Dr Dennis Mizzi | Fiona Vella

Posts Tagged ‘Dr Dennis Mizzi’

STEDINA FIL-VILLA RUMANA TAŻ-ŻEJTUN

F’dawn l-aħħar ħmistax ingħatajt l-opportunità li nipparteċipa fi skavi arkeoloġiċi proprju fis-sit fejn sentejn ilu kont mort nara x-xogħol li kien sar biex nagħmel feature għal dil-gazzetta. Bilkemm stajt nemmen illi x-xewqa li ħassejt dakinhar biex ninżel inħaffer mal-gruppi li kien hemm hemm, issa kienet ser titwettaq! Mort armata b’ħafna ħeġġa u fl-istess ħin bi preokkupazzjoni dwar jekk kontx kapaċi nagħmel xogħol bħal dan. Finalment ikolli nistqarr li dawn il-ftit ġranet niskava kienu rivelatorji ħafna u anki speċi ta’ sfida biex nara jekk wara kollox dan il-qasam kienx jgħodd għalija jew le. Kull ġurnata ġabet żvolġiment ġdid magħha u ċertament issa nħossni mmaturajt ħafna iżjed f’das-suġġett. Flimkien magħkom ser naqsam xi esperjenzi tiegħi u ta’ sħabi, iżda idealment għandkhom tiġu intom stess taraw b’għajnejkhom nhar is-Sibt 9 ta’ Lulju 2011, bejn it-8:30am u l-11.30am hekk kif aħna qed nistednukhom biex indawwrukhom mas-sit ħalli nfhemukhom x’qegħdin nagħmlu u x’qegħdin insibu. Min jaf? Forsi s-sena d-dieħla jkun hemm xi ħadd minnkhom magħna…

Il-post magħżul għal dawn l-iskavi kien is-sit tal-villa Rumana li jinsab fl-artijiet tal-iskola sekondarja tal-bniet, Carlo Diacono fiż-Żejtun. L-ewwel traċċi ta’ binjiet antiki f’dawn l-inħawi kienu ġew skoperti fl-1960 waqt li kienet qed tiġi ppreparata l-art sabiex tinbena skola ġdida f’dan il-villaġġ. Fl-1964 saru xi skavi arkeoloġiċi fejn instabet ġiebja kbira, xi kanali li jagħtu għaliha u biċċa art pavimentata bil-ġebel. Fl-1972 l-iskavi komplew u did-darba nstab xi apparat li kien jintuża fi Żmien ir-Rumani sabiex jiġi prodott iż-żejt taż-żebbuġa. F’dan il-perjodu, instabet ukoll ġiebja oħra u żewġ fosos maqtugħin fil-blat mimlija bil-fuħħar ta’ Żmien il-Bronż. Ix-xogħolijiet tal-iskavar komplew f’fażijiet qosra sas-sena 1976 fejn dawn indikaw illi l-fdalijiet kienu ta’ villa Rumana li kellha parti residenzjali u parti oħra fejn kienet issir il-produzzjoni tal-għasir taż-żejt taż-żebbuġ. Sfortunatament rapport dettaljat ta’ dawn l-iskavi qatt ma ġie ippubblikat iżda bejn l-2006 u l-2009, l-iskavi għaddew f’idejn id-Dipartiment tal-Klassiċi u l-Arkeoloġija tal-Università ta’ Malta fejn issa l-għan aħħari ser ikun li l-informazzjoni kollha dwar ix-xogħol u s-sejbiet ta’ dan is-sit eventwalment jiġu ppubblikati f’rapport dettaljat.

Fl-ewwel ġurnata tal-iskavi laqgħuni t-tined ħodor li kienu qed jimmarkaw l-inħawi fejn konna ser naħdmu u li kienu wkoll qed joffrulna kenn mix-xemx qalila li fi ftit siegħat kienet ser tibda taħkem dak il-lwog. Ilbist l-ilbies protettiv: kappell f’rasi, nuċċali tax-xemx, ingwanti tax-xogħol u protezzjoni ma’ rkubbtejja. Kemm oġġetti ingumbranti, ħsibt għall-ewwel, sakemm beda x-xogħol tassew u f’qalbi rringrazzjajt lil min kien issuġġerihom. Flimkien ma’ sħabi l-oħra, meddejt għonqi biex nibdew ix-xogħol ta’ dan l-iskav. Xi ġranet qabel, xi ħaddiema mill-HSBC u numru ta’ studenti mill-kors tal-arkeoloġija, kienu marru jneħħu l-veġetazzjoni li kienet kibret fuq il-post u b’hekk stajna naħdmu aħjar. L-ewwel parti tax-xogħol kien jikkonsisti fit-tneħħija tal-materjal li kien twaddab fuq il-fdalijiet arkeoloġiċi mit-tim li kien qed jaħdem hemm sentejn ilu. Inizzjalment bqajt bla kliem meta sirt naf dan, imma Dr Nicholas C Vella li flimkien mal-Prof. Anthony Bonanno kien qed imexxi dawn l-iskavi, ikkonfermali li ma kienx jeżisti metodu ieħor biex post bħal dan jiġi konservat mill-elementi. Nistqarr li ħassejt demmi jiqras meta kompla jinfurmani li hekk kif inlestu did-darba, anki aħna konna ser nerġgħu ngħattu kollox mill-ġdid!

