Posts Tagged ‘Awstralja’

  • IBGĦATHIELI BIL-POSTA

    Saviour Busuttil - ritratt Fiona Vella“Il-Milied ta’ dari kien inqas kummerċjali minn dak ta’ llum u dan huwa saħansitra evidenti minn dak li tirċievi fil-posta,” għarrafni missieri Saviour Busuttil li qatta’ 37 sena jaħdem bħala pustier.

    Infatti f’dawn l-aħħar snin, hekk kif jibda joqrob il-Milied, il-kaxxi tal-posta tagħna jintlew b’għadd ta’ rivisti u riklami, b’kompetizzjoni bejniethom biex iħajjruk tixtri l-prodotti tagħhom. Ftit li xejn għadna nirċievu kartolini tal-Milied mingħand qrabatna u ħbiebna. Ġeneralment illum dawn l-awguri jaslu bil-fomm, bit-telefon, b’xi email jew b’xi sms fuq il-mobile.

    “Sa ftit tas-snin ilu kont għadni nibgħat il-kartolini tal-Milied lill-ġenituri tiegħi u lil ħuti kollha, avolja ħafna minnhom kienu joqogħdu viċin tiegħi. U naturalment jien ukoll kont nirċievi kartolina tal-Milied mingħand kull wieħed u waħda minnhom. Hekk kienet titlob l-użanza. Għaldaqstant tista’ timmaġina l-volum kbir ta’ posta li kien jinħoloq fi żmien il-Milied.”

    “Konna nkunu mifqugħin bix-xogħol, tant li wara li konna noħorġu nqassmu l-ittri matul il-ġurnata u nistrieħu ftit id-dar, konna nidħlu lura x-xogħol biex nissortjaw l-ittri. Ġieli domna sad-9.00pm għaddejjin sabiex insibu x-xogħol lest biex jitqassam għall-għada fil-għodu. Żmien il-Milied kien l-uniku perjodu li konna naħdmu l-overtime fih.”

    Saviour Busuttil mal-kollegi (it-tieni mil-lemin)“Biex inlaħħqu mal-kwantità tal-posta, fi żmien il-Milied konna noħorġu nqassmu mat-8.00am. Konna nippakkjaw il-barżakki tagħna sa ruħ ommhom u nerħulha nduru mat-triqat dar dar. Minbarra l-ittri konna nqassmu anki xi pakketti iżda f’każ li l-pakketti jkunu kbar wisq, konna nħallu avviż ħalli dak li jkun imur jiġborhom mill-uffiċċju tal-Posta.”

    “Matul il-bqija tas-sena, is-servizz tal-Posta kien jagħti garanzija li ittra li tintbagħat qabel is-7.00am kienet tasal għand ir-riċevitur dakinhar stess. Dan kien impossibbli li tiggarantih fi żmien il-Milied għalkemm konna nagħmlu ħilitna kollha biex il-posta tasal malajr kemm jista’ jkun. Konna nkunu konxji li ħafna kienu jkunu qed jistennewna bil-ħerqa. Sa 40 sena ilu, mhux kulħadd kellu telefon id-dar u l-posta kienet l-uniku mezz ta’ komunikazzjoni. Ngħidu aħna fost l-ittri ġieli kien ikun hemm noti tan-namrati li kienu jiktbu lil xulxin biex jifthemu fejn u fi x’ħin se jiltaqgħu. Mur fehmielhom din liż-żgħażagħ illum!”

    “Meta l-internet kien għadu ineżistenti, kollox bil-posta kien jasal u għalhekk in-nies kellhom ċerta relazzjoni ta’ ħbiberija mal-pustier. Hekk kif induru l-kantuniera konna ndoqqu l-qanpiena tar-rota ħalli n-nies jindunaw li wasalna. Imma kien ikun hemm ukoll min ikun qed jistenniena fil-bieb tad-dar tiegħu. Fil-Milied in-nies kienu jilqgħuna b’mod speċjali u jpattulna tas-servizz li konna nagħtuhom matul is-sena kollha. Ħafna kienu jippreparawlna xi grokk u jekk ma noqogħdux attenti, nispiċċaw immorru kuljum fis-sakra d-dar! Kien hemm min jagħtina wkoll xi ħaġa tal-flus u konna ndabbruha tajjeb f’dawk il-ġranet. Kont tħossok apprezzat u allura x-xogħol kien jagħtik aktar sodisfazzjon.”

    Saviour Busuttil mal-kollegi (it-tieni mil-lemin ringiela ta' quddiem)“Illum ċerti affarijiet inbidlu qatiegħ. Il-mezzi ta’ komunikazzjoni żdiedu u allura l-funzjoni tal-Posta ma baqgħetx daqshekk assoluta. Ħafna nies illum jaħdmu, inkluż in-nisa, u allura ssib inqas nies fid-djar filgħodu. Hemm ukoll il-fatt li llum meta jiżżewwġu ‘l ulied mhux neċessarjament qed jibqgħu joqogħdu fl-istess raħal jew belt fejn twieldu. Dan qed ninnutah fiż-Żejtun hekk kif m’għadux jikber bl-istess rata ta’ qabel. Inbidel ukoll it-tip ta’ bini u allura fejn dari il-pustier kien iħabbat bieb, bieb, dar, dar, illum jidħol ġol-entrata ta’ blokk ta’ appartamenti u jħalli l-ittri ġol-kaxxi mingħajr forsi qatt ma jara lir-riċevituri. B’hekk jista’ jkun li r-relazzjoni tan-nies mal-pustier ma baqgħetx li kienet. Madanakollu, jien li niftakar żminijiet oħra, għadni nilqa’ l-pustiera d-dar u ġieli noqgħod nitħaddet magħhom. Fi żmien il-Milied, kif ħaddieħor kien jagħmel miegħi, nagħtihom dik ix-xi ħaġa żgħira wkoll.”

    Missieri daħal jaħdem bħala pustier meta kellu 18 il-sena.

    “Iz-ziju Ċikku kien jaqra l-gazzetti kuljum u kien hu li qalli li kienu fetħu l-applikazzjonijiet għall-pustiera ġodda. Ta’ 16 il-sena temmejt l-edukazzjoni tiegħi u bħal għadd ta’ nies oħra spiċċajt nirreġistra. Kien ikun hemm ringieli sħaħ ta’ mijiet ta’ nies jirreġistraw għax ma tantx kien hemm xogħol. Biex tilħaq pustier kien ikollok toqgħod għall-eżamijiet bil-miktub fil-Matematika, l-Ingliż u l-Ġografija u ridt tiġi minn ta’ quddiem. Meta dħalt jien kienu applikaw madwar 170 u għażlu 50.”

    Saviour Busuttil fil-bidu tal-karriera tieghu (it-tieni mil-lemin ringiela ta' quddiem)“Dħalt naħdem fl-uffiċċju tal-Posta taż-Żejtun li dak iż-żmien kien ikopri wkoll lil Ħal-Għaxaq, il-Gudja, Marsaxlokk u Birżebbuġa. L-ewwel ħmistax kont tqattagħhom titgħallem ir-rotta li tkun ġiet assenjata lilek. Kont tmur issegwi pustier ieħor ħalli tara kif jaħdem. F’dawk il-ġranet kont mistenni titgħallem l-ismijiet tat-toroq u tkun taf fejn huma d-djar. Jien ma kelli l-ebda problema f’dan il-qasam peress li minn tfuliti kont nixtieq insir pustier. Kont affaxxinat bit-toroq u bl-ismijiet tagħhom u għalhekk kont diġà qbadt nitgħallimhom bl-amment. Imma xorta waħda kien hemm triqat jew sqaqien fiż-Żejtun li ssorprendewni għax qatt ma kont dħalt fihom qabel. Aktar il-quddiem imbagħad kelli l-opportunità li nsir naf it-triqat ta’ partijiet ta’ Ħal-Għaxaq u tal-Gudja peress li kont inqassam hemm ukoll.”

    “Ix-xogħol mill-ewwel għoġobni. Toqgħod iddur fit-toroq u l-isqaqien u tgħid ara das-sqaq qatt ma rajtu qabel! U n-nies kienu dħulin. Kienu jħobbuna ħafna u jafdaw ħafna fina. Uħud meta jirċievu xi ittra kienu jistaqsuni ‘Ta’ x’hiex inhi?’ U ngħidilhom tal-income tax jew tal-Awstralja per eżempju. Kif ngħidilhom tal-Awstralja kien ikun hemm min jistaqsini mingħand min għax kien ikollhom ħafna tfal hemm. U ġieli kien hemm min kien idaħħalni d-dar, jagħmilli belgħa tè, jpoġġi miegħi mal-mejda u joqgħod jismagħni naqralu l-ittra.”

    “Fil-bidu pustier ġdid ma kienx ikollu r-rotta tiegħu imma kien iservi bħala sostitut sabiex jagħmel tajjeb għal meta pustiera oħra jkollhom bżonn jieħdu l-leave jew ikunu ma jifilħux. Iż-Żejtun kien maqsum f’erbgħa sezzjonijiet u ftit ftit kont tasal sakemm titgħallem ir-rotot kollha. Wara 5 snin kont tieqaf tissostitwixxi u jkollok ir-rotta tiegħek.”

    Saviour Busuttil (it-tieni mil-lemin fit-tieni ringiela) mal-kollegi waqt zjara mill-On. Wistin Abela“Ix-xogħol ta’ pustier kien jinkludi li jinġabru l-ittri mill-kaxxi tal-ittri pubbliċi kollha taż-Żejtun, il-Gudja, Marsaxlokk u Birżebbuġa fis-7.00am u jittieħdu l-uffiċċju. Imbagħad l-ittri kollha kienu jitqassmu skont id-distrett tagħhom. Dawk l-ittri li kienu se jitqassmu mill-Posta taż-Żejtun kienu jinżammu filwaqt li l-oħrajn kienu jintbagħtu ma’ vann li jiġi jiġborhom biex jeħodhom fl-uffiċċju prinċipali tal-Belt. L-ittri li jinżammu kienu jiġu rranġati skont ir-rotot u kif inlestu noħorġu nqassmuhom fid-djar. Kollox kellu jitqassam dakinhar stess u kif tlesti stajt tmur lejn id-dar. Min kien imur idur bil-mixi u min bir-rota u għal dawk ir-residenti li kienu joqogħdu fl-imbiegħed, bħall-inħawi tal-bajja ta’ San Tumas u Ħal-Far, il-pustier kien imur bil-mutur. Għal xi l-10.00am kien jasal vann ieħor mill-Belt li kien iġib il-posta li jkunu rċevew l-uffiċċji tal-posta l-oħra.”

    “Qattgħajt 22 sena niġri bir-rota u nqassam l-ittri. Bħal kull xogħol hemm is-sabiħ u l-ikraħ tiegħu. Fis-sajf kont tbati mis-sħana u mill-qilla tax-xemx imma fix-xitwa kien wisq agħar għax kont tixxarrab jekk ikun il-maltemp u tirriskja li tlaqqgħat xi riħ. Kien hemm ukoll problema bil-klieb tan-nies li ġieli kienu jħebbu għalik kif jarawk riesaq. Darba minnhom gidimni kelb u ċarratli l-qalziet tal-uniformi.”

    “Wara 22 sena ngħatajt promozzjoni u lħaqt Mail Officer u xogħoli kien fuq ġewwa biss. Meta għaddew 10 snin oħra lħaqt Mail Inspector u hemm ġejt responsabbli mill-uffiċċju tal-Posta taż-Żejtun. Matul is-snin rajt diversi żviluppi jseħħu fosthom l-introduzzjoni ta’ pustiera nisa li qabel kienu jiġu evitati biex ma jkunx hemm taħlit bejn nisa u rġiel. Finalment ta’ 55 sena ħriġt bil-pensjoni.”

    Saviour Busuttil mal-kollegi waqt mument ta' mistrieh (l-ewwel mix-xellug)Illum missieri jgħodd is-70 sena iżda għalkemm għaddew 15 il-sena minn mindu waqaf mix-xogħol, għadu jiftakar ċar l-ismijiet kollha tat-triqat tal-inħawi li ħadem fihom, in-numri tad-djar u saħansitra l-kunjomijiet tas-sidien tagħhom ukoll.

    “Sal-bieraħ iltqajt ma’ waħda ġo ħanut li kellha madwar 40 sena. X’ħin ratni qaltli ‘Tiftakar kemm kont tagħtina posta?’ Għall-ewwel m’għarafthiex imma meta semmietli t-triq fejn kienet toqgħod, stajt ngħidilha n-numru tal-bieb tagħhom u l-kunjom tal-familja. Stagħġbet li kont għadni niftakar wara tant snin!”

    Meta tkun qattgħajt daqstant żmien taħdem bħala pustier diffiċli tinsa l-informazzjoni kollha li tkun immemorizzajt. Missieri jistqarr li kultant għadu joħlom li qiegħed idur bir-rota madwar it-toroq iqassam l-ittri lin-nies.

    (Dan l-artiklu ġie ppubblikat fis-suppliment Senior Times li ħareġ mal-ġurnal The Times of Malta tal-15 ta’ Diċembru 2017)

    2017.12.15 / no responses / Category: Times of Malta

  • KONTINENT IEĦOR

    Angela flimkien ma' huha fl-Awstralja“F’żogħżiti l-Awstralja kienet meqjusa bħala dinja tal-ħolm, dinja ta’ opportunitajiet li ma kellniex f’pajjiżna. Ironikament it-tmiem tat-Tieni Gwerra Dinjija nissel problema ta’ qgħad kbir fil-gżejjer Maltin u speċjalment iż-żgħażagħ bdew jaħarquhom saqajhom biex jitilqu minn fuq din l-art ħalli jfittxu xortihom x’imkien ieħor. Jien kont waħda minn dawk iż-żgħażagħ li flimkien ma’ żewġ ħuti erħejnielha lejn dan il-kontinent b’sens qawwi ta’ avventura. Imma ġaladarba sibt ruħi hemm irrealizzajt x’kont napprezza tassew f’ħajti u dan kollu kien qiegħed f’art twelidi.”

    Trabbejt nisma’ dawn ir-rakkonti t’ommi Angela Busuttil peress li spiss kienet issemmi ż-żminijiet li għexet fl-Awstralja. Barra minn hekk, minħabba li wieħed minn ħutha kien għadu jgħix hemmhekk, mhux darba u tnejn li n-nanna Fortunata Abela u z-zija Gracie Cilia talbuni biex niktbilhom xi ittra ħalli jibgħatuhielu. Niftakar li kienu ittri li kollha jibdew l-istess “Għażiż Ġużeppi, Vera u t-tfal, nispera li tinsabu tajbin bħal kif ninsabu aħna għall-grazzja t’Alla”.

    Kont tgħallimt nikteb l-introduzzjoni bl-amment u kont nitbissem meta nara li dejjem kienu jiktbulu l-istess ħaġa. Il-bqija tal-ittri kienu jikkonsistu f’dak li jkunu għaddew minnu matul dawk l-aħħar ġimgħat jew dwar xi ħaġa li kienu beħsiebhom jagħmlu. Ta’ tifla li kont, ftit stajt napprezza dawk l-ittri ripetittivi. Kellhom jgħaddu ħafna snin qabel fhimt kemm kienu jfissru għalihom dawk il-karti ċelesti li kont niktbilhom l-ittri fuqhom u għaliex kienu jistennew ir-risposti tagħhom tant b’ħerqa. Ir-raġuni kienet dejjem spjegata ċara fir-rakkonti t’ommi. Imma kultant jekk ma ġġarrabx, għajnejk ma jinfetħux. Illum li jiena sirt omm u li s-snin gerrbu fuq ommi wkoll, kapaċi nixtarr aktar.

    Guzeppi Abela fl-Awstralja“Kien ħija l-kbir Ġużeppi li beda jħeġġiġna biex immorru l-Awstralja. Hu kien diġà miżżewweġ u kellu l-familja tiegħu. Jien kien għad kelli 17 il-sena, ommi ma riditnix immur, u missieri ma ried jagħti b’xejn il-kunsens tiegħu biex insiefer. Imma meta għalaqt it-18 il-sena, Ġużeppi rnexxielu jikkonvinċi lil missieri li kien ser jieħu ħsiebi hu. Wegħdu li ser iġib ruħu daqs li kieku kien it-tieni missier tiegħi u kelmtu żammha għax id-dixxiplina tiegħu kienet iebsa mhux ħażin!”

    “Bilkemm niftakar kif saru l-preparazzjonijiet bil-ġenn li kelli biex nitlaq. Bsart li ser nimmissja lill-ġenituri tiegħi u lil ħuti l-oħra. Imma ta’ żagħżugħa li kont neħħejt dawk il-ħsibijiet minn quddiem għajnejja u minflok intfajt noħlom dwar dik l-opportunità sabiħa li ngħix u naħdem f’pajjiż ieħor. Dakinhar li tlaqna biex nibdew dan il-vjaġġ, ommi għafsitni magħha u reġgħet qaltli li ma xtaqitnix immur. Il-ħsieb tal-firda minni kien diġà qed ikiddha iżda meta ratni konvinta biex insiefer, talbitni biex ma ninsihiex u biex ma nibqax hemm. Madanakollu jien moħħi kien biss f’dak il-vapur sabiħ li kien qed jistenniena biex jeħodna lejn l-Awstralja.”

    “Għal dan il-vjaġġ konna jiena, ħija Indrì u ħija Ġużeppi bil-familja tiegħu. Morna b’vapur lussuż, l-Angelina Lauro. Il-kmamar kienu spazzjużi u komdi. Ħallasna biss Lm10 kull wieħed biex vjaġġajna għal xahar sħiħ fuqu. Kien hemm ħafna Maltin oħra u kollha konna stmati tajjeb ħafna. Il-vjaġġ kien interessanti u pjaċevoli sakemm wasalna f’Port Said fil-Baħar l-Aħmar u nqbadna f’maltemp kbir. F’daqqa waħda kollox beda jitkaxkar ‘l hawn u ‘l hemm: l-imwejjed, is-siġġijiet, is-sodod. Tal-biża’! Ħafna mill-passiġġieri kellhom jingħataw il-mediċini għax ħassewhom ma jifilħux. Lili kieku m’għamilli xejn il-baħar imma ħassejtni tterrorizzata. Wara dakinhar bosta kienu b’qalbhom imtaqtqa kif ser naslu l-Awstralja għax il-vjaġġ donnu ma ried jispiċċa qatt! Niftakar li l-klieb il-baħar baqgħu jsegwuna matul il-vjaġġ kollu, dejjem jistennew lill-ħaddiema ta’ fuq il-vapur biex jarmu l-fdalijiet tal-ikel fil-baħar.”

