Charles Abela Mizzi | Fiona Vella

Posts Tagged ‘Charles Abela Mizzi’

Twieled u miet fix-xandir

Kien ritratt partikolari li deher fuq Facebook li ħajjarni sabiex nikteb dan l-artiklu. Fih kienu jidhru tifla ċkejkna b’ħarsa tassew ħelwa u mqarrba li kienet flimkien ma’ raġel li għall-ewwel jien m’għaraftx. Ir-ritratt kien sempliċi imma intriganti. Ma ridtx wisq biex tintebaħ li bejn dawk it-tnejn kien hemm relazzjoni ta’ affett kbir. Staqsejt ftit u skoprejt li dawn iż-żewġ individwi kienu l-magħruf u mibki Charles Arrigo u oħtu ż-żgħira Evelyn.

Meta ltqajt ma’ Evelyn sabiex nintervistaha dwar ħuha, sibt li akkost li għaddew tant snin minn dak ir-ritratt, dik il-ħarsa mqarqċa kienet għadha tilgħab f’għajnejha. Iżda fuq kollox, indunajt ukoll li hi kienet tagħti lemħa sewwa lil ħuha. Avolja l-mewt ormaj firdet lil dawn it-tnejn, ir-rabta li kien hemm bejn iż-żewġt aħwa baqgħet soda mmens u nnutajt li d-dmugħ ifeġġ fuq xfar għajnejha kull darba li ssemmih. “Qalbek żgħira inti,” għedtilha jien. Imma hi saħqet bi tbissima li qalbha kienet iktar pjuttost kbira….

Kien fessud

Charles Arrigo twieled fis-6 t’April 1929 fil-Belt Valletta. Huwa kien l-ikbar fost sebat aħwa; żewġ subien u ħamest ibniet. Meta kienu jistaqsuh dwar ħutu, Charles kien iħobb isemmi li għall-ewwel kien għamel ħames snin waħdu, tant li l-ġenituri tiegħu ħasbu li ma kienx ser ikollhom aktar tfal. Għaldaqstant, hu kien dara mfissed mhux ħażin u għalkemm wara twieldu ħutu l-oħra kollha, il-fsied baqa’ jħobbu. Intant, anki meta kiber, speċjalment peress li baqa’ għażeb, ħutu l-bniet baqgħu jfissduh ħafna.

Evelyn tiftakar li speċjalment fl-aħħar snin, Charles kien jgħaddi spiss jiekol għandha. Kien iċemplilha qabel jitlaq mix-xogħol sabiex hi tibda tipprepara l-ikel.

“Kien jiġi jiekol għall-ħabta tal-10.15am peress li kien jibda kmieni ħafna x-xogħol. Meta kien jasal għandi, kien jiftaħ il-gazzetti kollha u joqgħod jixtarrhom kemmxejn. Imbagħad kien jitlobni nagħmillu wieħed irqiq – jiġifieri gin and tonic. Xil-11.00am konna nibdew nieklu u ngħidu kelma bejnietna. Imbagħad kien jerħilha lura għar-raqda ta’ wara nofsinhar,” ftakret Evelyn.

Ommu – l-akbar kritika tiegħu

Kien jinġieb ħafna mal-familjari tiegħu. Imma ċertament, l-aktar persuna għal qalbu kienet ommu. Skont Evelyn hi kienet li bassret mill-ewwel x’kien ser isir binha. “Kien iħobb jikkummenta dwar dak kollu li jara – min ġej, min sejjer, x’qed jagħmel dak u x’qed tagħmel dik. U darba qalithielu – Int kummentatur għad issir la tikber ibni!”

Aktar minn darba waqt l-intervisti li għamlulu, Charles stqarr li ommu kienet l-għeżeż ħaġa għalih. Kienet ukoll l-akbar kritika tiegħu. Ma nesa qatt meta fid-29 ta’ Settembru 1962, hu kien il-persuna magħżula biex tiftaħ għall-ewwel darba l-istazzjon televiżiv Malti:

“Dan huwa l-Malta Television Service. Jiena Charles Arrigo qiegħed insellmilkhom f’isem il-kollegi kollha tiegħi tal-Malta Television Service, waqt li nawguralkhom divertiment bil-programmi tal-lejla. Illum inħoss li qed niltaqa’ magħkom wiċċ imb’wiċċ u nixtieq li kienet ħaġa possibbli li nieħu b’id kull wieħed u waħda minnkhom. Mill-lum il-quddiem ser tibdew tarawni ta’ spiss nippreżentalkhom il-programmi u nwasslilkhom l-aħbarijiet fi djarkhom.”

Dan il-kliem tiegħu, flimkien mal-filmat ta’ dan l-avveniment saru sinonimi mal-qasam tax-xandir u spiss deheru f’diversi programmi. Kienu bosta dawk li bagħtu jifirħulu meta rawh jiftaħ l-istazzjon. Iżda kellu kritika waħda biss – dik t’ommu! “Għaġġilt naqra waqt li kont qed titkellem”, qaltlu.

“Mal-mama kelli relazzjoni specjali. U kien tassew xokk għalija meta qaluli li tawha ħass ħażin waqt li kienet nieżla mit-tqarbin u mietet hemm fil-knisja. Ghalkemm konna qed nistennew il-mewt tagħha, għax kienet niżlet ftit, ma bsarnix li din kienet ser tiġi daqshekk malajr,” stqarr Charles darba minnhom.

