djalett | Fiona Vella

Posts Tagged ‘djalett’

EJJA SKOPRI L-ORJENT

Jingħad li l-popli li jgħixu fuq il-gżejjer sikwit ikollhom storja partikolari ħafna. Dan minħabba illi l-baħar innifsu, speċjalment fiż-żminijiet antiki, kien joffri protezzjoni siewja lil dawn l-artijiet billi jservi ta’ ostaklu għal dawk il-qawwiet li ma kellhomx saħħa navali. Iżda oħrajn isostnu illi ambjent bħal dan ħafna drabi ħonoq il-perspettiva tal-abitanti u tahom l-impressjoni falza illi d-dinja ma kinetx ħafna akbar minn pajjiżhom. Madanakollu opinjoni ta’ xort’oħra tissuġġerixxi illi proprju dan l-iżolament serva bħala fosdqa għal ċerti elementi, b’konsegwenza li dawn ma ntmessux daqstant mill-bidla tal-milja taż-żminijiet. Konxja minn dan kollu, ħassejtni tassew kurjuża biex niskopri x’kienet il-funzjoni ta’ Soċjetà ġdida li għandha l-għan li tqarreb lil Malta mal-Orjent…

Il-moħħ wara din is-Soċjetà magħrufa bħala Maltese Oriental Society huwa l-Prof. Anthony J Frendo. Maħtur bħala l-president tas-Soċjetà, preżentement huwa wkoll il-kap tad-dipartiment tal-Istudji Orjentali fl-Università ta’ Malta.

“Din l-idea bdiet tbherren f’moħħi hekk kif inħtart bħala l-kap ta’ dan id-dipartiment li oriġinarjament kien tal-Għarbi. Niftakar li meta tkellimt dwarha ma’ Dr Martin R Zammit, hu kien approva mill-ewwel u anki tani s-sapport morali kollu. Imma peress li konna ftit wisq li qed naħdmu f’dan id-dipartiment u billi wkoll kien hemm għadd ta’ affarijiet oħra li kellhom isiru, din l-idea baqgħet fuq l-ixkaffa. Iżda madwar sena u nofs ilu tarraft dan il-ħsieb tiegħi lil Dr Dennis Mizzi u huwa wkoll qabel mill-ewwel mal-idea ta’ din is-Soċjetà. Sadanittant seħħu wkoll xi bidliet importanti fostom li d-dipartiment tal-Għarbi twessa’ u sar jinkludi kemm l-Istudji ta’ Lvant qarib u anki l-Istudju taċ-Ċiniż, dan tal-aħħar permezz ta’ arranġamenti li saru mal-Confucius Institute. Għalhekk intbaħt li finalment kien wasal iż-żmien biex nibdew nagħmlu l-ewwel passi ħalli niffurmaw din is-Soċjetà. Fi ftit żmien, tellgħajna kumitat u flimkien waqqafna l-Maltese Oriental Society.”

X’inhu l-iskop ta’ din is-Soċjetà?

“L-għan tas-Soċjetà huwa li tipprovdi għarfien lill-Maltin dwar il-bqija tal-Orjent kollu li skont il-perspettiva Ewropeja jinkludi il-Lvant Qarib li jibda proprju mill-Mediterran u jinkludi s-Sirja, il-Lebanon, il-Palestina, l-Iżrael, il-Ġordan, is-Saudi Arabia u l-Iraq. Imbagħad hemm il-Lvant Nofsani li jitlaq mill-Lvant tal-Iran u jibqa’ sejjer sa qabel iċ-Ċina u jinżel sa Burma fejn minn hemm insibu l-Lvant Imbiegħed u allura niltaqgħu maċ-Ċina, il-Ġappun u l-madwar.

Permezz ta’ lectures, attivitajiet kulturali, wirjiet artistiċi u ħarġiet f’postijiet ta’ interess kemm f’Malta u aktar il-quddiem, anki f’pajjiżi oħrajn, is-Soċjetà ser ikollha r-rwol li tinkoraġġixxi u tiffaċilita aktar l-istudju u l-apprezzament tal-Orjent fost il-membri tagħha. Nixtieq nenfasizza illi l-mira tagħna mhiex biss li nintroduċu l-lingwi differenti li jintużaw f’dawn il-partijiet tad-dinja. Aħna rridu nħarsu wkoll lejn l-aspetti arkeoloġiċi, storiċi u kulturali tal-Lvant kollu u b’hekk is-Soċjetà ser ikollha natura pjuttost inter-dixxiplinari fejn ser tiftaħ il-bibien tagħha għal kelliema minn diversi oqsma bħal dawk tal-istorja, l-arkeoloġija, l-arti, il-letteratura, il-lingwistika, il-filoloġija, it-teoloġija, l-antropoloġija, l-etnografija, is-soċjoloġija u l-ġografija fost oħrajn. Barra minn hekk ser ikollna wkoll il-kontribuzzjoni ta’ numru ta’ awturi, artisti, nies tas-sengħa, mużiċisti u individwi oħra li b’xi mod jew ieħor ikunu jixtiequ jesponu u jaqsmu mal-oħrajn ix-xogħol jew il-kapaċità tagħhom hekk kif inhi relatata mal-Orjent.

Għalissa peress li għadna qed nagħmlu l-ewwel passi, ser niffukaw ftit fuq numru ta’ taħditiet minn diversi esperti li għandna fi ħdan id-dipartiment u allura ser inkunu qed nitrattaw studji u xogħolijiet dwar il-gżejjer Maltin li fl-istess ħin għandhom konnessjoni mal-Orjent. Ser nimirħu anki fil-Mediterran, filwaqt li bl-għajnuna tal-Confucius Institute ser inkunu nistgħu ninkludu wkoll taħditiet ta’ interess dwar iċ-Ċina. Min-naħa ta’ lingwi u l-kultura intrinsika tagħhom ser nitfgħu dawl fuq l-Għarbi, l-Ebrajk u s-Sanskrit. Kull tant żmien ser inkunu wkoll qed nistiednu xi kelliema barranin sabiex jagħtuna tagħrif dwar aspetti jew pajjiżi oħra.”

Kont ilni nixtieq niċċara l-idea tiegħi dwar xi jfisser preċiżament dan it-terminu ‘Orjent’ iżda qatt ma kont bsart li kellu firxa daqshekk wiesa’! Ma ridtx wisq biex nifhem il-potenzjal li kapaċi toffri Soċjetà bħal din sabiex wieħed jintroduċi ruħu ma’ dan il-mużajk sabiħ ta’ kulturi differenti. Iżda min seta’ jissieħeb ma’ din is-Soċjetà?

“Għalkemm il-Maltese Oriental Society qed titwieled minn ġewwa dan id-dipartiment, għandna l-ħsieb li eventwalment din tiġi indipendenti mid-dipartiment innifsu. Għalhekk nixtiequ niċċaraw illi din is-Soċjetà hija miftuħa għal kulħadd, għal kull min jixtieq isir jaf aktar dwar l-Orjent u anki jduq il-ġmiel u l-faxxinu tiegħu.”

Dr Martin R Zammit, il-viċi-president tal-Maltese Oriental Society u anki l-arabista prinċipali tad-dipartiment tal-Istudji Orjentali fl-Università ta’ Malta, sostna miegħi kemm huwa neċessarju li aħna l-Maltin nesponu ħafna aktar ruħna għal tagħrif iżjed vast dwar il-bqija tad-dinja.

