kura | Fiona Vella

Posts Tagged ‘kura’

JEKK XI DARBA TINSINI…

Li kieku kellha tiġi ommok u tistaqsik biex tfakkarha x’jismek, żgur li jgħaddilek minn rasek li għandha aptit tiċċajta. Iżda jekk xi darba tmur iżżurha u din titlob għall-għajnuna għax taħsbek stranġier li mort tisraqha, l-istorja tinbidel. U hemm tinduna li ommok għandha xi ħaġa mhux tas-soltu. Wisq probabbli ser issib li din qed tbati mill-kundizzjoni tad-dimensja.

“Id-dimensja, fl-aktar forma komuni msejjħa Alzheimer’s disease, hija kundizzjoni kiefra għax tisraqlek l-identità,” beda jispjegali Dr Charles Scerri. “Peress li hija kundizzjoni progressiva, gradwalment minħabba d-deġenerazzjoni kontinwa taċ-ċelloli tal-moħħ, l-individwu jibda jinsa l-esperjenzi kollha li jkun għadda minnhom matul ħajtu. Finalment, fl-aħħar fażi, l-individwu jitlef il-passat kollu u jasal anki sabiex jinsa l-lingwa tiegħu b’konsegwenza li ma jkunx jista’ jikkomunika aktar. Jinsa wkoll lin-nies ta’ madwaru saħansitra lil martu u lil uliedu u ma jibqax jagħrafhom.”

Ma tistax ma tħossx weġgħa f’qalbek għal kliem bħal dan. Wara ħajja twila ta’ tbatijiet, ferħ u esperjenzi, bla dubju din tkun l-aħħar ħaġa li tkun qed tistenna li sseħħ. Iżda rridu jew ma rridux id-dimensja dieħla f’ħajjitna proprju għaliex f’dawn l-aħħar snin żdied b’mod drammatiku ż-żmien ta’ kemm il-bniedem huwa mistenni li jgħix.

“Statistika riċenti kkonkludiet li bejn wieħed u ieħor illum l-irġiel huma mistennija li jgħixu sa 77 sena filwaqt li n-nisa jgħixu sa 82 sena. Iżda bħal kif dejjem nispjega lill-istudenti tiegħi, kollox għandu l-effetti tiegħu. Fil-fatt din hija d-dilemma tal-mediċina li l-iskop maġġuri tagħha huwa li tara kif ser ittejjeb il-kwalità tal-ħajja sabiex iżżid iż-żmien kemm il-bniedem jista’ jgħix. Imma fl-istess ħin trid taċċetta r-realtà illi dawk il-kundizzjonijiet li huma assoċjati ma’ ċertu età ser jikbru wkoll. Huwa għalhekk illi f’dawn l-aħħar snin qed naraw aktar individwi jbatu mill-Alzheimer’s u l-Parkinson’s Disease minħabba li dawn huma kundizzjonijiet newrodeġenerattivi u ġeneralment huma marbuta ma’ età avvanzata tal-bniedem.”

Dr Charles Scerri huwa lekċerer fl-Università fin-Newropatologija u Newrofarmakologija li qiegħed jagħmel xogħol utli ħafna fil-qasam tad-dimensja. F’dawn l-aħħar xhur, flimkien ma’ tim magħżul, huwa kien qiegħed jaħdem fuq rapport sabiex jiġi ppreżentat lill-awtoritajiet responsabbli mill-kura tal-anzjani…

“Sentejn ilu attendejt għall-konferenza dwar id-dimensja mnhedija mill-Unjoni Ewropeja. Hemmhekk iltqajt għall-ewwel darba mas-Segretarju Parlamentari għall-Anzjani u Kura fil-komunità, Mario Galea. Huwa impressjona ruħu ħafna bl-ammont ta’ xogħol li qiegħed isir fl-Ewropa, l-aktar meta Franza ddikjarat illi ser toħroġ 1.6 biljun ewro għar-riċerka u l-immaniġġjar tad-dimensja fil-pajjiż. Mario insista illi Malta ma kelliex taqa’ lura f’dan il-qasam u wara li ddiskutejna fit-tul, jiena ssuġġerejt illi għandna naħdmu bħal pajjiżi oħra jiġifieri billi nibnu strateġija nazzjonali. Għalhekk f’Mejju tal-2009 ġie ffurmat grupp biex joħroġ b’serje ta’ rakkomandazzjonijiet. L-ewwel ma bdejna naħdmu kien biex naraw x’kienet is-sitwazzjoni preżenti fir-rigward tad-dimensja bħal x’servizzi jeżistu, fejn tista’ żżid fuqhom u x’tista’ tagħmel ġdid. Imbagħad fittixna l-opinjoni tal-istakeholders bħal unjins tat-tobba, l-organizzazzjonijiet tan-nurses, in-nies akkademiċi bħal dawk tax-xjenza soċjali u l-qasam tal-mediċina, l-istaff amministrattiv tal-isptar Mater Dei, rappreżentanti tal-Knisja u membri tal-Pulizija, anzjani u lil dawk li jieħdu ħsiebhom. Imbagħad dehrilna illi żġur hemm nies oħra li jixtiequ jagħtu kontribut u ma jafux kif ser jagħmlu dan. Allura tellgħajna kwestjonarju fuq l-internet u b’kollox irnexxielna niġbru 613-il risposta oħra li dawn ġew minn diversi oqsma ta’ nies bħal nies professjonisti fil-qasam tas-saħħa, familjari jew nies li qegħdin jieħdu ħsieb individwi bid-dimensja, anzjani li m’għandhomx il-kundizzjoni u nteressaw ruħhom u anki bejn 13-il persuna li jbatu bid-dimensja. Wara qbadna din l-informazzjoni kollha, analizzajniha u fl-aħħar ta’ Jannar li għadda ppreżentajna r-rapport li għalissa għadu mhux pubbliku imma nimmaġina li ser ikun dalwaqt.”

Fir-rapport dan it-tim ħareġ b’numru ta’ rakkomandazzjonijiet.

“Għad fadal ħafna x’isir f’dan il-qasam. Aħna ħriġna b’għaxar rakkomandazzjonijiet u magħhom tajna wkoll proposti dwar kif jistgħu jsiru. Biex insemmilek xi wħud minnhom per eżempju ssuġġerejna illi jitwaqqaf bord sabiex jippjanifika l-implimentazzjoni ta’ din l-istrateġija. Għedna wkoll illi għandha ssir ħidma akbar biex noħolqu kuxjenza dwar id-dimensja u biex niffukaw fuq kampanja ta’ informazzjoni. Barra minn hekk għandu jissaħħaħ is-servizz tal-helpline 22081826 u fuq kollox ipproponejna li għandu jibda jingħata xi tip ta’ sapport finanzjarju u għajnuna psikoloġika lil dawk li qed jieħdu ħsieb lil dawk l-individwi milquta minn dil-kundizzjoni.”

Il-kura u l-immaniġġjar tad-dimensja jinvolvu spejjeż kbar.

“Il-figuri tal-ispejjeż huma mpressjonanti kemm fuq il-pajjiż u kif ukoll individwalment. Għandna wkoll sitwazzjoni internazzjonali fejn il-faxxa tan-nies li jaqbżu l-65 sena qegħdha dejjem tikber. F’Malta din il-faxxa tal-popolazzjoni tilħaq l-14% iżda sal-2050 dan il-persentaġġ ser jitla’ għal 28%.

Din ir-realtà ser tiġġenera diversi problemi speċjalment meta qed naraw illi naqset ferm ir-rata tat-twelid b’konsegwenza illi meta ser ikollna tant anzjani jitolbu s-servizzi soċjali, ser ikun hemm ħafna anqas individwi li qed jikkontribwixxu. Fil-fatt din kienet preokkupazzjoni oħra li aħna ħriġna biha fir-rapport tagħna għax nemmnu illi jekk ma nieħdux ħsieb minn qabel, ser naslu fi żmien meta nkunu qed nirriskjaw li tikkolassa s-sistema tas-saħħa.

Mill-lenti tal-familjari li qed jieħdu ħsieb lil xi ħadd bid-dimensja jeżistu wkoll diversi diffikultajiet fostom il-mediċini li huma għoljin ħafna u l-problemi soċjo-ekonomiċi li jidħlu fihom. Bosta drabi l-carer irid jieqaf mix-xogħol u allura jitnaqqas l-introjtu tal-familja meta proprju jiżdiedu l-ispejjeż fejn dawn ikollhom saħansitra jagħmlu xi bidliet strutturali fid-dar biex din tkun aktar sikura. Barra minn hekk id-dimensja hija waħda mill-aktar kundizzjonijiet li jħallu mpatt psikoloġiku fuq il-care-givers. Meta inti qed tara lil xi ħadd li rabbik, li tak kollox fil-ħajja u li issa inti qed tieħu ħsiebu lura 24 siegħa kuljum u lilek lanqas biss jagħrfek, hija kbira. Riċerka turi illi 60% tal-carers ibatu min xi tip ta’ dipressjoni jew breakdown jew anzjetà.”

Imma d-dimensja x’inhi eżatt u lil min tista’ tolqot?

“Id-dimensja hija kundizzjoni li taffetwa l-moħħ u konsegwenza tagħha l-persuna tibda titef il-memorja, ikollha problemi ta’ komunikazzjoni, jinbidel il-mod ta’ kif iġġib ruħha u ma tkunx kapaċi tgħix il-ħajja normali tagħha.

