kollezzjonista | Fiona Vella

Posts Tagged ‘kollezzjonista’

IS-SANTI – L-ISTORJA WARA L-ISTAMPI

Jingħad illi stampa tiswa daqs elf kelma. Kien forsi dan il-ħsieb li wassal għall-ħolqien ta’ l-ewwel pitturi reliġjużi li matul il-milja tas-snin iċċekknu fil-qies sa ma ħadu d-daqs tas-santi. F’dik il-ħabta, bosta min-nies kienu lliterati u għaldaqstant il-Knisja użat metodu viżwali biex permezz ta’ stampa tkun tista’ tirrakkonta u twassal il-messaġġ tagħha.

Meta kont għadni żgħira s-santi kienu xi ħaġa komuni f’idejna t-tfal. Kienu jagħtuhomlna mill-iskola, mill-mużew u spiss anki z-zijiet u n-nanniet tagħna. Apparti li kien hemm min minna li kien ifaddalhom, ħafna mid-drabi konna nużawhom biex inwaħħluhom mal-pitazz tar-reliġjon jew fuq dak tal-mużew. Min jaf kemm ġieli tħabatt biex sibt xi santa ta’ xi qaddis partikolari li kienu jitolbuna u li jien qatt ma nkun smajt bih!

Illum dan kollu spiċċa – tidħol fl-internet u ssib li trid f’ħakka t’għajn. Fil-fatt kont naħseb li lanqas biss kienu għadhom isiru s-santi u ntbaħt li kont żbaljata meta binti bdiet tattendi l-mużew. Ta’ tifla li hi, malli saret taf bl-eżistenza tas-santi bdiet tisħaq li tippreferi lilhom mill-karti stampati tal-kompjuter. U għalkemm spiss ittantajt indawwrilha fehmitha, jkolli nistqarr li meta ġieli mmorru nfittxu xi santa li jkollha bżonn, f’qalbi nħoss nostalġija kbira għal dawk is-snin tal-innoċenza.

Dan l-aħħar kont qed indur fil-Facebook u ltqajt ma’ paġna msejjħa ‘Mudelli Sagri u Santi’. Fiha rajt varjetà ta’ santi mill-isbaħ li wħud minnhom kienu antiki ferm. Tħajjart nagħmel ftit riċerka dwar das-suġġett u rrealizzajt li wara dawn l-istampi ċkejknin kien hemm storja sħiħa. Bqajt sakemm skoprejt wieħed mill- kollezzjonisti ta’ dawn is-santi li stedinni nasal wasla sad-dar tiegħu sabiex nara b’għajnejja u nifhem aħjar il-preġju ta’ dan il-qasam.

“Dak li huwa reliġjuż minn dejjem kien jattirani,” beda jispjegali Charles Scerri hekk kif poġġejna madwar mejda nieħdu belgħa tè u ftit biskuttini. “Bħala kollezzjonist jogħġobni dak kollu li hu kulturali u tradizzjonali speċjalment jekk ikollu rabta nisranija.”

Staqsejtu kemm kien ilu jġemmgħa s-santi u kif sabu ruħhom għandu?

“Minn meta kont tifel żgħir kont nieħu gost nikkollezzjonahom u naqra xi jkun hemm miktub fuqhom. Fuq in-naħa ta’ wara tagħhom uħud mis-santi kien ikollhom xi talba jew xi deskrizzjoni qasira tal-ħajja tal-qaddis. Permezz ta’ dawn kont nipprova nifhem aktar dwar dak li kienu għaddew minnu dawn il-qaddisin minħabba dak li emmnu fih.

Ħafna mis-santi kont insibhom fil-kotba l-antiki tan-nanna li normalment kienu jkunu kotba ta’ talb. Min jaf kemm il-darba qgħadt inqallbilha fil-vetrini u fis-senduq fejn kont naf li kienet trekkenihom! Sikwit dawn kienu jkunu xi tifkiriet ta’ qraba u familjari bħal ta’ xi preċett, l-ordni ta’ qassis jew mewt. Uħud minnhom kienu jmorru lura snin kbar għax f’dak iż-żmien is-santi ma kienux jintremew peress li kienu xbiehat reliġjużi u allura kienu jintirtu minn ġenerazzjoni għall-oħra.”

Fil-fatt waqt it-tiftix tiegħi sibt illi dari s-santi kellhom tant sinifikat illi saħansitra n-nutara kienu jhemżuhom flimkien ma’ dokumenti legali biex jiggarantixxu l-leġittimità tagħhom. F’każijiet oħra, il-vjaġġaturi kienu jħallu diversi santi ġol-bagoll tagħhom bħala assigurazzjoni sopranaturali kontra s-serq! Imma s-santi kif bdew oriġinarjament?

“L-aktar forma antika tas-santi li qatt instabet iġġib id-data tal-1423 u hija xbieha kkulurita ta’ San Kristofru mnaqqxa fl-injam. Aktar tard dawn ħadu l-forma ta’ inċiżżjonijiet sabiex permezz tagħhom jżewwqu l-kotba reliġjużi. Peress li ħafna min-nies ma kienux jafu jaqraw, dawn l-istampi kienu mezz ta’ kif dawn setgħu jsiru jafu aktar dwar il-qaddisin u r-rakkonti tal-Bibbja. F’dak iż-żmien li jkollok xbieha tal-qaddis patrun tiegħek kienet meqjusa bħala xi ħaġa importanti. U għalhekk min ma kienx jiflaħ jixtri pittura ta’ kwalità, minflok beda jakkwista dawn l-inċiżżjonijiet.”

Charles urini xi stampi antiki maħduma permezz tal-inċiżżjoni. Kienu ta’ daqs kbir, tant li kienu magħluqa ġewwa kwadri.

“Fis-seklu 15, Johannes Gutenberg ħareġ bl-invenzjoni tal-istampar (printing press) u dan ta bidu għas-santi kif nafuhom aħna. B’hekk il-qies tas-santi beda jiċkien imma fl-istess ħin jissebbaħ u jiġi aktar dekorattiv.

Kull ma jmur ix-xogħol tas-santi beda jsir aktar raffinat. Mill-kunventi tagħhom il-patrijiet u s-sorijiet kienu jkomplu jżejnu dawn is-santi b’artistrija kbira u kienu jużaw diversi materjali għat-tiżjin tagħhom fostom satin, bellus u bordura maqtugħa f’bizzilla delikata.