“Jekk ma jkollokx mod kif tipproteġi s-sit għall-futur, l-aħjar metodu huwa li tgħattih għax ara per eżempju, hemm wara, fejn ma tgħattiex, xi problema kbira hemm! Idealment tgħatti kollox u infatti nixtieq ħafna li hawn jintela kollu bħal ma kien fl-antik, meta ma kien jidher xejn. Minkejja dan, qatt mhu ser jirnexxielna nagħmlu hekk għax m’għandnix biżżejjed materjal,” fissirli Dr Vella.

Id-daħka li kelli fuq wiċċi fil-bidu bdiet togħsfor imma rassejt snieni bit-tama li nifhem aħjar aktar ma jgħaddi l-andament tal-iskavi. Barmil wara barmil ta’ trab u ġebel bdew jintremew il-barra mis-sit u f’ħin minnhom qisni iddubitajt li xi darba ser naslu sal-qiegħ. Imma l-ħeġġa tan-nies madwarek tinkuraġġik tagħti daqqa oħra ta’ pala u ġġorr barmil ieħor, sakemm finalment tfaċċat ix-xibka ħadra li kienet qed tgħatti l-wiċċ tal-iskavi u kien f’dan il-waqt li bdejt intiegħem l-ewwel kilba għall-iskopertà.

Inqsamna fi gruppi. Jiena kont fin-naħa mmarkata ‘D’ fejn mid-dettallji li ngħatajna, fil-passat kienet instabet ġiebja kbira li qatt ma ġiet skavata qabel, peress li kienet ikkunsidrata bħala riskjuża. Maxine Anastasi, esperta fil-qasam tal-fuħħar u waħda mill-mexxejja tal-gruppi waqt l-iskavi, infurmatni wkoll li f’dawn l-aħħar snin, fil-parti ‘tagħna’ kien instab numru konsiderevoli ta’ fuħħar taż-Żmien Puniku li jmur lura għal madwar ir-4 seklu Q.K. Mill-2006 ‘l hawn saru diversi investigazzjonijiet ta’ din in-naħa però l-iskop prinċipali għal dis-sena kien li nkomplu neskavaw il-mili li kien hemm madwar l-entratura tal-ġiebja.

Taħt id-direzzjoni ta’ Dr Dennis Mizzi bdejna nnaddfu din il-parti billi nikinsu l-wiċċ tas-sit ħalli nkunu nistgħu nifhmu aħjar kif għandna nimxu. Fuq kollox kellna nagħrfu s-saffi differenti li jindikaw perjodu minn ieħor, inizzjalment billi bdejna nqabblu l-pjanta li kienu ħallew l-iskavaturi ta’ l-2009 u mbagħad anki permezz ta’ modi oħra fostom billi skavajna b’reqqa u f’każi oħra, xarrabna l-art ħalli joħorġu aktar il-kuluri varji tal-ħamrija jew tat-trab. Fil-bidu, bħala studenti tal-ewwel sena, konna kemmxejn mitlufin. Imma Jessica, li għadha kif lestiet it-tielet sena tal-istudji tagħha fl-arkeoloġija, malajr għamlitilna l-qalb hekk kif rajniha ma taqta’ qalbha minn xejn u tmidd idha għal kull biċċa xogħol li tinqala’. Sirt naf li din kienet it-tielet darba li Jessica kienet qed tieħu sehem f’xogħol ta’ skavar arkeoloġiku.“Jiena noħlom bihom l-iskavi għax f’dawn il-ftit ġimgħat fis-sena nkun nista’ nipprattika dak kollu li nkun studjajt dwaru fil-kotba. Hekk biss tifhem l-għerq ta’ dax-xogħol u allura l-opportunità trid taħtafha. Mill-iskavi jibda kollox fl-arkeoloġija u għaldaqstant nemmen li student f’dan il-qasam li ma jipparteċipax fl-iskavi, jkun qed jitlef ħafna.”

Staqsejtha jekk qattx kienet sabet xi ħaġa interessanti waqt l-iskavi tagħha u mill-ewwel semmietli skopertà fis-sit ta’ Għar ix-Xiħ ġewwa Għawdex. “Wara ġimgħa nħaffer u ma sibt xejn, f’ħin minnhom, is-sena li għaddiet, proprju fl-Imnarja, tfaċċat munita f’idejja u l-agħa li qamet madwari ma ngħidlekx! M’għandix idea ta’ liema sena kienet il-munita għax naturalment kellha bżonn titnaddaf qabel. Imma lanqas tant gawdejtha taf, ftit minuti kollox, u malajr ġie Dr Vella li ħatafhieli minn idi biex jara x’kienet!”

Hekk bdew għaddejjin il-ġranet fejn ftit ftit bdejna niġu introdotti, din id-darba b’mod prattiku, għall-metodoloġija tal-iskavar arkeoloġiku. Ma tridx taqta’ qalbek fil-bidu u jeħtieġ li tkun tħobb tassew dan il-qasam għax ix-xogħol fiżikament kemmxejn skabruż, speċjalment meta tkun qed tħaffer jew tnaddaf il-qiegħa għarkubbtejk taħt is-sħana tas-sajf Malti. Psikoloġikament tkun trid iżżomm moħħok hemm biex tifhem sewwa x’għandek tagħmel u fl-istess ħin trid tidra l-karattri differenti ta’ sħabek sabiex kollox jimxi ħarir. Sa mn’Alla li jkun hemm xi wieħed bħal Mark ‘l Għawdxi li għal taparsi konna qisna kelb u qattus bejnietna bl-iskuża biex ngħidu xi ċajta ‘l hemm u ‘l hawn. U sadanittant maż-żmien sirna ħbieb ilkoll.

