Posts Tagged ‘qari’

  • EJJA NAGĦTUH X’JAQRA LILL-POPLU

    Dil-ġimgħa se nlaqqagħkom ma’ ħabib antik tiegħi li permezz tiegħu jiena komplejt insaħħaħ imħabbti lejn il-kotba. Sirt nafu l-ewwel darba meta bħala studenta, f’sajf Horace Portelli minnhom, sibt ruħi qed naħdem fil-Librerija Pubblika Ċentrali li hemm il-Furjana. Bl-għajnuna ta’ Horace Portelli li kien jaħdem hemmhekk, tħarriġt fl-ewwel passi ta’ librara u b’hekk stajt nifhem aħjar x’jinvolvi s-self tal-kotba. Niftakar li Horace kien ħa lili u lil xi wħud minn sħabi taħt ‘il-mantell tiegħu’ u b’hekk bidlilna esperjenza, li taħt it-tmexxija ta’ persuna oħra kienet għoddha sejra tiqras, għal waħda pożittiva, pjaċevoli u memorabbli. Sal-lum il-ġurnata, aktar minn għoxrin sena wara, kull meta mmur il-librerija, għadni mmur infittxu biex ngħid kelma miegħu u mal-ħaddiema l-oħra li llum ngħoddhom kollha bi ħbiebi.

    Illum Horace huwa l-Manager tal-Customer Care Unit tal-Libreriji Pubbliċi.

    “Issa ilni 30 sena naħdem hawn imma xorta waħda għadni nħossni eżatt bħall-ewwel ġurnata li dħalt f’dax-xogħol.

    Dħalt f’dal-qasam għax il-kotba minn dejjem kont inħobbhom. Nemmen illi l-qari kapaċi jagħnik b’dak l-għerf li l-ebda persuna oħra mhu kapaċi tagħtik. Għalhekk meta ġiet l-opportunità li nidħol fid-dipartiment tal-libreriji ħtaft l-okkażjoni u minn dakinhar ‘l hawn qatt ma mxejt f’xi dipartiment ieħor. Hawnhekk inħossni f’posti u aktar ma jgerrbu s-snin aktar qed nibni esperjenza li permezz tagħha nkun nista’ ngħin aħjar lill-pubbliku in ġenerali. Fil-ħajja ma tieqaf titgħallem qatt għax dejjem hemm fejn tista’ tirranġa għall-aħjar. U huwa proprju dak l-għatx biex inkun naf aktar li jżommni għaddej b’entużjażmu anki wara dawn is-snin kollha naħdem fl-istess post.”

    Imma f’dal-qasam ix-xogħol tal-Customer Care x’jinvolvi?

    “L-ewwel prijorità hija dejjem li nagħtu servizz ta’ eċċellenza lill-klijenti tagħna. Fil-fatt ta’ min isemmi illi d-dipartiment tal-libreriji kien l-ewwel wieħed li fetaħ il-Quality Service Charter li nieda l-gvern. Ta’ sodisfazzjon ukoll kienu d-diversi premijiet li rbaħna għas-servizz li nagħtu lill-klijenti tagħna.

    Bil-kuntrarju ta’ x’jaħsbu wħud, ix-xogħol tal-customer care huwa pjuttost vast. Primarjament aħna qegħdin hawn biex nilqgħu l-ilmenti u s-suġġerimenti tal-klijenti tagħna. Hawnhekk jidħlu wkoll il-formoli kollha ta’ sħubija mal-libreriji sabiex jiġu proċessati. Interessanti tkun taf illi dawn il-formoli jmorru lura sal-1976 u għalhekk numru minnhom huma pjuttost uniċi peress li jirrappreżentaw individwi prominenti li llum m’għadhomx magħna.

    Bil-għan li nxerrdu dejjem aktar l-imħabba lejn il-qari, fil-ġranet tal-iskola norganizzaw ukoll bosta orientation visits għall-istudenti fejn dawn jiġu mgħarrfa dwar is-servizzi tagħna u jittieħdu għal dawra madwar il-librerija kollha.

    Bl-istess skop, noħorġu anki barra mill-librerija u mmorru nagħmlu laqgħat ġol-kunsilli lokali biex inkomplu nħajjru aktar nies jissieħbu magħna. Ma rridx ninsa ngħid li permezz ta’ arranġamenti li saru mal-kunsilli lokali, dawn jagħtuna ħafna għajnuna fostom fondi biex jinxtraw kotba ġodda għal-librerija tal-lokalità tagħhom.  Barra minn dan, bħala rappreżentant għall-media, jiena nipparteċipa wkoll f’xi programmi tar-radju u tat-tv u dejjem intambar fuq l-importanza tal-qari.

    Finalment nagħtu wkoll it-taħriġ u kull għajnuna li jkun hemm bżonn lill-ħaddiema tagħna li għandna mxerrda fid-diversi libreriji madwar Malta u Għawdex.”

    X’tip ta’ servizzi jeżistu fil-Librerija Pubblika Ċentrali?