Is-santi kienu jsiru bil-kunsens tal-isqfijiet u bejn is-16 u s-17-il seklu dawn kienu jitqassmu normalment mis-sorijiet u l-qassisin biex tixxerred id-devozzjoni. Madanakollu lejn l-aħħar tas-seklu 17 san-nofs tas-seklu 19, in-negozjanti fehmu l-importanza ta’ dal-qasam u daħlu huma fil-bejgħ tagħhom.

Meta fl-1796 Alois Senefelder irnexxielu jivvinta l-metodu tal-litografija (li kien mod kif wieħed jistampa xbiehat magħmula bix-xemgħa jew b’materjal żejtni għal fuq il-ġebla u aktar tard il-metall) saret aktar faċli biex wieħed jaħdem dawn is-santi u għalhekk dawn bdew jiġu manifatturati fi kwantitajiet kbar u saru popolari ħafna f’diversi pajjiżi. Fl-1837 żviluppa l-metodu tal-kromolitografija (li kien jikkonċerna l-introduzzjoni tal-kulur fl-istampar) u n-negozju tas-santi kompla jikber.

Fl-1840 uħud mill-ewwel ċentri magħrufa għall-manifattura ta’ dat-tip ta’ santi kienu jinsabu fl-inħawi tal-Knisja ta’ St Sulpice fi Franza. Hemmhekk il-produzzjoni tagħhom tant kibret illi fl-1862 kien hemm madwar 120 kumpanija jagħmlu dax-xogħol tas-santi u ta’ oġġetti reliġjużi oħra. L-immaġnijiet tas-santi kienu jinħadmu b’kuluri pastelli u kienu jagħtu dehra fina u mirquma ħafna lil din l-arti li kienet magħrufa bħala ‘L-arti ta’ San Sulpice’. Postijiet oħra msemmija għal dax-xogħol kienu l-Belġjum u l-Ġermanja u aktar tard anki l-Italja.”

Huwa u jispjegali Charles beda jqalleb l-albums li ġewwa fihom b’kura kbira jżomm il-kollezzjoni vasta tiegħu. Uħud mis-santi jmorru lura aktar minn mitt sena u kważi bdejt ninkwieta kif ser naqbad ngħidlu biex joħroġli xi erbgħa minnhom ħalli niġbdilhom ritratt!

“Qegħdin miġburin għalihom f’sezzjonijiet skont lil liema tip ta’ qaddis jew martri jsejjħu. Għandi wkoll numru kbir ta’ santi ddedikati lil Ġesù, lil Madonna u lil San Ġużepp.

Ormaj tant jien midħla tas-santi illi kif nara waħda, mill-forma tagħha jew mill-kulur użat inkun nista’ ngħidlek f’liema żmien inħadmet.”

Minn din l-għażla sabiħa ta’ santi xtaqt inkun naf kienx hemm xi waħda li kienet il-favorita tiegħu?

“Kollha għal qalbi ferm imma l-aktar waħda hija din is-santa tal-bizzilla bix-xbieha tad-Duluri u s-simboli kollha tal-Ġimgħa l-Kbira. Probabbilment hija l-favorita tiegħi għax inħobb ħafna l-Ġimgħa l-Kbira u b’mod speċjali għax is-santa nzertat għadha fi stat perfett. Hija santa maħduma bl-arti ta’ San Sulpice u kif qed tara hija fina u fraġli ferm.

Santa oħra li ngħożż ħafna hija din ta’ Santa Venera minħabba li lil din il-qaddisa nħobbha ħafna tant li semmejt id-dar għaliha.”

Fost is-santi laqtuni ħafna wkoll santi oħra tal-bizzilla maħdumin bil-folji tad-deheb. Imbagħad kien hemm ukoll santi inqas mirquma imma li kienu juru xeni mhux tas-soltu bħal dawk ta’ qassisin imdawwra bl-annimali eżotiċi. Charles qalli li dawn kienu santi ta’ xi missjunarji li nqatlu fiż-żminijiet imbiegħda. Kien hemm ukoll santi d-daqs ta’ kartolini li kienu jintużaw biex jintbagħtu l-awguri taċ-ċelebrazzjonijiet reliġjużi bħal tal-Milied u l-Għid il-Kbir. Ma kien hemm l-ebda dubju li dawn kienu l-ispirazzjoni wara l-kartolini moderni ta’ żminijietna. Imbagħad f’ħin minnhom waslu s-santi taċ-ċikwejra…

“L-anzjani tagħna jiftakruhom sewwa dawn is-santi taċ-ċikwejra. Kienu ritratti minn tal-bidu u allura fuq skala abjad bl-iswed. Sa fejn naf jien kienu jikkonsistu f’ritratti tal-vari titulari Maltin u kienu jsibuhom magħluqin f’envelop żgħir ġewwa l-pakketti taċ-ċikkulata mfarrka li kienet titħallat mal-kafè. Jien irnexxieli nakkwista xi wħud u permezz tagħhom għandi rikordju ta’ ħafna statwi li fil-preżent jew m’għadhomx jeżistu, jew m’għadhomx jintużaw jew inkella tbiddlu xi ftit, jekk m’għadhomx l-istess ukoll.

Ngħidu aħna din hija santa tal-istatwa tad-Duluri ta’ San Pawl il-Baħar u din santa tal-vara ta’ San Duminku li kif qed tara t-tnejn kellhom l-anġli mdawwrin magħhom mentri llum dawn ma jidhrux mal-vari. Din is-santa turi l-istatwa l-antika ta’ Santa Marija tal-Mosta li llum spiċċat. U dan San Leonardo li kien ħadem l-iskultur Darmanin, liema statwa tiegħu ġiet mibdula m’oħra maħduma f’Bolzano, għalkemm dis-sena kumbinazzjoni ġie ċċelebrat iċ-ċentinarju tiegħu u nħarġet il-vara l-antika. Fatt ieħor interessanti hija din is-santa li turi l-istatwa tal-Madonna tal-Karmnu taż-Żurrieq li għalkemm hija statwa sekondarja, xorta waħda inkludewha ma’ dan is-sett taċ-ċikwejra minħabba l-qima kbira li kellha n-nies lejha.”

