Maġġur Stanley Clews

Posts Tagged ‘Maġġur Stanley Clews’

1960: L-EWWEL KAMP GĦALL-APPRENDISTI

Il-memorja hija bħal tfajjel miexi matul ix-xtajta. Ma tista’ qatt tgħid liema ċagħqa jista’ jiġbor u jgħożż flimkien mal-għeżeż affarijiet għal qalbu… Pierce Harris.

Aktar ma jgħaddi ż-żmien, aktar qed napprezza dan ix-xogħol tal-kitba. Permezz tiegħu qed ikolli l-privileġġ li niltaqa’ ma’ bosta individwi li wħud minnhom saħansitra jiftħuli l-bieb ta’ darhom u jilqgħuni għandhom. Huma mumenti mprezzabbli fejn tara bniedem li akkost li ma jafekx, fl-istess ħin qed jafda miegħek tant kummenti, tant emozzjonijiet, tifkiriet u perspettivi personali tiegħu. Sentiment inspjegabbli li jġibek konxja kemm kitba bħal din tqanqal nies biex jgħidulek l-istorja tagħhom u jħallu f’idejk biex imbagħad inti tagħtiha l-kulur tiegħek u biha twassal messaġġ lill-oħrajn….

Jgħidu li l-kliem bħaċ-ċirasa; waħda ġġib lill-oħra. F’dal-każ, intervista ġabet oħra. Fil-fatt kienet l-intervista li jiena għamilt xi ftit tax-xhur ilu lill-Maġġur Stanley Clews li ħajjret lil Lino Bonnici sabiex jikkuntattjani. Ħafna jista’ jkun li jiftakru lil Lino bħala wieħed mill-eks ħaddiema tat-Tarzna. Oħrajn aktarx jafuh bħala membru anzjan tal-iScouts. Bħal kif jiġri f’dal-laqgħat, tkellimna dwar diversi suġġetti. Imma ndubbjament l-aktar fatt għal qalb Lino u li dwaru xtaqni nikteb, kien dwar il-50 sena anniversarju mill-ewwel kamp tal-apprendisti ta’ Bailey (Malta) Ltd li hu, il-Maġġur u tim ta’ ħaddiema oħra waqqfu lura fl-1960.

“Illum tuġagħni qalbi meta nara s-sitwazzjoni preżenti tat-Tarzna u l-ħaddiema tagħha. Matul is-snin fit-Tarzna kien hemm nies ta’ sengħa kbira li ħadmu b’ħila. Niftakar sewwa ż-żmien meta t-Tarzna kienet ta’ stimulu kbir għall-ekonomija tal-pajjiż.

F’żogħżiti meta kont tiġi aċċettat biex tidħol taħdem it-Tarzna kont tqis lilek innifsek bħala xxurtjat. “Qisek irbaħt il-lotterija nazzjonali,” kien qalli missieri meta għaddejt mill-eżami u dħalt bħala apprendist. Fil-ħamsinijiet meta tispiċċa mill-iskola, ta’ 14 il-sena, ftit kellek għażliet. Jew kont tmur taħdem ma’ xi raħħal, bidwi jew mastrudaxxa, inkella ikollok issiefer. Fil-fatt din ta’ l-aħħar kienet l-iktar ħaġa li kienu qed jagħżlu biex jagħmlu ħafna miż-żgħażagħ. Min-naħa l-oħra, minn dawk li għażlu li jibqgħu f’pajjiżna, ħafna ppruvaw jidħlu t-Tarzna. Biex tintagħżel ridt tgħaddi għall-eżami u tiġi minn ta’ quddiem. Kien hemm saħansitra skejjel apposta biex jgħallmu għall-entrance tad-Dockyard fostom: nofs il-Kulleġġ tad-De La Salle, St Michael’s li kienet skola tal-mużew u anki xi skejjel privati bħal St Mary School f’Bormla. Meta dħalt jien, riedu jdaħħlu 164 apprendist. Jiena ġejt il-50 minn xi 600 li għamlu l-eżami! Dawk kienu żminijiet illi meta tidħol it-Tarzna kont temmen illi għandek xogħol sikur u li minn dakinhar sakemm tmut jew sakemm tagħlaq is-60 sena kont ser tibqa’ taħdem hemm.