    “Ninsistu ħafna fuq is-sistema ta’ one-stop-shop fejn il-klijent jiġi u jinqeda minn kollox. Fil-fatt illum biex wieħed jissieħeb mal-librerija hija ferm faċli. Adult kemm iġib karta tal-identità miegħu u tinħariġlu card dak il-ħin stess li tintitolah biex jissellef erbgħa kotba għal tliet ġimgħat. It-tfal jistgħu jiġu ma’ xi ġenitur li jippreżenta l-karta tal-identità tiegħu u l-card tat-tifel jew tifla tinħareġ immedjatament.

    Apparti mill-għażla sabiħa ta’ kotba ta’ kull ġeneru, l-librerija toffri wkoll servizz ta’ referenza fejn il-klijent jista’ wkoll jagħmel xi photocopies li jkun jeħtieġ. Waħda minn dawn hija s-sezzjoni tal-Horace Portelli fil-MelitensiaMelitensia li tikkonsisti f’kollezzjoni ta’ kotba dwar Malta u dak kollu li għandu x’jaqsam ma’ awturi Maltin. Wieħed isib ukoll ġurnali ta’ dawn l-aħħar tliet snin. Issa li dalwaqt tibda l-iskola dis-sezzjoni jżuruha ħafna studenti għall-proġetti tagħhom. Sezzjoni oħra ta’ referenza tinkorpora kotba dwar diversi suġġetti.

    Fil-librerija għandna wkoll sezzjoni awdjo-viżiva fejn wieħed isib numru ta’ internet points u audio u video casettes kemm edukattivi u anki dawk ta’ divertiment bħal films tat-tfal.

    Parti għal qalbna ħafna hija s-sezzjoni li tieħu ħsieb lil nies bi bżonnijiet speċjali. Għal dawn il-klijenti aħna noffru s-servizz ta’ talking books, li jikkonsistu f’casettes irrekordjati bil-qari tal-kotba. Dawn il-kotba nirrekordjawhom aħna stess fir-recording studio tagħna u jiġu moqrija b’mod volontarju minn nies professjonali. Dan is-servizz jintuża ħafna wkoll mill-anzjani li jkunu qed isibu diffikultà biex jaqraw. Is-selezzjoni ta’ kotba hija tant enormi li min japplika għal dawn it-talking books jintbagħtlu katalgu biex jagħżel liema minnhom l-aktar jolqtuh. Ftit ftit il-membri ta’ dan is-servizz jibdew jirċievu bil-posta u mingħajr ħlas uħud mill-casettes magħżula. Imbagħad meta jlestu minnhom, kemm jaqilbu l-envelope fin-naħa tal-indirizz tagħna u jibagħtuhom lura.

    Huwa importanti ħafna li nfehmu illi d-dettalji tal-kotba kollha li jinsabu fil-libreriji kollha ta’ Malta u Għawdex jistgħu jintlaħqu wkoll permezz tas-sit www.libraries.gov.mt. Dan jinkludi katalgu elettroniku li permezz tiegħu wieħed ikun jaf ukoll f’liema librerija qiegħed il-ktieb li jixtieq u jista’ jirriservah jekk dan ikun qiegħed misluf barra. Minn das-sit wieħed jista’ wkoll iġedded il-kotba mislufa lilu.

    Ta’ min isemmi wkoll illi jekk wieħed ma jsibx xi ktieb li jixtieq, il-librerija tikkunsidra s-suġġerimenti tal-pubbliku għax-xiri ta’ xi kotba li bħalissa m’humiex fuq l-ixkafef tagħha.”

    Bil-card tista’ tinqeda f’kull librerija?

    “Iva imma għalissa l-ktieb ikun irid jiġi rritornat fil-librerija li jkun ittieħed minnha. Aktar il-quddiem nixtiequ li naslu f’punt fejn wieħed iħalli l-ktieb misluf f’liema librerija jrid u dan jirritorna ruħu b’mod awtomatiku lejn il-post li jkun ħareġ minnu.”

    Għaliex tinsistu daqshekk fuq il-qari?

    “Għax il-qari huwa ċ-ċavetta tas-sistema edukattiva tal-bniedem. Jekk wieħed joqgħod il-bogħod minn dak kollu li hu miktub jkun qed jitlef xi ħaġa kbira li tista’ tissarraf f’għerf.

    Kulħadd jaf li hemm żewġ tipi ta’ għerf. Hemm dak li jinħoloq permezz tal-istudju akkademiku u hemm ieħor li jinġieb mill-esperjenza tal-ħajja u mill-qari. L-ewwel tip ta’ għerf huwa neċessarju biex Tfal jaqrawwieħed iġib iċ-ċertifikati u jsib xogħol tajjeb bihom. Però l-ieħor iservi biex wieħed jgħix il-ħajja b’sodisfazzjon u b’ċertu livell ta’ tagħrif dwar bosta affarijiet. Bniedem li jaqra tagħrfu mill-ewwel għax ikun kapaċi jitkellem fuq diversi suġġetti u għalhekk anki jekk forsi wieħed ma jkunx ta’ skola kbira, permezz tal-qari jkun kapaċi jkompli diskursata man-nies.

