Archive for October, 2014

• Fixing Time

  

  I met Stephen Zammit on the roof of the Malta Maritime Museum in order to watch closely the mechanism of the British 19th century clock which he has restored last year. This was certainly an exclusive moment since I was clearly warned that Zammit is very possessive of ‘his’ clocks.

  In fact, there was a magnificent view of the Vittoriosa Marina but Zammit’s eyes and admiration were dedicated only to the imposing clock tower which was sheltering the elaborate clock’s mechanism within its walls.

  “Originally this clock was located within a small steeple which overlooked dock number one,” he informed me. “After it was moved here, the dials of this clock face Cospicua, Senglea and Valletta. Apart from its mechanism, Heritage Malta restored also the dials of this clock according to how it looked originally in old pictures and paintings; that is with a black face and with gold numbers and dials. Isn’t it a beauty now?”

  Zammit has always been fascinated by clocks. His first interest was sparked off by Ħ’Attard’s parish’s tower clock where he attended church as a small boy.

  At only 11 years of age, he started to open the wind-up alarm clocks which they had at home in order to observe their components. Soon, he ventured to repair some of these clocks by noting what was out of place or what was broken.

  “When I found a missing or a broken part, I used to go and order it from a clock spare-parts’ agent in Valletta,” he reminisced. “From him, I learnt and memorized the names of each item until eventually I got to know each section of a clock.”

  Later on, he turned to watches which were much smaller and required more attention. It was his utter joy to hear an old watch ticking again after he sorted out its malfunctioning part.

  He became involved in church clocks incidentally, when Rev. Can. Louis Suban, who was the parish priest of Msida, asked Zammit’s uncle whether he knew someone who could repair the 18th century parish clock.

  “My uncle recommended me and Fr Suban contacted me. I was delighted to work on such an antique clock! When I went to see it, I noticed that the clock had severely deteriorated parts, both due to the natural elements and also because of wear and tear. After these were replaced, the clock came back to life and it is still working,” he said proudly.

  “Fr. Suban has a keen interest in clocks since his ancestors used to produce clocks for churches including those of the parishes of Marsaxlokk and Ħal-Safi. Incidentally, they also made some repairs on this clock here,” Zammit said as he pulled out a key and let me in to see the mechanism’s structure.

  He pointed at a section among the intricate metal configuration where there was the engraved signature – Brothers Suban. Malta. 1896.

  “Generally, all clock makers and repairers leave an identifying mark in order to record their work,” he told me as he indicated another signature. “This inscription reveals who constructed this system, where and when – Matthew Dutton. London. 1810.”

  By detecting these clues on several clocks, Zammit became aware of the various clock makers and repairers that we had in Malta along the centuries.

  “I feel very disappointed when I hear people talking only about particular clock makers and ignore all the rest as if they never existed,” he proclaimed.

  “For example, many know about Michelangelo Sapiano because he was one of the most prolific workers in the sector of clock making. Indeed, he was lucky enough to live in a time when there was a great demand for church clocks and he made the best of this opportunity.”

  In fact, Sapiano was behind the construction of around 21 clocks of various parishes, including that of the parish of Ħal-Luqa.

  “When I was called to repair Sapiano’s clock in Ħal-Luqa, I could clearly understand the genius of this man. I was enthralled to follow his thinking through his work and to notice how he maneuvered a system so that the mechanism’s structure regulated three different time dials and another one which showed the date.”

  According to Zammit, Sapiano learnt this trade from the Tanti family who manufactured about seven local parish clocks, including those of Qrendi and Ħal-Tarxien. Yet somehow, clock enthusiasts who admire and talk much about Sapiano, seem to know nothing about his predecessors.

  For more than thirty years, Zammit had the opportunity to work on several huge parish clocks and by time, he acquired an instinctive ability of how to recognize the various clock makers. Likewise, he became inherently skilled in repairing the different systems by getting acquainted to the standard form of the core of these structures and also to the evolving variables of each constructor.

  Zammit used the clock in front of us in order to help me to understand how it functioned.

  “As you can see, there are three sections,” he said. “The one in the middle is connected to a pendulum so that it could regulate the time. The other sections are the ones which moderate the quarters and the hours.”

  All along our discussion, we were accompanied by the regular ticking of the clock. Yet, suddenly, a sudden twitch on one of the gear wheels seemed to awaken the whole mechanism as many more items of the metallic structure moved, rotated and flapped, whilst a lever pulled and pushed high up to the iron hammers and instilled them to bang on the bells in order to mark the time.

  We both stood in reverent silence as the bells chimed gracefully and their melodious echo slipped in the small room.

  “You would probably think that by now I have got used to this experience,” Zammit broke the silence, once the bells stopped ringing and the apparatus calmed down to its regular ticking. “However, as you can see, I am still completely bewitched by the spell of these compositions.”

  Being also a violinist with the Malta Philharmonic Orchestra, he is naturally enraptured by the involvement of the musical tones which are operated by this system.

  “I come to regulate this clock once a week,” Zammit informed me as he started to manipulate the three weights of the clock.

  I stood back and observed as he made the necessary adjustments. From the mechanism’s obliging response, I seemed to sense an aura of a corresponding comradeship.

  “Each time that I go to do some work on a clock, I just can’t resist the temptation to stay for another whole hour in order to confirm that everything is working well. There were even moments when people forgot that I was in the clock tower and locked me in the church,” he admitted as he chuckled warmly.

  There was again an abrupt movement within the clock’s structure. Another quarter of an hour had passed and the system activated itself again. This time, I was not taken by surprise. Like Zammit, I was simply spellbound.

  (This article was published in the Business of Time supplement that was issued with The Times of Malta dated 30th October 2014)

  Share on Facebook

  2014.10.30 / no responses / Category: Torca - Features & Articles

• Maċ-ċaqċiq taċ-ċombini

  

  

  Jingħad li s-sengħa tal-bizzilla ġiet introdotta f’Malta fi żmien il-Kavallieri ta’ San Ġwann. F’dak il-perjodu, il-bizzilla kienet meqjusa bħala xi ħaġa prestiġġjuża ferm peress li kienet għalja ħafna. Kienu jilbsuha kemm l-irġiel u kif ukoll in-nisa nobbli, kollha b’kompetizzjoni bejniethom dwar kemm se jperrċu bizzilla fuq ħwejjiġhom sabiex juru kemm jesgħu bwiethom. Uħud minn dawn l-individwi għadna nistgħu narawhom jiddandnu bil-bizzilla tagħhom sal-ġurnata ta’ llum permezz tal-kwadri tagħhom li tpittru f’dawk is-snin.

  Illum is-sinifikat tal-bizzilla nbidel ħafna u daqstant ieħor il-moda tagħha. M’għadikx tara rġiel jilbsu l-bizzilla u n-nisa li jżejjnu biha l-ħwejjeġ tagħhom, naqsu ferm. Nazzarda biex ngħid illi ħafna minna, ngħoddu l-bizzilla bħala xi ħaġa ta’ dari, filwaqt li nqisu lin-nisa li jaħdmu l-bizzilla fuq it-trajbu bħala rappreżentazzjoni ta’ sengħa tradizzjonali.

  Esebizzjoni u kompetizzjoni tal-bizzilla fil-Każin Malti

  Madanakollu, hekk kif il-ġimgħa li għaddiet mort inżur l-esebizzjoni tal-bizzilla li kien hemm fil-Każin Malti, l-Belt Valletta, fejn iltqajt mal-organizzatriċi tagħha, Margaret Farrugia, intbaħt li kelli idea pjuttost żbaljata dwar il-valur kontemporanju tal-bizzilla u s-sengħa tagħha.

  Nibda biex insemmi illi l-faxxinu tal-arkitettura u tal-ambjent tal-Każin Malti xeraq ferm ma’ din l-esebizzjoni rikka li kienet tikkonsisti minn madwar 150 biċċa xogħol tal-bizzilla. Infatti waqt din l-intervista, smajt kummenti favorevoli ħafna mill-pubbliku li attenda.

  Kien hemm kemm Maltin u kif ukoll barranin li daħlu jiflu l-bizzilla esebita. Fost dawn, sirt naf li kien hemm ukoll uħud mill-parteċipanti ta’ din l-esebizzjoni, li kienet ukoll kompetizzjoni, li kienu qegħdin jixtarru aktar mill-qrib liema kienu l-isbaħ biċċiet fil-fehma tagħhom.

  “L-għan prinċipali ta’ din il-kompetizzjoni huwa li naraw lin-nies jikkompetu bejniethom dwar min se joħroġ bl-iktar bizzilla oriġinali u sabiħa,” stqarret Margaret. “Kien hemm żmien meta l-bizzilla kienet ser tmut mewta naturali minħabba li beda jonqos l-interess fiha. Iżda llum hawn numru ta’ individwi li qed jipprowovuha mill-ġdid u b’hekk l-involviment fis-sengħa tal-bizzilla qiegħed jerġa’ jitrawwem.”

  Din il-kompetizzjoni tal-bizzilla bl-isem ta’ The Malta Lace Competition ġiet imnhedija għall-ewwel darba tmien snin ilu mill-Markiż Nicholas De Piro.

  “Il-bizzilla minn dejjem kienet għal qalbi iżda kien meta ltqajt ma’ żewġi li bdejt nersaq lejha aktar mill-qrib. Maż-żmien tgħallimt is-sengħa tal-bizzilla u mbagħad għent lil ħaddieħor jitħarreġ fiha. Kont ukoll nifforma parti mill-bord li rregolarizza l-kriterji li jiddefinixxu l-bizzilla Maltija u li waqqaf il-Malta Lace Standard. Għal xi żmien kont ukoll responsabbli mill-assessjar tar-rapporti tal-istudenti tas-City & Guild Creative Skills Certification – Regional Bobbin Lace. Fis-sena 2000 twaqqfet il-Malta Lace Guild u għal disgħa snin konsekuttivi organizzajt l-esebizzjoni bl-isem Malta Lace Day,” spjegatli Margaret.