Fit-Tarzna qabli kien hemm ukoll missieri u darba minnhom konna xi ħdax li niġu minn xulxin u naħdmu hemm. Għamilt 42 sena t-Tarzna – sal-1993. Bdejt minn apprendist imbagħad intbgħatt naħdem bħala engine fitter. Fl-1962 kont charge man u kelli l-opportunità li nkun parti mill-grupp ta’ ħaddiema li ħadmu fuq il-flood gate il-ġdida li saret meta twessgħu l-baċiri. Finalment ngħatajt ir-responsabbiltà ta’ estimator. Dax-xogħol kien ukoll ta’ sodisfazzjon kbir għax tani ċ-ċans li niltaqa’ u naħdem ma’ nies f’pajjiżi differenti.”

Fl-istess waqt, f’dawn is-snin, Lino kellu sehem importanti ħafna fl-iScouts.

“Kont ilni 10 snin fl-iScouts. Dħalt magħhom għall-ewwel darba fl-1950 f’Raħal Ġdid. Kien ħajjarni l-ħabib tiegħi Joe Micallef li diġà kien membru. Kien huwa li ntroduċieni mat-troupe leader Louis Falzon u minn hemm qatt aktar ma ħarist lura. Imma ara, ħa nurik l-istorja kollha…”

Minn armarju mimli kotba u albums tar-ritratti, Lino ħareġ ktieb oħxon b’qoxra ħamranija. Dal-ktieb li fih 592 paġna huwa kollu miktub minn Lino. Fih għandu ġabra ta’ memorji dettaljati ferm, b’numru kbir ta’ ritratti, ismijiet u dati. Fih jirrakkonta s-snin li għamel fl-iScouts mill-1959 sal-1981.

“Jiena bniedem li nħobb nikteb ħafna, speċjalment dwar dak kollu li ngħaddi minnu ġurnata wara l-oħra. Dan ktibtu meta ħriġt bil-pensjoni mit-Tarzna. Kont inqatta’ sagħtejn kuljum nikteb fih sakemm lestejtu. Uħud li rawh issuġġerewli li nibgħat kopja lill-biblijoteka daqs kemm fih dettalji. Imma jiena dan ktibtu għalija. Issa wara li ngħaddi jien, jaraw ta’ warajja x’iridu jagħmlu bih,” beda jispjegali hekk kif fetħu. Innutajt it-titlu tal-ewwel kapitlu, iddiżinjat b’kuluri sbieħ fuq l-ewwel folja – ‘L-isbaħ żmien ta’ ħajti’. “Iva hekk kien. Fl-iScouts jiena tħarriġt biex insir ċittadin tajjeb u utli għal pajjiżi. Aktar tard imbagħad kont jien stess li sawwart din il-kultura f’ħafna u ħafna tfal. Bl-uniformi wasalt sa District Commissioner tas-South District fejn kellna madwar 900 scout. F’April ta’ dis-sena nagħlaq 60 sena fl-iScouts għalkemm issa jiena sempliċiment membru.

Madanakollu qatt ma ninsa illi kienet propju l-ħidma li għamilt fl-iScouts li wasslitni biex nintagħżel mill-Maġġur Clews ħalli flimkien noħolqu l-ewwel kamp għall-apprendisti tat-Tarzna.”

U naturalment, anki f’dan il-każ, Lino kellu għadd ta’ noti, dettalji u ritratti li jfakkru dan l-avveniment.

“Għodwa waħda fl-aħħar ġimgħa ta` Marzu tal-1960, Freddie Galea li kien skrivan fid-dipartiment tal-personell ta’ Bailey (Malta) ġie biex ikellimni. Huwa qalli li l-Welfare and Sports Officer li kien għadu kemm ingħaqad mal-Kumpanija, il-Maġġur Stanley Clews, kien iddiskuta miegħu u ma’ Joe Manduca dwar il-possibbilità li jorganizza kamp fis-sajf għall-apprendisti tal-Kumpanija u għaldaqstant xtaq jara jekk kontx lest li ngħin biex dan il-proġett jitwettaq. Jiena mort niltaqa’ mal-Maġġur biex nara aħjar x’kien jinvolvi dax-xogħol. Dik kienet l-ewwel darba li ltqajt mal-Maġġur Clews u minn dakinhar bqajna ħbieb sal-lum.