    Angela - ritratt tal-passaport ghall-Awstralja“Malli wasalna Melbourne laqagħna temp imsaħħab u xejn ma ħadt grazzja mal-post. Xi ħbieb li kienu qed jistennewna ħaduna Adelaide li kien jumejn bogħod bil-karozza. Hemmhekk għamilna ftit taż-żmien. Kien post kwiet u ma tantx kien hemm xogħol. Tlaqna u morna Sydney, niġru minn xogħol għall-ieħor. Niftakar li l-ewwel darba li mort għax-xogħol, tlajt fi tren u marret għajni bija, u t-tren baqgħet sejra bija f’post ieħor. Tgħidx kemm bżajt meta stenbaħt u ma kontx naf x’se naqbad nagħmel. Tinkwieta għax la ma tkunx taf il-post, ma tafx ma’ min tista’ tiltaqa’. Ħdimt f’żewġ fabbriki imma ma nista’ ninsa qatt kemm laqgħuni b’mod sabiħ fl-ewwel fabbrika li dħalt fiha. Kont ilni naħdem hemm ftit ġranet biss u hekk kif skoprew li kont għadni kif għalaqt it-18 il-sena għamluli surprise party u tgħidx kemm tawni rigali! Lanqas wara għaxar snin xogħol ma jagħmlulek hekk f’Malta!”

    “L-Awstralja kienet tgħaġġibni bil-kobor tagħha. Kienet sabiħa ħafna b’siġar twal u b’għelieqi spazzjużi u b’toroq li ma jispiċċaw qatt. Ġieli rajt ukoll xi annimali tal-post, l-aktar il-kangaroos kbar li mhux darba u tnejn fettlilhom jintasbu f’nofs ta’ triq u ma jkunu jridu jwarrbu b’xejn biex ngħaddu bil-karozza. Konna noqogħdu Greenacre fejn krejna dar pjuttost kbira. Ma tantx kien hemm Maltin. Kellna familja aboriġina fost il-ġirien tagħna u t-tfal tagħhom kienu jiġu jilgħabu magħna. Madwarna kienu joqgħodu nies minn kull pajjiż.”

    Angela ma' huha Guzeppi u l-familja tieghu“Kien hemm okkażżjonijiet fejn konna noħorġu xi ftit. Niftakar li ġieli morna naraw ir-wrestling. Kien ikollna l-ġellied favorit tagħna u erħilna ngħajjtu kemm nifilħu meta jibda jaqla’ xi daqqtejn sew mingħand l-ieħor. Konna nidħlu b’vuċi tajba u noħorġu maħnuqin imma konna nieħdu gost. Dejjem bqajt bil-kurżità jekk kienux ikunu qed jiġġieldu veru jew le. Tant kienu jaqilgħu li ma stajtx nemmen li kienu jagħtu bis-serjetà!”

    “Il-kobor tal-post kien jaqtgħalna qalbna biex nimirħu ‘l bogħod. U l-biċċa l-kbira minn ħajjitna kienet iddedikata biss għax-xogħol. Agħar minn hekk, ommna spiss kienet tibgħatilna l-ittri jew xi casette irrekordjatha bil-vuċi tagħha fejn kienet twissina biex noqogħdu attenti ħalli ma nweġġgħux u b’mod speċjali, biex ma niżżewġux hemmhekk. “Fittxu ejjew ‘l hawn, ejjew lura,” kienet dejjem tirrepeti. Kemm tiflaħ tisma’ kliem bħal dan?”

    “Ma domnix ma bdejna niddejqu u nixxenqu biex nirritornaw lejn pajjiżna fejn fiċ-ċokon tiegħu kellna dak kollu li ridna. Il-problema kienet li għalkemm biex morna l-Awstralja kellna nħallsu biss Lm10 kull wieħed, biex naqbdu vapur lura lejn Malta l-prezz kien Lm250 kull ras. Għamilna sentejn u nofs ngħixu hemm sakemm irnexxielna nfaddlu biżżejjed flus għalina kollha. Ġejna lura Malta bil-vapur Achille Lauro u mill-ġdid domna xahar nivvjaġġaw.”

    Mix-xellug - Fiona Vella, Angela Busuttil, Fortunata Abela - Copy“Kont kuntenta li rajt pajjiż ieħor imma ddispjaċini ħafna li tlaqt il-familja tiegħi. Ħadt ir-ruħ hekk kif wasalna lura Malta u rajthom kollha qawwijin u sħaħ. Tgħidx kemm għannaqthom u kien f’dak il-ħin li rrealizzajt kemm kont immissjajthom. “Ma nerġax nitla’ ma. Ma nerġax nitilqek,” wegħedt lil ommi hekk kif għafastha miegħi. U kelmti żammejtha.”

    Wara xi snin, ħuha Ġużeppi reġa’ tela’ l-Awstralja bil-familja tiegħu fejn dam għal żmien twil sakemm eventwalment, ta’ età kbira rritorna Malta. Illum m’għadnix nikteb l-ittri fuq il-karti ċelesti. In-nanna, iz-zija u z-ziju ħallewna u issa fadal biss il-memorja tagħhom.

    (Dan l-artiklu ġie ppubblikat fis-Senior Times li ħareġ mal-ġurnal The Times of Malta tas-17 ta’ Novembru 2017)

    2017.11.17 / no responses / Category: Times of Malta

  • X’TISTA’ TAGĦMEL BIL-BAJD?

    Jiena u nikteb dan l-artiklu qed insegwi l-ħelsien ta’ numru ta’ individwi li kienu nqabdu għal diversi ġimgħat taħt l-art fil-minjiera ta’ San Jose fiċ-Ċili. Ma nistax ma nitqanqalx meta nifhem minn xhiex għaddew dawn il-persuni u l-familji tagħhom. U ma nistax ma nammirax il-ħila u l-kobor tal-għarfien tal-bniedem li ħoloq dak il-makkinarju speċifiku għal dil-missjoni.

    L-element ta’ kreattività li għandu l-bniedem ma jieqaf qatt jissoprendik. U nemmen li hija proprju din il-kapaċità partikolari li tiddistingwih minn ħlejqiet oħra. Forsi din hija wkoll ir-raġuni għala huwa rnexxielu jibqa’ jgħix għal dawn is-snin kollha fuq wiċċ din l-art minkejja li d-dinja kull ma tmur tinbidel u toffri sfidi ġodda.

    Għalkemm fuq nota ħafna aktar sempliċi minn dak li qed iseħħ fiċ-Ċili, dil-ġimgħa ltqajt ma’ Candice Fava li wkoll saħħritni bil-ħila kreattiva tagħha. Kapaċi toħloq l-ifjenCandice Fava oġġetti mill-bajd tal-għasafar ta’ kull qies. U trid tarahom biex temmen li dawn l-ornamenti huma maħduma minn dan il-materjal.

    “Din it-tip ta’ sengħa hija xi ħaġa ġdida għal Malta. Fil-fatt kull meta nkun qed nieħu sehem f’xi wirja jew meta jidħlu n-nies fil-ħanut tiegħi u jaraw dawn il-kreazzjonijiet, l-ewwel reazzjoni dejjem tkun ta’ stagħġib u nkredultà.

    L-ewwel mistoqsija li jagħmluli tkun “Imma dawk veru maħduma mill-bajd?” U t-tieni mistoqsija, “Allura dik il-bajda ta’ liema għasfur hi?”

    Tbissimt! Għax jiena kont għadni kif staqsejtha proprju dawn iż-żewġ mistoqsijiet hekk kif tfajt l-ewwel ħarsa tiegħi lejn l-oġġetti esposti wara l-vetrini.

    “Is-selezzjoni ta’ bajd li naħdem bih hija vasta. L-iċken bajd li qatt ħdimt bih kienu tal-amorini u tal-pappagall żgħir li kelli imma sfortunatament dawn mietu u issa l-bajd ta’ dak id-daqs irrid nordnah bħal kif nagħmel bil-bajd kollu l-ieħor. Għax-xogħol tiegħi nuża anki l-bajd tal-ħamiem, tas-summien, tal-papri, tal-wiżż, tal-emu, tar-rhea u tal-ostrich.

    Fl-opinjoni tiegħi l-iktar bajd prattiku għal dax-xogħol huwa dak tal-wiżż peress li d-daqs u l-forma tagħhom jgħinuk ħafna. Fl-istess ħin hemm bajd li għandu ċertu karatteristiċi uniċi li jagħtuk sodisfazzjon mod ieħor bħall-kulur naturali sewdieni tar-rhea u l-qies kabbari u l-kulur perla tal-bajd tal-ostrich.”

    Fuq l-ixkafef twal fil-ġenb tal-ħanut stajt nara għadd ta’ bajd ta’ qisien differenti rranġati puliti fil-kaxxi rispettivi tagħhom. Kollha kienu mtaqqbin minn naħa waħda preċiża. Mill-bqija tant kienu jidhru perfetti li kważi kienu qishom artifiċjali.

    “Għandek raġun tikkummenta hekk fuqhom imma dawn il-bajd jinħolqu apposta għall-użu ta’ din is-sengħa.

    Fil-fatt dawk il-ħlejqiet li minn għandhom ikunu ser jittieħdu l-bajd jitrabbew fi rziezet apposta attrezzati f’dan il-qasam. Probabbilment dawn l-ispeċi jiġu mitmugħa ikel miżjud b’taħlita ta’ arzell imfarrak Candice Fava fil-ħanut tagħhasabiex il-qoxra tal-bajd tagħhom tkun eħxen u aktar b’saħħitha u b‘hekk tkun aktar ideali biex isir dax-xogħol fuqha.

    Qabel ma kont nordna l-bajd lest kont naħli ħafna ħin biex intaqqab il-bajda mingħajr ma nkissirha u mbagħad biex niżvojtha u finalment biex nisterelizzaha. Dan minħabba li jekk l-intern tal-qoxra tal-bajda ma jitnaddafx sew, maż-żmien din ser titnawwar u tinten u jkollok tarmi kollox. Fortunatament f’ċertu pajjiżi jeżistu fabbriki apposta li jieħdu ħsieb jiffrankawlek dax-xogħol kollu u b’hekk inkun nista’ niddedika aktar ħin fuq il-lat kreattiv ta’ din is-sengħa.”

    Mill-aċċent Malti-Awstraljan tagħha ntbaħt li Candice għamlet xi żmien barra minn pajjiżna.

    “Meta kont żgħira jiena u l-familja tiegħi kellna razzett l-Awstralja. Konna nbiegħu l-bajd u kellna ħafna klijenti. Fostom kien hemm mara partikolari li kienet tiġi darba f’xahar u tieħu kwantità ta’ bajd minn għandna.

    Darba minnhom, ta’ tifla li kont, iddeċidejt li nistaqsiha x’kienet qed tagħmel b’dak il-bajd kollu? U hi weġbitni li d-darba li kien imissha tiġi għandna kienet ser iġġibli xiIċ-ċikonja ħaġa magħha biex turini x’tagħmel. Stennejtha bħar-ruħ biex tfittex tiġi għax imtlejt bil-kurżità. U ta’ mara li hi meta ġiet, veru ġabitli xi ħaġa u tagħtieli rigal! Kienet jewel-box ċkejkna u ħelwa ħafna mżejjna b’dekorazzjonijiet fini u sbieħ. Ma stajtx nemmen li dak l-oġġett delikat u oriġinali kien sar mill-bajd tagħna. Ma stajtx nifhem kif din irnexxielha taqta’, żżejjen u tlibbes il-bajda b’dak id-drapp u kuluri sbieħ!

    Intlift wara dak l-oġġett u bdejt nipprova nara kif ser nagħmel biex naħdem xi ħaġa bħalu. Hawnhekk irrid nirringrazzja lil ommi li nkoraġġietni u tatni ideat kreattivi biex nirnexxi f’dak li xtaqt nagħmel. Lili ġietni tajba wkoll għax fir-razzett tagħna kelli ħafna bajd għad-dispożizzjoni tiegħi u allura billi kissirt xi ftit sakemm tgħallimt intaqqabhom, ma ġara xejn. Imbagħad ridt nara kif ser nagħmel biex naqtagħhom u biex nagħtihom il-kulur.

    Bdejt nesperimenta b’kull ma jiġi għall-idejja sakemm fl-aħħar lestejt l-ewwel bajda tiegħi. Kienet jewel-box żgħira li jien żbaħt bin-nail polish. Miskina kemm kont ferħana biha! Illum għadha għandi imma merfugħa għax nistħi nuriha. Però żammejtha kemm b’nostalġija u kif ukoll bħala rikordju biex tfakkarni minn fejn bdejt.”

    Iżda meta darba minnhom Candice ġiet Malta mal-familja tagħha nħasdet.

    “Meta ġejt Malta 11 il-sena ilu ma stajt insib xejn biex inkompli nagħmel dax-xogħol. La stajt insib il-qxur tal-bajd li xtaqt, la ż-żebgħa li tgħodd għalihom, la l-qiegħan fuqhiex inpoġġi l-bajd komplut, la ċ-ċappetti għall-bibien tagħhom, xejn! Inkwetajt mhux ftit meta ntbaħt li ma stajtx inkompli b’dal-passatemp tiegħi. B’xorti tajba wara xi żmien iltqajt mar-raġel tiegħi li hu Malti u permezz tal-internet irnexxielna nibdew inġibu l-affarijiet ftit ftit minn barra. Meta erġajt sibt l-affarijiet f’idejja biex inkun nista’ naħdem bihom ħadt ir-ruħ u malli rajt kemm kont qed noħloq affarijiet sbieħ, daħħaltha f’rasi li xi darba jkolli l-ħanut tiegħi li minnu nkun nista’ nbiegħ dax-xogħol.”

    Ix-xewqa ta’ Candice inqatgħet 7 xhur ilu meta fetħet ħanut bl-isem ta’ New Eggsperience li jinsab fil-bidu tal-By Pass ta’ Wied il-Għajn. Nistqarr li ismu mhux darba u tnejnNew Eggsperience ġibidli l-attenzjoni jiena u nsuq minn quddiemu u kont ngħid bejni u bejn ruħi, dawn x’iridu jgħidu b’dan l-isem? Żgur li qatt ma bsart x’kien hemm wara dik il-vetrina kkulurita.

    “Għall-ewwel kont qed naħdem dawn l-affarijiet għalija biss. Imbagħad ġieli tajthom bħala rigali. Ftit ftit bdiet tixtered il-kelma u kien hemm min beda jistaqsini biex naħdimlu xi ħaġa. Oħrajn urew interess li jitgħallmu dis-sengħa.”

    Fil-fatt Candice issa bdiet tagħti xi taħriġ…

    “M’hemmx limitu ta’ età. Hawnhekk jiġu minn tfal sa adulti. L-importanti li wieħed ikun interessat li jitgħallem u li jkun kreattiv għax mill-bqija m’hemmx diffikultà kbira.

    Tant hu hekk illi jiena nagħti l-ewwel lezzjoni ta’ sagħtejn lil dawk li jibdew ġodda u f’dik il-lezzjoni stess dawn ilestu jewel-box mill-bidu sal-aħħar.

    Jiena nipprovdi ħafna mill-materjal u l-għodod u mbagħad hekk kif jitgħallmu, minn hawnhekk huma jkunu jistgħu jixtru l-materjal kollu neċessarju biex jaħdmu dawn l-oġġetti; ibda mill-bajd, il-kulur, id-drapp u spiċċa mill-kaxxi li jingħataw fihom jekk forsi jkunu jixtiequ jirregalawhom lil xi ħadd.

    Is-sistema tiegħi tal-lezzjonijiet hija waħda flessibbli fejn kull lezzjoni ddum sagħtejn u matulha nibdew u nlestu xi ħaġa partikolari: daqqa xi jewel-box, darboħra xi christmas-craker jew xi pupa bil-libsa eċċ. M’hemmx rabta li trid tattendi bilfors. Infatti hemm min iħallili d-dettalji tiegħu ħalli meta nkunu ser nagħmlu l-oġġett li jixtieq jipprova jagħmel hu nikkuntattjah u jiġi għall-lezzjoni.”

    B’esperjenza ta’ 15 il-sena illum Candice kapaċi toħloq l-isbaħ kreazzjonijiet. Xtaqtha tispjegali pass pass kif isir dax-xogħol?

    “Ġeneralment meta nara l-bajda f’idi, diġa nkun naf x’ser nagħmel biha. Id-daqs, il-forma, il-kulur; kollha jagħtuk indikazzjoni tal-possibilitajiet li tista’ taħdem bihom. Allura mbagħad meta jkolli diżinn Armarju u ornamenti maħduma mill-bajdf’moħħi jew fuq karta, naqbad il-bajda u npoġġieha taħt apparat li permezz tiegħu nimmarka d-diżinn fuqha. Mhux darba u tnejn illi d-diżinn ikun jirrikjedi li nkomplih b’idejja peress li l-apparat fih il-limiti tiegħu u jagħmel biss linji dritti.

    Wara npoġġi l-bajda ġewwa apparat ieħor sabiex naqtagħha kif nixtieq. Dan l-apparat huwa neċessarju ħafna minħabba li t-trab li joħroġ mill-bajda tant hu fin li jaf ikun perikoluż jekk ma tipproteġix ruħek minnu. Għandi cutters apposta skont it-tip u l-ħxuna ta’ bajda li nkun qed nuża.

    Meta nlesti, ngħaddi għall-kulur. Hawnhekk il-fantasija biss iżommok għalkemm hemm ċertu drabi fejn tkun Presepju ġo bajdadaqsxejn marbuta. Ngħidu aħna meta bħalissa qed naħdem ħafna xogħol tal-Milied inkun irrid nillimita ruħi bil-kuluri aħmar, ikħal, aħdar, deheb u fidda.

    Il-pass li jmiss ikun li tibda twaħħal iċ-ċappetti u mbagħad id-dekorazzjonijiet li tkun preparajt. Anki minn dawn hemm għażla kbira. Personalment fost l-aktar affarijiet li nħobb nuża’ huma l-kristalli peress li nemmen li jagħtu dehera rikka lill-oġġett. Ġieli ninkludi anki kristalli ta’ Swarovski u allura l-oġġett isir anki prezzjuż.

    Is-sabiħ ta’ dax-xogħol huwa li inti timponi l-limiti tiegħek fuqu għax fir-realtà tista’ taħdem kważi b’dak kollu li trid.”

    Bdejna nduru mal-għażla tal-oġġetti li hemm fil-ħanut u nnutajt li l-prezzijiet kienu raġonevoli ħafna.

    “Ħafna mill-oġġetti mhumiex sempliċiment ornamenti imma jistgħu jintużaw għal xi ħaġa. Għall-kuntrarju ta’ dak li jaħsbu ħafna, dawn l-affarijiet mhumiex fraġli żżejjed imma tista’ tiftaħhom u tpoġġi xi affarijiet fihom. Ovvjament ma tistax twaqqagħhom mal-art għax isiru frak imma dik bħal ħafna oġġetti oħra.

    Il-kollezzjonijiet jinkorporaw fihom bosta affarijiet bħal karijon bil-mużika, arloġġi, dawl, cameos u kxaxen.

    Peress li l-oġġetti huma maħduma bl-idejn nistgħu ngħidu li huma uniċi għax qatt ma tista’ tagħmel wieħed eżatt bħall-ieħor tipprova kemm tipprova. Barra minn hekk is-singularità nnifisha ta’ kull bajda timpedik minn dan u anki inti stess diffiċli biex toħroġ eżatt bl-istess riżultat.”

    Xtaqt inkun naf jekk kienx hemm xi biċċa xogħol minnhom li kienet għal qalbha aktar mill-oħrajn.  Ma damitx sekonda waħda biex weġbitni u ħaditni mill-ewwel ħdejh.