    Anki kotba b’sempliċiment storja fittizja huma kapaċi jkabbru l-għerf fil-qarrej. Dan minħabba li ħafna mir-rakkonti jkunu qed jirriflettu l-ħajja tas-soċjetà u allura joffru wkoll diversi ideat. Dawn il-kotba jiftħu wkoll tieqa għall-imaġinazzjoni, għal kitba aħjar bil-Malti u għall-użu ta’ espressjonijiet aktar mirquma li jgħinu lil dak li jkun jesprimi ruħu aħjar.”

    Taħseb li jeżistu nies li jaħsbu li mhumiex denji li jidħlu jissellfu minn librerija għax iħossuhom li mhux ta’ skola biżżejjed?

    “Iva naħseb li hemm minnhom. Imma lil dawn aħna għandna d-dmir li nuruhom li huma żbaljati. Fid-dinja m’hawn ħadd għar-rimi u l-librerija qegħdha għal kulħadd. Huwa għalhekk li għandna kull xorta ta’ kotba sabiex b’xi mod nolqtu l-gosti u l-livelli ta’ nies differenti.

    Dal-punt inħoss li huwa validu ħafna u nixtieq niftaħ aktar fuqu. F’dal-pajjiż kultant għandna d-diżgrazzja li nitkellmu b’wisq pessimiżmu. Donna nhedew nikkritikaw bl-amment biex imbagħad ma nagħmlu xejn ta’ ġid. Fostom iweġġagħni kliem bħal meta jingħad li l-poplu Malti ma jħobbx jaqra. Imma dan mhux minnu! Hawnhekk għandna ħafna membri li jiġu jissellfu l-kotba regolarment. Biss biss ngħidlek illi mill-bidu tas-sena ‘l hawn diġa’ nkitbu mat-3000 membru ġdid u dan meta dan l-aħħar, kull sena qed jiżdiedu 5000 membru ġdid.

    Nammetti li jiena bniedem pożittiv u nippreferi nara t-tazza nofsha mimlija. Naċċetta wkoll illi għad fadal perċentwal ta’ nies li ma jaqrawx u agħar minn hekk, perċentwal ta’ nies illiterati. Imma dan ma jfisser xejn ħlief li rridu nxammru aktar il-kmiem ħalli niġbdu aktar nies lejn it-tagħlim u l-qari.

    Imma n-nies ma jinġibdux lejk billi tikkritikahom bl-amment u xxandar messaġġi negattivi bħal dawn mal-irjieħ kollha. In-nies u b’mod speċjali t-tfal għandhom bżonn l-inkoraġġiment. Naqbel meta ssir kritika kostruttiva imma din għandha tiġi ddirezzjonata f’postijiet relevanti minn fejn tista’ tittieħed xi tip ta’ azzjoni.”

    It-tfal huma ħafna għal qalb Horace tant li għal 11 il-sena konsekuttivi huwa kien involut fi programm ta’ Story-telling…

    “Waqafna f’dawn l-aħħar 3 snin minħabba ċirkustanzi li ma kellnix kontroll fuqhom. Imma għal 11 il-sena sħaħ dawn il-programmi kienu ta’ suċċess kbir.

    Jiena kont immexxihom. L-għan tiegħi kien li ngħallem lit-tfal li l-qari huwa pjaċir u mhux xi ħaġa ta’ bilfors biex tgħaddi mill-eżami tal-iskola. Għaldaqstant apparti mill-qari, l-programm kien jinkludi fih ukoll il-parteċipazzjoni ta’ numru ta’ personalitajiet differenti li kienu jiġu jferrħu lit-tfal.

    Bil-kuntrarju tal-pariri li ngħatajt, insistejt fuq il-parteċipazzjoni tal-ġenituri waqt dawn il-programmi. B’hekk b’ġebla waħda kont qed nolqot tnejn għax it-tfal kienu qed jassoċjaw il-qari mal-pjaċir Tfal waqt il-programm ta' story-tellingfilwaqt li l-ġenituri kienu qed jitgħallmu s-sengħa ta’ kif għandhom jimxu ma’ wliedhom fejn jidħol il-qari. Kien ta’ sodisfazzjon kbir li nara tfal jidħlu bilkemm jitkellmu u jispiċċaw wara erbgħa programmi, jgħidu iktar minni… li huwa miraklu! Oħrajn illum kibru u huma studenti fl-università u jiġu jfittxuna u jgħidulna kemm għamilnilhom ġid meta ħabbibnihom mal-kotba.

    Fuq kollox dawn il-programmi kienu jsiru fil-librerija tat-tfal għax jiena ridt inneħħi l-idea tas-silenzju u li ma tistax tiftaħ ħalqek hemmhekk. F’librerija ta’ referenza ċertament li ma tistax tagħmel storbju imma mhux f’librerija tat-tfal! It-tfal biex jieħdu pjaċir iridu jikkomunikaw u jiddiskutu. Barra minn hekk iridu jingħataw iċ-ċans li jagħżlu l-kotba li jridu huma u mhux dawk li jippreferu l-ġenituri tagħhom.”

    Horace jinsisti li l-ġenituri flimkien mal-għalliema huma l-qofol wara l-edukazzjoni totali tat-tfal.