“Jien nara li dis-Soċjetà għandha sehem qawwi li tista’ tagħti lill-poplu Malti. Sfortunatament ninnota li hawn Malta donnu għandna viżjoni waħda biss u għalhekk il-maġġoranza tan-nies iħarsu biss lejn it-tramuntana. Ngħidu aħna jekk tistaqsi lil numru ta’ Maltin dwar fejn tiġi eżattament il-Greċja, aktarx ser jgħidulek li qiegħda x’imkien lejn l-Italja iżda x’hemm ħdejha jew fuqha, bħala pajjiżi oħra, ġeneralment mhux ser ikollhom idea ċara. L-istess jiġri jekk tistaqsi fejn hi l-Polonja per eżempju. L-iktar l-iktar forsi jgħidulek li tinsab fl-Ewropa imma s’hemm jaslu. Prinċiparjament il-viżjoni ta’ numru kbir ta’ Maltin iwassal sal-Ingilterra, sal-Italja u forsi sa Lourdes, mill-bqija ser ikollhom diffikultà biex jgħidulek xi ħaġa dwar pajjiżi oħra. X’nafu per eżempju dwar il-mużika Griega jew dik Franċiża? X’nafu fuq Franza, neħħi t-torri Eiffel, l-inbid u l-Eurodisney?U dan ma nafux tagħrif dwar l-Ewropa! Aħseb u ara dwar pajjiżi oħra!

Aħna poplu ewropew imma aħna wkoll poplu mediterranju. Barra minn hekk, inħobbu nsostnu wkoll li aħna pont bejn l-Afrika u l-bqija tal-Ewropa. Iżda wisq nibża’ li din mhiex ħlief ħolma fiergħa għax pjuttost narana poplu ggranfat mal-Ewropa. Huwa għalhekk li naħseb li din is-Soċjetà tista’ tagħti kontribut biex għallinqas niftħu ftit din il-viżjoni dejqa tagħna li għandna tad-dinja.”

Permezz tax-xogħol tiegħu fil-qasam tal-Għarbi, Dr Zammit stqarr li sal-ġurnata ta’ llum għadu jara sinjali ċari ta’ stigma fost il-Maltin dwar dak li hu Għarbi.

“Ikollna studenti Maltin li jagħżlu li jitgħallmu l-Għarbi imma xorta waħda tinnota li għad fadal sentiment anti-Għarbi f’pajjiżna. Donnu ċertu għanqbut li tnissel matul il-passat tagħna, weħel sewwa ma’ diversi rkejjen u mhux la kemm tneħħieh kif ġieb u laħaq. Min-naħa l-oħra meta tara studenti barranin fostom dawk Sqallin, Spanjoli u anki Amerikani, li huma wkoll kellhom inflwenza Għarbija fl-istorja tal-pajjiżi tagħhom, tintebaħ li l-attitudni tagħhom hija għal kollox differenti u ma jħossux din l-istmerrija. Ironikament dan iwassal biex b’mod ġenerali l-istudenti barranin imorru ħafna aħjar fl-istudji tagħhom tal-Għarbi mill-istudenti Maltin li wara kollox għandhom din il-lingwa fid-dna tagħhom!”

Hawnhekk deherli li għandi nistaqsi għaliex wieħed għandu jitħajjar jistudja l-lingwi Orjentali? Dr Dennis Mizzi, segretarju onorarju tal-Maltese Oriental Society u lecturer tal-Ebrajk u l-Istudju Lhudi spjegali kif finalment l-istudju ta’ lingwi bħal dawn kapaċi jiftaħlek il-bibien għal orizzonti oħra.

“Għalkemm oriġinarjament ħafna jersqu lejn dawn is-suġġetti sforz l-imħabba jew l-interess li jkollhom lejn dan il-qasam, l-istudji nfushom jafu jiftħulek triqat li inti stess ma kontx tobsor li għad trid tasal fihom. Il-korsijiet ta’ dan id-dipartiment prattikament huma ppreżentati fuq żewġ livelli: fuq livell minnhom qed titgħallem lingwa u kultura u allura għandek l-aspett tat-tagħrif, filwaqt li fuq livell ieħor għandek il-kunċett dwar kif wieħed jitħarreġ f’kapaċità partikolari. Għaldaqstant, jiena naf b’individwi li finalment intagħżlu għal pożizzjoni f’karriera proprju minħabba l-ħila tagħhom li jfittxu d-dettall. Imma apparti minn dawn ir-raġunijiet prattiċi hemm ukoll il-punt li meta wieħed qed jitgħallem studju umanistiku, huwa jkun qiegħed ukoll jesponi ruħu biex jifhem anki l-kultura ta’ pajjiż ieħor. Konsegwentement, studenti li jiggradwaw f’dawn l-oqsma, jkunu kapaċi jirrelataw aktar faċilment ma’ dawn il-kulturi u b’hekk ikunu ippreferuti għall-pożizzjonijiet speċifiċi fid-dinja tax-xogħol.”

Waqt din l-intervista stajt inħoss li dawn it-tliet individwi kellhom imħabba kbira lejn dawn l-oqsma Orjentali. Meta staqsejthom x’kien dak li nebbaħħhom għal dan is-settur, kollha kellhom l-istorja individwali tagħhom. Il-Prof. Frendo spjegali kif minn dejjem kien affaxxinat mill-iskrittura…

“L-iskrittura minn dejjem laqtitni kemm mill-aspett reliġjuż u kif ukoll minn dak letterarju. Issa jiena dejjem emmint li jekk trid tistudja xi ħaġa b’mod tajjeb, l-aħjar li ssir tafha bl-ilsien oriġinali tagħha. Għalhekk minħabba li t-testment il-qadim għandu 90% minnu miktub bl-Ebrajk u 10% tiegħu bl-Aramajk spiċċajt biex tgħallimt dawn il-lingwi. Aktar il-quddiem dan l-għarfien wassalni biex ninteressa ruħi anki fil-lingwa Feniċju-Punika li tqarreb sewwa lejn il-lingwi l-oħra. Naturalment, ftit ftit issib ruħek ukoll midħla tal-kulturi diversi ta’ dawn il-popli u l-istorja tkompli tiżvolġi hekk.”

Ir-rakkont ta’ Dr Zammit beda mill-interess kbir li kellu għall-Malti…

“Għal żmien twil kont inħoss ġibda qawwija lejn l-ilsien Malti. Kont inqisu bħala lingwa sabiħa u interessanti ferm u ntfajt b’ruħi u ġismi napprofondixxi fuqu. Finalment meta tibqa’ tfittex u tfittex dwar il-Malti, dan bla dubju jwasslek għall-Għarbi. B’hekk sibt ruħi qed niffoka fuq l-Għarbi u minn hemmhekk intbaħt kemm il-lingwa Maltija għandha għeruq Għarab isawwruha. Infatti l-Għarbi jitfa’ dawl fuq l-oriġini tal-Malti imma ta’ min isemmi illi min-naħa l-oħra, anki l-Malti jiftaħ bieb interessanti fuq l-Għarbi nnifsu. Forsi aħna stess lanqas napprezzaw li l-Malti li nitkellmu bih illum huwa tip ta’ Għarbi antik. Infatti meta studjużi tal-lingwa Għarbija jiġu Malta u jisimgħuna nitkellmu, jirrealizzaw li qed jisimgħu l-Għarbi ta’ madwar 800 sena ilu. Meta lura fis-snin l-Għarbi ġie ntrodott f’pajjiżna, peress li Malta hija gżira, l-lingwa baqgħet bħal fossilizzata fil-limiti ta’ din l-art filwaqt li fil-bqija tad-dinja Għarbija, l-Għarbi kompla jiżviluppa. Dan wassal biex biż-żmien inġbidt lejn din il-logħba ħelwa fejn il-Malti u l-Għarbi jservu bħal lenti li bihom wieħed jiffoka minn wieħed għall-ieħor u kull darba joħroġ xi aspett ġdid minnhom. Per eżempju dan l-aħħar qed nikkunsidraw l-evidenza illi aktarx id-djaletti Maltin, għall-kuntrarju ta’ kif konna naħsbu qabel, mhumiex kliem Malti ‘mgħawweġ’ imma kliem kif oriġinarjament ġie introdott minn djaletti differenti Għarab.”

