Posts Tagged ‘bram’

  • X’SER JAGĦMLU T-TFAL DAS-SAJF?

    Jingħad li t-tfal huma bħaż-żerriegħa. X’isir minnhom aktar il-quddiem jiddependi ħafna mill-art li jsibu ruħhom fiha u mill-kura li jingħataw b’mod regolari.

    Għaldaqstant issa li waslu l-vaganzi u bosta tfal għandhom ħafna ħin fuq ir-riħ, huwa għaqli li wieħed jinkoraġġihom biex jinvolvu ruħhom f’xi attività interessanti li idealment tkun tvarja mix-xogħol solitu tal-iskola. B’hekk it-tfal ikunu qed jieħdu l-messaġġ li għalkemm jeżisti ż-żmien ta’mistrieħ, dan ma jfissirx li wieħed għandu jinqata’ minn kollox u jgħaddi l-ġranet kollha jitgħażżen.

    Fortunatament illum jeżistu diversi opportunitajiet għat-tfal, ibda mill-iktar attivitajiet sempliċi u ibqa’ sejjer sal-aktar proġetti intensivi. Bosta drabi jiddependi mit-tfal u anki minn kemm għandhom ħin il-ġenituri li joqogħdu jiġru bihom minn post għall-ieħor u minn kemm għandhom flus x’jonfqu għall-affarijiet bħal dawn. Madanakollu jekk wieħed ifittex sewwa għandu jsib ukoll possibilitajiet oħra interessanti li mhux neċessarjament jiswew il-flus u lanqas ħafna ġiri ‘l hemm u ‘l hawn.

    Dan l-aħħar kont qed nitkellem mal-Prof.  Aldo Drago li huwa d-Direttur taċ-Ċentru Operattiv IOI-Malta.

    “IOI-Malta huwa wieħed minn 25 ċentru mxerrda mad-dinja fi ħdan l-International Ocean Institute (IOI) li huwa NGO internazzjonali li twaqqaf fl-1972 mill-Prof. Elisabeth Mann Borgese. L-uffiċċju prinċipali ta’ l-IOI jinsab fl-Università ta’ Malta.

    Filwaqt li l-IOI-Malta jaqsam maċ-ċentri l-oħra tal-IOI l-iskop prinċipali biex jitjieb l-immaniġġjar, ir-regolamentazzjoni, l-użu sostenibbli tar-riżorsi, il-protezzjoni u l-konservazzjoni tal-ambjent tal-Prof. Aldo Dragobaħar, il-ħidma ta’ dan iċ-ċentru Malti huwa wkoll li jwettaq riċerka u studji relatati mal-baħar u li b’mod regolari jniedi diversi promozzjonijiet edukattivi u taħriġ biex jinkoraġixxi dejjem aktar il-kuxjenza pubblika dwar l-ambjent u l-ħlejjaq tal-baħar.”

    Prof. Aldo Drago huwa wkoll il-moħħ wara s-sit IOI-KIDS http://www.ioikids.net/; sit ikkulurit u frisk li jmur ħafna ma’ dawn iż-żminijiet sħan tas-sajf speċjalment minħabba li f’dawn il-ġranet il-baħar isir ħaġa waħda mill-ħajja tagħna l-Maltin.

    “Dan is-sit huwa mmirat għat-tfal tal-primarja u s-sekondarja u għandu l-għan li jwassal informazzjoni dwar l-ambjent tal-baħar u l-ħlejjaq li jgħixu fih permezz ta’ artikli edukattivi u viżwali, stħarriġ u logħob interattiv li jiġbed l-attenzjoni tat-tfal biex jitgħallmu waqt li jieħdu gost jilgħabu fuq l-internet.

    Huwa wkoll maħsub biex ikun ta’ għajnuna għall-għalliema billi jipprovdilhom materjal adattat biex ifasslu lezzjonijiet aktar wiesgħa u interessanti fuq it-tema tal-baħar u fl-istess ħin applikabbli għall-kurrikulu nazzjonali. Barra minn hekk is-sit joffri opportunita’ lill-għalliema u lill-esperti f’dawn l-oqsma sabiex jitħajjru jikkontribwixxu l-kitbiet tagħhom u jkomplu jkattru l-informazzjoni f’dan is-sit.

