Posts Tagged ‘Ruma’
-
ARTI BL-GĦADAM UMAN
L-ewwel darba li rajt ritratt tal-Kappella tal-Għadam li kien hemm il-Belt tkexkixt! Ma stajtx nifhem xi jwassal biex bniedem jibni xi ħaġa makabra bħal dik. Kien għalhekk li xtaqt nara l-perspettiva ta’ ħaddieħor dwarha. Intant, ftit tal-ġranet ilu nirċievi telefonata mingħand wieħed li xtaq jagħtini intervista proprju dwar din il-kappella. Laqgħatni ħafna l-fatt illi rrefera għaliha bħala kappella mill-isbaħ u aktar minn hekk meta qalli illi fi ċkunitu hu kien daħal fiha u kien għadu jiftakarha sewwa. Din kienet ix-xoqqa f’moxta biex finalment insir naf iżjed dwar din il-binja stramba. Stajt nobsor illi hekk kif kont ser niftaħ l-għatu fuqha kont ser niltaqa’ ma’ bosta rakkonti, esperjenzi u ġrajjiet uniċi u forsi wkoll xi ftit grotteski…
Iltqajt ma’ Ralph Micallef quddiem il-bini tal-Evans il-Belt, eżattament ħdejn is-sit fejn illum jinsabu l-fdalijiet tal-Kappella tal-Għadam. Miegħu hu ġab kartolina antika li turi l-intern ta’ din il-kappella bil-ħitan u s-soqfa mżejjna bl-għadam uman.
“Id-dehra tagħha kienet isservi ta’ attrazzjoni qawwija kemm għall-poplu Malti u kif ukoll għal numru kbir ta’ turisti. Fiha kienu jsiru wkoll diversi pellegrinaġġi ta’ devozzjoni speċjalment fix-xahar ta’ Novembru li huwa ddedikat għall-erwieħ.”
Imma kappella hekk ma tarahiex makabra?
“Le, lanqas xejn. Anzi jiena kont naraha sabiħa, sinifikanti u ta’ devozzjoni. Dħalt fiha għall-ewwel darba meta kelli xi sebgħa snin. Sħabi kienu ilhom jgħiduli biha u darba waħda tlabt lil ommi biex teħodni. Ma niftakarnix nibża’ jew nipprendiha, iktar nista’ ngħid li affaxxinatni fir-realtà. Minn dakinhar jiena u sħabi konna bqajna inżuruha xi kultant speċjalment peress li fil-viċin kien hemm ukoll l-iskola tagħna, dak iż-żmien magħrufa bħala Ta’ Sant’Iermu.”
Imma possibbli ta’ età daqshekk tenera, affarijiet bħal dawn ma kienux ibeżżgħuk?
“Ta’ tfal li konna, konna naħsbu li hekk jew hekk il-mewt ma kinetx ser tiġi għalina f’dak iż-żmien. Jista’ jkun ukoll li l-mewt ma kinetx timpressjonani daqshekk peress li jiena kont abbati u mhux l-ewwel darba li akkompanjajt il-mejtin bil-karrijiet tagħhom.”
X’memorji għandek ta’ dan il-post?
“Kif tista’ tara mill-fdalijiet tal-bini, il-kappella kienet pjuttost żgħira. Kienet qisha kappella kwalunkwe iżda minflok l-ornamenti tas-soltu, l-ħitan tagħha kienu kollha miksija bl-għadam uman u stajt tagħraf sewwa l-partijiet tal-iskeletru; bħall-għadam tas-saqajn, il-qafas tas-sider, ir-ras eċċ. Kienu stivati b’mod tant pulit li letteralment kienu jidhru sbieħ u partikolari ħafna.
In-nies ma kienux jiddejjqu minnha għax min kien imur hemm kien ikollu devozzjoni kbira lejn l-erwieħ. Kien anki jitqaddes il-quddies fiha għalkemm ħafna min-nies kienu jispiċċaw barra minħabba ċkunitha. Bħala parti mid-devozzjoni, in-nisa kellhom użanza li jiġu lebsin l-iswed akkost li ma kienx ikollhom vistu.
Xi drabi ġieli attenda fiha wkoll San Ġorġ Preca fejn kien jagħti konferenzi dwar is-suġġett favorit tiegħu – dak tan-novissmi. Hu kien iħeġġeġ lin-nies biex jagħmlu meditazzjoni dwar il-mewt, il-ġudizzju, l-infern u l-ġenna u naturalment kien isib l-ambjent tal-kappella addattat ferm għal-laqgħat tiegħu. Kien jgħidilna “Ħuti, tafu li xi darba bħal dawn għad irridu nsiru, għadam. Għalhekk tajjeb li wieħed jgħix ħajja tajba għax il-ġisem jispiċċa u r-ruħ tmur tgawdi lil Alla jew tintilef fl-infern. ”
Tiftakarha tiġġarraf il-kappella?
“Jien niftakar l-aħħar gwerra mill-bidu tagħha sal-aħħar imma meta waqgħet dil-kappella aħna konna diġà tlaqna mill-Belt bħal kif kienu għamlu għadd ta’ Beltin oħrajn.