Skont Charles l-ewwel santi f’Malta dehru fi żmien il-kavallieri ta’ San Ġwann u kienu f’forma ta’ inċiżżjonijiet. Illum is-santi naqsu ħafna imma xorta għadhom isiru.

“Il-verżjoni riċenti tas-santi ħadet xejra oħra aktar moderna biex tkompli maż-żminijiet ta’ llum. Per eżempju din is-santa akkwistajta f’Jannar li għadda u kif tista’ tinnota, tixbaħ ħafna lill-cards li jagħtuk il-banek biex tiġbed il-flus għax għandha l-istess daqs u hija ssiġillata fil-plastik. Għandha wkoll domna inkluża magħha.

Is-santi m’għadhomx popolari daqs qabel għax issa hawn diversi modi oħra kif il-Knisja tista’ twassal il-messaġġ tagħha. Minħabba f’hekk illum huwa diffiċli ferm biex issib santi ta’ kwalità għalkemm kultant tiġini tajba u nsib lil xi ħadd li għandu xi santi antiki u li ma japprezzahomx u jbiegħhomli bi ftit flus. Mill-bqija meta ġieli nilmaħ xi waħda f’xi ħanut tal-antikità jkolli nħallas prezz tajjeb tagħha! Għaldaqstant kif tista’ tassumi din il-kollezzjoni ta’ santi qegħdha ssir aktar imprezzabbli maż-żmien għax apparti l-valur antik tagħha hija wkoll xhieda ta’ kultura u tradizzjoni tar-reliġjon tagħna.”

Imma illum is-santi fadlilhom valur?

“Jiena nemmen li iva għax il-bniedem ta’ llum xorta waħda għadu jħoss dik l-ispiritwalità.

Biex nagħtik eżempju, ix-xahar li għadda jiena kelli x-xorti li nkun wieħed mill-fratelli li rfajna l-kwadru tal-Madonna ta’ Pinu mill-bażilika santwarju tal-Madonna tal-Karmnu tal-Belt sa Putirjal biex imbagħad dan twassal sal-Knisja tal-Mosta. Kif ħafna jafu, dan il-kwadru inġieb Malta sabiex jirrappreżenta lill-Għawdxin waqt il-miġja tal-Papa Benedittu XVI u min-naħa tiegħu l-Papa rregalalu l-unur prestiġġjuż ta’ warda tad-deheb. Waqt il-purċissjoni bil-kwadru inġabru numru kbir ta’ nies u bqajt impressjonat ħafna bid-devozzjoni kbira li dawn urew lejh meta bosta minnhom ġabu xi ħaġa magħhom biex tintmiss mal-kwadru ħalli tiġi mbierka.”

Tlabtu jfissirli s-sinifikat tar-reliġjon għalih.

“Għalija r-reliġjon ifisser il-kuntatt tiegħi ma’ dak li hu divin. Kieku ma nemminx li hemm Alla naħseb li kieku nħossni li qed neżisti u mhux ngħix. Jien li jiena ġuvni u għaldaqstant m’għandix il-familja tiegħi, permezz tal-preżenza t’Alla f’ħajti nħossni li nappartjeni lil xi ħadd. U permezz tat-talb nemmen li qed inżomm kuntatt ma’ dawk in-nies li ħabbewni u li jien ħabbejt imma llum m’għadhomx f’din id-dinja. Ma rridx nagħti x’nifhem li jiena xi bniedem qaddis taf għax m’inix! Għandi n-nuqqasijiet tiegħi ukoll bħal kif għandu kulħadd.”

Il-ħin għandu ħabta jtir speċjalment meta tkun qed tieħu gost. Kontra qalbi kelli ngħaġġel u nħaffef inqalleb il-paġni tal-albums biex għallinqas inkun tajt daqqa t’għajn lejn is-santi kollha. Naturalment Charles kien qed japprezza ħafna jarani ninteressa ruħi fil-kollezzjoni tiegħu, tant li finalment spiċċajna anki naqraw x’kien hemm miktub fuq uħud mis-santi. Fostom laqtuni s-santi tal-indulġenzi.

“Meta n-nies bdiet titgħallem xi ftit tal-iskola, fuq in-naħa ta’ wara tas-santi bdew jiġu stampati xi kitbiet. Kienu jkunu siltiet mill-Bibbja, deskrizzjonijiet tal-ħajja jew il-martirju tal-qaddis jew xi talb. Dawk li ma kienux jafu jaqraw kienu jsibu lil xi ħadd li jfehemhom dak li kien hemm miktub u jitgħallmuh bl-amment.

Is-santi tal-indulġenzi jirrappreżentaw perjodu ta’ użanzi u twemmin fejn in-nies kienet temmen li jekk tgħid talb partikolari u tmur quddiem ċertu niċeċ tkun tista’ tidħol aktar malajr fil-ġenna.”

Proprju kif qalli Charles, kollezzjoni bħal din għandha ħafna sinifikati u fostom titfa’ dawl fuq il-kultura u t-tradizzjonijiet tagħna. Mur ipperswadina llum biex nemmnu li jekk tgħid talba partikolari kuljum, tirbaħ kull darba 300 ġurnata fil-ġenna!

(Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tas-16 ta’ Mejju 2010)

Share on Facebook

2010.05.16 / no responses / Category: Torca - Perspettivi
FTIT MAĠIJA TAGĦMEL TAJJEB…

Il-loġika tagħti lill-bniedem dak li għandu bżonn. Il-maġija tagħtih dak li jixtieq… Tom Robbins (kittieb Amerikan)

Għall-intervisti tiegħi ġeneralment inħobb nagħżel nies li forsi qatt jew ftit li xejn ikun instema’ dwarhom. Inkun irrid indaħħal ftit maġija f’ħajjithom flimkien ma’ daqsxejn fama, suċċess u rikonoxximent. Madanakollu dil-ġimgħa ksirt dir-regola… għalkemm mhux għal kollox. Iltqajt mal-preżentattriċi Ruth Frendo li naturalment m’għandha bżonn tal-ebda introduzzjoni magħkom. Permezz ta’ din l-intervista hi fetħet bieb ħelu fuq ħajjitha li forsi ftit jafu dwaru u li jien ma tantx kont qed nippretendi li ser insib….