    Fl-istess waqt dan is-sit joffri kemm lit-tfal tal-iskola u lill-għalliema tagħhom mezz sabiex jaqsmu l-ideat, il-proġetti u l-esperjenzi tagħhom dwar il-baħar ma’ ħbieb oħra madwar id-dinja ħalli b’hekk jinħoloq ukoll djalogu internazzjonali dwar dawn is-suġġetti. Għaldaqstant tfal li jgħixu f’pajjiżi fejn m’hemmx baħar u forsi qatt ma kellhom iċ-ċans li jiġu f’kuntatt miegħu, jkunu jistgħu jesperjenzawh permezz tal-għajnejn ta’ sħabhom.

    Min-naħa l-oħra dan is-sit iservi wkoll biex sa minn ċkunithom it-tfal isiru aktar konxji dwar dak li huma għaddejjin minnu l-oċeani u l-ħlejjaq li jgħixu fihom. Jitgħallmu jsiru ċittadini tad-dinja u mhux ta’ pajjiżhom biss billi jinteressaw ruħhom f’suġġetti marbuta ma’ l-oċeani bħal per eżempju l-impatt uman u tal-klima fuq l-ibħra u l-ekosistemi. Bla dubju l-effett ta’ dan ikun li t-tfal isiru aktar konxji tar-responsabbiltà li għandhom biex iħarsu l-ambjent tal-baħar u jkattru l-użu għaqli tar-riżorsi tiegħu.”

    Minn żmien għal żmien l-IOI-KIDS torganizza wkoll proġetti ġodda li jservu bħala opportunitajiet affaxxinanti kemm għat-tfal u anki għall-ġenituri tagħhom peress li joħolqu skop għall-avventura u l-kreattività.

    “Għal dan is-sajf il-programm ta’ l-IOI-KIDS qiegħed jindirizza l-parteċipazzjoni diretta tat-tfal tal-primarja u tas-sekondarja flimkien ma’ l-għalliema u l-ġenituri tagħhom sabiex jagħmlu xi ħaġa tanġibbli għall-ambjent tal-baħar.

    Waħda minn dawn l-inizjattivi hija l-IOIKIDS ‘Spot the Jellyfish’. L-għan ta’ dan il-proġett huwa li jiżdied l-għarfien dwar id-diversità lokali ta’ l-ispeċi ta’ bram billi t-tfal jinvolvu rwieħhom f’eżerċizzju Leaflet- Spot the Jellyfishinteressanti li jikkonsisti fir-rappurtaġġ ta’ dehriet ta’ bram li spiss naraw qrib xtutna u fil-bajjiet tagħna. B’hekk permezz tal-parteċipazzjoni tagħhom it-tfal ikunu qed jgħinu sabiex ikun possibbli li tinġabar informazzjoni utli għal studji xjentifiċi kemm għall-awtoritajiet lokali u kif ukoll għall-pubbliku in ġenerali. Ta’ min jinnota li din l-informazzjoni apparti li tipprovdina bit-tagħrif, fl-istess ħin tkun qed twassal ukoll messaġġ siewi lil dawk li jkunu beħsiebhom iżuru x-xtut u l-ibħra ta’ madwarna billi jżommhom aġġornati ma’ l-inħawi fejn ikun hemm il-bram.”

    Ir-rappurtagg isir permezz ta’ fuljett ikkulurit u informattiv li jinkludi anki numru ta’ ritratti ta’ bram ta’ speċi differenti. Dan il-fuljett diġà tqassam f’bosta skejjel u tpoġġa anki f’diversi postijiet fix-xtut tal-gżejjer Maltin. Barra minn hekk l-paġni ddedkati fuq is-sit tal-IOIKIDS (www.ioikids.net/jellyfish) iservu biex iwasslu tagħrif interessanti dwar il-bram, kif ukoll mappa aġġornata kull jum ta’ fejn dehru l-bram.