Għall-ewwel konna bqajna noqogħdu f’darna l-aktar minħabba li missieri kellu ħanut il-Belt fejn kien jaħdem bħala skarpan. Iżda darba minnhom id-dar intlaqtet waqt attakk u kellna mmexxu kollox għall-ħanut. Meta l-ħanut tfarrak ukoll kellna nagħmlu xi ġranet ngħixu fil-kannierja ta’ taħt il-Knisja ta’ San Duminku li dak iż-żmien kienet tintuża bħala xelter u anki bħala abitazzjoni temporanja sakemm wieħed isib post ieħor fejn joqgħod. Finalment l-Uffiċċju tal-Protezzjoni kienu sabulna post fil-mina tal-vapur li tiġi eżatt taħt Kristu Re fil-mall tal-Furjana. Hemmhekk konna norqdu fuq il-krucjetti li kienu sodod jibdew mill-art impoġġijin waħda fuq l-oħra u titla għalihom b’sellum. Minn hemm morna noqogħdu f’mezzanin f’ċertu Sqaq numru 2 f’tal-Pietà imma anki hemm intlaqat bil-bombi! Din kienet qed tiġri lil bosta familji oħra u mhux lilna biss. Trid tarana kull darba nfittxu taħt it-tifrik tal-ġebel biex naraw x’nistgħu nsalvaw, niġbruhom fil-boroż tal-plastik u nġorruhom magħna. Darba minnhom ġarrejna kollox ġo dar f’Birkirkara sakemm oħt patri Dumnikan saret taf bl-istorja tagħna u offritilna kamra kbira ġewwa dar fil-pjazza quddiem San Duminku fir-Rabat. Xelters kien hemm ftit li xejn u għaldaqstant meta kien isir xi attakk mill-ajru, konna nidħlu nistkennu taħt il-mejda. Fortunatament la Birkirkara u lanqas hawn ma ntlaqtu l-postijiet fejn konna noqogħdu. U niżżu ħajr ‘l Alla, il-membri kollha tal-familja tagħna għaddew il-gwerra qawwijin u sħaħ. Iżda kienu żminijiet koroh ferm fejn il-poplu Malti sofra ħafna minħabba l-barrani. Żgur li kien jistħoqqlu trattament ħafna aħjar minn sempliċi George Cross!”
X’sinifikat ikollu r-reliġjon waqt il-gwerra?
“Fil-gwerra r-reliġjon kien fl-aqwa tiegħu tant li ġieli anki għamilna purċissjonijiet bis-sagrament akkost il-biża’ tal-attakki mill-ajru u t-tifrik fit-toroq. Niftakar illi fil-festa ta’ San Duminku l-patrijiet kienu joħorġu bir-relikwa flok bl-istatwa. Ta’ min isemmi illi l-patrijiet Dumnikani ma kienux ħarġu mill-Belt u kienu baqgħu jassistu lill-ARP li kienu nies li jieħdu ħsieb lil dawk li jintradmu taħt il-ġebel. Il-feruti kienu jġorruhom biex jiddewwew fil-Liċeo li kien qed iservi bħala klinika. Imbagħad kienu jittieħdu fl-isptar ċentrali l-Furjana li dak iż-żmien kien fejn hemm id-depot tal-pulizija llum.”
Minn dawk l-inħawi għaddejt bosta drabi imma qatt ma ntbaħt bil-preżenza tal-fdalijiet ta’ din il-kappella. L-isem tagħha ‘The Chapel of Bones’ jinsab moħbi bejn il-friegħi ta’ siġra kbira. Akkost li xi snin ilu s-sit ġie studjat u kkurat mill-arkeoloġisti tal-Archaeology Services Co-op Ltd, illum dan jinsab ittraskurat u abbandunat għal kollox u pjuttost qisu miżbla bl-imbarazz li rmew fih. Ma nafx x’ġara mill-pjanijiet li kien hemm dwaru biex il-fdalijiet jinfetħu għall-pubbliku bħala parti mill-proġett tar-riabilitazzjoni tal-Belt Valletta!
“Hija ħasra li dil-kappella spiċċat f’din il-kundizzjoni. Sal-lum għadhom jiġu t-turisti jistaqsu għaliha peress li kienu jsemmuhielhom il-ġenituri tagħhom li kienu jiftakruha.
Nixtieq ħafna li nerġa’ nara dil-kappella tinbena għax kieku żgur li terġa ssir attrazzjoni kemm għall-poplu Malti u kif ukoll għat-turisti. Faċli biex tinbena għax il-kappella ċkejkna ħafna. Mhux qed ngħid illi għandha terġa’ ssir eżatt kif kienet imżejjna bl-għadam għax nifhem illi llum diffiċli. Imma almenu nemmen li għandha tittella’ kappella fuq il-pedamenti l-oriġinali u ġewwa fiha titpoġġa l-informazzjoni kollha dwar l-istorja kollha tagħha. Ikun xieraq li kieku d-Dipartiment tal-Kultura flimkien mal-Kunsill Lokali tal-Belt jerġgħu jqajjmu l-interess f’din il-kappella għax hija parti mill-patrimonju antik ta’ Beltna u ta’ pajjiżna.”
