EJJA SKOPRI L-ORJENT

Jingħad li l-popli li jgħixu fuq il-gżejjer sikwit  ikollhom storja partikolari ħafna. Dan minħabba illi l-baħar innifsu, speċjalment fiż-żminijiet antiki, kien joffri protezzjoni siewja lil dawn l-artijiet billi jservi ta’ ostaklu għal dawk il-qawwiet li ma kellhomx saħħa navali. Iżda oħrajn isostnu illi ambjent bħal dan ħafna drabi ħonoq il-perspettiva tal-abitanti u tahom l-impressjoni falza illi d-dinja ma kinetx ħafna akbar minn pajjiżhom. Madanakollu opinjoni ta’ xort’oħra tissuġġerixxi illi proprju dan l-iżolament serva bħala fosdqa għal ċerti elementi, b’konsegwenza li dawn ma ntmessux daqstant mill-bidla tal-milja taż-żminijiet. Konxja minn dan kollu, ħassejtni tassew kurjuża biex niskopri x’kienet il-funzjoni ta’ Soċjetà ġdida li għandha l-għan li tqarreb lil Malta mal-Orjent…

Il-moħħ wara din is-Soċjetà magħrufa bħala Maltese Oriental Society huwa l-Prof. Anthony J Frendo. Maħtur bħala l-president tas-Soċjetà, preżentement huwa wkoll il-kap tad-dipartiment tal-Istudji Orjentali fl-Università ta’ Malta.

“Din l-idea bdiet tbherren f’moħħi hekk kif inħtart bħala l-kap ta’ dan id-dipartiment li oriġinarjament kien tal-Għarbi. Niftakar li meta tkellimt dwarha ma’ Dr Martin R Zammit, hu kien approva mill-ewwel u anki tani s-sapport morali kollu. Imma peress li konna ftit wisq li qed naħdmu f’dan id-dipartiment u billi wkoll kien hemm għadd ta’ affarijiet oħra li kellhom isiru, din l-idea baqgħet fuq l-ixkaffa. Iżda madwar sena u nofs ilu  tarraft dan il-ħsieb tiegħi lil Dr Dennis Mizzi u huwa wkoll qabel mill-ewwel mal-idea ta’ din is-Soċjetà.  Sadanittant seħħu wkoll xi bidliet importanti fostom li d-dipartiment tal-Għarbi twessa’ u sar jinkludi kemm l-Istudji ta’ Lvant qarib u anki l-Istudju taċ-Ċiniż, dan tal-aħħar permezz ta’ arranġamenti li saru mal-Confucius Institute. Għalhekk intbaħt li finalment kien wasal iż-żmien biex nibdew nagħmlu l-ewwel passi ħalli niffurmaw din is-Soċjetà. Fi ftit żmien, tellgħajna kumitat u flimkien waqqafna l-Maltese Oriental Society.”

X’inhu l-iskop ta’ din is-Soċjetà?

“L-għan tas-Soċjetà huwa li tipprovdi għarfien lill-Maltin dwar il-bqija tal-Orjent kollu li skont il-perspettiva Ewropeja jinkludi il-Lvant Qarib li jibda proprju mill-Mediterran u jinkludi s-Sirja, il-Lebanon, il-Palestina, l-Iżrael, il-Ġordan, is-Saudi Arabia u l-Iraq. Imbagħad hemm il-Lvant Nofsani li jitlaq mill-Lvant tal-Iran u jibqa’ sejjer sa qabel iċ-Ċina u jinżel sa Burma fejn minn hemm insibu l-Lvant Imbiegħed u allura niltaqgħu maċ-Ċina, il-Ġappun u l-madwar.