    “Bla dubju l-favorit huwa dan l-anġlu magħluq fil-bozza. Huwa tant għażiż għalija għax biex ħdimtu użajt cutters li ma kienux magħmula għal dax-xogħol tant mirqum u xorta irnexxieli. Dawk id-diżinji L-anġlu tiegħikollha tidwir qishom bizzilla mhumiex maħdumin mid-drapp imma huma maqtugħa fil-qoxra tal-bajda. Kburija ħafna bih u għall-ebda prezz jew raġuni ma nasal li nbiegħu. Qiegħed hawn biss biex min jiġi jkun jista’ jarah.

    Ngħiduha kif inhi, dawn ix-xogħolijiet tiegħi tant huma prezzjużi għalija illi nevita kemm nista’ li nbiegħhom. Fil-fatt nippreferi li naħdem fuq ordnijiet ħalli b’hekk jiena dejjem inżomm ix-xogħol l-oriġinali. Għalkemm dan mhux dejjem possibbli peress li ġieli jiġi xi ħadd li jkun irid l-oġġett dak il-ħin. F’każijiet hekk jiddependi kemm ikun faċli li nagħmel ieħor bħalu u meta ma jkunx daqshekk diffiċli, naċċetta li nbiegħu. Però nistqarr miegħek li qalbi tmur ma’ dawn l-oġġetti li jitilqu b’dal-mod.

    Huma tant għal qalbi għax jiena naf l-istorja wara l-ħolqien ta’ kull waħda minnhom. Ngħidu aħna l-idea ta’ dil-fjura vjola ġiet f’moħħi meta rajt dawn il-par idejn grazzjużi li qed iżommuha. Hekk kif rajt dawn l-idejn mal-ewwel laqtuni u tħassibt x’nista’ nagħmel fuqhom peress li kienu tant sbieħ. Minn hemm ħarġet din l-idea tal-fjura maġika li tikkonsisti minn fjura ġo fjura maħduma minn bajda ġo bajda, fejn il-petali kollha jinfetħu waħda waħda sakemm jiżvelaw l-ornament sabiħ moħbi fil-ġewwieni tagħha.”

    Candice għarrfitni li anki l-klijenti għandhom l-oġġetti favoriti tagħhom.

    “Din il-karozzella  u din il-gazebo bl-għarajjes ġewwa fihom huma l-aktar żewġ oġġetti popolari. Il-problema hija li huma tnejn mill-aktar oġġetti imprekattivi u fihom kedda kbira biex isiru. L-akbar diffikultà tinsab fil-bibien tal-karozzella peress li dawn iridu jiġu pariġġ imma kif diġà għedtlek, l-ebda bajda mhi bħall-oħra! Il-gazebo ukoll fiha ħafna lavur u trid iż-żmien biex tinħadem.

    Dawn iż-żewġ ornamenti jittieħdu ħafna bħala rigali għat-tiġien u anki biex jiżżejjen il-wiċċ tal-kejk tat-tieġ. Dan l-aħħar kelli ordni ta’ waħda minnhom li ridietha f’xahrejn u kelli noqgħod fuqha u nlestiha malajr kemm jista’ jkun. Madanakollu idealment għal xi ħaġa hekk nippreferi jekk wieħed jagħtini l-ordni mill-inqas erbgħa xhur qabel għax dan mhux xogħol li jippermettilek tgħaġġel wisq.”

    Ix-xogħol huwa tant straodinarju li diffiċli ħafna biex niddeskrivih bil-kitba. Barra minn hekk id-dettalji li fihom u d-diversità tagħhom jirrikjedu li tpoġġi kwiet Il-karozzellaquddiemhom u tiflihom sew għax inkella żgur li jaħrablek xi ħaġa. Biex turini l-flessibilità ta’ dax-xogħol Candice ġibditli l-attenzjoni lejn bajda kbira partikolari li mill-flieli tagħha joħorġu 12 il-bieba bi 12 il-ritratt differenti.

    “Kemm jista’ jkun nipprova nħalli l-forma tal-bajda jidher sew imma mhux dejjem tkun tista’. Per eżempju d-dublett ta’ dawn il-pupi maħdum minn biċċa bajda u anki dil-qanpiena imma mbagħad għandi ħafna oħrajn fejn l-għamla tal-bajda hija tassew evidenti.”

    Xtaqt nagħlaq billi nistaqsiha x’inhu s-sodisfazzjon li jagħtiha dax-xogħol?

    “L-ewwel nett meta nara biċċa xogħol lesta nħossni kburija li rnexxieli noħloqha jien. Min-naħa l-oħra nieħu wisq sodisfazzjon meta nara n-nies jistagħġbu b’dax-xogħolijiet u japprezzawhom u jixtruhom. Daqstant ieħor inħossni kuntenta meta xi ħadd li ħarriġt jien stess jiġi jurini xi ħaġa li għamel hu u nipprova kemm nista’ li nibqa’ ninkoraġġihom.

    Ġieli jkun hemm min jistaqsini jekk nibżax li xi ħadd minn dawn għad ikun ta’ kompetizzjoni għalija u probabbilment xi darba hekk jiġri. Imma għidli, x’jiswa li jkollok talent u taħbih jew toqgħod iżżommu għalik?

    Għalija dawn huma sempliċiment teżori żgħar li jservu bħala rigali uniċi għal dak ix-xi ħadd speċjali.”

    (Nota: Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tas-17 t’Ottubru 2011)

    2010.10.17 / no responses / Category: Torca - Perspettivi

  • LURA FIŻ-ŻMIEN – IL-MALTIN FL-AWSTRALJA

    Ironikament it-tmiem tal-gwerra dinjija kien il-kawża ta’ qgħad kbir f’pajjiżna. Bosta ħaddiema sfaw bla xogħol u wħud ma rawx għażla aħjar minn dik li jħallu lil art twelidhom biex imorru jfittxu xortihom f’pajjiż ieħor. Il-kontinent Awstraljan kien wieħed minn dawk il-lokalitajiet li laqa’ għandu numru kbir ta’ emigranti Maltin. Hekk jew hekk fl-Awstralja kien hemm bżonn kbir ta’ nies biex jaħdmu u jippopolaw il-pajjiż. Kienet okkażżjoni f’waqtha li kienet qed toffri ċ-ċans lill-Maltin biex jgħixu f’pajjiż tant differenti b’artijiet bla tarf, bi ħlejqiet uniċi u bi staġuni strambi. Imma eventwalment l-Awstralja kienet dak il-pajjiż tal-ħolm?

    Jiena trabbejt nisma’ r-rakkonti t’ommi Angela meta spiss kont nismagħha ssemmi ż-żminijiet li għexet fl-Awstralja. Barra minn hekk, peress li wieħed minn ħutha kien għadu jgħix hemmhekk, mhux Angela Busuttil darba u tnejn li n-nanna Fortunata u z-zija Gracie talbuni biex niktbilhom xi ittra ħalli jibgħatuhielu. Niftakar li kienu ittri li kollha jibdew l-istess “Għażiż Ġużeppi, Vera u t-tfal, nispera li tinsabu tajbin bħal kif ninsabu aħna għall-grazzja t’Alla”.

    Kont tgħallimt nikteb l-introduzzjoni bl-amment u kont nitbissem meta nara li dejjem kienu jiktbulu l-istess ħaġa. Il-bqija tal-ittri kienu jikkonsistu f’dak li jkunu għaddew minnu matul dawk l-aħħar ġimgħat jew dwar xi ħaġa li kienu beħsiebhom jagħmlu. Ta’ tifla li kont, ftit stajt napprezza dawk l-ittri ripetittivi imma sforz ir-rispett lejn qrabati kont niktibhomlhom bl-aħjar kaligrafija li stajt nikteb biha u bi preċiżjoni eżatt ta’ kif kienu jiddettawhomli.

    Kellhom jgħaddu ħafna snin qabel fhimt kemm kienu jfissru għalihom dawk il-karti ċelesti li kont niktbilhom l-ittri fuqhom u għaliex kienu jistennew ir-risposti tagħhom tant b’ħerqa. U forsi kien dan it-tnebbiħ li llum wassalni biex naqsam magħkom l-esperjenza li għaddiet minnha ommi meta ta’ 18 il-sena ddeċidiet li tħalli pajjiżha sabiex tagħti lok għall-ħolma tagħha…

    “Tnejn minn ħuti s-subien kienu ddeċidew li jmorru lejn l-Awstralja biex ifittxu xogħol u ħajjruni mmur magħhom. Ommi xejn ma ħadet pjaċir b’din l-aħbar u missieri Angela flimkien ma' ħuha Indri fl-Awstraljarriffjuta li jiffirmali l-karti biex insiefer peress li kont għadni taħt l-età. Imma inzerta li ftit wara għalaqt it-18 il-sena u allura ħija l-kbir Ġużeppi rnexxielu jikkonvinċi lil missieri li kien ser jieħu ħsiebi hu. Wegħdu li ser iġib ruħu daqs li kieku kien it-tieni missier tiegħi u kelmtu żammha għax id-dixxiplina tiegħu kienet iebsa mhux ħażin! Tlaqna tliet aħwa f’daqqa minn familja sħiħa: jiena u ħija Indrì u ħija Ġużeppi flimkien mal-familja tiegħu peress li kien miżżewweġ.”

    Ommi tiftakarha qed tipprepara l-bagalji b’eċċitament kbir.

    “Bsart li ser nimmissja lill-ġenituri tiegħi u lil ħuti imma ta’ żagħżugħa li kont neħħejt dawk il-ħsibijiet minn quddiem għajnejja u minflok intfajt noħlom dwar dik l-opportunità sabiħa li ngħix u naħdem f’pajjiż ieħor. Ma kont qed nara xejn ħlief dak il-vapur sabiħ li kellna nirkbu u li kellu jeħodna lejn l-Awstralja!

    Qabel tlaqt ommi għafsitni magħha u reġgħet qaltli li ma xtaqitnix immur. Il-ħsieb tal-firda minni kien diġà qed ikiddha u talbitni biex ma ninsihiex u biex ma nibqax hemm. “Erġa’ ejja ‘l hawn, tinsinix!” lissnet waqt li bdiet ixxejjirli.”

    Għajnejn ommi ntlew bid-dmugħ hekk kif it-tifkiriet t’ommha li ormaj m’għadhiex magħna, saru aktar ċari.

    “Morna b’vapur lussuż u mill-isbaħ – is-Sydney. Il-kmamar kienu spazzjużi u komdi. Ħallasna biss għaxar liri kull wieħed biex vjaġġajna għal xahar sħiħ fuqu. Kien hemm ħafna Maltin oħra u kollha konna stmati tajjeb ħafna. Il-vjaġġ kien interessanti u pjaċevoli sakemm wasalna f’Port Said fil-Baħar l-Aħmar u nqbadna f’maltemp kbir. F’daqqa waħda kollox beda jitkaxkar ‘l hawn u ‘l hemm: l-imwejjed, is-siġġijiet, is-sodod. Tal-biża’! Ħafna mill-passiġġieri kellhom jingħataw il-mediċini għax ħassewhom ma jifilħux. Lili kieku m’għamilli xejn il-baħar imma ħassejtni tterrorizzata. Wara dakinhar bosta kienu b’qalbhom imtaqtqa kif ser naslu l-Awstralja għax il-vjaġġ donnu ma ried jispiċċa qatt!

    Xeni oħra li ma ninsix kienet meta l-ħaddiema ta’ fuq il-vapur kienu jarmu l-fdalijiet tal-ikel il-baħar u trid tara l-klieb il-baħar jaqbżu fuqu u jsegwuna matul il-vjaġġ kollu, dejjem jistennew l-ikel ġej!”

    Minn hemm u minn hawn fl-aħħar waslu Melbourne.

    “Laqagħna temp imsaħħab u xejn ma ħadt grazzja mal-post. Xi ħbieb li kienu qed jistennewna ħaduna Adelaide li kien jumejn bogħod bil-karozza. Hemmhekk għamilna ftit taż-żmien. Kien post kwiet u ma Angela Busuttil qabel telqet l-Awstraljatantx kien hemm xogħol. Tlaqna u morna Sydney, niġru minn xogħol għall-ieħor. Ħdimt f’diversi fabbriki imma ma nista’ ninsa qatt kemm laqgħuni b’mod sabiħ fl-ewwel fabbrika li dħalt fiha. Kont ilni naħdem hemm ftit ġranet biss u hekk kif skoprew li kont għadni kif għalaqt it-18 il-sena għamluli surprise party u tgħidx kemm tawni rigali! Lanqas wara għaxar snin xogħol ma jagħmlulek hekk f’Malta.”

    Ix-xogħol kien jagħmel il-parti l-kbira mill-ħajja tal-Maltin fl-Awstralja imma kien hemm lok għad-divertiment ukoll.

    “Għalkemm ma tantx konna noħorġu niftakar li konna qbadna d-drawwa li mmorru naraw ir-wrestling. Spiss kien ikollna l-ġellied favorit tagħna u erħilna ngħajjtu kemm nifilħu meta jibda jaqla’ xi daqqtejn tajba mingħand l-ieħor. Konna nidħlu b’vuċi tajba u noħorġu maħnuqin imma konna nieħdu gost. Dejjem bqajt bil-kurżità jekk kienux ikunu qed jiġġieldu veru jew le. Tant kienu jaqilgħu li ma stajtx nemmen li kienu jagħtu bis-serjetà.

    L-Awstralja kienet tgħaġġibni bil-kobor tagħha. Kienet sabiħa ħafna b’siġar twal u b’għelieqi spazzjużi u b’toroq li ma jispiċċaw qatt. Ġieli rajt ukoll xi annimali tal-post, l-aktar il-kangaroos kbar li mhux darba u tnejn fettlilhom jintasbu f’nofs ta’ triq u ma jkunu jridu jwarrbu b’xejn biex ngħaddu bil-karozza.

    Fuq kollox, matul iż-żmien li għext hemmhekk, iltqajt ma’ ħafna nies ta’ diversi razez fostom ma’ familja aboriġina li kienet toqgħod fid-dar ta’ warajna.”

    Akkost is-sens ta’ avventura, id-demm Malti dejjem jibqa’ jiġbed lejn il-familja.

    “Ommi spiss kienet tibgħatilna l-ittri jew xi casette irrekordjatha bil-vuċi tagħha fejn kienet twissina biex noqogħdu attenti ħalli ma nweġġgħux u b’mod speċjali, biex ma niżżewġux hemmhekk. “Fittxu Angelina Lauroejjew ‘l hawn, ejjew lura,” kienet dejjem tirrepeti. Kemm tiflaħ tisma’ kliem bħal dan? Wara sentejn u nofs fl-Awstralja rnexxielna nfaddlu biżżejjed flus biex inħallsu l-passaġġ lura lejn Malta, li issa kien jiswa’ madwar Lm250 r-ruħ u tlaqna.

    Il-vapur li tlaqna bih kien sabiħ daqs l-ieħor – l-Angelina Lauro. Did-darba l-baħar kien żejt matul il-vjaġġ kollu u tgħidx kemm ixxalajna: nieklu, niżfnu u nixorbu. Bqajt impressjonata kemm kien hemm nies ta’ kull ġens. Waqafna f’diversi postijiet sbieħ fostom f’Singapore imma ta tfajla li kont ftit li xejn niftakar aktar ħlief id-divertiment.”

    Wara xahar ieħor ta’ vjaġġ fuq il-baħar il-vapur finalment wasal Malta.

    “Kont kuntenta li rajt pajjiż ieħor imma ddispjaċini ħafna li tlaqt il-familja tiegħi. Ħadt ir-ruħ hekk kif wasalna lura Malta u rajthom kollha qawwijin u sħaħ. Tgħidx kemm għannaqthom u kien f’dak il-ħin li rrealizzajt kemm kont immissjajthom. “Ma nerġax nitla’ ma. Ma nerġax nitilqek,” wegħedt lil ommi hekk kif għafastha miegħi. U kelmti żammejtha allavolja ltqajt ma’ numru ta’ ġuvintur li xtaqu jiżżewġuni biex imbagħad insiefru f’xi pajjiż ieħor.

    Ħija l-kbir reġa’ mar lura lejn l-Awstralja fejn għex għal bosta snin. Imma jiena qatt aktar ma tlaqt lil Malta u qatt aktar ma tlaqt lil ommi.”

    Naturalment kulħadd għandu l-istorja tiegħu u hekk kif dil-ġimgħa sibt l-opportunità li niltaqa’ ma’ emigrant Malti li jgħix fl-Awstralja, tħajjart nieħu l-perspettiva tiegħu ukoll dwar das-suġġett. John Cassar ilu li telaq minn art twelidu madwar 35 sena ilu. Iżda d-diffikultà tiegħu hija li meta telaq, ħalla qalbu warajh. Li kien għalih, qatt ma kien jitlaq minn Malta.

    “Mort l-Awstralja minħabba li riedet tmur marti. Madwar għaxar snin qabel, il-ġenituri tagħha u ħutha kienu telqu lejn l-Awstralja peress li Malta ma sabux xogħol. Meta konna namrati kienet titlobni John Cassar nwegħedha li xi darba nitilgħu noqogħdu ħdejhom u jiena kont inweġibha li xi darba mmorru. Sadanittant kienet tmur iżżurhom għall-vaganzi u aktar iġġennet biex tmur hemm. Mal-milja tas-snin baqgħet tfakkarni li kont tajtha kelmti li ser neħodha tgħix ħdejn il-familja tagħha sakemm fl-aħħar kelli nċedi u tlaqna.”

    Id-deċiżjoni li tħalli kollox warajk u terġa’ tibda mhiex faċli.

    “Hawn Malta ma kien jonqosna xejn. Kellna familja sabiħa b’żewġt itfal, kellna darna u jiena kelli xogħol tajjeb bħala għalliem. Biex morna l-Awstralja kellna nbiegħu d-dar u jien kelli nitlaq pożizzjoni li kienet għal qalbi u fejn kont ilni naħdem 13 il-sena.

    Fuq kollox kelli nħalli lill-ġenituri tiegħi u lil ħuti warajja. Inti taħseb li l-ġenituri tiegħi ma ħaduhiex bi kbira meta rawni nerħi minn idi dak kollu li kont ħdimt għalih u nitlaq f’art oħra filwaqt li nċaħħadhom mill-kumpannija tagħna u speċjalment tal-uniċi żewġ neputijiet li kellhom dak iż-żmien?”

    Kont kurjuża jekk sabux diffikultà biex jintegraw u biex isibu xogħol?

    “Minn daqshekk aħna l-Maltin ma tantx insibuha bi tqila biex nintegraw.

    Jien nismagħhom jgħidu li dawk il-Maltin li marru minn tal-ewwel hemmhekk kellhom iċ-ċans li jagħmlu flus tajba. Jingħad li tant kien hemm bżonn ta’ nies illi meta l-ħaddiema kienu joħorġu mill-Emigrazzjonifabbriki wara ġurnata xogħol, kienu jsibu l-aġenti ta’ fabbriki oħra jistennewhom barra lesti biex iħallsuhom paga aktar jekk imorru jaħdmu magħhom! Barra minn hekk, min ħaddem rasu u nvesta fl-art li f’dawk is-snin kienet irħisa, għaqqad kemxa sewwa minn fuqha.