Skont Graziana dawn l-iskavi kienu ta’ siewi biex neħħewlha l-istress li ħolqu l-eżamijiet. Min-naħa l-oħra Bernard stqarr li għalkemm sab ix-xogħol fiżikament impenjattiv, l-istennija minn mument għall-ieħor li ser isib xi ħaġa, nessietu d-diffikultà kollha. Indubbjament, hekk kif jibdew l-iskavi, bosta studenti jibdew japprezzaw ħafna aktar il-preġju ta’ dan ix-xogħol. Infatti Annalise żvelat li tixtieq tagħmel erbgħa ġimgħat minflok ħmistax biss peress li fil-bidu għamlet numru ta’ ġranet tnaddaf is-sit u ħasset li ma tantx kellha ħin tiskava. L-istess Christine, li hekk kif bdiet tiskava bdiet tħossha aktar ħerqana biex tieħu sehem f’dax-xogħol. Għal Chantal dil-ġibda tinsab fit-twemmin li hemm xi ħaġa antika li ilha mirduma għal bosta snin f’post partikolari u qed tistenna proprju lilha biex issibha. Għalkemm anki Kyle jieħu gost jiskava jidhirlu illi meta ma jsib xejn, iħossu daqsxejn frustrat u fil-fatt jippreferi jieħu l-livelli tal-oġġetti li jinstabu u tas-sit innifsu permezz tat-theodolite. L-istess Rebecca imma hi tippreferi wkoll tiddiżinja l-pjanti. Grace ukoll għandha għal qalbha l-kejl u l-iddiżinjar tal-pjanti però l-aktar li tapprezza hija l-armonija tax-xogħol bħala grupp fejn għaliha, l-aktar ħaġa importanti u essenzjali hija li kulħadd jaħdem flimkien. Hija sabet ukoll li din l-esperjenza kienet ukoll kruċjali sabiex tikkonferma dak li kienet taħseb li hi l-arkeoloġija. U kif jgħidu, mitt bniedem, mitt fehma għax imbagħad Felix li huwa student Ġermaniż, saħaq li għalkemm f’din l-esperjenza tgħallem ħafna għax kellu ċ-ċans li jipprattika dak li tgħallem waqt il-lekċers u ħa anki gost jiskava, madanakollu l-fatt li jrid iqum tant kmieni u t-tip ta’ xogħol involut, urewh biċ-ċar li l-linja tal-arkeoloġija ma tgħoddx għalih.

Iżda Dr Mizzi fehemni illi “Anki jekk finalment dan il-qasam tal-iskavar wieħed iħoss li ma jgħoddx għalih, xorta waħda jista’ jaqbad triqat oħra fl-arkeoloġija. Madanakollu l-fatt li almenu jkun ipparteċipa għal staġun wieħed fi skavi, jagħtih aktar għarfien dwar kif isir dax-xogħol. B’hekk meta studjuż ikun qed jaqra jew jistudja rapport arkeoloġiku, huwa jkun konxju biżżejjed taħt liema kundizzjonijiet saru l-iskavi, kemm hi kbira l-possibilità li twettqu xi żbalji, ikun jista’ jifhem aħjar kif jinterpreta s-simboli tal-pjanti u anki liema oġġetti nstabu tassew u liema minnhom huma rikostruzzjoni.”

Kif konna fid-daqqa, staqsejtu jekk iħossux inkwetat li aħna l-istudenti l-ġodda nagħmlu xi żball waqt l-iskavi? “Mhux daqshekk. Kif stajt tinnota inti, jiena nqatta’ ħafna mill-ħin nosserva x-xogħol li jkun qiegħed isir u nkun qed nevalwa mhux biss x’ikun qed jagħmel kull student fir-roqgħa tiegħu imma anki x’qiegħed jagħmel f’relazzjoni mal-bqija tas-sit. Peress li l-arkeoloġija hija proċess li jieħu ħafna żmien, l-iżbalji rari jkunu serji u jkunu jistgħu jiġu rekuperati b’modi oħra.”

Kont naf li x-xogħol tal-arkeoloġija huwa metikoluż imma trid tippruvah biex tifhem aħjar il-paċenzja u d-dixxiplina li jirrikkjedi minnek, fostom meta tilmaħ xi biċċa fuħħar sabiħa sporġuta ħdejk u għal raġuni jew oħra ma jħallukx taqlagħha. Infatti hemm żewġ biċċiet hekk li qed jifnuli qalbi bħalissa meta nħares lejhom u jdejja jikluni biex inħaffer madwarhom ħa nara x’inhuma imma s’issa hemm għadhom u ħadd ma azzarda jmisshom! Hija interessanti li waqt dawn l-iskavi innutajt xi ħaġa li tittieħed u tinżillek ġol-vini, aktar ma ddum hemmhekk. Hekk kif xi ħadd isib ruħu qed iħaffer xi ħaġa mhux tas-soltu u javża lill-oħrajn biha, arana nsiru qisna grupp Draculi li qed jaraw xi għonq ta’ xi verġni u kollha jibdew jixxenqu biex jixorbulha demmha. U fil-fatt miskin int jekk tħalli l-post waħdu għax wara ftit tal-ħin issib l-oġġett skavat u lest minn ħaddieħor, qed jistenniek sabiħ sabiħ barra ġo xi borża immarkata u nnumerata!