  “Ormaj kelli esperjenza ta’ aktar minn 40 sena fil-qasam tal-bizzilla u għalhekk, darba minnhom, il-Markiż Nicholas De Piro stedinni biex nibda nieħu ħsieb proġett li hu ħareġ bih. Il-Markiż għandu għal qalbu ħafna s-sengħa tal-bizzilla u bħali kien kuntent li din kienet reġgħet bdiet tqum fuq saqajha. Madanakollu hu xtaq joħloq xi tip ta’ inċentiv sabiex jitħajjru aktar nies lejn il-bizzilla u b’hekk nibtet l-idea ta’ din il-kompetizzjoni. Kien b’hekk li jiena sibt ruħi norganizza l-esebizzjoni/kompetizzjoni The Malta Lace Competition.”

  “Għal dawn l-aħħar snin, il-kompetituri kienu jġibu x-xogħolijiet tagħhom f’Casa Rocca Piccola u mbagħad dawn kienu jiġu esebiti f’żewġt ikmamar ta’ din id-dar ħalli l-parteċipanti jkunu jistgħu jaraw ix-xogħolijiet li jkunu ttellgħu. Pero’ meta bdejna naraw l-interess dejjem jiżdied, tant li dawn il-kmamar ma baqgħux jesgħuna, xtaqna nsibu post akbar sabiex idealment anki l-pubbliku jkun jista’ jżur dawn ix-xogħolijiet. B’hekk, għall-ewwel darba dis-sena, ftaħna l-esebizzjoni fil-Każin Malti u ninsabu kuntenti ferm bl-ammont ta’ nies li qed iżuruha.”

  Il-Ħadd li għadda aktar minn 30 rebbieħ ta’ diversi kategoriji qasmu bejniethom bi €3000 premijiet li sponsorja HSBC Bank (Malta) għal din il-kompetizzjoni.

  In-negozju tal-bizzilla fis-snin ta’ qabel

  Intant, waqt din id-diskussjoni Margaret qaltli li minn ċkunitha kienet tħossha affaxxinata meta kienet tara n-nisa Għawdxin jaħdmu l-bizzilla quddiem il-bieb tad-dar tagħhom.

  “Kont nintilef inħares lejhom u kont nistagħġeb kif jirnexxielhom ilaħħqu ma’ dawk il-mijiet ta’ ċombini li jkollhom imdendlin. Darba minnhom iltqajt ma’ anzjan Għawdxi u staqsejtu jekk kienx hemm xi ħadd li jgħallem il-bizzilla. Hu laqqgħani ma’ waħda u għalkemm għall-ewwel bżajt li ma kienx ser jirnexxieli nitgħallem, ma domtx ma sibt irkaptu,” ftakret Margaret.

  “Fis-snin 30, il-familja ta’ żewġi kellhom casa bottega quddiem il-knisja tal-Karmnu fi Strada Teatru, l-Belt. Huma kienu jimpurtaw id-drappijiet u l-ħajt tal-bizzilla u anki jbiegħu l-bizzilla. Dak iż-żmien, kienet xi ħaġa komuni li wieħed ikun joqgħod fis-sular ta’ fuq, filwaqt li s-sular t’isfel tad-dar ikun ħanut.”

  Ftit ftit Margaret ġiet introdotta wkoll f’dax-xogħol hekk kif f’xi Sibtijiet, bdiet titla’ Għawdex ma’ xi ħadd minn ħutha ħalli twassal l-ordnijiet tal-ħajt tal-bizzilla lin-nisa Għawdxin. U minn hemm bdiet tifhem aħjar kemm kienet tinħadem il-bizzilla f’Għawdex u kif kienet qed tiġi kkumerċjalizzata.

  It-tpartit tal-bizzilla mal-merċa

  “Niftakar li fis-snin sittin, fost il-klijenti tagħna kien hemm Għawdxi, ċertu Ġużeppi l-Qass, li kellu ħanut tal-merċa fi Pjazza Savina r-Rabat, Għawdex. Dan kellu ftehim man-nisa Għawdxin sabiex huma jkunu jistgħu jpartu l-bizzilla li kienu jaħdmu ġewwa d-djar tagħhom mal-prodotti tal-merċa fil-ħanut tiegħu. Imbagħad hu kien jinżel Malta darba fil-ġimgħa b’din il-bizzilla sabiex ibiegħha fil-ħanut ta’ Fedele, li kien in-nannu ta’ żewġi,” bdiet tirrakkuntali Margaret.

  “Imbagħad aħna konna ngħaddu din il-bizzilla lill-kunventi tas-sorijiet sabiex dawn jimmuntawha fuq id-drapp bl-idejn ħalli b’hekk inżommu l-prestiġju tal-prodott li jibqa’ kollu kemm hu maħdum bl-idejn. Wara, konna nbiegħu dawn il-prodotti lill-Maltin jew lit-turisti.”

  Meta miet Fedele, dan il-ħanut għalaq u minflok, Margaret baqgħet tieħu ħsieb ix-xogħol tal-bizzilla mid-dar tagħha.

  Il-bizzilla bħala parti mill-wirt kulturali tagħna

  “Jiena għadni għaddejjha b’dax-xogħol għax nemmen bis-sħiħ li m’għandniex inħallu dan il-wirt kulturali tagħna jintilef. M’għandix ħanut imma n-nies jafu bija u naħdem skont l-ordnijiet li jkolli. Meta jkolli ordnijiet kbar, għandi wkoll lista ta’ nisa li jaħdmu bizzilla sabiħa u nqassam ix-xogħol bejnietna kif ikun jeħtieġ biex inlaħħqu mat-talba ta’ dak li jkun.”

  Infatti l-fama ta’ Margaret waslet ukoll s’għand l-ogħla awtoritajiet lokali hekk kif mhux darba u tnejn li xogħolijietha jiġu ordnati mill-Gvern Malti sabiex dawn jiġu rregalati lid-dinjitarji li jżuru pajjiżna.

  “Għandi l-unur ngħid ukoll illi diversi palazzi hawn Malta, fosthom dak ta’ San Anton u Verdala, huma armati bil-bizzilla tiegħi. Barra minn hekk, kelli l-privileġġ illi naħdem il-bizzilla għall-ilbies formali tal-ewwel imħallef mara, Anna Felice, fejn ix-xogħol sar b’disinn tiegħi li kien jinkorpora fih fjuri, is-salib ta’ Malta u għamla ta’ miżien tal-ġustizzja bi stil barokk.”

  “Intant, is-sena li għaddiet ħdimt ukoll il-bizzilla għal velu tat-tieġ fejn ikkuppjajt fjura mill-libsa u mbagħad ħdimt fjura wara fjura matul il-bordura kollha. Domt madwar ħames xhur għaddejjha fuqu fejn b’kollox ħadt mat-800 siegħa!”

  Meta wieħed jagħraf l-ammont ta’ siegħat li jirrikjedi dan ix-xogħol jifhem aħjar il-għala l-bizzilla hija meqjusa bħala xi ħaġa rikka u ta’ valur.

  “Il-bizzilla trid ħafna passjoni u mħabba biex taħdimha għax tirrikjedi ħafna attenzjoni u ħin. Imma mbagħad, meta tara l-oġġett lest, jagħtik sodisfazzjon kbir, mhux biss għax jiġi sabiħ iżda wkoll għax taf li permezz tiegħu, inti qed iżżomm ħajja tradizzjoni antika Maltija,” saħqet Margaret.

  It-tagħlim tal-bizzilla

  Skoprejt li Margaret għadha tgħallem il-bizzilla privatament u għalhekk staqsejtha x’età u x’karatteristiċi jrid ikollu persuna biex jitħajjar għal din is-sengħa.

  “M’hemm l-ebda limitu ta’ età. Infatti, mhux darba u tnejn li jipparteċipaw it-tfal f’din il-kompetizzjoni u naturalment, biex nagħmlulhom il-qalb, aħna naġevolawhom daqsxejn,” qaltli. “Anki xi rġiel hemm li jaħdmu l-bizzilla u infatti dis-sena għandna xi xogħol li nħadem mill-irġiel. Però l-maġġoranza huma nisa ta’ bejn il-35 u l-65 sena.”

  Għalkemm forsi hemm min minnkhom li huwa xi ftit nervuż u allura jaħseb li dax-xogħol ma jgħoddx għalih, Margaret żguratni illi fir-realtà l-ħidma tal-bizzilla tikkalmak peress li jkollok bżonn tikkonċentra ħafna fuq li qed tagħmel. U b’hekk għal ftit tal-ħin, tkun tista’ tinsa l-problemi l-oħra kollha.

  Bejn bizzilla u oħra

  Aħna u nduru mal-bizzilla esebita, Margaret bdiet tfehemni aktar fid-dettall dwar id-differenza li kien hemm bejn xogħol u ieħor. F’ħin minnhom, waqafna quddiem libsa tal-magħmudija maħduma b’ħajt ta’ kulur abjad silġ li kienet tidher fina mmens.

  “Tidher daqstant fina għax hija maħduma b’ħajt irqiq ħafna. Dan it-tip ta’ ħajt jagħti lill-oġġett aktar preġju minħabba li huwa aktar metikoluż biex taħdmu u għalhekk ix-xogħol jieħu aktar żmien. Apparti minn hekk, min ħadem din il-libsa, għaqqad b’galbu kbir l-istrixxi tal-bizzilla flimkien sabiex ipproduċa din il-meravilja,” urietni kburija Margaret.

  Biex inkun nista’ nifhem aktar xi trid tgħid, hija ħaditni nara xogħol li kien maħdum b’ħajt eħxen u hemmhekk stajt nikkonferma illi għalkemm il-bizzilla xorta waħda kienet sabiħa, id-dettall ma kienx qed joħroġ ċar daqs kemm kien f’xogħolijiet oħra fejn intuża ħajt irqaq.

  “Dawn huma l-karatteristiċi li jkunu qed iħarsu lejhom dawk li jiġġudikaw ix-xogħolijiet rebbieħa. Il-materjal li jintuża għal bizzilla jaffetwa ħafna x-xogħol finali. Ngħidu aħna l-ħajt tal-għażel iżomm il-bizzilla wieqfa u sabiħa, mentri l-qoton iħalli xogħol mitluq.”