Hija kundizzjoni newrodeġenerattiva fejn iċ-ċelloli tal-moħħ jibdew imutu b’mod allarmanti. Ma nafux x’jikkawżaha u allura m’hemmx kura għaliha fil-preżent. Sfortunatament meta jibdew jidhru l-ewwel sinjali tagħha, l-kundizzjoni ġeneralment tkun ilha li bdiet minn madwar 20 sena qabel u għalhekk il-ħsara tkun diġà saret. Madanakollu, jekk tintlaħaq fil-bidu tagħha, l-mediċini jaħdmu fuq iċ-ċelloli li jkunu għadhom ħajjin u allura jistgħu jrażżnu kemmxejn i-progress tal-marda, għalkemm ma jfejquhiex.

Jeżisti twemmin falz illi meta l-bniedem jikber fl-età jibda jinsa ħafna iżda dan mhux minnu. Għaldaqstant huwa importanti ħafna illi jekk wieħed jinnota xi sintomi tad-dimensja, għandu jmur jikkonsulta mat-tabib tiegħu minnufih. Jekk it-tabib ikollu xi dubju, dan jirreferi lill-individwu għal testijiet speċjalizzati fil-Memory Clinic li hemm fl-Isptar Zammit Clapp f’San Ġiljan (Tel: 21344950). Permezz ta’ test partikolari jiġi kkonfermat jekk l-individwu għandux problemi bil-memorja jew le u f’każ li jkun hekk dan in-nuqqas jiġi kklassifikat jekk hux żgħir, moderat jew sever.

Hemm mal-100 tip differenti ta’ dimensja iżda bejn 60% sa 70% tal-każi huma tat-tip Alzheimer. L-ewwel sintomi jkunu nuqqas ta’ memorja riċenti fejn per eżempju wieħed jistaqsik x’ħin hu għal diversi drabi wara xulxin, kull darba jinsa li staqsik diġà filwaqt li jkun nesa wkoll li tajtu r-risposta qabel. Bosta drabi dawk milquta jibdew jingħalqu fihom infushom u l-karattru tagħhom jinbidel xi ftit. Maż-żmien jibdew jinsew kif jagħmlu affarijiet bażiċi bħal kif jilbsu jew jieklu jew saħansitra kif jagħmlu tazza kafè. Ikollhom bżonn attenzjoni kontinwa peress li jafu joħolqu sitwazzjonijiet ta’ periklu kemm għalihom infushom u kemm għall-oħrajn bħal meta ngħidu aħna jixgħelu l-gass, jinsew u jħalluh mixgħul jew meta joħorġu barra fit-triq u ma jkollhomx idea fejn qegħdin.

Ġeneralment id-dimensja tolqot lin-nies avvanzati fl-età għalkemm jeżistu każi rari oħra. Bejn 2% u 3% tan-nies li għandhom 65 sena huma f’riskju li taqbadhom id-dimensja. Però kif taqbeż it-80 sena dan il-persentaġġ jitla’ għal 30% u f’eta ‘l fuq minn 90 sena jiżdied għal 50%. Id-dimensja mhix marda li tittieħed iżda hemm xi fatturi ġenetiċi li jżidulek kemmxejn ir-riskju speċjalment jekk dak milqut ikun xi ħadd mill-ġenituri.”

Allura jekk wieħed ma jistax ifieq minn dil-kundizzjoni, x’jista’ jsir biex jingħata l-għajnuna?

“M’għandna ninsew qatt id-dinjità tal-bniedem sal-aħħar mumenti f’ħajtu. Fuq kollox irridu niftakru li dawn in-nies sa ftit snin ilu kienu s-sinsla tal-pajjiż u permezz tagħhom aħna qed ngħixu fuq il-passi li wittew huma.

Mill-esperjenza f’dan il-qasam instab illi jekk tinvolvi lil dawn in-nies fl-attivitajiet li kienu jieħdu pjaċir jagħmlu qabel, tgħinhom jgħixu ħajja aktar kuntenta u serena. Il-Paul Cuschieri Activity Centre f’St Vincent De Paule (Tel: 22912330/22912336) huwa post speċjalizzat b’nies imħarrġa f’dan il-qasam fejn individwi bid-dimensja jistgħu jattendu għal ftit siegħat mit-Tnejn sal-Ġimgħa (applikazzjoni tista’ tinġabar mid-Day Care Centres tal-irħula differenti jew titniżżel mis-sit www.sahha.gov.mt). Iżda hemm bżonn ta’ ħafna aktar ċentri ta’ dan it-tip mxerrdin ma’ diversi postijiet f’Malta.”

Charles jifforma wkoll parti mill-Malta Dimensja Society li l-iskop maġġuri tagħha huwa li joħloq kuxjenza u li jwassal l-informazzjoni dwar din il-kundizzjoni.

“Il-Malta Dimensja Society ġiet stabbilita fl-2004 u hija msieħba mal-Alzheimer’s Disease International u l-Alzheimer Europe. Is-Soċjetà hija għaqda volontarja li taħdem biex tlaqqa’ flimkien individwi li jbatu bid-dimensja, lin-nies li jieħdu ħsiebhom, lill-familjari u lill-ħbieb tagħhom ma’ professjonisti fil-qasam tas-saħħa u ma’ oħrajn li huma interessati f’din il-kundizzjoni. Torganizza wkoll diversi laqgħat, diskussjonijiet, kampanji u korsijiet biex kemm jista’ jkun jikber l-għarfien dwar id-dimensja. Għal aktar informazzjoni wieħed jista’ jidħol fuq is-sit www.maltadementiasociety.org.mt. Hemmhekk isibu wkoll diversi links li jwasslu għal siti ta’ organizazzjonijiet b’saħħithom ħafna li joffru informazzjoni utli mmens dwar id-dimensja.”

Biex inkun nista’ nifhem aħjar minn xhiex jgħaddu l-carers tad-dimensja, Dr Charles Scerri flimkien ma’ Dr Maria Sciberras stednuni biex nattendi għal waħda mill-laqgħat informali li kienu qed jorganizzaw fl-Activity Centre ta’ St Vincent De Paule.

“Dawn it-tip ta’ laqgħat isiru bejn wieħed u ieħor kull sitt ġimgħat u nippruvaw nikkumbinawhom maż-żjarat li tagħmel regolarment Christine Jeffrey – persuna ddedikata ferm fil-qasam tad-dimensja.”

Sibt grupp ta’ nies qed jieħdu pjaċir flimkien. Uħud kienu qed jisimgħu l-mużika u oħrajn jiżfnu. Laqgħuni fostom b’entużjażmu u kulħadd xtaq jaqsam l-esperjenza tiegħu miegħi.

Il-mara ta’ Joe ilha tbati bid-dimensja għal dawn l-aħħar sena u nofs. “Għalkemm ġieli smajt b’din il-kundizzjoni fuq ir-radju u t-TV, sakemm ma missitx lili qatt ma tajt każ. Sirt naf li marti kienet qed tbati bid-dimensja b’kumbinazzjoni. Konna morna flimkien għand it-tabib għal xi ħaġa żgħira u waqt li konna qed nitkellmu, kważi b’ċajta għedtlu ‘Dott, il-mara qed tgħidli li n-nies li jidhru fuq it-TV qed ikellmuha’. Hi saħqet li veru dawn kienu qed jindirizzaw lilha direttament u hemmhekk it-tabib mill-ewwel induna li kien hemm xi ħaġa stramba. Huwa rrakommandani għand professur u minn hemm beda kollox.

Minn dak inhar inqalbet id-dinja tiegħi ta’ taħt fuq. Kelli nieqaf mix-xogħol biex nieħu ħsiebha għax jeħtieġ li noqgħod magħha 24 siegħa. Il-professur tani xi pariri imma l-bqija ridt niskoprih jien. Sibt ruħi waħdi fejn irrid nagħmel kollox jien: naħsel, ngħaddi, innaddaf, nixtri u fl-istess ħin irrid noqgħod b’sebgħa għajnejn li marti qegħdha sikura. Inkun nixtieq inħalliha tagħmel l-affarijiet tas-soltu fid-dar imma marti nbidlet ħafna. Affarijiet li qabel kienet tagħmilhom bil-galbu issa tiġi u ssibhom gozz. Tiftaħ il-vit tal-ilma u titlaq ‘l hemm u nsib kullimkien mgħerreq. Tmur taħsel l-art u tiżvojta l-likwidu tal-ħasil kollu fil-barmil. Apparti minn hekk issa jiena pensjonant u rrid inħallas €200 pilloli fix-xahar bħala kura għaliha.

Meta nipprova nitlob l-għajnuna jgħiduli biex nieħu paċenzja. Imma l-paċenzja tiswa l-flus. Nixtieq li xi ħadd mill-awtoritajiet konċernati jiġi jiltaqa’ magħna ħalli nfehmuh f’liema sitwazzjoni qed insibu ruħna. Biex tingħata xi tip ta’ għajnuna trid letteralment tkun qed tmut bil-ġuħ. M’għandix fuq min naqa’. Veru għandi t-tfal imma dawn għandhom il-familji tagħhom u ma jistgħux joqogħodu magħna l-ħin kollu.