Għax għalkemm l-iskavi huma interessanti u bosta drabi neċessarji biex wieħed jifhem is-sit, l-arkeoloġist irid iżomm dejjem quddiem għajnejh li meta jħaffer, huwa qed jeqred saff stratigrafiku wara l-ieħor u qatt aktar ma jista’ jġibhom lura. Għaldaqstant il-professjonist irid jara jekk hemmx tassew il-bżonn li jsir tħaffir jew inkella jistax jinqeda b’teknoloġija apposta li tagħtih l-informazzjoni li jkollu bżonn mingħajr ma jħaffer. Fil-każ li jiddeċiedi li jħaffer għandu min-naħa l-oħra l-impenn li jipprovdi rapport dettaljat dwar dak kollu li jkun twettaq u nstab. Illum nifhem kemm huwa diffiċli li arkeoloġist jagħżel li ma jħaffirx għax l-emozzjoni li tħoss inti u tħaffer f’saffi antiki, ma tħossha mkien aktar. Hemm il-ġmiel li qed issib ruħek f’perjodi oħra u l-possibilità li ssib u tagħraf l-affarijiet li nies ta’ żminijiet oħra wettqu. Fuq kollox tħoss dik il-kilba tipikament umana biex tiskopri xi ħaġa ġdida. Infatti meta f’ġurnata minnhom sibt ruħi qed inħaffer f’dik li tista’ tkun l-entratura għat-tieni ġiebja, ġietni bħal saħħa barranija hekk kif bdejt nikkumbatti mat-trab li ma jispiċċa qatt, mad-djuqija skomda tal-post, mal-biża’ li jista’ jaqa’ kollox bija, mat-talb lil sħabi biex ibattluli l-bramel li bdew jimtlew f’ħakka t’għajn, mas-sħana, mal-għejja, mal-ġuħ u mal-għatx. Insomma! Kollox tinsa meta moħħok jeħel u jgħidlek biss “aħdem hemm ħa ssib xi ħaġa”, forsi għax fl-isfond, wieħed ikun konxju li l-ħin għad-dispożizzjoni tiegħu huwa limitat u li jekk ma jlaħħaqx jasal sa fejn irid, ikollu mill-inqas jistenna sena oħra sakemm ikompli. Forsi f’dal-punt ta’ min insemmi li meta l-komiku u attur Ingliż Eddie Izzard ħa sehem fi skav, kien tassew diżappuntat li skont hu ‘ma sab xejn’ għax kien qed jippretendi li jsib xi borża muniti antiki jew xi xabla jew xi elmu tal-Vikingi u mbagħad irrealizza li b’dawn ix-xewqat aktar kien qisu qiegħed fil-piraterija milli fl-arkeoloġija!

“L-esperjenza tal-iskavi hija l-uniku mezz biex tifhem kemm hu diffiċli biex tagħmel sens mill-frammenti tal-oġġetti li ssib biex tikteb storja,” beda jispjegali Dr Vella. “Ara hawnhekk per eżempju fejn sibna dawn il-kanali tal-ilma tant sbieħ u kompluti. Illum inti tifhem kemm ħadna xogħol u żmien biex sibnihom u investigajnihom. Imma finalment fir-rapport ma jidhirx ħlief sentenza jew tnejn li jfissrulek kif kienet taħdem is-sistema tal-ilma f’dak il-perjodu. Infatti għalkemm aħna nitkellmu dwar villa Rumana, fir-realtà hawnhekk qed naħdmu fil-pedamenti li kienu taħt l-art u li servew biex inbena l-bini fuqhom.”

Fil-ħmistax li għamilna niskavaw fil-parti tagħna twettaq ħafna xogħol fejn weġibna wkoll bosta mistoqsijiet li morna biex nagħmlu. Sibna numru sabiħ ta’ fuħħar li wħud minnhom kienu jiddataw għall-perjodu Puniku. Kif kien ippjanat, skavajna aktar madwar il-ġiebja l-mikxufa u madwar l-oħra li qed niskopru bil-mod il-mod. Kellna wkoll iċ-ċans li naraw lil lekċerers tagħna f’burdata ħafna aktar ferrieħa u naturali minn dik li jkollhom fil-klassi! Insomma, kollha qbilna li kienet esperjenza indimentikabbli.

Is-sit li fih madwar 1000 metru kwadru jeħtieġlu ħafna aktar xogħol li jrid isir qabel jitlesta għal kollox. Staqsejt lil Dr Vella x’inhu l-valur ta’ din il-villa fil-kuntest arkeoloġiku Malti?

