawra madwar il-librerija kollha.

  Bl-istess skop, noħorġu anki barra mill-librerija u mmorru nagħmlu laqgħat ġol-kunsilli lokali biex inkomplu nħajjru aktar nies jissieħbu magħna. Ma rridx ninsa ngħid li permezz ta’ arranġamenti li saru mal-kunsilli lokali, dawn jagħtuna ħafna għajnuna fostom fondi biex jinxtraw kotba ġodda għal-librerija tal-lokalità tagħhom.  Barra minn dan, bħala rappreżentant għall-media, jiena nipparteċipa wkoll f’xi programmi tar-radju u tat-tv u dejjem intambar fuq l-importanza tal-qari.

  Finalment nagħtu wkoll it-taħriġ u kull għajnuna li jkun hemm bżonn lill-ħaddiema tagħna li għandna mxerrda fid-diversi libreriji madwar Malta u Għawdex.”

  X’tip ta’ servizzi jeżistu fil-Librerija Pubblika Ċentrali?

  “Ninsistu ħafna fuq is-sistema ta’ one-stop-shop fejn il-klijent jiġi u jinqeda minn kollox. Fil-fatt illum biex wieħed jissieħeb mal-librerija hija ferm faċli. Adult kemm iġib karta tal-identità miegħu u tinħariġlu card dak il-ħin stess li tintitolah biex jissellef erbgħa kotba għal tliet ġimgħat. It-tfal jistgħu jiġu ma’ xi ġenitur li jippreżenta l-karta tal-identità tiegħu u l-card tat-tifel jew tifla tinħareġ immedjatament.

  Apparti mill-għażla sabiħa ta’ kotba ta’ kull ġeneru, l-librerija toffri wkoll servizz ta’ referenza fejn il-klijent jista’ wkoll jagħmel xi photocopies li jkun jeħtieġ. Waħda minn dawn hija s-sezzjoni tal-Melitensia li tikkonsisti f’kollezzjoni ta’ kotba dwar Malta u dak kollu li għandu x’jaqsam ma’ awturi Maltin. Wieħed isib ukoll ġurnali ta’ dawn l-aħħar tliet snin. Issa li dalwaqt tibda l-iskola dis-sezzjoni jżuruha ħafna studenti għall-proġetti tagħhom. Sezzjoni oħra ta’ referenza tinkorpora kotba dwar diversi suġġetti.

  Fil-librerija għandna wkoll sezzjoni awdjo-viżiva fejn wieħed isib numru ta’ internet points u audio u video casettes kemm edukattivi u anki dawk ta’ divertiment bħal films tat-tfal.

  Parti għal qalbna ħafna hija s-sezzjoni li tieħu ħsieb lil nies bi bżonnijiet speċjali. Għal dawn il-klijenti aħna noffru s-servizz ta’ talking books, li jikkonsistu f’casettes irrekordjati bil-qari tal-kotba. Dawn il-kotba nirrekordjawhom aħna stess fir-recording studio tagħna u jiġu moqrija b’mod volontarju minn nies professjonali. Dan is-servizz jintuża ħafna wkoll mill-anzjani li jkunu qed isibu diffikultà biex jaqraw. Is-selezzjoni ta’ kotba hija tant enormi li min japplika għal dawn it-talking books jintbagħtlu katalgu biex jagħżel liema minnhom l-aktar jolqtuh. Ftit ftit il-membri ta’ dan is-servizz jibdew jirċievu bil-posta u mingħajr ħlas uħud mill-casettes magħżula. Imbagħad meta jlestu minnhom, kemm jaqilbu l-envelope fin-naħa tal-indirizz tagħna u jibagħtuhom lura.

  Huwa importanti ħafna li nfehmu illi d-dettalji tal-kotba kollha li jinsabu fil-libreriji kollha ta’ Malta u Għawdex jistgħu jintlaħqu wkoll permezz tas-sit www.libraries.gov.mt. Dan jinkludi katalgu elettroniku li permezz tiegħu wieħed ikun jaf ukoll f’liema librerija qiegħed il-ktieb li jixtieq u jista’ jirriservah jekk dan ikun qiegħed misluf barra. Minn das-sit wieħed jista’ wkoll iġedded il-kotba mislufa lilu.

  Ta’ min isemmi wkoll illi jekk wieħed ma jsibx xi ktieb li jixtieq, il-librerija tikkunsidra s-suġġerimenti tal-pubbliku għax-xiri ta’ xi kotba li bħalissa m’humiex fuq l-ixkafef tagħha.”