Il-pjan kien li norganizzaw ġimgħa kamp għall-apprendisti ta’ l-ewwel u t-tieni sena. Stqarr illi kien għażel lili peress li sar jaf li kelli esperjenza twila fl-iScouts u fil-qasam tal-camping. Ħsibt daqsxejn fuqha u wara ftit ġranet aċċetajt dan l-inkarigu. It-tnejn li aħna stajna nagħżu l-bqija tat-tim li kellu jieħu ħsieb dal-proġett. Dawn kienu Joe Manduca, Freddie Galea, Pawlu Buhagiar, Joe Bonnici u Joe Camilleri li kollha kienu jaħdmu t-Tarzna u kienu wkoll Scouts jew ex-Scouts. Il-Maġ. Clews, minħabba l-esperjenza militari li kellu kien il-Camp Commander u jien id-deputat tiegħu.”

Dwar dan ħadt l-okkażżjoni biex nerġa’ nkellem ftit lill-Maġġur Clews li min-naħa tiegħu huwa fehemni illi l-Bailey (Malta) xtaqet tfiehem lill-apprendisti li hi kienet hemm għall-ġid tagħhom u li huma kellhom iħossuhom milqugħa mill-Kumpanija. Fil-fatt dal-kamp kien ingħata bħala ġimgħa extra leave u organizzat kollox il-Kumpanija nnifisha. Kienu qed jittamaw li b’hekk forsi setgħu jtaffu ftit id-diżgwid li kien hemm dak iż-żmien bejn il-management u l-unjins.

“Li torganizza kamp għall-apprendisti ta’ età minn erbatax sa sittax il-sena u li wisq probabbli qatt ma kienu għamlu lejl reqdin taħt it-tined u li lanqas ma kienu membri ta’ l-iScouts ma kinetx impriża daqshekk faċli. Aktar u aktar meta ġie deċiż illi dal-kamp isir Għawdex u dil-gżira fi żmien is-sittinijiet, ma kinetx dik ta’ llum. Fil-fatt Għawdex kien għadu magħluq għalih ħafna u fejn kellna nkunu, kienu nħawi pjuttost diżabitati,” kompla jfehemni Lino.

“Bdejna mill-qiegħ, niltaqgħu darba fil-ġimgħa, niddiskutu u norganizzaw dak li jeħtieġ għal biċċa xogħol li bħalha ma kellna l-ebda esperjenza. Diffikultà oħra kienu t-tined u l-aċċessorji l-oħra li teħtieġ għall-proġett bħal dan. Mingħand il-grupp tal-iScouts ma stajnix nisselfuhom għax dawn kellhom bżonnhom huma għall-attivitajiet tagħhom. Iżda l-kuntatti li kellu l-Maġġur f’ċertu ċrieki wassalna biex finalment nisselfu kollox mill-armata – għalkemm dawn widdbuna li din kellha tkun għal darba biss! Ħtiġijiet oħra li kien hemm bżonn inħadmu fit-Tarzna nnifisha: bħal screens għat-toilets li saru fid-dipartiment tat-tessuti, tankijiet għall-ilma li ġew adattati għall-ilma ħelu u saru fil-ħanut tal-kaldaran (coppersmiths) u arbli qosra għall kull ħtieġa, li saru fil-ħanut tal-joiners. Barra dawn, ġew mixtrija tmien portable toilets u kellna lista kbira ta’ bżonnijiet oħra għall-kamp ta` 84 ruħ u 7 staff li kienu neċessarji għal tmint’ijiem.

Wara xi żmien iltqajna ma’ 114 il-apprendist illi nteressaw ruħhom sabiex jipparteċipaw (għalkemm wara aktar laqgħat dan-numru niżel għal 84). Imbagħad jiena u l-Maġġur tlajna s’Għawdex bil-karozza tiegħu – Anglia De Lux 10303! L-ewwel kuntatt kien ma’ Dun Joe, il-qassis li kien responsabbli mill-Istitut ta` San Ġużepp f`Għajnsielem. Dan ħadna naraw medda ta` art u għelieqi li tiġi wara l-bajja tal-Qbajjar; li dak iż-żmien kienet totalment abbandunata apparti għal dar tas-sorijiet li kienet tintuża fis-sajf. Aħna kellna l-kompitu li nsibu min kien sid l-art u li nikkuntattjaw forn tal-ħobż u bejjiegħ tal-frott u l-ħaxix sabiex magħhom norganizzaw kollox.

