Posts Tagged ‘kuratur’

  • Temi Zammit

    Faccata ta' Volum 1.jpgTemi Zammit waqt ix-xoghol tieghu fil-qasam tal-kimika.jpg

    Disinn li gie ppubblikat fil-Malta Mail tas-6 ta' Gunju 1914.jpg

    Kull tant żmien, l-umanità tnissel numru ta’ individwi prolifiċi li permezz tagħhom jitwettqu proġetti sinifikanti li jwasslu biex ibiddlu l-istorja ta’ pajjiżhom u sikwit, anki dik tad-dinja. Wieħed minn dawn kien Themistocles Zammit, li aktar tard sar magħruf bħala Sir Temi Zammit. Akkost li Zammit kien ġej minn familja umli, fejn il-ġenituri tiegħu la kienu jafu jiktbu u lanqas jaqraw, huwa rnexxielu jirbaħ bosta ostakli u jilħaq l-ogħla unuri. Infatti, fost il-kisbiet tiegħu, huwa sar tabib u speċjalizza fil-qasam tal-kimika, kien ukoll awtur tal-letteratura Maltija, rettur fl-Università ta’ Malta, kreatur u direttur ta’ l-ewwel Mużew Nazzjonali u kuratur tas-sezzjoni tal-arkeoloġija. Ċertament, b’dawn ix-xogħolijiet tiegħu, Zammit għamel bosta suċċessi personali, iżda fl-istess ħin, huwa kiseb ukoll ġieħ u rispett lejn il-poplu Malti u lejn pajjiżu. Madanakollu sal-ġurnata ta’ llum, fil-gżejjer tagħna ma ssib l-ebda monument li jagħti dak il-prestiġju nazzjonali li tant jixraq lil dan l-individwu. X’żammna lura?

    Kurjuża dwar dan il-fatt u konxja kemm personalment ftit li xejn naf dwar Zammit, dan l-aħħar ħtaft l-okkażżjoni biex nintervista lill-Professur Roger Ellul-Micallef rigward iż-żewġ volumi li huwa ippubblika riċentement dwar il-perjodu, il-ħajja u l-kisbiet ta’ Temi Zammit. Ma tridx wisq biex tifhem li xogħol Ellul-Micallef huwa kapolavur minnu nnifsu. Iżda meta aktar tard intervistajt ukoll lill-Professur Anthony Bonanno u lill-Professur Oliver Friggieri dwar dan l-istudju dettaljat, huma t-tnejn qablu li b’dawn il-pubblikazzjonijiet monumentali, finalment Temi Zammit irċieva r-rikonoxximent li tant kien ilu jistħoqqlu.

    L-awtur: Prof. Roger Ellul-Micallef

    L-awtur ta’ din il-bijografija, Roger Ellul-Micallef, huwa professur fid-Dipartiment tal-Farmakoloġija Klinika u Terapija fl-Università ta’ Malta. Huwa minn dejjem kellu interess kbir fl-istorja tal-mediċina, partikolarment fl-iżvilupp tal-mediċina tradizzjonali Maltija. B’hekk ma setax jonqos li xi darba jew oħra, l-istudji tiegħu kienu ser ilaqqgħuh ma’ Temi Zammit, anki peress li bħalu, huwa studja l-mediċina u kien ukoll rettur ta’ l-Università ta’ Malta. Probabbilment, id-destin kien ilu jsejjaħlu sabiex jikteb dwar dan il-personaġġ, hekk kif xi snin ilu, waqt li hu kien rettur, huwa skopra għadd ta’ kwadri ta’ personalitajiet Maltin miġbura u mitluqa f’rokna tal-università l-antika fejn Zammit innifsu kien rettur, u ħadhom lejn l-università l-ġdida sabiex jesponihom aħjar. Fost dawn il-kwadri, kien hemm pittura ta’ Temi Zammit, li Ellul-Micallef dendel bi prominenza fl-uffiċċju tiegħu. B’hekk, għalkemm huwa ma kellux il-privileġġ li jiltaqa’ ma’ Temi Zammit innifsu, madanakollu jista’ jgħid li għex għal għaxar snin miegħu.

    Intant, matul l-erbgħa snin li l-awtur ħa biex kiteb din il-bijografija, huwa rriċerka b’mod dettaljat lil Temi Zammit billi pprova jsegwi l-għażliet li dan għamel f’ħajtu, filwaqt li ttanta jifhem ir-raġunijiet wara dawn id-deċiżjonijiet li bosta drabi mexxewh tant il-quddiem. Fatt interessanti huwa illi madwar tletin sena ilu Ellul-Micallef irnexxielu jintervista lil iben Temi Zammit, il-Kaptan Charles Zammit, filwaqt li dan l-aħħar in-neputi ta’ Zammit, Temi, għaddielu wkoll xi kitbiet ta’ nannuh. Fost dawn il-kitbiet, huwa sab notamenti li Zammit kien iħobb iħalli dwar xi kotba li jkun qara u allura b’hekk, l-awtur seta’ jifhem aħjar x’kien jinteressa lil dan l-individwu. Iżda mhux biss! Infatti l-awtur fittex il-kotba li għalihom irrefera Zammit sabiex jinnota wkoll dak li huwa kien għażel li jħalli barra; liema deċiżjonijiet jitfgħu dawl ieħor sinifikanti fuq dan il-personaġġ.

    Jintqal li l-bniedem huwa essenzjalment prodott ta’ żmienu u għalhekk l-awtur, biex jifhem aħjar lil Temi Zammit, irriċerka wkoll fl-iċken dettall il-kuntest li dan għex fih. Għaldaqstant, din il-bijografija tinkludi wkoll introduzzjoni twila mhux ħażin li tiddeskrivi s-sitwazzjonijiet soċjali, kulturali, politiċi, ekonomiċi u reliġjużi li ċertament kellhom influwenza qawwija fuq Zammit. B’hekk il-qarrej apparti li jista’ jifli mill-qrib il-ħajja ta’ dan l-individwu, li tkopri ż-żmien bejn l-1864 u l-1935, għandu wkoll materjal informattiv dwar il-qagħda tal-gżejjer tagħna fi żmien meta dawn kienu meqjusa bħala bażi navali Brittanika importanti ħafna.

    Huwa impossibbli li nagħmlilkhom taqsira ta’ din il-bijografija mdaqqsa u għalhekk, f’dan l-artiklu ser ninkludi xi tagħrif bażiku li qrajt minnha sabiex nintroduċikhom ma’ dan il-personaġġ tant kbir. Temi Zammit twieled fit-30 ta’ Settembru 1864. Huwa kellu erbgħa aħwa: tnejn bniet u tnejn subien. L-iżgħar wieħed minn ħutu, Manwel, miet fl-età ta’ 24 sena minħabba attakk tal-appendiċite u din kienet traġedja kbira f’ħajjet Temi, l-aktar meta apparentement huwa daħħalha f’rasu li hu kien il-ħtija wara l-mewt ta’ ħuħ. Dan minħabba li meta Manwel ħass l-uġiegħ, Temi, li diġà kien tabib, tah il-morfina biex itaffilu l-uġiegħ, u b’hekk l-infezzjoni tal-appendiċite nħbiet sakemm żviluppat f’peritonitis li eventwalment ħasditlu ħajtu. Probabbilment kien għalhekk li Zammit ipprefera li jaqbad karriera fil-laboratorji u mhux li jikkura l-pazjenti. Kienet ħasra li Zammit għadda minn din it-tbatija ta’ ħtija daqstant kiefra f’ħajtu għax fir-realtà, f’dak iż-żmien it-tobba ftit li xejn kienu jafu dwar din il-marda. Infatti tabib prominenti fil-qasam tal-appendiċite li kien magħruf li salva ħajjet ir-Re Dwardu VII, ġarrab it-telfa ta’ bintu bl-istess marda meta din ma ġietx operata fil-ħin u anki hi żviluppat peritonitis u mietet.