    Meta mort jiena nfittex xogħol, xtaqt li nibqa’ naħdem bħala għalliem. Madanakollu sibt illi biex ngħallem fl-Awstralja kien jeħtieġli nagħmel conversion course ta’ erbgħa snin ħalli nitħarreġ fis-sengħa tat-tagħlim tal-post. Inħsadt mhux ħażin u mort niċċekkja f’kulleġġ f’Geelong fl-Università ta’ Deakin dwar dan l-istess kors u dawn qaluli li lesti li jaċċettaw iċ-ċertifikati li kelli minn Malta u minflok nagħmel sentejn biss studju. Meta rajt li t-tnejn ma qablux bejniethom webbist rasi u ma ridtx nagħmlu aktar dan il-kors. Sa mn’Alla li l-Kappillan tal-post, li kellu r-responsabbiltà li jħaddem l-għalliema fl-iskejjel tal-Knisja, iddeċieda li jagħtini xogħol għax kieku kont diġà lest li mmur nagħmel xi ħaġ’oħra. Għamilt 13 il-sena naħdem bħala għalliem u wara għaddejt 15 il-sena oħra naħdem mal-Australian Post sakemm ta’ 68 sena waqaft għal kollox mix-xogħol.”

    B’mod ċajtier, l-Awstralja hija magħrufa bħala l-pajjiż ‘down-under’ fejn kollox hu ta’ taħt fuq: meta hawn tkun ix-xitwa hemm is-sajf, meta hawn qed jidlam hemm qed jisbaħ u ħafna affarijiet minn dawn. Kemm iddum biex tidra f’ħajja daqshekk differenti?

    “Peress li jiena tlajt kontra qalbi l-Awstralja, nistqarr li għamilt madwar sentejn, tlieta nistaqsi lili nnifsi x’mingħalija li kont qed nagħmel hemm? Imma mbagħad sibt xogħol, xtrajt karozza u dar u bla ma naf kif bdejt nissetilja.

    Id-differenza fil-ħin malajr tidraha għax hekk jew hekk meta jidlam tmur torqod u meta jisbaħ tqum. Li tieħu naqra aktar żmien biex taċċetta huma ċertu affarijiet oħra bħat-taqlib fl-istaġuni fejn is-sajf Milied fis-sajfjibda fl-1 ta’ Diċembru u ovvjament niċċelebraw il-Milied fis-sħana. Fil-fatt għall-ewwel lanqas biss kont inqisu bħala Milied. Minflok ix-xitwa, id-dlam u t-triqat u l-ħwienet imżejjna bid-dwal u bil-presepji jew b’xi bambin tara s-sajf u n-nies jgħumu u jiċċelebraw b’xi barbeque. Fl-Awstralja jżejjnu biss il-ħwienet il-kbar u bl-iskop li jiġbdu l-klijenti u mhux għax jemmnu fil-Milied bħalna l-Maltin. Trid tifhem li f’dak il-pajjiż ma ssibx insara kattoliċi biss imma hemm bosta reliġjonijiet oħra li mhux neċessarjament japprezzaw il-Milied bħalna. Għallinqas fil-familja tiegħi bqajna niċċelebrawh l-istess: bil-quddiesa ta’ nofs il-lejl u billi mmorru għal xi dinner dance fejn noqogħdu ndoqqu kanzunetti Maltin.

    Ftit ftit tibda tidra wkoll il-kultura l-ġdida u ddaħħalha fis-sistema tiegħek. Ngħidu aħna jekk f’Malta kont nieħu gost insegwi l-football, fl-Awstralja sirt akkanit tal-footie u issa għandi t-tim favorit tiegħi.

    Iżda John saħaq illi għalkemm il-Maltin fl-Awstralja qed jgħixu f’pajjiż ieħor, dan ma jfissirx li nsew lil pajjiżhom jew lit-tradizzjonijiet tagħhom.

    “Partikolarment fejn jgħixu ħafna Maltin bħal f’Sunshine u f’St Albans issib ħafna affarijiet tipikament Maltin bħal ngħidu aħna affarijiet tal-ikel fostom: pastizzi, qassatat, zalzett tal-Malti, ġbejniet tal-bżar, bigilla u ravjul.

    Għalkemm mhux kulħadd iżomm it-tradizzjonijiet Maltin, il-mara tiegħi Sally baqgħet tagħmel il-figolli u l-borża ta’ San Martin. Barra minn hekk ta’ min insemmi li fl-Awstralja għadna niċċelebraw il-festi tal-qaddisin bħal kif konna niċċelebrawhom f’Malta iżda naturalment b’inqas pompożità.”

    Il-Maltin kemm ifittxu l-kumpannija ta’ Maltin oħra fl-Awstralja?

    “Ħafna! Fejn noqgħod jiena f’Knox ma tantx issib Maltin imma mhux l-ewwel darba li nkunu qed nixtru minn x’imkien u nisimgħu lil xi ħadd jitkellem bil-Malti u mmorru naraw min hu biex ngħidu kelmtejn miegħu.

    Fost il-ġimgħa jiena u marti mseħħbin fi klabbs tal-Maltin fejn in-nisa sikwit joqogħdu jilgħabu t-tombla u aħna l-irġiel ninxteħtu niddiskutu l-politika u l-istejjer ta’ tfulitna. Mhux darba u tnejn li nsellfu xi kotba jew DVDs bil-Malti lil xulxin. Kultant nistaqsu fejn marru ż-żminijiet tal-kummiedji li konna naraw bħal Spiru Cefai u Radju Muskettieri? Nixxenqu wisq għal xi kopja minn tagħhom ħa nidħku ftit.”

    Indawwar kemm indawwar is-suġġett intbaħt illi kliem John dejjem idur fuq in-nostalġija li huwa jħoss lejn Malta.

    “Wara dawk is-snin kollha mbiegħed minn art twelidi, ma nistax ngħid li l-firda għadha tkiddni daqs l-ewwel ġurnata li rfist fuq art barranija. Iżda xorta waħda l-weġgħa tal-firda ma tfieqx għalkemm tipprova. Jekk tkun sentimentali bħali ma jgħaddilek qatt għal kollox.

    Jekk inti tibqa’ titkellem bil-Malti u tara lil dawk kollha ta’ madwarek jitkellmu bl-Ingliż, taf li m’intix f’pajjiżek. Meta bħali uliedek jiżżewġu lil sieħeb u sieħba Awstraljani, awtomatikament iridu jitħaddtuJohn Cassar jgħożż dak li hu Malti bl-Ingliż u daqstant ieħor uliedhom għax inkella ma jiftehmux. Lin-neputijiet tiegħi ma nistax nirrakkuntalhom dwar il-ħajja li għext f’Malta għax ma’ Malta m’għandhomx kuntatt u lanqas biss jafu fejn hi eżatt. Ma tistax taqbad ktieb bil-Malti u taqrahulhom għax ma jifmuhx. Meta jmorru l-iskola ma jitgħallmu qatt dwar Malta u l-istorja tagħha imma jitħarrġu f’informazzjoni dwar l-Awstralja.

    Sakemm qiegħed hawn irnexxieli nħażżeż ftit minn ħsibijieti li semmejthom ‘Niket’:

    X’dieqa ta’ qalb meta tkun il-bogħod minn art twelidek!

    F’art fejn għalkemm sabiħa il-ħlewwa ta’ lsienek ma tismax.

    Fejn il-ħàra ta’ żogħżitek ma tiftakarx.

    U fejn għalkemm ħelu, kliem ulied uliedek ma jixbaħx lil dak li l-ewwel lissint int.”

    Imma allura bqajt ma tħossokx tappartejni fl-Awstralja?

    “Kif nista’? L-Awstralja ma nqishiex b’pajjiżi imma bħala art li ngħix fuqha. B’danakollu ma rridx infisser li l-Awstralja m’għamlitlix ġid. Fl-Awstralja għandi dar ħafna ikbar milli qatt kelli Malta u l-ftit flus li faddalt hemm għamilthom u mhux f’Malta. Fuq kollox l-Awstralja sabiħa immens imma għalija tibqa’ dejjem art barranija. Jiena nħossni f’posti biss meta nkun hawn, f’Malta. Malta hija l-post fejn twelidt u trabbejt, fejn għext l-aħjar żmien ta’ ħajti u fejn tkellimt bl-ilsien tiegħi. Għax ngħiduha kif inhi, l-pajjiżi kollha huma magħmula mill-blat, mis-siġar u mill-ilma. Ma tistax taqbadhom u tgħannaqhom ma’ qalbek. Imma l-punt hu li qalbek tintrabat mal-art li twelidt u trabbejt fiha.”

    John saħaq illi li kieku kien għalih kien jirritorna lejn Malta minn għada. Imma qabel jeħtieġlu jikkonvinċi lil martu u mhux daqshekk faċli.

    “Kull ġimgħa ħafna Maltin li joqogħdu l-Awstralja jistennew bil-ħerqa l-aħbarijiet dwar Malta. Imma sfortunatament ikunu qosra wisq, minbarra li ġieli jibdlulhom il-ħin mingħajr ma javżawna u apparti kollox ħafna minnhom ikunu propoganda tal-gvern aktar milli aħbarijiet. L-agħar però huwa l-Malti li jużaw il-ġurnalisti li xi minn daqqiet lanqas nifhmuh għax ma jkunx b’Malti tajjeb imma imfarrak u mħallat mal-Ingliż jew it-Taljan.

    Din tal-Malti tikkonfondini lili għax fl-Awstralja talbuni ngħallem il-Malti u meta ġejt hawn qed nara li f’Malta stess nofs il-popolazzjoni lanqas biss taf titkellem b’Malti tajjeb! U allura ngħid x’jiswa li ngħallmuh hemmhekk?

    Dan jgħodd ukoll għal meta jiġu diversi kbarat iżuruna u jħeġġuna biex ngħożżu l-Malti u l-kultura Maltija u biex nibqgħu ngħallmu l-Malti lil uliedna. Imma nerġa’ nistaqsi għalfejn meta hawnhekk, f’Malta stess, dan ma jsirx?

    Bqajt skantat ukoll meta f’dawn il-ġimgħat ippruvajt nagħmel karta tal-identità Maltija peress li talbuhieli biex inkun nista’ niftaħ kont bankarju. Ma rnexxilix nagħmilha u minflok ippruvajt ninqeda bil-Passaport Maltipassaport Malti u ma ngħidlekx kemm dam jitħabat l-iskrivan tal-bank biex jara kif ser jaqdini bih! Allura nsostni għala għandu jkolli ċittadinanza Maltija u passaport Malti jekk dawn ma tinqeda bihom imkien? Tgħid m’għamlulix il-karta tal-identità għax beżgħu li ġej nivvota biha? Bħallikieku ħa noqgħod ninqala’ mill-Awstralja għalhekk. Allavolja, ħa ngħiduha kif inhi, meta nġiebu n-nies mill-Ewropa u l-Konslu saħansitra nġiebet mill-Awstralja biex tivvota, dawn l-affarijiet ġraw, hux hekk?

    Hemm ħafna kieku xi ssemmi. Imma tgħid aħna minsijin għax meqjusa bħala Maltin tal-Awstralja?”

    (Nota: Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tat-12 ta’ Settembru 2010)

    2010.09.12 / no responses / Category: Torca - Perspettivi

  • TGĦID GĦADHOM JIFTAKRUNI?

    Permezz ta’ dawn l-artikli qegħdha kull darba nikkonferma l-għerf tal-qawl Malti illi jgħid ‘mitt bniedem mitt fehma’. Spiċċa ż-żmien meta b’mod inġenwu kont naqsam lin-nies f’żewġ kategorji biss – favur jew kontra, abjad jew iswed, vi jew va. Perspettiva wara perspettiva ta’ individwi differenti qegħdin jagħnuni b’fehmiet varji u b’għażliet diversi u b’hekk qed jirnexxieli nifhem b’aktar ċarezza għala bniedem jagħmel jew iħoss ħaġa u mhux oħra.

    L-artiklu ta’ dil-ġimgħa tnissel minn ittra f’ġurnal fejn Anthony Caruana kien qed jistieden lil xi ħbieb antiki tiegħu biex jikkuntattjawh. Huwa kien qiegħed hawn Malta għal ftit ġimgħat biss wara snin twal Anthony Caruana 2jgħix f’bosta pajjiżi oħra. Li laqgħatni kien it-ton nebbiexi ta’ kitbietu. Li ħajjarni nkellmu kienet sentenza qasira fejn hu stqarr illi xtaq jiltaqa’ ma’ sħabu peress li aktarx ma jerġax jirfes f’pajjiżna aktar għax kull ma jmur l-ivvjaġġar kien qed isir ferm diffiċli. Ħassejt għafsa ta’ qalb u tħassibt dwar x’jista’ jħoss bniedem li jaf li forsi mhux ser jara aktar lil pajjiżu. Anthony laqa’ l-istedina tiegħi bil-qalb imma għal darb’oħra għaraft li kull bniedem għandu l-mod partikolari tiegħu dwar kif iħares lejn il-ħajja.

    “Ilni nieqes minn Malta minn mindu kelli 18 il-sena. Illum għandi 84. Kienet il-gwerra flimkien mal-bluha taż-żogħżija li ħarġuni minn art twelidi.”

    Anthony jiftakar li kellu madwar 14 –il sena meta bdew l-ewwel attakki fuq Malta.

    “Konna nafu li bdiet il-gwerra imma ma bsarnix li kienu ser jiġu daqshekk malajr biex jattakkawna. Aħna konna noqogħdu l-Ħamrun u niftakar li ftit qabel is-7:00am bdew il-bumbardamenti mill-ajruplani Taljani. Sa mill-ewwel ġurnata inqatlu n-nies u ġġarraf il-bini.

    Ma konna ppreparati xejn għal dawn l-attakki. Ftit qabel ma l-Italja iddikkjarat gwerra, hawn Malta nstabu tliet ajruplani tan-Navy għadhom magħluqa fil-kaxxi. Kienu tat-tip Gloster Sea Gladiators u Gloster Sea Gladiatorsjingħad li kienu f’pajjiżna għax in-Navy kienet insiethom warajha! Biex dawn l-ajruplani setgħu jiffunzjonaw, kellhom isiru xi modifikazzjonijiet fuqhom peress li oriġinarjament dawn kienu maħduma biex jitilqu minn fuq l-aircraft carriers. Kienu ajruplani manuvrabbli ħafna imma ma kienux veloċi biżżejjed. Barra minn hekk bi tliet ajruplani ma stajtx tagħmel ħafna!

    Kien hemm bosta nies li kienu devastati speċjalment meta semgħu illi bdew imutu n-nies u jaqgħu xi djar. Jekk niftakar sewwa f’daqqa waħda kien hawn ħafna esperti f’pajjiżna li  ma nafx minn fejn ġew. Bdew iduru d-djar u jgħidu lin-nies biex meta jkunu neżlin il-bombi kellhom ipoġġu saqqu fuq wiċċ il-mejda u jidħlu taħtha ħalli jkunu protetti.”

    Il-ħsieb biss ta’ gwerra f’pajjiżek ikexkxek. Imma fl-imħuħ żagħżugħa għatxana għal ftit avventura, l-idea tal-gwerra kienet pjuttost eċċitanti.

    “Ta’ dik l-età l-gwerra teħodha bħala avventura. Aħna l-ġuvintur kellna ġenn biex nilbsu dik l-uniformi ħalli nimpressjonaw lit-tfajliet. Fil-fatt xtaqt ħafna nidħol suldat hekk kif beda l-ewwel ġlied. Ħbiebi li kienu akbar minni daħlu fl-armata u xtaqt inkun magħhom imma kont  għadni żgħir wisq. Meta mbagħad morna noqogħdu f’post ieħor, sibt ruħi maqtugħ totalment waħdi.

    Dak iż-żmien kien hemm dipartiment li kien joħroġ il-kuntratti tax-xogħol biex jinbnew it-triqat, ir-runways, il-hangers u dak kollu li kellu x’jaqsam mal-airforce u meta dan mexa għas-Siġġiewi, xi qraba flimkien mal-familja tiegħi morna noqogħdu l-Qrendi biex inkunu viċin tal-post tax-xogħol. Dan peress li fil-gwerra t-trasport pubbliku sar perikoluż apparti li kien hemm nuqqas ta’ petrol u għalhekk ma stajtx tużah għal xejn b’xejn.

    Eventwalment mort naħdem mal-Air Ministry u hemmhekk bagħtuni ma’ tim ta’ surveyors li kienu qed jippjanaw id-dispersials. F’dan ix-xogħol kont inħossni utli għax kont nemmen li qed nagħmel xi ħaġa importanti ħafna għall-pajjiżi.

    Id-dispersials kienu estensjonijiet tar-runway li kellhom il-funzjoni li jisseparaw l-ajruplani tar-rinforzi minn xulxin hekk kif dawn jaslu Malta. Ir-raġuni kienet li hekk kif dawn ir-rinforzi kienu jitilqu minn Gloster Sea Gladiators itiru fuq Maltafuq l-aircraft carrier biex itiru lejn Malta, kien ikollhom jgħaddu f’linja dritta minn fuq Pantellerija. Immedjatament dawn kienu jiġu interċettati u rrappurtati lill-forza tal-ajru ta’ Sqallija li min-naħa tagħhom kienu jibgħatu l-ajruplani tagħhom biex jibbumbardjawhom. Peress li m’hawnx bogħod bejn Malta u Sqallija, ir-rinforzi tagħna kienu jsibu l-ajruplani Taljani dritt fuqhom hekk kif jersqu lejn pajjiżna. Għaldaqstant kienet essenzjali li r-rinforzi jitferrxu mill-ewwel.

    Biex dawn ir-rinforzi jagħmlu l-vjaġġ malajr kemm jista’ jkun lejn pajjiżna kienu jitilqu mingħajr armi ħalli jkunu eħfef. Għalhekk sakemm dawn kienu jgħaddu mid-dispersial units, waqt li jkunu għadhom mexjin, għadd ta’ baħrin u suldati kienu jagħtuhom il-fuel u jarmawhom bl-armamenti. Kollox kien isir f’tebqa t’għajn u b’effiċjenza kbira, tant li hekk kif joħroġ mill-ġdid barra fuq ir-runway, l-ajruplan tar-rinforzi jkun diġà ppreparat biex jiġġieled u jitla’ jattakka minnufih.

    Ma kienx xogħol faċli li tibni dawn id-dispertial units speċjalment minħabba l-attakki kontinwi mill-ajru. Sikwit konna niġu attakkati permezz tal-istrafing jiġifieri meta jinżel ajruplan fil-baxx u jibda jispara fuqna bil-machine gun. Mhux l-ewwel darba li kelli ninxteħet malajr ġo xi gandott.

    Jiena kont responsabbli mit-theodolite li kien jikkonsisti f’biċċa apparat biex isir kejl aktar preċiż. Kien apparat antik ħafna li aktar kien jixraqlu jitpoġġa ġo xi mużew imma dak biss kellna u bih ridna naħdmu. Kull darba li kien hemm attakk mill-ajru kien ikolli nżarma dat-theodolite u nieħdu miegħi fix-xelter għax ma stajtx nippermetti li nitilfuh. Fir-realtà l-fizzjal li kont naħdem miegħu u li kien il-kaptan tal-inġiniera kellu sens ħafna aktar minni għax waqt attakki bħal dawn kien immur isib xi xelter malajr u mhux joqgħod iżarma t-theodolite bħali! Imma l-ġenn taż-żogħżija jilludik li inti mhux ser tintmiss u nammetti li mhux darba u tnejn li rriskjajt aktar milli messni.”