    “Dan il-fuljett huwa mibni b’mod sempliċi imma attraenti biex jaghmilha ferm facli li wiehed jidentifika l-bram u għalhekk iħajjar aktar tfal biex jipparteċipaw. Biex wieħed jieħu sehem kull ma jrid jagħmel huwa illi jqabbel il-bram li jkun ra huwa stess mar-ritratti fuq il-fuljett, jinkludi wkoll id-dettalji tal-ġurnata u l-ħin tar-rapport, u n-numru ta’ bram li kien hemm fuq il-post.

    Il-fuljett bl-informazzjoni jista’ jintbagħat bil-posta jew billi jimtela’ rapport online fuq www.ioikids.net/jellyfish. Wieħed jista’ wkoll jibgħat ir-rapport permezz ta’ SMS fuq 79 222 278 jew email fuq ioi-moc@um.edu.mt. Ta’ min insemmi illi l-parteċipanti jkunu qed jidħlu biċ-ċans li jirbħu numru ta’ premijiet sbieħ!”

    Inizjattiva oħra tal-IOIKIDS tikkonsisti f’kompetizzjoni mmirata għat-tfal fejn dawn qed jiġu mitluba joħolqu xogħolijiet kreattivi b’suġġetti marbuta mal-baħar.

    “Dawk it-tfal fil-livell ta’ edukazzjoni primarja u sekondarja għandhom l-opportunità li jgħaqqdu l-ħiliet artistiċi u teknoloġiċi tagħhom biex jippreparaw kontribuzzjonijiet elettroniċi f’forma ta’ proġetti Using IOI Kids website informattivi u attraenti. Il-parteċipanti jistgħu jieħdu sehem f’din il-kompetizzjoni kemm b’mod individwali u kif ukoll fi gruppi f’waħda miż-żewġ kategoriji skont l-età: 5 sa 10 snin jew 11 sa 16 il-sena.

    Ix-xogħolijiet li jintbagħtu għandhom ikunu jikkonċernaw suġġetti dwar il-baħar jew dwar xatt il-baħar u jistgħu jieħdu diversi forom bħal artikli, ġabriet jew noti dwar ġrajjiet interessanti jew insoliti, skoperti xjentifiċi ġodda, speċi ta’ pjanti jew annimali, eko-sistemi jew postijiet ta’ interess, nies li x-xogħol tagħhom huwa konness mal-baħar u kontribuzzjonijiet kreattivi oħra.

    Il-proġetti għandhom ikunu ppreparati elettronikament bħala dokumenti tal-Word jew preżentazzjonijiet bil-PowerPoint. Jekk wieħed jagħżel li jibni sit għandu jkun fl-HTML filwaqt li r-ritratti għandhom ikunu fil-format .jpg, l-audio clips f’format wav/mp3 u animazzjonijiet u video clips fil-format flv jew avi.

    Naturalment ix-xogħolijiet ippreżentati jridu jkunu oriġinali u magħhom għandha tintbagħat il-formola ta’ reġistrazzjoni li tista’ titniżżel mill-website ta’ IOI-KIDS  http://www.ioikids.net/2010 jew permezz ta’ email: ioi-moc@um.edu.mt. Dawn għandhom jiġu indirizzati lil: Ms. Alicia Said, IOI-Malta Operational Centre, Room 315, Chemistry Building University of Malta, Msida MSD2080 jew permezz tal-email: ioi-moc@um.edu.mt u għandhom jaslu sal-31 ta’ Lulju 2010.

    Finalment il-proġetti rebbieħa jieħdu sehem ukoll f’kompetizzjoni internazzjonali billi jiġu ppubblikati fuq is-sit IOI-KIDS u tfal minn madwar id-dinja jivvutaw għalihom.”

    Apparti minn dawn il-proġetti l-IOI-KIDS toffri wkoll l-opportunità lit-tfal biex b’mod regolari jesprimu ruħhom permezz tal-kitba dwar fatti, aħbarijiet u attivitajiet relatati mal-baħar.