    Min-naħa l-oħra, kien proprju x-xogħol siewi li hu kien jagħmel fil-laboratorju li wassal biex wara ħafna riċerka, testijiet u analiżi, Temi Zammit irnexxielu jiskopri kif kienet qed tiġi trażmessa fil-bniedem il-marda tad-deni rqiq. Fatt kurjuż huwa illi għall-ewwel, l-istudjużi kienu jaħsbu li d-deni rqiq kien qed jiġi kkawżat minn gidma ta’ xi insett partikolari, u għaldaqstant kienu qed isiru diversi esperimenti fuq għadd ta’ xadini sabiex jippruvaw jistudjaw aħjar din il-marda bit-tama li jsibu rimedju għaliha. Iżda ġie żmien meta kien hemm skarsezza ta’ dawn l-annimali u sadanittant, Zammit iddeċieda li jkompli jesperimenta fuq il-mogħoż. Ix-xorti kienet daħkitlu hekk kif is-sigriet ta’ din il-marda kien moħbi proprju fil-mikrobu li kien qed iġorr il-ħalib tal-mogħoż. Infatti dan kien perjodu meta fit-triqat Maltin, wieħed kien għadu jara diversi merħliet iterrqu ‘l hemm u ‘l hawn, saħansitra fl-inħawi tal-belt kapitali. In-nies kienu jwaqqfu lis-sid tal-mogħoż u dan kien jaħlibilhom mogħża u jbiegħilhom bieqja ħalib sabiex jixorbuh sħun hekk kif għadu ħiereġ minn sider l-annimal. Numru ta’ ritratti ta’ kartolini li jidhru f’din il-bijografija jikkonfermaw illi dan il-prodott tant kien meqjus bnin illi pajjiżna kien qed jiġi irriklamat għalih anki mal-barranin. Madankollu l-iskoperta ta’ Zammit li dan il-ħalib kien il-kaġun tad-deni rqiq bidel din is-sitwazzjoni mill-lejl għan-nhar. Infatti, din il-bijografija ddaħħal lill-qarrejja fl-ispirtu tal-kwistjonijiet kollha li qamu hekk kif kien hemm min ħa l-prekawzjonijiet li kienu qed jiġu mwissija mill-awtoritajiet, fosthom biex jitgħalla l-ħalib, mentri oħrajn baqgħu jinsistu li l-ħalib ma kienx il-kawża u b’hekk baqgħu jixorbuh mill-mogħża kif kienu qed jagħmlu qabel.

    Mitlub jgħidli x’ħalla fih dan l-istudju li qarrbu tant lejn il-ħajja ta’ dan il-personaġġ, il-Prof. Ellul Micallef stqarr: “Ammirazzjoni kbira lejn dak li rnexxielu jagħmel Temi Zammit fi żmien relattivament qasir, b’mezzi li kienu relattivament limitati.”

    Kritiku: Prof. Anthony Bonanno

    Sabiex nevalwa l-aspetti arkeoloġiċi li ġew diskussi f’din il-bijografija, tkellimt mal-Prof. Anthony Bonanno. Huwa kellu kliem ta’ tifħir lejn dan ix-xogħol, tant li qabblu ma’ enċiklopedija fejn wieħed jista’ jgħid li m’hemmx persuna waħda li b’xi mod, anke remotament, messet ma’ Malta, f’dan il-każ b’interess fil-qasam arkeoloġiku, li ma tissemmhiex u li ma tingħatalhiex informazzjoni bijografika, bħas-sena tat-twelid u dik tal-mewt, il-professjoni tagħha u jekk hi, jew xi ħadd li jiġi minnha, kellha konnessjoni ma’ Malta f’xi qasam ieħor. Infatti, Bonanno insista li mill-lum il-quddiem, kull riċerkatur li jagħmel xi tiftix fuq xi persuna li jissuspetta li kellha x’taqsam ma’ Malta, speċjalment fil-perjodu li jkopri is-seklu 19 u l-ewwel nofs tas-seklu 20, m’għandux jonqos li jikkonsulta dan ix-xogħol ta’ referenza indispensabbli, hekk kif dan il-għan l-awtur qiegħed għad-dispożizzjoni tal-qarrej indiċi ta’ madwar elf isem.

    Temi Zammit ma kienx biss studjuż u akkademiku, iżda impenja ruħu bis-sħiħ ħalli joħloq fil-poplu Malti l-għarfien u l-kuxjenza dwar il-wirt arkeoloġiku tiegħu u ħadem biex jitwaqqfu l-istrutturi leġislattivi u mużeali biex dan seta’ jseħħ. Flimkien ma’ Manwel Magri, kollegi oħrajn u uffiċjali tal-gvern, Zammit ra li tgħaddi liġi biex tħares il-wirt arkeoloġiku tal-pajjiż mill-qerda, sikwit vandaluża, li kienet qed tiġri quddiem għajnejn kulħadd. Il-kontribut ta’ Zammit biex jitwaqqaf għall-ewwel darba u jkompli jissaħħaħ il-Mużew Nazzjonali, li tiegħu kien direttur għal kważi 30 sena, kien rikonoxxut minn ħafna personalitajiet ta’ kalibru u studjużi f’dan il-qasam.

    Bħala kuratur tas-sezzjoni tal-arkeoloġija, Temi Zammit kien responsabbli minn diversi siti: l-iktar oqbra mħaffrin fil-blat taħt l-art li kienu jinkixfu sikwit, iżda wkoll ta’ skavi fuq siti preistoriċi, bħat-tkomplija tal-iskav tal-Ipoġew ta’ Ħal Saflieni wara l-mewt ħesrem ta’ Manwel Magri fl-1907. Madanakollu l-”monument” (kif sejjaħlu Zammit stess) l-iktar importanti fil-karriera arkeoloġika tiegħu kien il-kumpless ta’ tempji megalitiċi ta’ Ħal Tarxien. Ta’ min ifakkar li kien hawn li Temi Zammit seta’ għall-ewwel darba jiddistingwi żewġ perjodi differenti tal-preistorja Maltija: in-Neolitiku mwaħħar u dak ta’ Żmien il-Bronż, li nkixef għall-ewwel darba f’għamla ta’ saff fond mimli rmied u reċipjenti tal-fuħħar, b’għadam uman maħruq ġo fihom, iddepożitati fuq xulxin u maġenb xulxin. Kien f’dan it-tempji li nstab ukoll, għall-ewwel darba, il-metal f’saff preistoriku.

    Zammit jidher li kellu l-ikbar diżappunt tiegħu fil-qasam taż-żminijiet klassiċi u post-klassiċi, jiġifieri meta firex l-interess tiegħu fuq siti Rumani, l-iktar dak fuq in-naħa tat-tramuntana tad-Domus Romana, fejn ma sabx dak li kien qed jistenna, jiġifieri, fi kliemu, “pavimenti iddekorati b’mużajċi sbieħ, frammenti ta’ iskrizzjonijiet, statwi u dekorazzjonijiet arkitettoniċi”, bħal ma kien sab Antonio Annetto Caruana fl-1881. Ma rrealizzax kemm kien importanti ċ-ċimiterju Għarbi li skava fid-depożiti ta’ fuq il-fdalijiet Rumani: sit li sa llum, jikkostitwixxi wieħed mill-iktar fdalijiet rari u importanti ta’ dan it-tip ta’ monument arkeoloġiku ta’ żmien l-Għarab fil-Mediterran.

    Il-Prof. Bonanno temm l-analiżi tiegħu ta’ din il-bijografija billi qal illi “Sal-bieraħ kien hemm vojt kbir, ikrah u ingrat, fl-istorjografija Maltija. Illum dak il-vojt nistgħu inqisuh mimli.”

    Kritiku: Prof. Oliver Friggieri

    Rigward il-qasam tal-letteratura Maltija li ġie inkluż f’din il-bijografija, tkellimt mal-Prof. Oliver Friggieri, li għoġbu jintroduċini wkoll man-novelli ħelwin li kiteb dan il-personaġġ u li dwarhom kiteb l-awtur.