  Innutajt li kien hemm bizzilla ta’ kuluri diversi u kelli kurżità jekk dan jaffetwax il-valur tal-oġġett.

  “Il-kuluri li jintużaw ma jagħmlu l-ebda differenza fil-valur. Però, jista’ jkun li l-bizzilla s-sewda hija xi ftit aktar apprezzata minħabba li mhux kulħadd kapaċi jaħdimha. L-iswed hu kulur imprekattiv biex taħdem bih u trid tkun tassew professjonali biex taħdmu. Infatti, ftit huma li jużaw dak il-kulur u għalhekk il-bizzilla ta’ dak il-lewn hija mfittxija ferm minn uħud.”

  Xtaqt naf jekk hemmx differenza bejn il-bizzilla Maltija, dik Għawdxija u dik barranija.

  “M’hemmx differenza bejn il-bizzilla Maltija u dik Għawdxija, ħlief li l-Għawdxin tgħallmu jikkummerċjalizzawha aktar minna l-Maltin. Madanakollu hemm varjanza bejn il-bizzilla Maltija u dik barranija minħabba li nużaw tip ta’ trajbu differenti,” fehmitni Margaret.

  “It-trajbu tagħna huwa magħmul miz-zkuk tal-iżbul imnixxef. Għandu forma pjuttost dejqa u huwa twil madwar 22 pulzier. Għaldaqstant, il-bizzilla li nipproduċu aħna hija magħrufa bħala ‘continuous lace’ għax tinħadem għad-dritt u tibqa’ nieżla fit-tul. Dan ifisser li aħna ma nistgħux indawwru t-trajbu u nkabbru l-bizzilla kemm irridu, kif jagħmlu f’pajjiżi oħra bi trajbi differenti.”

  Margaret spjegatli kif l-għodda prinċipali fis-sengħa tal-bizzilla huma t-trajbu, iċ-ċombini, il-labar, il-ħajt u x-xempju (id-disinn).

  “Il-bizzilla hija maħduma b’żewġ tipi ta’ punti li huma: il-punt u n-nofs punt. Dan tal-aħħar joħloq toqba. U mbagħad skont kif iddawwar iċ-ċombini joħroġ id-disinn.”

  Il-valur tal-bizzilla llum

  Fl-esebizzjoni kien hemm kull xorta ta’ xogħol. Lili laqtitni ferm umbrella kbira tal-bizzilla li ridt sebgħa għajnejn biex tħares lejha, aħseb u ara biex taħdimha! Pero’ kien ghad fadalli mistoqsija ttambar f’moħħi: il-bizzilla għadha valida llum?

  “Jien għandi kollezzjoni kbira ta’ bizzilla u jekk tiġi d-dar, qisha mużew. Għaldaqstant, kull fejn insib opportunità nħobb nilbes il-bizzilla. Għandi kappa tal-bizzilla li tiġbed tassew l-għajn u ħafna jistaqsuni dwarha meta noħroġ biha,” qaltli Margaret. “Hija ħasra meta wieħed ikollu xi bizzilla antika u jħalliha magħluqa ġo xi kexxun għax hekk tittebba’ biss tista’ u mbagħad ikun tassew diffiċli li wieħed inaddafha. Irridu niftakru li dawn l-affarijiet ħadu siegħat twal biex inħadmu u għalhekk imqar b’rispett lejn min ħadimhom, għandna ngħożżuhom u ngawduhom. Il-bizzilla hija xi ħaġa femminili għall-aħħar u personalment naħseb li hija xi ħaġa ta’ faxxinu kbir.”

  “Bħala validità tal-bizzilla, nistgħu ngħidu li fil-qasam ekkleżjastiku, il-bizzilla baqgħet dejjem iżżomm postha, kemm minħabba li baqgħet tintuża fil-paramenti tal-qassis u anki fl-aċċessorji li jintużaw fuq l-artali. Imbagħad hemm ukoll l-ilbiesi tal-magħmudija u tat-tieġ, ix-xallijiet u l-veli. Barra minn hekk, issa qed taqbad ukoll id-drawwa illi jingħata kwadru bl-arma tar-razza maħduma bil-bizzilla.”
  Domna ħafna aktar nimirħu dwar is-suġġett tal-bizzilla, sakemm finalment wasalt biex nitlaq.

  “Dawn is-snajja u t-tradizzjonijiet antiki għandhom jibqgħu jinteressawna għax huma parti essenzjali minn dak li jagħmilna Maltin,” saħqet Margaret. “Għalija m’hemmx kuntentizza isbaħ minn dik li jkollok il-ħin biex tpoġġi fuq siġġu komdu ġewwa bitħa għad-dell ta’ xi siġra sabiħa u toqgħod taħdem il-bizzilla għall-kwiet, bis-silenzju miksur biss miċ-ċaqċiq ħelu taċ-ċombini.”

  Għal aktar informazzjoni dwar il-bizzilla jew dwar din il-kompetizzjoni annwali, tistgħu ċċemplu lil Margaret Farrugia fuq 99206273.

  (Dan l-artiklu ġie ppubblikat fis-sensiela KOBOR IL-MALTI (24 parti) fit-Torċa tas-26 t’Ottubru 2014)

  Share on Facebook

  2014.10.26 / no responses / Category: Torca - Features & Articles

• Missieri kien enigma

  

  

  Din il-ġimgħa ddeċidejt li nlaqqgħakhom man-Nutar Paul George Pisani li huwa iben il-mibki poeta magħruf Għawdxi, Ġorġ Pisani. Iltqajna fl-uffiċċju tiegħu li jinsab fil-proprjetà fejn hu kien jgħix flimkien mal-ġenituri tiegħu fi Triq Putirjal, ir-Rabat, Għawdex. Faċċata, donnu biex iżomm għajnejh fuq il-post li għex fih għal bosta snin, stajt nilmaħ il-mafkar tal-bronż ta’ Ġorġ Pisani li tpoġġa hemmhekk fit-23 ta’ Ġunju 2001.

  Bħas-soltu, apparti li segwejt il-kitbiet tal-poeta, għażilt ukoll li niltaqa’ mal-uniku iben tiegħu sabiex permezz tad-diskussjoni tagħna, nifhem aħjar min kien dan il-persunaġġ. Huwa tassew illi x-xogħolijiet ta’ artist jistgħu jirriflettu wħud mill-emozzjonijiet u l-perspettivi tiegħu. Madanakollu, jiena nemmen li ħadd ma jista’ jiftaħlek tieqa intima fuq individwu, aktar minn dawk li jkunu għexu miegħu.

  Għal bosta drabi, Paul stqarr illi għalih missieru kien enigma peress li kien bniedem riservat ħafna. Iżda xorta waħda, mal-mogħdija tad-diskursata tagħna, feġġu rivelazzjonijiet interessanti li komplew għanew il-ġrajja ta’ min kien il-poeta Ġorġ Pisani; punti li nittama li xi student tal-Malti għad jitħajjar jistudja aktar fil-fond dwarhom.

  Ħass is-sejħa reliġjuża

  Twieled ir-Rabat, Għawdex fis-6 ta’ Mejju 1909. Tgħallem fl-iskola primarja tal-Gvern u fil-Liċeo t’Għawdex.

  Jidher li f’żogħżitu huwa kellu xi delużjoni ta’ mħabba li kidditu ħafna tant li rari tkellem dwarha ħlief permezz tal-iżvog f’xi poeżiji, fosthom ‘Għanja Moħbija’ u ‘Kelma Nassiesa’.

  Kien f’dan il-perjodu wkoll li huwa beda jieħu t-taħriġ biex isir patri.

  “Fl-adoloxxenza tiegħu missieri ħass is-sejħa reliġjuża u beda n-novizzjat mal-Patrijiet Franġiskani Kapuċċini fejn kellu l-isem ta’ Fra Alipju,” qalli Paul. “Hemmhekk huwa għamel studji avvanzati fil-letteratura klassika u fit-teoloġija, filwaqt li beda jikteb poeżiji bil-Malti fir-rivista tal-Franġiskani Kapuċċini ‘L-Immakulata’.”

  Iżda kif qal Carm C. Cachia f’kitba tiegħu dwar dan il-poeta, “Donnu lanqas fil-protezzjoni ta’ dan il-post qaddis, ma sab il-paċi interna li kien qed ifittex.”

  U infatti, wara xi żmien, Pisani ħalla l-kunvent.

  Sar għalliem

  “Wara li ħalla l-kunvent, missieri beda l-karriera tiegħu bħala għalliem. Fl-1935 huwa nħatar bħala l-ewwel surmast tal-Malti fil-Liċeo t’Għawdex. Kien f’dan iż-żmien li huwa ntroduċa l-istudju tal-Malti fis-Seminarju t’Għawdex.”

  Waqt il-gwerra

  “Fl-1940, fl-eqqel żmien tal-gwerra, huwa ġie msejjaħ Malta biex jaħdem fid-Dipartiment tal-Informazzjoni fejn ħadem bħala traduttur u ko-editur tal-ħarġa Maltija tal-’Information Service Bullettin’. Barra minn hekk, huwa kien jgħallem it-Taljan u l-Malti fl-iskola sekondarja tal-bniet fil-Belt Valletta, filwaqt li ntroduċa l-istudju tal-Malti lill-istudenti tal-Kunvent Sacred Heart f’San Ġiljan,” kompla jirrakkuntali Paul.

  Sehem kbir fil-ġabra tal-qamħ f’Għawdex

  “Meta fl-1942 missieri ġie maħtur Assistant Information Officer għal Għawdex, huwa fetaħ Information Bureau kważi fl-irħula kollha t’Għawdex. Kien f’dan iż-żmien li huwa kellu sehem kbir fil-ġabra tal-qamħ mingħand il-bdiewa Għawdxin.”

  Minn kliem Paul intbaħt li dan kien perjodu sinifikanti ħafna fil-ħajja ta’ missieru.