Permezz ta’ lectures, attivitajiet kulturali, wirjiet artistiċi u ħarġiet f’postijiet ta’ interess kemm f’Malta u aktar il-quddiem, anki f’pajjiżi oħrajn, is-Soċjetà ser ikollha r-rwol li tinkoraġġixxi u tiffaċilita aktar l-istudju u l-apprezzament tal-Orjent fost il-membri tagħha. Nixtieq nenfasizza illi l-mira tagħna mhiex biss li nintroduċu l-lingwi differenti li jintużaw f’dawn il-partijiet tad-dinja. Aħna rridu nħarsu wkoll lejn l-aspetti arkeoloġiċi, storiċi u kulturali tal-Lvant kollu u b’hekk is-Soċjetà ser ikollha natura pjuttost inter-dixxiplinari fejn ser tiftaħ il-bibien tagħha għal kelliema minn diversi oqsma bħal dawk tal-istorja, l-arkeoloġija, l-arti, il-letteratura, il-lingwistika, il-filoloġija, it-teoloġija, l-antropoloġija, l-etnografija, is-soċjoloġija u l-ġografija fost oħrajn. Barra minn hekk ser ikollna wkoll il-kontribuzzjoni ta’ numru ta’ awturi, artisti, nies tas-sengħa, mużiċisti u individwi oħra li b’xi mod jew ieħor ikunu jixtiequ jesponu u jaqsmu mal-oħrajn ix-xogħol jew il-kapaċità tagħhom hekk kif inhi relatata mal-Orjent.

Għalissa peress li għadna qed nagħmlu l-ewwel passi, ser niffukaw ftit fuq numru ta’ taħditiet minn diversi esperti li għandna fi ħdan id-dipartiment u allura ser inkunu qed nitrattaw studji u xogħolijiet dwar il-gżejjer Maltin li fl-istess ħin għandhom konnessjoni mal-Orjent. Ser nimirħu anki fil-Mediterran, filwaqt li bl-għajnuna tal-Confucius Institute ser inkunu nistgħu ninkludu wkoll taħditiet ta’ interess dwar iċ-Ċina. Min-naħa ta’ lingwi u l-kultura intrinsika tagħhom ser nitfgħu dawl fuq l-Għarbi, l-Ebrajk u s-Sanskrit. Kull tant żmien ser inkunu wkoll qed nistiednu xi kelliema barranin sabiex jagħtuna tagħrif dwar aspetti jew pajjiżi oħra.”

Kont ilni nixtieq niċċara l-idea tiegħi dwar xi jfisser preċiżament dan it-terminu ‘Orjent’ iżda qatt ma kont bsart li kellu firxa daqshekk wiesa’! Ma ridtx wisq biex nifhem il-potenzjal li kapaċi toffri Soċjetà bħal din sabiex wieħed jintroduċi ruħu ma’ dan il-mużajk sabiħ ta’ kulturi differenti. Iżda min seta’ jissieħeb ma’ din is-Soċjetà?

“Għalkemm il-Maltese Oriental Society qed titwieled minn ġewwa dan id-dipartiment, għandna l-ħsieb li eventwalment din tiġi indipendenti mid-dipartiment innifsu. Għalhekk nixtiequ niċċaraw illi din is-Soċjetà hija miftuħa għal kulħadd, għal kull min jixtieq isir jaf aktar dwar l-Orjent u anki jduq il-ġmiel u l-faxxinu tiegħu.”

Dr Martin R Zammit, il-viċi-president tal-Maltese Oriental Society u anki l-arabista prinċipali tad-dipartiment tal-Istudji Orjentali fl-Università ta’ Malta, sostna miegħi kemm huwa neċessarju li aħna l-Maltin nesponu ħafna aktar ruħna għal tagħrif iżjed vast dwar il-bqija tad-dinja.