Akkost dax-xogħol kollu, kien hemm min saħaq li mhux ser jirnexxielna nwettqu proġett bħal dan. Imma s-Sibt 20 t’Awwissu 1960 waslet il-ġurnata li jitlaq l-ewwel grupp. Għabbejna bosta mill-affarijiet fuq it-tugboat Carbine (tugboat qadima tal-ex-Ammiraljat li kienet tintuża għal xi xogħol ħafif fit-Tarzna) filwaqt li l-affarijiet tal-kċina nġarru minn trakk ta’ 25cwt li flimkien mas-sewwieq kienu għad-dispożizzjoni tagħna għat-tul kollu tal-kamp. Kienet ġurnata ta’ riħ u xemx tikwi imma xejn ma waqqafna milli narmaw dak kollu li konna tellgħajna magħna.

It-Tnejn 22 t’Awwissu 1960 waslu l-kumplament tal-apprendisti. Saret laqgħa fejn kulħadd ingħata struzzjonijiet dwar id-dmirijiet tiegħu u x’kien mistenni minnu. Għamilna wkoll roster għall-għassa bil-lejl, li kienet tibda mill-11:00pm sal-5:00am bi tliet campers fi tliet xiftijiet. Kellna wkoll membri għas-salvataġġ meta l-campers kienu jinżlu jgħumu fil-bajja tal-Qbajjar. Għalkemm ftit ftit ġejna qisna xi kamp militari, l-ilmenti kienu ftit ferm u konna sorpriżi kemm il-campers adattaw ruħhom malajr u kemm ikooperaw magħna.

Matul dil-ġimgħa kellna wkoll xi viżitaturi distinti bħal Sir Guy Grantham, l-Ammiral Cooke (li kien il-General Manager ta` Bailey), il-Personnel Manager W Dunford u anke l-Isqof Pace t`Għawdex.

Minbarra li kulħadd kellu dmirijietu, kien hemm ukoll bosta attivitajiet organizzati. Kienu ġranet sbieħ ferm fejn iċ-ċajt u l-iżżuffjettar ma naqasx. Min għadu ħaj minn dawn in-nies bla dubju ser jiftakar fir-reċti li konna nagħmlu kkombinati mad-diska li kienet popolari ħafna dak iż-żmien ‘Yellow polka-dot bikini’.

Sadanittant kienu ġew ukoll is-sorijiet joqogħdu fid-dar tagħhom u kien hemm min mar jistaqsihom jekk konnix qed nagħtuhom xi fastidju. Imma s-sorijiet ġew jgħidulna b’dan u qalulna wkoll li kienu rrispondewhom li mhux talli ma kienx hekk imma li proprjament kellhom il-wens bina peress li lanqas dawl ma kien għad hemm fit-triq. Insomma, kienet esperjenza mill-aqwa għal kulħadd: kemm għall-apprendisti li permezz t’hekk saru jafu aktar lil xulxin u allura setgħu jaħdmu aħjar flimkien fuq ix-xogħol u anki għalina l-organizzaturi li rajna proġett bħal dak jitwettaq b’suċċess!

Fl-1961 u fl-1962 l-istess leaders flimkien ma’ oħrajn ġodda organizzajna żewġ kampijiet oħra. Imma dawk huma stejjer oħra. Kien hemm anki kampijiet fi żmien Swan Hunter u aħna konna kburin li konna ftaħna t-triq għal din l-użanza.”

Lino beda jurini ritratt wara l-ieħor li huma ħadu f’dawn il-ġranet. Xtaqt inkun naf għaliex dan il-kamp baqa’ tant għal qalbu?

“Dak iż-żmien din kienet opportunità li mmidd għonqi għal biċċa xogħol ġdida li rnexxiet. Meta nittawwal f’dawn l-albums inħossni miexi fil-mogħdija tal-memorji. Għandi xewqa kbira li nkun naf x`sar minnhom dawk iż-żgħażagħ li kienu attendew għal dan l-ewwel kamp tal-apprendisti ta` Bailey(Malta)Ltd.”

L-ismijiet u d-dettalji ta’ dawn il-ġranet għadhom ċarissimi f’moħħ Lino, speċjalment meta dawn huma mniżżla kollha fi djarji li hu ilu jżomm mill-1950!

“Kien darriena missieri hekk. Kien jgħidilna biex inniżżlu dak kollu li nagħmlu ħalli meta nikbru nkunu nafu minn xhiex għaddejna. U jien bqajt inżomm din id-drawwa sal-lum. Inzertajt ukoll li nħobb ħafna d-dettall u l-qari. Fil-fatt l-aktar awtur li kien jogħġobni kien Robert Louis Stevenson proprju għaliex kien jikteb ħafna fid-dettall, tant li dak li jkun qed jiddeskrivilek, f’moħħok tarah qisu stampa. Minn dan l-awtur, tħajjart nagħmel l-istess. Apposta niżżilt dawk l-ismijiet u l-indikazzonijiet kollha, bl-iskop li min jaqra kitbieti, jkun jista’ jifhem aħjar x’qanqalni biex inniżżel dawn il-ġrajjiet u l-memorji li tant għadni ngħożż sal-lum!”

(Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tal-14 ta’ Marzu 2010)

Share on Facebook

2010.03.14 / no responses / Category: Torca - Perspettivi
IL-BIDLA TAD-DESTIN

Ma nafx b’liema armi ser tiġi missielta t-Tielet Gwerra Dinjija imma r-Raba’ Gwerra Dinjija ser tiġi miġġielda biz-zkuk u l-ġebel… Albert Einstein.

Riċentement f’gazzetta lokali, ġibditli l-attenzjoni ittra partikolari li kienet qed tfakkar iż-żminijiet tat-Tieni Gwerra Dinjija. Laqgħatni l-aktar il-fatt illi min kitibha rrakkonta illi hekk kif sema’ bl-ewwel twissija ta’ attakk mill-ajru f’Londra, tnissel fih is-sens eċċitanti tal-avventura. Kumment li ħasadni għax ngħid għalija, kieku jiena msarni jinżlu f’saqajja b’aħbar bħal dik, l-aktar jekk bħalu, inkun qed noqgħod l-Ingilterra! Iżda naturalment l-ittra kienet tkompli tgħid illi hu ma damx wisq biex irrealizza illi fir-realtà dakinhar id-destin ta’ ħajtu nbidel kompletament. Ħassejt din l-ittra tipprovokani biex insir naf aktar dwar dawk iż-żminijiet, illi għalina, li b’xorti tajba qatt m’għaddejna minnhom, bilkemm ma nqisuhomx bħala xi leġġenda antika tal-anzjani tagħna….

Qatt qabel ma kont iltqajt ma’ Maġġur u mmaġinajt li ser insib xi raġel rett, kemmxejn supperv u ta’ ftit kliem. Iżda sibt il-kuntrarju meta l-Maġġur Stanley Clews (il-kittieb tal-ittra li semmejtilkhom) laqagħni ġewwa daru. Mill-ewwel ġibidni b’dak il-leħen mirqum u l-manjieri ġentili u edukati tiegħu.

Il-Maġġur, kif jafuh bosta llum, jgħodd is-86 sena. Il-bixra kalma tiegħu tostor is-snin twal ta’ esperjenzi varji u x-xogħlijiet diversi li huwa għadda minnhom u li dan l-aħħar huwa ġabar fi ktieb li jġib l-isem ‘The Memoirs of Stanley J. A Clews’. Innutajt li kellu għal qalbu ħafna l-memorji ta’ meta huwa kien jaħdem id-Drydocks fejn ġarrab diversi bidliet fit-tmexxija sakemm finalment din għaddiet għand il-Maltin u huwa nħatar bħala Maniġer tal-Personell u l-Amministrazzjoni.

Morna lura fiż-żmien mhux ħażin iżda jiena ridt nidħol ħafna aktar fil-fond. Xtaqt nixtarr miegħu numru ta’ mistoqsijiet li qanqlitli dik l-ittra…

X’ifisser li tgħix fi żmien ta’ gwerra?

“Lili l-gwerra ċaħditni minn żogħżiti u kelli nsir raġel mil-llum għal għada. Saħansitra kellna nbiddlu l-kunjom Aquilina li kienet iġġib il-familja tiegħi għax l-Ingilterra, fejn konna noqogħdu, kienu qed jaħsbuna Taljani. Minħabba li missieri kien jaħdem mar-Royal Navy, kellna mmorru quddiem kummissarju biex nieħdu ġurament u nbiddlu kunjomna ma’ dak ta’ ommi li kien Clews. Barra minn hekk, jien kont għadni kif ġibt marki tajbin ħafna fil-Kulleġġ Tekniku ta’ Portsmouth u kelli ppjanat li nidħol l-università sabiex insir perit. Imma kollox sfaxxa fix-xejn hekk kif faqqgħet il-gwerra.”