  “Ma kienx faċli li tikkonvinċi lill-Għawdxin biex joħorġu l-qamħ li kienu kabbru, ħażnu u ħbew. Meta bajda ta’ tiġieġa kienet tiswa prezz għali mmens, tista’ timmaġina kemm kien il-valur tal-qamħ! L-Għawdxin huma nies li tgħallmu jfendu għal rashom għax fuq dil-gżira, matul is-snin, spiss intelqu għal rieħhom. Kulħadd kien jara kif jiżra’ xi ħaġa u jrabbi xi annimal biex ikollu l-provvisti meħtieġa. Għalhekk meta l-awtoritajiet bdew jipprentendu l-qamħ mingħandhom, kien bħallikieku riedu jeħdulhom it-teżori tal-familja,” spjegali Paul.

  Jidher li mhux darba u tnejn li l-qiegħa saħnet għax il-pressjoni minn Malta kienet kull ma tmur tiżdied minħabba li l-ikel fil-gżira prinċipali kien għoddu spiċċa għal kollox u kien hemm bosta li kienu qed jgħoddu ruħhom b’mitlufa.

  “Kulħadd kien jaf li l-Għawdxin kellhom il-qamħ mistur. Imma x’setgħu jagħmlu? Jidħlu għalihom bl-armi biex jeħduhulhom? Fi żmien ta’ gwerra? Meta għandek bżonn in-nies miegħek u mhux kontrik? Kienet sitwazzjoni iebsa u infatti darba minnhom, kienu għoddhom ħaġġruh lil missieri meta mar jipprova jkellem lil xi bdiewa biex jagħtuh il-qamħ għall-Maltin!” kompla Paul.

  Imma sa fl-aħħar, Pisani rnexxielu jsib mezz tajjeb kif jieħu li jrid…

  “Beda jiftiehem mal-arċipriet ta’ kull knisja sabiex jgħid lin-nies li wara l-barka tal-quddiesa, se jkun hemm xi ħadd barra biex ikellimhom. Hu kien joqgħod jistenna n-nies barra fuq iz-zuntier u bil-kalma kollha kien jispjegalhom illi jekk ma kienux se jgħinu permezz tal-qamħ tagħhom, Malta kien se jkollha ċċedi u tiftaħ il-bibien għall-għadu. Apparti minn hekk, huwa beda jistaqsihom jekk kellhomx bżonn xi razzjon għalihom minn Malta ħalli meta jitla’ bit-trakk għall-qamħ, itella’ miegħu dak li jkunu talbuh. B’hekk l-irjus irtabu u l-affarijiet irranġaw ruħhom. Dawn l-esperjenzi kienu eventwalment nebbħuh biex fl-1945 jikteb id-dramm ‘Il-Ġabra tal-Qamħ’.”

  Wara l-gwerra

  “Meta ntemmet il-gwerra, missieri reġa’ daħal għalliem u beda jgħallem il-Malti, ir-Reliġjon, l-iStorja u l-Latin fil-Liċeo t’Għawdex. Sadanittant, huwa baqa’ jaħdem ukoll fid-Dipartiment tal-Informazzjoni u ħafna għadhom jiftakru l-filmshows li kien jorganizza wara nżul ix-xemx fil-pjazez t’Għawdex sabiex jeduka l-poplu u jżommu aġġornat dwar il-ġrajjiet kurrenti. Barra minn hekk, fil-Banca Giuratale fir-Rabat, Għawdex, huwa fetaħ uffiċċju ċentrali b’kamra għall-qari attrezzata ħafna fejn wieħed kien isib jaqra ġurnali, rivisti u kotba dwar suġġetti varji. Fuq inizzjattiva tiegħu wkoll, kienu nstallati loudspeakers tar-Rediffusion fil-pjazez t’Għawdex mnejn il-poplu kien jisma’ l-aħbarijiet u l-avviżi tal-Gvern,” qalli Paul bi kburija lejn ix-xogħol siewi li wettaq missieru.

  Wieħed mill-pijunieri tax-xandir f’Għawdex

  Għalkemm personalment seta’ kien riservat, ċertament Pisani kellu ħeġġa liema bħalha biex itejjeb il-qagħda tal-Għawdxin u tal-gżira t’Għawdex. Infatti hu kien ukoll wieħed mill-pijunieri tax-xandir f’Għawdex.

  “Kien hemm refuġjat Malti f’Għawdex, ċertu Vella, li meta missieri wrieh bix-xewqa li kellu li jsib mezz kif ixandar xi programmi minn Għawdex għal Għawdex, dan ħareġ b’sistema rudimentali li kienet taħdem bil-linji tat-telefon u permezz tiegħu, missieri beda jxandar il-programmi u jinstema’ fil-pjazez.”

  Id-dramm li daħlu fl-inkwiet

  Fl-1945 Pisani ppubblika l-ktieb ‘L-Għid taż-Żgħożija’ li fih hemm uħud mill-aqwa xogħolijiet tiegħu. Infatti, poeżija minnhom li ġġib l-istess isem, akkwistatlu t-titlu tal-Poeta taż-Żgħożija. Fil-prefazju tal-ktieb il- Prof. Ġużè Aquilina kiteb hekk: “Tneħħi… l-waqtiet suwed ta’ qtigħ il-qalb jew disperazzjoni, l-akbar motiv tal-poeżija ta’ Pisani tibqa’ ż-żgħożija qalbiena li tħares ‘il quddiem mimlija ħeġġa u mgħaġġla fit-tiġrija tal-ħajja.”

  Iżda apparti xogħol ieħor li kiteb fl-istess żmien, żgur li xejn ma ħalla mpatt fuq Pisani daqs id-dramm ‘Is-Sengħa tal-Imħabba’….

  “Missieri kien isiefer ħafna u spiss kien jieħu l-opportunità biex imur jara xi dramm barrani. B’hekk, huwa ġie espost għat-teatru tal-kontinent. Ġara li darba ġietu f’rasu li jikteb id-dramm ‘Is-Sengħa tal-Imħabba’ li kien jitratta t-tema ta’ familja li titfarrak meta tidħol bejniethom it-tielet persuna. Id-dramm kien jispiċċa bi tmiem negattiv li jqanqal bosta mistoqsijiet. Inzerta li dan ix-xogħol għoġob lil xi studenti universitarji u dawn iddeċidew li jaħdmuh fir-Radio City l-Ħamrun,” beda jgħidli Paul.

  “Il-busillis beda meta dan id-dramm ġie rrekordjat għar-Rediffusion u allura daħal fid-djar kollha. U hemm qam pandemonju sħiħ għax kien hemm min tkaża bis-suġġett tad-dramm. Ngħiduha kif inhi, illum tidħak jekk tarah. Imma f’dak iż-żmien, għalkemm kulħadd kien jaf li kien hemm il-problemi fil-familji, in-nies kienet taħbihom taħt it-tapit bla ma ħadd kien jipprova jara kif se jsolvihom. Mhux talli! Imma għamluha tabù li titkellem dwarhom!”

  Iżda agħar minn hekk, skont Paul kien editorjal pjuttost kiefer li ġie ppubblikat f’Leħen is-Sewwa li nkorla lil missieru u affettwalu wkoll saħħtu, anki jekk is-soltu ma kien iħalli xejn ikiddu.

  “Min kiteb l-editorjal, b’malizzja semma’ li ma kienx sewwa li għax ikollok esperjenza ħażina f’ħajtek, tmur iċċappasha fuq il-palk. Naturalment kien qed jirreferi għall-istorja ta’ mħabba li kellu missieri f’żgħożitu. U din tant tagħtu ġewwa, li għamel libell lill-ġurnal, għalkemm xorta tilfu għax l-imħallef qal f’sentenza klassika li ma kienx sewwa li fuq il-palk tipproġetta sitwazzjonijiet mhux feliċi tal-ħajja!”

  Jidher li maż-żmien dan l-inċident twarrab mal-ġenb, tant li Pisani kompla jikteb fl-istess ġurnal għal diversi snin wara. Madanakollu, Paul ma jistax jifhem kif mument sinifikanti bħal dan li juri l-ewwel ċaqliqa lejn ir-realiżmu fid-dramm Malti mhux qed jiġi kkunsidrat fil-kotba ta’ llum li jitrattaw l-Istorja tad-dramm f’Malta.

  “Jiddispjaċini meta jiġri dan. Mhux għax qed nitkellem dwar missieri. Imma għax mhux qed niktbu b’mod onest u mhux qed nagħtu kreditu lil min ħaqqu. Uħud donnhom għandhom l-għan li jsemmu biss lil dawk il-kittieba u l-poeti li ġew wara l-gwerra filwaqt li qed iwarrbu lill-oħrajn li ġew qabilhom daqslikieku dawn ma jgħoddu xejn biex wasalna fejn wasalna llum. Ħażin nagħmlu jekk ninsew li mingħajr il-passat m’hemmx preżent,” sostna iben Pisani.

  Iżżewweġ ta’ 54 sena

  Fl-1963 Ġorġ Pisani jiżżewweġ lil Rose nee’ Formosa minn Kerċem, li kienet 32 sena iżgħar minnu. Sena wara kellhom lil Paul u t-tnejn rabbewh f’għożża liema bħalha.

  Kont kurjuża jekk bħala iben, hu qattx ħass il-piż ta’ missier li kien daqstant popolari f’Għawdex?

  “Jiena tlajt b’ċertu reverenza u sottomissjoni edukata lejn il-ġenituri tiegħi u qatt ma ħabbatthom. Nistqarr li kont inħoss xi ftit responsabbiltà għall-fatt li l-missieri kienu jafuh ħafna nies u ma ridtx li nħammarlu wiċċu b’xi mod,” ftakar Paul.

  Staqsejtu wkoll jekk qattx xtaq li laħaq lil missieru f’età iżgħar?