    Meta tlestew dawn id-dispersial units Anthony beda jaħdem bħala skrivan mad-dipartiment tal-Accounts sakemm għalaq it-18 il-sena u sab l-opportunità biex jaqta’ xewqtu.

    “Peress li diġà kont qed nagħmel xogħol relatat mal-gwerra stajt nagħżel li ma ninqabadx bil-lieva. Imma jiena hemm kien moħħni u ddeċidejt li nidħol mal-armata, għalkemm mhux b’mod dirett. Ingħaqadt man-NAFI (Navy Army and Airforce Institutes) li kienet toffri servizzi fil-canteens tal-istabbilmenti Ingliżi. Normalment dawn kienu jkunu nies ċivili imma fi żmien il-gwerra kellhom isiru suldati peress li kienu jivvjaġġaw mat-truppi. Dik il-ħabta kienu qed jibagħtuhom l-Italja u għalhekk sibt ix-xoqqa f’moxta biex inżur pajjiż ieħor.”

    Tħassibt meta qalli li kien qiegħed mal-armata Ingliża fl-Italja fi żmien il-gwerra imma hu assigurani mod ieħor.

    “Meta aħna wasalna l-Italja, l-armata kienet diġà avvanzat sa Ruma u għalhekk ma kienx hemm biża’. L-uniku periklu li kelli kien mill-ikel tal-kokijiet għax kienu jsajjru ħażin immens tant li ħassejthom ser joqtluni!”

    L-attitudni ta’ Anthony lejn il-gwerra hija kemmxejn impressjonanti għax bil-kuntrarju ta’ oħrajn li kellimt dwar daż-żminijiet, hu jirrakkonta dwarha b’ton pjuttost leġġer, akkost li minn xi rakkonti li qalli ġieli sab ruħu f’sitwazzjonijiet iebsin.

    “Aħna konna nivvjaġġaw minn post għall-ieħor bħala konvoj f’daqqa. Darba waqt vjaġġ minnhom sibna ruħna fil-post żbaljat u qabdu jisparaw fuqna. Imma fortunatament ħadd ma weġġa’.

    Ġrajja oħra li qed niftakar hija meta kont stazzjonat fil-Greċja. Kien hemm gwerra ċivili dak iż-żmien għax xi wħud kienu qed jissieltu biex joħorġu r-re mill-pajjiż. Ġurnata minnhom waqt li kont miexiTruppi f’villaġġ nilmaħ folla fi pjazza. Ħsibt li kien hemm xi suq u mort nittawwal b’kurżità. Minflok sibt li n-nies kienu qed iħarsu lejn ħamest irjus maqtugħa li kienu mpoġġija fuq biċċa drapp mal-art. Bdew jgħidu li kienu grupp ta’ briganti li kienu ħebbew u qatlu lil xi pulizija xi ftit tal-ġranet qabel. Imma l-Bambin biss jaf x’kienet il-verità!”

    Anthony ġie lura Malta fl-1948 u mill-ewwel ingħata lura x-xogħol li kellu qabel fl-uffiċċju.

    “Madanakollu wara tant żmien niġri minn pajjiż għall-ieħor barra fil-kampanja, ħassejtni qed nifga bil-qiegħda kuljum magħluq ġewwa uffiċċju. Għalhekk erġajt tlaqt lejn l-Ingilterra fejn għal xi żmien ħdimt f’xi fabbriki u uffiċċji. Finalment sibt xogħol ma’ kummissjoni tal-foresti fejn il-ħaddiema kienu jgħixu f’kamp u bosta minnhom kienu eks-suldati bħali.

    Niftakar uħud minnhom kien fihom veru tip. Il-gwerra kienet ħalliet marki psikoloġiċi fuqhom u l-attitudni tagħhom kienet pjuttost eċċentrika. Per eżempju wieħed minnhom kellu personalità doppja u allura daqqa tisimgħu jitkellem bil-galbu u b’ċertu aċċent u f’mument ieħor jinfexx jidgħi b’leħen oħxon ta’ barri. Ieħor kien iffissat li qriegħ u kien jilbes kappell il-ħin kollu, anki meta jmur jorqod u meta jmur jinħasel fis-shower! Ħaddiem ieħor kien ħalef li ried jerġa’ jidħol suldat u kull darba kien imur japplika f’xi post jew ieħor. Imma kull darba kien jirritorna lura u jgħidilna li qalulu biex jerġa’ jmur japplika meta jkollu aktar demm fl-alkoħol.”

    Skont Anthony dak kien żmien meta l-ħin kollu kienu jisimgħu b’sejħiet biex aktar irġiel jingħaqdu man-Navy ta’ New Zealand jew tal-Awstralja jew mal-armata tal-Kanada.

    “Darba minnhom waqt party tant xrobna li l-għada bla ma naf kif sibt ruħi msieħeb fl-armata tal-Awstralja stazzjonata f’Londra. Għall-ewwel inħsadt imma mbagħad meta qaluli kemm kienet ser tkun il-paga kont veru kuntent.

    Minn hemm mort l-Awstralja fejn kienu qed jirreklutaw ex-serviceman tal-Ingilterra. Stajt nidhol fl-aħħar grad li ħriġt bih, jiġifieri dak ta’ surġent imma naħseb li jien kont xi daqsxejn stupidu min-natura tiegħi u minflok għażilt li nidħol bħala private mal-infanterija u kelli nerġa’ nibda kollox mill-bidu.

    Sibt ruħi l-Korea niġġieled, jisparaw fuqi u jien nispara fuqhom. Fil-fond ta’ qalbi kont nitlob li mhu qed nolqot lil ħadd u biex ħadd ma jolqot lili. Naturalment l-idea li toqtol lil xi ħadd mhi xejn sabiħa Suldat ferutimma f’mumenti bħal dawk ma jkollokx għażla. Kont tal-fehma illi jekk tferi wieħed, kien ikun hemm bżonn tnejn oħra biex iġorruh u allura tkun eliminajt tlieta mingħajr ma toqtol lil ħadd. Iżda fir-realtà ma tantx kien ikollok ħin biex toqgħod timmira u tara fejn ser tolqot. Kif tara xi ħaġa tiċċaqlaq, kellek tispara fuqha u daqshekk. Darba minnhom intlaqatt ħafif wara widnejja bi shrapnel imma l-bqija nistgħu ngħidu li ħlistha ħafif.”

    Wara li għamel xi żmien jgħix fil-Ġappun, Anthony mar lura lejn l-Awstralja u hemmhekk iżżewweġ lil tfajla ta’ oriġini Maltija u bena familtu hemmhekk. Dara sewwa l-Awstralja u f’dawn l-aħħar kien qed iżur lil Malta peress li bintu ġiet toqgħod hawnhekk. Xtaqt inkun naf illum Malta xi tfisser għalih?

    “Jgħaddi kemm jgħaddi żmien tibqa’ dejjem tħoss dik il-ġibda lejn pajjiżek u sal-llum għadni nħoss dik iċ-ċertu kburija meta nara xi ħaġa Maltija. Pajjiżek jibqa’ dejjem f’demmek u ma tistax twarrbu daqs li kieku qatt ma kien.

    Imma wara tant snin nistqarr li aktar nikkunsidra lill-Awstralja bħala pajjiżi milli lil Malta. Dari qegħdha hemm u ħbiebi huma kollha Awstraljani. Barra minn hekk peress li tajt sehemi fis-servizz, fl-Awstralja nitqies bħala persuna privileġġjata u kull meta jkolli bżonn xi kura nista’ nattendi fl-aqwa sptarijiet u jieħdu ħsiebi ħafna. It-temp ukoll ma jaħqarnix daqs t’hawnhekk. Ikolli ngħid ukoll illi aktar ma jgħaddi ż-żmien qiegħed insir inqas soċjevoli u għalhekk l-Awstralja nippreferiha għax tista’ tmur f’postijiet fejn għal mili sħaħ ma tarax ruħ filwaqt li Malta hija ffullata ħafna.”

    Ormaj Anthony irritorna lejn l-Awstralja. Sfortunatament ħadd min-nies li kien jaf lura fis-snin ta’ żogħżitu ma kkuntattjah.

    “Meta niftakar fil-ħbieb li kelli f’Malta f’żogħżiti nimmissjahom ħafna. Sirt naf li uħud minnhom mietu filwaqt li oħrajn emigraw lejn l-Amerika, il-Kanada u l-Awstralja. Iżda ma nafx għaliex ħadd mill-bqija ma kkuntattjani.

    Tgħid ma baqgħux jiftakruni jew forsi miet kulħadd? Min jaf? Xtaqt ħafna li niltaqa’ ma’ tnejn minnhom partikolari: Victor Muscat u Ġużi Spiteri li kienu ħbieb tiegħi fl-iscouts tal-Ħamrun. Oħrajn sas-snin 1944 kienu jaħdmu miegħi fl-AMDW, fl-RAF Luqa u fil-Headquarters ta’ Ta’ Xbiex kif ukoll ta’ Qui-Si-Sana.

    Għalkemm jista’ jkun li ma nżurx aktar lil art twelidi, illum jeżistu bosta mezzi jekk wieħed irid iżomm kuntatt. Għaldaqstant jiena ser inħallilek it-telefon ta’ binti Linda (21373318) sabiex jekk xi ħadd minn sħabi jaqra dan l-artiklu u jkun jixtieq jikkuntattjani jkun jista’ jagħmel dan. Kieku nieħu gost ħafna!”

    (Nota: Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tat-29 t’Awwissu 2010)

    2010.08.29 / no responses / Category: Torca - Perspettivi

  • ŻMIEN IL-GWERRA F’GĦAWDEX

    Bħal bir fond li dejjem jixxennaq għall-ilma, aktar ma niltaqa’ ma’ nies li jirrakkuntawli dwar l-esperjenzi tagħhom, iżjed inħossni li rrid inkun naf. Permezz ta’ dawn l-individwi qegħdha niskopri l-għeruq ta’ niesi u ta’ pajjiżi u l-għożża tiegħi lejn dat-tnejn qegħdha tissaħħaħ aktar ma jgħaddi ż-żmien. Sakemm għandi din l-opportunità li naqsam magħkom dawn il-ġrajjiet li nisma’, nixtieq ngħaddi din l-imħabba tiegħi lilkhom għax personalment nemmen li m’hemm xejn isbaħ milli tkun kburi tassew b’dak li jagħmlek dak li int.

    Dan l-aħħar kont qegħdha naqra dwar il-gwerra f’Malta u tqanqlitli kurżità. Intbaħt li dwar l-esperjenza tal-gwerra fil-gżira t’Għawdex, qatt ma kont kellimt lil ħadd. Għaldaqstant dil-ġimgħa, permezz ta’ l-għajnuna siewja tal-Kunsill Lokali tal-Qala, irnexxieli niltaqa’ ma’ anzjan ta’ 90 sena li stedinni f’daru biex nitkellmu ftit dwar dan.

    Lil Saviour Vella sibtu qed jistennieni bi tbissima ħdejn il-bieb tiegħu. Ix-xemx kienet diġà bdiet taħraq sew u dlonk dħalna ġo kamra mdaqqsa biex nibdew din l-intervista. Minn fuq is-salott fejn poġġejna, mara sbejħa kienet qed tħares lejna minn ritratt. “Dik Kelina tiegħi,” qalli Saviour. “Ħallietni disgħa snin ilu wara 60 sena u ġimgħa miżżewġin.” Ir-rakkonti tiegħu bdew u fil-kumpanija ta’ din il-koppja ħassejtni niżżerżaq ħelu ħelu lura fis-snin…

    “Kont rajtha ħamsin darba imma qatt ma tajt kasha qabel! Darba minnhom qed naqta’ xagħar wieħed u hekk kif għaddiet minn quddiem il-bieb tal-ħanut tbellaħt warajha. Għedt dik min hi, qisha anġlu? Saviour u Kelina VellaĦaffift lejn il-bieb biex naraha aħjar imma kienet diġà għosfrot. Dak li kien qed jistennieni fil-ħanut qabad jinkini imma jien lestejtu malajr u mort sa ħdejn missieri bit-tama li forsi marret hemm. Dak iż-żmien, peress li missieri kien tal-iskola, in-nies kienet tmur għandu biex jiktbilhom xi ittra jew biex jimlilhom xi formola. Hemm sibtha! Kienet qegħdha m’ommha u hekk kif erġajt rajtha ħlift li dik it-tfajla għad tkun tiegħi.

    Dakinhar fil-għaxija, qabel dħalna norqdu, għedt lil missieri li xtaqt niżżewweġ. Hu qabel miegħi u qalli li għandu żewġ tfajliet bil-għaqal f’moħħu. Ħasadni! Għedt hawn aħna, ħa jipprova jwebbilni b’ħaddieħor. Imma ġietni tajba għax it-tfajliet li kellu f’moħħu kienu wlied Bubetta li waħda minnhom kienet Kelina tiegħi. Naturalment qbilt miegħu mill-ewwel u l-għada ommi bagħtet lill-ħuttab għand ommha.”

    Is-soltu l-ħuttab kien imur ikellem lil missier it-tfajla l-ewwel imma missier Kelina, Salvu, kien miet waqt l-Ewwel Gwerra.

    “Salvu kien inkwetat għax safa bla xogħol u b’xi mod ried jitma’ l-familja. Tħabat ħafna biex forsi jidħol jaħdem id-Dockyard imma ma batux għalih. Għalhekk meta qata’ qalbu, tela’ l-Ingilterra biex jaħdem bħala baħri. Hekk kif ingaġġawh, wara tmint ijiem, bagħtu għalih mid-Dockyard f’Malta imma Salvu ddeċieda li jibqa’ fejn kien.

    Darba minnhom ġew tliet aħwa ġuvintur li kienu jiġu minnu u stednuh biex imur magħhom ħalli jieħdu xi tagħbija fuq vapur. Issa waqt gwerra ma kienux iħallu żewġt aħwa jitilgħu fuq l-istess vapur għax jekk jegħreq kienu jintilfu t-tnejn. Imma dawn l-aħwa kienu diġa’ rranġaw kollox biex jitilgħu bil-moħbi. Peress li kienu fi gwerra, Salvu ma tantx xtaq joqgħod isalpa fuq il-baħar għal xejn b’xejn imma b’xi mod ikkonvinċewh u ħaduh magħhom. Id-destin ried li wara li kienu ilhom madwar ġimgħa fuq il-baħar, il-vapur ġie attakkat b’torpedo li għerrqitu bin-nies ta’ fuqu b’kollox.”

    Iżda lil Saviour ix-xorti daħkitlu għax anki Kelina kellha grazzja miegħu u aċċettat minnufih li tiżżewġu. Madanakollu n-namur ma kienx dak li nafu aħna.

    “Dak iż-żmien ma stajtx taqbad u tkellem tfajla għax jekk kienet tmur tgħid l-ommha, kont issib il-pulizija wara l-bieb! Meta tgħarrasna kont immur inqatta’ ftit ħin ħdejha d-dar taħt għajnejn il-familjari kollha tagħha u hekk kif iddoqq l-Ave Marija kien ikolli ndabbar rasi. Domna tliet xhur namrati sakemm iżżewwiġna.

    Il-gwerra kienet waslet lejn it-tmiem tagħha imma l-effetti tagħha kienu għadhom jinħassu sew. Biex xtrajt id-drapp għall-libsa tat-tieġ tiegħi kelli nieħu żewġ kupuni oħra mingħand ommi. Kelina libset libsa sewda u l-għonnella kif kienet drawwa dak iż-żmien.”

    Nistqarr magħkom li nsibha diffiċli biex nifhem kif waqt snin ta’ gwerra wieħed ikollu moħħ dawn l-affarijiet ta’ namrar u żwieġ. Imma napprezza wkoll li b’xi mod il-ħajja trid tkompli u akkost it-theddida kontinwa fuq ħajtek, jeħtieġ li tara li tibqa’ għaddej. Biex ifehemni aħjar Saviour rama jirrakkuntali mill-bidu.

    “Il-gwerra ġiet fuqna ħabta u sabta. Kienu ilhom jgħidu li ser taqbad il-gwerra imma darba minnhom, waqt li kont qed ngħin lill-qassis iqaddes quddiesa, nisimgħu qabda sparar tal-kanuni. Għedna x’ġara? Lestejna malajr il-quddies u dħalna fis-sagristija. Dak il-ħin ġie wieħed u qalilna li kienet bdiet il-gwerra u li kienu qed jisparaw fuq Malta!

    Wara jumejn, tlieta konna reqdin bil-lejl meta daqqet is-sirena mill-għassa. F’daqqa waħda nisimgħu l-ajruplani ġejjin u mbagħad sparatura kbira u daqshekk. L-għada fil-għodu morna naraw x’ġara u sibna li fuq Ras il-Qala kienu tefgħu bomba li ħalliet ħofra daqsiex mimlija bi shrapnels jaqtgħu daqs sikkina.

    It-Taljani kellhom ħabta jagħmluha din. Bħal donnhom kienu jibżgħu jidħlu l-ġewwa fuq l-art u allura kif kienu jaslu qrib, kienu jitilqu xi żewġ bombi u jtiru ‘l hemm. Imma din l-istorja nbidlet meta l-Ġermaniżi ndunaw x’kienu qed jagħmlu u fil-fatt bdew jibgħatu ajruplan Ġermaniż wara kull ajruplan Taljan. U xi ngħidlek? Bdew jidħlu mbagħad u tefgħu bombi fuqna bil-gzuz.

    Fortunatament hawn il-Qala ħafna mill-bombi ġew fil-baħar u fl-għelieqi u allura ma tantx għamlu xi ħsara kbira. Imma f’postijiet oħra bħal fis-Sannat, il-bombi laqtu tlett idjar u mietu n-nies. Mill-Qala niftakar li kien miet suldat meta rifes fuq mina. Kien hawn ieħor li kien sajjied u hekk kif kien fuq id-dgħajsa tiegħu, niżel ajruplan fil-baxx u spara fuq is-sajjieda kollha u qatilhom.”

    Saviour kompla jirrakkuntali kif xi drabi l-folja kienet tinqaleb u l-attakkant kien jispiċċa l-vittma.

    “Niftakar darba minnhom kien il-Ħadd għal xis-7:00am u daħlu jittajru tliet ajruplani kbar fil-baxx. Ma kinetx l-ewwel darba li meta jtiru ‘l isfel ħafna, r-radar ta’ Malta ma jaqbadhomx. Bdew resqinAttakki mill-ajru resqin u f’ħin minnhom tant kienu fil-baxx li wieħed mill-ajruplani ħabat mal-art in-Nadur u waqa’. Hekk kif il-piloti rnexxielhom joħorġu, xi nies marru fuqhom u lil wieħed minnhom qatgħulu subgħajh biex ħadulu ċ-ċurkett li kien liebes! Allaħares qabbduhom il-pulizija dakinhar għax kienu jiġu fl-għali. Konna nafu sewwa li lil dawn is-suldati ħadd ma seta’ jmisshom. Imma n-nies kienet wisq irrabbjata u magħkusa minħabba fihom u l-Bambin biss kien jaf x’kien isir minn dawn is-suldati li kieku bosta mid-drabi ma rawhomx il-pulizija u marru bil-ġiri jiġbruhom.