Dr Dennis Mizzi beda din it-triq tiegħu mill-istudju tal-arkeoloġija…

“Bħal sħabi nista’ ngħidlek li ħaġa twasslek għall-oħra. Sa minn meta kont żgħir kont nintilef insegwi d-dokumentarji arkeoloġiċi speċjalment dwar il-pajjiżi tal-Lvant. Eventwalment sibt ruħi qed nistudja l-arkeoloġija fejn komplejt nikkonferma l-passjoni tiegħi għas-suġġetti dwar il-Feniċi, is-Syro-Palestine, l-Iżrael u l-Eġittu. Maż-żmien xtaqt insir naf aktar dwar dawn il-postijiet u b’hekk irrealizzajt illi apparti l-arkeoloġija tagħhom kelli nitgħallem ukoll xi lingwa minn dan ir-reġjun sabiex b’hekk inkun nista’ nifhem aktar b’mod globali. Bdejt bl-Ebrajk u ntlift wara l-opportunitajiet li fetħitli din il-lingwa. Għalhekk meta ġejt biex nispeċjalizza u ddeċidejt li nintegra l-arkeoloġija mal-interess lingwistiku li kont żviluppajt fl-Ebrajk, ftit ftit sibt ruħi niddedika l-istudji tiegħi lill-manuskritti tal-Baħar il-Mejjet. B’hekk apparti li nistudja lilhom għall-kontenut ideoloġiku u teoloġiku tagħhom, kont ukoll qed nirriċerka dwar is-sit arkeoloġiku fejn dawn instabu. Aktar ma tfittex tispiċċa biex tinteressa ruħek fil-poplu nnifsu u allura fil-kultura tiegħu biex tifhem aħjar il-kuntest ta’ dawk iż-żminijiet.U peress li dak il-perjodu kien Ħellenistiku kelli bżonn nistudja wkoll il-Grieg u l-Aramajk.”

Quddiem għajnejja bħal feġġet it-tixbieħa ta’ qatra linka skura li taqa’ fuq karta xuga bajda u minnufih minnha, f’temp ta’ sekondi, jinfirxu ħjut u friegħi twal matul il-karta kollha…. il-ġmiel tal-opportunità li ssir taf dejjem aktar. Infatti t-tliet individwi intervistati saħqu miegħi illi aktar ma tistudja u ssir taf dwar diversi suġġetti, iżjed tifhem kemm fadallek aktar x’tiskopri, tant li jekk trid, ma tieqaf titgħallem qatt!

Intant sirt naf illi l-Prof. Frendo dalwaqt ser ikun qed jippubblika ktieb li ilu ħafna jaħdem fuqu bit-titlu: Pre-Exilic Israel, The Hebrew Bible, and Archaeology: Integrating Text and Artefact. Dan il-ktieb jirrifletti dwar waħda mill-problemi li ilhom jaffaxxinawh ħafna – dik kif wieħed jirrelata l-evidenza materjali mal-evidenza lingwistika mingħajr ma jħallathom. Min-naħa l-oħra fost xogħolijiet oħra tiegħu, Dr Zammit kien wieħed mill-ko-tradutturi tal-Koran mill-Għarbi għall-Malti f’verżjoni aċċettata mill-Misilmin. U finalment, Dr Mizzi għandu numru ta’ artikli li jispeċjalizzaw dwar il-manuskritti magħrufa bħala d-Dead Sea Scrolls u bħalissa qiegħed fil-proċess li jippubblika t-teżi tad-dottorat.

(Nota: Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tal-20 ta’ Frar 2011)

Share on Facebook

2011.02.20 / 2 responses / Category: Torca - Perspettivi
MIN SER JITĦAJJAR?

Dil-ġimgħa kont bejn ħalltejn niktibx l-intervista skont id-djalett Żejtuni li saret biha. Madanakollu finalment deherli li jekk nagħmel dan, jaf ikun hemm uħud mill-qarrejja li jsibu diffikultà biex isegwu u allura ddeċidejt li nittraduċi għall-Malti standard – skont kif isejjaħlu Lino Psaila.

“Jiena kburi ħafna bid-djalett tagħna. Hekk jew hekk nitkellem ma’ min nitkellem, kulħadd jifhimni,” saħaq Lino. “Ma nagħmilx bħal ċertu nies li jistħu jitkellmu bid-djalett.”

Fil-fatt għalija din l-intervista swietli ħafna emozzjonijiet ta’ nostalġija. L-ewwel nett għax jiena Żejtunija u d-djalett tagħna nafu sewwa għalkemm ġeneralment nitkellem bih biss mal-qraba tiegħi. U t-tieni għax minn dejjem kont kburija b’dan iż-Żejtuni li jipprattika dan il-passatemp tant uniku.

Jiena u nħabbat il-bieb tad-dar tiegħu, minn quddiem għajnejja ġrew ħfief ħfief il-memorji ta’ meta jiena u ħija l-kbir, ta’ tfal li konna, konna mmorru għandu b’dik iċ-ċertu mistħija ħalli nixtru xi tajra sabiħa. Kien ikollu ħafna wieqfa mal-ħajt u min jaf kemm ġieli xxennaqna għal xi waħda kbira u dettaljata. Imma bil-flus li nkunu faddalna bejnietna, dejjem kellna nikkuntentaw b’waħda iżgħar. Xorta waħda jkolli ngħid illi għalkemm forsi ma kinetx tkun l-aqwa waħda fostom, dit-tajra ċkejkna kienet kapaċi tnissel fina dak is-seħer li jaħkem lill-bniedem meta jara xi ħaġa ttir.

“Mela l-ewwel nett nibda biex ngħidlek li aħna ż-Żwieten mhux tajra nsejjħula imma manuċċa. Dil-kelma ġejja mit-terminu Sqalli ‘manu uccello’ li tfisser għasfur fl-idejn. Jingħad li żmien twil ilu numru ta’ Sqallin kienu telqu minn Sqallija minħabba xi nkwiet li kien hemm fil-pajjiż u ġew jissetiljaw fir-raħal t’isfel taż-Żejtun. Aktarx minn hemm ukoll ħareġ it-titlu ta’ Bisqallin. Naturalment magħhom dawn l-Isqallin ġabu ċertu użanzi u fostom din, li bid-djalett Żejtuni ddawwret għal manuċċa.”