“Nibda biex ngħidlek illi l-aħħar darba li ġiet skavata villa Rumana b’mod xjentifiku f’pajjiżna, kienet din l-istess villa ġewwa l-art tal-iskola sekondarja taż-Żejtun fl-iskavi tas-sebgħinijiet imma sfortunatament m’għandnix noti u qatt ma sar rapport. Qabel din il-villa kien hemm il-villa ta’ San Pawl Milqi li ġiet skavata mill-Missione Archeologica Italiana fis-sittinijiet li għalkemm għandna rapport preliminari tagħha, m’għandnix ir-rapport finali. Allura din hija l-ewwel opportunita’ li fi żmien riċenti, taħt skav xjentifiku kif suppost, qed jiġi skavat sit ta’ villa Rumana. Dan is-sit huwa importanti wkoll għax bħalu ftit jeżistu f’Malta. Nafu b’ħafna però bosta minnhom ġew meqruda minħabba żvilupp: kien hemm waħda ħdejn l-ajruport preżenti, oħra il-Għargħur u oħra anki fl-Iklin. Fortunatament, peress li qiegħda fl-art ta’ skola, din il-villa ġiet protetta. Issa aħna qed nippruvaw nifhmu l-istorja tagħha biex xi darba nisperaw li l-post ikun jista’ jinfetaħ għall-pubbliku.”

F’Mejju li għadda sar magħruf li Din l-Art Ħelwa qiegħda tgħin sabiex isir proġett ta’ konservazzjoni ta’ dan is-sit immexxi mill-Università ta’ Malta permezz tad-Dipartiment tal-Istudji Klassiċi u Arkeoloġija u tad-Dipartiment għall-Wirt Mibni. Sadanittant l-organizzazzjoni volontarja Wirt iż-Żejtun ser tkun qed tagħti s-sehem tagħha lejn il-ħarsien ta’ dan is-sit permezz ta’ simpożju nazzjonali bit-tema, “Il-Villa Rumana taż-Żejtun, fil-kuntest ta’ Wirt Arkeoloġiku ieħor f’dawn l-inħawi” li ser isir nhar is-Sibt 17 ta’ Marzu 2012, fejn ser tinġabar riċerka u opinjonijiet ta’ akkademiċi u esperti dwar il-Villa Rumana taż-Żejtun u fdalijiet oħra li jinsabu fl-inħawi tal-madwar.

(Nota: Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tat-3 ta’ Lulju 2011)

Share on Facebook

2011.07.03 / no responses / Category: Torca - Perspettivi
EJJA SKOPRI L-ORJENT

Jingħad li l-popli li jgħixu fuq il-gżejjer sikwit ikollhom storja partikolari ħafna. Dan minħabba illi l-baħar innifsu, speċjalment fiż-żminijiet antiki, kien joffri protezzjoni siewja lil dawn l-artijiet billi jservi ta’ ostaklu għal dawk il-qawwiet li ma kellhomx saħħa navali. Iżda oħrajn isostnu illi ambjent bħal dan ħafna drabi ħonoq il-perspettiva tal-abitanti u tahom l-impressjoni falza illi d-dinja ma kinetx ħafna akbar minn pajjiżhom. Madanakollu opinjoni ta’ xort’oħra tissuġġerixxi illi proprju dan l-iżolament serva bħala fosdqa għal ċerti elementi, b’konsegwenza li dawn ma ntmessux daqstant mill-bidla tal-milja taż-żminijiet. Konxja minn dan kollu, ħassejtni tassew kurjuża biex niskopri x’kienet il-funzjoni ta’ Soċjetà ġdida li għandha l-għan li tqarreb lil Malta mal-Orjent…

Il-moħħ wara din is-Soċjetà magħrufa bħala Maltese Oriental Society huwa l-Prof. Anthony J Frendo. Maħtur bħala l-president tas-Soċjetà, preżentement huwa wkoll il-kap tad-dipartiment tal-Istudji Orjentali fl-Università ta’ Malta.

“Din l-idea bdiet tbherren f’moħħi hekk kif inħtart bħala l-kap ta’ dan id-dipartiment li oriġinarjament kien tal-Għarbi. Niftakar li meta tkellimt dwarha ma’ Dr Martin R Zammit, hu kien approva mill-ewwel u anki tani s-sapport morali kollu. Imma peress li konna ftit wisq li qed naħdmu f’dan id-dipartiment u billi wkoll kien hemm għadd ta’ affarijiet oħra li kellhom isiru, din l-idea baqgħet fuq l-ixkaffa. Iżda madwar sena u nofs ilu tarraft dan il-ħsieb tiegħi lil Dr Dennis Mizzi u huwa wkoll qabel mill-ewwel mal-idea ta’ din is-Soċjetà. Sadanittant seħħu wkoll xi bidliet importanti fostom li d-dipartiment tal-Għarbi twessa’ u sar jinkludi kemm l-Istudji ta’ Lvant qarib u anki l-Istudju taċ-Ċiniż, dan tal-aħħar permezz ta’ arranġamenti li saru mal-Confucius Institute. Għalhekk intbaħt li finalment kien wasal iż-żmien biex nibdew nagħmlu l-ewwel passi ħalli niffurmaw din is-Soċjetà. Fi ftit żmien, tellgħajna kumitat u flimkien waqqafna l-Maltese Oriental Society.”

X’inhu l-iskop ta’ din is-Soċjetà?

“L-għan tas-Soċjetà huwa li tipprovdi għarfien lill-Maltin dwar il-bqija tal-Orjent kollu li skont il-perspettiva Ewropeja jinkludi il-Lvant Qarib li jibda proprju mill-Mediterran u jinkludi s-Sirja, il-Lebanon, il-Palestina, l-Iżrael, il-Ġordan, is-Saudi Arabia u l-Iraq. Imbagħad hemm il-Lvant Nofsani li jitlaq mill-Lvant tal-Iran u jibqa’ sejjer sa qabel iċ-Ċina u jinżel sa Burma fejn minn hemm insibu l-Lvant Imbiegħed u allura niltaqgħu maċ-Ċina, il-Ġappun u l-madwar.