“Dakinhar kien ġie wieħed fuqi u qalli aħjar tiġi malajr għax il-mamà ħassha ħażin,” qaltli Evelyn. “Mill-ewwel għokritni għajnejja meta ried iwassalni bil-karozza għax minn fejn konna noqogħdu sal-Knisja ta’ San Duminku, ma kienx hemm bogħod. Kif wasalna, nara l-mamà flimkien ma’ patri u hekk kif poġġejt ħdejha, poġġiet rasha fuq spallti, ħarset lejja u telqet. Lanqas biss indunajt li kienet mietet, tant li meta ġiet l-ambulanza, ippruvajt nagħtiha l-ossiġnu. Mewtha niżlitli biss meta ġie Charles biċ-ċurkett tat-tieġ tagħha u tahuli.”

Qatt ma żżewweġ

Kull darba li staqsew lil Charles dwar l-imħabba u l-għala baqa’ għażeb, huwa tbissem u ddikkjara li darba minnhom kien joħroġ ma’ tfajla bis-serjetà tant li kienu waslu biex jitgħarrsu. Imma dan qatt ma seħħ u hu spiċċa biex qatt ma żżewweġ.

“Forsi kont daqsxejn egoista u kont mhedi ħafna bix-xogħol tax-xandir li dejjem tani bosta sodisfazzjon,” qal darba meta reġgħu staqsewh dwar dan. “L-uniku dispjaċir li għandi li ma żżewwġitx huwa li m’għandix ulied, imma almenu llum ghandi s-sodisfazzjon li għandi ħafna neputijiet.”

Beda l-karriera b’kumbinazzjoni

“Fi żmien il-gwerra, meta kont għadni l-Liċeo, kienu jippubblikaw gazzetta jisimha ‘Young Malta’ u jien ktibt poeżija jisimha ‘The Flag’ u ppubblikawhieli fiha. Ftit wara ġejt mitlub biex immur naqra din il-poeżija fuq ir-Rediffusion u hekk għamilt,” jirrakkonta Charles dwar il-bidu tal-karriera tiegħu.

“Iżda ftit wara seħħet kumbinazzjoni oħra… Kont qiegħed nistenna r-riżultati tal-eżamijiet peress li xtaqt inkompli nistudja l-università. U ġurnata waħda, il-ħabib tiegħi Ċensu Calleja, li kellu banka tal-lottu f’San Pawl il-Belt, u li jiena spiss kont neħodlu moħħu bid-diskors tiegħi, urieni avviż li kien jgħid li riedu announcer mar-Rediffusion. “Dan xogħol jgħodd għalik,” kien qalli, hekk kif għaddhieli l-gazzetta. “Isa, tħajjar.”

Min jaf jekk Ċensu kienx xtaq xi naqra paċi mit-taħdit ta’ Charles? Li hu żgur hu illi meta Charles sema’ minnu, minn dawk kollha li applikaw, intagħżel hu u minn hemm bdiet il-karriera tiegħu.

Vuċi distinta

Kienu t-2 ta’ Marzu 1947 meta Charles għamel l-ewwel xandira tiegħu fuq ir-Rediffusion. Dak iż-żmien kien hemm Effie Ciantar inkarigat mill-programmi. Il-vuċi distinta ta’ Charles ma damitx ma ġiet rikonoxxuta u meta Ciantar xtaq iżid programm ieħor bil-Malti, hu staqsa lil Charles jekk kienx lest li jibda jagħmel programm ġdid bil-qari tar-rumanzi.

“Jien kont inħobb naqra u l-idea għoġbitni,” qal Charles. “Dak iż-żmien fl-iskejjel kienu qed jistudjaw ir-rumanz ‘Raġel Bil-Għaqal’ ta’ Ġużè Galea u għalhekk iddeċidejna li nibdew minnu. Kien xogħol li mal-ewwel tani sodisfazzjon kbir u qrajt mijiet ta’ rumanzi!” …. Min qatt kellu jgħidlu li kien ser idum jaqra r-rumanzi proprju sal-aħħar nifs ta’ ħajtu?

L-iżvilupp tax-xandir

Tista’ tgħid li x-xandir Malti u Charles Arrigo kibru flimkien. Fl-1947 ir-Rediffusion kien ilu 12 il-sena għaddej, imma kollox kien baqa’ pjuttost fil-bidu. Fl-1950, Charles ġie appuntat bħala produttur tad-drama u tad-dokumentarji. F’dan iż-żmien huwa kien involut ukoll bħala attur mal-British Institute Players u mal-Atturi Theatre Group u għalhekk ma damx ma beda jieħu sehem fid-drammi li kien jipproduċi huwa stess u anki oħrajn. Aktar tard, meta fetaħ it-televiżjoni Malti, huwa ħa sehem ukoll f’diversi teleserials, fosthom: fil-parti tal-kappillan f”Il-Gaġġa’, bħala qassis f”Leli ta’ Ħaż-Żgħir’, bħala isqof f”Wirt’, bħala tabib f’ ‘Il-Madonna taċ-Ċoqqa’, u bħala kulunell f”Villa Sunset’. Interessanti nsemmu wkoll li hu kien ħa sehem fil-film klassiku ‘The Malta Story’.

Għall-ħabta tal-1959, ir-Rediffusion iddeċidiet li tibgħat lill-produtturi Maltin l-Ingilterra sabiex dawn jitħarrġu b’mod aktar professjonali mal-BBC u Charles kien wieħed minnhom. “Hemmhekk ġejna ttrenjati f’bosta oqsma fosthom dwar kif isir l-editing, kif jiġu prodotti r-radjudrammi u kif nużaw leħinna aħjar,” ftakar Charles.