    “Qegħdin nipprovdu lil dawk it-tfal li joħolmu li xi darba jkunu kittieba jew ġurnalisti bil-possibilità reali li jippubblikaw xogħolhom fuq l-internet billi jsiru parti mit-tim IOI-KIDS News. Bi ġżira bħal tagħna mdawwra bil-baħar u b’diversi xtut mill-isbaħ, il-possibilitajiet fuq hiex tikteb huma bla tarf. U għalhekk inħallu biss għall-imaġinazzjoni tal-kittieba tagħna!”

    (Nota: Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tat-18 ta’ Lulju 2010)

    2010.07.18 / no responses / Category: Torca - Perspettivi

  • GĦALIEX ŻDIEDU L-BRAM?

    F’dawn l-aħħar snin, hekk kif jasal is-Sajf, miegħu qed jaslu wkoll numru kbir ta’ bram li jħassar ħafna mill-pjaċir li dan l-istaġun iġib miegħu. Issa qed tissemma wkoll speċi ġdida li taf tidħol fl-ibħra tagħna – il-Portughese Man of War: speċi li tixbaħ lill-bram u li t-tingiża tiegħu, jekk tkun qawwija biżżejjed taf tkun fatali! Aħbar inkwetanti li deherli li ta’ min jixtarra.. Iddeċidejt li nitkellem ftit mal-bijoloġista Dr Adriana Vella sabiex nifhem aħjar għala qed isseħħ din il-bidla fl-ibħra tagħna. Min-naħa tagħha Dr Charmaine Gauci spjegatli xi prevenzjonijiet u x’miżuri għandhom jittieħdu f’każ ta’ tingiża minn dawn l-ispeċi…

    INTERVISTA: DR ADRIANA VELLA Ph. D. (Cambridge) – Akkademika Universitarja, Bioloġista fil-Konservazzjoni u Fundatriċi tal-BICREF

    Għaliex qed jiżdied il-bram fl-ibħra tagħna?

    F’dawn l-aħħar ħames snin, l-istaġun tas-Sajf tagħna kien kull darba ddominat minn aħbarijiet dwar il-kwantità dejjem tikber ta’ bram fil-bajjiet tagħna. Bla ma jrid wieħed jistaqsi għala qed jiġri hekk kull darba, sena wara l-oħra? X’inhu jgħin lil dawn il-kreaturi biex jirnexxielhom jikbru f’tant kwantitajiet? Aħna qegħdin nagħtu biżżejjed għajnuna lill-entitajiet lokali biex jassistu fil-konservazzjoni tal-ħajja marina u fis-saħħa tipika  tal-biodiversità li xi darba kellna fl-ibħra tagħna?

    Il-bram u l-organiżmi oħra li jixbħuhom ħafna jitqassmu f’erbgħa kategoriji: Scyphozoa (l-aktar bram komuni); Hydrozoa (Portuguese man-of-war); Anthozoa (anemoni tal-baħar u koralli) u Cubozoa (bram magħruf bħala ‘box jellyfish’ li huma l-aktar tossiċi).

    F’dawn l-aħħar snin ġie innotat illi l-aktar bram komuni u dominanti fil-Mediterran huwa dak tat-tip Pelagia Noctiluca u wkoll il-Cotylorhiza Tuberculata. Il-gżejjer Maltin laqgħu fihom diversi minn dawn l-ispeċi, l-aktar mit-tip tal-Pelagia Noctiluca. Probabbilment anki dis-sena ser jiġri l-istess, hekk kif dawn jiġu mkaxkra sal-kosta tagħna permezz tal-kurrenti u r-riħ.

    Il-bram għandu fetħa gastrovaskulari waħda li tintuża għad-diġestjoni u għaċ-ċirkolazzjoni. Għandu wkoll sett ta’ tentakli (qishom swaba’ twal) illi fihom hemm maħżun ammont ta’ velenu. Tajjeb li wieħed ikun jaf illi anki meta t-tentakli jitqaċċtu minn mal-bram, dawn jibqgħu perikolużi peress illi l-velenu jibqa’ hemm għal ġimgħat sħaħ.