Komplejt nistħarreġ ftit aktar u sibt li l-istorja ta’ din il-kappella tmur lura saħansitra sa żmien il-kavallieri. Fil-fatt fl-1583 kienet ittellgħet kappella flimkien ma’ ċimiterju biswit il-bini tas-Sagra Infermerija fil-Belt u fl-1619 il-Kavallier Fra Giorgio Nibbia ħallas għall-bini ta’ kappella oħra fil-viċin. Din kienet iddedikata lill-Madonna tal-Ħniena għalkemm kienet ukoll magħrufa bħala “Ta’ Nibbia” u kienet isservi biex fiha jsir il-quddies għal ruħ dawk li jmutu fl-Infermerija. Meta fil-5 ta’ Settembru 1730 din il-kappella kienet qegħdha tinħatt, infetaħ il-qabar tal-fundatur tagħha u nstab illi l-katavru tiegħu kien għadu mhux mimsus. Fl-1731 l-kappella nbniet mill-ġdid u kien fiha żewġ artali. Fl-1776 iċ-ċimiterju tas-Sagra Infermerija mtela’ u għalhekk ġie mnaddaf u l-għadam tqiegħed f’ossarju. Fl-1852 il-Kappillan tal-Isptar, ir-Rev. Sacco iddeċieda li jżejjen il-kappella bl-għadam tal-mejtin li kien hemm midfuna fiċ-ċimiterju u minn dakinhar ‘l hawn il-kappella saret magħrufa bħala l-“Kappella tal-Għadam”. Din il-kappella ġġarfet fl-aħħar gwerra fl-14 ta’ Frar 1941 u mid-dehra l-għadam li kien fiha nġabar u ndifen f’xi post ġewwa ċ-ċimiterju tal-Addolorata.
Mit-tiftix tiegħi sibt illi din l-użanza tat-tiżjin bl-għadam uman kienet imxerrda wkoll f’diversi pajjiżi oħra. F’moħħi baqgħet tbherren il-mistoqsija dwar kif setgħet twieldet drawwa bħal din. Jidher illi waħda mir-raġunijiet kienet il-marda qalila tal-pesta li matul diversi snin ħasdet il-ħajja ta’ eluf ta’ individwi madwar id-dinja kollha. In-nies bdew imutu bil-gzuz, iċ-ċimiterji mtlew u anki l-għelieqi tal-madwar. Inħolqu l-ossarji imma anki dawn bdew ifuru u minn hemm ħarġet l-iktar idea bizzarra ta’ riċiklar – l-arti bl-għadam uman!
Ma setax jonqos illi fuq suġġett bħal dan inkellem ukoll lill-ħabib tiegħi u riċerkatur Eman Bonnici. Kont deċiża li did-darba ma nħallihx iwaħħaxxni għax deherli li ormaj kont naf x’isarraf. Imma mort imqarrqa għax mid-dehra għadni ma nafux biżżejjed! Fil-fatt għażel li niltaqgħu proprju fiċ-ċimiterju ta’ Wied Għammieq, fir-Rinella l-Kalkara u f’dak l-ambjent kelli nkompli nisma’ dak kollu li kellu x’jgħidli…
“Snin ilu hawnhekk kien jintuża biex jindifnu dawk li mietu bil-pesta. Jingħad li Malta tant kienet intlaqtet b’din il-marda, li kien hemm żmien meta ġabu anki priġunieri minn Sqallija biex jidfnu lill-mejtin peress li ħadd aktar ma ried jagħmel dak ix-xogħol. Iżda sfortunatament mhux il-mejtin biss kienu jindifnu f’dan il-post! Il-biża’ li l-marda setgħet tkompli tixtered waslet biex uħud minn dawk li ġew infettati, ndifnu ħajjin flimkien mal-katavri l-oħra. Kienet mewta twila, tremenda u ddisprata u kien hemm min isostni li f’dawk iż-żminijiet, min kien jgħaddi bis-serqa mill-inħawi, kien jisma’ lil dawn l-imsejkna jitolbu bil-ħniena għall-ajjut mill-qiegħan ta’ qabarhom.”
Hemm aħna! Daqshekk għamilt nies! Qalbi għamlet tikk u bdejt inħares madwari biex nipprova nifhem fejn seħħ dan kollu.
“Illum l-oqbra huma vojta għax kif turi din il-lapida fl-1881 il-fdalijiet tal-midfunin inqalgħu kollha u tpoġġew kollha f’ossarju taħt dan is-salib. Ta’ min isemmi illi sal-ġurnata ta’ llum għadhom jiġu diversi nies biex jitolbu għal dawn l-erwieħ li mietu mewta daqshekk kiefra.”
Il-kliem dar għal fuq l-użanzi tal-immummifikar u t-tiżjin bl-għadam uman.
“Hemm min jgħid illi kienu l-patrijiet Kapuċċini li bdew dawn id-drawwiet. Huma kienu jagħtu ħafna importanza lill-mewt tant li kienu jirreferu għaliha bħala “oħthom”. Għidut ieħor jirrakkonta illi San Franġisk t’Assisi kien irnexxielu joħloq ir-riċetta għall-mummifikazzjoni perfetta, xi ħaġa li ma tantx tinżilli għax nemmen li dan il-bniedem kellu ħafna aktar affarijiet x’jagħmel.
Bejn l-1725 u l-1730 taħt il-knisja u l-kunvent tal-Patrijiet Franġiskani Minuri Kapuċċini l-Furjana, fuq idea ta’ Patri Ġużepp Grech, tħaffret kripta sabiex tilqa’ fiha l-membri ta’ din l-Ordni u anki lil xi membri ta’ familji nobbli. Il-kannierja kienet imżejjna b’bosta niċeċ u fiha kienu jitqiegħdu l-iġsma mqaddgħa – użanza li x’aktarx inġiebet mingħand il-Kapuċċini ta’ Palermo. Matul it-Tieni Gwerra Dinjija l-kripta sofriet bosta danni waqt attakk mill-ajru u kien biss wara diversi snin illi ġiet restawrata, għalkemm did-darba l-għadam tpoġġa’ ġo ossarju.