Lil Ruth ilni nsegwiha fuq diversi programmi imma l-aktar wieħed għal qalbi, bla dubju huwa Pandora. Jogħġobni għax jitratta suġġetti misterjużi bħal affarijiet paranormali u sopranaturali…. nieħu pjaċir insegwih u nitkexkex fl-istess ħin. Daqstant ieħor laqatni l-ktieb il-ġdid tagħha li jġib l-istess isem tal-programm u li t-tnehdija tiegħu saret fl-Imdina Dungeons. Tafu intom… qisek anki bla ma trid, ftit ftit mill-esperjenzi tibda tibni sensazzjoni dwar bniedem. U dwar Ruth kelli daqsxejn impressjoni partikolari peress li hi titratta dawn is-suġġetti. Madanakollu dan il-ħsieb mal-ewwel dab fix-xejn hekk kif poġġejna fuq il-mejda u bdejna nitkellmu dwar il-kollezzjoni li hi għandha tant għal qalbha.

Ruth tikkollezzjona dekorazzjonijiet tal-Milied ta’ kull xorta, forma u qies. Però hemm kundizzjoni waħda fuqhom – kollha huma magħmula mill-injam. Xtaqt inkun naf għaliex?

“F’dawn l-aħħar snin saru moda dawn is-siġar tal-Milied imżejjnin b’xi kulur partikolari bħal deheb, fidda, aħmar jew ikħal. Mhux koroh taf, imma narahom naqra bla ħajja. Għall-kuntrarju, l-injam jagħti dak is-sens ta’ sħana u ta’ merħba waqt li fl-istess ħin joħloq atmosfera tradizzjonali. Apparti minn hekk id-dekorazzjonijiet li normalment insibu llum għalkemm ħafna minnom huma sbieħ u fini, narahom jarmu element ta’ produzzjoni tal-massa. L-injam jagħti dik l-emozzjoni ta’ valur u uniċità u jagħmel l-oġġett jidher aktar oriġinali.”

Uritni xi wħud minnhom…

“Dawn huma ftit għax b’kollox għandi madwar 600 biċċa. Fil-fatt bl-amment diffiċli biex ngħidlek eżatt x’għandi għalkemm kollha niftakarhom waħda waħda. Nagħtu każ jekk nidħol f’xi ħanut li jkollu minnhom, mill-ewwel ngħidlek jekk għandix bħalhom jew le.”

Fost il-kollezzjoni tagħha kien hemm snowmen, father xmas, stilel, anġli, suldati, bambini, presepji, pasturi, ċriev, nani u għefiered. Insomma, ħafna minn kollox! Imma din il-kollezzjoni kif bdiet?

“Meta kelli xi disgħa snin, iz-zija Marianne li kienet tħobb issiefer sikwit, marret l-Isvezja u minn hemm ġabitli nofs ġewża b’bambin tal-injam fiha u miksi b’kutra ċkejkna tal-injam ukoll. Dar-rigal mill-ewwel seraqli qalbi bi ħlewwitu għalkemm ta’ tifla li kont qatt ma bsart x’għad iwassalni biex nagħmel. Dik il-ġewża fil-fatt kienet l-ewwel dekorazzjoni tal-injam li kelli u li għadni ngħożż sal-ġurnata ta’ llum. Sena wara qlajt sett ieħor ta’ dekorazzjonijiet tal-Milied, kollu magħmul mill-injam. Kont nintilef indawwarhom f’idi u nħares lejhom. Erħili nitħasseb u nimmaġina min ħadimhom … ovvjament dak iż-żmien ma kellix dubju li kienu dawk in-nani ż-żgħar li jgħinu lil Father Xmas jaħdem ir-rigali. Kont narahom ċari quddiem għajnejja huma u jiddeċiedu ħosbiena liema forma ser jagħtu lil dik il-biċċa njama li jkollhom f’idejhom biex imbagħad erħilhom inaqqxu, jiddiżinjaw u jagħtu l-kulur. Kienu mumenti maġiċi tal-Milied li ma ninsa qatt.”

Skoprejt illi l-Milied minn dejjem lagħab karta importanti fil-ħajja tal-familja ta’ Ruth…

“Jien il-Milied minn dejjem kont inħobbu. Tfuliti għaddejtha mal-familja estensiva tiegħi li primarjament kienet tikkonsisti fija, l-ġenituri tiegħi, iz-zija, in-nanna u l-kelba. Mal-ġenituri tiegħi kont inħobb narma s-siġra tal-Milied u nixtri u narma l-pasturi. Maz-zija kont nieħu gost nixtri r-rigali. Filwaqt li n-nanna kienet teħodni nara l-presepji. Kull membru tal-familja tiegħi inzerta li jħobb ħafna daż-żminijiet u għalhekk għandi memorji sbieħ u ferrieħa tagħhom. Niftakar ukoll sewwa li kont naqra tifla fitta mhux ħażin u kelli drawwa li kienet toħloq daqsxejn ħsara! Kont inħobb indawwar minn post għall-ieħor id-dekorazzjonijiet tal-Milied li jkunu fuq is-siġra. Kienet logħba għalija. L-ewwel insejjaħ lil kulħadd u nġegħlhom jimmemorizzaw dak li qed jaraw imdendel mas-siġra. Imbagħad huma kienu joħorġu u wara li nibdel il-postijiet tad-dekorazzjonijiet, riedu jaqtgħu x’biddilt. Il-problema kienet li dawn id-dekorazzjonijiet kienu tal-ħġieġ u kont inkisser xi tnejn ‘l hemm u ‘l hawn. Forsi, issa li qed naħseb fuqha, għalhekk ħajjruni għad-dekorazzjonijiet tal-injam!”

Tlabt lil Ruth tirrakkuntali xi stejjer interessanti biex akkwistat dawn id-dekorazzjonijiet…

“Għal honeymoon jien u Charlot morna l-Amerika. Hemmhekk sirna nafu li kien hemm stabbilment li jbiegħ id-dekorazzjonijiet tal-Milied. Kien jinsab madwar sagħtejn il-bogħod bil-coach u għalkemm dat-tip ta’ trasport għat-tul idejjaqni ħafna, xorta waħda mort. Qgħadna nistennewh jiftaħ imma mbagħad sibt ħafna affarijiet sbieħ.

Darba minnhom konna qegħdin ir-Russja u hemmhekk sibna matrioshka magħmula minn diversi Father Xmas u ġewwa nett kien hemm sett ta’ dekorazzjonijiet tal-Milied żgħar tal-injam.