    “Insostni illi t-tnejn iridu jaraw illi l-qari jiġi ppreżentat lit-tfal b’mod leġġer u sabiħ u mhux b’forza. Idealment il-qari jsir ftit ftit kuljum. Ċertament ma jimpressjonawni xejn dawk il-ġenituri li jgħiduli li t-tfal ma jħobbux jaqraw imma mbagħad ġieli tiġi ġurnata u jaqraw salt kotba f’daqqa. Il-qari jixbaħ lit-taħriġ fl-isport – ma tistax tgħid illum ma nagħmilx u għada nagħmel id-doppju.

    U hekk kif qed nitkellmu dwar it-tfal, nixtieq niġbed l-attenzjoni tal-ġenituri li fil-libreriji t-tfal jistgħu jinkitbu mal-ewwel snin tagħhom. Hemm min joqgħod jistenna li uliedu jkollhomTifel jaqra dawk l-erbgħa snin qabel idaħħalhom membri. Imma fil-librerija hawn kotba għal tfal ħafna iżgħar. Il-ktieb irid isir ħaġa waħda mill-ħajja ta’ wliedna u dan isir aktar possibbli jekk nintroduċuh magħhom sa mill-ewwel snin.”

    Dis-sena Horace huwa ferm kuntent bir-riżultati tal-librerija…

    “Fl-aħħar budget li sar kellna aħbar tajba fejn ingħatajna €100,000 bħala somma supplimentari biex nixtru kotba ġodda għall-librerija. Kienet xi ħaġa ġdida għal Malta u bil-pjaċir ngħid li għamilna l-mirakli bihom! Xtrajna enormità ta’ kotba ġodda u n-nies reġgħet bdiet tersaq lejn il-libreriji. Fil-fatt bejn Jannar u Awwissu 2010 ġew mislufa mas-70,000 ktieb aktar mis-sena ta’ qabel, li mhiex ċajta.

    U hawnhekk nixtieq nagħmel appell minn qalbi – hekk kif qiegħed jiġi ppjanat il-budget ta’ dis-sena, nispera ħafna li nerġgħu niġu kkunsidrati mill-ġdid għal dis-somma. €100,000 jafu jkunu ftit għal ħafna imma ħafna għalina. Wara kollox kulħadd jaf illi l-qari huwa s-sigriet ta’ poplu b’saħħtu li kapaċi jirraġuna u jiddiskuti u li jilħaq livelli aħjar ta’ edukazzjoni. Mela ejja nagħtuh x’jaqra lill-poplu!”

    Minbarra l-qari, wieħed mit-tiri prinċipali tal-librerija huwa illi jingħata rikonoxximent lill-awturi Maltin…

    “Dan is-sajf id-Dipartiment tal-Libreriji flimkien mal-Ministeru tal-Edukazzjoni organizzaw il-Kampanja Libreriji. Din kienet tikkonsisti f’għadd ta’ attivitajiet immirati biex joħolqu aktar għarfien dwar is-servizzi tal-libreriji u anki dwar l-awturi Maltin infushom.

    Laqqgħajna l-awturi Maltin mal-pubbliku u tellgħajna numru ta’ esebizzjonijiet. Dan huwa proġett li għadu fil-bidu tiegħu imma ma rridux naqtgħu qalbna. Jeħtieġ li l-awtur Malti nagħtuh dak li jistħoqqlu. Ma jistax ikun li ngħollu mas-sema awtur barrani u mbagħad ma napprezzawx awtur Malti!

    F’dawn il-ġranet li ġejjin se nkunu qed nagħmlu rendikont ta’ kif morna permezz ta’ din il-kampanja ħalli nkomplu nibnu fuqna s-sena d-dieħla. Għandna wkoll ħafna attivitajiet oħra ppjanati imma għalissa għadhom qed jinħmew!”

    X’jidhirlu mill-kummenti ta’ wħud li l-futur tal-ktieb huwa mhedded mit-teknoloġija ta’ llum?

    “Il-ktieb ma jista’ jispiċċa qatt għax min iħobb il-ktieb jaf li s-sensazzjoni li jagħtik ktieb ma jagħtihulek l-ebda kompjuter. Ix-xamma tal-ktieb, il-kwalità tal-karti minn ktieb għall-ieħor, il-fatt li tista’ ġġorru miegħek kullimkien u tieqaf u tkompli meta trid. Għidli x’hemm isbaħ milli ssib ktieb jistennik fuq il-komodina biswit is-sodda tiegħek? Dawn huma emozzjonijiet li jesperjenzaw biss dawk li jħobbu jaqraw u ċertament l-ebda skrin elettroniku ma jagħtihomlok.”

    Jiena ngħożż lil kull min jagħmel xi ħaġa b’passjoni u indubbjament l-imħabba li Horace iwettaq xogħolu biha, mhi xejn inqas minn hekk. Xtaqt nagħlaq billi nistaqsih 30 sena fil-librerija, x’ħallew fih?

    “Sodisfazzjon kbir! Jiena nemmen ħafna fil-poplu Malti u nemmen ħafna fit-tfal tagħna. Kuntent li permezz ta’ xogħoli qed inkun mezz ta’ inkoraġġiment biex il-qari jixtered aktar f’pajjiżna. Meta waraHorace Portelli - librerija bosta snin tibqa’ tara l-apprezzament ta’ dawk li tkun għent li jibqgħu jiġu jfittxuk għax jemmnu li inti darba tajthom daqqa t’id, dik xi ħaġa kbira għalija. Għidli kif tista’ ma tkunx għal qalbek f’xogħol bħal dan?”