    Qalbna kienet tingħafas meta konna nitilgħu l-Belvedere u narawhom jisparaw fuq ħutna l-Maltin. L-attakki fuq Malta kienu jkunu qawwijin ħafna imma l-ajruplani tal-għadu kienu jaqalgħu lura wkoll. Għadni qed narahom ċar kristall l-ajruplani jtiru ‘l barra wara xi attakk qalil: min qed jaqbad, min b’xi ġewnaħ wieħed u wara ftit tarahom neżlin f’qiegħ il-baħar.”

    Għalkemm bosta jsostnu li l-Għawdxin ma sofrewx ġuħ waqt il-gwerra, Saviour jiftakar xort’oħra.

    “Fil-gwerra batejna minn bosta affarijiet: ponot fuq ġisimna, biża’ u nuqqas ta’ rqad. Imma l-agħar kien il-ġuħ.

    Kif bdiet il-gwerra kienet ħarġet liġi li kull min kellu l-qamħ, ried jagħtih lill-gvern ħalli kulħadd jiekol. Lin-nies tqassmilhom ktieb ċkejken bil-kupuni fih u bihom biss stajt tixtri skont il-kwantità li kien hemm imqassma għalik.

    Ngħidu aħna kull wieħed kien intitolat għal kwart u nofs ħobż kuljum. Imma lili kwart u nofs bilkemm kienet idurli ma’ żokorti! L-aħjar li kienu jmorru f’dal-każ kienu l-ġenituri li kellhom it-tfal żgħar għax dawk kienu jixorbu farka ħalib u  l-bqija tal-ħobż kienu jaqsmuh bejn il-kbar.

    Waqt il-gwerra jien kont intfajt nagħmel diversi xogħolijiet fostom dak tal-landier. Kont insewwi l-ispiritieri, il-borom u kull ma jġibuli. Xi nies kellhom ħabta joqogħdu ħdejja u konna noqogħdu ngħiduSaviour Vella kelma flimkien sakemm isir il-ħin tal-ikel u kulħadd jerħilha lejn id-dar. Ġurnata minnhom kelli buri kbir għax ma stajtx nistaporti bil-ġuħ li kelli fuqi. Kont ilħaqt kilt ir-razzjon kollu tal-ħobż u ma kien fadalli xejn iktar għall-bqija tal-ġurnata. Bħas-soltu, hekk kif sar ħin l-ikel kulħadd telaq ‘l hemm barra wieħed li staqsini għala kont ser nibqa’ miftuħ u ma mmurx id-dar? Għedtlu ħallini sieħbi għax għandi ġuħ inkaljat u m’għandix x’niekol. L-ieħor weġibni ‘imma ħabib, mhux kulħadd bil-ġuħ daż-żminijiet?’. Madanakollu jien tiegħi kont qed nara u ma kontx niflaħ aktar dakinhar. Dar-raġel telaq minn ħdejja imma wara ħames minuti narah ġej lura b’kisra kbira ħobż f’idu. Qalli ‘ħa ħabib, dan kull ma nista’ nagħtik’. Rajtu ġenna dak il-ħin u dlonk irringrazzjajtu u kilt nofsha. Erfajt in-nofs l-ieħor f’kexxun u sakkartu għax bżajt li jsibuhuli ħuti u jiekluħ. Fil-għaxija mort għal li kien fadal imma l-ħobż insibu iebes ġebla. Kien dnub kbir li narmih u hekk jew hekk ma kellix x’niekol aktar u għalhekk  xarrabtu ftit u malajr niżel!”

    Għadd ta’ vapuri kienu jippruvaw idaħħlu provvisti ta’ ikel u munizzjon fil-gżejjer Maltin iżda ħafna minnhom kienu jispiċċaw ħażin.

    “Darba minnhom bdejna nisimgħu ħafna damdim li baqa’ għaddej għal ħin twil. Tlajna malajr sal-Belvedere u minn hemm naraw attakk kbir tal-ajru fuq il-frejgata Illustrious li kienet qed tipprova ddaħħal magħha konvoj ta’ 25 vapur. Il-frejgata bdiet tispara fuq l-ajruplani bla ħniena imma huma daqstant ieħor bdew jaqalgħu balal fuqha u fuq il-vapuri l-oħrajn.

    Niftakar li kien hemm pilota partikolari b’ajruplan Ġermaniż Stuka li għax ma seta’ jaħkem b’xejn lill-Illustrious, niżel dritt għal fuqha u sploda ruħu b’kollox ġo fiha. Kif nista’ qatt ninsa narah jitla’ fl-ogħli L-attakk fuq l-Illustriousu jagħti s-salt għal isfel? L-għada smajna li kien għamlilha bosta ħsara u li dak il-ħin stess il-frejgata kienet iddaħħlet malajr id-Dockyard fejn irranġawha fuq fuq u reġgħet ħarġet mill-ewwel tkompli fit-taqbida. B’xorti tajba l-Illustrious irnexxielha ssalva erbgħa vapuri dakinhar. Imma ll-bqija ħadhom il-baħar.”

    Saviour ma jiftakarx li kien hemm xelters qabel il-gwerra iżda hekk kif bdiet, bdew jitħaffru għadd minnhom madwar il-gżira kollha.

    “Ridt tkun miġnun biex tibqa’ barra waqt attakk. Veru li l-esperjenza ġox-xelters ma kinetx xi waħda tilqgħek imma aħjar mill-balal ta’ fuq l-art.

    Hekk kif kienet iddoqq is-sirena konna nerħulha niġru lejn l-eqreb xelter. Kien hemm rwejjaħ jaqsmuk flimkien mar-riħa tal-umdità. Sa mn’Alla li kien hemm żewġ bokkiet ħalli tgħaddi l-arja għax kieku ma kontx tistaporti.

    Fil-fatt, min kien jiflaħ iħallas, seta’ jordna li titħaffirlu kamra għalih fix-xelter, la kemm toqgħod sodda u mejda u ħadd ma seta’ jidħollu fiha.

    Niftakar li darba minnhom ġew madwar 500 ajruplan f’daqqa. Intbaħna bihom meta bdejna nisimgħu qabda damdim tal-biża’ fuq Malta u hawnhekk il-Qala kulħadd ġera lejn ix-xelters. L-ajruplani kinsu kull m’hawn bombi dakinhar u fix-xelters kulħadd jitlob.

    Peress li żżewwiġt sitt xhur qabel spiċċat il-gwerra dawn l-attakki mill-ajru kienu għadhom għaddejjin għalkemm mhux daqshekk frekwenti. Imma fil-fatt l-ewwel lejl wara t-tieġ tagħna kellna nqattgħuh Ix-xelters tat-tieni gwerraġo xelter. Konna diġà dħalna norqdu meta smajna s-sirena ddoqq. Lil Kelina għedtilha ‘u ħalliha ddoqq, issa jgħaddi kollox’. Imma hi ma riditx taf u ħeqq kelli mmur warajha u noqgħod hemm għall-irwejjaħ!”

    Fil-gwerra ridt tħaddem moħħok u tara kif ser tagħmel biex tkampa kif tista’.

    “Għall-ewwel ftit xhur taż-żwieġ tagħna konna bqajna noqgħodu m’ommi. Darba minnhom spiċċawlna l-kupuni tal-pitrolju u ommi kien fadlilha biss l-aħħar ftit pitrolju biex issajjar.

    Jiena l-pitrolju kont nużah ukoll biex insewwi bih u għalhekk ma stajtx naħdem aktar. Tħawwadt x’ser naqbad nagħmel imma wara xi ftit tal-ħin ġiet bidwija għandi biex insewwilha l-ispiritiera. Issa aħna konna nafu li l-bdiewa ma tantx kienu jużaw il-pitrolju peress li kienu jsajjru fuq il-ħatab u allura l-kupuni tal-pitrolju kienu jibqgħu għandhom. Għaldaqstant malli sirt naf x’riedet, għedtilha li ma stajtx naqdiha għax ma kellix pitrolju. Imma hi l-ispiritiera kellha bżonnha malajr u għalhekk tatni sitt kupuni minn tagħha biex immur nixtri. Wara ftit waslet oħra mill-inħawi tal-Kunċizzjoni u għedtilha l-istess u anki hi bagħtitli erbgħa kupuni oħra.

    L-għada mort nixtri l-pitrolju. Mosè tal-pitrolju kien ikollu pulizija miegħu biex jara li ma jqassam lil ħadd mingħajr kupuni. Jien tlabtu żewġ galluni u l-pulizija ried ikun jaf minn fejn ġibt dawk iż-żewġ kupuni. Għedtlu mhux ser ngħidlek, la għandi l-kupuni trid tagħtini. U tiegħi għaddiet. Gallun minnhom żammejtu biex naħdem bih u l-ieħor tajtu l-ommi. Ovvjament il-kupuni l-oħra ħbejthom u użajthom ftit ftit.”

    L-aħbar li spiċċat il-gwerra waslet bl-istess mod bħal meta bdiet.

    “Ġurnata waħda għadda l-arċipriet minn ħdejna u għarrafna li l-gwerra spiċċat. Tgħidx x’għors kien hemm u kemm daqqew il-qniepen tal-knejjes!”

    Il-ħajja bdiet terġa’ lura għan-normal ftit ftit.

    “Ma rranġax kollox mill-lum għall-għada tafx? Kollox beda ġej bil-mod u għall-ewwel konna bqajna għaddejjin bis-sistema tal-kupuni.

    Wara xi sitt xhur li spiċċat il-gwerra reġgħu bdew jiftħu l-ħwienet. Il-ħaxix kien għali ħafna. Ħarrubu jew fula inkaljata kienu jinbiegħu sold il-wieħed, qisek qed tixtri t-toffee! Imma b’xi mod jew ieħor konna ngħaddu.”

    Bla dubju ħadd qatt mhu ser jixxennaq biex ireġġa’ lura ż-żminijiet tal-gwerra. Imma Saviour għalaq b’dal-kliem…

    “F’dawk iż-żminijiet u aktar il-quddiem konna naqalugħa u niekluha. Illum veru hawn ħafna kumditajiet imma l-prezzijiet għolew m’ogħla s-smewwiet u l-ħajja xorta waħda diffiċli.Il-koppja Vella

    Fuq kollox nħoss ħafna n-nuqqas tal-maħbuba tiegħi Kelina li akkost ta’ dak kollu li għaddejna minnu, bqajna ninħabbu kuljum sal-aħħar.”

    Il-ħames ulied ta’ Saviour jinsabu kollha l-Awstralja għalkemm dan l-aħħar qed jinżlu wieħed wieħed Għawdex biex jagħtuh daqqa t’id.

    “Kerha s-solitudni imma almenu għad fadalli lil ħbiebi li kull fil-għaxija jinġabru ħdejja biex ngħidu kelmtejn bejnietna sakemm jasal il-lejl u b’hekk tgħaddi ġurnata oħra.”

    (Nota: Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tal-1 t’Awwissu 2010)

    2010.08.01 / no responses / Category: Torca - Perspettivi

  • IL-ĦAJJA BĦAL LOTTERIJA

    “Illum, aktar minn qatt qabel, jeżisti l-bżonn li nitkellmu flimkien u li nisimgħu lil xulxin sabiex nifhmu aħjar kif inħarsu lejn id-dinja tagħna. Iċ-ċinema huwa l-aħjar mezz kif tista’ tagħmel dan.” Martin Scorsese

    INTERVISTA:

    RAMON MIZZI – Kittieb, Direttur, Co-producer u sound – ‘In the end’

    ALEXIS MIZZI – Director of photography, Co-producer, camera u editing – ‘In the end’

    PHILIP MIZZI – Attur prinċipali u Executive producer – ‘In the end’

    Jgħidu li fid-dinja min jitwieled tond ma jmutx kwadru. Forsi veru, imma għallinqas nemmen li tista’ taħdem biżżejjed biex għallinqas jekk ma tmutx kwadru, almenu tmut ovali.

    In-nies li jirnexxu fil-ħajja minn dejjem kienu għall-qalbi. B’mod speċjali nitpaxxa insir naf dwar dawk l-inividwi li bdew mix-xejn iżda għax emmnu fihom infushom u f’ħolmiethom, stinkaw u ħadmu sakemm waslu fejn xtaqu. Wisq probabbli jqanqalni l-aspett ta’ kif wieħed jisfida destinu u jittanta jmur aktar il-bogħod minn kemm id-dinja tkun ippjanat li tagħtih. Forsi għalhekk ukoll nikteb dawn l-artikli… L-ewwel nett għax nieħu pjaċir nagħti dik l-importanza li jixraqlu bniedem li jkun ħadem għal xi ħaġa f’ħajtu. U t-tieni biex nipprovoka u nħajjar lil dak jew lil dik li forsi għandhom ħolma f’ħajjithom imma għad m’għandhomx fiduċja biżżejjed li jistgħu jwettquha.

    Din il-ġimgħa ser inlaqqagħkom ma’ ħabib tiegħi li hu wkoll kellu ħolma u li ftit ftit qiegħed jagħmilha realtà. Lil Ramon Mizzi iltqajt miegħu meta kont għadni naħdem il-Mix-xellug - Alexis, Philip, Ramon Mizzibank. Ma ridtx ħafna biex nintebah li kellu karattru pjuttost insolitu u nistqarr li ftit naf bħalu. Bniedem deċiż li kelma jgħidilek, tieħux għalik jew le. Imma miegħu tkun taf fejn inti. Niftakru affaxxinat bil-kbir bl-attur Marlon Brando imma sakemm konna naħdmu flimkien, qatt ma smajtu jgħid li xtaq jaħdem fil-qasam tal-films. B’danakollu kont ċerta illi l-ambjent formali tal-bank fejn konna naħdmu, xejn ma kien jaqbel mal-personalità tiegħu. Ma stajtx nifhem x’ġibdu lejn dak ix-xogħol u fil-fatt wara ftit tas-snin ġietu x-xorti li jieħu s-somma u telaq.

    “Għoddejtu bħala t-tieni ċans f’ħajti sabiex nagħmel dak li veru nixtieq,” beda jgħidli hekk kif bdejna nfakkru lil xulxin dwar l-esperjenzi u l-memorji ta’ dak iż-żmien. “Meta kont il-bank bdejt inħoss ġibda lejn id-dinja taċ-ċinema. Niftakarni naħseb illi jekk xi darba nispiċċa minn dak ix-xogħol ma nerġax nidħol f’xogħol ieħor li ma jkunx għal qalbi. U nistgħu ngħidu li ġietni l-opportunità.

    Meta konna żgħar, jiena u ħija konna naraw ħafna films kemm għax fil-familja nħobbuhom ħafna u speċjalment għax in-nannu kien jaħdem bħala projectionist taċ-ċinema. Sikwit kienu jiġuni ħafna ideat imma ma kontx naf kif ser nesprimihom jew niktibhom.

    Għaldaqstant meta ħadt is-somma ddeċidejt illi flimkien ma’ ħija nidħol għal kors ta’ 4 snin fil-film-making f’Università fl-Awstralja – Middlesex School of Audio-Engineering. Kien kors utli ħafna fejn matulu ingħatajna taħriġ prattiku fuq il-kamera u kif neditjaw. Trawwimna wkoll kif nibnu skript li jiġbed l-udjenza, kif toħloq dawk it-‘twists and turns’ u kif karattru tagħtih dik ix-xi ħaġa li l-udjenza tkun tista’ tirrelata miegħu. Fostom laqtitni s-sengħa ta’ kif tibni l-profil tal-attur u s-sistema ta’ kif issawwarlu l-karattru matul il-vjaġġ tiegħu fil-film. Rajna wkoll kemm kien importanti illi lill-attur turih dan il-profil u mhux tħalli f’idejh biss u mbagħad tara wara biex ser joħroġ. Xi ħaġ’oħra li ftaħna għajnejna dwarha kien il-fatt li ridt tikteb skont ir-riżorsi li kellek f’idejk. Ngħidu aħna inutli tikteb dwar xeni ta’ karozzi jinqalbu u jisplodu meta m’għandikx il-finanzi biex tiġbed xeni bħal dawn. Finalment, meta ggradwajna, konna aktar preparati biex nibdew għalkemm konna konxji illi f’din l-industrija biex tirnexxi teħtieġ ħafna esperjenza.”

    “Qabel jiena u ħija kellna xogħlijiet differenti,” kompla jispjegali Alexis. “Din kienet l-ewwel darba li konna qed nagħmlu xi ħaġa flimkien f’dan il-qasam. Il-faxxinu lejn il-film-making hija xi ħaġa komuni bejnietna. Jiena minn dejjem kelli dik il-ħeġġa li nirrakkonta l-istejjer, mhux permezz tal-kitba imma permezz tal-filming. Imma ma kontx naf kif isiru dawn l-affarijiet. Qabel dħalt għal dal-kors kont naħseb illi film isir billi wieħed jagħmel reċta u mbagħad jibda jiġbed biċċa u jieqaf, wara jiġbed biċċa oħra u jerġa’ jieqaf sakemm finalment ipoġġi kollox flimkien u jsir il-film. Ma kelli l-ebda idea tal-editing!”

    Wara li lestew dan il-kors Ramon u Alexis irritornaw lura f’Malta. Hawnhekk huma ħadmu bħala għalliema fl-MCast u aktar tard kienu responsabbli mir-restawr tal-arkivji tal-PBS.

    “Bdejna nirrestawraw ix-xogħol tat-tertuqa fl-arkivji li kienu jkopru filmati mill-1964 sa l-1981. Ftit wara beda jittella’ programm bi skop edukattiv fuq TVM bl-isem ta’ TV Education. Matulu aħna kellna nippreżentaw filmati qosra ta’ 5 minuti kollox b’materjal li konna nsibu mill-arkivji kif finalment kien iġib l-isem tal-progamm – ‘Mill-Arkivji’.

    Fid-dinja llum, speċjalment fl-Ewropa, hemm sistema ta’ servers u hard drives fejn inti tista’ tiddiġitalizza l-antik f’format modern ħalli ma tħallix filmati preċedenti  jintilfu. Sfortunatament fil-passat mhux dejjem kellhom il-futur f’moħħhom u ċertu materjal li kienu jaħdmu bih ma kienx jiflaħ għal tul ta’ snin. Konsegwentement intilfu ħafna rikordji mprezzabbli madwar id-dinja kollha. L-arkivji huma storja ta’ nazzjon u ta’ kultura. Hi x’inhi, jekk hiex aħbar, jekk hiex drama jew xi show televiżiva, kollha jiffurmaw l-istorja ta’ dak il-pajjiż u l-kultura tiegħu.”

    “Konna nsibu ħafna stejjer interessanti,” kompla jispjegali Alexis. “Ġieli konna ntellgħu xi aħbar antika bħal meta kien waqa’ l-ajruplan Vulcan fuq Ħaż-Żabbar; filmat li lili affaxxinani ferm peress li lanqas biss kont naf li qatt sar inċident hekk. Ironikament wara li ħarġu dawn il-filmati missieri qalli li kienu ħaduni hemm dakinhar tal-inċident imma peress li kont għadni żgħir insejt kollox.”