Fl-1962, numru ta’ ħaddiema oħra, inkluż Charles, reġgħu ntbagħtu għand il-BBC, did-darba sabiex jitħarrġu fis-sengħa relatata mat-televiżjoni minħabba li f’Malta kienu qed isiru l-preparamenti biex jinfetaħ l-istazzjon Malti – Malta Television Service. U eventwalment kien Charles stess li fetaħ l-istazzjon.

“Għalkemm kollox kien jidher miexi ħarir u sewwa dakinhar, kulħadd kellu eċċitament kbir fuqu,” stqarr Charles meta tkellem dwar din il-ġurnata. “Apparti li kien hemm il-preokkupazzjoni biex naraw li kollox imur sew, kellna wkoll id-dubju li l-udjenzi setgħu ma jieħdux grazzja mad-dehra tagħna. In-nies kienu ilhom jisimgħuna fuq ir-radju u ħafna kienu draw u tħabbu ma’ leħinna. Imma issa d-dubju tagħna kien x’ser tkun ir-reazzjoni tan-nies meta tara bixritna. Personalment kont diġà kelli popolarità mhux ħażin u bżajt li se jkun hemm min jgħid – ara, dak hu?! Imma għal grazzja t’Alla nkwetajna għalxejn, għax ma ġrax dak li tħassibna fuqu u n-nies laqgħuna tajjeb ħafna.”

Fl-1971 Charles sar l-assistent kap tal-programmi tar-radju u tliet snin wara, hu laħaq bħala kap tad-drama u d-dokumentarji. Fl-1987 huwa ngħata r-responsabbiltà bħala deputat kap ta’ Xandir Malta u fl-1991 sar id-direttur eżekuttiv tal-board tal-Public Broadcasting Services u manager ta’ Television Malta.

Staqsini 20

Fost ix-xogħolijiet li jibqa’ magħruf għalihom hemm il-programm ‘Staqsini 20′ li hu kien introduċa f’Malta wara li n-nies kienet drat tisimgħu jixxandar bl-Ingliż minn fuq il-General Overseas Service tal-BBC.

“Il-programm biddel ħafna ismijiet sakemm finalment sar magħruf bħala ‘Staqsini 20′. L-ewwel programm kien ixxandar għall-ħabta tal-1957 meta l-istudios tagħna kienu għadhom f’121 Triq Brittanja, l-Belt, illum magħrufa bħala Triq il-Melita. Dan kien studio żgħir ħafna u meta l-idea ta’ dan il-programm bil-Malti laqtet mill-ewwel l-immaġinazzjoni tas-semmiegħa, lanqas biss kien hemm post għan-nies kollha li xtaqu jattendu. Imbagħad f’Jannar tal-1958 konna mxejna għall-istudios tal-Guardamangia u hemmhekk konna aktar ixxamplati u n-nies setgħu jipparteċipaw b’aktar kumdità. Però ġie żmien meta l-popolarità ta’ dan il-programm tant kibret li ġieli tellgħajnih fit-Teatru Manoel,” irrakkonta Charles.

Għal dawk li ma jiftakruhx il-programm ‘Staqsini 20′, nistgħu ngħidu li dan kien ibbażat fuq għażla ta’ kliem partikolari li kienu jibgħatu n-nies mid-djar, u panel ta’ individwi kien jipprova jaqta’ dan il-kliem permezz ta’ mistoqsijiet li kienu jagħmlu. Skont Charles, meta l-kliem ma kienx jinqata’ mill-panel, dawk li jkunu ssuġġerewhom, kienu jirbħu lapes tal-fidda.

Kummentarji

Ċertament, l-aktar aspett li Charles Arrigo baqa’ magħruf għalih kien ix-xogħol ta’ kummentatur f’bosta okkażżjonijiet statali u kif ukoll reliġjużi. Infatti hu kien wieħed minn tal-ewwel li ħareġ bl-outside broadcasting.

“Il-kummentarji minn dejjem kienu għal qalbi għax permezz tagħhom stajt nieħu sehem dirett u mill-qrib fl-aktar avvenimenti importanti tal-gżejjer tagħna,” stqarr Charles. Infatti, fost id-diversi kummentarji tiegħu huwa għamel dak ta’ meta Malta saret Repubblika, meta żarna l-Papa Ġwanni Pawlu II, u meta waslet ir-Reġina Eliżabetta II f’pajjiżna.

Kien ukoll l-ewwel wieħed li mar jagħmel il-kummentarju tal-Karnival t’Għawdex, għalkemm darba minnhom ammetta li l-Karnival ma kienx wisq għal qalbu….

L-aħħar kummentarju li għamel seħħ tliet ġimgħat qabel miet u dan kien relatat mal-Pontifikal Solenni tal-Konsagrazzjoni Episkopali tal-E.T. Mons. Mario Grech, Isqof t’Għawdex.

Kien ġentlom

Fl-1995, Charles Arrigo ngħata l-Midalja Għall-Qadi Tar-Repubblika. Bosta minn dawk li ħadmu miegħu jiftakru s-serjetà u l-professjonalità li dejjem ħadem biha u li kien jesiġi anki minn dawk kollha ta’ madwaru. Madanakollu, Charles baqa’ msemmi wkoll għal kemm kien iħobb jagħti daqqa t’id lil dak li jkun biex anki hu jirnexxi f’dak kollu li jkun qed jagħmel.

Skont oħtu Evelyn, Charles kellu karattru sod u perfezzjonist u kien kapaċi jċanfrek waħda sewwa jekk ma timxix mar-regoli. Iżda mbagħad kien jgħaddilu wkoll malajr u ma kontx iddum ma tara xi tbissima fuq xufftejh.