    (Nota: Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tas-26 ta’ Settembru 2010)

    2010.09.26 / no responses / Category: Torca - Perspettivi

  • NIKTEB U NOĦLOQ KARATTRI ĠODDA LI JIFFURMAW DINJA LI HI TIEGĦI

    F’kull tfulija hemm ġnien, post imsaħħar fejn il-kuluri huma isbaħ, l-arja aktar bellusija u l-għodwa tfuħ daqs qatt qabel… Elizabeth Lawrence.

    Minn dejjem niftakarni b’xi ktieb f’idi. Fi tfuliti għalija l-qari kien ifisser bosta affarijiet. Kien jgħallimni l-lingwi li kont naqra bihom, kien jisqini l-ħlewwa tal-immaġinazzjoni, kien iwennisni mis-solitudni u drabi oħra kien joffrili rifuġju minn kumpannija mhux mixtieqa. Kien jisraqni għal kollox u jeħodni f’dinjiet oħra fejn stajt nimraħ fejn ridt. Fl-istess ħin kien jagħtini s-serħan il-moħħ illi meta xtaqt stajt nieqaf, nagħlaq il-paġni u nkompli ngħix f’dinjieti.

    Għalija, l-karattri li kont naqra dwarhom fil-kotba kienu ħlejqiet tad-demm u l-laħam. Min jaf kemm bkejt, inkwetajt, tħassibt u dħakt għal dak li kienu jagħmlu! Min jaf kemm xtaqt li nkun waħda minn dawk it-tfal involuti f’xi misteru ħalli ngħix dawk l-avventuri. Min jaf kemm qattajt ħin moħbija ninnota annimali differenti bit-tama li naqbadhom jitkellmu xi darba. U min jaf kemm inkeddejt għal Ġaħan li kien iħalli n-nies tiddieħak bih u ma ried b’xejn idaħħal naqra melħ f’moħħu.

    Nistqarr li issa li kbirt mhux għax inbdilt tant! Daqsxejn aktar moderata fl-immaġinazzjoni tiegħi imma moħħi xorta waħda għadu jiġri bija u ma nafx nieqaf noħlom! Imma x’tagħmel jekk tkun Charles Cashamagħġuna hekk? U wara kollox x’hemm ħażin li toħlom? Hekk jew hekk, meta għandek xewqa, xi darba għandek iċ-ċans li forsi ssir realtà. Kif fil-fatt ġara ftit tal-ġranet ilu meta rnexxieli niltaqa’ ma’ wieħed mill-awturi favoriti tiegħi – Charles Casha.

    Charles Casha ħadem għal diversi snin bħala għalliem u anki bħala librar. Imma aktarx il-biċċa l-kbira tal-pubbliku jafu l-aktar bħala awtur ta’ bosta kotba.

    Issa ilek aktar minn 40 sena tikteb u għandek madwar 50 ktieb ippubblikat. X’ħajrek biex tidħol f’dal-qasam tal-kitba?

    “Meta kont għadni żgħir kont inħobb niġbor lit-tfal li kienu joqogħdu ħdejna u noqgħod nirrakkuntalhom l-istejjer. Iżda l-ħolma tiegħi ta’ tifel li kont kienet li xi darba għad nikteb ktieb għall-kbar. Fil-fatt passatemp li kelli kien li noqgħod nikteb l-istejjer fuq pitazz u fuqhom inniżżel – Ktieb ta’ Charles Casha.

    F’dawk is-snin l-għalliem tiegħi Ġużè Chetcuti kien l-idolu tiegħi. Għalhekk tista’ taħseb x’baqa’ fija meta wara li urejtu storja li kont ktibt, huwa nkoraġġini ħafna biex nibqa’ nikteb! Taf int? Jgħidlek bniedem bħal dak, tagħmel il-qalb.

    Darba minnhom iddeċidejt li nibgħat storja twila lit-Torċa, li dak iż-żmien kienet toħroġ sezzjoni magħrufa bħala l-Librerija Popolari. Fiha l-qarrejja kienu jsibu storja maqsuma biċċa biċċa ma’ kull ħarġa u finalment, meta din tispiċċa, kienu jiġbru l-partijiet kollha u jillegawhom f’forma ta’ ktejjeb. L-ewwel storja tiegħi f’dan l-istil kienet ‘L-Għalqa fuq l-Għolja’ u warajha ħarġet ‘Kolin’.”

    Kif jiġuk l-ideat għar-rakkonti tiegħek?

    “Jiena naħdem daqsxejn b’mod stramb għax l-istejjer tiegħi qatt ma jkollhom il-plot lest. Pjuttost ikolli karattru li minnu jibda kollox. Jiena nħobb ninnota ħafna lin-nies u meta nara lil xi ħadd daqsxejn partikolari, nieħu ritratt tiegħu f’moħħi: fiżikament, kif iġib ruħu, kif jitkellem… kollox! Insib dawn il-komportamenti interessanti ħafna għax wara nkun nista’ nużahom f’kitbieti.