F’pajjiżi oħra fadal numru ta’ postijiet bħal dawn li għadhom intatti sal-lum u fihom imorru għadd kbir ta’ turisti. Waħda mill-aktar magħrufa hija l-kripta li tinsab maġenb il-Knisja ta’ Santa Maria della Pace f’Palermo. F’din il-kripta li tħaffret madwar 500 sena ilu, tpoġġew l-iġsma mmuffikati ta’ bosta persuni li llum huma mqassmin f’diversi kategoriji bħal: familji, xebbiet, trabi, kleru u uffiċċjali. Ħafna minnhom huma lebsin l-aħjar ilbies u jiġbdu ħafna l-għajn imma probabbilment l-aktar mummja mfittxija mill-viżitaturi hija dik ta’ Rosalia Lombardo; tifla ta’ sentejn li mietet fl-1920. Isejjħulha “La bella addormentata” peress li ġisimha wara dawn is-snin kollha baqa’ perfett daqs li kieku għadha tieħu n-nifs.
Kripta oħra simili tinsab fil-Knisja ta’ Santa Maria della Concezione f’Ruma. Saret fl-istess żminijiet u fiha jinsabu l-fdalijiet ta’ 4000 patri li ndifnu bejn l-1500 u l-1870. Il-ħitan tal-kripta huma kollha miżgħuda bl-għadam uman u jistrieħu magħhom hemm ukoll xi patrijiet immumifikati.
Post ieħor famuż u mfittex minn bosta turisti li jinteressaw ruħhom f’dawn il-lokalitajiet huwa l-ossarju ta’ Sedlec fir-Repubblika Ċeka. Dan jiġbor fih daqs 70,000 skeletru li l-għadam tagħhom iżejjen il-lok b’mod tassew artistiku. Jingħad li ndifnu tant nies f’dan il-post minħabba d-devozzjoni li nħolqot wara li l-Abbati Enriku ta’ Ċisterċensi għamel żjara fl-Art Imqaddsa, ġab miegħu ponn trab minn fuq il-Golgotha u xerrdu fuq iċ-ċimiterju ta’ l-Abbazija. Dan l-ossarju huwa mpressjonanti ferm speċjalment minħabba li anki l-ornamenti bħal-linef u l-armi tal-familji huma kollha kemm huma maħduma mill-għadam uman.”
Il-lista li ġab miegħu Eman kienet ferm itwal. Spikka l-fatt illi f’uħud minn dawn il-postijiet wieħed isib frażijiet bħal “Dan l-għadam tagħna. Tiegħek qed jistenna.” jew “Dak li inti int illum, xi darba konna aħna; dak li aħna aħna, xi darba għad tkun int.” Ovvjament Eman ġieli żar postijiet bħal dawn u għalhekk xtaqt inkun naf x’jidhirlu dwarhom?
“Ma tridx tħares lejhom b’għajnejn moderni biss għax inkella tarahom makabri. Trid tiftakar li dan hu fenomenu li seħħ fil-Medju Evu fejn in-nies kellha kultura differenti peress li l-mewt kienet xi ħaġa ta’ kuljum u n-nies ma setgħetx ma tibnix kult madwarha.
Fl-istess ħin, għalkemm nistqarr li l-użu tal-għadam uman għad-dekorazzjonijiet ta’ dawn il-postijiet hu eċċentriku, jirnexxieli xorta waħda nammira l-artistrija li dawn inħadmu biha. Għall-ewwel meta tisma’ l-frażi “kappella tal-għadam” jiġik f’moħħok ċimiterju u mewt. Imma meta tidħol f’dawn l-ossarji, l-kripti u l-kappelli u tara dak li l-bniedem kien kapaċi jagħmel b’sempliċi għadam uman, ma tistax ma tistagħġibx bis-sengħa użata għal dax-xogħol.
Hemm min xorta waħda jsostni li postijiet hekk huma makabri filwaqt li oħrajn jgħidulek li huma artistiċi. Imma finalment naħseb li s-sinifikat tagħhom huwa wieħed spiritwali u li wara kollox dik kienet ir-raġuni prinċipali għala bdiet din l-użanza.”
(Nota: Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tas-27 ta’ Ġunju 2010 u ġie wkoll magħżul minn Din L-Art Ħelwa għall-premju Prix D’Honneur fil-kompetizzjoni tal-Wirt Kulturali Mibni tal-2010)
-
JEKK MA TEMMINX X’JIBQA’?
It-twemmin huwa l-verità miżmuma fil-moħħ; il-fidi hija n-nar fil-qalb… Joseph Fort Newton (1880 – 1950)
Il-Papa Benedittu XVI ġie u mar. Għal uħud din kienet miġja li qanqlet ferħ kbir u bil-ġiri marru bi ħġarhom biex jilqgħuh. Oħrajn forsi kienu xi ftit aktar xettiċi u filwaqt li numru minnhom intefgħu f’xi kantuniera biex ikunu preżenti mal-folla, ammont ieħor qagħdu d-dar isegwu bil-kwiet minn fuq it-TV. Indubbjament kien hemm ukoll dawk li l-wasla tal-Papa urtathom u għall-ebda raġuni fid-dinja ma riedu jiddedikaw lanqas sekonda waħda biex jaraw dak li kien qed jiġri.