Lino kompla jfehemni illi sa minn snin twal ilu, ż-Żejtun kien imfittex ħafna għall-manuċċi.

“Fl-antik il-manuċċi kienu jittajru madwar Malta u Għawdex kollha imma kont tisma’ min jgħidlek li jekk trid tara l-manuċċi bil-kwantità kellek tmur saż-Żejtun.

Aktar il-quddiem, meta jiena kelli madwar ħames snin, niftakar li fir-raħal tagħna l-bjut kollha tad-djar kienu jkunu mimlija bin-nies itajjru l-manuċċi.”

Illum Lino jgħodd is-67 sena imma anki jiena niftakar sewwa kemm kien ikun hemm manuċċi kull kulur itiru fil-għoli. U dan akkost il-battikati kbar biex tiskampa l-l-gzuz ta’ aerials tat-TV li kien hemm fuq il-bjut f’dawk is-snin.

“Biex illum rari tara waħda fir-raħal kollu! Donnu dan il-passatemp miet għal kollox.

Fiż-żmien meta l-manuċċi kienu popolari hawn ir-raħal kienet saħansitra daħlet kompetizzjoni tal-isbaħ manuċċa. Kont tara per eżempju manuċċi bl-armi tal-partit laburista, tal-partit nazzjonalista, tal-Beland, taż-Żejtun Band, tal-Laċċi u ta’ diversi timijiet tal-futbol fost oħrajn. Kulħadd b’dik l-isfida biex itella’ l-akbar u l-isbaħ waħda.

Jiena kont tgħallimt nagħmel il-manuċċi meta kelli madwar 10 snin. Rawwimni kif nibnihom tajjeb il-kuġin ta’ nannuwi, Karmnu, li hawn ir-raħal kien magħruf bħala c-champion fit-tiswir tal-manuċċi. Matul iż-żmien dejjem kont nipprova nara kif nista’ nsebbaħħhom jew kif nista’ nipperfezzjonahom.

Darba waħda waqt programm fuq it-TV bqajt impressjonat meta rajt iċ-Ċiniżi x’kienu kapaċi jagħmlu f’dan il-qasam. Mhux manuċċa waħda kienu jtajjru imma mijiet u l-forom tagħhom kienu tal-għaġeb!

Minn dakinhar bdejt ninnota madwari imma hawn Malta qatt ma rajt lil ħadd itella’ aktar minn manuċċa waħda. Ġieli kont tara xi tliet manuċċi telgħin mill-istess bejt imma kull waħda kien ikollha persuna qed iżżommha. Daħħaltha f’rasi li jekk kienu kapaċi jagħmluhom iċ-Ċiniżi manuċċi bħal dawk, stajt nagħmilhom jien ukoll.”

Iżda f’dax-xogħol tal-manuċċi ċ-Ċiniżi għandhom vantaġġ kbir fuqna l-Maltin…

“Is-sigriet ta’ manuċċa tajba huwa l-qaws jew kif hawn min isejjaħlu, l-ark. Dak irid ikun perfett. Jekk ikun miġbud wisq lejn naħa jew oħra il-manuċċa ħa ddurlek ‘l hemm jew ‘l hawn.

Issa fiċ-Ċina jużaw il-bamboo għal dax-xogħol u l-irtubija ta’ dal-materjal tagħtihom il-possibilità li jaħdmu bih kif iridu. Jistgħu jgħawwġuh biex jibnu liema figura joħolmu biha fostom biex jiffurmaw dawk il-manuċċi sbieħ f’għamla ta’ draguni jew ħut u li bihom jagħtu spettaklu sħiħ meta jittajru.

Li kieku kelli nipprova nagħmilhom jiena manuċċi bħal dawk, ikolli bżonn workshop kbir daqs nofs ir-raħal. Tgħidli għaliex? Għax il-qasba tagħna mhiex daqshekk flessibbli. Kieku jfettilli nagħmel xi manuċċa f’forma ta’ dragun per eżempju, inkun irrid inxarrab il-qasab mill-inqas lejl qabel. Imbagħad ikolli nagħmel il-forma tal-manuċċa li nixtieq u nqassamha bl-imsiemer kull pulzier. U hekk kif il-qasba tkun għadha mxarrba rrid ngħaddiha minn bejn dawk l-imsiemer kollha u nibnihom waħda waħda ħdejn xulxin. Immaġina kemm nirrikjedi spazju biex nibni manużża waħda b’dal-mod, aħseb u ara sett!

Li kieku jirnexxieli nakkwista kwantità ta’ bamboo ninsab ċert li kapaċi nibni manuċċi bħal taċ-Ċiniżi. Iżda aktarx din ser tibqa’ biss bħala waħda mill-ħolmiet li kelli u li ma rnexxiliex nagħmel. Ċertament li kieku kelli nkellem lill-ambaxxata Ċiniża huma jipprovduni b’waħda fi ftit żmien. Imma jekk ma nkunx ħdimtha jien, għalija xi preġju jkun fiha?”

Għalkemm s’issa Lino għadu ma qatax dix-xewqa, min-naħa l-oħra huwa rnexxielu jsib irkaptu kif itella’ kwantita’ kbira ta’ manuċċi f’daqqa.

“L-ewwel li ppruvajt bi tnejn imma għalkemm irnexxieli ngħollilhom ftit rashom fl-ajru, mill-ewwel ħaduha għal isfel! Dak iż-żmien kont għadni ma nafx norbot sew. Għadda ż-żmien u sadanittant kont iżżewwiġt u qisni kont insejthom lil dawn il-manuċċi. Imma meta mort noqgħod Marsaxlokk u rajt dak il-beraħ kollu fuq il-baħar, erġajt twebbilt.

Did-darba ippruvajt intella’ ħamsa f’daqqa imma reġgħu waqgħu. Għedt qed nagħmel xi ħaġa ħażina żgur. Qgħadt niflihom u nnutajt illi meta rbatt il-manuċċi ma kontx irbatthom bl-istess distanza. Ittantajt nara hux minn hemm, irbatthom bi tliet piedi bejn waħda u oħra u did-darba telgħu. Għedt ehh, issa sibtu s-sigriet l-ieħor tagħhom. Sena wara iddeċidejt li naħdem sett b’10, għamilthom u telgħu. Fis-sena ta’ wara għamilt 50 u f’ta wara 100, sakemm darba waħda ħdimt sett ta’ 700 għalkemm tellgħajt biss 565 minnhom għax ma flaħthomx daqs kemm bdew jiġbdu!”

Lino urieni l-qtugħ f’idu li kien għadu jidher minn wara jumejn li tella’ sett ta’ 151 manuċċa. Xtaqt inkun naf kemm hu diffiċli biex wieħed itella’ sett ta’ manuċċi ta’ dik il-kwantità?

“Sakemm tidra ttellagħhom naqra imma mhux diffiċli. Sett ta’ 500 manuċċa ntellgħu fi tliet kwarti imma mbagħad nieħu madwar siegħa u nofs biex inniżżilhom għax għalkemm magħmula mill-karti tat-tajr f’dik il-kwantità u bil-ġbid tar-riħ jiġu pjuttost tqal. Barra minn hekk trid titgħallem it-tattika kif b’id waħda żżomm il-manuċċi fl-ajru u bl-id l-oħra tniżżel il-manuċċi waħda waħda, tiftaħhom u tippustjahom ċatti fil-kaxxa.