Hu spiss kien isostni illi biex wieħed ipoġġi wara mikrofonu jew quddiem kamera, kellu jkun ippreparat sewwa. “Għandna dejjem inżommu f’moħħna li aħna nkunu qed niġu mistiedna nidħlu fid-djar tan-nies u għalhekk irridu nuru serjetà u professjonalità, kemm fl-ilbies, kemm fil-komportament u anki fil-preparazzjoni li nagħmlu. Jekk wieħed ma jkunx imħejji biżżejjed, ikun qed jonqos bil-kbir kemm lejn is-semmiegħa u kif ukoll lejn it-telespettaturi. F’każ bħal dan, ikun ħafna aħjar jekk wieħed jibqa’ d-dar u ma jippreżenta ruħu quddiem ħadd!”

Meta darba staqsewh kif jixtieq li jibqgħu jiftakruh in-nies, ir-risposta tiegħu kienet: “Jiena m’għandi l-ebda pretensjonijiet li n-nies se jibqgħu jiftakruni b’xi mod jew ieħor. Imma nispera li jekk jiftakru fija jgħidu: Charles Arrigo kien ġentlom.”

It-tmiem

Charles Arrigo ħalliena fl-2006. Miet għall-għarrieda, l-istess bħal ommu, waqt li kien qiegħed ix-xogħol – jaqra silta ta’ rumanz ġdid tal-kollega tiegħu Charles Abela Mizzi u jevalwa l-programmi li kellhom isiru.

“Kont qed nistennieh għall-ikel,” qaltli Evelyn imbikkma. “Ftit tas-siegħat qabel kien ċempilli kif jagħmel is-soltu biex jara x’kont se nsajjar. Għedtlu ravjul t’Għawdex illum. Kien iħobbu ħafna. Qalli nċempillek qabel nitlaq ħalli titfgħu fil-misħun. Imma sfortunatament dit-telefonata ma waslet qatt. Twieled u miet fix-xandir. U jiena bqajt b’qalbi maqsuma li tlift lill-għażiż ħija b’mod tant ħesrem bla ma qatt kelli ċ-ċans li nsellimlu għall-aħħar darba.”

(Dan l-artiklu ġie ppubblikat fis-sensiela KOBOR IL-MALTI (18 il-parti) fit-Torċa tal-14 ta’ Settembru 2014)

Share on Facebook

2014.09.14 / no responses / Category: Torca - Features & Articles
L-ARTI F’ĦAJTI… nemmen li l-arti titwieled fik!

L-Għid jgħallimna illi l-ħajja m’għandiex tiġi nterpretata sempliċiment f’termini ta’ affarijiet imma f’termini ta’ ideali… Charles M. Crowe

Kemm huwa sabiħ li titkellem ma’ ħaddieħor u li tisma’ l-perspettiva tiegħu! Mhux neċessarjament biex tiġi taħsibha bħalu imma aktar biex toħroġ il-possibilità ta’ sfumaturi diversi fil-mod kif tħares lejn ċertu sitwazzjonijiet.

Ikkonfermajt dan mill-ġdid waqt l-intervista ta’ dil-ġimgħa meta ltqajt mal-artist Antonio Mifsud. Laqagħni ġewwa daru fl-Imqabba, dar antika u ta’ karattru mill-isbaħ, imrekkna għall-irdoss tad-dell tal-knisja tar-raħal ċkejken. Mill-ewwel ħadni fl-istudio tiegħu, kamra mdaqqsa mimlija bl-aċċessorji kollha li jirrikjedi artist u naturalment anki b’uħud mix-xogħlijiet tiegħu.

Min jaf kemm jispirak il-karattru waħdieni ta’ din id-dar?

“Le dal-post ma jagħmillix daqshekk differenza għax fir-realtà aktar nispira ruħi mill-modern. Fil-fatt meta nkun nixtieq noqgħod naħseb ftit, nippreferi nintasab għall-kwiet ġewwa l-ambjent modern ta’ kafeterija partikolari f’San Ġiljan.

Meta nkun qed naħdem imbagħad inkun irrid nolqot is-sensi kollha u allura jkolli bżonn: dawl tajjeb, mużika li tispirani, r-riħa taż-żebgħa fil-kamra u materjal tajjeb f’idejja. Anki meta nagħmel l-esebizzjonijiet tiegħi nkun irrid nara li qed noħloq l-istess effett. Għalhekk nagħti ħafna attenzjoni għall-post li nesponi fih, id-dawl kif jaqa’ fuq ix-xogħlijiet tiegħi, inpoġġi fwieħa adattata għas-suġġett filwaqt li nagħmel ukoll sfond ta’ mużika biex nibni l-atmosfera ġusta.”

Tbissimt. Ara l-ħajja veru ironika. Jiena li noqgħod f’post modern, tgħidx kemm nixxennaq għal dar hekk. Letteralment inħoss il-ħitan tagħha jkellmuni. Min jaf kemm insawwar stejjer kieku. Imma!

“Jiena naħdem fuq żewġ stili. Hemm l-istil tradizzjonali, jiġifieri l-figurattiv, fejn inti qed tara xi ħaġa u qed tifhem x’inhi għax hi figura imma mbagħad nagħmel ukoll xogħol astratt. Togħġobni ħafna wkoll l-iskultura tar-riljiev, speċjalment l-alto-riljiev; meta l-iskultura toħroġ sewwa l-barra minnha nfisha.