  “Ħa nghidlek, l-aktar li nixtieq hu li għadu ħaj,” irrispondini kemmxejn imqanqal. “Qattgħajt tfulija sabiħa ferm miegħu. Veru li lħaqtu ta’ età kbira imma mbagħad gawdejt mill-fatt li ma damx ma ħareġ bil-pensjoni u allura kellu ħafna ħin għalija. Infatti spiss kont noqgħod niġri ma’ djulu u min jaf kemm laqqgħani ma’ nies li llum huma miti bħal Mary Meylak, Erin Serracino Inglott, Frenċ tal-Għarb eċċ.”

  “Konna mmorru wkoll għall-passiġġati twal fil-kampanja Għawdxija li tant kienet għal qalbu. Kien miġbud ħafna wkoll lejn l-Istorja u infatti kiteb diversi poeżiji relatati fosthom ‘Il-Ġgantija t’Għawdex’, tant li hemm min isibu wkoll bħala l-Poeta tal-Istorja. Madanakollu jien aktar naħseb li kien jixtieq jibqa’ magħruf bħala l-Poeta t’Għawdex. Kellu mħabba kbira għal dil-gżira kif jixhdu bosta mix-xogħolijiet tiegħu, fosthom l-’Innu Għal Għawdex’ li hawnhekk għadu jindaqq meta jispiċċa xi programm tal-banda u warajh jindaqq l-Innu Nazzjonali.”

  Kien kuġin ta’ Carmelo Borg Pisani

  Skoprejt fatt ieħor dwaru li probabbilment ftit jafuh.

  “Missieri baqa’ reliġjuż ħafna, anki wara li ħareġ mill-kunvent. Fil-fatt naħseb li l-għeżeż ħaġa li ħalla fija kien ir-rispett lejn ir-reliġjon, apparti li derrieni wkoll b’ċertu awto-dixxiplina u valuri sodi. Intant, kull fil-għaxija konna ninxteħtu ngħidu r-rużarju flimkien u hekk kif inlestu konna ngħidu wkoll Ave Maria għall-mejtin tagħna. Niftakar li missieri kien isemmihom kollha wieħed wieħed kuljum: il-ġenituri, in-nanniet, iz-zijiet, il-kuġini eċċ. Fosthom dejjem kien isemmi lil ċertu Karmenu li kont naf li kien kuġin tiegħu imma xejn aktar,” irrakkuntali Paul.

  “Però jidhirli li darba minnhom ikkuntattjah il-kittieb Lawrence Mizzi peress li kien qed jagħmel xi riċerka dwar Carmelo Borg Pisani u kien sar jaf li missieri kien prim kuġin tiegħu. Huwa talbu għal xi informazzjoni dwaru imma akkost li s-soltu missieri dejjem jgħin lil kulħadd, lil dan talbu biex lil Borg Pisani jħallih jistrieħ. Għandek tkun taf li missieri kien espert tal-arti diplomatika ta’ kif ma jweġibx mistoqsija jekk jiddeċiedi hekk. Ħadd ma kien jaf li dan l-individwu kien jiġi minna għax missieri qatt ma kien isemmieh ma’ ħadd. Lanqas magħna ma kien jitkellem dwaru. Qatt ma kkummenta dwar jekk kienx jikkunsidrah bħala traditur jew xi ħaġ’oħra. Donnu għalih kien biss membru tal-familja – il-kuġin.”

  Kien gwida ta’ personalitajiet importanti

  “Dari d-Dipartiment tal-Informazzjoni kellu taħt il-ġurisdizzjoni tiegħu wkoll it-turiżmu. Għaldaqstant, parti minn xogħol missieri kien li jdawwar personalment m’Għawdex lil bosta personalitajiet importanti u anki lill-aġenti tal-ivjaġġar li kienu qegħdin jiskopru lill-gżira. Fatt interessanti huwa li baqa’ jagħmel dan ix-xogħol sa meta kellu 80 sena, anki jekk bla ħlas. ‘U dak il-pajjiż għandu bżonnu!’ kien jgħidli meta ġieli lmentajt miegħu.”

  Awtur Prolifiku

  Ġorġ Pisani ppubblika tmien kotba ta’ poeżiji, sitt drammi, ġabra ta’ novelli, ġabra ta’ essejs, żewġ rumanzi u żewġ ġabriet ta’ leġġendi Għawdxin. Barra minn hekk, wara mewtu, fis-sena 2000 il-Prof. Oliver Friggieri stampa antoloġija mill-kotba kollha ta’ Pisani bl-isem ‘Ġorġ Pisani – Poeżiji’ filwaqt li ibnu Paul ippubblikalu l-ktieb ‘Id-Duwa tal-Maddalena’ li kien jikkonsisti f’ġabra ta’ tagħrif folkloristiku. Iżda fir-realtà ibnu stqarr miegħi li hemm ħafna aktar x’jiġi ippubblikat.

  Rispett

  Matul ħajtu, Pisani rebaħ bosta konkorsi u premijiet letterarji. Ngħata l-premju governattiv ‘Malta Literary Award’ u l-premju internazzjonali ‘Città di Valletta’. Fl-1986 inħatar membru għal ħajtu tal-Għaqda Poeti u fl-1992 il-Gvern Malti onorah bil-Midalja Għall-Qadi tar-Repubblika. Fl-1997 il-Kunsill Lokali tal-Belt Victoria onorah b”Ġieh il-Belt Victoria’.

  Ġorġ Pisani miet fl-24 ta’ Frar 1999. Skont ibnu, il-funeral tiegħu kien xhieda tar-rispett li n-nies kellha lejh hekk kif kienu bosta dawk li attendew għall-quddiesa li ġiet ikkonċelebrata minn 61 saċerdot.

  Fl-2006 segwitu martu Rose iżda għal Paul, il-memorja tal-ġenituri tiegħu hija ħajja daqs qatt qabel.

  (Dan l-artiklu ġie ppubblikat fis-sensiela KOBOR IL-MALTI (23 parti) fit-Torċa tad-19 t’Ottubru 2014)

  Share on Facebook

  2014.10.19 / no responses / Category: Torca - Features & Articles

• Għad-dell tal-Mitħna tax-Xarolla

  

  

  

  Nhar il-Ħadd 12 ta’ Ottubru, 2014, il-Kunsill Lokali taż-Żurrieq flimkien mal-Fondazzjoni GAL Xlokk organizzaw attività bl-isem Għad-dell tal-Mitħna.

  L-għan prinċipali ta’ din l-attività kien li jingħata ġieħ lil wirt kulturali u storiku tar-raħal taż-Żurrieq. Għaldaqstant infetħu xi siti storiċi għall-pubbliku, ittellgħu wirjiet artistiċi u esebizzjonijiet artiġġjanali, filwaqt li kien hemm ukoll is-sehem ta’ gruppi ta’ żeffiena, daqqaqa u għannejja. Ma naqsitx ukoll l-għażla ta’ ikel Malti.

  Is-sindku taż-Żurrieq, Ignatius Farrugia, kien kuntent ferm bl-attendenza qawwija tan-nies.

  “Dawn l-attivitajiet kienu possibbli bil-għajnuna ta’ GAL Xlokk li tawna daqqa t’id sabiex inġibu fondi Ewropej taħt il-Programm tal-Iżvilupp Rurali LEADER, kif ukoll bl-għajnuna tas-Segretarjat Parlamentari Għall-Presidenza tal-Unjoni Ewropeja 2017 u Fondi Ewropej,” spjega Farrugia.

  “Ħdimna ħafna biex niġbdu n-nies għal din l-attività li ddedikajna għall-mitħna tax-Xarolla u għalhekk qed napprezzaw li n-nies irrispondew bi ħġarhom. Għażilna lil din il-mitħna peress li hija waħda mis-siti prinċipali li għandna fiż-Żurrieq u nemmnu ħafna li din tista’ sservi bħala attrazzjoni kemm għan-nies tal-lokal, kemm għal bqija tal-Maltin u kif ukoll għat-turisti li jiġu jżuru dawn l-inħawi.”

  “Dan l-aħħar għamilna appell fost iż-Żrieraq sabiex jgħinuna narmaw il-kmamar kollha tal-mitħna b’għamara antika. U anki hawnhekk kellna rispons tajjeb, tant li min illum se jżur il-mitħna, se jkun jista’ jaraha armata bħal kif kienet tkun dari, meta t-taħħan kien jgħix ġewwa l-mitħna stess. Barra minn hekk, ħsibna biex intellgħu tours b’xejn fil-mitħna ħalli l-pubbliku jkollu l-opportunità biex isir jaf xi informazzjoni interessanti dwar dan il-post. Fuq kollox, il-Kuratur tal-Mitħna tax-Xarolla, George Sammut, li jiġi wkoll mill-familjari li dari kienu jieħdu ħsieb il-mitħna, se jkun qiegħed juri kif din kienet tiffunzjona snin ilu.”

  Sfortunatament, il-maltemp li ħakem lill-pajjiż il-Ħadd ta’ qabel, ħalla l-impatt tiegħu anki fuq din il-mitħna.

  “It-tromba li qala’ l-maltemp, ħakmet il-paletti tal-mitħna u kkaġunat ħafna ħsara. Minn sitt paletti kien baqa’ tnejn biss sewwa iżda waqt li xi ħaddiema kienu qed jirranġawhom, dawn waqgħu għal isfel u kellna xorti li ma weġġa’ ħadd. Hija ħasra li ġara dan għax qabel seħħ dan il-fatt, il-mitħna kienet għadha tiffunzjona perfettament. Madanakollu, aħna diġà ħadna azzjoni sabiex din tiġi rrestawrata mill-ġdid,” temm jgħid Farrugia.

  Intant, mijiet ta’ nies, inkluż barranin ħatfu l-opportunità biex jidħlu u jaraw il-mitħna tax-Xarolla li kienet imżejjna bl-għamara tal-epoka. Sadanittant, il-pubbliku seta’ jsegwi wkoll l-fdalijiet ta’ oqbra antiki li jinsabu biswit il-mitħna.

  Għal din l-okkażżjoni, infetħet ukoll il-kappella ċkejkna ta’ Sant’Andrija li wkoll qiegħda viċin tal-mitħna. Peress li dan il-post rari jkun miftuħ, anki hawn in-nies daħlu biex jaqtgħu l-kurżità. Infatti, flispazju ċkejken ta’ din il-kappella, wieħed seta’ jara esebizzjoni interessanti ta’ diversi xogħolijiet maħduma mis-sulfarini li ġiet imtellgħa minn Jimmy Vella.