    Skont Friggieri, l-awtur wera li l-figura ta’ Temi Zammit kienet essenzjalment filantropika, fejn huwa ried jagħmel il-ġid lill-poplu Malti li ma kien jaf xejn dwar ċerti oqsma. Il-personalità mħallta ta’ Zammit, arkeologu, riċerkatur, mediku u awtur letterarju, tidher daqs li kieku tinqasam fi tliet fergħat maqtugħin minn xulxin. Imma ħarsa mill-qrib lejn dawn l-aspetti differenti tiegħu turi li dawn huma biss xejriet differenti ta’ identità waħda. Infatti Zammit kien wieħed li jemmen fil-qawwa tal-kelma, kemm meta din hi xjentifika, kemm meta hi istruttiva u anki meta hi letterarja.

    Kif naraw f’din il-bijografija, Zammit kellu rispett qawwi lejn il-lingwa Maltija, f’perjodu meta din ma tantx kienet tingħata importanza. Infatti kien hu l-ewwel professur li bħala rettur tal-università beda juża l-lingwa Maltija u flimkien ma’ Pietru Pawl Saydon, kien kapaċi joħloq ambjent favur il-Malti fl-università, akkost li f’dak iż-żmien lanqas biss kien jeżisti dipartiment tal-Malti. Kien perjodu meta l-lingwa Maltija ma kellhiex dinjità bħalma ma kellhomx dinjità t-templji neolitiċi lokali. Allura nistgħu ngħidu li kien hu li skopra l-ġebla li kienet ser titbaqqan u tinqered, bħal fil-każ tat-tempji ta’ Ħal-Tarxien, u kien hu wkoll li skopra l-kelma u l-lingwa Maltija li kienu għoddhom inqerdu taħt il-preżenza tal-lingwi barranin.

    Zammit kien bniedem li f’xogħlu kien qed ifittex l-għeruq ta’ pajjiżna sabiex jagħraf u jikkonferma jekk dawn il-gżejjer kellhomx identità tagħhom, inkella kienux biss blat f’nofs ta’ baħar. B’dan il-għan huwa beda jiġbor il-kliem antik Malti, it-termini tekniċi tal-għodod Maltin u d-drawwiet tradizzjonali tal-poplu tagħna sabiex aktar tard, huwa fassal bihom rakkonti interessanti permezz tal-osservazzjoni tal-ħajja tan-nies tat-triq. B’hekk Zammit wera li pajjiżna kien nazzjon, filwaqt li kkonferma li l-wirt kulturali tagħna kien jinsab fit-toroq, fl-għelieqi u fl-irħula.

    Friggieri għalaq din l-analiżi billi stqarr, “Għalija, dawn il-volumi monumentali, mimlija bi kwantità ta’ annotamenti dwar Temi Zammit, huma rivelazzjoni kompleta ta’ bniedem illi kulħadd isemmih imma li ftit li xejn nafu dwaru u probabbilment hija din ir-raġuni għala dan l-individwu għadu mhux rispettat biżżejjed. Issa dan il-personaġġ kbir Malti qed jiġi rikonoxxut u nittama li dan ser jispira lil ħafna oħrajn sabiex inkomplu nitkellmu dwaru.”

    (Dan l-artiklu ġie ppubblikat fis-sensiela ĠABRIET IT-TIFKIRIET (18 il-parti) fit-Torċa tat-2 ta’ Marzu 2014)

    2014.03.02 / no responses / Category: Torca - Features & Articles

  • SWALI ĠODDA TAL-ARKEOLOĠIJA LOKALI

    L-ewwel darba li wrejt ix-xewqa li nsir arkeoloġista, l-adulti madwari tbissmu u għal darb’oħra fakkruni li xi darba hemm bżonn li nibda ngħix naqra fir-realtà. U infatti l-Sharon Sultanapressjoni tagħhom dawwritli triqti u għal diversi snin ħdimt f’bosta setturi oħra. Imma qalbi ma setgħetx tirrassenja ruħha u wara għoxrin sena sħaħ, kelli nċedi għall-emozzjonijiet tiegħi u finalment l-arkeoloġija qed nistudjaha tassew! Kultant lanqas inkun irrid nemmen illi fl-aħħar qed nagħmel dak li dejjem xtaqt u li fil-klassi nkun qed nisma’ jew niddiskuti proprju mal-arkeoloġisti li dejjem ammirajt. Madanakollu baqgħu jtambru f’moħħi t-twissijiet minn diversi individwi li bl-arkeoloġija f’Malta ma tasal qatt imkien. Għalhekk riċentement Dr. Nicholas Vella, wieħed mill-lekċerers tiegħi, laqqagħni ma’ Sharon Sultana, il-Kuratriċi Prinċipali tal-Mużew Nazzjonali tal-Arkeoloġija u permezz tagħha fhimt li jekk tassew tixtieq xi ħaġa, destinek tista’ taħdmu int…

    “Inizzjalment l-arkeoloġija daħlet f’ħajti b’mod pjuttost stramb. Flimkien ma’ sħabi kont tlajt napplika biex nidħol nistudja l-liġi fl-università. Imma waqt li kont qed nistenna fil-kju, ġiet f’idejja xi informazzjoni dwar il-kors tal-arkeoloġija li mill-ewwel affaxxinatni. Fil-fatt l-arkeoloġija kienet togħġobni ħafna imma mhux li kelli xi pjanijiet li għad naħdem f’dak il-qasam. Ma nafx x’tani dak il-ħin u daqstant baqgħu mbellħin il-ġenituri tiegħi meta mort lura d-dar u infurmajthom li mhux il-liġi kont ser nistudja imma l-arkeoloġija! Anki lili staqsewni x’mingħalija li kont beħsiebni nagħmel b’kors bħal dak? Imma jien weġibt li wara li niggradwa imbagħad nara.

    Meta iggradwajt fl-1995, il-Mużew Nazzjonali tal-Arkeoloġija ngħalaq temporanjament sabiex isirlu xi ristrutturar u kien hemm il-bżonn ta’ żewġ individwi biex jagħmlu stima tal-kundizzjoni tal-oġġetti liSejbiet mit-tempji ta' Hal-Tarxien kien hemm esposti fil-wirja permanenti. Kont intagħżilt flimkien ma’ persuna oħra biex naħdem għal perjodu ta’ tliet xhur fejn matulu tħarriġt ukoll kif nevalwa l-oġġetti. Eventwalment, tant morna tajjeb, li bqajna naħdmu għal tliet snin u nofs oħra fejn did-darba ngħatajna taħriġ fil-konservazzjoni bażika u aħna stess wettaqna l-konservazzjoni tal-oġġetti li kienu ser jiġu esebiti fil-wirja l-ġdida tal-mużew. Wara għamilt perjodu ta’ żmien ma naħdimx biex nieħu ħsieb it-tfal u anke ħdimt f’qasam ieħor għal erbgħa snin.

    Iżda darba minnhom waslet l-opportunità biex naħdem bħala assistenta tal-Kuratur tal-Arkeoloġija. U pass wara pass, illum għandi r-responsabbiltà ta’ Kuratriċi Prinċipali tal-Mużew Nazzjonali tal-Arkeoloġija.”

    Ikolli nistqarr li Sharon mill-ewwel laqtitni peress li l-idea li kelli ta’ kif ikun kuratur kienet kemmxejn differenti. Infatti sibt persuna ħelwa zokkor li ċertament apparti li tiġbdek lejha, tressqek ukoll b’aktar kunfidenza lejn il-mużew.

    “Kemm ilni kuratriċi, wieħed mill-iskopijiet tiegħi dejjem kien dak li nibdel l-attitudni tan-nies lejn il-mużew. Personalment nemmen li spiċċa dak iż-żmien meta lin-nies li jerqsu lejn il-mużew titlobhom biex iżommu s-silenzju u biex ma jmissu xejn. Minflok illum it-tendenza hija li wieħed jintegra mal-post li jkun fih sabiex finalment ikollu esperjenza sabiħa u ħajja u li jitgħallem xi ħaġa minnha.