“Fil-fatt din hija waħda mill-ġlidiet tiegħi għax jiena nemmen illi f’pajjiżna hawn qasma kbira bejn dawk li jaħdmu t-tradizzjonali u dawk li jaħdmu l-modern. U dan m’għandux ikun. F’pajjiżi oħra din ma teżistix.”

Antonio ħa l-formazzjoni artistika tiegħu taħt l-iskultur magħruf Għawdxi, Alfred Camilleri Cauchi.

“Missier l-imgħallem tiegħi kien Wistin Camilleri, skultur li għamel bosta xogħlijiet li baqgħu msemmija, fostom il-Monument tal-Mosta. Wistin kien jaħdem bi stil tradizzjonali imma meta ibnu Alfred mar jistudja barra minn Malta, huwa seta’ jara l-kuntrast tax-xogħlijiet moderni. Hemmhekk huwa tħarreġ taħt l-iskultur Ingliż Henry Moore, li kien skultur imsemmi ħafna għax-xogħlijiet monumentali astratti tiegħu. Kien hawn illi Alfred għaraf illi artist m’għandux jingħalaq biss f’dak li l-aktar jaf jagħmel imma għandu jkompli jesplora anki possibilitajiet oħrajn.

Jiena nzertajt inħobb kemm il-pittura u kif ukoll l-iskultura. Il-pittura togħġobni għax napprezza ħafna l-isfumaturi tal-kuluri imma hija oġġett ċatt. L-iskultura tqanqalni għax hija aktar espressiva u tista’ tmissha. Allura darba staqsejt lill-imgħallem x’kien l-aħjar li nagħmel. Qalli inti kapaċi tagħmilhom it-tnejn? Għedtlu nippruvaw. U hu weġibni mela agħmilhom it-tnejn., Għalfejn għandek tillimita ruħek?”

Ix-xogħol proprju ta’ Antonio huwa ta’ ners fl-ITU fit-taqsima fejn isiru l-operazzjonijiet tal-qalb. Xogħol għal kollox differenti mill-arti li tant jgħożż. Kelli kurżità kif laqqa’ ħaġa m’oħra u jekk dax-xogħol fl-isptar jaffetwax l-arti tiegħu?

“Jiena nemmen li l-arti titwieled fik. Missieri kien miġbud ħafna lejn il-mużika u kien iħajjarni ħafna biex nitgħallem xi strument imma jien qatt ma ħassejt dik il-ħajra. Minflok kont immur nintasab ġewwa l-Knisja tal-Ħamrun u noqgħod ninnota x-xogħlijiet artistiċi li dal-post huwa mogħni bihom. Kont nintilef naħseb dwar min għamel dawk ix-xogħlijiet tal-pittura u tal-iskultura. Fl-istess ħin kont noqgħod nimmaġina li kieku jien kif kont nagħmilhom. Imbagħad kont immur noqgħod inħażżeż u npinġi dak li nkun rajt u mmaġinajt.

Aktar tard, meta kont qed nistudja ġewwa s-Seminarju, iltqajt ma’ Ġorġ Mallia li kien jgħallimni l-Ingliż u l-arti. Ġorġ spirani ħafna f’ħajti speċjalment meta kien isejjaħ lill-istudenti biex ipinġu xi ħaġa fuq il-whiteboard u mbagħad hu jkompliha u joħroġ minnha xi cartoon partikolari. Niftakar illi meta urejtu xi tpinġijiet minn tiegħi kien ħajjarni ħafna biex inkompli f’dan il-qasam. Madanakollu, meta ġejt biex nagħżel is-suġġetti li kellhom iwassluni għall-karriera tiegħi, ħafna qatgħuli qalbi għax saħqu illi bl-arti ma tiekolx! U għalhekk għażilt suġġetti oħra li permezz tagħhom illum naħdem bħala ners.

Ix-xogħol tiegħi mhux wieħed faċli għax tara ħafna ma’ wiċċek. Min-naħa l-oħra huwa wkoll xogħol li jagħtik sodisfazzjon kbir fejn inti tara bniedem dieħel stendut u wara ftit tal-ġranet, tarah ħiereġ il-barra fuq saqajh. Imma xorta waħda, għalkemm ir-rata ta’ suċċess illum hija kbira ħafna, jiġu każi meta pazjent ikun qed imut u ma tkun tista’ tagħmel xejn aktar biex issalvah. F’dawn il-mumenti inti trid tkun ta’ sostenn għall-membri tal-familja tiegħu. U jekk martu għamlet 12-il siegħa tibki, inti qed taraha u ma tistax ma tħoss xejn.

Għalija ż-żewġ xogħolijiet huma kompletament separati. Jiġifieri jekk jiena nara xi pazjent imut, m’inix sejjer id-dar u npinġi stampa sewda. Però indirettament taffetwa ruħek, trid jew ma tridx. L-espressjoni ta’ wġiegħ fuq wiċċ dik il-mara, per eżempju, ma tista’ qatt tinsiha u b’xi mod toħroġ xi darba f’xi xogħol artistiku tiegħek.

Bħala ners, jiena naħdem għal siegħat twal ħafna. Ma nistax nimmaġina kif ngħaddi li kieku ma jkollix parti oħra f’ħajti, għal kollox differenti mill-bqija, sabiex inneħħi l-istress li jinħoloq ġewwa fija.”

Għalkemm missieru kien ipprova jħajjru għall-mużika u ma rnexxielux, kien proprju permezz tiegħu li Antonio ltaqa’ mal-iskultur Alfred Camilleri Cauchi.