    Huma diversi l-fatturi li qed jikkaġunaw din iż-żieda drastika tal-bram fostom: is-sajd żejjed u bla limitu (li qiegħed anki jaffetwa kemm il-ħut iż-żgħir u kemm il-predaturi l-kbar), il-bidla fil-klima u t-tibdil Adriana Vella tal-abitat tal-ħlejqiet marini. Dan kollu b’detriment kbir ukoll għall-organiżmi l-oħra tal-baħar. L-evidenza kull ma tmur qegħdha turina illi l-istruttura tal-eko sistema tal-baħar tista’ tinbidel b’ħeffa minn waħda dominata mill-ħut (li żżomm il-bram f’ammonti aċċettabbli peress li dawn jittieklu mill-ħut) għal sistema mhux daqshekk mixtieqa ta’ stat gelatinuż b’konsegwenzi serji ekoloġiċi, ekonomiċi u soċjoloġiċi. Għalhekk huwa neċessarju illi biex dan it-tibdil fl-eko sistema jitwaqqaf, tiżdied aktar ir-riċerka dwar dawn l-organiżmi u l-bqija tal-ħajja marina.

    Jiena nemmen illi l-gżejjer Maltin għandhom jinvestu fi proġett biex dan il-bram jinġabar u biex jiġi ikkontrollat minn madwar il-kosta tagħna. Żgur illi proġett simili jgħin ħafna biex kemm il-Maltin u kif ukoll it-turisti, li jgħinu tant lill-ekonomija Maltija, biex jgħumu bla biża’ u bla periklu fil-bajjiet tagħna. BICREF tista’ tgħin fil-ko-ordinazzjoni ta’ proġett simili li kieku tiġi pprovduta bil-fondi għalih.

    Dan l-aħħar qed tissemma l-possibilità illi ħlejqa tal-baħar magħrufa bħala l-‘Portuguese man-of-war’ tidħol fl-ibħra Maltin. X’tikkummenta dwar dan?

    Dis-sena l-Biological Conservation Research Foundation (BICREF) irċeviet żewġ rapporti flimkien ma’ xi ritratti tal-Portuguese man-of-war li ttieħdu lokalment. Dawn qalulna illi tnejn mir-ritratti ittieħdu fi Frar u Marzu li għaddew f’Għajn Tuffieħa filwaqt li ritratt ieħor inġibed fiċ-Ċirkewwa ukoll fix-xahar ta’ Marzu. Immedjatament il-BICREF għaddiet dawn ir-rapporti u r-ritratti lill-Awtorità tas-Saħħa. Ta’ min isemmi illi dawn l-ispeċi ntlemħu wkoll f’April lejn il-kosta tan-naħa t’isfel ta’ Spanja u anki qrib il-gżejjer Baleariċi. Fi Frar li għadda din l-ispeċi feġġet ukoll fin-naħa tal-Lvant ta’ Sqallija.

    Il-Portuguese man-of-war, li xjentifikament hija magħrufa bħala ‘Physalia Physalis’ tista’ tgħix fil-baħar Mediterranju bħala parti mid-distribuzzjoni tal-ispeċi. Iżda jista’ jagħti l-każ illi dan l-aħħar din l-ispeċi qed tiżdied fl-abbundanza tagħha. Fix-xhur u s-snin li ġejjin ser ikollna stampa aktar ċara kemm din l-ispeċi tista’ tiżdied fl-ilmijiet tagħna sakemm ma tiġix ikkontrollata minn kundizzjonijiet bijoloġiċi li jżommuha fi kwantità aktar baxxa.

    Il-Portuguese man-of-war tissejjaħ ukoll ‘man of war’ jew ‘blue bottle’. Tajjeb li niċċaraw illi dan l-organiżmu mhux speċi ta’ brama iżda huwa ‘siphonophore’ jew aħjar kolonja ta’ organiżmi individwali li Portughese Man of War fuq l-art (ritratt ta' C Mallia)huma kollha modifikati biex jaqdu funzjonijiet differenti fejn fosthom hemm dawk li jżommu l-ispeċi fuq il-wiċċ tal-baħar, dawk li jsibu u jaqbdu organiżmi oħra għall-ikel, dawk li jgħinu l-organiżmu biex jiekol u dawk li jeżistu għar-riproduzzjoni tal-ispeċi. Bħall-bram komuni li nafu aħna, il-Portuguese man-of-war jinġarr mal-kurrent u permezz tar-riħ u jmantni lilu nnifsu fuq ħut żgħir u organiżmi żgħar oħra.