Permezz ta’ lectures, attivitajiet kulturali, wirjiet artistiċi u ħarġiet f’postijiet ta’ interess kemm f’Malta u aktar il-quddiem, anki f’pajjiżi oħrajn, is-Soċjetà ser ikollha r-rwol li tinkoraġġixxi u tiffaċilita aktar l-istudju u l-apprezzament tal-Orjent fost il-membri tagħha. Nixtieq nenfasizza illi l-mira tagħna mhiex biss li nintroduċu l-lingwi differenti li jintużaw f’dawn il-partijiet tad-dinja. Aħna rridu nħarsu wkoll lejn l-aspetti arkeoloġiċi, storiċi u kulturali tal-Lvant kollu u b’hekk is-Soċjetà ser ikollha natura pjuttost inter-dixxiplinari fejn ser tiftaħ il-bibien tagħha għal kelliema minn diversi oqsma bħal dawk tal-istorja, l-arkeoloġija, l-arti, il-letteratura, il-lingwistika, il-filoloġija, it-teoloġija, l-antropoloġija, l-etnografija, is-soċjoloġija u l-ġografija fost oħrajn. Barra minn hekk ser ikollna wkoll il-kontribuzzjoni ta’ numru ta’ awturi, artisti, nies tas-sengħa, mużiċisti u individwi oħra li b’xi mod jew ieħor ikunu jixtiequ jesponu u jaqsmu mal-oħrajn ix-xogħol jew il-kapaċità tagħhom hekk kif inhi relatata mal-Orjent.

Għalissa peress li għadna qed nagħmlu l-ewwel passi, ser niffukaw ftit fuq numru ta’ taħditiet minn diversi esperti li għandna fi ħdan id-dipartiment u allura ser inkunu qed nitrattaw studji u xogħolijiet dwar il-gżejjer Maltin li fl-istess ħin għandhom konnessjoni mal-Orjent. Ser nimirħu anki fil-Mediterran, filwaqt li bl-għajnuna tal-Confucius Institute ser inkunu nistgħu ninkludu wkoll taħditiet ta’ interess dwar iċ-Ċina. Min-naħa ta’ lingwi u l-kultura intrinsika tagħhom ser nitfgħu dawl fuq l-Għarbi, l-Ebrajk u s-Sanskrit. Kull tant żmien ser inkunu wkoll qed nistiednu xi kelliema barranin sabiex jagħtuna tagħrif dwar aspetti jew pajjiżi oħra.”

Kont ilni nixtieq niċċara l-idea tiegħi dwar xi jfisser preċiżament dan it-terminu ‘Orjent’ iżda qatt ma kont bsart li kellu firxa daqshekk wiesa’! Ma ridtx wisq biex nifhem il-potenzjal li kapaċi toffri Soċjetà bħal din sabiex wieħed jintroduċi ruħu ma’ dan il-mużajk sabiħ ta’ kulturi differenti. Iżda min seta’ jissieħeb ma’ din is-Soċjetà?

“Għalkemm il-Maltese Oriental Society qed titwieled minn ġewwa dan id-dipartiment, għandna l-ħsieb li eventwalment din tiġi indipendenti mid-dipartiment innifsu. Għalhekk nixtiequ niċċaraw illi din is-Soċjetà hija miftuħa għal kulħadd, għal kull min jixtieq isir jaf aktar dwar l-Orjent u anki jduq il-ġmiel u l-faxxinu tiegħu.”

Dr Martin R Zammit, il-viċi-president tal-Maltese Oriental Society u anki l-arabista prinċipali tad-dipartiment tal-Istudji Orjentali fl-Università ta’ Malta, sostna miegħi kemm huwa neċessarju li aħna l-Maltin nesponu ħafna aktar ruħna għal tagħrif iżjed vast dwar il-bqija tad-dinja.

“Jien nara li dis-Soċjetà għandha sehem qawwi li tista’ tagħti lill-poplu Malti. Sfortunatament ninnota li hawn Malta donnu għandna viżjoni waħda biss u għalhekk il-maġġoranza tan-nies iħarsu biss lejn it-tramuntana. Ngħidu aħna jekk tistaqsi lil numru ta’ Maltin dwar fejn tiġi eżattament il-Greċja, aktarx ser jgħidulek li qiegħda x’imkien lejn l-Italja iżda x’hemm ħdejha jew fuqha, bħala pajjiżi oħra, ġeneralment mhux ser ikollhom idea ċara. L-istess jiġri jekk tistaqsi fejn hi l-Polonja per eżempju. L-iktar l-iktar forsi jgħidulek li tinsab fl-Ewropa imma s’hemm jaslu. Prinċiparjament il-viżjoni ta’ numru kbir ta’ Maltin iwassal sal-Ingilterra, sal-Italja u forsi sa Lourdes, mill-bqija ser ikollhom diffikultà biex jgħidulek xi ħaġa dwar pajjiżi oħra. X’nafu per eżempju dwar il-mużika Griega jew dik Franċiża? X’nafu fuq Franza, neħħi t-torri Eiffel, l-inbid u l-Eurodisney?U dan ma nafux tagħrif dwar l-Ewropa! Aħseb u ara dwar pajjiżi oħra!