“Dak iż-żmien kont għadni student l-università qed nattendi għall-kors tan-nursing. Ġurnata minnhom missieri ġie lura d-dar minn wara x-xogħol u qalli “Taf għand min mort illum? Għand l-iskultur l-Għawdxi! Għand dak trid tmur.” U jien ħadtu biċ-ċajt u weġibtu li moħħi għandu dak. Imma missieri li ormaj kien intebaħ kemm jiena kont inħobb l-iskultura u t-tpinġija wegħedni li xi darba jeħodni miegħu s’għandu. U hekk għamel! Miegħi ħadt xi xogħol milli kont għamilt id-dar għax jien qatt ma kont mort nitgħallem l-arti mkien. Alfred laqagħni b’ġentilezza kbira u meta raha xogħli, minflok qalli “tajjeb imma fadallek”, stedinni biex nibda mmur għandu sabiex hu jkun jista’ jgħallimni u jikkoreġini aħjar. Kienet opportunità tad-deheb u naturalment aċċettajt. L-imgħallem ħa pjaċir ħafna meta għedtlu li kont qed nistudja l-mediċina għax hu jenfasizza ħafna dwar il-perfezzjoni tal-anatomija fl-iskulturi tiegħu.

Għall-bidu beda jqabbadni nagħmel il-kartapesta, b’kolla tinten mewt li r-riħa tagħha ma tkun tista’ tneħħiha b’xejn minn ma jdejk! F’qalbek, ta’ żagħżugħ li tkun tibda tgħid dan x’xogħol hu? Jien xi statwa ridt nagħmel. Imbagħad beda jafdani nixkatla xi ħaġa żgħira jew niżbogħ x’imkien. Iżda għaddej tagħmel l-istess ħaġa ġurnata sħiħa tibda tiddejjaq u tistaqsi imma x’jiena nagħmel hawn eżatt? Fir-realtà hu jkun qed jagħik dan biex jgħarblek u biex jikkonferma kemm inti interessat filwaqt li inti tkun qed titgħallem is-sengħa pass pass. Ngħidu aħna, jekk inti qiegħed tixkatla, fl-istess ħin tkun qed tara l-istatwa kif inhi magħmula u tħossha taħt idejk ħalli inti meta l-quddiem tmur taħdem it-tafal, idejk ikunu diġà draw il-proporzjonijiet korretti. Kien jeħodni wkoll miegħu biex ngħinu waqt li jkun qed jaħdem fuq xi xogħol fuq barra. Mhux l-ewwel darba li kont nintefa’ ħdejh naħsillu l-pniezel waqt li qed jaħdem u fl-istess ħin inkun qed nixrob dak kollu li jkun qed jagħmel.”

Kemm jiswa li titħarreġ b’dan il-mod?

“Permezz tal-imgħallem tiegħi jiena tħarriġt f’dis-sengħa bħal kif kienu jagħmlu fiż-żminijiet l-antiki, ta’ żmien Mikelanġelo. Issa ilni 14-il sena taħt il-gwida tiegħu u għadu jagħtini l-pariri fuq xogħli sal-ġurnata ta’ llum għax taf kemm taf f’dawn l-affarijiet, qatt mhu biżżejjed. Min jaf kemm rajt tfal u żgħażagħ ġejjin biex jidħlu miegħu bħala apprendisti u Alfred jilqagħhom bil-qalb biex wara ftit jgħibu. Tiskanta kemm hemm min m’għandux dik il-paċenzja u s-sabar biex jitgħallem bil-mod u jkun irid imidd idu mill-ewwel għax-xogħol tal-istatwar. Xi ħaġa mpossibbli, jekk trid tagħmel xogħol veru professjonali.

Meta tistudja, inti tkun aktar komplet għax anki żball ma tibqax fih. Ma tistax tgħid ngħidu aħna, jiena m’inix kapaċi npinġi figura u allura ser nintefa’ fuq l-astratt. Trid titgħallem kollox, ħalli mbagħad wara tagħżel int. Hemm diversi regoli li tkun trid titgħallem bħal proporzjon tal-figura u l-kejl u l-forma tagħha, l-anatomija tal-bniedem u ċ-ċaqliq u l-pożizzjonijiet tal-muskoli, is-sistema ta’ kif jinħadem wiċċ, kif tiżbogħ u kif tħallat il-kuluri. Għal kontra ta’ kif jaħsbu x’uħud, il-kuluri ma ssibhomx lesti, la kemm tpinġi bihom. Hemm sistema partikolari li normalment tkun sigrieta u jkun f’idejn l-imgħallem li jgħaddihielek. Fil-fatt il-kulur ikun trab u int trid iddewwbu u timmaċinah u mbagħad tħalltu biż-żejt u l-verniċ sakemm toħroġ l-iskali diversi tal-kulur li trid.

L-arti għalkemm tinvolvi l-muża tal-artist, għandha r-regoli tagħha bħal kull ħaġ’oħra u ma tagħmiliex biss kif togħġbok jew ma togħġbokx. Meta tibda taħdem l-arti, tibda tiltaqa’ mal-problemi u trid issib mezzi kif issolvihom. Per eżempju meta jvarjalek il-materjal kif ser tkompli taħdem? Affarijiet li ġġibhom biss bl-esperjenza, m’hemmx mod ieħor. U mbagħad hemm il-kreattività fejn inti ma tridx tikkopja lil ħaddieħor. Mhux ma tinfluwenzax ruħek għax dik impossibbli imma jekk ser toħroġ għall-pubbliku trid tipprova toħloq kunċetti ġodda u oriġinali.”

Fil-fatt Antonio jagħmel xogħol astratt tassew partikolari fejn iħallat l-istruttura flimkien mal-pittura.