Il-Maġġur jiftakar id-data preċiża ta’ meta tħabbret il-gwerra – kien il-Ħadd 3 ta’ Settembru 1939…

“Jiena, missieri, ommi u oħti konna għadna kif dħalna d-dar wara l-quddies. Fuq ir-radju smajna lil Neville Chamberlain iħabbar illi l-Ingilterra kienet qed tiddikkjara gwerra lill-Ġermanja wara li n-Nażi kienu nvadew lill-Polonja. Kważi mmedjatament wara, smajna wkoll it-tħabbira ta’ attakk mill-ajru fuq Londra.

Għall-ewwel il-ħajja baqgħet għaddejja u ta’ tfal li konna, fl-età ta’ 16-il sena, ittamajna illi l-gwerra tieħu daqsxejn fit-tul ħalli nkunu nistgħu nilbsu l-uniformijiet tal-armata. Moħħna kien biss kif konna ser nimpressjonaw lit-tfajliet meta dawn jarawna għaddejjin bl-uniformi u kemm kienu ser jitrattawna ta’ eroj meta mmorru lura mis-servizz. Darba waħda, waqt li jiena u l-familja tiegħi konna għall-kenn tax-xelter fil-ġnien, taqa’ bomba fuq in-naħa l-oħra tat-triq fejn konna noqogħdu. Il-kamra ta’ quddiem tad-dar tagħna saret trab bil-blast li tar għaliha.

Wara xi żmien, minħabba l-attakki, ma stajtx nibqa’ nattendi l-Kulleġġ u għalhekk applikajt biex insir fizzjal u ningħaqad mal-armata. Stajt nagħżel bejn tlett reġimenti: Royal Artillery, Royal Signals jew Royal Engineers. Għażilt tal-aħħar peress li dan ir-reġiment kien fuq il-linja li jiena kont diġà qbadt. Ħsibt illi kif jgħaddi kollox, permezz ta’ din l-esperjenza, forsi kien ikolli l-opportunità li nkompli fejn ħallejt. Bħal ħafna minn sħabi, bqajt bil-ħsieb li l-gwerra kienet ser iddum xi ftit xhur biss u jgħaddi kollox. Kemm konna żbaljati!

Għamilt sena u nofs nitħarreġ f’diversi aspetti tal-inġinerija fostom dwar is-saħħa tal-materjali, ix-xogħlijiet tat-toroq, il-bini tal-pontijiet, il-qari tal-mapep, kif jitqiegħdu u jitneħħew il-mini tal-bombi u ħafna informazzjoni oħra dwar diversi armi tal-gwerra. Kelli 18-il sena meta sirt fizzjal. Mil-lejl għan-nhar sirt responsabbli ta’ grupp ta’ nies, uħud minnhom ħafna akbar minni fl-età.

Wasal il-jum biex nitlaq għas-servizz. Ommi ħaditha bi kbira ħafna u oħti ppruvat issabbarha għax hekk jew hekk, xorta kont ser ninqabad bil-lieva aktar tard, li kieku ma mortx minn jeddi. Qaltlilha illi kieku kienet tkun ferm agħar għalija għax imbagħad ma kienx ikolli għażla ma’ liema reġiment xtaqt nidħol. Missieri, għalkemm emozzjonat, ipprova jżomm ruħu kemm jista’ jkun kalm u serrħilha rasha li s-servizz kien ser jagħmilni raġel.

Ma ninsih qatt dak iż-żmien. Kien Diċembru, ftit ġranet qabel il-Milied u ħafna minna tlaqna b’qalbna sewda għax dak kien ser ikun l-ewwel Milied li ma niċċelebrawhx mal-familja. Bdejna l-vjaġġ tagħna mingħajr biss ma konna nafu fejn sejrin. Tlaqna bil-cruise-liner ‘Queen Mary’ li issa kien qed jintuża mit-truppi. Konna 14,000 fuqu u konna qed naqsmu kabina bejn 17-il ruħ. Inqbadna f’maltemp mhux ħażin u wħud minna beda jagħmlilhom ħażin il-baħar. F’nofs dan kollu, kienet tassew impressjonanti tisma’ leħen Bing Crosby jkanta ‘White Christmas’ waqt li konna qed naqsmu baħar bla tarf u nitolbu ‘l Alla biex ma niltaqgħu ma’ l-ebda u-boat fi triqitna! Finalment wasalna u bdejna nagħmlu x-xogħol li ġie assenjat lilna fl-Afrika.”

X’kien xogħlok?