  Bil-card tista’ tinqeda f’kull librerija?

  “Iva imma għalissa l-ktieb ikun irid jiġi rritornat fil-librerija li jkun ittieħed minnha. Aktar il-quddiem nixtiequ li naslu f’punt fejn wieħed iħalli l-ktieb misluf f’liema librerija jrid u dan jirritorna ruħu b’mod awtomatiku lejn il-post li jkun ħareġ minnu.”

  Għaliex tinsistu daqshekk fuq il-qari?

  “Għax il-qari huwa ċ-ċavetta tas-sistema edukattiva tal-bniedem. Jekk wieħed joqgħod il-bogħod minn dak kollu li hu miktub jkun qed jitlef xi ħaġa kbira li tista’ tissarraf f’għerf.

  Kulħadd jaf li hemm żewġ tipi ta’ għerf. Hemm dak li jinħoloq permezz tal-istudju akkademiku u hemm ieħor li jinġieb mill-esperjenza tal-ħajja u mill-qari. L-ewwel tip ta’ għerf huwa neċessarju biex wieħed iġib iċ-ċertifikati u jsib xogħol tajjeb bihom. Però l-ieħor iservi biex wieħed jgħix il-ħajja b’sodisfazzjon u b’ċertu livell ta’ tagħrif dwar bosta affarijiet. Bniedem li jaqra tagħrfu mill-ewwel għax ikun kapaċi jitkellem fuq diversi suġġetti u għalhekk anki jekk forsi wieħed ma jkunx ta’ skola kbira, permezz tal-qari jkun kapaċi jkompli diskursata man-nies.

  Anki kotba b’sempliċiment storja fittizja huma kapaċi jkabbru l-għerf fil-qarrej. Dan minħabba li ħafna mir-rakkonti jkunu qed jirriflettu l-ħajja tas-soċjetà u allura joffru wkoll diversi ideat. Dawn il-kotba jiftħu wkoll tieqa għall-imaġinazzjoni, għal kitba aħjar bil-Malti u għall-użu ta’ espressjonijiet aktar mirquma li jgħinu lil dak li jkun jesprimi ruħu aħjar.”

  Taħseb li jeżistu nies li jaħsbu li mhumiex denji li jidħlu jissellfu minn librerija għax iħossuhom li mhux ta’ skola biżżejjed?

  “Iva naħseb li hemm minnhom. Imma lil dawn aħna għandna d-dmir li nuruhom li huma żbaljati. Fid-dinja m’hawn ħadd għar-rimi u l-librerija qegħdha għal kulħadd. Huwa għalhekk li għandna kull xorta ta’ kotba sabiex b’xi mod nolqtu l-gosti u l-livelli ta’ nies differenti.

  Dal-punt inħoss li huwa validu ħafna u nixtieq niftaħ aktar fuqu. F’dal-pajjiż kultant għandna d-diżgrazzja li nitkellmu b’wisq pessimiżmu. Donna nhedew nikkritikaw bl-amment biex imbagħad ma nagħmlu xejn ta’ ġid. Fostom iweġġagħni kliem bħal meta jingħad li l-poplu Malti ma jħobbx jaqra. Imma dan mhux minnu! Hawnhekk għandna ħafna membri li jiġu jissellfu l-kotba regolarment. Biss biss ngħidlek illi mill-bidu tas-sena ‘l hawn diġa’ nkitbu mat-3000 membru ġdid u dan meta dan l-aħħar, kull sena qed jiżdiedu 5000 membru ġdid.

  Nammetti li jiena bniedem pożittiv u nippreferi nara t-tazza nofsha mimlija. Naċċetta wkoll illi għad fadal perċentwal ta’ nies li ma jaqrawx u agħar minn hekk, perċentwal ta’ nies illiterati. Imma dan ma jfisser xejn ħlief li rridu nxammru aktar il-kmiem ħalli niġbdu aktar nies lejn it-tagħlim u l-qari.

  Imma n-nies ma jinġibdux lejk billi tikkritikahom bl-amment u xxandar messaġġi negattivi bħal dawn mal-irjieħ kollha. In-nies u b’mod speċjali t-tfal għandhom bżonn l-inkoraġġiment. Naqbel meta ssir kritika kostruttiva imma din għandha tiġi ddirezzjonata f’postijiet relevanti minn fejn tista’ tittieħed xi tip ta’ azzjoni.”