Imma dik hija l-libertà tal-ħsieb u tat-twemmin u fl-opinjoni tiegħi kulħadd għandu d-dritt jaħsibha kif irid, basta ma jxekkilx lil ħaddieħor fid-deċiżjonijiet tiegħu. Għax wara kollox, x’inhi l-fidi? X’inhu t-twemmin? Min ser imeri lill-ieħor li hu żgur li qiegħed fit-triq it-tajba? X’ċertezza għandna dwar dak li ġejna mgħallma sa minn meta konna tfal?Finalment kollox jagħlaq fuq element wieħed li jorbot kollox – il-fidi.
U hekk kif konna qed ngħixu dawn il-waqtiet, ħabib ġdid tiegħi laqqagħni ma’ wieħed illi għalih il-fidi tagħmel parti essenzjali minn ħajtu. Fil-fatt għal Neville Attard il-ferħ tal-wasla tal-Papa kompla jestendi ruħu meta ftit tal-ġranet wara kellha tiġi ċċelebrata l-festa liturġika ta’ San Ġorġ Megalomartri, qaddis u patrun ta’ Ħal-Qormi, li lejh huwa għandu devozzjoni qawwija tant li wasslitu biex jibda kollezzjoni vasta.
“Niċċelebraw l-festa liturġika ta’ San Ġorġ fit-23 t’April, id-data ta’ meta jingħad li hu ngħata l-martirju. Ta’ min insemmu wkoll illi dil-festa tiġi ċċelebbrata f’diversi pajjiżi oħra madwar id-dinja li għandhom qima kbira lejn dan il-qaddis,” bdieli d-diskors Neville hekk kif fetaħ il-bieb tad-dar sabiex jintroduċili l-kollezzjoni tiegħu.
Mal-ewwel feġġew l-ewwel oġġetti ddedikati lil San Ġorġ…“Tridx nibda billi nurik dawn ir-relikwi? Għandi tliet tipi: din hija fragment ta’ għadma ta’ San Ġorġ u dik hija biċċa mill-ħwejjeġ tiegħu filwaqt li hawnhekk għandi ċ-ċertifikati maħruġa mill-Vatikan biex jikkonfermaw l-awtentiċità tagħhom. It-tielet relikwa tikkonsisti f’biċċa żgħira mill-istandard tiegħu li hemm fil-bażilika paleo-kristjana ddedikata lil San Ġorġ f’Velabro f’Ruma imma din akkwistajtha mingħand anzjan tal-post u m’għandix ċertifikat tagħha.”
B’sengħa kbira Neville ħoloq speċi ta’ kwadri biex jilqgħu fihom dawn ir-relikwi prezzjużi. Huwa jinqala’ sewwa fl-arti u fejn ma jasalx hu, isib min jgħinu.
“Nippreferi li dawn id-dekorazzjonijiet isiru bi snajja tradizzjonali għax jidhirli li huma l-aktar xierqa fejn jidħlu affarijiet konnessi mar-reliġjon u l-Knisja.
Hawnhekk per eżempju, fejn qed tara dan id-disinn tal-weraq bil-perli u l-ħajt tad-deheb, huwa xogħol tal-monaster li ħadmitli waħda mara. Ix-xogħol tal-monaster jixbaħ ħafna lil dak tal-ganutell u jinħadem billi jiddawwar ħajt tad-deheb, waħda ħdejn l-oħra mal-kartun sakemm jiġi qisu rakkmu.
Eżempju ieħor huwa dan il-kwadru li rregalali ħabib tiegħi fejn did-darba l-ornamenti ġew maħduma bil-qulling li jsir permezz ta’ karti tad-deheb mibrumin.
Imbagħad dan huwa kwadru maqtugħ bl-arkett li jien komplejt inżejjen. Din it-teknika kienet popolari ħafna fl-antik: fejn inti jkollok ritratt tal-qaddisin poġġut fuq l-injam u mbagħad tlibbsu. Niftakar li dan kien tahuli missieri u jien iddekorajtu bil-lewlu u l-lazzijiet tad-deheb, mentri x-xagħar ta’ fuq għonq iż-żiemel u denbu għamilthom bir-rix li qgħadt innittef mill-anġlu tal-fibre-optic tan-nanna!”
Dlonk ħarbitli tbissima u fil-pront tajt daqqa t’għajn wara Neville fejn kont naf li hemm nanntu Vitorja Sultana qed issegwi kollox. Imma malajr serraħt rasi għax sibtha qed tidħak u tiggustah.
“Żarmali dar sħiħa biex ramahieli kollha b’dawn l-oġġetti ta’ San Ġorġ. Kelli sett tal-kċina wkoll neħħiehuli għax daqs kemm akkwista affarijiet, kellu bżonn aktar spazju. Imma x’nagħmel jekk dan hu l-passatemp u l-għaxqa tiegħu? Minn dejjem niftakru jħobb il-Knisja, il-funzjonijiet tagħha u l-qaddisin. Ilu jġemma’ l-istatwi sa minn ċkunitu u fil-fatt l-ewwel statwa ta’ San Ġorġ tajniehulu jiena u żewġi Leli ftit qabel ma għamel il-preċett. Sfortunatament żewġi miet għoxrin sena ilu u għalija Neville huwa kollox fid-dinja. Barra minn hekk jiena Ġorġjana daqsu u allura nieħu pjaċir inkompli miegħu. Tant hu hekk illi ftit ilu għal egħluq sninu xtrajtlu dik l-istatwa mdaqqsa tal-fidda,” irrakkuntatli n-nanna hekk kif anki hi bdiet iddawwarni fil-kmamar tad-dar.