    Huwa għalhekk illi minn żmien għal żmien it-tim tagħna joħroġ b’diversi ideat dwar kif min jiġi jżur dan il-post, iħossu kemm milqugħ u kif ukoll mgħarraf sewwa dwar dak li jkun qed jara. Biex nagħtikKopja ta' statwa - Muzew tal-Arkeologija Nazzjonali eżempju, fl-2009 id-direttur tal-Limestone Heritage Parks and Gardens irregala lill-mużew kopja eżatta ta’ waħda mill-istatwi li nstabet f’Ħaġar Qim, maħduma mill-ġebla franka. Din tpoġġiet quddiem l-istatwi oriġinali sabiex il-viżitaturi jkunu jistgħu jmissu dan il-mudell ħalli jiffamiljarizzaw ruħhom aktar ma’ kif tinħass l-istatwa proprja u kif inhi l-forma tagħha. Mudell bħal dan jgħin ukoll lil dawk neqsin mid-dawl biex jifhmu sewwa dwar xhiex inkunu qed nitkellmu meta nsemmu l-figuri ħoxnin pre-istoriċi.”

    Il-mużew innifsu huwa ġawhra arkitettonika. Inbena fl-1571 u kien jifforma parti mill-Berġja ta’ Provenzja li kienet tokkupa l-ispazju kollu fejn illum hemm diversi bini u ħwienet li jmissu mal-mużew.

    “Il-lok fejn hawn il-mużew kienet biss parti żgħira minn blokka kbira fejn il-kavallieri kellhom dak kollu li kellhom bżonn apparti r-residenza tagħhom. Saħansitra kellhom il-forn bil-furnara tagħhom Muchaġewwa l-bini. Il-ħsieb kien illi jekk jiġi l-bżonn li jinbarraw ruħhom għal xi żmien ġo din il-proprjetà huma jkunu awto-suffiċjenti. Wara l-kavallieri l-post ġie abitat minn diversi individwi u nqasam skont il-pjanijiet tagħhom. Tant hu hekk illi fi żmien l-Ingliżi dan il-post serva anki bħala lukanda u min jaf x’tibdiliet strutturali għadda minnhom! Fosthom dawn fetħu gallarija f’waħda mill-isbaħ kmamar magħrufa bħala l-Grand Salon ħalli fiha jorganizzaw il-ballijiet. Illum din is-sala tintuża biex nesebixxu fiha wirjiet temporanji u fil-fatt bħalissa qed issir l-esebizzjoni tal-artist Alphonse Mucha li għandha miftuħa sal-15 ta’ Mejju 2011. Kull min jiġi jżur dan il-post jifhem il-prestiġju tal-bini nnifsu apparti l-valur tal-kollezzjonijiet li jħaddan fih. Bosta li jaraw il-Grand Salon jistagħġbu bi ġmielha u dawk minnhom Maltin iħossuhom kburin li għandna wirt sabiħ bħal dan f’pajjiżna.

    Naturalment hemm ukoll l-iżvantaġġi li jkollok bini ta’ valur bħal dan. Peress li llum huwa skedat, mhux la kemm tagħmel xi tibdiliet fih. Barra minn hekk, peress li hu ma ġiex mibni għall-iskop ta’ mużew, irridu noqogħdu b’attenzjoni kbira għal x’nistgħu npoġġu fih. Ngħidu aħna meta konna qed nippjanaw x’nistgħu nesebixxu fis-swali l-ġodda tal-perjodu Ruman, inqalgħatilna diffikultà kbira minħabba li għandna ħafna fdalijiet goffi tal-irħam. Fil-fatt kellna nieħdu l-opinjoni tal-periti sabiex dawn jaraw x’toqol kapaċi jiflaħ post bħal dan. Fuq kollox, il-post hu li hu u ma tistax iżżid miegħu. Għalhekk ħafna drabi, akkost li nkunu nixtiequ nesebixxu ħafna iktar affarijiet, ikollna nilħqu kompromess.

    Forsi aktar il-quddiem jirnexxielna nirbħu aktar spazju meta nirristrutturaw is-sotterran tal-mużew. B’hekk, minn żmien għal żmien, inkunu nistgħu noħolqu esebizzjonijiet temporanji mill-bosta oġġetti li jinsabu fil-maħżen tagħna.”

    Wara li sarlu l-istrutturar meħtieġ il-Mużew Nazzjonali tal-Arkeoloġija reġa’ nfetaħ għall-pubbliku fl-1998 b’esebizzjonijiet tal-perjodu Neolitiku li jkopri mill-fażi magħrufaHal Tarxien - fdalijiet arkeologici originali bħala Ta’ Għar Dalam (5200 Q.K) sal-fażi ta’ Ħal-Tarxien (2500 Q.K). Iżda naturalment l-arkeoloġija ta’ Malta hija wisq aktar vasta u minn dejjem kien hemm ippjanat li jinfetħu aktar swali bi fdalijiet ta’ fażijiet u żminijiet oħra.

    “Peress illi Heritage Malta għandha bosta mużewijiet u lwogi x’tieħu ħsieb, il-finanzi jridu jitqassmu u allura huwa impossibbli li jsir kollox f’daqqa. Iżda issa wasal il-mument biex il-pubbliku li jżur lil dan il-mużew iktar tard din is-sena, ikun jista’ jara wkoll il-wirt arkeoloġiku tagħna taż-Żmien tal-Bronż u tal-Feniċi, kif ukoll dak Puniku, Ruman u Biżantin.”

    Sharon spjegatli kif sar il-proċess biex dawn is-swali jkunu jistgħu jinfetħu. Saħqet ukoll illi flimkien mat-tim magħmul minn ħaddiema ta’ Heritage Malta, bħal designers, maintenance team, projects office,  u ma’ numru ta’ esperti, sar ħafna xogħol biex l-esebizzjonijiet ikollhom sfond b’xeħta moderna, kreattiva u edukattiva, mogħni anki b’diversi attivitajiet li jħajru lill-viżitaturi biex jintegraw mal-post.

    “Ċertament irrid nirringrazzja wkoll lill-Mediterranean Bank li permezz tal-patroċinju tagħhom nistgħu nintegraw iktar affarijiet interattivi li qed ngħidlek dwarhom. Fostom f’kull kamra ser ikun hemm xi Muzew Nazzjonali tal-Arkeologijaħaġa partikolari li n-nies jistgħu jimmanipulaw; bħal ngħidu aħna f’kamra minnhom ser ikun hemm għodda tal-insiġ primittiva, ovvjament kif naħsbu li kienet, li biha min jixtieq, jista’ jinseġ xi biċċa żgħira ħalli jifhem aħjar dwar l-insiġ ta dawk iż-żminijiet. Barra minn hekk, sistema ta’ dvds ser ikunu qed juru u jispjegaw dwar siti arkeoloġiċi f’Malta, fosthom per eżempju ħa naraw lil Dr David H Trump, jispjega dwar il-cart ruts ta’ San Pawl tat-Tarġa. Dvd ieħor ser ikun dwar Għar Mirdum u dan ser jinkludi anki filmati antiki miġjuba mill-PBS li juru l-esplorazzjoni ta’ dan is-sit fejn instabu xi affarijiet ta’ Żmien il-Bronż. Apparti minn hekk dan id-dvd ser ikollu wkoll intervista ma’ wieħed minn dawk li dakinhar kienu niżlu fis-sit.

    Ovvjament ħsiebna kien ukoll iffukat fuq dak li nistgħu noffru lit-tfal, kemm dawk li jiġu jżuruna ma’ xi adulti oħra u kif ukoll dawk li jiġu ma’ tal-iskola. Għalihom qed nippreparaw pakkett ta’ attivitajiet li jistgħu jaħdmu waqt li jkunu qed iduru l-mużew. Biex nagħtik xi eżempju, ser ikollna bankijiet apposta li fihom it-tfal isibu affarijiet differenti bħal cushions jew xi trundle wheels. B’dawn tal-aħħar it-tfal ikunu jistgħu jivverifikaw il-qies ta’ xi affarijiet li għandna fil-mużew wara li aħna nkunu tlabnihom jaqtgħu kemm jaħsbu li huma kbar. Ser nuruhom ukoll kif ikejjlu l-piedi b’saqajhom u x-xiber b’idejhom. L-iskop hu li nedukaw b’mod informali u li nintegraw suġġetti varji, bħall-matematika f’dan il-każ. Qegħdin ukoll noħolqu bookmark b’pakkett żgħir magħha mimli biż-żerriegħa tal-qamħ u x-xgħir – żrieragħ li kienu jużaw anki l-ewwel nies – ħalli wara jmorru d-dar u jiżirgħuhom.”