Aħna poplu ewropew imma aħna wkoll poplu mediterranju. Barra minn hekk, inħobbu nsostnu wkoll li aħna pont bejn l-Afrika u l-bqija tal-Ewropa. Iżda wisq nibża’ li din mhiex ħlief ħolma fiergħa għax pjuttost narana poplu ggranfat mal-Ewropa. Huwa għalhekk li naħseb li din is-Soċjetà tista’ tagħti kontribut biex għallinqas niftħu ftit din il-viżjoni dejqa tagħna li għandna tad-dinja.”

Permezz tax-xogħol tiegħu fil-qasam tal-Għarbi, Dr Zammit stqarr li sal-ġurnata ta’ llum għadu jara sinjali ċari ta’ stigma fost il-Maltin dwar dak li hu Għarbi.

“Ikollna studenti Maltin li jagħżlu li jitgħallmu l-Għarbi imma xorta waħda tinnota li għad fadal sentiment anti-Għarbi f’pajjiżna. Donnu ċertu għanqbut li tnissel matul il-passat tagħna, weħel sewwa ma’ diversi rkejjen u mhux la kemm tneħħieh kif ġieb u laħaq. Min-naħa l-oħra meta tara studenti barranin fostom dawk Sqallin, Spanjoli u anki Amerikani, li huma wkoll kellhom inflwenza Għarbija fl-istorja tal-pajjiżi tagħhom, tintebaħ li l-attitudni tagħhom hija għal kollox differenti u ma jħossux din l-istmerrija. Ironikament dan iwassal biex b’mod ġenerali l-istudenti barranin imorru ħafna aħjar fl-istudji tagħhom tal-Għarbi mill-istudenti Maltin li wara kollox għandhom din il-lingwa fid-dna tagħhom!”

Hawnhekk deherli li għandi nistaqsi għaliex wieħed għandu jitħajjar jistudja l-lingwi Orjentali? Dr Dennis Mizzi, segretarju onorarju tal-Maltese Oriental Society u lecturer tal-Ebrajk u l-Istudju Lhudi spjegali kif finalment l-istudju ta’ lingwi bħal dawn kapaċi jiftaħlek il-bibien għal orizzonti oħra.

“Għalkemm oriġinarjament ħafna jersqu lejn dawn is-suġġetti sforz l-imħabba jew l-interess li jkollhom lejn dan il-qasam, l-istudji nfushom jafu jiftħulek triqat li inti stess ma kontx tobsor li għad trid tasal fihom. Il-korsijiet ta’ dan id-dipartiment prattikament huma ppreżentati fuq żewġ livelli: fuq livell minnhom qed titgħallem lingwa u kultura u allura għandek l-aspett tat-tagħrif, filwaqt li fuq livell ieħor għandek il-kunċett dwar kif wieħed jitħarreġ f’kapaċità partikolari. Għaldaqstant, jiena naf b’individwi li finalment intagħżlu għal pożizzjoni f’karriera proprju minħabba l-ħila tagħhom li jfittxu d-dettall. Imma apparti minn dawn ir-raġunijiet prattiċi hemm ukoll il-punt li meta wieħed qed jitgħallem studju umanistiku, huwa jkun qiegħed ukoll jesponi ruħu biex jifhem anki l-kultura ta’ pajjiż ieħor. Konsegwentement, studenti li jiggradwaw f’dawn l-oqsma, jkunu kapaċi jirrelataw aktar faċilment ma’ dawn il-kulturi u b’hekk ikunu ippreferuti għall-pożizzjonijiet speċifiċi fid-dinja tax-xogħol.”

Waqt din l-intervista stajt inħoss li dawn it-tliet individwi kellhom imħabba kbira lejn dawn l-oqsma Orjentali. Meta staqsejthom x’kien dak li nebbaħħhom għal dan is-settur, kollha kellhom l-istorja individwali tagħhom. Il-Prof. Frendo spjegali kif minn dejjem kien affaxxinat mill-iskrittura…

“L-iskrittura minn dejjem laqtitni kemm mill-aspett reliġjuż u kif ukoll minn dak letterarju. Issa jiena dejjem emmint li jekk trid tistudja xi ħaġa b’mod tajjeb, l-aħjar li ssir tafha bl-ilsien oriġinali tagħha. Għalhekk minħabba li t-testment il-qadim għandu 90% minnu miktub bl-Ebrajk u 10% tiegħu bl-Aramajk spiċċajt biex tgħallimt dawn il-lingwi. Aktar il-quddiem dan l-għarfien wassalni biex ninteressa ruħi anki fil-lingwa Feniċju-Punika li tqarreb sewwa lejn il-lingwi l-oħra. Naturalment, ftit ftit issib ruħek ukoll midħla tal-kulturi diversi ta’ dawn il-popli u l-istorja tkompli tiżvolġi hekk.”