“Jien nara li dis-Soċjetà għandha sehem qawwi li tista’ tagħti lill-poplu Malti. Sfortunatament ninnota li hawn Malta donnu għandna viżjoni waħda biss u għalhekk il-maġġoranza tan-nies iħarsu biss lejn it-tramuntana. Ngħidu aħna jekk tistaqsi lil numru ta’ Maltin dwar fejn tiġi eżattament il-Greċja, aktarx ser jgħidulek li qiegħda x’imkien lejn l-Italja iżda x’hemm ħdejha jew fuqha, bħala pajjiżi oħra, ġeneralment mhux ser ikollhom idea ċara. L-istess jiġri jekk tistaqsi fejn hi l-Polonja per eżempju. L-iktar l-iktar forsi jgħidulek li tinsab fl-Ewropa imma s’hemm jaslu. Prinċiparjament il-viżjoni ta’ numru kbir ta’ Maltin iwassal sal-Ingilterra, sal-Italja u forsi sa Lourdes, mill-bqija ser ikollhom diffikultà biex jgħidulek xi ħaġa dwar pajjiżi oħra. X’nafu per eżempju dwar il-mużika Griega jew dik Franċiża? X’nafu fuq Franza, neħħi t-torri Eiffel, l-inbid u l-Eurodisney?U dan ma nafux tagħrif dwar l-Ewropa! Aħseb u ara dwar pajjiżi oħra!

Aħna poplu ewropew imma aħna wkoll poplu mediterranju. Barra minn hekk, inħobbu nsostnu wkoll li aħna pont bejn l-Afrika u l-bqija tal-Ewropa. Iżda wisq nibża’ li din mhiex ħlief ħolma fiergħa għax pjuttost narana poplu ggranfat mal-Ewropa. Huwa għalhekk li naħseb li din is-Soċjetà tista’ tagħti kontribut biex għallinqas niftħu ftit din il-viżjoni dejqa tagħna li għandna tad-dinja.”

Permezz tax-xogħol tiegħu fil-qasam tal-Għarbi, Dr Zammit stqarr li sal-ġurnata ta’ llum għadu jara sinjali ċari ta’ stigma fost il-Maltin dwar dak li hu Għarbi.

“Ikollna studenti Maltin li jagħżlu li jitgħallmu l-Għarbi imma xorta waħda tinnota li għad fadal sentiment anti-Għarbi f’pajjiżna. Donnu ċertu għanqbut li tnissel matul il-passat tagħna, weħel sewwa ma’ diversi rkejjen u mhux la kemm tneħħieh kif ġieb u laħaq. Min-naħa l-oħra meta tara studenti barranin fostom dawk Sqallin, Spanjoli u anki Amerikani, li huma wkoll kellhom inflwenza Għarbija fl-istorja tal-pajjiżi tagħhom, tintebaħ li l-attitudni tagħhom hija għal kollox differenti u ma jħossux din l-istmerrija. Ironikament dan iwassal biex b’mod ġenerali l-istudenti barranin imorru ħafna aħjar fl-istudji tagħhom tal-Għarbi mill-istudenti Maltin li wara kollox għandhom din il-lingwa fid-dna tagħhom!” 

Hawnhekk deherli li għandi nistaqsi għaliex wieħed għandu jitħajjar jistudja l-lingwi Orjentali? Dr Dennis Mizzi, segretarju onorarju tal-Maltese Oriental Society u lecturer tal-Ebrajk u l-Istudju Lhudi spjegali kif finalment l-istudju ta’ lingwi bħal dawn kapaċi jiftaħlek il-bibien għal orizzonti oħra.