    Nistqarr magħkom li qed inħossni fuq ix-xwiek biex nara dawn is-swali l-ġodda li ser jibdew jinfetħu ftit ftit għall-pubbliku minn Ġunju li ġej. Wieħed mill-aktar affarijiet li laqtuni kien is-sarkofagu Feniċju li huwa pjuttost differenti minn dawk Eġizzjani – fosthom is-swaba’ tas-saqajn evidenti u mirquma u l-għajnejn magħluqa fil-wiċċ tagħha. Dawn l-affarijiet bħalissa huma miżmuma fil-maħżen tal-mużew u qed jistennew bil-ħerqa sabiex jinħarġu ħalli n-nies tiġi tarahom.

    “Uħud minn dawn l-oġġetti kienu diġà jiffurmaw parti minn esebizzjoni li kien hemm qabel il-mużew ngħalaq biex jiġi ristrutturat. Iżda oħrajn għażilnihom individwalment minn ġo dan il-maħżen fejn Dr David H Trumphemm kaxxi fuq kaxxi bl-affarijiet, kollha jistennew li jsir xi xogħol fuqhom. Ovvjament kellna nagħmlu ħafna riċerka u ġibna anki xi esperti biex jgħinuna nagħżlu l-aktar oġġetti importanti bħal Prof. Anthony Bonanno li huwa espert fil-qasam Ruman, Dr. Nicholas Vella li huwa espert fil-qasam Feniċju u Dr David Trump li għena fuq il-perjodu ta’ żmien il-Bronż. Irreferejna wkoll ma’ ħafna kotba u permezz ta’ xi stampi, irnexxielna nillokalizzaw uħud mill-oġġetti li ma konniex nafu l-provenjenza tagħhom. Infatti permezz ta’ dan il-proġett, oġġetti li f’kotba letterarji kienu mmarkati bħala ‘mitlufa’, issa ikkonfermajna li qegħdin għandna fis-sigurtà ta’ dan il-maħżen.”

    Moħħi tar bħal berqa fuq il-films ta’ Indiana Jones u ftakart kemm ngħir għalih kull meta narah f’xi xena għaddej minn bejn il-kaxxi ta’ xi maħżen mimli fdalijiet arkeoloġiċi fejn fosthom isib l-arka ta’ Noe! Naħseb kont lesta li nħallasha lil din il-kuratriċi biex tħallini nittawwal naqra f’dan il-post imma Sharon assiguratni li hemm ġew mhux la kemm taqbad u tidħol. Kelli nirrassenja ruħ għax ma tistax tiġik tajba dejjem. Iżda minflok Sharon urietni xi kaxxi li kienu għadhom kif inħarġu mill-maħżen. Fihom kien hemm xi fdalijiet tal-fuħħar.

    “Dawn l-oġġetti qed jiġu kollha dokumentati permezz tal-għajnuna ta’ xi volontarji li qed jieħdu ritratt ta’ kull wieħed, iqisu d-daqs u t-toqol tiegħu, jirrekordjaw il-provenjenza u jinkludu anki l-ismijiet Arkeologija ta' Malta - 1924ta’ xi letteratura assoċċjata magħhom.  Wara, dawn l-oġġetti qed jiġu mgeżwra ġo karti apposta u merfugħa ġo kaxxi tal-plastik. Oriġinarjament ħafna mill-oġġetti fil-maħżen kienu mpoġġija f’kaxxi tal-injam li mhux proprjament l-aħjar materjal li tista’ terfa’ fih. Barra minn hekk sibna li ħafna minn dawn il-kaxxi kienu nofshom vojta u għalhekk permezz tal-kontenituri tal-plastik qed noħolqu wkoll ħafna aktar spazju fil-maħżen.”

    Biex donnha tpattili, urietni wkoll ktejjeb tal-magħruf Sir Themistocles Zammit li ħallini bla kliem. Għax dwar dan il-personaġġ ilni nisma’ sa minn ċkuniti u issa hemm quddiemi kont qed nara kitbietu u t-taħżiż tad-diżinji tiegħu li kienu juru xi dettalji dwar l-iskavi u s-sejbiet arkeoloġiċi tiegħu. Ma nafx nispjega l-faxxinu li nħoss lejn l-arkeoloġija u xi ħaġa bħal din tqanqalni ferm.

    “Dan hu biss wieħed mill-ħafna noti li għandna tiegħu. Tant huma mimlija b’dettalji li trid tarahom paġna paġna. Il-ħin biss huwa l-problema!”

    Sharon qaltli illi l-interess fl-arkeoloġija hawn Malta qiegħed kull dejjem jiżdied, għalkemm huma l-barranin li l-aktar li jfittxu lil dan il-mużew b’ħeġġa.

    “Meta kien hawn l-esebizzjoni tat-Terracotta Warriors li nġabu miċ-Ċina, hawnhekk kienu ġew ħafna Maltin. Ħafna minnhom żaru il-bqija tal-mużew bl-esebiti lokali waqt li kienu hawn. Ma nistax ninsa kemm nies ġew għandna jistqarru li ma kienux jafu li anki aħna l-Maltin kellna dik ir-rikkezza kollha fil-mużew!”

    Minn teżi li hi għamlet dwar il-frekwentazzjoni tal-Maltin f’dan il-mużew, ir-riżultati tal-istħarriġ tagħha ħasduha mhux ħażin.

    “Mill-istudju tiegħi ħarġu tliet fatturi: kien hemm dawk li qatt ma żaru mużew tal-ebda tip, dawk li żaru mużewijiet lokali oħra imma qatt ma ġew hawn u dawk li żaru mużewijiet oħra fosthom dan ukoll. Min-naħa l-oħra meta staqsejt lil dawk li qatt ma żaru l-mużew dwar ir-raġuni ta’ din l-għażla tagħhom kien hemm min qalli li jikkunsidra l-mużewijiet bħala postijiet li jdejjquh, oħrajn saħqu li ma jikkunsidrawx irwieħhom li huma ta’ livell ta’ edukazzjoni biżżejjed biex jifhmu x’hemm f’mużew, filwaqt li l-maġġor parti minnhom stqarru li għalkemm dawk lokali ma jżuruhomx, huma jżuru l-mużewijiet ta’ pajjiżi oħra meta jsiefru minħabba li xtaqu jkunu jafu aktar dwar il-kultura ta’ ħaddieħor!”

    Huwa dan li jħeġġeġ lil Sharon tkompli taħdem biex tipprova tbiddel din il-mentalita ta’ ħafna Maltin u tixtieq li jibdew japprezzaw il-kultura tagħna iktar. Ħaġ’oħra li Sharon kontinwament insistiet fuqha kienet illi tixtieq tneħħi għal kollox l-idea minn ċertu mħuħ illi n-nies pre-istoriċi kienu differenti ħafna minna jew li kienu jgħixu bħas-slavaġ.