  “Dan hu passatemp tiegħi li jagħtini ħafna sodisfazzjon, anki għax permezz tiegħu, jiena noħloq affarijiet li huma konnessi mal-kultura taż-Żurrieq u b’hekk dawn il-mudelli jservu wkoll bħala promozzjoni għall-wirt kulturali tagħna,” saħaq Vella.

  Il-wirja kienet tinkludi mudelli tal-mitħna tax-Xarolla, tat-torri ta’ Bubaqra u tan-Nigret, il-Knisja ta’ Santa Marija ta’ Bubaqra, il-Parroċċa ta’ Santa Katarina taż-Żurrieq, karozza tal-linja mill-antiki, ajruplan tal-gwerra u dgħajjes tas-sajd tradizzjonali.

  “B’kollox għandi 31 mudell u din is-sena rbaħt l-unur tal-Malta Records għalihom,” qal Vella.

  Kien hemm ħafna aktar x’tara fl-inħawi tal-mitħna tax-Xarolla hekk kif xi individwi oħra ħolqu attrazzjonijiet varji. Toni Frendo kellu ħmar griż mhux tas-soltu, magħruf bħala ‘tas-salib’, filwaqt li Pawlu Cachia kellu xadina l-ġmiel tagħha. Min-naħa l-oħra, Carmel Bonello beda juri lill-pubbliku kif jitbiddel in-nagħal taż-żwiemel u l-għala jsir dan. Gruppi oħra kienu lebsin ta’ suldati u kien hemm anki min kien qiegħed jagħmel il-bizzilla. Xi individwi lebsin tal-epoka komplew jagħtu l-ħajja lil dawn l-attivitajiet.

  (Dan l-artiklu ġie ppubblikat fil-gazzetta KULĦADD tad-19 t’Ottubru 2014)

  Share on Facebook

  2014.10.19 / 1 response / Category: Torca - Features & Articles

• Dinja għaliha

  

  

  Qrajt l-ewwel poeżija ta’ Mary Meylak meta kont studenta fl-iskola primarja. Ma domtx ma rbatt qalbi magħha meta skoprejt li kienet l-ewwel poetessa Maltija, u ta’ tifla li kont, ixxenaqt li meta nikber insir bħalha. Niftakar li kont akkwistajt il-ktieb tagħha Dawra Misterjuża (1947) u hemmhekk intbaħt li kellna l-istess ġibda lejn il-fantasija u li bħali, donnha kienet tgħix f’dinja għaliha.

  Meylak – l-inqas waħda li ġiet rikonoxxuta

  Għalkemm studjajt il-lingwa u l-letteratura Maltija għal diversi snin wara, fejn stħarriġt diversi awturi u poeti, ix-xogħolijiet ta’ din il-poetessa qatt ma reġgħu tfattxaw. B’hekk Meylak sfumat fix-xejn u f’moħħi baqa’ minnha biss is-sura ta’ memorja nostalġika.

  Kien għalhekk li dan l-aħħar iddeċidejt li nimla’ dan il-vojt li trabba’ bejnietna billi staqsejt dwarha, fittixt il-kotba tagħha u ddiskutejt xogħolijietha flimkien ma’ Josmar James Vella, Tarcisio Zarb, u l-Prof. Oliver Friggieri.

  Vella li huwa Għawdxi, gradwat B.A Malti (Unuri), għamel it-teżi tiegħu dwar Mary Meylak u permezz ta’ dan ix-xogħol, huwa xtaq jgħolli kemm jista’ jkun isem din il-poetessa li fil-fehma tiegħu, jistħoqqilha kull tifħir daqs kull poeta ieħor li kiteb ismu b’ittri tad-deheb fil-letteratura Maltija.

  “Matul iż-żmien, Għawdex irnexxielu jrawwem nies li fil-kamp tal-letteratura Maltija għamlu isem għalihom. Fost dawn insibu lil Ninu Cremona, Anton Buttigieg, Ġorġ Pisani u Mary Meylak. Iżda minn dawn kollha, Meylak hi l-inqas waħda li ġiet rikonoxxuta. Infatti, meta bdejt nagħmel ir-riċerka tiegħi dwarha, spiss iltqajt ma’ kitbiet u kritika dwar il-persunaġġi l-oħra imma ftit li xejn kien hemm min tratta lil din il-poetessa,” qalli Vella.

  Fil-fehma tiegħu hemm żewġ raġunijiet partikolari għala ġara dan. Wieħed minnhom kien il-fatt li bħala mara, Meylak azzardat tidħol f’dinja li kienet meqjusa ‘tal-irġiel’. Barra minn hekk, hija għażlet li taqbad rotta oriġinali u differenti għal kollox mill-linja tax-xogħol letterarju li kien moda dak iż-żmien u b’hekk jista’ jkun li ma ttieħdetx daqstant bis-serjetà.

  L-unika vuċi femminili

  “Mary Meylak kienet l-unika vuċi femminili fost il-poeti Romantiċi Maltin tal-ewwel nofs tas-seklu għoxrin. F’perjodu meta l-poeti l-oħra kienu qed iħaddnu t-tema tal-kriżi eżistenzjali, li kienet qed issir il-moda ta’ dak iż-żmien, hi għażlet li tinqata’ għal kollox minn dan l-istil, mhux biss għaliex ma tagħti ebda ħjiel tal-ansjetà eżistenzjali u storika ta’ żmienha, iżda wkoll għaliex issib il-milja tal-espressjoni tagħha nnifisha fl-għoti ta’ sura fantastika lid-dinja ta’ madwarha,” kompla jispjegali Friggieri.

  Is-sempliċità fix-xogħolijiet ta’ Meylak

  Sadanittant, meta nxtħett naqra l-poeżiji ta’ Meylak, issa li jiena persuna adulta, deherli li kitbietha u t-temi li kienet titratta, kienu xi ftit sempliċi żżejjed. Għaldaqstant, tlabt lil dawn l-istudjużi biex ifehmuni aħjar dwar kif għandi ninterpreta lil din il-poetessa…

  “F’termini ġeneriċi, wieħed jista’ jgħid li l-poeżija ta’ Mary Meilak, hija poeżija sempliċi, li ftit li xejn tbiegħdet mill-poeżija, hekk imsejħa popolari, jiġifieri, il-poeżija tal-kwartina bir-rima mqabbża tal-għana Malti – poeżija li bħala regola tibni fuq il-vers tat-tmienja. Poeżija ta’ dan it-tip, għaldaqstant għandha mnejn tinħass li ma tagħmilx parti mill-poeżija tal-’literai’, imma pjuttost, għandha mill-poeżija ‘bidwija’, dik it-tip ta’ lehma poetika, li tagħmel parti mill-mod ta’ għajxien il-bniedem, li huwa midħla aktar tan-’narratoloġija tan-natura’ milli tan-narratoloġija li hija konxja tal-istess narratoloġija tagħha,” għarraffni Zarb.

  “Mary Meylak għandha l-valur tagħha fix-xejra ċentrali, kontinwa tagħha; is-sempliċita’ ta’ ruħ li ma hix kapaċi tagħraf problemi, u meta tagħrafhom tħollhom b’mod immaġinativ,” kompla Friggieri.

  It-temi prinċipali ta’ Meylak

  Fost it-temi prinċipali li Meylak tiġi assoċċjata magħhom hemm il-fantasija, in-natura u r-reliġjon.

  “Fil-poeżiji tagħha, Meylak spiss tinqeda bit-teknika tal-personifikazzjoni fejn b’mod l-aktar ħelu u sempliċi, hi tagħti l-kwalitajiet tal-bniedem lil dak kollu li mhux uman u b’hekk, il-ħlejjaq isiru mogħnija bis-sensi u l-emozzjonijiet. Dawn il-figuri tat-taħdit joħorġu b’mod naturali minn moħħ il-poetessa, ħafna drabi bi tbissima u b’ħajta umoristika. Mix-xejn toħroġ il-kbir, mis-sempliċi tiftaħ l-orizzonti tal-kreattività. F’dawn l-aspetti toħroġ il-fantasija impekkabbli tal-poetessa u ċertament il-poeżija tagħha ‘Dawra Misterjuża’ hija eżempju mill-iprem ta’ dan,” qalli Vella.

  “Xogħolijietha juru biċ-ċar ir-rispett ġenwin li hi kellha lejn in-natura u l-imħabba kbira lejn l-annimali li jiġu trattati bħala persuni, ugwali għall-bniedem fit-tbatija. Huma umanizzati proprju għaliex għandhom integrita’ morali li l-bniedem għandu ħafna x’jitgħallem minnha,” fissirli Friggieri. “Min-naħa l-oħra, meta Meylak tikteb dwar in-natura, wieħed jista’ jħoss ukoll element reliġjuż f’xogħolijietha hekk kif hi tnebbaħ illi rispett lejn Alla Ħallieq jesiġi bilfors rispett lejn il-ħlejjaq Tiegħu.”

  “Il-poetessa għandha l-kredu tagħha – kredu li jsostni dak li hija wirtet f’termini ambjentalistiċi u lingwistiċi, kif ukoll f’termini ta’ lehma u spiritwalità. Dan huwa dak it-tip ta’ kredu li sawwar il-’forma mentis’ tagħha. Il-perċezzjonijiet tagħha, u kif hija tiffiltrahom poetikament huma konsonanti mal-istess ambjentazzjoni li tgħix u tgħammar fiha,” kompla Zarb.

  “Bħal qisu, din hija dik it-tip ta’ poeżija, li trid tiċċelebra lill-ħajja mingħajr ambizzjonijiet tal-gżira Għawdxija. U dan tagħmlu bid-dehwa ta’ min inħakem minn xi tip ta’ eliżir, li huwa intimament marbut mal-mitoloġija siekta tal-ħajja ta’ kuljum. Hija dik it-tip ta’ mitopoeja li hija ssawret minnha u dawritha magħha biex tkompli ssaħħilha lill-istess għajxien intimu tagħha – għajxien mogħni b’serenità, armonija u bilanċ fl-istess esuberanza imaġistika tiegħu.”