“Għalkemm oriġinarjament ħafna jersqu lejn dawn is-suġġetti sforz l-imħabba jew l-interess li jkollhom lejn dan il-qasam, l-istudji nfushom jafu jiftħulek triqat li inti stess ma kontx tobsor li għad trid tasal fihom. Il-korsijiet ta’ dan id-dipartiment prattikament huma ppreżentati fuq żewġ livelli: fuq livell minnhom qed titgħallem lingwa u kultura u allura għandek l-aspett tat-tagħrif, filwaqt li fuq livell ieħor għandek il-kunċett dwar kif wieħed jitħarreġ f’kapaċità partikolari. Għaldaqstant, jiena naf b’individwi li finalment intagħżlu għal pożizzjoni f’karriera proprju minħabba l-ħila tagħhom li jfittxu d-dettall. Imma apparti minn dawn ir-raġunijiet prattiċi hemm ukoll il-punt li meta wieħed qed jitgħallem studju umanistiku, huwa jkun qiegħed ukoll jesponi ruħu biex jifhem anki l-kultura ta’ pajjiż ieħor. Konsegwentement, studenti li jiggradwaw f’dawn l-oqsma, jkunu kapaċi jirrelataw aktar faċilment ma’ dawn il-kulturi u b’hekk ikunu ippreferuti għall-pożizzjonijiet speċifiċi fid-dinja tax-xogħol.”

Waqt din l-intervista stajt inħoss li dawn it-tliet individwi kellhom imħabba kbira lejn dawn l-oqsma Orjentali. Meta staqsejthom x’kien dak li nebbaħħhom għal dan is-settur, kollha kellhom l-istorja individwali tagħhom. Il-Prof. Frendo spjegali kif minn dejjem kien affaxxinat mill-iskrittura…

“L-iskrittura minn dejjem laqtitni kemm mill-aspett reliġjuż u kif ukoll minn dak letterarju. Issa jiena dejjem emmint li jekk trid tistudja xi ħaġa b’mod tajjeb, l-aħjar li ssir tafha bl-ilsien oriġinali tagħha. Għalhekk minħabba li t-testment il-qadim għandu 90% minnu miktub bl-Ebrajk u 10% tiegħu bl-Aramajk spiċċajt biex tgħallimt dawn il-lingwi. Aktar il-quddiem dan l-għarfien wassalni biex ninteressa ruħi anki fil-lingwa Feniċju-Punika li tqarreb sewwa lejn il-lingwi l-oħra. Naturalment, ftit ftit issib ruħek ukoll midħla tal-kulturi diversi ta’ dawn il-popli u l-istorja tkompli tiżvolġi hekk.”

Ir-rakkont ta’ Dr Zammit beda mill-interess kbir li kellu għall-Malti…

“Għal żmien twil kont inħoss ġibda qawwija lejn l-ilsien Malti. Kont inqisu bħala lingwa sabiħa u interessanti ferm u ntfajt b’ruħi u ġismi napprofondixxi fuqu. Finalment meta tibqa’ tfittex u tfittex dwar il-Malti, dan bla dubju jwasslek għall-Għarbi. B’hekk sibt ruħi qed niffoka fuq l-Għarbi u minn hemmhekk intbaħt kemm il-lingwa Maltija għandha għeruq Għarab isawwruha. Infatti l-Għarbi jitfa’ dawl fuq l-oriġini tal-Malti imma ta’ min isemmi illi min-naħa l-oħra, anki l-Malti jiftaħ bieb interessanti fuq l-Għarbi nnifsu. Forsi aħna stess lanqas napprezzaw li l-Malti li nitkellmu bih illum huwa tip ta’ Għarbi antik. Infatti meta studjużi tal-lingwa Għarbija jiġu Malta u jisimgħuna nitkellmu, jirrealizzaw li qed jisimgħu l-Għarbi ta’ madwar 800 sena ilu. Meta lura fis-snin l-Għarbi ġie ntrodott f’pajjiżna, peress li Malta hija gżira, l-lingwa baqgħet bħal fossilizzata fil-limiti ta’ din l-art filwaqt li fil-bqija tad-dinja Għarbija, l-Għarbi kompla jiżviluppa. Dan wassal biex biż-żmien inġbidt lejn din il-logħba ħelwa fejn il-Malti u l-Għarbi jservu bħal lenti li bihom wieħed jiffoka minn wieħed għall-ieħor u kull darba joħroġ xi aspett ġdid minnhom. Per eżempju dan l-aħħar qed nikkunsidraw l-evidenza illi aktarx id-djaletti Maltin, għall-kuntrarju ta’ kif konna naħsbu qabel, mhumiex kliem Malti ‘mgħawweġ’ imma kliem kif oriġinarjament ġie introdott minn djaletti differenti Għarab.”