    “Infatti meta ġieli nsib ruħi ndur ma’ xi viżitaturi, spiss naqbad ma’ xi esebit partikolari u nistaqsihom x’jaħsbu li hu u għal x’hiex jaħsbu li kien jintuża. Imbagħad wara noħroġ oġġett simili imma li nużaw Il-koppja mghannqa - Muzew tal-Arkeologija Nazzjonaliillum il-ġurnata, bħal ngħidu aħna kuċċarun, u hemm in-nies jifhmu xi rrid ngħid. Għax dawk il-biċċiet tal-fuħħar m’huma xejn ħlief l-għodda li dawn kienu jaħdmu bihom jew it-tazzi, il-buqari u l-platti tagħhom. Biex nurihom li mhux qed nitkellem dwar xi nies slavaġ imma sempliċiment dwar bnedmin li għexu eluf ta’ snin qabilna, inħobb niġbed l-attenzjoni fuq statwetta ċkejkna tal-fuħħar. Din turi koppja mgħannqa li bla dubju hija xempju tal-essenza tal-umanità ta’ dawn il-bnedmin. Kienu biss nies li għexu fi żmien ieħor u li ma kellhomx ir-riżorsi li għandna llum. Imma ċertament kienu nies li jħossu bħalna, li jħobbu bħalna, li kellhom ix-xewqat u l-ħolm tagħhom bħalna u li kellhom skop f’ħajjithom.”

    Meta staqsejt lil Sharon liema mill-oġġetti kollha li kien hemm fil-mużew li kienu l-aktar għal qalbha, l-għażla tagħha mill-ewwel waqgħet fuq din l-istatwetta ċkejkna u fuq statwa oħra li turi l-Mara Rieqda.

    “Kif qed tara l-istatwetta tal-koppja mgħannqa hija ċkejkna ferm u għalhekk faċilment tinqabeż f’din il-vetrina mdaqqsa u mdawwra b’tant oġġetti oħra. Nixtieq ħafna li xi darba nkun nista’ nagħżilhaIl-Mara Rieqda f’vetrina għaliha ħalli nagħtiha l-importanza li jixirqilha. Min-naħa l-oħra, l-istatwa tal-Mara Rieqda nixtieq nesebiha b’tali mod u manjiera li tkun esposta minn kullimkien minħabba li fuq in-naħa ta’ wara u anki n-naħa ta’ taħt tagħha hemm diżinji interessanti ferm.”

    Għal min għandu għal qalbu l-arkeoloġija bħali, il-kuratriċi spjegatli wkoll illi l-mużew jagħti l-opportunità lil dawk li jixtiequ jiddedikaw xi ftit mill-ħin liberu tagħhom biex jagħmlu xi xogħol volontarju f’dan il-mużew. Ix-xogħol li hemm x’isir huwa varju ħafna u għalhekk hemm xi ħaġa għal kulħadd.

    Il-Mużew Nazzjonali tal-Arkeoloġija jinsab fi Triq ir-Repubblika l-Belt u jiftaħ kuljum, apparti xi festi, mit-8:00am sas-7:00pm. Huwa faċilment aċċessibli fuq kull livell. Il-Mużew Nazzjonali tal-Arkeoloġija huwa wieħed mill-mużewijiet u siti li għandha taħt il-kura tagħha Heritage Malta (www.heritagemalta.org).

    (Nota: Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tal-10 t’April 2011)

    2011.04.10 / no responses / Category: Torca - Perspettivi

  • WIRJA ETNOGRAFIKA TA’ VARI PROĊESSJONALI

    Kultant ikun hemm post li għal xi raġuni jew oħra tiddeċiedi li tevitah…. hekk ġrali bil-Palazz tal-Inkwiżitur li jinsab fil-Birgu. Mingħajr qatt ma żortu, bnejt opinjoni Il-Palazz tal-Inkwiżitur, Birgunegattiva dwaru, bbażata fuq il-kunċett mistkerrah tal-inkwiżizzjoni. Iżda, lekċer partikolari li attendejt għalih dil-ġimgħa, qalibli ħsibijieti ta’ taħt fuq u tefa’ dawl qawwi ta’ għarfien dwar x’seħħ tassew f’dawk iż-żminijiet. Għaldaqstant tħajjart nagħmel daqsxejn riċerka dwar dan il-palazz u fostom skoprejt li dal-bini kien l-uniku wieħed tax-xorta tiegħu fl-Ewropa li kien għadu eżistenti u fuq kollox miftuħ għall-pubbliku. Apparti minn hekk sibt illi dal-palazz iħaddan fih ukoll bosta affarijiet interessanti, fostom Mużew Nazzjonali tal-Etnografija u diversi esebizzjonijiet. Irrealizzajt li wara kollox, dak li qatt ġara f’dal-palazz,  kien jifforma parti mill-passat ta’ niesi u allura ma stajtx naħarbu aktar…

    Il-kuratur anzjan tal-etnografija, Godwin Vella, laqa’ mill-ewwel it-talba tiegħi biex inżur dan il-post u għalhekk irħejtilha lejn il-Birgu. Wasalt quddiem il-palazz faċilment u did-darba ma ħallejtx lil dal-bini kbir u għoli jintimidani. Kull inċertezza kompliet tisfuma fix-xejn hekk kif intbaħt li wħud mill-ħaddiema tal-palazz kienu ħbieb antiki tiegħi fi żmien l-iskola sekondarja. Dur minn hemm u itla’ minn hawn, finalment wasalna fl-uffiċċju tal-kuratur.

    “Dawn id-diżlivelli, turġien u kurituri huma xhieda ċara tat-tibdiliet li saru f’dan il-palazz. B’xorti tajba, għand kull min għadda dal-palazz, għalkemm bosta minnhom żieduGodwin Vella u rranġaw fih, dawn qatt ma waqqgħu kollox u bnew mill-ġdid. B’hekk il-faxxinu ta’ dal-post huwa illi jekk wieħed ikun kapaċi jaqra dawn il-bidliet fil-binja, jkun jista’ jilmaħ l-iżvilupp arkitettoniku li sar f’Malta bejn is-seklu 15 u s-seklu 18.  Tajjeb ngħidu li partijiet mill-palazz huma magħrufa bħala eżempji eċċezzjonali arkitettoniċi, bħal ngħidu aħna l-bitħa mibnija fi stil Gotiku jew it-taraġ ewlieni li huwa wieħed mill-ifjen spazji barokki.”

    Madakollu, dan l-aħħar, waqt xogħol ta’ konservazzjoni fuq il-bini, moħbi taħt sekli ta’ tibjid, instab li l-palazz kellu ħafna aktar x’jirrakkonta…

    “Sa ftit tax-xhur ilu dejjem konna ngħidu, naħsbu u nemmnu li dan il-palazz oriġina madwar l-1530. Iżda r-riżultati li qed joħorġu waqt proġett ta’ konservazzjoni fil-parti tal-Castellania jindikaw biċ-ċar illi l-binja oriġinali tmur lura għall-medju evu. M’għandnix ħafna imma l-fdalijiet huma konsistenti. Nixtieq niċċara illi fl-ebda ħin ma għamilna skavi fuq il-post, imma sempliċiment waqt it-tneħħija tas-saffi ta’ tibjida wara l-oħra, qed jinkixfu karatteristiċi medjevali.

    Meta l-Ordni waslet f’Malta fl-1530, hija għażlet il-Birgu bħala l-belt kapitali l-ġdida minflok l-Imdina u hawnhekk hija bniet il-bini pubbliku tagħha. Infatti l-Ordni tefgħet għajnejha fuq l-inħawi li jibdewArkitettura fil-Palazz tal-Inkwiżitur minn Triq il-Mina l-Kbira fil-Birgu sal-bidu tal-Kalkara u hemm hi bdiet takkwista xi artijiet u postijiet għaliha. Mill-informazzjoni li għandna jidher li fil-Birgu l-Ordni sabet xi bini medjevali li kien qed jiffjorixxi għad-dell ta’ Kastell Sant’Anġlu u allura riedet tara kif ser tinfilza l-bini tagħha ma’ dak li kien hemm diġà. Kien hemm każi fejn l-Ordni xtrat xi binjiet u waqqgħet biex tibni mill-ġdid dak li kellha bżonn, bħal fil-każ tal-bini tal-isptar ta’ Santu Spirtu li llum huwa l-Kunvent tas-Sorijiet tal-Klawsura. Iżda fil-każ tal-Castellania jidher li ġara bil-kontra, fejn il-bini eżistenti sarulu xi alterazzjonijiet bħal twaqqgħu xi soqfa u tbaxxew xi ħitan imma mill-bqija l-pjanta eżistenti nżammet u kompla jinbena fuqha.”