Bi 3 piedi rbit bejniethom u b’100 pied ieħor bogħod mill-aħħar waħda sa jdejja, sett ta’ 500 manuċċa jkollu tul ta’ madwar 1600 pied. Għalhekk trid toqgħod attent li tniżżilhom fil-ħin għax jekk jitqawwielek ir-riħ, kapaċi jaqtagħlek l-irbit u titlifhom.”

Ġieli tilef xi sett manuċċi?

“Mhux darba u tnejn! Ġieli tlift settijiet ta’ 100 jew 200 manuċċa f’daqqa! Jibqgħu sejrin u daqshekk tarahom. X’tagħmel? Nikkunsidra dar-riskju bħala parti mill-logħba. Nibkihom taf għax biex nagħmel dawk is-settijiet nieħu ħafna ħin. Dan l-aħħar għamilt sett ta’ 150 manuċċa tal-armi tad-destroyers Inglizi li kienu għerqu fl-aħħar gwerra. Ħadt 3 xhur biex ħdimthom.

Kultant jista’ jkun li nitlifhom tort tiegħi. Dak sigriet ieħor – it-tip ta’ rbit. Jekk jista’ jkun trid torbothom waħda waħda bl-istess stress għax jekk ikunu ssikati ħafna jistgħu jinqatgħulek u jekk iżżommhom merħijin wisq jinħallulek. Trid toqgħod attent li torbothom bl-istess mod għalkemm kultant f’dik il-kwantità, xi waħda tfallilek.”

Is-settijiet tal-manuċċi ta’ Lino kollha għandhom xi suġġett partikolari. Kelli kurżità kif jagħżilhom?

“Fantasija! Ġieli nkun rieqed per eżempju u hekk kif inqum jiġuni f’moħħi l-Kavallieri tal-Ordni ta’ San Ġwann u ngħid iva, sett tagħhom nagħmel. Imbagħad hekk kif nagħżel is-suġġett jew immur infittex dwaru fl-għadd ta’ kotba li għandi jew inkella noqgħod indur nagħmel ir-riċerka fl-internet.

L-aktar sett għal qalbi jirrappreżenta l-armi tal-Gran Mastri li kien hawn f’Malta. Inzerta li dal-manuċċi ħarġuli bellezza… il-kapolavur tiegħi nsejjħilhom! Barra li ġew sbieħ ħarġu wkoll perfettissimi u rari tiċċaqlaq waħda minnhom.

Bħalissa qiegħed ġo moħħi sett bl-armi tal-futbol tal-Malta Football Association. Beħsiebni ninkludi t-timijiet tal-1, it-2 u t-3 diviżjoni imma peress li dawn jinbidlu, ser norbothom b’mod alfabetiku.”

Għalkemm Lino jsostni li m’hemmx interess f’dan il-passatemp, kull darba li jtella’ xi sett manuċċi minn xi post milħuq sewwa, tara n-nies jinġabru madwaru.

“Iva jieqfu bosta u kulħadd jitpaxxa bihom imma ħadd ma jistaqsik kif taħdimhom.

Għalkemm kultant jieqfu ċertu tipi ħdejk li ma tinsiehomx kif ġieb u laħaq…

Mela darba minnhom kont M’Xlokk u bdejt intella’ sett bil-bnadar tal-pajjiżi. F’daqqa waħda waqfu ħdejja grupp ta’ madwar 80 student u poġġew bil-qiegħda jarawni ntajjarhom. Hekk kif wasalt fil-bandiera ta’ Franza jqum student minnhom u talabni nieqaf ftit qabel intellagħha. Grupp żgħir ta’ studenti qamu bil-wieqfa ħdejh u bdew ikantaw l-innu ta’ Franza. Jiena bqajt skantat inħares lejhom u wara komplejt intella’. Hekk kif wasalt f’ta’ l-Ingilterra, qamu l-istudenti Inglizi u bdew ikantaw l-innu tagħhom huma wkoll. Tassew bqajt impressjonat dakinhar għax ħaġa bħal dik qatt ma kienet ġratli. Meta bdejt inniżżel il-manuċċi l-istudenti kienu għadhom ħdejja u ndunajt li xtaquha l-manuċċa bil-bandiera ta’ pajjiżhom. Qtajthom it-tnejn u tajthomlhom u tgħidx kemm irringrazzjawni.”

Iżda Lino qalli wkoll li darba minnhom resqet waħda ċċanfru minħabba sett minnhom!

“Kont qiegħed fl-inħawi tal-Fajtata intella’ sett manuċċi bl-isem tal-kmandanti tas-sottomarini li kellha l-Ġermanja fl-aħħar gwerra. F’ħin minnhom resqet lejja waħda Ingliża flimkien mar-raġel tagħha u qaltli “Ma tistħix ittella’ sett bħal dak?” Għedtilha le, għaliex tridni nistħi? Weġbitni “Dik l-iswastika fuq kull manuċċa ma ddardrikx meta tiftakar kemm tefgħawlkhom bombi fuqkhom?” Għedt hekk le ħija u fil-pront irrispondejtha li f’dak il-każ messa tistħi hi għax il-bombi li qlajna fuq pajjiżna, ġew fuqna sempliċiment għax konna kolonja tal-Ingilterra, l-pajjiż tagħha. U għaddset rasha u telqet ‘l hemm.”

Matul id-diskursata tagħna Lino sikwit isostni kemm hu ddispjaċut li spiċċa l-interess f’dal-qasam. U proprju dan id-diżappunt fl-istess ħin jagħtih il-ħeġġa biex kemm jista’ jkun jipprova jaqsam dak li tgħallem hu ma’ nies oħra, speċjalment it-tfal.

“M’hawnx inkoraġġiment u llum it-tfal għandhom ħafna biex jilgħabu tant li llum il-manuċċa qisha xi ħaġa ta’ mitt sena ilu!

Kull min stedinni biex immur nuri lit-tfal kif jaħdmuhom dejjem mort bil-qalb u bla interessi xejn. Stednuni f’diversi skejjel u anki f’xi kunsilli lokali. Ma ninsa qatt meta mort l-iskola tal-Mosta u ltqajt ma’ 700 student. Mort anki s-St James Cavalier u hemm it-tfal ġew anki mal-ġenituri tagħhom. Darba minnhom iltqajt ma’ tifla mill-Mellieħa li ma ninsiha qatt. Mort l-iskola tagħhom u bħas-soltu urejthom kif jibnu manuċċa tajba. Meta staqsejthom biex nara fehmunix, din kienet kapaċi tispjegali x’għamilt eżatt mill-a saz-z. Uriet ħafna interess u meta kellimtha ftit tregħixt meta qaltli li nannuwha kien Żejtuni! Għedt tgħid din l-imħabba għall-manuċċi hija xi ħaġa fid-demm tagħna n-nies tar-raħal?

Il-problema hija li ma nafx jekk minn dak iż-żmien ‘l hawn xi ħadd minn dat-tfal ittantax jagħmel xi manuċċa ħalli jtajjarha u allura ma nafx jekk ħallejtx impatt jew le fuqhom.

Nixtieq ħafna li xi ħadd jiret din is-sengħa minn warajja u lest li ngħallem b’xejn lil kull min juri interess. Kultant ngħid imma possibbli ma tiġi l-għira lil ħadd biex jipprova jtella’ sett manuċċi bħali? Allaħares nispiċċa jien u jispiċċa dal-passatemp miegħi. U l-aktar li nippretendi interess miż-Żwieten. Fejn huma dawk iż-Żwieten u t-tfal tagħhom li tant kienu jtajjru b’ħeġġa u bi kburija l-manuċċi tagħhom?”