    Biex nagħtik eżempju, niftakar li darba waqt li kont qed nistenna l-mara ħierġa mix-xogħol, nilmaħ grupp ta’ ħaddiema qed iwaqqgħu dar. Fostom ġibidli l-attenzjoni l-kuntrattur: raġel liebes pulit imma b’żaqq daqsiex. U waqt li qed ninnutah, għedt kos, dan jaf ikun karattru! Bniedem li għandu l-flus, il-kap ta’ dawn l-irġiel kollha ….imma li kieku kellu jiġrilu xi ħaġa dar-raġel, x’jagħmel? Ħaffift malajr lejn il-karozza tiegħi, qbadt karta u bdejt inniżel dak kollu li jiġini f’moħħi fuqu. Fil-għaxija qbadt dil-karta u min-noti li ktibt, bdejt nibni karattru fir-rumanz ‘L-appartament fir-raba’ sular’.”

    Indubbjament l-aktar karattru li ser tibqa’ mfakkar għalih huwa dak ta’ Fra Mudest; karattru li ormaj sar parti mill-folklor letterarju Malti. Għandi kurżità kbira dwar kif ħloqt lil dan il-fra?

    “Fil-fatt warajh hemm storja ħelwa u kurjuża mmens! Mela jiena kont ħabib ħafna tat-tifel tas-Sur Joseph M Demanuele li kien jieħu ħsieb iċ-‘Children’s Own’- l-unika gazzetta bil-Malti għat-tfal dak iż-żmien. Ġurnata minnhom, ħabta u sabta, il-missier kellu jieqaf minn dax-xogħol minħabba raġunijiet ta’ saħħa u f’żarbuntu daħal ibnu John. Ma kinetx biċċa xogħol faċli imma John kien jaf kemm dak il-ġurnal kien għażiż għal missieru.

    Darba waħda waqt li kien qiegħed iqalleb fost id-dokumenti li ħalla missieru fl-uffiċċju, John isib blokka li fuqha kien hemm il-logo ta’ Fra Mudest. Akkost li fittex kemm felaħ biex jara għal liema raġuni kienet hemm, ma setax isib tarf. Madanakollu ħass xi ħaġa tgħidlu biex jibqa’ jippersisti bil-ħsieb li jagħmel xi ħaġa biha. Ġietu l-idea li jitlob lili biex niktiblu storja dwar Fra Mudest. Ħalla l-bqija f’idi, basta l-istorja tkun lesta u ppreżentata għall-istampar sal-għada fil-għodu!

    Inxtħett naħseb x’ser nivvinta hekk malajr malajr u f’mument minnhom ġewni f’moħħi xi patrijiet mill-Marsa, li jien kont naf sew. Qtajtha li nimmudella lil Fra Mudest b’taħlita ta’ karatteristiċi ta’ żewġ patrijiet partikolari. Lil wieħed ħadtlu d-dehra fiżika tiegħu u lill-ieħor il-karattru u għaqqadthom flimkien. L-istorja kienet lesta fil-ħin u ħsibt li dak kien l-aħħar li smajt bil-fra. Iżda John kellimni mill-ġdid u talabni niktiblu aktar stejjer dwaru għax il-ħarġa li fiha ħareġ l-ewwel rakkont, tant kienet għamlet suċċess li kellu jipprintja eluf oħra biex jilqa’ għat-talba kbira li kellu għaliha. L-ewwel rakkont dwar Fra Mudest kien jismu ‘Ir-Ruħ fil-Kantina’ u deher f’Ħarġa Nru. 292 tal-10 t’April 1967.

    Aktar tard, Victor Fenech kien ħajjarni nippubblika dawn l-istejjer fi ktieb. Għall-ewwel qtajt qalbi imma fl-1970 il-Merlin Library iddeċidiet li twaqqaf dar tal-pubblikazzjoni bil-ħsieb li tippubblika kotba L-aħħar ktieb li ħareġ ta' Fra Mudestbil-Malti, speċjalment għat-tfal. Ħadt pjaċir meta kellmuni dwar l-istejjer ta’ Fra Mudest u fl-1971 l-ewwel pubblikazzjoni tal-Merlin kien proprju l-ktieb tiegħi ‘Fra Mudest’ li kiseb suċċess fi żmien qasir. Irridu niftakru illi dak iż-żmien il-ktieb Malti ma kellux l-importanza li għandu llum. Din il-pubblikazzjoni kellha kopertina b’żewġ kuluri u stampata fuq karta sabiħa, bi tpinġija għal kull storja. Għalhekk nistgħu ngħidu illi ‘Fra Mudest’ kien wieħed mill-kotba li ta bidu għal era ġdida fil-pubblikazzjonijiet ta’ kotba għat-tfal.

    Illum hemm 96 storja b’kollox dwar Fra Mudest u dawn jinsabu mqassma fuq 5 kotba, bl-aħħar wieħed joħroġ fl-2007 f’għeluq l-40 sena anniversarju mill-ħolqien tiegħu.

    Nikkalkula li b’kollox inbiegħu mas-60,000 ktieb ta’ Fra Mudest. L-aħħar ktieb li ħareġ inbiegħ kollu wara sena biss u għamel 3 xhur bħala l-aktar ktieb mitbugħ għand il-Merlin Library.”