  It-tema tal-gwerra – poeżiji inediti

  Waqt li kien qiegħed jagħmel ir-riċerka għat-teżi tiegħu, Vella sema’ li kien hemm diversi poeżiji inediti ta’ Meylak u fosthom kien hemm ammont li kienu jitrattaw it-tema tal-gwerra. Fost id-diversi kuntatti li għamel, huwa ltaqa’ ma’ Joe Camilleri, li kien għalliem tal-Malti u midħla sewwa ta’ Meylak u tan-neputi tagħha, il-Kanonku Joe Meylak, u dan tah indikazzjoni li probabbilment seta’ jsib xi ħaġa tagħha fiċ-Ċentru Parrokkjali ta’ San Ġorġ ir-Rabat Għawdex.

  “F’dan iċ-Ċentru tkellimt ma’ Francesco Pio Attard li għeni ħafna fit-tiftix tiegħi u saħansitra urini kaxxa tal-kartun li kienet miżgħuda bid-drammi, bil-kitbiet u bil-poeżiji ta’ Meylak, li wħud minnhom qatt ma ġew ippubblikati. Bqajt ngħarrex u nittama li nsib il-poeżiji relatati mal-gwerra sakemm finalment tfaċċaw quddiemi f’forma ta’ skritti u pitazzi suwed,” irrakkuntali Vella hekk kif beda jurini xi kopji tagħhom.

  Apprezzajt ferm hekk kif ilmaħt kitbietha u n-noti li hi ħalliet miktuba ħdejhom u nistqarr li f’dak il-mument ħelu, bħal ħassejtha qiegħda qribna, tarana niflu xogħolijietha u napprezzawhom. Fost it-titli tal-poeżiji kien hemm: ‘Il-Black-Out’, ‘Il-Black Market’, ‘l-Flus tar-Relief’ u diversi oħrajn.

  Il-poeżija ‘Waqt Air-Raid’ kienet waħda minnhom:

  Weee weee weee
  Reġgħu ġew ja uċuh bla żejt
  Ġejja x-xelter? Ħaffef isa!
  Jien tiela fuq il-bejt.

  Qabel xejn roddu salib
  Żomm sinjur idek felħana
  Fuq gżiritna u kemm il-bdoti,
  Lis-suldati u lin-nies tagħna.

  Oħra, bl-isem ta’ ‘Ma’ min iżżomm?” kienet turi s-sentimenti favorevoli li hija kellha lejn l-Ingilterra:

  Jekk l-għadu għad bid-deheb jibni ħitanek
  u jdawwrek bid-djamanti wara l-gwerra,
  ma’ min iżżomm?
  Tridx tgħidli Malta tiegħi?
  Mal-Ingilterra!

  Silta minn poeżija oħra bl-isem ‘Malta bil-George Cross’ tesprimi mill-ġdid is-simpatija tagħha lejn il-kolonizzaturi ta’ Malta, filwaqt li titkellem b’ġieħ ukoll lejn niesha u lejn pajjiżha:

  Kien waħdu sidru jħammar
  Ġod-dinja l-pitirross,
  Illum ħmar sider Malta
  Bid-dehen mistħoqq George Cross.

  Int qabar tal-għedewwa
  M’hemmx biża, m’hemmx irdoss,
  Int l-għaxqa tar-Re tiegħek
  Li xeddlek il-George Cross.

  Fost il-ġrajjiet ta’ żmien il-gwerra, irrakkuntati permezz tal-poeżiji ta’ Meylak, kien hemm ukoll il-poeżija ‘Il-Vitorja tal-1943′ li silta minnha kienet tgħid hekk:

  X’ħin ħriġna l-Bambina miżmuma fl-idejn,
  Ġiet xita ta’ grazzi mill-beraħ tax-xejn,
  O x’ferħ f’dil-Vitorja tat-tlieta u erbgħin!

  “Punt bijografiku li affettwa l-poetika tagħha u li s’issa ħadd qatt ma rabtu ma’ Meylak kien li hi għexet iż-żminijiet koroh tal-gwerra u fil-fatt dawn iż-żminijiet qanqluha biex tikteb poeżiji li juru l-kwadru tal-ħajja lokali f’dawn l-esperjenzi qarsa li għaddiet minnhom. Kif qed tara, l-ammont kbir ta’ poeżiji li hi ħalliet warajha, jistgħu jitqiesu bħal speċi ta’ djarju, li apparti li jirrakkonta dak li għaddiet minnhu hi, jiddeskrivi wkoll dak li għadda minnu l-poplu u l-pajjiż tagħna. Nixtieq ħafna li fil-futur qarib jirnexxieli nippubblika dawn il-poeżiji sinifikanti ta’ Meylak” qalli Vella.

  Intant, Vella jispera wkoll li jkollu l-opportunità li jkompli jfittex aktar kitbiet ta’ din il-poetessa li kellha ħabta tibgħat il-poeżiji oriġinali biex tipparteċipa f’xi kompetizzjoni jew biex jiġu ppubblikati f’xi ġurnal, u allura min jaf kemm aktar xogħolijiet tagħha għad fadal x’jinstabu.

  Min kienet Mary Meylak

  Ngħid għalija, ma tistax tistudja x-xogħolijiet ta’ persuna mingħajr ma tipprova tifhem ukoll xi ftit min kienet u x’personalità kellha. Madanakollu, kull min kellimni dwar Meylak qalli li hi kienet persuna riservata ħafna u kienet tkellem biss lil dawk li kienet taf sewwa.

  Twieldet fid-9 t’Awissu 1905 fir-Rabat, Għawdex u attendiet fl-Iskola Ċentrali t’Għawdex. Skont Vella, “L-imħabba għall-kitba bdiet minn meta kienet żgħira. Fl-iskola, sħabha tal-klassi kienu jagħtuha l-flus biex tagħmlilhom il-komponimenti. F’intervista li darba għamlu lil Meylak hija stqarret li kienet ommha li tatha l-ispirazzjoni biex tibda tikteb peress li kienet tuża ħafna figuri tad-diskors meta kienet tkun qed titkellem. Hija qalet ukoll li kollox kien jispiraha, mis-sħab tas-sema sal-ġebel tal-ħajt. Dan kien ikun biżżejjed biex iqanqal fiha ħsieb fertili li mħallat mas-sengħa ta’ kif kienet tħaddem il-kelma, kien jirriżulta f’kitbiet imlewna u msaħħra.”

  Kienet sensittiva ħafna

  “Meylak kienet tħobb tikteb fil-ġeneri letterarji kollha, imma kienet tħossha kburija li kellha l-ħila tikteb il-poeżija. Kienet sensittiva ħafna dwar din il-ħaġa. Infatti kienet tagħmel nervi kbar meta kienet tkun ikkritikata jew meta ma kinitx tissemma’ daqs kemm kienet tistenna li tkun imsemmija. Fil-bidu tas-seklu 20, l-ilsien Malti kien għadu qed iħabbat wiċċu ma’ bosta intoppi. Kien imkasbar u mlaqqam bħala ‘ilsien tal-kċina’ – l-ilsien tal-baxxi. Kotba bil-Malti ftit li xejn kont issib u li mara tikteb bil-Malti kienet ħaġa tassew kbira, aktar u aktar jekk titħajjar tikteb il-versi. Iżda minkejja dan l-ambjent ostili l-poetessa rnexxielha taqsam dak li tħoss mal-oħrajn u xxerred kitbietha.”

  “Fl-1930 kitbet l-ewwel poeżija tagħha ‘Faxx Nemel’ u ħadet sehem biha fil-Pronostku Malti ta’ dik is-sena taħt in-nom-de-plume ‘Qamar Ġdid’. B’dil-poeżija hi rnexxielha tieħu s-sitt post fil-konkors u wara dan is-suċċess, il-poetessa kompliet tikteb u bdiet tieħu l-fama tal-unika poetessa Maltija.”

  Kienet eċċentrika u introverta

  Komplejt nistaqsi lil Vella dwarha u hu kompla jgħidli:

  “Kienet bniedma eċċentrika u introverta li ma tkellem lil ħadd u li ħadd ma jkellimha. Tiżjin u ritratti mill-inqas biex kemm jista’ jkun ma tidhirx wisq. Imma għal dawk qrib tagħha Mary Meylak kienet għal kollox differenti. In-nies li kienu viċin tagħha, jafuha eżatt kif hi pinġiet lilha nnifisha fil-poeżija ‘Monument Mary Meylak’; jiġifieri mara b’qalb tad-deheb li ħsiebha kien biss biex tgħin lill-batut.”

  Kienet ġeneruża

  Sirt naf ukoll dawn ir-rakkont interessanti dwar il-ġenerożità ta’ Meylak:

  “Minħabba l-faqar u l-għaks ta’ wara l-gwerra, fejn f’Għawdex kien hemm problema bin-nuqqas ta’ djar, hija xtaqet li tagħmel xi ħaġa biex mill-ftit tagħha ttaffi t-tbatija. Għalhekk bniet żewġ blokki ta’ appartamenti fi Triq Pompei u fi Triq il-Kappillan Hili fir-Rabat Għawdex u kriethom lill-koppji b’kera baxxa.”

  “Darb’oħra waqt il-ħruġ tal-istatwa ta’ San Ġorġ min-niċċa, waqt li kienet fil-korsija flimkien man-nies l-oħra ċċapċap u tifraħ bħal tarbija, wasal il-qassis bil-kopp quddiemha, u hi fetħet iż-żipp tal-portmoni u tefgħetlu kollox. Kien biss wara li ndunat li tefgħet iċ-ċwievet tad-dar ukoll!”