Biex dan ix-xogħol ta’ Lino ma jintesiex, żewġt iħbieb tiegħu, Alfred u Jasmine Grech, tellgħu video fuq youtube li intom tistgħu taraw permezz ta’ dan il-link: http://www.youtube.com/watch?v=8djQlC8u218.

(Nota: Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tat-22 t’Awwissu 2010)

Share on Facebook

2010.08.22 / no responses / Category: Torca - Perspettivi
MILL-MOSTIN GĦALL-MALTIN

Żort il-post għall-ewwel darba għax kien stedinni ħabib tiegħi biex immur nara l-wirja li kien qed itella’ fir-Razzett tal-Markiż il-Mosta. F’post b’isem bħal dak minn kollox kont nippretendi, minbarra dak li sibt…. Ir-Razzett tal-Markiż mhux ħlief ġawhra moħbija qalb il-bini modern tal-Mosta li permezz tan-nies li huma responsabbli minnu, joffri rokna ta’ trankwillità u kenn mill-ħajja mgħaġġla ta’ llum.

Bħal b’kalamita misterjuża r-Razzett tal-Markiż reġa’ ġibidni lejh mill-ġdid, din id-darba biex nintervista lill-President tal-Għaqda Filantropika Talent Mosti, is-Sur Joe Bartolo. Xtaqt inkun naf l-istorja ta’ dan ir-razzett u l-iskop tal-eżistenza tiegħu u ta’ din l-Għaqda. Matul l-intervista tiegħi skoprejt illi wara kollox l-istorja u l-għomor ta’ dan il-post umli imma sbejjaħ kienu minsuġa għalenija mal-istorja u l-ħajja ta’ diversi bnedmin oħra li b’imħabba u b’għożża dejjem ħadmu għal dak li emmnu fih….

“Kulħadd hekk jiġrilu! Hawn xi ħaġa speċjali f’dan il-post,” tbissem Joe Bartolo il-President tal-Għaqda Filantropika Talent Mosti hekk kif tarraftlu l-iskop tiegħi. “Madwar ħmistax ilu kien hawn il-Professur Guido Demarco. Qalli li ma setax idum ħafna… mhux aktar min-nofs siegħa. Spiċċa għamel sagħtejn sħaħ hawnhekk. L-istess ġralu l-Prim Ministru Dr Lawrence Gonzi u daqshekk ieħor il-Kap ta’ l-Oppożizzjoni Dr Joseph Muscat minkejja l-bosta mpenji li kellhom.”

Imma x’inhu s-sigriet ta’ dan il-post?

Il-post għandu r-romantiċiżmu tiegħu imma s-sigriet veru huwa n-nies li ssib jilqgħuk ġo fih. Hawnhekk il-bieb dejjem miftuħ għal kulħadd. Għalkemm l-għaqda tagħna għandha l-isem Għaqda Filantropika Talent Mosti, aħna ma nilqgħux biss lin-nies tal-Mosta imma anki lill-bqija tal-Maltin u saħansitra lill-barranin li jiġu jżuruna u jtellgħu l-wirjiet tagħhom hawn.

Minn fejn ġie l-isem tal-Għaqda u xi tfisser l-arma tagħkom?

L-isem ta’ din l-Għaqda inħoloq peress li aħna twelidna fl-Oratorju tal-Qalb ta’ Ġesù fil-Mosta. Imma wara ftit taż-żmien hemmhekk ma tantx baqgħu jarawna ħelwin għax kienu jaħsbu illi aħna aktar kien moħħna fid-drama u l-palk milli fir-reliġjon. Għalhekk konna bdejna niltaqgħu fil-garaxx ta’ wieħed minna – Andrew Borda. L-iskop tagħna dejjem kien li nrawwmu t-talent. Illum kulħadd jaċċettah l-isem – mill-Mostin għall-Maltin. Tant hu hekk illi mit-300 membru li għadna, aktar minn 200 minnhom ġejjin minn naħat oħra ta’ Malta.

L-arma tal-Għaqda Talent Mosti għamilha Joe Galea. Din tinkorpora fiha l-elementi kollha tal-kultura: il-pittura, il-mużika, il-poeżija u d-drama.

Kif bdejtu taħdmu minn dan il-post?

Oriġinarjament jiena kont l-ewwel wieħed li ħlomt bir-Razzett tal-Markiż bħala ċentru kulturali. Ħadd aktar ma kien jaf bih. Kien magħruf biss b’ismu – bħala r-Razzett tal-Markiż għax sidu kien il-Markiż Mallia Tabone. Meta l-Markiż miet, dal-post waqa’ f’idejn il-gvern. Ir-razzett għamel żmien twil mitluq u abbandunat sakemm darba ġie deċiż li ssir skola minfloku u fuq l-artijiet tiegħu tal-madwar. Qatt ma kont tarraft xejn lil ħadd bi ħsibijieti. Imma meta rajthom ser iwaqqgħuh jiena u xi wħud minn sħabi morna nkellmu lill-Ministru tal-Edukazzjoni s-Sur Daniel Micallef. Dak iż-żmien kienu għadhom ma jeżistux ir-regoli tal-konservazzjoni tal-bini antik, kif hawn illum. Il-gafef kienu diġà lesti quddiem ir-razzett biex jibdew iħottuh għax ma kienx qed iżomm mal-linja tal-bini modern. Kien wasal fl-aħħar biex jittajjar min-nofs. Imma b’xorti tajba l-Ministru waqqaf milli jitwaqqa’ u r-razzett ġie salvat. Maż-żmien, fuq l-artijiet li kellu warajh ir-razzett, telgħet l-iskola Lily of the Valley. U hawnhekk reġa’ daħal strument ieħor fid-destin ta’ dan il-post – il-kap tal-iskola ta’ dak iż-żmien Ms M. D. Aquilina. Permezz ta’ kemm ħabirket għal dan ir-razzett, il-Ministru Ugo Mifsud Bonnici (li taħtu issa kien jaqa’ l-Ministeru tal-Edukazzjoni) beda jirrestawra l-post. Ir-razzett beda jieħu surtu u r-rispett tiegħu lura. Madanakollu fil-bidu kien jintuża biss bħala maħżen għall-oġġetti tal-iskola u biex jgħaddu xi siegħa żmien fih it-tfal jiktbu xi essej jew ipinġu xi ħaġa. Niftakar darba waħda jien iddeċidejt li nkellem lil Ms Aquilina u għedtilha bix-xewqa tiegħi li nagħmel ċentru kulturali minn dan ir-razzett. Flimkien mal-kumitat u d-diriġenti tal-Għaqda ta’ dak iż-żmien morna anki nkellmu lis-Sur Evarist Bartolo (li kien issa l-Ministru tal-Edukazzjoni) u dan flimkien ma’ Ms Aquilina, iddeċidew li jgħaddu r-razzett lill-Għaqda għal żmien ta’ prova biex jaraw kif immorru.