    Meta fl-1571 l-Ordni mxiet għall-Belt Valletta, uħud mill-binjiet tagħha bdew jintużaw għal skopijiet oħra. Fostom fl-1574, meta l-Monsinjur Pietro Dusina wasal f’Malta biex iwettaq vista pastorali tal-gżejjer u anki biex jaqdi l-funzjoni bħala l-ewwel inkwiżitur ġenerali, l-Gran Mastru La Cassiere offrielu dal-palazz bħala s-sede uffiċċjali tiegħu.

    “Monsinjur Dusina kellu żewġ rwoli prinċipali: r-rwol ta ambaxxatur, dak li llum insejjħulu n-nunzju appostoliku u r-rwol ta’ inkwiżitur fejn hu kellu r-responsabbiltà li jgħallem lin-nies jgħixu skont it-tagħlim tal-Knisja Kattolika.

    Il-palazz li issa kien sar magħruf bħala ‘tal-inkwiżitur’, kien maqsum fi tliet sezzjonijiet. L-aktar waħda spettakolari kienet il-piano nobile fejn hu kien jaqdi l-parti tiegħu bħala ambaxxatur u fejn allura Il-kappella fil-Palazz tal-Inkwiżiturkellu l-uffiċċji tiegħu u tal-ħaddiema li kellu bżonn. Fl-istess sezzjoni l-inkwiżitur kellu wkoll l-appartament privat tiegħu li kien jinkopora numru ta’ swali ta’ ċertu daqs u statura u anki kappella privata. Kien hemm żmien meta kien hawn żewġ appartamenti f’dan il-palazz imma llum għad fadal biss l-aħħar wieħed li nbena. It-tieni sezzjoni kienet isservi għall-funzjoni marbuta mal-inkwiżizzjoni u allura nsibu t-tribunal fejn kienu jinstemgħu l-każi, il-ħabs u l-kamra tat-tortura. Kollox kien isir taħt segretezza kbira fejn min jissejjaħ hemm ġew, kellu jżomm ħalqu magħluq dwar dak kollu li jkun ġara hemmhekk. Iżda min-naħa l-oħra, dak kollu li ntqal waqt dawn il-każi, ġie mniżżel bi skruplu kbir sal-inqas dettall f’dokumenti apposta li llum jinsabu miġbura f’parti mill-Mużew tal-Kattidral tal-Imdina. It-tielet sezzjoni kienet tikkonċerna l-aspett domestiku u fostom tinkludi l-kċina, xi mħażen tal-ikel u oġġetti oħra.

    Ħafna nies għandhom impressjoni ħażina ħafna ta’ daż-żmien f’Malta peress li jqabblu lil din l-inkwiżizzjoni Rumana mal-ħruxija tal-inkwiżizzjoni medjevali jew dik Spanjola. Madanakollu f’Malta jingħad li l-inkwiżizzjoni kienet aktar kawta u li l-iskop prinċipali tagħha kien aktar ibbażat fuq ir- riforma milli fuq il-kastigi u t-tortura.”

    Diversi inkwiżituri oħra li kienu joqogħdu fil-palazz komplew jixtru xi proprjetà tal-madwar u jniffduha mal-bini ħalli jkomplu jkabbruh uPalazz tal-Inkwiżitur, Birgu (3) jsebbħuħ. Il-palazz għadda f’idejn diversi individwi, fostom anki f’idejn uffiċċjali Ingliżi li użawh bħala l-kwartieri tagħhom u huma wkoll adattawh għall-esiġenzi ta’ dak iż-żmien.

    “Għalkemm hemm min ma jaqbilx ma’ dawn l-interventi li saru fuq il-palazz matul iż-żminijiet, nistgħu ngħidu li dawn it-tibdiliet li saru kienu sagrifiċċji żgħar biex il-bini baqa’ ntatt. Kien proprju minħabba li l-palazz dejjem instablu użu li hu baqa’ protett. Ix-xorti daħkitlu wkoll għax il-palazz għadda minn taħt gwerra qalila b’wiċċ il-ġid, ħlief għal xi marki tax-shrapnel mal-ħitan tiegħu.

    Huwa importanti li nsemmu wkoll il-ħafna xogħol ta’ restawr li sar fuq dan il-palazz fostom dak taħt id-direzzjoni tal-Kuratur Vincenzo Bonello fis-snin tletin meta l-bini ġie miftuħ bħala Mużew qabel il-gwerra u aktar tard fis-snin sittin meta l-Mużew reġa’ nfetaħ għall-pubbliku. Riċentement, il-Kuratur Kenneth Gambin għamel ukoll karriera ta’ snin sħaħ f’konservazzjoni kbira tal-bini fejn neħħa diversi artijiet tal-konkos u oġġetti oħra sabiex ħalla biss dak li hu tassew importanti storikament.”

    Fl-1981 parti mill-Palazz tal-Inkwiżitur inbidlet f’Mużew tal-Folklor. U aktar tard, fl-2003 il-Palazz ġie assenjat lill-Heritage Malta u l-post ġie individwat bħala Mużew Nazzjonali tal-Etnografija.

    “B’etnografija qed nifhmu l-kultura, it-tradizzjonijiet u d-drawwiet tas-soċjetà, kemm dik urbana u kemm dik rurali. Heritage Malta għandha tliet mużewijiet oħra ddedikati għall-etnografija li kollha Esebizzjoni Permanenti - Mużew Nazzjonali tal-Etnografijaqegħdin f’Għawdex: tnejn fiċ-Ċittadella; il-Mużew u l-Ħabs u l-oħra hija l-Mitħna ta’ Kola fix-Xagħra. Il-kunċett huwa illi dawn flimkien joffru perspettiva in ġenerali tal-kultura Maltija: dal-palazz jagħmel enfażi fuq il-kultura reliġjuża u dik urbana, filwaqt li dawk t’Għawdex jiffukaw aktar fuq il-kuntest rurali; id-drawwiet u s-snajja. B’hekk b’dawn is-siti qed nagħtu stampa kkulurita, għalkemm mhux kompluta, tal-kultura u l-identità Maltija kif żviluppat f’dawn l-aħħar sekli.”

    Fil-Mużew Nazzjonali tal-Etnografija wieħed isib numru ta’ esebizzjonijiet permanenti li juru l-kultura urbana u reliġjuża ta’ pajjiżna. Fostom laqgħatni ħafna mudell mill-isbaħ u mill-aktar dettaljat tal-Mandraġġ. Barra minn hekk minn żmien għal żmien, Heritage Malta torganizza numru ta’ attivitajiet minn dan il-post…

    “Bħala Mużew, minn sena u nofs ‘l hawn, ħloqna programm ta’ attivitajiet annwali li jitrattaw l-aspett intanġibbli tal-patrimonju Malti fostom it-Mudell tal-Mandraġġtradizzjonijiet u d-drawwiet antiki. Dawn jinkludu l-festival tal-logħob tradizzjonali u attività annwali li għandha x’taqsam mal-kultura tal-festi. Is-sena li għaddiet għamilna wkoll wirja bbażata fuq l-armar tal-festi u dis-sena bħala t-tieni edizzjoni tagħha, qed niffukaw fuq il-vari titulari jew proċessjonali, kemm dawk li joħorġu minn festi primarji, kemm dawk sekondarji u kif ukoll minn knejjes oħrajn li mhumiex parroċċi. Forsi ftit jafu li f’Malta hawn kważi il-fuq minn 110 statwa li joħorġu kull sena f’purċissjoni u bejniethom dawn saru fuq medda ta’ 400 sena, fejn l-iktar waħda antika hija l-Bambina tal-Isla u l-aktar ġodda nħadmu wara s-sena 2000.