Inħossni muġugħ ħafna u mhux l-ewwel darba li nintefa’ nibki f’rokna għalkemm naf li b’hekk mhu ser nasal imkien. Imma ġejt fi stat illi allaħares inkun marid għax xorta rrid inqum insajjar u nagħmel il-faċendi tad-dar. Ma nafx kif ma jeżistix xi servizz fid-djar biex jagħtuna daqqa t’id. Imn’Alla jkunu dawn il-laqgħat u dawn il-postijiet li joffrulna daqsxejn serħan u opportunità li nitkellmu ma’ oħrajn bħalna.

Jiena lil marti nħobbha ħafna allavolja ġieli jiġu mumenti fejn lanqas tagħrafni. Sakemm Alla jagħtini s-saħħa rrid nibqa’ nieħu ħsiebha jien.”

Omm Grace għandha 90 sena u hi wkoll qed tbati bid-dimensja. “Aħna qegħdin ħamest ibniet u għalkemm kollha għandna l-familja tagħna, iddeċidejna li lill-mamà nħalluha d-dar u nibqgħu nieħdu ħsiebha aħna 24 siegħa kuljum. Il-karattru tal-mamà nbidel ħafna: saret agressiva, tgerger kontrina u kultant nisimgħuha tlissen kliem li qabel hi stess kienet tistkerrħu. Jeħtieġ li noqogħdu magħha l-ħin kollu għax minbarra l-età tagħha, din il-kundizzjoni ħawditha ħafna u sikwit tiġi suġġetta għall-inkwiet. Nużaw mill-pensjoni tagħha biex nixtrulha l-pilloli li jiswew madwar €200 fix-xahar u l-bqija noħorġuh aħna. M’hemmx għajnuna f’dal-qasam.

Iżda l-akbar problema li qed naffaċċjaw bħalissa hija meta jkollna bżonn noħorġuha. Il-mamà m’għadiex tiflaħ timxi u jkollna nqandluha. Għaldaqstant f’Lulju li għadda applikajna għal reserved parking quddiem id-dar. Imma akkost li l-permess għadda mill-Kunsill Lokali ta’ San Ġwann u mill-ADT, dan twaqqaf mill-Kummissjoni tad-Diżabiltà għax qalulna illi d-dimensja mhiex kkunsidrata tali. Il-ġimgħa li għaddiet il-mamà sofriet minn stroke u ħsibna li ormaj konna tlifniha. Imma fortunatament l-agħar għadda u reġgħet intbagħtet id-dar. Madanakollu tista’ timmaġina l-battikata li tajniha u li ħadna sakemm daħħalniha lura!”

Charles ukoll għandu lil martu bid-dimensja. Kontra qalbu huwa kellu jdaħħalha ġo dar tal-anzjani għax ma setax jieħu ħsiebha aktar waħdu. “Barra li għandha d-dimensja lil marti qabditha wkoll aċċessjoni u żdiedu aktar l-ispejjeż tal-pilloli. Inħossni ser niġġennen! Il-professura tal-isptar qaltli biex nitlob l-għajnuna ta’ wliedi. Jiena għandi tliet subien miżżewġin. X’nagħmel? Naqbadhom minn sidirhom u nġegħlhom jgħinuni?

Meta spiċċajt bil-pensjoni tgħidx kemm kont ferħan. Għedt issa nista’ nistrieħ u ngawdi l-familja. Minflok ġralha hekk il-mara! F’daqqa waħda bdiet sejra lura. Bdiet tgerfex ħafna affarijiet: tħalli d-dawl jixgħel, jien nitfih u hi terġa’ tixgħelu. Jien nifrex is-sodda u hi taqlagħha. Sakemm immur nixtri nibża’ li tiftaħli xi gass jew l-ilma u tagħmel xi storja. Mank jiġi xi ħadd f’darek jagħtik daqqa t’id, ifhiemek x’għandek tagħmel f’sitwazzjonijiet hekk jew jgħidlek f’liema grad qegħdha. Kollox trid tiskopri waħdek. Ġejt fi stat fejn ma kellix għażla u kontra qalbi kelli ndaħħal lil marti f’St Vincent De Paule. Jien ħsibtha xi ħaġa aħjar mid-Day Clinic imma mhix. Marti ta’ 65 sena qed tgħix f’ward ma’ anzjani ta’ l-fuq minn 80 sena u ħafna minnhom ma jifilħux. Għamlet f’qalbha ħafna u kull darba li mmur ħdejha tgħidli “ara fejn ġejt!”. Smajt li hawn xi wards ġodda hawnhekk ddedikati għan-nies bid-dimensja. Nixtieq ħafna li kieku għallinqas marti titmexxa hemm fejn tista’ tgħid kelma ma’ nies li jinsabu fl-istess kundizzjoni tagħha. Imma ma nafx kif ħadd ma jkellmek u jgħidlek xejn? Ma nafx xi rrid nagħmel biex marti tmur hemm. Kultant jiġini f’moħħi li nieħu lura lil marti d-dar u mbagħad jagħmel Alla. Jiddispjaċini li għax forsi jien ma naf lil ħadd ser nibqa’ nsofri.”

Lanqas għandi għalfejn nikkummenta wara esperjenzi bħal dawn. F’ħin minnhom ġiet ukoll tkellimni Christine Jeffrey, mara Ingliża li għal 23 sena kellha dar speċjalizzata fil-kura tal-anzjani bid-dimensja.

“In-nies li jbatu bid-dimensja għandhom bżonn kura speċjali. Huma nies li trid tifhimhom u li jeħtieġu attenzjoni individwali. Mhux il-moħħ kollu jmur f’daqqa u allura jekk inti żżomm kuntatt regolari magħhom u tgħinhom jagħmlu l-attivitajiet li kienu jħobbu jagħmlu qabel, jirnexxielek toffrilhom kwalità ta’ ħajja ħafna aħjar. Dawk li jieħdu ħsieb lil dawn in-nies iridu jifhmu illi mhux il-bniedem ikun inbidel imma l-karattru tiegħu jkun ħa xejra oħra minħabba dil-kundizzjoni. Hemm min jgħidlek “Tliftha lil marti, tliftu lil żewġi”. Imma dan mhux minnu, huma għadhom hemm ħdejk. Li trid tipprova tifhem huwa x’inbidel fihom u taħdem ma’ dik is-sitwazzjoni.

Id-dimensja taqbad lil kull tip ta’ individwu. Sena ilu sirt naf raġel li sa ftit ilu kien fiżiċist magħruf ħafna. L-ewwel darba li rajtu kien bil-qiegħda f’kamra ħdejn martu jipprova jgħaqqad puzzle u din qaltli li ma ried ikellem lil ħadd. Bil-mod il-mod irnexxieli nirbaħ il-fiduċja tiegħu u nsir nafu aħjar. Martu kienet ħaditha bi kbira ħafna li r-raġel tagħha li kien tant intelliġenti, issa kien qiegħed isib diffikultà anki biex jaqra. Min-naħa l-oħra jiena ma kont naf xejn dwaru u allura kull ħaġa ġdida li bdejt narah jagħmel, bdejt nikkunsidraha bħala progress. Permezz tiegħi beda jagħmel ħafna kuraġġ. Qalli li kellu xi passatempi qabel: dak tat-tisjir u t-tnaqqix fl-injam bil-makkinarju. Iżda hekk kif it-tabib qal lil martu li hu kien qed ibati bid-dimensja, din ma ħallietu jagħmel xejn aktar. Biex tipproteġih ħaditlu ċ-ċviewet tal-maħżen u tal-karozza, ma ħallitux jaħdem fil-kċina aktar u meta jmorru f’ristorant tordnalu l-ikel hi x’jiekol. Ma baqgħet tistaqsih xejn. Ħaditlu ħajtu f’idejha u hu beda jintefa aktar u aktar. Iżda meta bdejt nieħu ħsiebu jien iddeċidejt li noqgħod miegħu narah isajjar u bil-mod u bi ftit għajnuna u fiduċja reġa’ beda jiftakar u llum kapaċi jagħmel il-kafè u jsajjar xi ħaġa żgħira. Wara tliet snin ħadt persuna esperta fix-xogħol li kien jagħmel hu fl-injam u flimkien ftaħna mill-ġdid il-maħżen. Għajnejn il-ħabib tiegħi xegħlu bil-ferħ u l-istess, pass wara pass erġajna fakkarnih kif kien jaħdem qabel. Ara x’kien kapaċi jagħmel!”

Christine urietni x-xogħol tiegħu fl-injam. Kien sabiħ ħafna. Qaltli li xi darba tixtieq iġġibu magħha hawn Malta biex ikellem lin-nies u jagħtihom xhieda ta’ kemm jekk taħdem magħhom, in-nies li jbatu bid-dimensja jistgħu jagħmlu ħafna aktar milli naħsbu aħna.

Issa kien imiss li mmur inżur il-blokka l-ġdida Papa Ġwanni Pawlu II li l-għan tagħha huwa li tilqa’ fiha individwi li jbatu bid-dimensja. Kont diġà rajt filmat dwarha fuq din il-link www.youtube.com/segretarjat imma Gordon Pace li huwa l-Communications Coordinator tas-Segretarjat Parlamentari għall-Kura tal-Anzjani u l-Komunità ħadni fuq il-post biex nara b’għajnejja dak li kien qed isir f’dan il-qasam.