Dr Dennis Mizzi beda din it-triq tiegħu mill-istudju tal-arkeoloġija…

“Bħal sħabi nista’ ngħidlek li ħaġa twasslek għall-oħra. Sa minn meta kont żgħir kont nintilef insegwi d-dokumentarji arkeoloġiċi speċjalment dwar il-pajjiżi tal-Lvant. Eventwalment sibt ruħi qed nistudja l-arkeoloġija fejn komplejt nikkonferma l-passjoni tiegħi għas-suġġetti dwar il-Feniċi, is-Syro-Palestine, l-Iżrael u l-Eġittu. Maż-żmien xtaqt insir naf aktar dwar dawn il-postijiet u b’hekk irrealizzajt illi apparti l-arkeoloġija tagħhom kelli nitgħallem ukoll xi lingwa minn dan ir-reġjun sabiex b’hekk inkun nista’ nifhem aktar b’mod globali. Bdejt bl-Ebrajk u ntlift wara l-opportunitajiet li fetħitli din il-lingwa. Għalhekk meta ġejt biex nispeċjalizza u ddeċidejt li nintegra l-arkeoloġija mal-interess lingwistiku li kont żviluppajt fl-Ebrajk, ftit ftit sibt ruħi niddedika l-istudji tiegħi lill-manuskritti tal-Baħar il-Mejjet. B’hekk apparti li nistudja lilhom għall-kontenut ideoloġiku u teoloġiku tagħhom, kont ukoll qed nirriċerka dwar is-sit arkeoloġiku fejn dawn instabu. Aktar ma tfittex tispiċċa biex tinteressa ruħek fil-poplu nnifsu u allura fil-kultura tiegħu biex tifhem aħjar il-kuntest ta’ dawk iż-żminijiet.U peress li dak il-perjodu kien Ħellenistiku kelli bżonn nistudja wkoll il-Grieg u l-Aramajk.”

Quddiem għajnejja bħal feġġet it-tixbieħa ta’ qatra linka skura li taqa’ fuq karta xuga bajda u minnufih minnha, f’temp ta’ sekondi, jinfirxu ħjut u friegħi twal matul il-karta kollha…. il-ġmiel tal-opportunità li ssir taf dejjem aktar. Infatti t-tliet individwi intervistati saħqu miegħi illi aktar ma tistudja u ssir taf dwar diversi suġġetti, iżjed tifhem kemm fadallek aktar x’tiskopri, tant li jekk trid, ma tieqaf titgħallem qatt!

Intant sirt naf illi l-Prof. Frendo dalwaqt ser ikun qed jippubblika ktieb li ilu ħafna jaħdem fuqu bit-titlu: Pre-Exilic Israel, The Hebrew Bible, and Archaeology: Integrating Text and Artefact. Dan il-ktieb jirrifletti dwar waħda mill-problemi li ilhom jaffaxxinawh ħafna – dik kif wieħed jirrelata l-evidenza materjali mal-evidenza lingwistika mingħajr ma jħallathom. Min-naħa l-oħra fost xogħolijiet oħra tiegħu, Dr Zammit kien wieħed mill-ko-tradutturi tal-Koran mill-Għarbi għall-Malti f’verżjoni aċċettata mill-Misilmin. U finalment, Dr Mizzi għandu numru ta’ artikli li jispeċjalizzaw dwar il-manuskritti magħrufa bħala d-Dead Sea Scrolls u bħalissa qiegħed fil-proċess li jippubblika t-teżi tad-dottorat.

(Nota: Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tal-20 ta’ Frar 2011)

Share on Facebook