Darb’oħra konna fuq cruise il-Messiku u f’ħanut fuq il-vapur intbaħt li kien hemm wieħed qiegħed ibiegħ dawn id-dekorazzjonijiet. Intlift inqalliblu u nfittex biex nagħżel l-iktar biċċiet oriġinali. Kif mort inħallas qalli li fit-12 il-sena li kien ilu jaħdem hemm qatt ma kien ra lil xi ħadd entużjast daqsi għal dawk l-oġġetti!

Dekorazzjoni partikolari oħra tahieli wieħed li sar jaf li għandi din il-kollezzjoni u waqt li kien Betlehem sabli presepju żgħir tal-injam u ġabuli.

Kif qed tara hemm ħafna stejjer konnessi ma’ din il-kollezzjoni. Għalkemm imbagħad hemm ukoll uħud minnhom li jiena nixtri minn fuq l-internet. Anki prezzhom ivarja ħafna, tant li għandi oġġetti li jiswew 20c imbagħad hemm oħrajn li jiswew ħamsin ewro l-waħda.”

Imma din il-kwantità ta’ dekorazzjonijiet joqogħdu kollha fuq siġra waħda?

“Iva dik storja oħra fil-fatt. Bħalissa għandi siġra twila 7 piedi. Kien xtrahieli Charlot bħala sorpriża għall-Milied ftit qabel iżżewwiġna. Flimkien magħha kien irregalali qabda settijiet u dekorazzjonijiet tal-injam li kien qagħad ifittixxli b’paċenzja kbira. Għandi raġel romantiku ħafna… aktar minni żgur! Insomma, jiena għedejt nimla’ fuqha dawn id-dekorazzjonijiet li kont ilni nġemma’. Imma għalkemm is-siġra fiha daqsiex, darba waħda xorta waħda għelbet b’kollox taħt it-toqol. U Charlot kellu bil-paċenzja kollha jagħmilli ħadida fil-qiegħ tagħha ħalli jissodaha aktar. Issa għandi l-ħsieb li nixtri siġra oħra għax daż-żmien għandi ħafna aktar dekorazzjonijiet x’indendel.”

Kont kurjuża nkun naf x’ikunu l-emozzjonijiet tagħha meta tkun qed tarma s-siġra. Kienet għadha kif qaltli li ma tantx hi romantika imma r-risposta li tagħtni ma ppretendejtix hekk…

“Qatgħa kbira għax inkun qisni fabbrika għaddejja ngħaġġel biex ma naħlix ħin. Kull sena, kif jgħaddi kollox, ingeżwer dawn id-dekorazzjonijiet wieħed wieħed fit-tissues biex innaqqas kemm jista’ jkun mir-riskju li jinkisru. Għalhekk imbagħad is-sena ta’ wara, irrid noqgħod nerġa’ noħroġhom wieħed wieħed. Biex tifhem naqra kemm nieħu xogħol biss biss ngħidlek li nieħu tmien siegħat b’kollox biex narmaha u tmienja oħra biex inżarmaha lura. Nagħmilhom f’daqqa waħda, f’xi weekend ġeneralment. Xi drabi naqsamha fuq żewġ ġranet. Kif inlesti, niżbarazza l-kaxxi u l-karti kollha li nkun qlajt. Imbagħad nixgħel naqra mużika tal-Milied, nipprepara hot chocolate u hemm jibda l-pjaċir – meta nkun nista’ ngawdi s-siġra lesta. Ikun f’dawn il-mumenti meta jibdew għaddejjin minn quddiem għajnejja l-memorji sbieħ ta’ meta xtrajthom u l-kummenti ta’ dawk li jarawhom. Mumenti żgħar li ma tinsihom qatt.”

Azzardajt nistaqsiha jekk tħossx nostalġija meta tkun qed terġa’ ddaħħalhom lura fil-kaxxi tagħhom. Imma hi kienet deċiża fir-risposta…

“Kanna kbira żgur għax kif għedtlek, irrid nerġa’ ngħaddi ħin twil naqla’ kollox. Fil-fatt jien nibda narma s-siġra mill-aħħar t’Ottubru u nħalliha sal-aħħar ta’ Jannar ħalli x-xogħol li nieħu jkun mistħoqq. Għaldaqstant meta niġi biex inżarma, l-festi jkunu ilhom li għaddew u jkolli sebgħa mitt sena biex infittex inneħħi kollox.”

Daqs dawk dekorazzjonijiet… kien hemm xi waħda li xtaqet takkwista u għadu qatt ma rnexxielha?

“Iva ilni 16 il-sena nibni din il-kollezzjoni imma għad m’għandix stilla jew anġlu tal-injam għal fuq il-quċċata tas-siġra. Bħalissa għandi anġlu magħmul mid-drapp u b’idejh maħduma biż-żibeġ tal-injam. Imma m’inix kuntenta biżżejjed. Nixtieq xi ħaġa purament tal-injam, xi ħaġa tradizzjonali. S’issa għadni qatt ma ltqajt ma’ dak li nixtieq jien.”

Ruth kompliet tispjegali kif kultant tidħol f’ħanut u ma ssib xejn. Imbagħad tidħol f’ieħor u ssib ħafna. Ġieli anki jkollha tixtri sett sħiħ bl-istess speċi ta’ dekorazzjoni. F’dawn il-każi ma twaħħalx kollox imma terfagħhom fil-kaxxi tagħhom għas-siġra li jmiss! Issuġġerejtilha tpartat…

“Għadni qatt ma ltqajt ma’ xi ħadd li għandu tip ta’ kollezzjoni bħal tiegħi. Kieku tkun interessanti.”

Ruth qaltli li f’Malta u Għawdex issib dekorazzjonijiet tal-injam mill-isbaħ. Però hi u żewġha ġieli żaru wkoll xi fieri tal-Milied partikolarment fil-Ġermanja u l-Awstrija fejn dax-xogħol hu popolari ħafna. Ma jonqosx li kull fejn imorru jaraw jakkwistawx xi ħaġa tajba għall-kollezzjoni għax fi kliem Ruth din issa saret ossessjoni żgħira tagħha. Staqsejtha jekk għal dan il-għan jippreferux isiefru fi żmien il-Milied?