Staqsejt ukoll xi mistoqsijiet lis-Segretarju Parlamentari Mario Galea u fostom qalli illi dawn is-swali ġodda dalwaqt ser jiġu inawgurati uffiċċjalment għalkemm matul dawn l-aħħar xhur diġà laqgħu l-ewwel persuni fihom.

“L-għan ta’ dawn is-swali huwa li nħarsu lejn alternattivi oħra biex in-nies li jbatu minn din il-kundizzjoni jkollhom servizzi apposta għalihom. Is-swali huma attrezzati b’mod li persuna li għandu d-dimensja ma jsibiex diffiċli biex jorjenta ruħu. Dan jinkludi per eżempju bibien b’kuluri apposta li jagħmluha aktar faċli għar-resident biex jagħraf il-kamra u l-ward tiegħu. Fuq barra tal-kmamar u maġenb is-sodda se jkun hemm ir-ritratt u l-isem tar-resident filwaqt li l-kmamar tal-banju huma mmarkati kemm b’kulur kif ukoll b’tabelli li jindikaw x’hemm fil-kamra.”

Staqsejt fuq liema kriterji ser jintagħżlu r-residenti għal dawn is-swali.

“Il-metodu tal-għażla ser ikun ibbażat fuq numru ta’ kriterji fostom: il-livell tad-dimensja u mobilità tal-individwu, is-sintomi karatterjali u kemm dan kapaċi joqgħod f’post wieħed.

Sabiex ikunu jistgħu jibbenefikaw mill-ambjent li ser ikunu jgħixu fih, f’dawn il-wards ser jintagħżlu persuni li l-kundizzjoni tagħhom għadha fil-bidu. Dan ma jkunx possibbli f’individwi li l-kundizzjoni tagħhom hija severa.”

Nista’ ngħid illi fil-fatt l-ambjent tas-swali kien tassew trankwill fejn l-anzjani kienu qed jieklu flimkien f’armonija filwaqt li wħud minnhom kienu qed jiġu mitmugħa b’ġentilezza kbira mill-istaff tal-post.

Biex nagħlaq staqsejtu x’qiegħed isir f’pajjiżna fil-qasam tad-dimensja.

“Id-dimensja hija kundizzjoni li ser taffettwa aktar nies aktar ma jgħaddi żmien. Għalhekk ħsibna biex nippjanaw sew ħalli nkunu nistgħu nilqgħu għal din il-kundizzjoni bl-aħjar mod possibbli. Fil-fatt iffukajna fuq it-taħriġ, l-informazzjoni u anke l-akkomodazzjoni.

B’mod aktar prattiku, matul is-sena li għaddiet:

- Tlesta l-proġett tal-blokka Ġwanni Pawlu II fejn għall-ewwel darba f’pajjiżna hemm żewġ swali mibnija u attrezzati (48 sodda) apposta għall-persuni li jbatu bid-dimensja. Il-kumplament tas-swali fl-istess blokka huma wkoll attrezzati b’mod prattiku għal dawk li għandhom id-dimensja. B’kollox din il-blokk se tospita 144 anzjan/a.

- Ingħata taħriġ lill-impjegati tal-SVPR Activity Centre fejn jattendu persuni bid-dimensja. L-impjegati huma mħarrġa biex jieħdu ħsieb persuni bid-dimensja li jkunu ġejjin kemm mill-istess residenza u anke mill-komunità (is-servizz tar-respite).

- Permezz ta’ fondi mill-UE (€55,000) wassalna taħriġ għal 130 membru tal-istaff. Dan it-taħriġ twassal minn professjonisti ta’ Stirling University li huma meqjusa bħala awtorità fil-qasam.

- Sar handbook għat-tobba u l-infermiera, u professjonisti oħra dwar id-dimensja.

- Ħarriġna 113 il-ħaddiem fostom carers u nurses li jaħdmu fid-djar tal-anzjani tal-Gvern dwar il-kura tad-dimensja.

- Ġie ppubblikat ktieb, miktub minn Trevor Zahra, bl-iskop li jgħin lit-tfal jifhmu aktar x’inhi l-kundizzjoni tad-dimensja u dan tqassam b’xejn lill-istudenti kollha fl-iskejjel primarji tas-6 sena.

- Twaqqaf Kumitat magħmul minn professjonisti bl-iskop li jħejji Strateġija Nazzjonali dwar id-Dimensja.

- Flimkien mal-Malta Dementia Society twaqqaf helpline (22081826) biex jagħti appoġġ lil min qed jieħu ħsieb persuni bid-dimensja.

(Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tal-11 t’April 2010)

Share on Facebook

2010.04.11 / 1 response / Category: Torca - Perspettivi
KURA ANTIKA 5000 SENA

Huwa aktar importanti illi wiehed ikun jaf x’tip ta’ persuna tinsab marida milli jkun jaf x’tip ta’ marda ghandha l-persuna… Hippocrates (460 – 377 Q.K.)

Din il-ġimgħa għażilt li nkompli nimraħ dwar x’opportunitajiet jeżistu biex intejjbu l-livell ta’ saħħitna. Fostom laqagħtni s-suġġett tal-agupuntura u l-fatt li din ilha tiġi applikata sa minn 5000 sena ilu. Bħala konferma ta’ dan għandna l-famuż ġisem immummifikat magħruf bħala Ötzi – il-bniedem tas-silġ. Ötzi għex madwar 3300 Q.K. u meta nstab fil-glaċier bejn l-Awstrija u l-Italja lura fl-1991, ġie nnutat illi fuqu kienu għadhom jidhru sinjali ċari ta’ agupuntura.

Xtaqt insir naf aktar dwar din il-kura antika u għalhekk ħabiba tiegħi laqqagħtni mat-tabib Xu Jin Hua li matul dawn l-aħħar sentejn kien qiegħed joffri s-servizz tiegħu f’pajjiżna proprju f’dan il-qasam. Iltqajt miegħu fi klinika ġewwa Kordin magħrufa bħala – The Mediterranean Regional Centre For Traditional Chinese Medicine…

“Jeżisti arranġament bejn Malta u ċ-Ċina sabiex pajjiżi joffri s-servizz professjonali ta’ tobba mħarrġa fl-agupuntura. L-iskop prinċipali huwa illi minbarra li jissaħħu r-relazzjonijiet bejn iż-żewġ pajjiżi, fl-istess ħin tingħata kura u fejqan lill-poplu Malti permezz ta’ metodi tradizzjonali u effikaċi Ċiniżi. Apparti minni li qed naħdem ġewwa dil-klinika hawn ukoll tabib ieħor miċ-Ċina li jaħdem fl-isptar Mater Dei. Hemmhekk is-servizz huwa b’xejn imma l-lista hija twila ħafna biex tinqeda.”

Kelli kurżità kemm l-użu tal-agupuntura huwa popolari f’Malta?

“Fil-bidu kienet teżisti daqsxejn diffikultà peress illi l-metodi li nużaw aħna huma għal kollox differenti minn dak li l-Maltin huma mdorrijin għalih. Fiċ-Ċina l-agupuntura ilha tiġi applikata għal dawn l-aħħar 5000 sena u għalhekk hija kura popolari ħafna. F’Malta din il-klinika fetħet fl-1993 imma ftit ftit, permezz tan-nies stess li jattendu hawn u li jissuġġerixxu dil-kura lil ħaddieħor, il-klijenti bdew jiżdiedu aktar. Biss biss ngħidlek li f’din il-klinika jattendu kuljum madwar 15 sa 20 persuna sabiex jużaw is-servizzi tagħna.”

It-terapija tal-agupuntura hija bbażata fuq it-teorija illi teżisti enerġija għaddejja fil-ġisem tal-bniedem magħrufa bħala ‘chi’ jew ‘qi’. Din iċ-‘chi’ hija maħsuba illi timxi matul kanali ta’ enerġija ġewwa l-ġisem tal-bniedem rikonoxxuti bħala ‘meridjani’. Jekk iċ-‘chi’ tiġi bblukkata permezz ta’ xi żbilanċ f’din l-enerġija, dan jista’ jikkawża mard fil-ġisem. Permezz tal-agupuntura, huwa possibbli li dan l-iżbilanċ jerġa’ jiġi rregolat u b’hekk il-ġisem jirkupra saħħtu lura.

“Iva hekk hu,” ikkonfermali t-tabib. “Jeżistu 365 punti ta’ agupuntura fil-ġisem tal-bniedem li kollha jitqassmu f’14 il-kanal (‘meridjani’) differenti u kull wieħed minn dawn il-kanali jirrelataw ma’ organi speċifiċi tal-ġisem. Dawn il-kanali huma viċin ħafna tas-sistema nervuża tal-bniedem. Għaldaqstant huwa importanti ħafna illi min japplika l-agupuntura fuq l-individwi jkun professjonali u mħarreġ sewwa. Nuqqas ta’ esperjenza tista’ tikkawża danni serjissimi.

Jiena ilni nipprattika l-agupuntura għal dawn l-aħħar ħmistax il-sena wara li ggradwajt bħala tabib u speċjalizzajt f’dan il-qasam.”

L-agupuntura minn dejjem kienet timpressjonani proprju minħabba l-inserzjoni tal-labar fil-ġisem. Ikolli nammetti li l-idea tkexkixni. Imma fir-realtà għaliex jintużaw il-labar?