    It-tingiża tal-Portuguese man-of-war tweġġa’ ħafna aktar minn dik tal-brama komuni. Madanakollu peress li din tibqa’ fil-wiċċ (mhux bħal brama li tinżel f’qiegħan differenti) tista’ tintlemaħ u tiġi evitata ħafna aktar faċilment. Sfortunatement, bħal fil-każ tal-bram, it-tentakli ta’ dawn l-organiżmi jibqgħu velenużi għal diversi ġranet saħansitra meta jitqaċċtu minn mal-ispeċi u għalhekk il-ġarr tagħhom mal-kurrenti fil-bajjiet tagħna jista’ joħloq periklu għall-għawwiema.

    X’inhu x-xogħol li twettaq il-Biological Conservation Research Foundation (BICREF)?

    Għal dawn l-aħħar ħdax-il sena il-BICREF għamlet diversi stħarriġ dwar il-baħar li jdawwar il-gżejjer Maltin u assistiet ukoll fir-riċerka tal-konservazzjoni sabiex jiġu studjati kemm l-ispeċi kostali kif ukoll Cotylorhiza tuberculata (ritratt ta' A Buttigieg BICREF)dawk il-ħlejjaq li jinstabu f’baħar miftuħ bħad-delfini, il-fkieren, il-baleni u kull speċi oħra li niltaqgħu magħha waqt dan l-istħarriġ. Permezz tal-għajnuna ta’ bosta sidien tad-dgħajjes, il-BICREF kostantement tiġbor aktar informazzjoni f’dan ir-rigward. Sabiex tissaħħaħ il-kuxjenza dwar il-bżonn tal-konservazzjoni tal-ispeċi marina, il-BICREF ipproduċiet ukoll dokumentarju bl-isem ta’ ‘Waves of Life’. Dan id-dokumentarju li hu twil madwar siegħa, huwa frott ta’ ħames snin xogħol ta’ osservazzjoni, fotografija u iffilmjar mill-voluntieri tal-BICREF. Apprezzajna ħafna meta dan id-dokumentarju rebaħ premju ta’ Mertu mill-Accolade. Ix-xewqa tagħna hija illi nuru dan id-dokumentarju fuq l-istazzjonijiet kollha lokali sabiex il-pubbliku jkun jista’ japprezza l-ġmiel preżenti tal-wirt naturali tal-ibħra tagħna.

    Liema huma dawk l-ispeċi marini li jgħixu fl-ibħra Maltin u li huma protetti? X’inhuma l-konsegwenzi meta wieħed jikser dawn ir-regoli?

    Jeżistu diversi speċi li diġà huma vulnerabbli ħafna minħabba l-impatt uman fuq l-ibħra tagħna. Fost dawn insibu uħud illi jinqabdu għall-ikel b’mod intensiv bħall-qarnit komuni, it-tonn (blue fin) u t-trilja. B’mod indirett, hemm ukoll kreaturi oħra li għalkemm huma legalment protetti, xorta waħda jbatu ħafna mill-intervent tal-bniedem bħall-klieb il-baħar, il-fkieren u d-dniefel. Għal dir-raġuni l-BICREF tħoss illi x-xogħol tagħha huwa neċessarju mmens u jistħoqqlu aktar sostenn. Għalkemm hemm ħafna speċi marini li diġà huma protetti kemm b’leġiżlazzjoni lokali u kif ukoll dik internazzjonali, il-BICREF temmen illi ftit qiegħed isir biex jiġi kkonfermat illi kulħadd qed jimxi ma’ dawn ir-regoli sabiex insaħħu r-rikkezza tal-biodiversità futura tal-ibħra tagħna.

    Kemm hi importanti l-pożizzjoni ta’ Malta fejn tidħol ir-riċerka tal-konservazzjoni bioloġika marina?