“Xogħli kien jinbidel skont l-ordnijiet mogħtija. Kien ikolli platoon li jiena kont responsabbli minnu. Is-Sudan kelli 60 Sudaniż x’nieħu ħsieb u flimkien magħhom ridt nibni sistema ta’ toroq mill-mogħdijiet li kienu jinfaqgħu bit-tajn mal-ewwel xita li tagħmel. F’dan iż-żmien kelli wkoll taħt idejja d-distribuzzjoni tal-qamħ lil 2000 ruħ li kienu joqogħdu ġo villaġġ viċin.

Ir-riskju ma kienx jonqos fix-xogħol tagħna speċjalment meta konna nnaddfu l-mini jew inpoġġuhom u anki meta konna rridu nfarrku xi pont sabiex inwaqqfu l-għadu milli jipproċedi. F’dawk iż-żminijiet dan ix-xogħol kien issir bl-idejn u mhux permezz ta’ xi robots kif isir illum. Fuq kollox, f’ċertu każi, kien ikollna naħdmu waqt illi l-infanterija tkun għaddejja tiddefendi u tispara fuq l-għadu.

Fl-1943 ġejt stazzjonat f’Malta għal ftit xhur u kont nagħmel parti mit-tim tal-Bomb Disposal Unit. Kemm kienet differenti l-ħajja f’Malta f’dawk il-ġranet minn kif kont niftakahra meta kont għadni tfajjel!”

X’valur ikollha ħajtek fi żminijiet bħal dawn? Kont tibża’ mill-mewt?

“F’dawk is-snin, kull ġurnata tkun qed tilgħabha mal-mewt. Madanakollu għal xi raġuni, f’ambjent bħal dak, il-moħħ jibda jirraġuna li l-mewt qatt mhu ser tmiss lilek. Aktar ikollok il-biża’ li tista’ titlef xi sieq jew xi id jew li tagħma. Imma l-mewt bħal tippretendi li ser tolqot lil ħaddieħor u mhux lilek. Għaldaqstant jitrabba fik ċertu kuraġġ biex inti tiddefendi lil sħabek milli jmutu. Speċjalment meta jkollok ir-responsabbiltà ta’ ħajjet sħabek f’idejk, il-ħsieb tal-mewt aktar u aktar trid ittajru minn fuqek għax inkella ma tagħmel xejn. Kien biss meta għadda kollox illi rrealizzajt kemm ġieli kont viċin tal-mewt u ħassejtni xxurtjat li rnexxieli niżgiċċa mingħajr wisq ħsara. Allavolja, jkolli nammetti miegħek illi kellhom jgħaddu sentejn minn wara li spiċċat il-gwerra biex nerġa lura għalli kont. Psikoloġikament dak li tgħaddi minnu waqt il- gwerra jibqa’ jaffetwak ħafna. Fl-istess waqt nista’ ngħid illi kienet proprju din l-esperjenza illi aktar il-quddiem tatni s-saħħa, l-kuraġġ u l-għarfien biex niġġieled il-battalji tal-ħajja u biex inkun naf kif għandi mmur man-nies. Fuq kollox, il-memorja ta’ ġranet bħal dawn, tgħinek tapprezza ħafna aktar il-ħajja.”

Qatt rajt lil xi ħadd minn sħabek imut?

“Iva. L-ewwel wieħed li miet kien is-sewwieq tiegħi Willie Robinson. Kont flimkien miegħu fit-trakk, fi triqitna lejn il-fruntiera tat-Tuneżija. Sfortunatament ilqatna mina u kien hemm splużjoni. Jien inzertajt qiegħed f’parti miftuħa tat-trakk u mal-isplużjoni, tirt il-barra u ntlift minn sensija. Ġarrewni lejn l-isptar u għalhekk lil sieħbi qatt ma rajtu mejjet.

Iżda mbagħad kien hemm każ ieħor fl-ajruport ta’ Tripli waqt li konna qed inneħħu xi mini mill-post. Ħabta u sabta splodiet waħda mill-mini u dakinhar wieħed minn sħabi miet u ieħor tilef riġlejh. Tinħasad. Iġġarrab telfa kbira daqs li kieku miet ħuk.”

Qatt kellek toqtol lil xi ħadd int?

“Wiċċ imb’wiċċ le. Imma minn distanza iva. Ovvjament meta inti taħbi l-mini fl-art fir-realtà tkun qed tiżra l-mewt, le?”

Xi jkunu l-emozzjonijiet tiegħek meta taf li qed tpoġġi xi ħaġa bl-għan li toqtol?