“Fil-mediċina tradizzjonali Ċiniża s-saħħa tal-individwu hija kkunsidrata bħala dak il-bilanċ li jeżisti bejn il-yin u l-yang ġewwa l-ġisem. L-enerġija tal-ġisem (iċ-chi) hija immaterjali u allura nafuha bħala yang. Il-parti l-oħra hija l-element materjali li huwa d-demm li nsejjħulu ying. L-inserzjoni tal-labar fil-punti ġusti jirregolaw il-bilanċ bejn dawn it-tnejn u b’hekk jitfejjaq l-uġiegħ jew dak li jkun qed ixekkel is-saħħa tal-individwu.”

L-inserzjoni tal-labar tweġġa’?

“Jista’ jkun illi min qatt ma jkun esperjenza l-agupuntura, għall-ewwel jinħasad bid-dehra tal-labar. Imma kif jistgħu jgħidulek l-individwi stess li pruvawha, l-labar lanqas biss jinħassu. Aħna nużaw metodu veloċi ħafna ta’ inserzjoni fil-ġilda. Barra minn hekk tintuża’ profondità u direzzjoni speċifika skont l-għan li għalih tkun qed tiġi applikata l-agupuntura.

Punt essenzjali huwa illi min jiddeċiedi li jieħu trattament tal-agupuntura jiġi b’mod preparat u mhux b’xi biża’ mil-labar. Meta wieħed ikun rilassat, kif għedtlek, ma jħoss assolutament l-ebda uġiegħ. Imma jekk wieħed iżomm ruħu iebes għax ma jkunx komdu, jagħmel lilu nnifsu aktar sensittiv u għaldaqstant din l-esperjenza ma tkunx daqshekk pjaċevoli.”

Biex nikkonferma dan, it-tabib Xu ħadni nara t-tneħħija tal-labar minn ġisem ta’ klijent fejn stajt nara biċ-ċar illi ma kien hemm l-ebda reazzjoni ta’ uġiegħ. Fl-istess waqt, it-tabib ħa l-okkażżjoni biex jurini wkoll xi metodi oħra differenti li jiġu applikati f’din il-klinika. Fostom rajtu jaħraq l-arja minn tazza tal-bambù u jpoġġiha fuq saqajn il-klijent bl-istess reazzjoni rilassata u bla uġiegħ ta’ xejn min-naħa ta’ dan ir-raġel …

“Dan il-metodu jissejjaħ fentusi jew ‘cupping treatment’. Permezz tiegħu tista’ tiġi rregolata ċ-ċirkolazzjoni billi bis-sħana li tiġi applikata fuq parti partikolari tal-ġisem, jinġibdu ‘l barra xi tossiċi u impuritajiet oħra li jkunu nġabru f’dawk in-naħat. Mill-oskurita tal-kulur tal-marka li jħalli dal-metodu fuq il-ġisem, wieħed ikollu ndikazzjoni aħjar ta’ kemm hemm bżonn kura. Aktar ma din il-parti tiġi trattata, l-marka aktar tiċċara u tmur malajr minn fuq il-ġisem.”

Fost informazzjoni oħra li ġbart waqt ir-riċerka tiegħi sibt illi anki l-widna tal-bniedem fiha diversi punti ta’ agupuntura differenti…

“Fil-qasam tal-agupuntura nikkomparaw il-widna tal-bniedem mal-pożizzjoni maqluba ta’ fetu (inverted fetus concept) u jekk tinnota kif qed nurik f’din l-istampa, l-punti tal-agupuntura jaqblu eżatt mal-forma tat-tarbija rasha ‘l isfel. Fil-fatt permezz ta’ diversi punti fil-widna, l-agupuntura tista’ tirregolarizza l-organi interni, l-istrutturi u l-funzjonijiet tal-ġisem. Ġeneralment l-agupuntura tal-widna tintuża flimkien ma’ xi trattament ieħor ta’ agupuntura. Jistgħu jintużaw labar apposta għal din il-parti tal-ġisem imma teżisti wkoll tip ta’ żerriegħa ċkejkna u iebsa li taqdi l-istess funzjoni. Din iż-żerriegħa tiġi mwaħħla bi stikka żgħira fuq il-widna u l-individwu jkun mitlub jagħfasha regolarment matul numru ta’ ġranet sabiex ikompli jistimola l-parti involuta.”

X’jista’ wieħed jitratta bl-agupuntura?

“Hemm diversi affarijiet fostom uġiegħ ta’ ras, emikranja, uġiegħ fis-snien, fid-dahar u fl-għonq, xjatka, uġiegħ fl-istonku u ż-żaqq, konstipazzjoni, diarrhea, ażżma, sogħla u sintomi tal-influwenza, nuqqas ta’ abilità sesswali, paraliżi fil-wiċċ, insomnja, problemi ta’ fertilità, menstruazzjoni irregolari, eczema, acne, astensjoni mit-tipjip u tnaqqis ta’ aptit biex jonqos il-piż. Fuq kollox l-agupuntura tintuża wkoll bħala metodu ta’ rilassament biex tneħħi l-istress u xi sintomi oħra simili.”

Lista twila mhux ħażin! Imma l-agupuntura kulħadd jista’ jużaha?

“Iva. Saħansitra t-tfal, għalkemm minn dawn ftit li xejn ikollna. In-nisa li qed jistennew tarbija ukoll jistgħu jużaw din it-terapija iżda f’dawn il-każi hemm punti partikolari li ma jistgħux jintmissu.”

Kemm iddum biex tara r-riżultati mixtieqa?

“Jiddependi għal xiex wieħed ikun ġie. Madanakollu sa mill-ewwel sessjoni wieħed jibda jħoss l-effetti pożittivi. Naturalment individwu jrid jibqa’ jiġi regolari għas-sessjonijiet neċessarji biex jieħu l-benefiċċju totali tal-agupuntura. Biex nagħtik eżempju, xi ħaġa sempliċi bħal emikranja tibda tittaffa mal-ewwel imma tgħaddi għal kollox wara madwar 5 sessonijiet. Ovvjament l-agupuntura ma tagħmilx mirakli. Aħna nuru lill-klijenti tagħna kif iżommu ruħhom rilassati billi ma jħallux emozzjonijiet qawwija bħar-rabja u l-inkwiet jinvadulhom il-bilanċ ta’ ħajjithom għax dan jerġa’ jikkawża l-problemi mill-ġdid.”

L-agupuntura hija trattament primarju jew kumplimentari; jiġifieri jista’ jintuża waħdu jew flimkien ma’ xi trattament mediċinali ieħor?

“Le. L-agupuntura huwa trattament primarju. Fuq kollox huwa metodu naturali u allura għall-kuntrarju ta’ meta wieħed jieħu l-mediċina, ma jitħallew l-ebda effetti ulterjuri.

Sfortunatament hawn Malta bosta mit-tobba lokali ma tantx għandhom esperjenza jew interess fil-qasam tal-agupuntura u għalhekk ftit li xejn jirreferu klijenti għandna. Li kieku l-agupuntura kellha tiġi ntrodotta aktar f’dan il-pajjiż, bla dubju ħafna aktar nies jifhmu l-benefiċċji ta’ din it-terapija u jkunu jistgħu jgawdu minnha.

Biex nagħtik eżempju ċar, fost il-klijenti tiegħi għandi tlett tobba Maltin li jiġu jieħdu kura regolari f’din il-klinika. U hemm nara d-differenza hekk kif dawn jissuġġerixxu din it-terapija lill-klijenti tagħhom meta jaraw illi dawn ser imorru ferm aħjar permezz tal-agupuntura milli bl-amministrazzjoni tal-pilloli.

Irrid nagħmilha ċara li m’inix qiegħed immaqdar il-mediċina tal-punent għax jiena ġejt imħarreġ anki f’din u nagħraf sewwa l-vantaġġi tagħha. Però nemmen illi l-agupuntura għandha ħafna x’toffri u mhux kulħadd huwa konxju minn dan.”

Din il-laqgħa mat-tabib Xu kienet tassew informattiva u rivelanti fl-istess ħin. It-terapija tal-agupuntura tant hija differenti mill-kura li nafu aħna illi donnok jekk ma tarahiex b’għajnejk jew tħossha fuqek issibha daqsxejn diffiċli biex tifhem il-kunċetti tagħha.

Matul l-intervista li għamiltlu, numru ta’ klijenti kienu qed jirċievu trattamenti differenti fil-klinika. Innutajt li kollha kellhom rispett kbir lejn dan it-tabib imma li kollha kienu qed isellmulu u jagħtuh il-vjaġġ it-tajjeb…

“Hawnhekk ġejt naħdem fuq kuntratt ta’ sentejn u dil-ġimgħa ser jiskadi. Ikun hemm għażla intensiva għat-tobba li jintbagħtu hawnhekk. Jiġu nnominati biss l-aqwa professjonisti f’dan il-qasam, li fostom irid ikollhom esperjenza tajba u karattru kariżmatiku flimkien mal-personalità u l-abbiltà adegwata biex jagħtu l-aħjar servizz lill-klijenti Maltin. Hekk kif jgħaddu s-sentejn it-tabib jiġi mibdul ma’ ieħor.”

Imma dan sewwa meta l-klijenti jkunu drawk u int drajt lilhom?