    Imma għala taħseb illi stejjer miktubin dwar is-snin ħamsin għadhom jappellaw lill-ġenerazzjonijiet tal-llum?

    “Ir-risposta hija faċli. Għal dawk li jiftakru dawk iż-żminijiet, Fra Mudest huwa rikordju tat-tfulija tagħhom u fil-fatt ħafna minnhom għaddew il-kotba tiegħu lit-tfal tagħhom. Għaż-żgħar ta’ llum dan l-ambjent hu xi ħaġa aljena u allura jaffaxxinahom. Meta mmur fl-iskejjel u nistaqsihom għaliex jogħġobhom Fra Mudest kważi kollha jagħtuni l-istess risposta – għax jaqraw dwar affarijiet li llum m’għadhomx jeżistu.”

    Charles għandu wkoll xi kotba oħra li jitkellmu dwar dawn iż-żminijiet.

    “Bħala sfond għall-kotba tiegħi ‘Minn Tarf sa Tarf tat-Triq’, ‘Minn Fuq L-Għatba’ u ‘Mill-Gallarija’ użajt l-ambjent li trabbejt fih, bejn wieħed u ieħor mill-1952 sal-1966. Fihom inkludejt karattri li niftakarGħażla ta' kotba ta' Charles Casha sewwa però ħallat il-verità mal-fantasija. Niftakar li fi tfuliti kont nissaħħar wara ċerti tipi li dak iż-żmien in-nies kienet tafhom b’imġienen jew b’eċċentriċi. Illum li kbirt u naf aħjar, nista’ narahom minn perspettiva oħra u bosta drabi nagħraf illi fir-realtà dan-nies kienu individwi li kienu għaddejjin minn mumenti diffiċli ħafna fostom ta’ dipressjoni. Jista’ jkun li fi ċkuniti lill-uħud minnhom kont tajthom xi ftit tal-fastidju meta flimkien ma’ sħabi kont nittantahom biex niċċajta. Għaldaqstant issa f’kitbieti u fl-istejjer tiegħi użajt ċertu simpatija lejhom u bħal qisni ppruvajt intellagħhom fuq pedestall, forsi biex inpatti ftit.”

    Ma tistax ma tinġibidx lejn dan l-awtur għax apparti l-ġentilezza kbira tiegħu għandu ħabta li meta jibda jiddeskrivilek xi ħaġa, jibda jiġġestikola u jieħu l-forma tal-karattru li jkun qiegħed jitkellem dwaru, tant li tibda tarah quddiem għajnejk. Jagħtik l-impressjoni li huwa bniedem ferrieħi u ċajtier imma mbagħad meta taqra numru ta’ kotba oħra minn tiegħu, tinnota linja ta’ pessimiżmu. Charles, int bniedem pessimist?

    “L-aktar kittieb li jinfluwenzani huwa l-poeta Rużar Briffa u fil-fatt wieħed li kien qiegħed jagħmel riċerka dwar il-kitba tiegħi għal xi studju tiegħu, innota similitudni bejn il-linja tiegħi u dik ta’ Briffa.

    F’kitbieti jiena nħobb nidħol ħafna fil-fond tal-oġġett. Allura jekk qed nistudja karattru, nara r-realtajiet kollha: kemm is-sbieh u kif ukoll il-koroh.

    Le, ma nqisx ruħi bħala bniedem pessimist. Pjuttost inħossni ngħix taħt anzjetà kontinwa li ġġegħlni ninkwieta illi l-affarijiet is-sbieħ jistgħu jittebbgħu b’xi avvenimenti negattivi – il-ktieb ‘Burraxki’ hu eżempju ta’ dan.”

    Charles kiteb ukoll numru ta’ kotba edukattivi…

    “F’kitbieti kultant ma nistax naħrab mill-fatt li jien kont għalliem. Ġie żmien meta ħassejt ċertu bżonn għal dawn it-tip ta’ kotba. Għat-tiswira tagħhom kien hemm involut ħafna studju u parteċipazzjoni minn xi għalliema oħra sabiex il-livell tal-ktieb jitfassal skont l-età tal-qarrejja. Ngħidu aħna fil-kotba ta’ ‘Naqraw ma’ Reno u Sara’, ‘Naqraw ma’ Mario u Liza’ u ‘Naqraw ma’ Mark u Tanja’, il-kliem kollu huwa magħżul apposta skont il-kurrikulu.

    Min-naħa l-oħra l-ktieb ‘Fawwara’ jippreżenta lil studenti akbar bi stil differenti ta’ kif għandhom jagħmlu komprensjoni. Bl-istess mod il-ktieb ‘Kun af kif tikteb komponiment’ jagħti ideat tajbin biex wieħed isebbaħ kitbietu.”

    Għalkemm illum inti m’għadikx taħdem bħala għalliem, xorta waħda għadek iżżur diversi skejjel sabiex tiltaqa’ mal-għalliema u l-istudenti bl-għan prinċipali jkun biex trawwem lit-tfal fil-qari. Waqt dawn il-mawriet fl-iskejjel, x’jidhirlek mill-interess u mill-livell fil-qari tal-istudenti?