  It-tfal huma ħafna għal qalb Horace tant li għal 11 il-sena konsekuttivi huwa kien involut fi programm ta’ Story-telling…

  “Waqafna f’dawn l-aħħar 3 snin minħabba ċirkustanzi li ma kellnix kontroll fuqhom. Imma għal 11 il-sena sħaħ dawn il-programmi kienu ta’ suċċess kbir.

  Jiena kont immexxihom. L-għan tiegħi kien li ngħallem lit-tfal li l-qari huwa pjaċir u mhux xi ħaġa ta’ bilfors biex tgħaddi mill-eżami tal-iskola. Għaldaqstant apparti mill-qari, l-programm kien jinkludi fih ukoll il-parteċipazzjoni ta’ numru ta’ personalitajiet differenti li kienu jiġu jferrħu lit-tfal.

  Bil-kuntrarju tal-pariri li ngħatajt, insistejt fuq il-parteċipazzjoni tal-ġenituri waqt dawn il-programmi. B’hekk b’ġebla waħda kont qed nolqot tnejn għax it-tfal kienu qed jassoċjaw il-qari mal-pjaċir filwaqt li l-ġenituri kienu qed jitgħallmu s-sengħa ta’ kif għandhom jimxu ma’ wliedhom fejn jidħol il-qari. Kien ta’ sodisfazzjon kbir li nara tfal jidħlu bilkemm jitkellmu u jispiċċaw wara erbgħa programmi, jgħidu iktar minni… li huwa miraklu! Oħrajn illum kibru u huma studenti fl-università u jiġu jfittxuna u jgħidulna kemm għamilnilhom ġid meta ħabbibnihom mal-kotba.

  Fuq kollox dawn il-programmi kienu jsiru fil-librerija tat-tfal għax jiena ridt inneħħi l-idea tas-silenzju u li ma tistax tiftaħ ħalqek hemmhekk. F’librerija ta’ referenza ċertament li ma tistax tagħmel storbju imma mhux f’librerija tat-tfal! It-tfal biex jieħdu pjaċir iridu jikkomunikaw u jiddiskutu. Barra minn hekk iridu jingħataw iċ-ċans li jagħżlu l-kotba li jridu huma u mhux dawk li jippreferu l-ġenituri tagħhom.”

  Horace jinsisti li l-ġenituri flimkien mal-għalliema huma l-qofol wara l-edukazzjoni totali tat-tfal.

  “Insostni illi t-tnejn iridu jaraw illi l-qari jiġi ppreżentat lit-tfal b’mod leġġer u sabiħ u mhux b’forza. Idealment il-qari jsir ftit ftit kuljum. Ċertament ma jimpressjonawni xejn dawk il-ġenituri li jgħiduli li t-tfal ma jħobbux jaqraw imma mbagħad ġieli tiġi ġurnata u jaqraw salt kotba f’daqqa. Il-qari jixbaħ lit-taħriġ fl-isport – ma tistax tgħid illum ma nagħmilx u għada nagħmel id-doppju.

  U hekk kif qed nitkellmu dwar it-tfal, nixtieq niġbed l-attenzjoni tal-ġenituri li fil-libreriji t-tfal jistgħu jinkitbu mal-ewwel snin tagħhom. Hemm min joqgħod jistenna li uliedu jkollhom dawk l-erbgħa snin qabel idaħħalhom membri. Imma fil-librerija hawn kotba għal tfal ħafna iżgħar. Il-ktieb irid isir ħaġa waħda mill-ħajja ta’ wliedna u dan isir aktar possibbli jekk nintroduċuh magħhom sa mill-ewwel snin.”

  Dis-sena Horace huwa ferm kuntent bir-riżultati tal-librerija…

  “Fl-aħħar budget li sar kellna aħbar tajba fejn ingħatajna €100,000 bħala somma supplimentari biex nixtru kotba ġodda għall-librerija. Kienet xi ħaġa ġdida għal Malta u bil-pjaċir ngħid li għamilna l-mirakli bihom! Xtrajna enormità ta’ kotba ġodda u n-nies reġgħet bdiet tersaq lejn il-libreriji. Fil-fatt bejn Jannar u Awwissu 2010 ġew mislufa mas-70,000 ktieb aktar mis-sena ta’ qabel, li mhiex ċajta.