“Le. Dik darba kienet. Konna għamilna l-honeymoon fiż-żminijiet tal-Milied. Imma waqt li konna msefrin irrealizzajna illi dik is-sena tant tlifna okkażżjonijiet fejn is-soltu niltaqgħu mal-ħbieb u mal-membri tal-familja, tant li ddeċidejna li ma nerġgħux insiefru aktar fil-ġranet tal-Milied. Hekk jew hekk, speċjalment permezz tal-internet, dawn l-affarijiet issibhom għall-bejgħ matul is-sena kollha.”

Intbaħt li l-Milied kien għadu żmien prezzjuż ħafna għal Ruth…

“Jiena kont iffortunata ħafna li kelli tfulija maġika. Ħafna mill-membri tal-familja tiegħi huma mdaħħlin fis-settur tal-edukazzjoni u meta kont żgħira f’Diċembru spiss kont niġi mistiedna għal bosta parties tat-tfal. Tgħidx kemm kont naqla’ rigali! Għandi wkoll memorji sbieħ tal-familja tagħna f’daż-żminijiet. Ngħidu aħna waqt li konna nkunu qed nippreparaw xi Christmas log: min iħallat it-taħlita, min ikisser il-galettini, min iqatta’ ċ-ċirasa u min iħoll iċ-ċikkulata. U jien niġri minn post għall-ieħor innaqqar u hekk. Għaldaqstant ma jistax jonqos illi b’esperjenzi bħal dawn il-Milied baqa’ jqanqal ferħ kbir f’qalbi.”

Xtaqt nagħlaq billi nistaqsiha xi jfisser għaliha l-Milied?

“Narah okkażżjoni tajba biex niftakar f’nies li forsi nkun ilni ma nara. Imqar nibgħatilhom kartolina jew xi messaġġ bl-email jew bl-sms. Hija wkoll skuża tajba biex niltaqgħu mal-ħbieb li minħabba x-xogħol tagħna kellna nnaqqsu ħafna ħruġ minn magħhom. Għalija l-Milied huwa ż-żmien fejn jiġru l-affarijiet tajbin u meta qisu kulħadd iġib ruħu xi ftit aħjar. Għalhekk ħassejt ħafna per eżempju meta ġrat dik it-traġedja tat-tsunami. Kull traġedja hija kerha imma fil-Milied ħafna aktar.

Il-Milied huwa wkoll mument fejn bħala preżentatriċi niġi mitluba nagħti ftit mill-ħin tiegħi biex nipparteċipa fi programmi fejn ikunu qed jinġabru fondi għall-għajnuna ta’ diversi organizzazzjonijiet u individwi. Nipprova dejjem naċċetta għax nemmen b’saħħa illi kulħadd jistħoqqlu jgawdi mill-maġija li joffri dan iż-żmien.”

Infridna kontra qalbna għax ikolli nistqarr li fil-fatt inħolqot ċerta maġija anki bejnietna. U hekk kif bdejt miexja lura lejn il-karozza tiegħi, f’dik is-sikta ta’ lejl mimli kwiekeb, stajt diġà nħoss il-benna li jġib miegħu daż-żmien ħelu ta’ Diċembru.

(Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tat-13 ta’ Diċembru 2009)

Share on Facebook

2009.12.13 / no responses / Category: Torca - Perspettivi
ID-DINJA ANTIKA TA’ TFULITI

Li kieku kellek l-opportunità li treġġa’ lura l-arloġġ u tgħix mill-ġdid żogħżitek, x’tagħżel? Il-preżent jew il-passat?

Niftakar li meta kont tifla kont nixtieq ħafna li jkolli dar tal-pupi…. waħda bħal dawk li kont nara fuq il-kotba li kienu jagħtuna naqraw l-iskola jew li kont nissellef mill-librerija. Kienet tkun dar kbira, imqassma bi kmamar sbieħ u mimlija b’għamara ċkejkna. Il-karozza kienet tkun ipparkjata fil-garaxx, iż-żwiemel jistrieħu fl-istalel u pjanti mill-isbaħ kienu jżejnu l-konservatorju mal-ġenb tad-dar. Kont nintilef inħares lejn l-istampa filwaqt li noħlom li meta nikber ikolli dar bħalha eżatt. Naturalment ma kellix idea kemm ridt flus biex nixtri dar bħal dik. Ta’ tifla li kont, lanqas biss kont intbaħt li anki biex nixtri dar tal-plastik kienet problema dak iż-żmien.

Minflok, missieri b’ħafna mħabba u paċenzja kien għallimni kif nikkonverti kaxxa mdaqqsa tal-kartun f’dar tal-logħob. Konna npinġu l-bibien u t-twieqi mad-dawra tagħha u mbagħad naqtgħuhom min-nofs bl-imqass biex jinfetħu. Wara konna naqsmu l-kaxxa permezz ta’ żewġ kartuniet u b’hekk kien ikolli erbat ikmamar. Il-bqija kien kollu f’idejja hekk kif kont naqbad biċċiet tal-karti u npinġihom biex nagħmel il-wallpaper, l-art u dak kollu li jiġini f’moħħi. Il-ġugarelli ż-żgħar li kienu joqogħdu fil-kmamar, kollha kont insibilhom xi post x’imkien…. anki lil xi suldat li kont nieħu baxx baxx mingħand ħija. L-immaġinazzjoni kienet is-sigriet tal-kuntentizza tiegħi.

Illum binti għandha dar ċkejkna tal-pupi imma bilkemm tħares lejha. Lanqas taf b’liema ġugarell ser taqbad tilgħab daqs kemm għandha. Kamra mimlija ġugarelli jixxenqu biex jintrefgħu u jilgħabu ma’ xi ħadd. Ġieli jagħtini li nintefa’ nilgħab bihom jien imma l-ħajja mgħaġġla ta’ daż-żmien ftit tħallilek ċans…. Għaldaqstant ħassejtni tassew kurjuża meta l-ħabiba tiegħi Liliana tarrfitli illi taf wieħed illi jikkollezzjona d-djar tal-pupi. “Huma l-għożża tiegħu,” qaltli. “Issa nlaqqgħak miegħu u tifhem għaliex.”