Minn dak inhar ‘l hawn qatt ma ħarisna lura. U kull min emmen fina, dejjem ħriġnih ta’ raġel għax il-post saħħaħnih bil-ħidma volontarja tagħna sakemm tellgħajnih fil-pożizzjoni li jħaddan illum tant li l-Għaqda tagħna saħansitra ġiet mogħtija t-titlu ta’ NGO.

Għalkemm jien kont il-moħħ wara dal-post, jiena dejjem sibt l-għajnuna ta’ sħabi u ta’ ħbiebi u bis-saħħa tagħna lkoll flimkien li wasalna fejn wasalna. Bsaten fir-roti sibna wkoll imma meta tikkunsidra kemm issib għajnuna, tipprova dejjem tara l-pożittiv.

X’tip ta’ attivitajiet u wirjiet isiru fir-Razzett tal-Markiż?

Aħna nħobbu nvarjaw l-attivitajiet biex nolqtu l-gosti u t-talenti ta’ ħafna. Għamilna wirjiet taċ-ċinematografija, wirjiet ta’ statwi u ta’ pittura. Norganizzaw iljieli msejjħa ‘Niltaqgħu mal-Awtur’ fejn aħna nlaqqgħu lin-nies mal-awturi ta’ kotba ġodda. Kellna nies ta’ kalibru kbir fostom lil Dr Alfred Sant, Mariella Pisani Bencini, Oliver Friggieri, George Peresso u ħafna oħrajn. Intellgħu anki reċti qosra b’tema soċjali u wara niddiskutuwhom. Kellna wkoll żewġt iljieli iddedikati għad-djaletti Maltin; laqgħat interessanti ferm fejn fihom ħareġ il-wirt Malti tagħna li biż-żmien sfortunatament qed jintilef. Fi żmien il-Budaj, li kien iħobb ħafna lil dan il-post, konna norganizzaw ukoll iljieli tal-għana.

Min jista’ jtella’ l-wirjiet hawnhekk?

Kull min għandu talent tajjeb jista’ jiġi u jitkellem magħna u aħna nagħtuh l-opportunità li tkun tistħoqqlu. Anzi nħeġġu lil dawk li ma jaf bihom ħadd ħalli jersqu lejna. Ma tistax issejjaħ lilek innifsek Għaqda Filantropika jekk imbagħad inti tagħti ċans biss lin-nies stabbiliti. Ovvjament in-nies stabbiliti żżommhom ukoll għax dawk jgħollu l-livell tal-post. Imma issib talent kbir anki f’individwi li għadhom jibdew. Ħa nsemmilek ftit minnhom…

Dan l-aħħar kellna tfajla li għaxxqet lil kulħadd bil-kapaċità tagħha fil-pittura. Ħallitilna kwadru tal-Budaj hawnhekk mill-isbaħ. Ġuvnott ieħor ta’ 18-il sena ħadmilna abbozz ta’ Dun Anġ Camilleri – xogħol mill-aqwa. Bust ieħor li jimpressjonak huwa dak ta’ Madre Tereża li ħadem Frans Muscat; bniedem li qatt ma tgħallem imkien din is-sengħa. Il-bust ikellmek jonqsu! Issa meta inti toħroġ iddur mar-Razzett, issib ix-xogħlijiet ta’ dawn l-artisti li għadhom jibdew flimkien ma’ dawk ta’ artisti oħra kbar bħal Alfred Camilleri Cauchi u Anton Agius. Tista’ timmaġina kemm dawn l-artisti ġodda jħossuhom onorati li xogħlijiethom qegħdin esposti flimkien ma’ dawk ta’ artisti ta’ kalibru kbir. Bi ftit għajnuna u opportunità tagħmlilhom ħafna kuraġġ. Kien hawn artisti magħrufa li trawwmu minn hawnhekk u illum huma artisti kbar bħal ngħidu aħna l-pittur Mark Schembri.

Aħna nħobbu nimxu bil-fatti u mhux bil-paroli. Kemm jintqalu affarijiet biex ngħinu lin-nies li għandhom xi diżabbiltà? Imma fir-realtà fejn huma l-opportunitajiet li jingħatawlhom? B’mod kollettiv iva, isiru affarijiet. Imma b’mod individwali ħadd ma jagħtihom ċans. Inħossni kburi ngħid illi hawnhekk aħna lqajna x-xogħlijiet tal-pittur Michael Vassallo, bniedem li sofra diżabbiltà kbira wara inċident ikreh li kellu waqt festa. Qraba tiegħu kienu fetħu qalbhom miegħi li għalkemm Michael kellu ħafna xogħlijiet sbieħ, kulħadd għalaqlu l-bieb għal xi opprotunità biex jesponihom. Imma aħna ħdimna miegħu u l-wirja tiegħu kienet ta’ suċċess kbir.

Illum biex tagħmel wirjiet bħal dawn trid tħallas xkora liri. Hawnhekk titħallas biss donazzjoni u mill-flus li niġbru, aħna ngħinu lil min hu fil-bżonn.

Liema kienet l-aktar wirja għal qalbek?

Diffiċli tgħid. Matul dawn l-aħħar ħdax-il sena hawnhekk saru 112 il-wirja, bejn wieħed u ieħor waħda kull xahar.

Il-wirja tal-iskultur Anton Agius kienet waħda mill-kbar u ġbarna ħafna flus minnha. Anki kellna ħafna donazzjonijiet min-nies li ġew.

Imma l-aktar waħda li ħalliet impatt fuqi kienet dik tal-Ġimgha l-Kbira li saret is-sena li għaddiet. Irnexxielna nġibu l-abbozz tal-monument tal-Ġimgha l-Kbira li hemm fil-Knisja tal-Mosta. Ma kinetx faċli biex inġibuh għax dan kien qiegħed f’dar privata. Xogħol hekk m’hemmx prezzu! Kien ħallas għalih Karmenu Dimech wara li ġie mill-Amerika. Dan kien ħallas ukoll għall-iskultura li saret fis-saqaf tal-Knisja tal-Mosta. Antonio Agius mill-Birgu ħadem l-istruttura tal-injam tal-monument u Wistin Camilleri għamel lil Kristu mejjet u l-erbgħa anġli. Letteralment irqadna hawn għal tlett ġimgħat sħaħ għax ma ridnix nitilquh minn taħt għajnejna. Dak inhar nemmen li aħna tajna xi ħaġa kbira lill-poplu Malti illi tul das-snin kollha qatt ma kellu l-opportunità biex jara xogħol bħal dan.

Issemmili xi mument partikolari li seħħ hawnhekk u li ma tinsih qatt?

Iva. Sfortunatament għalkemm tipprova tagħmel mill-aħjar li tista’, kultant tiżbalja wkoll. Hawnhekk seħħ disfatt kbir li għadu jkiddni sal-lum. Niftakar kien ġie bniedem minn barra l-Mosta jkellimni. Qalli li rani waqt intervista fuq it-TV u xtaqni ngħinu għax saħaq li kien batut ħafna u ma kellux biex jixtri l-mediċini. Ngħidlek id-dritt qbadt xi ħaġa personali minn tiegħi u tajtielu iżda m’emmintux akkost li ġie aktar minn darba jkellimni. Xi ftit wara sirt naf li waqa’ sobtu u miet. Inħsadt! Meta niftakar fih, qalbi tingħafas. Għalija din tebgħa li ġie jitlobna l-għajnuna u ma għennihx. Bqajt naħseb li jista’ għandi tort fil-mewt tiegħu. Dan il-każ ilu xi sentejn. Minn dak iż-żmien ‘l hawn ħarġet proċedura li nivverifikaw is-sitwazzjoni ta’ min jiġi jkellimna għalkemm aħna aktar għaqdiet ngħinu milli indiviwi. Madanakollu, meta tiltaqa’ ma’ ċerti problemi, ma tistax ma tgħinx.