    Minħabba l-pożizzjoni ċentrali tagħhom fil-baħar Mediterran, il-ġżejjer Maltin għandhom ħafna x’joffru f’dik li hi riċerka u konservazzjoni marina. Fl-istess ħin il-BICREF tixtieq illi jkollha rwol ħafna akbar fl-istrateġiji lokali li jimmaniġġjaw kemm iż-żoni u kif ukoll l-ispeċi protetti proprju minħabba l-esperjenza illi hi għandha f’dan il-qasam.

    BICREF kemm temmen li hu kbir il-kunflitt bejn is-sopravvivenza tal-ħajja marina u l-interessi tal-bniedem?

    BICREF temmen illi aktar ma jgħaddi ż-żmien, il-poplu Malti qiegħed dejjem aktar jippretendi li jiżdied il-progress fil-konservazzjoni tan-natura u fil-kwalità tal-ħajja kemm madwar u kemm fuq il-gżejjer tagħna. Għajnuna politika u finanzjarja akbar għall-protezzjoni tan-natura, m’għandhomx isarrfu f’inqas għajnuna għal kwistjonijiet oħra. Huwa tassew inġust meta jseħħ dan. Kompetenza u esperjenza lokali f’dan il-qasam diġà għandna. Għaldaqstant l-għajnuna għandha tiġi immirata biex jiġi assistit ix-xogħol volontarju flimkien mar-riċerka xjentifika ħalli dawn jikkontribwixxu fit-tagħrif u fl-għodda neċessarji għal aktar żvilupp sostenibbli.

    Aktar informazzjoni dwar ix-xogħol tal-BICREF tistgħu issibuha fuq il-websajt www.bicref.org.

    Kull minn jixtieq jagħti l-għajnuna tiegħu fix-xogħol volontarju ambjentali tal-BICREF huwa mitlub jikkuntattjana fuq bicref@gmail.com  jew jiktbilna fuq dan l-indirizz: BICREF, PO BOX 30 Hamrun.

    —————————————————————————————————————————–

    INTERVISTA: DR CHARMAINE GAUCI – Direttur fid-Dipartiment Għall-Promozzjoni tas-Saħħa u l-Prevenzjoni tal-Mard

    Kemm hija serja tingiża ta’ brama għas-saħħa tal-bniedem?

    Fil-biċċa l-kbira tal-każi t-tingiż mill-bram isir b’mod aċċidentali – billi bniedem jgħum, imiss jew jiġborhom bl-addoċċ. Il-proċess ta’ kif brama tgħaddi t-tossiku tagħha jaħdem b’mod li jixbaħ ħafna lill-Pelagia Noctiluca - l-aktar speċi komuni fl-ibħra tagħnamekkaniżmu tal-jack-in-the-box. Awtomatikament kif xi ħaġa tmiss mal-brama, f’temp ta’ 3 millisekondi din tirreaġixxi billi tarmi ammont ta’ tossiku fl-oġġett li jmiss magħha. Kollox isir b’ħeffa kbira u b’penetrazzjoni qawwija li kapaċi tasal sa fond ta’ 0.9mm. Meta jintlaħaq dan il-fond, it-tossiku jiġi ddepożitat fil-ġilda u wara jiġi assorbit mis-sistema ċirkulatorja. Fl-istess ħin it-tentakli tal-brama jeħlu mal-vittma. It-tossiku jerħi minnu kimiċi u medjaturi infjammatorji li jaffetwaw l-organi tal-ġisem fostom liċ-ċelloli nervużi u lill-kliewi. L-ewwel reazzjonijiet għat-tossiku tal-bram normalment ma jkunx wieħed allerġiku imma aktar tossiku u li jikkaġuna uġiegħ. Bosta drabi s-sintomi ta’ tingiża ta’ brama,  fostom tal-magħrufa Scyphozoan, huwa ħafna uġiegħ imma rarament tkun fatali. Is-sintomi li jsegwu t-tingiża ta’ brama regolarment jikkonsistu f’uġiegħ partikolari fil-parti milquta, ħakk, raxx u marki mqabbża fuq il-ġilda.

    X’miżuri għandhom jittieħdu meta wieħed jitniggeż minn brama?