“Għalkemm jiena hawnhekk ġejt minn qalbi u għamilt bosta ħbieb, in-nuqqas tal-familja nħossu ħafna. Għaldaqstant ninsab sodisfatt li għamilt sagrifiċċju fejn għext il-bogħod mill-familja tiegħi għal sentejn sħaħ imma fl-istess ħin stajt nagħmel tant ġid lill-familja ħafna akbar – lill-poplu Malti. Iżda issa nixtieq ħafna nerġa’ nħaddan lill-familja tiegħi miegħi.”

X’jidhirlu minn Malta u l-Maltin?

“Meta sirt naf li ser niġi nagħti s-servizzi tiegħi f’Malta, mort infittixha fuq il-mappa biex nara fejn hi. Imma ma stajt insibha mkien u minflok fil-post li ndikawli bdejt naqra Valletta. Meta stħarriġt aktar irrealizzajt li dik kienet il-belt kapitali ta’ Malta!

Għalkemm Malta hi pajjiż ċkejken meta kkomparata ma’ fejn ngħix jien, stajt napprezza li hi pajjiż sabiħ ħafna. Partikolarment togħġobni l-mixja bejn tas-Sliema u San Ġiljan. Nixtieq kieku nerġa’ niġi nżur dan il-pajjiż darb’oħra. Il-klima togħġobni ħafna. Imma l-aktar għal qalbi huma n-nies li ltqajt magħhom; nies ġentili mmens li laqgħuni b’qalb kbira ħafna fostom. Nittama fuq kollox illi rnexxieli nilħaq l-għan prinċipali tiegħi – dik li nressaqhom aktar lejn il-kura tal-agupuntura sabiex saħħithom u ħajjithom tkun ferm aħjar.”

Ħadt l-opportunità biex nieħu wkoll il-kummenti ta’ żewġ klijenti li kienu qed jużaw it-terapija tal-agupuntura f’din il-klinika….

Dawn huma l-kummenti ta’ EMILIO BUTTIGIEG:

“Ilni nipprova diversi metodi bit-tama li nnaqqas il-piż tiegħi imma qatt ma rnexxa xejn. Darba minnhom tħajjart nara x’toffri t-terapija tal-agupuntura. Fittixt ftit fuq l-internet u mbagħad xtaqt insib professjonista tajjeb li stajt nattendi għandu. Ippreferejt dil-klinika peress illi hawnhekk issib speċjalisti Ċiniżi illi ilhom għal diversi snin jaħdmu f’dan il-qasam.

Xi ħaġa interessanti li għandek tkun taf dwari hija li jiena nibża’ biża’ tal-mewt mill-labar! Tant hu hekk illi ftit ilu mort nieħu t-tilqima tal-influwenza u tani ħass ħażin. Imma mbagħad b’xi mod għamilt il-kuraġġ u ġejt hawn u tant mort tajjeb mill-ewwel għax ma ħassejt l-ebda uġiegħ li issa qed niġi b’mod regolari għas-sessjonijiet tal-agupuntura. Permezz tal-użu tal-labar it-tabib Xu spjegali li kien ser jonqosli l-aptit sabiex b’hekk inkun nista’ nnaqqas mill-piż. Fil-fatt diġà nnutajt illi ċertu ġuħ esaġerat li kien jaqbadni l-ħin kollu ġie eliminat u issa qed niekol b’aktar qies u ovvjament inqast ftit ukoll.

Idealment nagħmel ukoll ftit tal-eżerċizzju imma minħabba l-piż tiegħi għalissa ma nistax. L-istess piż ħoloqli uġiegħ kbir partikolarment f’irkubbtejja. Għaldaqstant kif inti stess stajt tara, t-tabib qiegħed japplikali l-metodu tal-fentusi – xi ħaġa li kienet issir xi snin ilu anki fid-djar Maltin. Anki hawn, kull ma tħoss ġibda żgħira u daqshekk.

Inizzjalment id-dehra tal-labar jafu jnaffru lil dak li jkun. Imma fir-realtà bis-saħħa ta’ din it-terapija nħossni rrilassat ħafna u li ftit ftit ser nasal biex nilħaq l-għan li nixtieq.”

Dawn huma l-kummenti ta’ JANE SULTANA:

“Jiena bdejt niġi hawnhekk peress li nbati minn uġiegħ qawwi f’dahri tant li f’xi ġranet bilkemm inkun nista’ nistaportih. Introduċitni hawnhekk il-mara tat-tifel li semgħet mingħand xi wħud kemm dan il-metodu tal-agupuntura kapaċi verament itaffi l-uġiegħ. Nista’ nikkonfermalek li sa mill-ewwel darba li ġiet applikata l-agupuntura fuqi, ħassejtni ħafna aħjar. Issa ilni niġi hawn għal dawn l-aħħar xahrejn, darba kull ġimgħa u l-uġiegħ ittaffa’ ħafna. Anki jiena nuża t-trattament tal-fentusi u nsibu siewi ħafna. Kull ma tħoss ġibda żgħira u l-marka li tibqa’ fuq il-ġilda, sal-ġurnata ta’ wara tkun diġà marret. Lil dawk li jibżgħu mill-labar, nixtieq inserrħilhom rashom illi l-inserzjoni tal-labra lanqas biss tħossha. Tħoss biss il-benefiċċji li kapaċi tagħti din it-terapija.”

Barra minn hekk, fuq il-link: http://www.youtube.com/watch?v=gsvkbsF2FhY wieħed jista’ jara filmat qasir dwar il-metodi tal-agupuntura u l-cupping. (Kortesija ta’ Alfred u Jasmine Grech)

(Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tal-10 ta’ Jannar 2010)

Share on Facebook

2010.01.10 / no responses / Category: Torca - Perspettivi
BNIEDEM AVŻAT, NOFSU ARMAT!

Issa li qorob is-Sajf u li s-sħana bdiet tinħass sew, il-qilla tax-xemx diġa’ qed turi snienha mhux ħażin. In-nies bdiet tqaċċat il-ħwejjeġ u tintefa’ tilgħaq ix-xemx bit-tama li tismar u tiġi aktar attraenti. Imma fir-realtà x’aħna nieħdu minn dawn ir-raġġi? Kulħadd konxju li proprju dik ix-xemx li tant tagħti ħajja, kapaċi tifrex ukoll il-mewt?

Bħal daż-żmien sena ħadt l-akbar qatgħa ta’ ħajti! Kont naħseb li ma nibżax mill-mewt. Imma meta ġejt wiċċ’imb’wiċċ magħha, l-istorja kienet differenti. Mhux eżatt għax bżajt minnha… aktar inħsadt għax ġiet bla mistennija, thedded li ser teħodni magħha. Kien għad fadalli wisq aktar x’nagħmel f’ħajti. F’daqqa ndunajt li bilkemm kont għadni bdejt ngħix jien. Intbaħt li ma kontx lesta li nitlaq kollox hekk ħabta u sabta. Kien hemm wisq nies għal qalbi jiddependu minni. U kont ħallejt wisq għall-għada, dak li messni għamilt il-bieraħ. Ħlift li jekk noħroġ minn din is-sitwazzjoni, nibdel il-perspettiva tiegħi lejn ħajti. Nitgħallem ngħożża aktar, ngħix aktar bis-saħħa u nagħmel dak li għandi nagħmel illum qabel għada. U Alla sema’ talbi. U jien żammejt kelmti.

Qatt ma kont bsart li naqra ta’ tebgħa ċkejkna fil-ġilda taf toħloq kjass daqshekk kbir. Niftakar l-ewwel darba li ndunajt biha, ma tantx tajt kasha. Kienet qisha għazza bħall-oħrajn. Però tiskanta, l-istint jgħidlek. Deherli li qatt ma kelli għazz f’dak il-post partikolari u f’moħħi mill-ewwel irreġistraw it-twissijiet li smajt kemm il-darba fuq ir-radju jew rajt fuq it-TV. Imma bil-ħajja mgħaġġla li ngħix, ippreferejt ninjoraha. Irraġunajt li kif ġiet, titlaq. Imma ma kienx il-każ.

L-għazza kienet ta’ kulur iswed faħam, differenti ħafna mill-għazz tas-soltu. U l-qies tagħha, xahar wara l-ieħor beda jikber quddiem għajnejja. U xorta bqajt ma ħadtx azzjoni. Kont inħossni perfettament b’saħħti. Ma deherli li kelli xejn ħażin. U bqajt għaddejja.

Kien biss leħen il-kuxjenza ta’ dak it-tagħlim li smajt mid-Dipartiment tas-Saħħa jtambar ġo moħħi li fl-aħħar ġegħelni niċċaqlaq. Is-sintomi kienu qed jgħajjtu biex nagħti kashom. U fl-aħħar ċedejt. U mn’Alla! Għax l-għazza kienet Melanoma, kanċer fil-ġilda… u jien kont qed inħallih jikolni ftit ftit mingħajr ma nagħmel xejn.