Reginaldo Schembri laqagħni għandu daqs li kieku kien ilu jafni s-snin. Illum jgħodd it-73 sena imma għadu fuq ruħu mhux ħażin. Inkejjuż u ċajtier u kif kienet qaltli Liliana, d-djar tal-pupi huma d-dinja tiegħu.

“Ejja ħa tarahom, ejja,” sejjaħli l-ġewwa f’daru hekk kif beda jagħti l-istruzzjonijiet lil bintu Suzanne biex tiftaħ il-faċċati tad-djar waħda wara l-oħra.

“Dan il-passatemp l-ieħor tiegħu tafx, li jgħajjatli l-ħin kollu,” lissnet bit-tbissima Suzanne hekk kif b’paċenzja u bi ħlewwa kbira bdiet iżżarma l-faċċati tad-djar kbar li għandu Reginaldo f’diversi kmamar.

“35 sena ilu ħdimt l-ewwel dar. Kont ħdimtha kollha jien, bl-għamara b’kollox. Wara li lestejtha kont tajtha lit-tifla ta’ ħabib tiegħi,” beda jgħidli. “Imbagħad ħames snin wara ħdimt din id-dar bil-faċċata ċelesti. Din ukoll ivvintajtha kollha jien mill-bidu. Interessanti illi l-għamara li fiha hija dik li kelli fid-dar tiegħi fiż-żmien li ħdimtha. Innota l-gwardarobba kemm fiha xogħol,” kompla jispjegali b’ħeġġa, “dik għamiltha kollha jien b’idejja! Għandi għodda ċkejkna biex naħdem dawn l-affarijiet imma bis-sega tal-arkett nagħmel kollox. Dak kollu li jiġini f’moħħi.”

“Ifakkruni f’żogħżiti,” qalli malli staqsejtu x’inhu l-iskop li jikkollezzjona dawn id-djar. “Permezz tagħhom inżomm l-isbaħ memorji tiegħi ħajjin.”

Staqsejtu x’kien ix-xogħol li kien jagħmel meta kien żagħżugħ….

Jien kont naħdem bħala kuntrattur ma’ missieri Ġużè Schembri. Missieri kien bniedem magħruf u maħbub ħafna. Kien negozjant kbir u kien iħaddem bosta nies miegħu. L-ewwel kellu banka tal-lottu imbagħad rama garaxx bil-karozzi tal-kiri. Ftit ftit kellu wkoll fabbrika tal-madum, tax-xemgħa u oħra tal-għaġin. Meta fl-1939 missieri żar l-Amerika, huwa baqa’ mpressjonat ferm bir-Radio City Theatre t’hemmhekk. Tant hu hekk illi meta rritorna Malta qalilna illi jekk xi darba jibni teatru jsemmih l-istess. U hekk għamel! Baqa’ baqa’ sakemm bena r-Radio City Opera House li kienet magħrufa ħafna għall-operetti, t-teatrini u għall-artisti famużi li kienu joffru l-isbaħ spettakli fih.”

Xtaqtu jsemmili xi nies magħrufa li jiftakar jieħdu sehem…

“Ma nista’ qatt ninsa lill-Prinċipessa Russa Nathalie Poutiatine li kienet ballerina mill-iprem. Min jaf kemm qattajt siegħat sħaħ inħares lejha tiżfen! Kien jiġi wkoll ikanta t-tenur Malti Oreste Chircop. Lil Oreste jien niftakru għadu qed jitgħallem ikanta. Kien jitħarreġ għand Madame Ravaglia f’dar fil-Ħamrun li hi kienet tikri mingħand missieri wara li kien waqa’ t-Teatru Rjal bil-gwerra.”

Reginaldo intilef jirrakkuntali dwar il-passat tiegħu. Kienet ovvja ħafna l-ammirazzjoni li huwa kellu lejn missieru li barra li kien bniedem ħabrieki, kien ukoll benefattur kbir.

“Fir-Radio City darba nħadem dramm bl-isem ‘Il-magħżula minn Alla’ li kien jirrakkonta l-ġrajja ta’ Fatima. Kien deher fuq ħamest’ijiem u l-flus li kienu nġabru, kienu ngħataw bħala fondi għall-bini tal-Knisja ta’ Fatima li hemm fil-Guardamangia.”

Ġużè Schembri kien ukoll politiku li wara l-qasma fil-Partit Laburista kien għażel li jaħdem flimkien mat-Tabib Boffa. Kien f’dawn iż-żminijiet illi l-familja Schembri għamlet ħbiberija mar-Reġina Eliżabetta.

“Konna nikrulha l-Villa Guardamangia meta kienet tiġi Malta. Mhux darba u tnejn li fil-għodu kont immur inżurha u nsibha tixxemmex fuq it-taraġ. Kienet mara mill-aħjar magħna imma isma’ din,” qalli Reginaldo b’ħarsa mqarqċa. “Darba minnhom dehrilha illi waħda mit-twieqi tal-villa kellha bżonn laqgħa żebgħa u qabbdet lil min jiżbogħilha kif riedet hi. Taf li mbagħad naqqsitilna l-ispejjeż li ħallset, mill-kera li kellha tagħtina?”

Il-familja Schembri għamlet żmien tgħix f’Villa Parisio, Ħal-Lija. Imma Reginaldo li kien il-ħames wild, jiftakar illi l-biċċa l-kbira ta’ ħajtu qattagħha jgħix f’Villa Guardamangia. Bħala residenza tas-Sajf l-familja kellha wkoll il-Villa Rosa, f’San Ġorġ.

“Kien f’dawk l-inħawi li ltqajt mal-mara tiegħi Tereża. Hi kienet taħdem ir-rakkmu ma’ Grixti tal-Belt. Niftakarha ċara l-ewwel darba li rajtha. Kont għedtilha int għalija. Anki hi ħadet grazzja miegħi mill-ewwel imma ma stajtx ngħid l-istess għall-kunjata li ma riditni b’xejn. Akkost li kont noqgħod inżiegħel biha u ndawwarha bil-karozzi lussużi li kellna! Iżda maż-żmien din l-istorja nqallbet ta’ taħt fuq għax qabel ma mietet kienet sejjħitli ħdejha u qaltli ‘Qatt ma rajt raġel bħalek.”

B’nostalġija kbira f’għajnejh Reginaldo kompla jirrakkuntali kif martu mardet meta kienet għadha fit-tletinijiet tagħha….