“Dan hu timbru tiegħi; xogħol astratt li ħriġt bih u li dwaru kelli rispons tajjeb ħafna mill-pubbliku. Fir-realtà l-arti astratta kulħadd jinterpretaha kif irid. Personalment l-għan prinċipali tiegħi dejjem ikun li permezz ta’ xogħli noħloq ċertu emozzjoni. Inkun irrid ukoll li noħloq dik l-armonija bejn il-kulur u n-nisġa tal-ġebla.

‘The Cry Over Betlehem’ huwa wieħed minn dax-xogħlijiet li kien għall-qalbi ferm u li nbiegħ. Fih nissilt l-art bil-ġebel li hija Betlehem u mbagħad imdawwrin magħha hemm il-kuluri blu u abjad li jesprimu l-mistiċità tal-lejl ta’ meta twieled Sidna Ġesù. Iżda f’dak iż-żmien ħafna jinsew li kienet seħħet traġedja kbira – il-mewt tal-innoċenti. U allura biex nirrakkonta dan, daħħalt il-kulur aħmar fuq in-naħa ta’ fuq u isfel li jirrappreżentaw il-qilla ta’ Erodi u l-mewt tal-innoċenti li ħonqu dak il-lejl.”

Antonio beda jurini bosta mix-xogħlijiet tiegħu bi stili differenti.

“Dan ix-xogħol tal-alto-riljiev li jġib l-isem ‘Natività’ kiseb it-tieni premju f’kompetizzjoni mnhedija bejn il-pajjiżi tal-Unjoni Ewropeja u xi pajjiżi mill-Lvant Nofsani fostom Betlehem. Flimkien ma’ Aaron Camilleri Cauchi, ġejt mistieden mill-Għaqda Ħbieb tal-Presepju sabiex intella’ xogħol minn tiegħi. Kien hemm tliet kategoriji: skultura, arti presepali u ikoni. Ġew ippreżentati 380 biċċa xogħol b’kollox. Bi pjaċir ngħid illi x-xogħol ta’ Aaron ġie l-ewwel u tiegħi t-tieni fil-kategorija tal-iskultura. Ġejna mistiedna fi Brussell biex niġbru l-premju u hemmhekk għaraft il-kobor tagħna l-Maltin fejn aħna wrejna li aħna kapaċi daqs l-artisti barranin.”

Jinbidel xi ħaġa fik meta tirbaħ premju ta’ dan il-kalibru?

“Jekk tirbaħ premju u tieqaf hemm tkun ktibt il-kundanna tiegħek. Ovvjament tieħu pjaċir li xogħlok ġie tant apprezzat imma jien il-ħin kollu għaddejjin it-terremoti f’moħħi biex nara x’ser nivvinta ġdid.”

Minbarra mill-istil modern, Antonio jispira ħafna ruħu wkoll mill-poeżiji taz-ziju ta’ missieru, Achille Mizzi. Iżda ċertament ċertu xogħlijiet juru wkoll l-effett li ħalla fuqu inċident personali…

“Iva, il-qari tal-letteratura tagħtini bosta ideat. Naturalment anki dak li tgħaddi minnu f’ħajtek jinfluwenzak. Xi ftit tas-snin ilu esperjenzajt mumenti diffiċli mhux ħażin meta wara ġurnata xogħol f’xemx qalila, nħarquli ċ-ċelloli fuq naħa minnhom tal-ġilda ta’ wiċċi u sofrejt feriti daqs li kieku kont inħraqt bin-nar. Akkost li m’inix xi bniedem vanituż, din li tmur tħares fil-mera u tara wiċċek differenti, tqanqallek ċertu emozzjonijiet fik. U għalkemm iż-żmien iderri, donnu l-marka tibqa’ f’ħajtek għal dejjem u b’effett ta’ dan ġieli noħloq xogħlijiet simboliċi. Każ minnhom huwa dan il-bust li għandu nofs wiċċu mtajjar. Kien xogħol li esebejt waqt il-wirja tiegħi ‘Anima’ li kienet titratta l-fużjoni bejn ir-ruħ u l-ġisem. Jirrappreżenta r-ruħ li qed tinħoloq.”

L-arti nfisha tikkonsisti f’diversi oqsma u għandha ħabta tifrex dawn il-friegħi tagħha f’qalb l-artist u tħajjru jimraħ f’oqsma oħra. Fil-fatt Antonio huwa wkoll imħarreġ fit-teknika tal-kamera u l-produzzjoni televiżiva. Xogħlijietu jinkludu diversi dokumentarji, bl-aktar wieħed magħruf fostom huwa l-programm ‘Bottega’ illi fl-2007 ġie nnominat fil-kategorija ‘Best Documentary’ fil-Malta TV Awards.

“F’dan il-programm jiena tkellimt dwar numru ta’ artisti Maltin li wħud minnhom, għalkemm qed jagħmlu xogħol validu ħafna, ftit nies jafu bihom.

Din hija xi ħaġ’oħra li tkiddni – in-nuqqas ta’ għarfien dwar l-arti u l-artisti tagħna. Nibda billi nsemmi l-iskejjel u nistaqsi kemm qed inħarrġu lill-istudenti tagħna fl-apprezzament tal-arti? Lit-tfal ta’ llum issemmilhom artisti kbar bħal Giuseppe Calì, Antonio Sciortino, Emvin Cremona u Anton Inglott u jibqgħu ċċassati lejk, lanqas biss jafu min huma! Aħseb u ara kemm jafu b’artisti oħrajn, mhux daqshekk magħrufa imma li taw jew qed jagħtu kontribut kbir lill-pajjiżna bħal Giuseppi Briffa, Lazzru Pisani, Anton Calleja, Andrew Micallef, Pawlu Camilleri Cauchi u Luciano Micallef. Nistagħġeb kif ma nagħrfux ix-xogħol li qed jagħmlu dawn in-nies? Kif ma nagħtuhomx kreditu li dawn qed jagħmlu xi ħaġa differenti?