Neville beda jgħidli kif bdiet din il-kollezzjoni.
“Kif qaltlek nannti, ilni ħafna dilettant tal-istatwi u l-qaddisin. Imma lejn San Ġorġ minn dejjem kont inħoss devozzjoni speċjali. Jista’ jkun peress li jiena Qormi u noqgħod fl-inħawi ta’ San Ġorġ, tgħammidt fil-Knisja ta’ San Ġorġ, mort l-iskola primarja ta’ San Ġorġ, kelli lin-nannu fratell mal-fratellanza tar-rużarju u l-għeruq tal-familja kollha huma Ġorġjani. Ma setax jonqos allura li meta ġieni f’rasi li nibda kollezzjoni, ddeċidejt li niddedikaha lilu.”
L-oġġetti li jagħmlu parti minn dil-kollezzjoni huma bla tarf u minn kollox.
“Għandi statwi, kwadri, ikoni, kalċi, ritratti, pitturi, muniti, kalendarji, djarji, domni, pipa, keychains, ċikkulata, platti, kikkri, fliexken tal-ilma u l-inbid li jġibu ismu, basktijiet, partijiet minn uniformijiet ta’ skejjel u kulleġġi ddedikati lil San Ġorġ, ingravati, flokkijiet, brieret, velu tan-nisa Eġizzjani, xugamani, tapiti, mousepad tal-kompjuter, kartolini, santi bil-bizzilla tad-deheb u dawk magħrufin bħala taċ-ċikwejra u dan il-bulettin tan-nanna li jġib id-data tal-1956. Hemm ħafna iktar affarijiet, kif qed tara, fostom dawn il-frieket, l-imgħaref u l-kuċċarini bid-disinn ta’ San Ġorġ. La mmut jien, dawn il-kuċċarini beħsiebni nħallihom lill-Knisja ta’ San Ġorġ sabiex jintużaw għall-inċens tan-navetta.”
Daqstant ieħor huma varji l-materjali li dawn huma magħmulin minnhom.
“Ara, l-affarijiet huma stivati skont il-materjal tagħhom. Għandi oġġetti maħduma mit-tafal, resin, kompożizzjoni ta’ rħam, ħġieġ 3D, injam varju fostom dak taż-żebbuġ, fidda, parċmina tax-xemgħa, cameo maħdum mill-qoxra tal-fkieren, antaċċjoli, lewlu rqiq u oħxon, cross stitch u anki biċċa xogħol mill-ifjen maqtugħa fil-madreperla.”
Stagħġibt kemm jeżistu affarijiet varji għalkemm kollha relatati mal-istess qaddis!
“San Ġorġ huwa wieħed mill-aktar qaddisin bikrin tal-Kristjaneżmu fejn f’dawk iż-żminijiet il-Kristjani kienu ppersegwetati ħafna u kienu jinħbew taħt l-art biex jaħarbu mill-mewt. Flimkien magħhom dawn min jaf kemm ħbew dokumenti, rikordji u relikwi tal-qaddisin tagħhom. Imma sfortunatament meta Neruni kien ħaraq Ruma min jaf kemm minn dawn it-tifkiriet ġew meqruda għal dejjem. Akkost ta’ dan, xorta waħda jekk tfittex, issib bosta oġġetti nteressanti u souvenirs minn diversi ħwienet. Barra minn hekk jiena nħobb insiefer ħafna f’pajjiżi konnessi mar-reliġjon fejn naf li ser insib ħwienet kemm irrid ibiegħu dawn l-affarijiet.”
Fil-fatt tista’ tgħid illi dil-kollezzjoni sservi wkoll ta’ vetrina dwar kif pajjiżi differenti jesprimu d-devozzjonijiet tagħhom lejn dan il-qaddis permezz tax-xogħolijiet u s-snajja’ tradizzjonali tagħhom.
“Għandi xogħol mill-Brazil, Barċellona, Spanja, il-Muntanja Tabor, l-Etjopja, Ġenova, Bulgarija, Ingilterra u Ruma fost l-oħrajn. Imbagħad dan il-bajd tal-injam impitter bix-xeni tal-qaddisin xtrajtu mir-Russja u dan il-pupazz jew trajbu tat-tiben xtrajtu min-Napli u libbistu biex ġibtu jirrapreżenta lil San Ġorġ. Din l-istatwa kbira tal-injam hija l-aktar waħda riċenti f’dil-kollezzjoni u xtrajtha mill-Ġermanja. Fl-art imqaddsa naturalment insib oġġetti bir-radam!
Post ieħor li żort huwa l-Eġittu fejn l-insara Kopti għandhom devozzjoni kbira lejn dan il-qaddis. Hemm tradizzjoni li tgħid illi l-fdalijiet ta’ San Ġorġ kienu ħaduhom l-insara Kopti u li dawn jippossjedu wkoll il-ktajjen li kien marbut bihom waqt il-martirju. Dawn il-ktajjen jinsabu fil-Kajr u d-devoti jistgħu jilbsuhom bħala devozzjoni u qima biex jaqalgħu l-grazzja ta’ dal-qaddis – att li naturalment jiena għamilt minn qalbi.”