    “Niftakar darba sibna programm tas-snin sebgħin ‘Malta u lil hinn minnha’ li kien jagħmel Charles Abela Mizzi,” daħal ikompli Ramon. “Fih kien hemm l-aħbar ta’ meta kien sploda tanker taż-żejt fil-Libja u kienu mietu erbgħa Maltin u żewġ Ingliżi. Urejnieh fuq it-TV bl-inqas ħsieb imma l-għada li ntwera tgħidx kemm ċemplulna nies il-biċċa l-kbira familjari tagħhom. Għalija kien mument veru emozzjonali. Intbaħt kemm wara kollox b’xogħol bħal dan tkun qed tagħti servizz lill-poplu.”

    “Lili taf x’impressjonani l-aktar?” introduċa ruħu fid-diskursata Philip (li jiġi missier Ramon u Alexis), “meta ġabu lill-Għawdxin sejrin lejn l-Awstralja. Kienu qed jintervistawhom. Staqsewhom fejn sejrin u x’kien beħsiebhom jagħmlu hemm? Kienu kollha lebsin puliti bil-ġlekk u l-ingravata, qishom sejrin għal xi tieġ. Kien hemm wieħed qal “Ma nafx imma hawn naħdem fil-ġebel kont jien.” Illum li għaddew is-snin u naf minn xiex għaddew dan-nies, inħoss ħafna meta nara filmati bħal dawn.”

    F’Lulju tal-2008 huma pparteċipaw bil-film li nħadem  għat-teżi biex iggradwaw ‘Moving On’ fin-National Film Competition tal-Malta Cine Circle. Rebħu tliet awards għalih: Best Production, Best Director u Best Use of Sound.

    Id-diskussjoni ma damitx ma daret fuq ix-short film ‘In the end’ li pproduċew Ramon u Alexis fl-2009. Fi Frar ta’ dis-sena huma telgħu Los Angeles biex jiġbru l-award internazzjonali li rebħu għalih fit-taqsima tal-Best International Contemporary Short f’kompetizzjoni mnhedija waqt in-New York International Independent Film and Video Festival.

    “Qatt ma ħsibna li ser naslu s’hawn u naturalment inħossuna kuntenti ħafna li xogħolna ġie apprezzat tant! Konna naqra kwieti u ddeċidejna li ntellgħu short film. Konna naħdmu fuqu matul il-weekends. Waqt il-ġbid ta' 'In the end'Bdejna fi Frar 2009 u lestejna f’Ġunju tal-istess sena. Sakemm inħadem ma kellniex xi pjanijiet kbar dwaru imma mbagħad kif rajna l-prodott lest l-istorja kienet differenti. Bgħatna l-film f’diversi postijiet fostom anki l-Amerika. Kien hemm fejn ġie aċċettat u kien hemm fejn ġie injorat. Fil-fatt bil-film ‘In the end’ konna anki pparteċipajna fi programm li kien qed jippromwovi s-short films fuq stazzjon Malti imma hemmhekk ma tantx għamel ħoss. F’Lulju mbagħad ipparteċipajna fin-National Film Competition mnhedija mill-Malta Cine Circle fejn il-film innifsu ma rebaħ xejn filwaqt li missieri rebaħ il-premju tal-Best Performance bħala l-attur prinċipali.

    Il-festival li rbaħna b’ ‘In the end’ huwa wieħed mill-akbar festivals indipendenti li jagħtu importanza kbira lix-short films, feature films u dokumentarji. Ħadna sehem fih meta issuġġerihulna ħabib tagħna minn New Zealand li hu direttur tal-fotografija. Kif għedtlek, ma konna qed nistennew xejn kbir imma f’daqqa waħda bdew jiġru ħafna affarijiet.

    Aħna bgħatna l-film f’Ġunju 2009 billi tellgħajnih fuq il-YouTube. Xahar wara ċempluli biex inħallsu applikazzjoni ta’ parteċipazzjoni fil-festival peress li l-film kien ġie aċċettat biex jieħu sehem b’mod formali.  F’Awwissu rċevejt email fejn għarrfuni illi ‘In the end’ kien ġie magħżul uffiċċjalment. Anki s’hemm għalina kien diġa’ unur kbir u nistqarr miegħek illi qisna nsejnih xi ftit meta beda għaddej iż-żmien. F’Ottubru reġgħu kkuntattjawni peress li xtaquna nitilgħu New York ħalli nkunu preżenti għall-wiri tiegħu fis-swali taċ-ċinema. Imma kemm peress li konna qegħdin nistudjaw il-Masters u aktar u aktar għax ma kellnix finanzi, ma tlajnix. Sadanittant il-film tagħna kien qiegħed jieħu sehem f’selezzjoni oħra fejn għal għaxart ijiem kuljum kienu qed jintwerew ammont ta’ films internazzjonali sabiex l-udjenza tagħżel l-aħjar tnejn minnhom. Fl-aħħar ġurnata kellhom jintwerew il-films kollha li ntagħżlu u minn hemm joħroġ ir-rebbieħ. Meta waslet l-aħħar email biex tinfurmana li l-film tagħna kien rebaħ award internazzjonali, bilkemm ridna nemmnu. U ċċekkjajna għal darba tnejn biex nikkonfermaw li kien minnu.”

    ‘In the end’ huwa film ta’ madwar 10 minuti. Jitratta l-istorja ta’ Paul, raġel anzjan li jgħix waħdu u li qed ibati mill-kundizzjoni tal-Alzheimer’s. Xtaqt inkun naf kif ġiet l-idea lil Ramon li jikteb dan l-iskript?

    “L-ispirazzjoni għal din l-istorja ġietni meta kien qed imut in-nannu tiegħi, missier ommi. Dawk huma familja kbira u meta saret evidenti li n-nannu kien ser imut, kulħadd dar miegħu. Kont qed inħares Philip Mizzi l-attur prinċipali f'In the endlejn dix-xena meta għaddieli l-ħsieb “ara naqra, x’familja għandu ddur bih!” U mbagħad komplejt nistaqsi “Tgħid la nikber bħalu, inkun hekk jien? Għedt ma naħsibx”. U minn hemm bdiet l-idea dwar dan ir-raġel anzjan illi fuq is-sodda tal-mewt tiegħu qiegħed jhewden dwar ħajtu l-imgħoddija filwaqt li beda jistaqsi li kieku għex mod ieħor, x’kien jinbidel minn dawk il-mumenti li kien għaddej minnhom? Peress li l-anzjan kellu l-kundizzjoni tal-Alzheimer’s, ħsibijietu ġew b’saħħithom ħafna tant li saru aktar sodi u reali.”

    Philip ħadem il-parti ta’ Paul. Kif ħejja ruħu għal karattru hekk?

    “Jiena rajt lil missieri jmut bl-Alzheimer’s għalkemm dak iż-żmien lanqas biss kont naf. Ma kienx muġugħ imma rajtu jidbiel ftit ftit kuljum. Ħassejtni sodisfatt li rnexxieli nwassal dak li jgħaddi minnu bniedem li jbati minn dil-kundizzjoni. Fil-fatt il-film trid tarah aktar minn darba biex tifhem sewwa d-dettalji u l-messaġġi kollha li fih.”

    X’messaġġ xtaqtu twasslu permezz ta’ dan il-film?

    “Minn riċerka li għamilna skoprejna illi l-kundizzjoni tal-Alzheimer’s hija problema kbira ħafna fl-Amerika. M’għandnix dubju illi dan kien wieħed mill-fatturi għala rebaħ ‘In the end’ peress li l-udjenzi setgħu jirrelataw miegħu faċilment.

    Kif kulħadd jaf, fl-Amerika hemm problema kbira bid-distanza u għalhekk xtaqna illi min jara dan il-film jiftakar fl-anzjani tiegħu u jekk dawn jinsabu weħidhom jagħmlu daqsxejn sforz biex jagħmlu kuntatt magħhom jew jagħtuhom ftit għajnuna.”

    Akkost li kemm Ramon u kemm Alexis jidhru li għalissa ma jixtiequx irabbu għeruq ma’ xi tfajla, in-namra fil-qasam tal-film-making qed tiżdied bil-bosta. Fil-fatt dan l-aħħar huma reġgħu telqu kollox minn idejhom sabiex jiffukaw fuq Masters in TV and Interactive Content, din id-darba fl-Università ta’ Birmingham City fl-Ingilterra.

    “Iva ddeċidejna li nagħmlu l-Masters flimkien speċjalment għax irrealizzajna li naħdmu tajjeb ħafna bħala tim. L-idea ġiet għax xtaqna li jkollna aktar taħriġ f’dan il-qasam. Barra minn hekk qed nittamaw li niltaqgħu ma’ xi ħadd fl-Ingilterra li miegħu nistgħu nkabbru dan it-tim. Iżda s’issa għadha ma seħħitx din il-biċċa xogħol kemm għax fl-Ingilterra n-nies spiss joqogħdu ġewwa minħabba t-temp u anki għax il-post fejn qegħdin huwa kemmxejn għali u peress li aħna studenti nżommu naqra lura mill-ħruġ biex nevitaw spejjeż żejda,” fehemni Alexis.

    It-taħriġ li qed nieħdu bħalissa huwa tajjeb ħafna. Fostom qed naraw kif għandek tibni kontenut għal dokumentarji televiżivi bħal dawk li kapaċi joffru ir-RAI, il-BBC u n-National Geographic. Inzerta li d-dokumentarji minn dejjem kienu jinteressawni u hawnhekk qed nitkissru fuq stil differenti minn dak li mdorrijin soltu naraw f’pajjiżna. Tolqotni s-sistema kif ma tużax biss id-dati imma tagħfas iktar fuq l-istorja u l-ħajja ta’ dawk li tkun qed titkellem dwarhom.”

    Hemm xi film-maker li jispirahom?

    Ramon irrispondini mill-ewwel “Kathryn Bigelow li għamlet il-film ‘The Hurt Locker’. Ammirajtha għax kienet l-ewwel mara li rebħet l-Oscar bħala film-maker u b’hekk irnexxielha tkisser id-drawwa ta’ industrija ġeneralment orjentata lejn l-irġiel.”

    Lil Alexis jispiraħ “Martin Scorcese l-aktar minħabba l-mod ta’ kif jibni drama u kif jirrakkonta l-istorja, kif jiġbidha u jeditja. Joħloq ukoll ħafna karattri u stejjer interessanti. Bħalissa qed jiġuni f’moħħi l-films ‘Cape Fear’, ‘Taxi Driver’ u ‘Shutter Island.”

    Bħala attur lil Philip jogħġbu “Al Pacino għax il-karattri li jaħdem huma kollha ‘nies ta’ veru’.”

    Ma stajtx ma napprezzax is-sinerġija bejn dan il-missier u ż-żewġ uliedu li bejniethom it-tlieta jagħmlu kuraġġ lil xulxin sabiex ikomplu joħolqu proġetti ġodda. Madanakollu Philip stqarr miegħi illi f’żogħżitu huwa ma kienx sab din l-għajnuna…

    “Kif qalulek uliedi aħna ġejjin minn familja li ilha ntiża fil-qasam tal-films. Fi żmienu nannuwi Francis Mizzi, kien intebaħ bil-potenzjalità li kellu ċ-ċinema f’Malta. Għalhekk bena żewġ talksijiet; wieħed In The Endf’Ħal-Luqa u l-ieħor f’Ħal-Qormi magħruf bħala ‘Il-Warner’. Terġa’ missieru kellu wkoll ċinema ieħor f’Ħal-Qormi li kien jismu s-‘St George’s’ fejn illum hemm il-Każin tal-Labour. Missieri kien jaħdem bħala projectionist u meta żżewweġ lil ommi din kienet tqatta’ ħafna ħin ħdejh. Għalhekk kienet tgħidli illi jien kont ilni nara l-films sa minn qabel twelidt għax anki meta kienet tqila baqgħet tmur sikwit. Meta mbagħad kbirt ftit, kont noqgħod ħdejn missieri fuq banketta nsegwi l-films. Tant kont nintilef li ġieli għamilt pipi taħti biex ma nitlifx xi biċċa u ommi tgħidx kemm kienet tirrabja!

    Ġiet naturali l-ħajra li nsir attur imma l-ironija hija illi missieri qatt ma aċċetta din ix-xewqa tiegħi! Dak iż-żmien fil-‘Warner’ kienu jiġu ħafna artisti Taljani biex jagħmlu l-cabaret shows. Kienu jgħixu ħajja ta’ ħallat u aqsam. Ma kien ikollhom diċenza ta’ xejn u ovvjament missieri kellu impressjoni ħażina ħafna tal-atturi. Kif spiċċajt mill-Liceo u bdejt it-teatru hu qalli “Se nibdew? Ara għamel din u ieqaf.” Kien għalxejn li qgħadt ingerger u neqred għax missieri kien deċiż tant li heddidni li jitfagħni ’l barra mid-dar jekk insostni. Kelli nċedi iżda wara li twieldu ż-żewġt itfal tiegħi attendejt fl-iskola tad-drama u llum ilni 33 sena naħdem fit-teatru.”

    Meta staqsejtu liema rwoli li ħadem kienu l-aktar għal qalbu ma damx jaħsibha…

    “Ovvjament il-parti ta’ Paul f’‘In the end’. Għoġobni għax kellu karattru kumpless ħafna. Waqt il-filming kont ninqata’ għalija sabiex nidħol fil-karattru. Min jaf kemm il-darba bqajt waħdi fis-sodda, anki meta l-oħrajn kienu jieqfu għall-brejk, ħalli ma nitlifx il-konċentrazzjoni.

    Għall-qalbi ħafna wkoll hija l-parti ta’ miġnun li kont ħdimt fil-play Marat-Sade li l-istorja tagħha titkellem dwar il-qtil tal-Markiż de Sade. Interessanti huwa l-fatt illi dan Sade kien kittieb kontroversjali li qatta’ madwar 32 sena minn ħajtu magħluq fil-ħabsijiet u fil-manikomji. Il-kelma ‘sadiżmu’ oriġinat minn kunjomu proprju minħabba l-ħajja li kien jgħix u anki għal kitbietu fejn fostom esiġa illi l-atturi ta’ Marat-Sade kellhom ikunu kollha nies mill-manikomju. Kienet play diffiċli imma kellna rispons tajjeb ħafna dwarha.”

    Ma’ Philip il-kliem waqa’ mill-ġdid dwar il-film li ħadmu wliedu fejn fostom saħaq illi f’pajjiżna hawn nuqqas kbir ta’ sapport fejn tidħol il-kultura.

    “Hawnhekk trid tibda mix-xejn, il-motivazzjoni tiegħek biss trid tmexxik. M’hemm imkien fejn il-film-makers jistgħu jiltaqgħu u jagħmlu naqra kuraġġ lil xulxin. Biex għamilna dan il-film u saħansitra meta morna niġbru l-award kellna niffinanzjaw kollox aħna. Meta ċċekkjajna jekk stajnix nieħdu xi għajnuna finanzjarja biex inkomplu b’dan ix-xogħol infurmawna illi m’hawn l-ebda fondi dedikati għax-short films. L-affarijiet biex isiru tajjeb iridu l-flus, aktar u aktar jekk irridu nikkompetu ma’ xogħolijiet barranin fejn dal-qasam huwa ħafna aktar stmat.”

    Dort mill-ġdid fuq Ramon u Alexis u xtaqt inkun naf jekk hux diffiċli li tirnexxi f’din l-industrija u jekk tagħmilx differenza li huma Maltin.

    It-tnejn qablu illi “L-aktar importanti huma l-kuntatti, it-talent u x-xorti. Trid tinzerta fil-post it-tajjeb, fil-ħin opportun u tiltaqa’ mal-persuni ġusti. Jeħtieġ li tieħu l-ħajja bħal lotterija – aktar ma tixtri u tilgħab biljetti, aktar iżżid iċ-ċans li tirbaħ xi darba.

    Ma jidhrilnix li tagħmel differenza li aħna Maltin. Illum bl-internet tilħaq ħafna nies kullimkien. F’din l-industrija aktar naħsbu illi s-sigriet hu kemm inti kapaċi li tipprovoka l-udjenza tiegħek b’ideat ġodda u b’oriġinalità f’xogħolok. Meta konna żgħar konna tgħallimna ħafna stejjer fostom dawk ta’ Dick Whittington u ta’ Cindirella. It-tnejn irnexxew fl-aħħar tar-rakkont għalkemm l-istejjer tagħhom kienu differenti. Whittington tħabat u stinka biex wasal fejn ried mentri Cindirella ġieta tajba u barra minn hekk kellha lil fairy godmother! Il-ħajja reali tixbaħ ħafna lil dawn l-istejjer.”

    Bejn kafè u ieħor il-ħin kien sar sew. Kien għad fadalli kurżità waħda – x’kien l-akbar proġett li xtaqu jagħmlu?

    Philip kien dirett, “Aktar milli proġett nixtieq li mqar għal darba t-teatru jagħti l-kreditu fejn jixraq!”

    Ix-xewqa ta’ Alexis hi, “Li noħroġ b’idea oriġinali għal feature film ħalli eventwalment nirbaħ l-Oscar! Kbira żżejjed hux? Imma fid-dinja ma tridx taqta qalbek!”

    Ħallejt lil Ramon jagħlaq id-diskursata, “Li naħdem feature film ibbażat fuq il-kultura Maltija. Fil-preżent dan il-qasam hu bbumbardjat bil-kultura Amerikana. Tkun interessanti kieku. Issa kemm naħseb li dan huwa possibbli? Jiddependi kemm ser tidħakli x-xorti!”

    Il-film ‘In the end’ jinsab fuq il-link: http://www.youtube.com/watch?v=MFmkmhukB98 .

    (Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tat-18 t’April 2010)

    2010.04.18 / no responses / Category: Torca - Perspettivi

  • L-EWWEL PASSI TA’ SKULTUR

    “Rajt anġlu f’irħama u qbadt nonqox fiha sakemm illiberajtu,” qal darba Michelangelo meta staqsewh x’wassal biex għamel skultura partikolari.

    L-arti minn dejjem kienet għal qalbi. Dik li artist titwieled u mhux issir nemmen biha u għaldaqstant taffaxxinani. Il-fatt li għandek dik ix-xi ħaġa aktar biex tirnexxi fil-ħajja, qisha bħal tagħtik mbuttatura biex tippersevera u tasal. Fuq kollox l-arti tagħnik b’waħda mill-isbaħ doni – l-eternità. Għax anki meta tasal il-ġurnata biex l-artist iħalli din id-dinja, jekk ikun ħadem b’għaqal, permezz ta’ xogħlijietu, hu ma jintesa qatt.

    Dil-ġimgħa ltqajt ma’ żagħżugħ li qabad it-triq tal-iskultura. Għalkemm għad għandu 23 sena, mix-xogħlijiet li għamel s’issa tintebaħ li fil-vini tiegħu hemm jiġri d-demm ta’ artist. Bniedem li għall-ewwel tistħajjlu mistħi imma hekk kif jintefa’ jkellmek dwar ix-xogħol tal-iskultura, tara fih id-determinazzjoni ta’ żagħżugħ li jrid iwettaq dak li jemmen li twieled għalih. Permezz tiegħu xtaqt nara l-perspettiva ta’ l-ewwel passi ta’ skultur fid-dinja tal-arti….