Meta urejtha lit-tabiba tiegħi, ma dehriliex li kienet inkwetanti imma rreferietni għand speċjalista biex nikkonfermaw. Dan issuġġerili nagħmel biopsy tagħha u minn hemm ħareġ riżultat pożittiv – kienet kanċer. Kont waħdi fil-klinika miegħu meta qalli u meta spjegali dwar x’kienet tfisser Melanoma. Għall-ewwel intfajt nidħak. Temmnuni li akkost kemm kienet serja s-sitwazzjoni, għaddieli minn rasi li setgħet kienet xi ċajta? Imma mbagħad għedt, ċajta hekk? U ksaħt meta d-dinja tar-realtà waqgħet ħabta u sabta fuqi. L-ispeċjalista qalli illi l-Melanoma kienet waħda mill-aktar kanċers serji għax kienet l-aktar fatali. Kien hemm bżonn li nagħmel aktar testijiet ħalli naraw sa fejn laħqet niżlet…

Ġew f’moħħi n-nies kollha li huma għeżież għalija, il-postijiet li nħobb, l-affarijiet li nogħxa nagħmel. U rajthom kollha jintfew ftit ftit. Iżda mbagħad it-tabib għamilli l-kuraġġ u spjegali illi teżisti kura għal dan il-kanċer u li jekk Alla jrid kollox jerġa’ lura għan-normal.

Il-kanċer kien laħaq beda nieżel l-isfel fil-ġilda imma mhux biżżejjed li jagħmel ħafna ħsara. Permezz ta’ operazzjoni qasira, tneħħiet il-parti kanċeruża tal-ġilda u ftit aktar ġilda mill-madwar. U dak kien kollox. Kont salva! Stajt nieħu ħajti lura.

Ħassejtni daqs li kieku twelidt mill-ġdid. Kien ċans ieħor u ma ridtx naħlih. Daqshekk inqlejt fix-xemx u l-prekawzjonijiet bdejt neħodhom sewwa. Mhux li ġejt iffissata tafux. Imma sirt aktar responsabbli.

Illum ideċidejt li niftħilkhom tieqa żgħira fuq ħajti biex inġibkhom konxji li din il-problema taf tolqot lil kulħadd. Tkellimt ukoll mat-tabiba Charmaine Gauci biex tispjega aktar fid-dettall dwar din it-theddida mill-espożizzjoni għar-raġġi tax-xemx.

Minn qalbi nirringrazzja lil kull min kellu sehem biex lili twasslitli din l-informazzjoni u meta ġie l-waqt swietli letteralment ħajti.

Illum iddeċidejt li nagħti lura lilkhom dak li ħadt jien. Hekk jew hekk sewwa jgħidu, bniedem avżat, nofsu armat.

Fiona Vella

—————————————————————————————————————–

INTERVISTA: DR CHARMAINE GAUCI – Direttur fid-Dipartiment Għall-Promozzjoni tas-Saħħa u l-Prevenzjoni tal-Mard

X’inhi Melanoma u kif tiġi kkawżata?

Melanoma hija kanċer tal-ġilda. Jeżistu diversi tipi ta’ kanċers tal-ġilda iżda issir enfażi fuq il-Melanoma għaliex din hija l-aktar kanċer serju, tant li jekk tiġi injorata, tista’ twassal għall-mewt. Il-Melanoma tiġi kkawżata meta wieħed jiġi espost għar-raġġi UV mingħajr protezzjoni adegwata. Hemm tliet kwalitajiet ta’ raġġi UV: hemm ir-raġġi UVA li huma l-maġġoranza tar-raġġi li jgħaddu mix-xemx għal fuq l-art u ovvjament għalina, hemm ir-raġġi UVB li ħafna minnhom jiġu ffiltrati mis-saff tal-ożonu u hemm ukoll ir-raġġi UVC li jiġu ffiltrati għal kollox. Dawn tal-aħħar huma l-aktar perikolużi imma anki l-oħrajn jagħmlu l-ħsara fil-ġisem tal-bniedem. Ngħidu aħna r-raġġi UVA ma jikkawżawx ħruq tal-ġilda (sunburn) imma min-naħa l-oħra dawn huma l-kaġun ta’ tikmix u tbajja’ fil-ġilda (ġieli anki billi timxi fit-triq esposta għalihom), ħsara fl-għajnejn bħal kataretti u f’każi aktar serji anki l-kanċer.

Issa aħna fil-ġilda tagħna għandna dawk li jissejjħu melanocites. Il-melanocites huma ċelloli fil-ġilda li jagħtuha l-kulur – aktar ma jkun hemm minnhom, aktar il-bniedem ikollu ġilda skura. Il-Melanoma tifforma meta dawn iċ-ċelloli tal-melanocites isirilhom dannu minħabba l-espożizzjoni għar-raġġi tax-xemx. Il-melanocites jibdew jikbru b’mod differenti, jimmultiplikaw u jsiru kanċerużi.

Il-każi tal-Melanoma qed jiżdiedu minħabba żewġ fatturi partikolari: it-tnaqqis fis-saff tal-ożonu u l-istil ta’ ħajja differenti tagħna – dik li mmorru aktar il-baħar u noqogħdu aktar esposti għax-xemx.

X’inhuma s-sintomi tal-Melanoma?Meta l-Melanoma tifforma fil-ġisem, dak li jkun ma jħoss xejn fiżikament. Huwa biss meta l-kanċer jidħol il-ġewwa ħafna li jibdew jinħassu xi sintomi minħabba metastesis u f’dawk il-każi l-Melanoma tkun aktar diffiċli biex tiġi kkurata. Għaldaqstant huwa importanti ħafna illi din tiġi rikonoxxuta kemm jista’ jkun malajr.

Is-sinjal ta’ bidu ta’ Melanoma huwa kulur (lesion) fil-ġilda. Hemm każi fejn dan il-kulur li ġeneralment ikollu forma ta’ għazza jiġi mix-xejn – jiġifieri tifforma speċi ta’ għazza fuq il-ġilda fejn qabel qatt ma kien hemm xejn. Imbagħad hemm bejn 30% – 50% tal-każi fejn wieħed ikollu għazza li tiżviluppa f’Melanoma.

Kif tagħraf li għazza żviluppat f’Melanoma?

Aħna nissuġġerixxu li meta xi ħadd jinnota xi waħda jew aktar mill-fatturi li ser insemmi hawn taħt, jikkonsulta ftit mat-tabib tiegħu u dan f’każ ta’ dubju jirreferih ma’ speċjalista tal-ġilda:

(a) Assimetrija: meta hemm għazza li mhiex simettrika;

(b) Bordura irregolari;

(c) Kulur differenti fl-istess għazza;

(d) Dijametru li ġeneralment jilħaq 6mm (għalkemm mhux bilfors għax hemm anki iżgħar);

(e) Evoluzzjoni: meta hemm għazza li ilha hemm żmien twil u li ftit ftit tibda tikber, tinbidel, tibdel il-kulur jew joħroġ id-demm minnha.

Kif tiġi kkurata l-Melanoma?

Ma nistax nieqaf nisħaq dwar l-importanza illi l-Melanoma tiġi individwata malajr kemm jista’ jkun. Dan għaliex meta dan it-tip ta’ kanċer jintlaħaq fil-bidu, huwa jiġi eliminat mill-ġilda sempliċiment permezz tat-tneħħija ta’ dik il-parti kanċeruża tal-ġilda u ftit aktar ġilda mill-madwar. F’każ li jkun hemm suspett ta’ Melanoma, id-dermatologu jordna biopsy jiġifieri li tittieħed biċċa minn dik l-għazza ħalli jsiru t-testijiet fuqha fil-laboratorji. Jekk jinstab illi dik kienet Melanoma, l-ispeċjalista flimkien mal-individwu, jippjanaw x’l-aħjar li jsir biex din tiġi kkurata. Waqt excision il-kirurgu jinżel l-isfel kemm hemm bżonn ħalli jneħħi kull traċċa ta’ kanċer li jkun hemm fil-ġilda. Kull ma jifdal ikun biss sinjal żgħir tal-punti. Mill-bqija l-bniedem jgħix ħajja normali. Mill-istudji tagħna sibna illi bejn 90% u 95% tal-każi, wara ħames snin (li huwa l-aktar perjodu akut ta’ kanċer) ikunu għadhom ħajjin.

Għazza kanċeruża hija biss is-sinjal tal-bidu ta’ Melanoma fil-ġilda. Iżda jekk din tiġi injorata jew jekk wieħed ma jindunax biha, l-kanċer jinżel aktar ‘l isfel fil-ġisem tal-bniedem u jinfirex ma’ partijiet u organi oħra. M’hemmx żmien stipulat kemm idum biex iseħħ dan. Ġeneralment jgħaddu s-snin biex il-Melanoma tinżel daqshekk ‘l isfel fil-ġisem. Iżda kull każ hu storja għalih. Meta l-Melanoma tkun laħqet infirxet, ikollhom jittieħdu miżuri differenti għat-tneħħija tal-kanċer bħal chemo-therapy jew radio-therapy, dejjem skont kemm il-problema tkun laħqet daħlet il-ġewwa.

Min hu l-aktar f’riskju?

M’hemmx differenza bejn nisa u rġiel jew x’età għandu l-individwu. Dawk li għandhom l-akbar riskju huma nies li għandhom ġilda bajdanija, dawk li għandhom ħafna għazz u nemex, individwi li jkunu ġarrbu ħruq mix-xemx (sunburn) u dawk li għandhom storja ta’ Melanoma fil-familja. Għalkemm ġeneralment fit-tfal il-Melanoma mhux komuni, il-ġenituri għandhom jieħdu l-prekawzjonijiet kollha biex iżommu t-tfal protetti mir-raġġi tax-xemx. L-aktar postijiet fraġli huma ż-żaqq, id-dahar u s-saqajn għalkemm kullimkien tista’ toħroġ.