Huwa żar ukoll il-qabar ta’ San Ġorġ li jinsab f’Lydda, qrib Ġerusalemm. Għal qalbu wkoll hija l-bażilika ta’ Velabro f’Ruma fejn jinsab il-kranju (il-qurriegħa) ta’ San Ġorġ.
“Fl-1984 din ir-relikwa kienet inġabet Ħal-Qormi u niftakar li kienu saru festi kbar. Imbagħad fl-2003 reġgħet żaret il-gżejjer tagħna, did-darba f’Għawdex u konna tlajna narawha.”
Kont kurjuża dwar xi dettalji partikolari ta’ dil-kollezzjoni u Neville weġibni minnufih.
“L-aktar oġġett ċkejken fih 22mm u hu magħmul mill-metall. L-akbar wieħed jikkonsisti fi statwa ta’ 4 piedi li kienet saret fuq ordni tiegħi mingħand l-iskultur Austin Camilleri Cauchi. Ġimgħa qabel il-festa f’Ħal-Qormi niċċelebraw San Ġorġ tat-tfal fejn issir purċissjoni mill-pjazza ta’ San Franġisk sal-Knisja. Il-membri tal-kumitat u l-arċipriet kienu talbuni din l-istatwa biex jerfugħa t-tfal waqt il-purċissjoni. Jien aċċettajt u did-drawwa baqgħet issir kull sena. Din l-istatwa l-kbira hija għall-qalbi ferm peress li kienet l-ewwel oġġett li xtrajt ta’ dak il-kobor.
Madanakollu hemm statwa oħra għażiża għalija. Hija l-aktar waħda antika, peress li għandha iżjed minn 100 sena. Tahieli l-ħabib tiegħi Charles Scerri peress li jaf kemm għandi għall-qalbi dan il-qaddis, akkost li dik kienet l-uniku statwa li kellu tiegħu u li kien jgħożża ferm.”
Fil-fatt innutajt illi Neville għandu bosta ħbieb li jirrispettawh ħafna u rakkont partikolari tiegħu aktarx ikkonfermali għaliex.
“Mhux l-ewwel darba li sifirt ma’ xi wħud minn sħabi li għandhom l-istess devozzjoni lejn San Ġorġ. Darba minnhom fis-sena 2000 tlajt Ġerusalemm ma’ wieħed minn ħbiebi u minn hemm xtrajt fonti ċkejkna tal-ilma ta’ dan il-qaddis. Sieħbi, li huwa kollezzjonista fervent bħali, iddeċieda li ma jixtrix waħda bħalha imma meta rritornajna Malta, kull darba li jiġi għandi u jaraha kien jgħidli “Ara naqra, għal one dollar iċċaħadt minnha u ma xtrajtx bħalha!” Għaldaqstant meta rġajt tlajt Ġerusalemm fl-2008 wegħdtu li nipprova nsiblu waħda bħalha. Imma x’issib? Mhux b’dik id-data u wara dawk is-snin kollha! Domt indur u niġri sa l-aħħar ġurnata u daqs kemm qtajt qalbi, xtrajtlu xi ħaġ’oħra. F’ħin minnhom hekk kif konna qed nippreparaw biex nitilqu f’ħanut nilmaħ kaxxa mfawwra b’souvenirs antiki u fostom nara l-fonti tal-2000 li xtaq hu! Kienet l-aħħar waħda li kellu u tgħidx kif ħtaftha f’idi mill-ewwel. Meta rregalajtha lil sieħbi u għedtlu l-istorja kollha ovvjament apprezzaha mmens.”
Il-figuri ta’ San Ġorġ ma jistgħux ma jimpressjonawkx. Bosta jirrappreżentawh bħala suldat Ruman kuraġġjuż u kburi, riekeb fuq żiemel bajdani filwaqt li qed jissielet ma’ draguni ta’ kull xorta.
“Hemm ħafna stejjer u leġġendi mdawwra ma’ San Ġorġ imma ħafna minnhom huma simboliċi. Iż-żiemel abjad jirrapreżenta liż-żiemel tal-apokalissi. Id-dragun huwa s-simbolu tal-ħażen. Il-prinċipessa li ġieli tidher fil-pitturi qed tiġi salvata minn San Ġorġ hija l-Knisja.”
San Ġorġ huwa wkoll il-patrun ta’ diversi pajjiżi fostom ta’ Għawdex, tal-Ġorġja u tal-Ingilterra. Din tal-aħħar fil-fatt kienet li nediet il-premju tal-George Cross li jingħata lil nies ċivili bħala ġieħ għall-atti ta’ erojiżmu u kuraġġ waqt ċirkustanzi ta’ perikli kbar. Malta ingħatat dan il-ġieħ fl-1942 u sal-lum dan għadu jagħmel parti mill-bandiera Maltija.
“San Ġorġ huwa wkoll il-patrun tal-iscouts hekk kif ġie deċiż minn Baden-Powell li kien il-fundatur. Huwa wkoll il-patrun tas-suldati, tal-kavallerija, tal-arċiera, tal-bdiewa, tal-morda bir-ras, il-leprożi, il-pesta u s-sfilide.”