    Din il-wirja ser tkun tikkonsisti f’numru ta’ minjaturi ta’ dawn l-istatwi li l-biċċa l-kbira tagħhom ġew mislufa lil Heritage Malta minn għadd ta’ kollezzjonisti dilettanti. Minħabba problema ta’ spazju ma kienx possibbli li ninkludu rappreżentazzjoni ta’ kull statwa eżistenti. Madanakollu ffukajna fuq selezzjoni li turi b’mod partikolari l-iżvilupp artistiku tal-istatwi filwaqt li tagħti wkoll idea ċara tal-esponenti ewlenin ta’ dawn ix-xogħolijiet, kemm dawk Maltin u anki wħud barranin. Xorta waħda iżda, kull min jattendi għall-wirja, ser jingħata fuljett b’informazzjoni bażika dwar l-istatwi kollha oriġinali.”

    Għalkemm il-wirja fetħet il-bieraħ u ser tkompli għaddejja sat-3 t’April 2011, għall-ġurnata ta’ llum biss, ser ikun hemm attività speċjali li mhux ta’ min jitlifha!

    “Il-Ħadd, apparti l-wirja li semmejna,  fil-Mużew Nazzjonali tal-Etnografija, ser ikollna  wkoll attività prinċipali fejn numru ta’ nies tas-sengħa se jkunu qed jagħmlu xogħol relatat ma’ dal-qasam tal-istatwi Palazz Inkwiżitur, Birgu (2)fil-minjaturi. B’xorti tajba l-kollezzjonisti tal-istatwi f’Malta huma numerużi ħafna u għalhekk hawn suq interessanti li jirrendi ruħu f’numru ta’ snajja’ u arti relatati. Infatti min jattendi għall-wirja ser ikun jista’ jara mhux biss il-minjaturi imma anki kif jinħadmu permezz ta’ individwi li ser ikunu  qed jagħmlu xogħol fit-tafal, xogħol fuq il-bradelli u xogħol fuq il-pewter.

    Primarjament din l-attività ġiet maħsuba għall-familji u għalhekk ser issir bejn is-1:00pm u l-5:00pm filwaqt li l-prezz tad-dħul tnaqqas konsiderevolment: €2 kull adult u tfal taħt it-12 il-sena jidħlu b’xejn. Barra minn hekk, għal min ikun jixtieq, bil-ħlas ta’ €1 oħra jkun jista’ jidħol ukoll fil-Mużew Marittimu.”

    Iżda dan mhux kollox, għax nhar l-Erbgħa 16 ta’ Frar 2011, bejn is-6:00pm u t-8:30pm, ser jiġi organizzat seminar b’numru ta’ kelliema li ser jiddiskutu dwar diversi aspetti tal-vari titulari.

    “Dan l-avveniment huwa maħsub biex jilħaq ukoll settur ta’ nies li jinteressawhom aspetti oħra tal-vari titulari. Id-dħul għal dan is-seminar huwa bla ħlas. Il-kelliema li ser jieħdu sehem m’għandhom Poster tal-Wirjabżonn tal-ebda introduzzjoni: Rev. Fr. Gino Gauci, H.E. Dr. Ray Bondin, Mr. Charles Coleiro, Mr. Mario Coleiro u Mr. Victor Caruana. L-aspetti li ser jitkellmu dwarhom huma varji u jinkludu fostom l-aspett teoloġiku tal-vara u l-aspett tal-iżvilupp artistiku. Ma jistax jonqos li jiġi trattat ukoll l-aspett folkloristiku fejn naraw id-dimensjoni differenti li tieħu l-vara hekk kif toħroġ mill-knisja. Il-festi parrokkjali ta’ pajjiżna huma ħafna aktar minn ċelebrazzjonijiet ikkuluriti. Huma manifestazzjoni importanti ta’ soċjeta’ reliġjuża li tiltaqa’ biex tesponi pubblikament id-devozzjonijiet li waslu għandha tul is-sekli. Il-festi jilħqu bilanċ sottili bejn ir-reliġjuż u s-sekulari, tant li ħafna drabi ma jibqax distinzjoni bejn it-tnejn. Għalkemm reliġjużi fin-natura tagħhom, il-festi Maltin iħaddnu patrimonju kulturali ta’ identita’ nazzjonali u wirt intanġibli li jinkludi ċerimonji solenni u pompużi, mużika, artistrija, ċelebrazzjonijiet popolari, piroteknika u ikel. U dan kollu ser jiġi diskuss u trattat f’dan is-seminar li qed nippreżentaw.”

    Ma stajtx nirreżisti milli nitlob lil Godwin jeħodni dawra mal-palazz fejn fostom laqqagħni wkoll maż-żewġ kuraturi sħabu li flimkien miegħu jieħdu ħsieb dal-post (għalkemm l-aħħar kuratur għadu jibda dil-ġimgħa). Kif qalli Godwin, il-palazz huwa ġojjell arkitettoniku u anki bejta interessanti ta’ numru ta’ oġġetti li jixhdu l-kultura tagħna l-Maltin.

    “Nistqarr miegħek li kultant mhiex daqshekk faċli li żżewweġ iż-żewġ aspetti f’daqqa, f’dak li għandu x’jaqsam mal-Palazz tal-Inkwiżizzjoni u l-Mużew tal-Etnografija. ImmaPalazz tal-Inkwiżitur, Birgu (1) ftit ftit qed nippruvaw intejjbu l-esperjenza ta’ dawk li jiġu jżuru dan il-post billi qed naħdmu biex nerġgħu nlibbsu l-palazz bid-dehra grandjuża u sofistikata li kellu qabel. Pjan ieħor prinċipali tagħna huwa li nagħmlu lil dal-palazz kemm jista’ jkun aċċessibbli għall-pubbliku. Infatti sa tliet snin ilu kien hawn inqas minn nofs il-palazz li ma kienx miftuħ, mentri llum il-viżitaturi jistgħu jżuru madwar żewġ terzi minnu. F’dawn l-aħħar snin qed nieħdu wkoll in konsiderazzjoni l-kummenti li jħallilna l-pubbliku fir-reġistri tagħna u wara li ddiskutejna wħud minnhom ġie deċiż li noħolqu sekwenza madwar il-Palazz tal-Inkwiżitur u l-Mużew Nazzjonali tal-Etnografija sabiex b’hekk l-esperjenza madwar dawn il-postijiet tkun aktar informattiva u pjaċevoli.”

    Innutajt illi kienu qed isiru diversi xogħolijiet madwar il-palazz…

    “Ix-xogħol hawnhekk għaddej il-ħin kollu, kemm bħala konservazzjoni tal-bini u tal-esebizzjonijiet u anki fl-akkwist ta’ numru ta’ esebiti ġodda. Għalkemm strutturalment il-bini tal-palazz huwa pjuttost solidu, jien inħobb inqabblu ma’ silġa għax li kieku kellu jieqaf il-manteniment tiegħu, mill-ewwel jibda jinħall u jiddeterjora.”

    Bi pjaċir sirt naf illi l-attendenza f’dan il-palazz tilħaq l-40,000 viżitatur fis-sena, li minnhom 6000 huma tfal tal-iskejjel, 9000 oħra huma Maltin u l-bqija barranin. Il-Palazz Attività edukattiva fil-Palazz tal-Inkwiżiturtal-Inkwiżitur u l-Mużew Nazzjonali tal-Etnografija joffru wkoll l-opportunità lil min jixtieq jagħmel xi xogħol volontarju f’dan il-post.

    “Kull min jixtieq jgħin huwa apprezzat ħafna. In-natura tax-xogħol tvarja sewwa hawnhekk, skont x’ikun irid jagħmel l-individwu. Hawnhekk jista’ jsir xogħol amministrattiv, xogħol ta’ riċerka jew anki xogħol ta’ manteniment tal-bini.”

    Il-Palazz tal-Inkwiżitur flimkien mal-Mużew Nazzjonali tal-Etnografija jkunu miftuħin kuljum id-9:00am u l-5:00pm bl-eċċezzjoni ta’ xi ġranet partikolari. Aktar dettalji dwar dan is-sit u anki dwar siti oħra ta’ Heritage Malta jinsabu fuq il-website www.heritagemalta.com

    (Nota: Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tat-13 ta’ Frar 2011)

    2011.02.13 / no responses / Category: Torca - Perspettivi