Jeħtieġ li niċċaraw illi l-ħsara fil-ġilda ma ssirx biss meta wieħed jispiċċa b’ġilda ħamra nar, jitilgħulu l-bżieżaq tal-ilma u mbagħad wara ftit jitqaxxar. Dik perikoluża ħafna speċjalment fit-tfal u fl-adoloxxenti speċjalment minħabba d-danni kumulattivi. Imma l-ħsara ssir ukoll bl-espożizzjoni ripettitiva għax-xemx fejn ikun qed jiżdied ir-riskju ta’ kanċer tal-ġilda. Huwa minnu li min għandu ġilda ċara qiegħed aktar f’riskju. Imma dan ma jfissirx li min hu ismar jew li min ikun smar bil-mod bix-xemx, mhiex qed tiġrilu ħsara.

Fatt li xieraq insemmu huwa illi minn studji li saru fil-qasam tal-Melanoma instab illi r-raġġi tax-xemx għandhom effett kumulattiv fil-bniedem. Dan ifisser illi l-bniedem jiġi qisu bħal karus tar-raġġi – kull darba li ssirlu xi ħsara fil-ġilda (permezz ta’ sunburn jew espożizzjoni mhux protetta), dan iżid fuq il-ħsara li jkun ġarrab fis-snin ta’ qabel. B’hekk il-ħsara fiċ-ċelloli tiżdied maż-żmien u ovvjament, aktar ma l-bniedem jikber, aktar ikun akkumula danni għal saħħtu. Effett kumulattiv joħloq il-pre-dispożizzjoni li ċ-ċelloli tal-ġisem jistgħhu jinbidlu f’dawk kanċerużi.

X’inhuma l-prekawzjonijiet li jistgħu jittieħdu biex jitnaqqas ir-riskju tal-Melanoma?

Jekk il-Melanoma tiġi kkawżata permezz tar-raġġi tax-xemx, allura aħna rridu nipproteġu ruħna mill-ħsara tagħhom.

Nibda billi nsemmi per eżempju illi l-agħar ħin tax-xemx huwa mill-11:00am sal-4:00pm peress li din tkun direttament fuq l-art u allura jkun hemm aktar riskju. Preferibilment wieħed għandu jevita li joħroġ għalxejn f’dawn il-ħinijiet. Anki f’temp imsaħħab, ir-raġġi UV hemm ikunu. L-umbrelel tax-xemx joffru ftit protezzjoni imma mhux kemm hemm bżonn. Hekk jew hekk nafu sewwa illi kemm ir-ramel u kemm l-ilma jirriflettu ħafna r-raġġi tax-xemx u għalhekk il-ħsara xorta ssir. Parir li nħobbu nagħtu huwa illi meta dellek ikun iqsar minnek, ibża’ minnu! Dak huwa l-ħin li ghandek tevita li toqgħod fix-xemx.

Illum mhiex aċċettabbli li wieħed jinħaraq bix-xemx għax jeżistu diversi affarijiet li nistgħu nipproteġu ruħna permezz tagħhom. Fostom hemm il-kremi – li m’għandna nsejħulhom qatt sun blocks għax l-ebda prodott minnhom ma jżomm għal kollox il-penetrazzjoni tar-raġġi fil-ġilda tal-bniedem. Il-kremi tax-xemx għandhom jiġu applikati kull sagħtejn/tlieta peress illi wara dal-ħin l-effett tagħhom jibda jintilef speċjalment jekk inkunu nżilna ngħumu (anki jekk il-prodott ikun waterproof). Huwa importanti wkoll illi meta krema jkollha sun factor għoli ma jfissirx li nistgħu noqogħdu aktar fix-xemx. Tfisser biss li dik il-krema tipproteġi ftit aktar imma xorta ma jista’ qatt wieħed jabbuża. Jgħinu ħafna wkoll l-ilbies ta’ kpiepel jew brieret tax-xemx u n-nuċċalijiet li llum hawn għażla vasta u sabiħa tagħhom. Ħwejjeġ ċari u ħfief bħal cotton huma l-aħjar għażla għal daż-żminijiet.

Iżda l-protezzjoni mir-raġġi m’għandix issir biss meta nkunu qegħdin ħdejn il-baħar. Ir-raġġi jeżistu madwarna l-ħin kollu. U allura ngħidu aħna l-mara tad-dar għandha tevita illi titla’ tonxor fil-ħinijiet li semmejna. L-istess jgħodd għan-nies li jaħdmu fuq barra. Fortunatament f’Malta bosta minn dat-tip ta’ xogħlijiet fuq barra, jieqfu wara s-1:30pm u allura jitnaqqas ħafna mill-periklu.

L-aħħar nota hija dwar is-sunbeds li aħna ma nirrakkomandawhomx. Is-sunbeds jipproduċu raġġi UV u huma perikolużi kif fil-fatt suppost taqra t-twissija fuq kull sunbed.

Għal min jixtieq li jkollu tan sabiħ, illum hawn il-‘fake tans’ bi kremi li ma jikkaġunawx ħsara u huma sbieħ u faċli biex tużahom.

Minn liema grad, l-indiċi tal-UV jiġi perikoluż għas-saħħa?

Minn 3 – 4 trid tibda tieħu prekawzjoni. Minn 5 – 6 l-qawwa tar-raġġi tkun moderata imma jkun meħtieġ il-protezzjoni tal-kremi tax-xemx. Minn 6 il-fuq ir-raġġi UV huma perikolużi ħafna.

Dawk l-individwi li jkollhom Melanoma u tiġi kkurata, x’inhi l-probabbilità li jiġu affetwati mill-ġdid?

Tinsix li min ikollu Melanoma ikollu pre-dispożizzjoni għaliha. Għaldaqstant aħna ngħidu lil dak li jkun biex joqgħod ferm aktar attent u jieħu aktar prekawzjonijiet minn ħaddiehor.

Huwa importanti ħafna illi anki min qatt ma kellu Melanoma (u wisq aktar min kellu) illi b’mod regolari jiċċekkja l-ġilda tiegħu sabiex jara jekk hemmx xi parti suspettuża. F’postijiet diffiċli biex wieħed jarahom, bħad-dahar, huwa neċessarju illi wieħed jiċċekkja lill-ieħor.

F’Malta qatt mietu nies kawża tal-Melanoma? Kemm hi mifruxa din il-kundizzjoni f’pajjiżna?

Meta mqabbla ma’ kanċers oħra tal-ġilda joħroġ illi l-Melanoma hija l-aktar kanċer li jikkaġuna mwiet proprju minħabba s-‘silenzju’ tal-marda u anki kawża tan-negliġenza tan-nies. Għalhekk ser nerġa’ nisħaq illi aktar ma tinqabad malajr aktar aħjar. Sfortunatament, iva, ġieli kellna każi ta’ mwiet f’pajjiżna. Dawn huma uħud mill-istatistiċi li għandna:

Snin Każi Ġodda f’Malta

1993 – 2006 406

1993 – 1999 139

2000 – 2006 267 (żieda ta’ 92%)

Età Każi Ġodda (1993- 2006)

10 sa 29 39

30 sa 59 198

60+ 169

Età Mortalità (1993 – 2008)

10 sa 29 1

30 sa 59 28

60+ 55

Statistika Mortalità

1993 – 2008 84 każ

Irġiel 43

Nisa 41

X’inhu l-iskop tal-kampanja kontra l-Melanoma li jagħmel id-Dipartiment Għall-Promozzjoni tas-Saħħa u l-Prevenzjoni tal-Mard?

Id-Dipartiment jiffoka fuq il-prevenzjoni u li wieħed jinduna kemm jista’ jkun malajr biha. Il-promozzjoni u t-tagħrif tagħna jkun għaddej matul is-sena kollha għax anki fix-xitwa irridu noqogħdu attenti. Il-11 ta’ Mejju ta’ kull sena qegħdha tkun iddedikata għal Melanoma u matulha issir kampanja intensiva fejn noffru anki lin-nies l-opportunità li jmorru fid-Dipartiment tad-dermatoloġija fl-Isptar Boffa sabiex ikunu jistgħu jiċċekkjaw ruħhom. Noħorġu wkoll leaflets, nagħmlu diversi diskussjonijiet u saħansitra nagħmlu l-billboards fit-triqat. Dis-sena ntagħżlet it-tema LIVE LONGER, LOOK YOUNGER u BLOCK THE SUN fejn ippruvajna nolqtu l-etajiet differenti tan-nies. Dil-ġimgħa qassamna xi bookmarks lit-tfal tal-iskola primarja ta’ Ħ’Attard għax nemmnu illi t-tfal kapaċi jwasslu messaġġ qawwi lill-ġenituri tagħhom.

L-iskop tal-kampanja mhiex li nallarmaw lin-nies imma li ninfurmawhom sabiex huma jkunu konxji minn din il-problema u biex huma jieħdu l-protezzjoni neċessarja.

Min jixtieq aktar informazzjoni jew xi parir, jista’ jikkuntattjana fuq 23266000 jew jista’ wkoll jidħol fil-websajt www.health.gov.mt

(Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tal-14 ta’ Ġunju 2009)

Share on Facebook

2009.06.14 / no responses / Category: Torca - Perspettivi