Staqsejtu għala jirreferu għal San Ġorġ bħala megalomartri?
“Għax sofra aktar minn martirju wieħed sakemm finalment qatgħulu rasu u qatluh. Għaldaqstant jista’ jkun illi apparti li f’idejh tidher il-palma li tissimbolizza l-martirju, jidhru wkoll tliet kuruni bil-ponot li jfissru li kien martri ta’ Kristu u li għadda minn tliet martirji.”
Ridt nara xi jfisser għalih it-twemmin u r-reliġjon?
“Ifissru ħafna u nemmen li għandhom ikunu parti mill-ħajja tagħna lkoll. Jekk ma temminx x’jibqa’?”
L-imħabba li hu għandu lejn dal-qaddis tissarraf ukoll fl-għajnuna li huwa jagħti fil-Knisja ta’ San Ġorġ fejn fostom flimkien ma’ sħabu huwa jgħin fl-armar, fir-restawrar u biex jinġabru l-fondi għal diversi xogħlijiet li jkun hemm bżonn. Neville huwa wkoll l-organista u jieħu ħsieb il-kor tal-istess knisja.
“Iva, flimkien ma’ Charlene li tistudja l-vuċi u tidderieġi lit-tfal tal-kor nħarreġ lit-tfal biex ikantaw u jipparteċipaw fil-funzjonijiet tal-Knisja. Hekk kif fi tfuliti għamlu miegħi, jiena nħobb ukoll nispjegalhom it-tifsira tal-kant u t-tiżjin fil-knisja sabiex dawn jifhmu aħjar is-sinifikat ta’ dak li jkun qed iseħħ. Aħna nkantaw kant tradizzjonali bil-Latin u għalhekk huwa importanti li jkunu jafu sewwa x’inhuma jgħidu. Nużaw mużika sagra ta’ Mons Marco Frasina, dik Gregorjana u anki dik magħrufa bħala ‘ta’ Lourdes’. Dawk it-tfal li jinteressahom jingħaqdu magħna nixtieq ninfurmahom illi r-rehearsals isiru kull nhar ta’ Ġimgħa mis-6:30pm sas-7:30pm mal-orgni wara l-artal.
Barra minn hekk għandna wkoll ir-radju tal-parroċċa ‘Leħen il-belt Ġorġjana’ li jxandar fuq 105.6fm u li aħna kburin ħafna bih. L-għan ta’ dan ir-radju huwa li jxandar il-funzjonijiet tal-knisja u xi programmi relatati bħal ‘Mill-Knisja ‘l ġewwa’. Ix-xandiriet tiegħu jibdew minn Ras ir-Randan u jieqfu wara jum il-festa l-kbira ta’ San Ġorġ f’Ġunju.”
Meta komplejna nitkellmu sirt naf illi Neville huwa wkoll għalliem tax-xogħol tal-fuħħar u l-crafts fid-Dar tal-Provvidenza s-Siġġiewi. Huwa studja l-arti fil-Kulleġġ De La Salle il-Belt Valletta u anki fil-Kulleġġ tal-arti u s-snajja’ li kien jinsab Tarġa Gap il-Mosta. Fil-fatt fil-kollezzjoni stajt nara wkoll xi xogħlijiet u pitturi minn tiegħu li naturalment huma dwar San Ġorġ.
Poġġejna bil-qiegħda mal-mejda fil-kċina mdawwrin minn kull naħa bil-preżenza ta’ San Ġorġ li saħansitra kienet titla’ sas-saqaf. Xtaqt inkun naf jekk ormaj Neville jaħsibx li għandu biżżejjed oġġetti u jekk wasalx biex jieqaf?
“Xhiex? Nieqaf? Lanqas biss tgħaddili minn rasi. Jien l-hena tiegħi nintasab hawn inħares lejhom u naħseb kif u fejn ser nagħmel aktar xkafef biex inżid aktar. Beħsiebni nimla’ kull m’hawn!”
In-nanna Vitorja għolliet ħarsitha ‘l fuq u ħadet nifs qawwi l-ġewwa. Fl-istess ħin ġabitilna platt pudina li ħadmet hi stess mill-biskuttelli. “Kulu, kulu,” ħeġġitna. Ma tantx kellha titħabat wisq biex tikkonvinċina nieklu biċċa. Il-pudina kienet ħelwa u bnina daqs in-nanna Vitor!
(Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tal-25 t’April 2010)
Travelogue
Archives
M | T | W | T | F | S | S |
---|---|---|---|---|---|---|
« Jan | ||||||
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 |
Recent Posts
- A MATTER OF FATE
- MALTA’S PREHISTORIC TREASURES
- THE MAGIC IS IN THE DETAIL
- THE SELLING GAME
- NEVER FORGOTTEN
- Ġrajjiet mhux mitmuma – 35 sena mit-Traġedja tal-Patrol Boat C23
- AN UNEXPECTED VISIT
- THE SISTERS OF THE CRIB
Comments
- Pauline Harkins on Novella – Li kieku stajt!
- admin on IL-KARNIVAL TRAĠIKU TAL-1823
- Albert on IL-KARNIVAL TRAĠIKU TAL-1823
- Martin Ratcliffe on Love in the time of war
- admin on 24 SENA ILU: IT-TRAĠEDJA TAL-PATROL BOAT C23