    “Fiż-żjajjar li għamilt fl-iskejjel, dejjem sibt studenti li jħobbu jaqraw, għalkemm nemmen li għad irridu naħdmu ħafna aktar biex inżidu l-entużjażmu għall-qari fost l-istudenti tagħna. Hija tassew ħasra li l-libreriji tagħna għadhom neqsin minn dik l-importanza bħala ċentri ta’ informazzjoni speċjalment fl-iskejjel u xi kultant ukoll fuq bażi nazzjonali. Ma naqbilx li norbtu l-ħin tal-brejk mal-librerija imma għandu jkun hemm ħin apposta allokat biex it-tfal jkunu jistgħu jagħmlu użu mis-servizzi li toffri l-librerija.”

    F’dinja moderna tant teknologika, x’post taħseb li għandu l-ktieb fis-soċjeta’ tagħna?

    “L-avvanz teknoloġiku m’għandux joħloq konfront mal-ktieb kif nafuh. Imma bil-maqlub it-teknoloġija moderna tista’ (u fil-fatt qiegħda) tagħti ħafna kontribut biex il-ktieb jiżviluppa u jsir aktar attraenti. Permezz tal-internet wieħed jista’ jsib tagħrif dwar kotba ġodda u lista ta’ kotba dwar xi suġġett partikolari.”

    X’tikkummenta dwar iċ-ċensura fil-kitba?

    “Ma naqbilx li wieħed jaqbad u jgħid li ċ-ċensura għandha titneħħa. Imma nemmen li għandu jkun hemm kodiċi ta’ etika li jiggwida lill-awturi u lill-pubblikaturi sabiex dawn ikunu responsabbli u jirrispettaw l-intelliġenza, l-età u l-mentalità tal-qarrejja. L-istat għandu d-dritt u d-dmir li jipproteġi lil min hu vulnerabbli fis-soċjetà. Ma naqbilx per eżempju li f’isem il-libertà tal-espressjoni wieħed għandu jagħmel il-flus mill-pornografija, l-aktar fost l-adolexxenti u t-tfal.

    Hemm valuri li ma jitbiddlux mal-moda. Nibża’ li ħafna drabi din l-għajta kollha favur it-tneħħija taċ-ċensura mhi xejn ħlief mod biex wieħed jiġbed l-attenzjoni. Min-naħa l-oħra lanqas ma naqbel li ċ-ċensura kif inhi llum għandha tibqa’.”

    Mill-kotba tiegħek, liema huma dawk l-aktar għal qalbek?

    “Naturalment dawk ta’ Fra Mudest jiġu l-ewwel f’moħħi. Barra minn hekk bħalissa għandi għall-qalbi ħafna l-ktieb ‘Il-Prinċep u t-Trogloditi’. Dan huwa ktieb maħsub għat-tfal li batejt ħafna biex ktibtu Selezzjoni oħra ta' kotbaimma li meta lestejtu tani sodisfazzjon kbir. Bħala tema għandu s-suġġett illi fil-ħajja tista’ tipprova tfarfar ir-responsabbiltà minn fuqek però fl-aħħar mill-aħħar, moralment qatt ma tista’ teħles minnha. Bħala ktieb għall-kbar ‘L-appartament fir-raba’ sular’ huwa l-favorit tiegħi.”

    Bħalissa Charles qiegħed jaħdem fuq xi kotba ġodda fostom fuq ktieb b’numru ta’ poeżiji li f’dax-xhur li ġejjin ser ikunu disponibbli għall-pubbliku. Barra minn hekk, irnexxieli niskopri wkoll li dan l-awtur qiegħed jipprepara awtobijografija tiegħu.

    “Nemmen li tkun ħaġa sabiħa li kieku kull kittieb iħalli warajh xi forma ta’ awtobijografija għax minnha l-ġenerazzjonijiet ta’ wara jaslu biex jifhmu aktar dak li kiteb. Kull kittieb idaħħal ideat, xewqat u esperjenzi fil-kitbiet tiegħu ħafna drabi b’mod sottili. Dawn kollha jidhru aktar ċari u diretti meta l-kittieb jikteb l-awtobijografija tiegħu.”

    Charles beda jiktibli dedikazzjoni fuq l-aħħar ktieb tiegħu ta’ Fra Mudest li huwa għażel li jirregalali. Għalija dan kien mument maġiku fejn awtur ta’ dan il-kalibru, li min jaf kemm-il darba xtaqt li xi darba ngħid kelmtejn miegħu, kien qed iħallili tifkira personali proprju permezz tal-karattru li jien tant ħabbejt matul tfuliti u anki llum. Iżda qabel infridna kien għad fadalli l-aħħar mistoqsija x’nistaqsih… Wara tant snin jikteb, il-kitba xi tfisser għalih?

    “Il-kitba għalija hija gost u mod kif inħossni li qiegħed nagħmel xi ħaġa utli. Inħobb nikteb u nħobb noħloq karattri ġodda li jiffurmaw dinja li hi tiegħi. Il-ħsieb li meta ma nkunx għadni hawn, se nħalli warajja din id-dinja ċkejkna jagħtini l-akbar sodisfazzjon.”

    (Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tad-9 ta’ Mejju 2010)

    2010.05.09 / no responses / Category: Torca - Perspettivi