Xi jfisser għalik dar-razzett u x-xogħol li twettaq fih?

Ilni President tal-Għaqda mill-bidu tagħha. L-Għaqda kienet twaqqfet minn Ruben Caruana li llum għandu t-tinda Ta’ Qali u minn Edwin Vassallo li huwa Membru Parlamentari. Peress illi dak iż-żmien jien kont nidher fuq it-TV huma kienu talbuni nissieħeb magħhom għax xtaqu lil xi ħadd magħruf man-nies. Imbagħad Edwin daħal fil-politika u Ruben fetaħ in-negozju u l-Għaqda ħadtha f’idejja jien.

X’ifisser għalija r-razzett? Fl-imgħoddi r-razzett kien post li mill-maxturi tiegħu kienu jieklu l-bhejjem. Illum qed jitma’ lill-pubbliku bil-kultura bnina tal-poplu Malti. Ix-xogħol volontarju minn dejjem kien għall-qalbi. Sagrifiċċju kbir għalija u għall-familja tiegħ imma nagħmlu. Għalija dal-post qisu kellna tarbija u qed narawha tikber. Il-ħolma tiegħi hija li warajna jkomplu ż-żagħżagħ li qed jiġbed lejh dan il-post. Imma kultant biex issib in-nies li jixtiequ jagħmlu dan ix-xogħol volontarju mhux faċli. Altru tagħmel xogħol volontarju għal ftit ġranet u mod ieħor jekk inti trid tiġi hawn kuljum għal snin sħaħ. Il-volontarjat ġie iebes. Imma niżżi ħajr ‘l Alla hawn element ta’ żagħażagħ illi jagħmluli ħafna kuraġġ u meta nispiċċa jiena ninsab ċert li ser ikun hemm min ikompli warajja.

Il-volontarjat huwa l-pulmun tal-bniedem. Jekk inti ma tagħmilx ftit żmien taħdem b’mod volontarju fil-ħajja, tkun qed titlef xi ħaġa importanti. Jista’ jkun illi meta dduq il-faqar tinbet aktar b’saħħitha ġewwa fik dik iż-żerriegħa li tħeġġek biex tgħin lil ħaddieħor. Fi żmien il-gwerra, meta waqgħet il-bomba fuq il-Knisja tal-Mosta, waqgħet oħra fuq darna u ġabitha frak. Tlifna kollox! Ma konnix sinjuri imma konna komdi. Illum nitbissem meta niftakar lil missieri jgħid “Il-Knisja ma waqgħetx imma darna waqgħet!” Spiċċajna ngħixu f’kerrejja f’faqar kbir u għax ħennet għalina waħda mara. Kutri ma kellnix. Missieri kien ifarfar xkora tas-siment u konna nimteddew fiha. Il-familja tagħna sfrattat meta nofsna telqu lejn l-Amerika. Minn hemm beda kollox. Dan is-sentiment kompla jikber fija meta għamilt 15-il sena naħdem fid-Dipartiment tas-Saħħa. Hemmhekk kont nara każi ta’ mard li jagħsrulek qalbek.

Lilek rajnik ukoll bħala attur fuq it-TV…

Iva. Id-drama xi ħaġ’oħra minn dejjem għal qalbi. Meta kont żgħir ridt insemma leħni fuq ir-radju-drammi tar-redifussion. Kien żmien Twanny Scalpello, Johnny Navarro, Charles Thake u George Portelli. Ma kienx faċli li tidħol f’dak il-qasam! Speċjalment meta tkun tal-irħula kienet teżisti dik it-tabù illi tal-irħula mhux kapaċi daqs tal-ibliet. Konna meqjusa bħala tat-tielet dinja u naf x’jiena ngħid. Issa mill-Mosta, fejn jien twelidt u għext, ħareġ l-aqwa element teatrali: biżżejjed insemmi lil Joe Quattromani, lil Joe Gatt u lil Peter Borg… krema ta nies li rnexxew.

Permezz tad-djalett tiegħi kien irnexxieli nakkwista parti fit-teleserial il-Madonna taċ-Ċoqqa ta’ Albert Marshall. Dehert ukoll f’diversi xogħlijiet oħra. Permezz ta’ dan it-talent tiegħi, flimkien ma’ sħabi irnexxielna anki ntellgħu xi xogħlijiet sabiex permezz tagħhom niġbru l-flus għall-karità. Storja ħelwa hija meta għamilna l-ewwel plej ta’ Wenzu u Rożi. Dak iż-żmien kien ġie l-Papa f’Malta u l-Mosta m’għaddiex. U aħna konna sibna x-xoqqa f’moxta u ħdimna rakkont fejn għedna li l-Papa m’għaddix minn hemm għax beża’ li ser tisplodi l-bomba tal-Knisja tal-Mosta. In-nies ġiet bi ħġarha tarana u dakinhar kont ħassejt il-polz tal-poplu għax stajt nara kemm iħobb dawn l-affarijiet. Fil-fatt konna dawwarna l-plej f’vidjow u ġbarna Lm3000 għad-Dar tal-Provvidenza.

X’taħseb li hu s-sigriet wara s-suċċess tiegħek u ta’ sħabek?

Bla dubju l-umiltà u l-kariżma li nużaw ma’ kull min jiġi hawnhekk. Fir-Razzett aħna nilqgħu uħud mill-aqwa xogħlijiet ta’ artisti magħrufa. Kultant uħud minnhom ma jkunx hemm prezzhom imma jġibuhomlna xorta waħda. L-ogħla awtoritajiet ġew iżuruna hawnhekk għax aħna dejjem ilqajna lil kulħadd b’idejna miftuħa. Nikkwota l-kliem riċenti ta’ Dr Joseph Muscat illi meta ġie jżurna qalilna li aħna rnexxejna proprju għax aħna nies ta’ umiltà kbira. Jiena bniedem li ma nippretendihiex fil-ħajja imma immaġina x’inħoss meta jiġi l-Professur Guido Demarco u jgħidli Sur President. Inħossni hekk, kif naqbad ngħidlek? Stramba hux?

Xi pjanijiet futuri tal-Għaqda u l-aħħar kumment…

Fil-pjanijiet futuri tagħna qed nippjanaw li nċaqalqu mill-ġdid id-drama li qisna konna warrabna daqsxejn.

Nixtieq nieħu l-opportunità biex minn hawnhekk nirringrazzja lil dawk kollha li emmnu fina fostom lill-familja tiegħi u anki lil dawk li m’għadhomx magħna. Bis-saħħa ta’ dawn ukoll ir-Razzett tal-Markiż għadu jżomm id-dinjità tiegħu filwaqt li jgħin ukoll biex tingħata d-dinjità lil min qiegħed fil-bżonn.

Ħinijiet tal-ftuħ (fis-Sajf) mid-9:00am sa n-12:00pm u mill-5:30pm sad-9:30pm, mit-Tnejn sal-Ħadd.

(Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tad-19 ta’ Lulju 2009)

Share on Facebook

2009.07.19 / no responses / Category: Torca - Perspettivi