“Għamilt minn kollox biex naraha mfejjqa. Meta kienet għamlet l-aħħar ġranet tagħha fl-Isptar San Luqa kont norqod ħdejha kuljum. Iżda b’dispjaċir kbir tiegħi xorta waħda mietet u ħallietni. Ma nista’ ninsiha qatt. Lilha biss ħabbejt. Qatt ma ridt nerġa’ niżżewweġ. Kont naf li mhu ser insib lil ħadd aktar bħalha. Għadni naħseb fiha kuljum u nixtieq li qegħdha hawn ħdejja…. Għalhekk dan l-istil ta’ djar, din l-għamara. Nagħmel siegħat ħdejhom u mbagħad nagħlaq għajnejja u nibda nimmaġinani f’dawk iż-żminijiet meta kont ngħix ġo djar bħal dawk, niġri minn kamra għall-oħra.”

Waħda mill-aktar djar għal qalbu hija l-Grosvenor Hall, dar li fiha ftit aktar minn ħames piedi għoli.

“Ilni naħdem fuqha s-snin. Biex tlestiha dar bħal din trid ħafna xogħol u paċenzja.”

Tlabtu jispjegali pass pass kif tinbena dar tal-pupi…

“Jiena nirċievi numru ta’ rivisti mingħand kumpaniji li jbiegħu dawn id-djar. Ikolli nammetti miegħek illi anki nħares lejhom biss fuq l-istampi nitgħaxxaq. Minn fuqhom inkun nista’ nagħżel it-tip ta’ dar li tolqotni. Id-dar tiġi f’kit, biċċa biċċa. Tkun tista’ tagħżel id-dar miżbugħa lesta, la kemm tgħaqqadha flimkien. Imma jien nippreferi nagħmel kollox jien skont il-gosti tiegħi. Anki l-madum nagħmel jien, kaxxa kaxxa, waħda sewda u waħda bajda kontra xulxin u noqgħod inwaħħalhom bil-mod. Mhux la kemm taqbad u tagħmilhom dawn l-affarijiet. Irid ikollok ċertu ħila u ħafna dedikazzjoni. L-għamara nordnaha minn fuq l-istess rivisti. Togħġobni ħafna l-għamara stil Vittorjan, bħal dik li kien ikollna ġod-djar tagħna f’żogħżiti. Għandi wkoll dar li żejjintha b’għamara fuq stil antik Malti u ġiet sabiħa ħafna wkoll. Hu daqsxejn passatemp għali għax kollox jiswa l-flus imma jien naf naħdem xi wħud mill-affarijiet u nżidhom fid-djar tiegħi. Ara dawk l-inkwadri per eżempju… qed tarahom? Dawk jien u l-mara,” urieni Reginaldo hekk kif beda jidħak bil-qalb u jurini l-oġġetti żgħar u ħelwin li mela l-kmamar tad-djar tal-pupi bihom. “Dak li jagħmilhom uniċi… l-irtokki personali tiegħek. Dawk il-ballavostri jien żidthom. Anki dawk it-tapiti, il-purtieri, l-arloġġ antik Malti, il-platti taċ-ċeramika mal-ħitan u t-terrazzini. Il-bibien per eżempju kienu bojod imma jien tajthom lil wieħed mastrudaxxa biex jagħtihom il-lostru. Hekk għandhom dehra professjonali u aktar realistika. U dawk il-linef ordnajthom apposta mingħand kumpanija li taħdem il-ħġieġ.”

Mal-ewwel daqqa t’għajn ma kontx intbaħt bihom dawn l-oġġetti kollha li beda jindikali. Imma ftit ftit, permezz tal-entużjażmu tiegħu, bdejt nifli l-kmamar aħjar u aktar ma beda jgħaddi l-ħin, aktar stajt nara d-dettalji u nifhem x’ifisser dan il-passatemp għalih.

Kull kamra ġo kull dar kienet imżejjna b’mod realistiku, bl-aċċessorji kollha meħtieġa u b’ħafna lussu wkoll. Ġo waħda mill-kmamar tal-ikel, kien hemm sett sħiħ ta’ platti u kikkri taċ-ċeramika mpoġġija fuq il-mejda, donnhom għal-lest sakemm jaslu l-mistiedna. Minn wara l-ħġieġ tagħhom, l-armarji fil-kmamar differenti, kienu mogħnija bi platti u buqari ċkejknin… kollox irranġat sabiħ daqs li kieku l-id ta’ mara ħawtiela kienet tieħu ħsiebhom. L-umbrella kienet lesta għax-xita fl-entrata, il-kpiepel sbieħ tax-xemx imdendlin u ppreparati għall-ħarġa, il-gazzetti tal-ġurnata mpoġġija ħdejn is-sufan u d-dawl kien jixgħel fil-linef kbar u fil-lampi ta’ ħdejn is-sodod. Li kieku l-pupi li kienu qed iżejjnu l-kmamar kellhom jieħdu l-ħajja, ma kienu ser isibu xejn nieqes biex jgħixu ħajja mill-aħjar.

“Qatt ma tlesti għax dejjem issib xi ħaġ’oħra x’tivvinta. U jien dak li noħlom bih nibqa’ nsostni fuqu sakemm nagħmlu. Hekk ngħaddiha l-ġurnata.”

Reginaldo ħadni f’kamra żgħira mdawwra bl-affarijiet kollha li jkollu bżonn għal dan ix-xogħol: kolla, kuluri, żebgħa, biċċiet irqaq tal-injam, makkinarju u mitt ħaġ’oħra.

“Inħoss sodisfazzjon u nofs meta nkun qed naħdem fuq id-djar tiegħi. Permezz tagħhom inżomm ħaj dak iż-żmien li dari kont ngħix fih. Iż-żmien modern ta’ llum xejn ma jolqotni. Nippreferi d-dinja antika ta’ tfuliti. Ikun hemm min jidħak meta jismagħni nitkellem hekk. Imma f’żogħżiti jiena għext f’kuntentizza kbira u hemm irrid nibqa’ ngħix,” sostna Reginaldo hekk kif induna li kienet iċċaqalqet biċċa għamara minn postha u sejjaħ lil Suzanne biex tiġi tirranġahielu malajr.

(Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tat-23 t’Awwissu 2009)

Share on Facebook

2009.08.23 / no responses / Category: Torca - Perspettivi