“F’dawk iż-żminijiet titlef dak is-sens li qed tagħmel xi ħaġa ħażina għax inti tkun qed tiddefendi ħajtek u lil pajjiżek. Wara kollox tkun qed tgħix fi stat illi jekk ma toqtolx lill-għadu int, joqtlok hu.”

X’iżommok għaddej f’sitwazzjonijiet bħal dawn?

“Li tħalli kollox f’idejn Alla. M’inix xi bniedem reliġjuż imma f’Alla nemmen ħafna. Hekk jew hekk ma stajtx nagħmel mod ieħor. U kif għedtlek, ir-responsabbiltà li jkollok f’idejk ħajjet sħabek, tgħinek tibqa’ għaddej.”

Għalik il-gwerra xi tfisser?

“Il-bżonn li tiddefendi lil pajjiżek.”

X’ikunu l-emozzjonijiet tiegħek meta tara s-suldati żagħżagħ ta’ llum sejrin għall-gwerra?

“Nitħassarhom u nħoss għalihom għax mhux qed jiġġieldu għal pajjiżhom. Jgħidu illi qed jissieltu biex jeħilsu mit-terroriżmu. Imma xorta waħda, din mhux xi ħaġa konkreta bħal meta qed tiddefendi lil pajjiżek. Għallinqas imma dawn jafu illi għall-kuntrarju tal-esperjenza tagħna, ser imorru jiġġieldu għal ftit xhur u jekk jibqgħu ħajjin, imorru lura lejn pajjiżhom.”

Xi nbidel minnek wara l-esperjenza tal-gwerra?

“Il-perspettiva lejn il-ħajja u l-imġieba tiegħek jinbidlu drastikament. Il-memorji tagħha ma jħalluk qatt u sakemm nibqa’ ħaj nixtieq nibqa’ nfakkar lil ħaddieħor biex ma jinsewx minn xiex għaddejna biex illum għandna l-paċi f’pajjiżna. Meta nara l-poplu tagħna jiġġieled fuq il-partiti politiċi, ngħid għaliex? X’jiswa?

Fl-armata bqajt tiela’ l-gradi sakemm sirt Maġġur. Kelli paga tajba ħafna u xogħol f’Londra. Imma meta marti Vera telgħet ħdejja biex nibdew ngħixu hemm, ma felħitx għall-kesħa tal-post u għas-solitudni u n-nuqqas tal-familjari u l-ħbieb. Kelli nieħu deċiżjoni li nħalli kollox warajja u niġi nibni ħajja ġdida f’Malta.

Għall-ewwel kont iddispjaċut u rrabbjat mhux ħażin għax hawn Malta l-paga li kelli kienet miżera ħdejn dak li kelli qabel. Imma mal-mogħdija taż-żmien apprezzajt din id-deċiżjoni. Ġieli noqgħod naħseb u nistaqsi li kieku ma żżewiġtx lil Vera u ma ġejtx Malta, kieku kont nibqa’ fl-armata u min jaf x’kien isir minni? Stajt intbgħatt mill-ġdid għall-gwerra u nqtilt jew ġejt ferut.

Minflok illum, għalkemm marti sfortunatament ġiet nieqsa, għandi l-familja tiegħi mdawwra miegħi. Nieħdu ħsieb xulxin u ngħożżu dak li tagħtina l-ħajja flimkien. Uliedi jżommuni għaddej u n-neputijiet tiegħi huma l-mimmi t’għajnejja.”

Hekk kif ħriġt mill-appartament tal-Maġġur, intlift inħares lejn is-sema sabiħ kaħlani. Dak is-sema li min jaf kemm jiftakar ajruplani jiżżerżqu fih sabiex jiżirgħu l-mewt u d-distruzzjoni taħthom. Ħassejtni onorata li kelli ċ-ċans ngħaddi ftit ħin ma’ wieħed minn dawk li offra ħajtu biex jiddefendi lil pajjiżi minn tiġrif wisq agħar.

Kumbinazzjoni dil-ġimgħa rajt l-aħbar xokkanti illi tifel ta’ 11-il sena sab bomba ta’ żmien il-gwerra mitluqa bejn xi ħitan tas-sejjieħ f’Wied Qirda ħdejn Ħal-Qormi. Milli qed nara l-gwerra f’pajjiżna mhux talli mhix leġġeda, talli ċerti rikordji tagħha għadna nistgħu immissuhom b’idejna sal-ġurnata ta’ llum!

(Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tal-1 ta’ Novembru 2009)

Share on Facebook

2009.11.01 / no responses / Category: Torca - Perspettivi