Ir-rakkont ta’ Dr Zammit beda mill-interess kbir li kellu għall-Malti…

“Għal żmien twil kont inħoss ġibda qawwija lejn l-ilsien Malti. Kont inqisu bħala lingwa sabiħa u interessanti ferm u ntfajt b’ruħi u ġismi napprofondixxi fuqu. Finalment meta tibqa’ tfittex u tfittex dwar il-Malti, dan bla dubju jwasslek għall-Għarbi. B’hekk sibt ruħi qed niffoka fuq l-Għarbi u minn hemmhekk intbaħt kemm il-lingwa Maltija għandha għeruq Għarab isawwruha. Infatti l-Għarbi jitfa’ dawl fuq l-oriġini tal-Malti imma ta’ min isemmi illi min-naħa l-oħra, anki l-Malti jiftaħ bieb interessanti fuq l-Għarbi nnifsu. Forsi aħna stess lanqas napprezzaw li l-Malti li nitkellmu bih illum huwa tip ta’ Għarbi antik. Infatti meta studjużi tal-lingwa Għarbija jiġu Malta u jisimgħuna nitkellmu, jirrealizzaw li qed jisimgħu l-Għarbi ta’ madwar 800 sena ilu. Meta lura fis-snin l-Għarbi ġie ntrodott f’pajjiżna, peress li Malta hija gżira, l-lingwa baqgħet bħal fossilizzata fil-limiti ta’ din l-art filwaqt li fil-bqija tad-dinja Għarbija, l-Għarbi kompla jiżviluppa. Dan wassal biex biż-żmien inġbidt lejn din il-logħba ħelwa fejn il-Malti u l-Għarbi jservu bħal lenti li bihom wieħed jiffoka minn wieħed għall-ieħor u kull darba joħroġ xi aspett ġdid minnhom. Per eżempju dan l-aħħar qed nikkunsidraw l-evidenza illi aktarx id-djaletti Maltin, għall-kuntrarju ta’ kif konna naħsbu qabel, mhumiex kliem Malti ‘mgħawweġ’ imma kliem kif oriġinarjament ġie introdott minn djaletti differenti Għarab.”

Dr Dennis Mizzi beda din it-triq tiegħu mill-istudju tal-arkeoloġija…

“Bħal sħabi nista’ ngħidlek li ħaġa twasslek għall-oħra. Sa minn meta kont żgħir kont nintilef insegwi d-dokumentarji arkeoloġiċi speċjalment dwar il-pajjiżi tal-Lvant. Eventwalment sibt ruħi qed nistudja l-arkeoloġija fejn komplejt nikkonferma l-passjoni tiegħi għas-suġġetti dwar il-Feniċi, is-Syro-Palestine, l-Iżrael u l-Eġittu. Maż-żmien xtaqt insir naf aktar dwar dawn il-postijiet u b’hekk irrealizzajt illi apparti l-arkeoloġija tagħhom kelli nitgħallem ukoll xi lingwa minn dan ir-reġjun sabiex b’hekk inkun nista’ nifhem aktar b’mod globali. Bdejt bl-Ebrajk u ntlift wara l-opportunitajiet li fetħitli din il-lingwa. Għalhekk meta ġejt biex nispeċjalizza u ddeċidejt li nintegra l-arkeoloġija mal-interess lingwistiku li kont żviluppajt fl-Ebrajk, ftit ftit sibt ruħi niddedika l-istudji tiegħi lill-manuskritti tal-Baħar il-Mejjet. B’hekk apparti li nistudja lilhom għall-kontenut ideoloġiku u teoloġiku tagħhom, kont ukoll qed nirriċerka dwar is-sit arkeoloġiku fejn dawn instabu. Aktar ma tfittex tispiċċa biex tinteressa ruħek fil-poplu nnifsu u allura fil-kultura tiegħu biex tifhem aħjar il-kuntest ta’ dawk iż-żminijiet.U peress li dak il-perjodu kien Ħellenistiku kelli bżonn nistudja wkoll il-Grieg u l-Aramajk.”

Quddiem għajnejja bħal feġġet it-tixbieħa ta’ qatra linka skura li taqa’ fuq karta xuga bajda u minnufih minnha, f’temp ta’ sekondi, jinfirxu ħjut u friegħi twal matul il-karta kollha…. il-ġmiel tal-opportunità li ssir taf dejjem aktar. Infatti t-tliet individwi intervistati saħqu miegħi illi aktar ma tistudja u ssir taf dwar diversi suġġetti, iżjed tifhem kemm fadallek aktar x’tiskopri, tant li jekk trid, ma tieqaf titgħallem qatt!

Intant sirt naf illi l-Prof. Frendo dalwaqt ser ikun qed jippubblika ktieb li ilu ħafna jaħdem fuqu bit-titlu: Pre-Exilic Israel, The Hebrew Bible, and Archaeology: Integrating Text and Artefact. Dan il-ktieb jirrifletti dwar waħda mill-problemi li ilhom jaffaxxinawh ħafna – dik kif wieħed jirrelata l-evidenza materjali mal-evidenza lingwistika mingħajr ma jħallathom. Min-naħa l-oħra fost xogħolijiet oħra tiegħu, Dr Zammit kien wieħed mill-ko-tradutturi tal-Koran mill-Għarbi għall-Malti f’verżjoni aċċettata mill-Misilmin. U finalment, Dr Mizzi għandu numru ta’ artikli li jispeċjalizzaw dwar il-manuskritti magħrufa bħala d-Dead Sea Scrolls u bħalissa qiegħed fil-proċess li jippubblika t-teżi tad-dottorat.

(Nota: Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tal-20 ta’ Frar 2011)

Share on Facebook

2011.02.20 / 2 responses / Category: Torca - Perspettivi