    Temmen illi skultur titwieled jew issir?

    Jien naħseb illi titwieled miegħek. It-taħriġ li tieħu jgħallmek ċertu regoli li jeżistu u jipperfezzjonalek xogħlok. Imma l-arti trid tkun fik. Jekk inti m’għandikx l-arti fik, tista’ tmur titgħallem taħdem l-iskultura u veru, finalment jekk tippersisti, xi ħaġa tagħmel. Imma min jaf sewwa dan ix-xogħol jintebaħ illi nies li mhumiex verament artistiċi, jaslu sa ċertu punt u jeħlu hemm. Ma jkunu jistgħu jilħqu qatt livelli għolja biżżejjed sabiex xogħolhom jiġi kkunsidrat bħala biċċa xogħol artistika.

    Kif bdiet in-namra tiegħek lejn dan ix-xogħol?

    In-nannu u ommi jgħidu illi l-bużnannu tiegħi kien jaħdem l-istatwi għan-niċeċ. Jiġifieri jidher li l-iskultura tiġri daqsxejn fil-vini tal-familja tiegħi. Ommi tħobb ħafna l-pittura u d-diżinn u lili kienet Shawn Saliba jaħdem fuq Santa Marija ta' Ħal-Għaxaqtħajjarni ħafna biex nagħmel xi ħaġa sa minn meta kont żgħir. Kultant kont immur magħha għall-lezzjonijiet tal-pittura fl-Iskola tal-Arti u minn hemm komplejt tħeġġiġt għal din it-triq. Fil-fatt inpinġi nħobb ħafna imma fl-istess ħin kont inħoss ġibda partikolari lejn l-iskultura. Niftakar li meta kont żgħir, kont sibt mezz kif inħoll il-pasturi l-antiki biex nagħmel oħrajn ġodda. Dak iż-żmien ommi kellha ħabiba li kienet taħdem fix-xogħol tat-tafal u tgħidx kemm kont niffittaha biex tgħallimni. Imma hi kienet tgħidli “la tikber, jekk tibqa’ miġbud lejn l-iskultura, mur fl-Iskola tal-Arti għax hemm qegħdin il-veru għalliema”. U meta kbirt hekk għamilt.

    Tant kont deċiż li naqbad din il-linja illi tlaqt mill-Awstralja, fejn il-familja tiegħi kienet marret toqgħod u erġajt lura Malta waħdi biex inkun nista’ nitħarreġ f’dan ix-xogħol. Qalbi marbuta wisq ma’ pajjiżi u mal-arti li tidwi minn kull rokna tiegħu.

    Barra minn hekk, jien dilettant tal-knejjes. Meta kont Malta, kont ngħaddi s-sajf kollu narma d-dar tagħna, il-knisja tal-Mosta u nieħu ħsieb kappella. L-Awstralja hemm differenza kbira. Il-Maltin tal-Awstralja ma jarmawx u ma jiċċelebrawx bħalna. Kelli nieħu deċiżjoni iebsa imma importanti f’ħajti. Fuq kollox ridt ukoll nagħżel fuq liema tip ta’ arti kont ser nintefa’. Il-pittura togħġobni ħafna għax il-kulur inħobbu wisq.  Finalment iddeċidejt li nispeċjalizza fuq l-iskultura u b’hekk bdejt nitħarreġ f’dan il-qasam.

    Fhiex jikkonsisti t-taħriġ fl-iskultura u kemm hawn opportunità biex titgħallem hawn Malta?

    Opportunitajiet biex titgħallem hawn kemm trid f’pajjiżna. Għandna l-Iskola tal-Arti, is-Soċjetà tal-Arti, l-MCAST u diversi privatijiet oħra.

    Jiena ddeċidejt illi nattendi għall-lezzjonijiet li jsiru fil-għaxija fl-Iskola tal-Arti, l-Belt. Il-kors huwa twil ħames snin u jwassal għal Diploma. Apparti illi titħarreġ kif taħdem l-iskultura b’modi differenti, titgħallem ukoll l-Istorja tal-Arti fejn issir taf aktar dwar ix-xogħlijiet li saru fil-passat u l-artisti li għamluhom. Matul is-snin nippruvaw nikkuppjaw dawn ix-xogħlijiet biex nibnu dik it-teknika partikolari tagħna. Fl-aħħar tal-kors inkunu rridu nippreżentaw teżi biex fih nuru dak kollu li nkunu tgħallimna matul is-snin.

    Kemm huwa possibbli li taħdem ma’ skultur professjonali biex tissoda aktar fil-linja tiegħek?

    Dik iebsa ħafna għax ħadd ma jkun irid jurik it-teknika ta’ kif jaħdem hu. Fil-fatt kif għedtlek, opportunità biex tibda titgħallem issib. Imma biex veru tkun fuq dan ix-xogħol, diffiċli immens għax it-teknika ħadd ma jkun irid jgħallimilek. Għalkemm ġieli nisimgħu xi intervisti ta’ xi skulturi li jgħidu li jħarrġu lill-istudenti, dan bosta drabi ma jkunx minnu. Darba kont għadni kif rajt intervista simili fuq it-TV ta’ skultur partikolari. Mort għandu dakinhar stess imma meta urejtu għal xiex kont mort, saħaq li hu ma jgħallimx!

    Biex taħdem ikollok bżonn tipperfezzjona t-teknika ta’ kif jitħalltu l-materjali. Per eżempju kif tinħadem il-kartapesta kelli niskopri waħdi minn hemm u minn hawn għax din fl-iskola ma nitgħallmuhiex. It-taħlita tal-kolla u l-ġibs hija essenzjali għall-kwalità finali tax-xogħol. Ikollok titgħallem bl-esperjenza sakemm torqomha kif suppost. Titgħallem mill-iżbalji u mill-pariri li kultant iżerżaqlek xi ħadd.

    Però għall-grazzja t’Alla kultant jitfaċċa xi ħadd differenti, li jkun lest li jgħinek. Fl-Iskola tal-Arti sirt naf lil Paul Mizzi li laqqagħni mal-iskultur Joe Chetcuti u dan tani ċ-ċans li naħdem miegħu għal tlett xhur fil-funderija tiegħu li hija l-unika funderija f’Malta li tagħmel kull tip ta’ xogħol tal-bronż. Għalkemm il-bronż ma kienx fil-linja tiegħi, maż-żmien sibt li tgħallimt ħafna. Hemmhekk skoprejt is-sengħa ta’ kif jittella’ monument mill-bidu. Kien hemm ukoll l-iskultur Renzo Gauci li għalkemm ma offrilix xogħol miegħu, tani l-opportunità li ngħinu u nosservah waqt li kien qed jagħmel xi xogħol għall-Knisja tal-Mosta. Dan l-aħħar qed nagħmel xogħol fil-ħidma tal-fidda u allura qed nitrawwem f’dan il-qasam ukoll. Biċċa xogħol tiegħi fil-fidda s’issa għadni qatt ma ħdimt imma xi darba tasal ukoll. Tirrealizza li kull ma titgħallem ftit ftit ikun qed jagħlaq f’ċirku tond biex finalment issir artist sħiħ b’ħiliet differenti.

    B’liema materjali taħdem u liema tippreferi?

    Bdejt bit-tafal u mbagħad tgħallimt naħdem il-forom tal-ġibs. Wara komplejt fuq il-fibre. Il-fibre huwa materjal veru effiċjenti għax ix-xogħol jiġi mirqum mill-ewwel mingħajr ħafna logħob. Barra minn hekk hu materjal b’saħħtu wkoll. Ovvjament kollox ikun fih tiegħu… Per eżempju dan il-wiċċ ta’ Kristu nħadem fil-fibre. Ara, kif qed tinnota fir-ritratt, kelli ndaħħal għajnejh mill-ewwel ħalli nagħtihom il-forma tajba mill-ewwel għax fil-fibre ma tantx tista’ tillima. Suppost dan ser ikun qed jagħmel parti miċ-Ċena tal-Każin ta’ Ħal-Għaxaq.

    Dan il-bust ta’ Dun Anġ Camilleri ukoll maħdum mill-fibre. F’dan ir-ritratt nidher qed niżbgħu bil-patina tal-bronż. Dan il-bust irregalajtu lir-Razzett tal-Markiż Mallia Tabone tal-Mosta li xtaqu li jkollhom tifkira ta’ dan il-qassis peress li kien hu li kien jagħtihom il-permess li jaħdmu mill-Oratorju.

    Ara dal-bust ta’ wiċċ dil-mara… dak maħdum bil-pastellina. Il-pastellina huwa materjal li ma jinbidilx u jħallik taħdem fih kemm trid. Fil-fatt dik hija pastellina tal-iskola u għandha mal-50 sena llum! Minn dik il-forma ħriġt bust tal-ġibs. Il-pastellina mbagħad terġa’ tintuża għal xogħol ieħor.

    L-aktar li nieħu pjaċir naħdem fit-tafal għax kull biċċa xogħol, minnu trid tibda u permezz tiegħu toħroġ veru dak li trid u tħoss. Taqbad b’idejk u tiffurmah. Għalhekk jogħġobni.

    Liema huwa l-aktar skultur Malti li tammira?

    Lil Ċensu Apap. Jista’ jkun għax hu ħadem ħafna fil-knisja tagħna tal-Mosta u għalhekk trabbejt ma’ xogħlijietu. Sikwit kont nara ċertu intervisti tiegħu fuq it-TV u l-kotba.  Kien jimpressjonani li għalkemm kellu mat-80 sena, xorta kien baqa’ jaħdem dax-xogħol. Għalija huwa wieħed mill-aħjar artisti Maltin. Kont nixtieq ħafna li xi darba niltaqa’ miegħu imma sfortunatament kien miet meta jiena kont l-Awstralja. Inħares ħafna lejn ix-xogħol tiegħu biex nitgħallem minnu. Kumbinazzjoni l-iskultur Joe Chetcuti, li miegħu ħdimt fil-funderija, kien l-aħħar student li kellu l-istess Ċensu Apap. Għalhekk aktar u aktar apprezzajt iż-żmien li kont naħdem miegħu, spċejalment meta kien jispjegali dwar xi metodu li kien juża hu.

    Liema hu l-aktar stil li tippreferi taħdem fih?

    Jiena jogħġobni ħafna x-xogħol tal-knejjes u allura nippreferi naħdem xogħol klassiku jew aħjar dak tradizzjonali kif aħna mdorrijin naraw aħna l-Maltin fil-knejjes tagħna. Inħobb li l-proporzjonijiet tal-figuri jkunu kif suppost u l-istil tal-panneġġi (il-mod kif joqgħod id-drapp fuq l-istatwi) jinżel dritt mal-figuri. Ikolli nistqarr illi l-iskola jippruvaw iħajjruni biex nagħfas aktar fuq il-modern ħalli ma ningħalaqx fuq dan l-istil biss. Imma qalbi hemm mitfugħa – fuq il-klassiku.

    Meta tkun qed taħdem fuq il-fattizzi ta’ statwa, minn fejn iġġibhom?

    Jekk ser tagħmel bust ta’ xi ħadd partikolari, ovvjament ikollok bżonn diversi ritratti tiegħu: profil, faċċata, minn wara… Jekk imbagħad tkun ser tagħmel xi statwa ta’ xi personaġġ magħruf, bħall-Papa Ix-xogħol ikkuppjat minn fuq ir-ritratti - Sta Maria Għaxaqper eżempju, jkollok bżonn ukoll tagħmel riċerka u tniżżel stampi jew ritratti tal-ilbies tiegħu ħalli kemm jista’ jkun tkun korrett fix-xogħol tiegħek. Imma meta min-naħa l-oħra nkun qed naħdem xi bambin jew xi anġlu, qishom idejja dejjem jaqgħu għall-istess fattizzi. Dik qisha tkun il-firma tiegħek. Fil-fatt minn hemm tagħraf ix-xogħlijiet t’artisti oħra. Ġieli tara statwa ta’ profeta u statwa ta’ Madonna u xorta jirnexxielek tinnota fattizzi komuni li jindikaw mill-ewwel minn taħt liema jdejn ħarġu. Naturalment inkun nixtieq invarja l-uċuh u mhux l-ewwel darba li ninnota xi nies li ngħid ara, dak jagħmel anġlu sabiħ u dik tagħmel Madonna ħelwa.

    Dak ix-xogħol tad-drapp fuq statwa kif jirnexxielek tagħmlu daqshekk realistiku?

    Trid tkun taf kif jaqa’ d-drapp. Fuq it-tafal trid tiffurmah inti. Imma meta tkun qed taħdem fuq il-kartapesta, li normalment l-istatwi li ssib fil-knejjes, kollha maħdumin hekk, taħdem l-ilbies tagħhom bl-ixkejjer. Nibda billi nqabbad mastrudaxxa jippreparali bażi tal-injam bil-kaxxa u s-seratizz tiela’ ‘l fuq wieqaf. Imbagħad fuqu nibni l-figura tat-tafal, noħdilha l-forom tal-ġibs u nippressa fihom gazzetti mxarrbin li nkun iffurmajt fi speċi ta’ kolla. Bihom nibni ħxuna ta’ madwar 5mm. Inħalli   kollox jinxef imbagħad nibda nlibbes bl-ixkejjer. Naqta’ biċċa biċċa, inlibbes u ngħaddi bil-passati ta’ taħlita ta’ kolla u ġibs. Wara 14-il passata, l-ilbies jiġi iebes ġebla u tifforma l-libsa. Meta d-drapp ma jkunx ilaħħaq, noqgħod inħit il-biċċiet flimkien u ngħaddi minn fuqhom. Xogħol ta’ ħafna paċenzja imma meta tarah lest tieħu wkoll ħafna sodisfazzjon.

    Semmili xi xogħlijiet li għamilt s’issa…

    L-iskola għamilt diversi xogħlijiet. Ovvjament, aktar ma jgħaddi ż-żmien aktar tissaħħaħ u ġieli tħares lura u tgħid, ara dik kemm stajt għamiltha aħjar! Sakemm taqbad għall-ewwel tbati ftit imma Statwa ta' Santa Marija mbagħad meta jidrawk, jibdew jafdawk aktar. Fil-fatt ħdimt fuq xi xogħlijiet magħrufa fostom ħdimt il-forom tal-monument tal-Mater Dei li għamel Chris Ebejer. Ħdimt fuq il-monument ta’ Pietru Pawl Floriani li ġie inawgurat ftit ilu fil-Furjana. Għamilt ukoll l-arma għall-Każin ta’ Ħal-Għaxaq. Barra minn hekk ħdimt ukoll fuq l-istatwi l-ġodda ta’ Santa Marija u ta’ San Ġużepp fl-okkażjoni tal-400 sena tal-parroċċa tal-Mosta. L-istatwi li kien hemm qabel kienu xogħol Ċensu Apap imma kienu tal-konkos u tmermru. Bdilnijiehom u għamilniehom tal-bronż. Kull xogħol ikun għal qalbi imma dak li naħdem għar-raħal tiegħi, il-Mosta, ikun speċjali wisq għalija. Nixtieq li xi darba jkolli l-opportunità li nagħmel xi xogħol partikolarment għall-Knisja tagħna.

    Dan l-aħħar kelli anki ċ-ċans li nagħmel xogħol li mar l-Awstralja. Ommi wriet xi xogħol tiegħi lil wieħed li jorganizza l-festa ta’ Santa Marija f’Sidney. Xogħli għoġbu u meta riċentement ġie Malta ħdimna flimkien fuq l-istatwa li xtaq. Il-Madonna kienet għolja erbgħa piedi. Domt għaddej fuqha mhux ħażin imma meta qaluli li waslet qawwija u sħiħa l-Awstralja u li lin-nies għoġbithom, ħadt pjaċir ħafna. Dalwaqt joħorġuha għall-festa t’hemm għall-ewwel darba.

    Kemm huwa diffiċli biex issib min jafdak taħdimlu xi biċċa xogħol meta tkun għadek tibda?

    Kull bidu huwa iebes imma mbagħad meta n-nies tidrak timxi. Hawnhekk sikwit jiġu jittawluli biex jaraw x’jiena nagħmel. Issib lil min ikun irid jibqa’ miegħek il-ħin kollu meta jagħtik xi biċċa xogħol. Jiddettalek x’għandek tagħmel u jaħlilek ħafna ħin. Biex kultant fl-aħħar mill-aħħar jaqa’ lura għal dak li tkun għedtlu oriġinarjament. Anki l-ideat li ġieli jiġu bihom: kultant jew ma jkunux possibbli, inkella ma jkunux korretti. Meta jkollok dubju, jkollok tieħu parir u tagħmel ftit riċerka. Inkun irrid noqgħod attent li dak li jkun ma jirriduċilix xogħli għal dak ta’ dilettant. Jiena naħdem fuq livell artistiku u għalhekk mhux kollox jista’ jgħaddi.

    Xi tfisser l-iskultura għalik?

    Hija parti minni. Ma nistax nimmaġinani ma naħdimx l-iskultura! Issib min jaqtagħlek qalbek u kultant tkun wasalt biex taqta’ qalbek. Imma jekk veru tkun trid tasal, b’ħafna perseveranza u mħabba lejn ix-xogħol, finalment jirnexxielek.

    Leonardo da Vinci darba qal illi l-arti qatt ma tkun lesta imma sempliċiment tiġi abbandunata. X’tikkummenta?

    Naqbel miegħu perfettament! Jekk tibqa’ għaddej fuq xi ħaġa, ma tlesti qatt. Iktar ma jgħaddi ż-żmien aktar titgħallem u allura tibda tara d-difetti f’dak li għamilt qabel. Jekk tibqa’ tikkoreġi ma tagħmel qatt xejn.

    Xi tgħid lil min hu mħajjar għal dax-xogħol?

    Biex ma jaqtax qalbu. It-triq iebsa u għat-telgħa. Imma mbagħad meta tibda tara x-xogħol tiegħek lest u apprezzat, s-sodisfazzjon li tħoss, m’hemmx prezzu!

    L-aħħar kumment tiegħek…

    Minn qalbi nixtieq nirringrazzja lil kull min tani daqqa t’id biex nasal fejn wasalt. Fostom ma rridx ninsa nsemmi lill-ewwel għalliema tiegħi: lil Joseph Casha (skultura), Manuel Cardona (forom tal-ġibs), Chris Attard (Storja tal-Arti), lill-Kap tal-iskola Joe Mallia li jieħu paċenzja bija ferm, lil Joe Micallef u lil Alfred Caruana Ruggeri (diżinn). Mhux mill-inqas lill-iskultur Joe Chetcuti li meta laqqgħuni miegħu, mhux talli ma rriffjutanix, talli qalli “sieħbi, jiena għandi xogħol kemm irrid. Jekk il-quddiem tibda taħdem bħali, nieħu pjaċir għax inkun nista’ ngħid li rawwimtek jien”. Grazzi wkoll lill-familja tiegħi li nkoraġġietni u lil kull min qatt emmen fija.

    (Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tas-26 ta’ Lulju 2009)

    2009.07.26 / no responses / Category: Torca - Perspettivi