  U hawnhekk nixtieq nagħmel appell minn qalbi – hekk kif qiegħed jiġi ppjanat il-budget ta’ dis-sena, nispera ħafna li nerġgħu niġu kkunsidrati mill-ġdid għal dis-somma. €100,000 jafu jkunu ftit għal ħafna imma ħafna għalina. Wara kollox kulħadd jaf illi l-qari huwa s-sigriet ta’ poplu b’saħħtu li kapaċi jirraġuna u jiddiskuti u li jilħaq livelli aħjar ta’ edukazzjoni. Mela ejja nagħtuh x’jaqra lill-poplu!”

  Minbarra l-qari, wieħed mit-tiri prinċipali tal-librerija huwa illi jingħata rikonoxximent lill-awturi Maltin…

  “Dan is-sajf id-Dipartiment tal-Libreriji flimkien mal-Ministeru tal-Edukazzjoni organizzaw il-Kampanja Libreriji. Din kienet tikkonsisti f’għadd ta’ attivitajiet immirati biex joħolqu aktar għarfien dwar is-servizzi tal-libreriji u anki dwar l-awturi Maltin infushom.

  Laqqgħajna l-awturi Maltin mal-pubbliku u tellgħajna numru ta’ esebizzjonijiet. Dan huwa proġett li għadu fil-bidu tiegħu imma ma rridux naqtgħu qalbna. Jeħtieġ li l-awtur Malti nagħtuh dak li jistħoqqlu. Ma jistax ikun li ngħollu mas-sema awtur barrani u mbagħad ma napprezzawx awtur Malti!

  F’dawn il-ġranet li ġejjin se nkunu qed nagħmlu rendikont ta’ kif morna permezz ta’ din il-kampanja ħalli nkomplu nibnu fuqna s-sena d-dieħla. Għandna wkoll ħafna attivitajiet oħra ppjanati imma għalissa għadhom qed jinħmew!”

  X’jidhirlu mill-kummenti ta’ wħud li l-futur tal-ktieb huwa mhedded mit-teknoloġija ta’ llum?

  “Il-ktieb ma jista’ jispiċċa qatt għax min iħobb il-ktieb jaf li s-sensazzjoni li jagħtik ktieb ma jagħtihulek l-ebda kompjuter. Ix-xamma tal-ktieb, il-kwalità tal-karti minn ktieb għall-ieħor, il-fatt li tista’ ġġorru miegħek kullimkien u tieqaf u tkompli meta trid. Għidli x’hemm isbaħ milli ssib ktieb jistennik fuq il-komodina biswit is-sodda tiegħek? Dawn huma emozzjonijiet li jesperjenzaw biss dawk li jħobbu jaqraw u ċertament l-ebda skrin elettroniku ma jagħtihomlok.”

  Jiena ngħożż lil kull min jagħmel xi ħaġa b’passjoni u indubbjament l-imħabba li Horace iwettaq xogħolu biha, mhi xejn inqas minn hekk. Xtaqt nagħlaq billi nistaqsih 30 sena fil-librerija, x’ħallew fih?

  “Sodisfazzjon kbir! Jiena nemmen ħafna fil-poplu Malti u nemmen ħafna fit-tfal tagħna. Kuntent li permezz ta’ xogħoli qed inkun mezz ta’ inkoraġġiment biex il-qari jixtered aktar f’pajjiżna. Meta wara bosta snin tibqa’ tara l-apprezzament ta’ dawk li tkun għent li jibqgħu jiġu jfittxuk għax jemmnu li inti darba tajthom daqqa t’id, dik xi ħaġa kbira għalija. Għidli kif tista’ ma tkunx għal qalbek f’xogħol bħal dan?”

  (Nota: Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tas-26 ta’ Settembru 2010)

  Share on Facebook

  2010.09.26 / no responses / Category: Torca - Perspettivi

• A MATTER OF FATE
• MALTA’S PREHISTORIC TREASURES
• THE MAGIC IS IN THE DETAIL
• THE SELLING GAME
• NEVER FORGOTTEN
• Ġrajjiet mhux mitmuma – 35 sena mit-Traġedja tal-Patrol Boat C23
• AN UNEXPECTED VISIT
• THE SISTERS OF THE CRIB

• Pauline Harkins on Novella – Li kieku stajt!
• admin on IL-KARNIVAL TRAĠIKU TAL-1823
• Albert on IL-KARNIVAL TRAĠIKU TAL-1823
• Martin Ratcliffe on Love in the time of war
• admin on 24 SENA ILU: IT-TRAĠEDJA TAL-PATROL BOAT C23