    Huwa importanti ħafna illi qatt ma tuża l-ilma ħelu fuq tingiża ta’ brama għax dan ikompli jgħin biex it-tossiku tagħha jixtered aktar. Preferebilment għandhom jittieħdu dawn il-miżuri:

    -         Xarrab jew laħlaħ il-parti li tniggżet mill-brama bl-ilma baħar.

    -         Neħħi t-tentakli tal-brama b’xi biċċa zokk, kartuna jew b’xi pinzetta. Oqgħod attent li dawn ma jmissux ma’ partijiet oħra tal-ġisem sabiex tevita li terġa’ titniggeż.

    -         Applika xi tip ta’ alkoħol fil-parti milquta; bħal ngħidu aħna l-ħall.

    -         Tħokkx il-parti milquta.

    -         Tapplikax silġ jew ilma jaħraq.

    -         Fittex trattament mediku mill-aktar fis possibbli jekk tinnota li għandek diffikultà biex tieħu n-nifs jew biex tibla’ jew jekk tħoss xi uġiegħ f’sidrek jew inkella uġiegħ qawwi fil-parti milquta.

    Kemm hija perikoluża l-ispeċi magħrufa bħala l-Portughese man of war?  Huwa minnu illi t-tingiża tagħha taf tkun fatali?

    Kien hawn xi rapporti li numru ta’ speċi tal-Portughese man of war dehru fil-baħar Mediterran. Irridu nagħrfu illi din il-ħlejqa marina mhiex brama imma hi kolonja ta’ invertebrati marini. It-tingiża Dr Charmaine Gaucitagħhom tikkawża uġiegħ qawwi u tħalli marki ħomor fuq il-ġilda li jixbħu lid-daqqiet ta’ frosta. F’ċerti każi t-tingiża ta’ din l-ispeċi tista’ tħalli effetti serji fuq il-bniedem fostom deni u interferenza mal-funzjoni tal-qalb u l-pulmun. Iżda irridu ngħidu wkoll illi t-tingiża tal-Portughese man of war, rarament tkun fatali.

    Madanakollu wieħed għandu jieħu l-parir tat-tabib tiegħu jekk wara tingiża ta’ dawn l-ispeċi jinnota xi wieħed jew aktar minn dawn is-sintomi:

    -         Jekk l-uġiegħ tat-tingiża jippersisti jew isir aktar intens.

    -         Jekk ikun hemm reazzjoni estrema jew f’każ illi r-raxx jiżdied.

    -         Jekk tinħass sensazzjoni fejn tħossok ġeneralment ma tiflaħx.

    -         Jekk fuq il-ġilda tifforma linja ħamra bejn it-tingiża u l-glandoli minfuħin.

    -         Jekk il-parti affetwata ssir ħamra, sħuna jew ratba.

    -         Jekk issib diffikultà biex tieħu n-nifs.

    X’għandu jsir jekk aċċidentalment wieħed imiss mal-ispeċi tal-Portughese man of war?

    L-aħjar trattament jixbaħ lil dak li wieħed għandu jagħmel jekk jitniggeż minn brama. Iżda f’każi simili l-applikazzjoni ta’ ftit silġ fuq il-post wara li xxarrab bl-ilma jaħraq, jgħin ħafna. Qatt tuża l-ħall.

    X’inhuma l-aħjar prevenzjonijiet li nistgħu nieħdu f’dawn il-każi?

    -         Preferibilment wieħed għandu jevita li jinżel jgħum f’postijiet fejn jaf li hemm il-bram u anki f’dawk l-inħawi fejn ikun ġie rrappurtat li kien hemm numru kbir ta’ bram.

    -         Evita milli tiġbor bram mejjet.  Dawn il-ħlejqiet akkost li jkunu mejtin u mnixxfa, kultant ikunu għadhom kapaċi jgħaddu t-tossiku tagħhom!

    -         Ilbes ħwejjeġ protettivi meta tinżel tgħum f’postijiet fejn ikun hemm ħafna bram.

    (Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tat-12 ta’ Lulju 2009)

    2009.07.12 / no responses / Category: Torca - Perspettivi