Għala għax jien artist irrid ningħalaq hawn bilfors u noħroġ darba f’mitt sena, meta jkollhom pjaċir jistednuni, f’xi esebizzjoni kollettiva? U mbagħad tmur u ma trid xejn biex ħadd ma jkellmek, kulħadd qisu l-imġebbed u ħadd ma jistaqsik xejn dwar xogħlok! Interazzjoni ta’ xejn. Għala ma teżistix xi fora bejn l-artisti sabiex jaqsmu l-ideat bħal kif jagħmlu l-kittieba? Għaliex nagħmlu n-Notte Bianca darba f’sena, nitfgħu kollox f’daqqa u fil-verità ħadd ma jkollu ċans jara xejn?

Ninkedd sew meta nara dan l-atteġġjament għax hija ħasra kbira meta ngħixu f’pajjiż li letteralment qisu palk naturali. Ġieli nistaqsi lili nnifsi imma jien x’qed nagħmel naħli ħini hawn? Poplu li sikwit iġib ruħu bħan-ngħaġ ta’ Bendu; kulħadd jikkopja lill-ieħor u ħadd ma jrid joħroġ b’ideat ġodda. Għandi ħafna ideat u proposti li wieħed jista’ jisfrutta. Nibda billi nsemmi l-ħafna postijiet kbar u maestużi li għandna magħluqin u mkissrin – għaliex m’aħniex nużawhom? U mbagħad insemmi l-proposti tal-Belt. Irridu nagħmlu teatru miftuħ meta diġa għandna wieħed f’Ta’ Qali u ma nużawhx; minflok tgħallimna mill-iżball, ser nagħmlu ieħor! Imma kif ma nitgħallmux f’dan il-pajjiż? Fi żmien il-kavallieri nqdew bi Ġlormu Cassar. Allura aħna għala kellna mmorru għall-barrani? Għandna università tospita daqs dawk studenti lokali. Għandna tant periti ggradwati. Possibbli ma kienx hawn Malti wieħed tajjeb biżżejjed biex jaħdem hu? Il-Malti għandu l-bini ta’ pajjiżu f’demmu u hu dan il-bini jaf x’ifisser għall-poplu tagħna. Meta tiddisinja xi ħaġa bħal dik tkun qed tagħmilha għal kulħadd u għalhekk trid tara li toħloq xi ħaġa permanenti li ser tintogħġob minn kulħadd.”

Kien jidher biċ-ċar ħafna li l-arti tqanqlu ħafna lil Antonio. Domna sewwa niddiskutu u fl-istess ħin skoprejt kemm dan l-artist għandu aktar xogħlijiet fostom ‘Nativity’ li ġiet akkwistata u qegħdha esebita b’mod permanenti ġewwa l-Palazz tal-Inkwiżitur fil-Birgu, il-bust ta’ Sammy Calleja li jinsab fir-Razzett tal-Markiż fil-Mosta u xi pitturi astratti li qegħdin ġewwa sptar privat.

Kelma ġġib lill-oħra u f’ħin minnhom Antonio qalli illi dawn iż-żminijiet tal-Ġimgħa l-Kbira u l-Għid huma l-isbaħ ġranet tas-sena għalih. Mhux l-ewwel darba li smajt min jgħidli dan u emmnuni nsibha diffiċli biex nifhem kif jista’ jogħġbok iż-żmien meta jmut Kristu…

“Forsi għax jien norbot ħafna affarijiet ma’ dawn il-ġranet. Ma narax il-mewt ta’ Kristu biss imma nesplora għaliex twieled, il-ħidma tiegħu kollha u naqra wkoll numru ta’ kotba teoloġiċi. Jiena bniedem li nemmen li l-affarijiet ma jsirux b’kumbinazzjoni u naħseb illi dawn il-ġranet għandhom skop ukoll. Jiġu fi żmien meta l-fjuri jibdew jinbtu, il-ġurnata titwal aktar u jkun hemm ċertu atmosfera fl-arja fejn kollox qisu qed jieħu l-ħajja wara d-dlamijiet tax-xitwa. Għalhekk jogħġobni dan iż-żmien u letteralment nieqaf minn ħidmieti għal ġimgħa sħiħa sabiex niddedikaha kompletament biex noqgħod indur u nifli x-xogħlijiet fil-knejjes u noqgħod nirrifletti għall-kwiet. Għalija din hija ġimgħa sagra. Imbagħad hemm affarijiet oħra sinonimi ma’ dan iż-żmien bħall-marċi funebri u l-ilħna ta’ Ġorġ Peresso u ta’ Charles Abela Mizzi li mdorri nisma’ sa minn meta kont żgħir. Jista’ jkun li napprezza dawn il-ġranet daqshekk għax jien dilettant u għax inħobb ukoll naħdem l-istatwi tal-Ġimgħa l-Kbira. Jiena per eżempju ma nifhimx xi pjaċir jieħdu dawk li jaħdmu n-nar. Imma dawn jgħidulek illi anki r-riħa tal-murtali tagħtihom pjaċir. U jien l-istess f’dan il-qasam. Mur ifhem imma dik hija ħajti!”

(Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tal-4 t’April 2010)

Share on Facebook

2010.04.04 / 2 responses / Category: Torca - Perspettivi