  Il-lat romantiku tagħha

  Meylak għamlet sbatax-il sena taħdem fl-uffiċini tal-Gvern. Fl-1942 hi saret għalliema u kompliet f’din il-karriera għal għoxrin sena oħra sakemm irtirat. Baqgħet qatt ma żżewġet għalkemm hemm min jgħid li darba kienet tara raġel. Ta’ mara romantika li jien, ippruvajt nislet xi ħjiel mill-poeżiji tagħha u tassew, f’ċertu kitbiet minnhom bħal ‘Let us never meet again!’, ‘Goodbye’, ‘And are you sure?’ li qrajt fil-ktieb ‘Songs you will like’ (1971), jidher li Meylak xi darba kellha xi delużjoni ta’ mħabbha li għalkemm hi qatt ma tkellmet dwarha man-nies, xorta waħda rrakkuntatha bejn il-linji tal-kitbiet tagħha:

  Let us never meet again!

  No, I do not care how you adore her
  And love her very fondly all your days
  So long as I can’t see you loving her
  So close, day after day, before my face.

  I can’t live up to it remember this:
  The story is too sad, painful indeed,
  No one can free me from the spell of love,
  And cut the strings that tug my heart and bleed.

  So better leave me, and please try and obey,
  Oh let us never meet on earth again
  All my delusions have been spoiled and shattered
  My hopes were grains of sugar in the rain.

  Għalkemm Meylak għexet f’dinja għaliha, jekk wieħed jinteressa ruħu u jsegwi l-poeżiji u x-xogħolijiet l-oħra tagħha, almenu jkun jista’ jsegwi dak li l-poetessa riedet taqsam mal-pubbliku. U dan ma kienx ftit għax hi kienet pjuttost prolifika.

  Fil-poeżija l-aktar magħrufa tagħha ‘Dawra Misterjuża’ hi tikteb:

  Jien se ngħidilkhom ħaġa u se tistagħġbu,
  Emmnuni li mhix qlajja’
  Jekk jien ngħidilkhom illi b’moħħi nimxi
  Wisq aktar minn b’saqajja.

  U fejn immur?… Min jaf fejn immur b’moħħi!
  Fejn ngħid li ser jesgħani?
  X’inhuma l-ħames kontinenti f’daqqa?
  X’ċajt huma l-Oċijani?

  Is-sena 2015 – 40 sena anniversarju minn mewtha

  Mary Meylak mietet fl-1 ta’ Jannar 1975 fl-isptar t’Għawdex, fi Pjazza San Franġisk. Indifnet fiċ-ċimiterju ta’ Santa Marija li hemm fil-limiti Tal-Barmil fil-qabar tal-familja Meylak, numru 79. Fl-2005, f’għeluq il-100 sena minn twelidha, twaħħlet lapida fi Pjazza San Ġorġ, biswit id-dar li kienet toqgħod fiha ħajjitha kollha: numru 6 Triq San Ġużepp, ir-Rabat, Għawdex. Dakinhar, ħarġet ukoll edizzjoni limitata ta’ kartolini f’ġieħha u saru xi attivitajiet kulturali biex ifakkru lil din l-ewwel poetessa tal-gżejjer tagħna. Is-sena d-dieħla nfakkru l-40 sena mill-mewt tagħha u nittama li b’xi mod, isimha u xogħolijietha, jiġu mfakkra mill-ġdid.

  Id-dar abbandunata ta’ Meylak

  Biex nagħlaq dan il-vjaġġ, mort infittex id-dar ta’ Meylak u kont iddiżappuntata mhux ftit meta ma kien hemm xejn x’jindika liema waħda kienet. Daqstant ieħor skantajt li wħud mill-Għawdxin li waqqaft fi Pjazza San Ġorġ, lanqas biss kienu jafu għal min qed nirreferi meta semmejt lil Mary Meylak! Eventwalment xi anzjani urewni l-proprjetà tagħha u qaluli li spiss kienet tħobb tintasab bil-qiegħda barra fuq siġġu u tikteb il-poeżiji. Sfortunatament, illum id-dar tidher abbandunata għal kollox u kien hemm min qalli li mhux darba u tnejn li xi nies daħlu fiha u ħadu xi affarijiet. Tnikkitt u hekk kif ħarist lejn it-twieqi tal-gallarija ta’ din id-dar, immaġinajtha tittawwal u tgħidli, “Għidilhom!”

  (Dan l-artiklu ġie ppubblikat fis-sensiela KOBOR IL-MALTI (22 parti) fit-Torċa tat-12 t’Ottubru 2014)

  Share on Facebook

  2014.10.12 / no responses / Category: Torca - Features & Articles

• Kienu għoddhom intesew

  

  

  F’dawn l-aħħar xhur, smajt diversi drabi bl-ismijiet tal-artisti Lewis Wirth u Helen Cavarra, l-aktar minħabba li kienet qiegħda tittella’ esebizzjoni b’xi xogħolijiet tagħhom. Madanakollu, peress li jiena m’inix xi dilettanta kbira tal-arti u anki peress li ħsibt li dawn iż-żewġ individwi kienu barranin, nistqarr li ftit li xejn tajt każ….. sakemm ġie f’idejja l-ktieb ‘The Life and Work of Lewis Wirth (1923 – 2010) and Helen Cavarra (1926 – 1978): Their Creative Partnership’ (2014) tal-awtur Joseph Paul Cassar.

  Il-ktieb minnu nnifsu huwa imponenti u l-preżenza tiegħu tagħtik l-impressjoni li ġewwa fih se ssib xi kapolavur. Imma fir-realtà, hekk kif tibda tqalleb il-paġni tiegħu u għajnejk jinxteħtu jaqraw l-istorja u jimirħu x-xogħolijiet artistiċi varji li huwa jħaddan, issib ferm aktar minn hekk. Essenzjalment dan il-volum jista’ jitqies bħala vjaġġ virtwali li permezz tiegħu l-qarrej jiskopri l-ġrajja ta’ żewġ artisti Maltin li għal diversi raġunijiet, kienu għoddhom intesew għal kollox.

  Permezz tal-pubblikaturi tiegħu, Book Distributors Ltd, irnexxieli niltaqa’ mal-moħħ wara dan il-ktieb sinifikanti – Mariz Cassar, bint dawn iż-żewġ artisti Maltin, li wara l-mewt tal-ġenituri tagħha, hi stess għadha qed tagħraf t-talent kbir li huma kellhom.

  Għala mhumiex magħrufa?

  “Hemm żewġ raġunijiet prinċipali għala dawn l-artisti ma kienux magħrufa,” beda d-diskors E.V. Borg, kritiku tal-arti li akkompanja lil Mariz waqt il-laqgħa tagħna. “L-ewwel nett, it-tnejn li huma nzertaw persuni pjuttost umli li donnhom kienu jippreferu jżommu xogħolijiethom il-bogħod mill-għajn tal-pubbliku. Imbagħad hemm ukoll il-fatt illi Wirth u Cavarra għamlu 18 il-sena jgħixu ġewwa l-Libja.”

  Min kienu Wirth u Cavarra?

  “Missieri, Lewis Wirth twieled fl-4 ta’ Settembru 1923. Il-familja tiegħu kienet mill-Belt Valletta fejn huma kellhom ħanut tal-ġojjellerija. Sa minn meta kien żgħir, il-ġenituri tiegħu ntebħu li binhom kellu talent artistiku qawwi u missieru pprova jħajjru biex jitħarreġ fil-linja tal-inċiżżjoni ħalli meta jikber ikun jista’ jaqla’ l-għixien tiegħu. Imma missieri ma kienx interessat f’dan għax qalbu kienet diġà mitlufa wara l-pittura,” bdiet tirrakkuntali Mariz.

  “Il-ħolma tiegħu kienet li xi darba jmur l-Italja sabiex hemm ikompli l-istudju f’dan il-qasam. Iżda din ix-xewqa sfaxxat kompletament meta waqt il-gwerra, il-ħanut tagħhom ġie bbumbardjat u l-familja tiegħu tilfet kollox. Waqt il-gwerra, huma marru joqogħdu r-Rabat u aktar tard, issetiljaw f’San Ġiljan.”

  Fl-1946 Wirth beda jattendi l-Iskola tal-Arti fejn studja taħt Chev. Vincent Apap, Chev. Edward Caruana Dingli u Chev. Emvin Cremona.

  “Ommi, Helen Cavarra, twieldet fit-2 t’April 1926. Hija wkoll kienet appassjonata kbira tal-arti u bħal missieri, mill-ewwel uriet li kienet ser tipprometti f’dan il-qasam. Infatti, anki hi attendiet l-Iskola tal-Arti u kien hemmhekk li hija ltaqgħet miegħu.”

  “Għal ħames snin konsekuttivi, ommi u missieri dejjem kienu jiġu minn tal-ewwel f’din l-iskola. Bejn Ottubru u Diċembru tal-1948, ommi rħetilha lejn Heatherley School f’Londra sabiex titħarreġ fl-istudju tad-diżinn tal-figura fuq mudelli veri. Dan peress li hawn Malta ma kienx permess li l-mudelli jippużaw għall-artisti,” kompliet Mariz.

  “F’dak iż-żmien, f’pajjiżna, l-artisti setgħu jistudjaw il-figura umana permezz ta’ xi statwi tal-ġibs biss. U dawn lanqas ma kienu jinkludu l-partijiet intimi umani. Għaldaqstant, l-għażla ta’ Cavarra kienet pjuttost insolita u avant-garde,” spjegali Borg.

  Cavarra rritornat lura Malta fejn interessat ruħha titħarreġ ukoll fl-anatomija umana.

  “Id-dedikazzjoni u l-kapaċità tagħha f’dan is-suġġett jidher ċar ħafna f’numru ta’ xogħolijiet fejn hi tesprimi b’dettall u b’delikatezza kbira l-figura umana,” qalli Borg.

  Anki Wirth għandu xogħolijiet interessanti fejn tidħol il-figura umana. Personalment, laqgħatni ħafna kwadru tiegħu li juri mara Afrikana b’sidirha barra u b’poża tassew intriganti. Meta għedt b’dan lil Borg intbaħt li għalkemm ma nifhimx fl-arti, kien irnexxieli nimmarka wieħed mill-aqwa xogħolijiet ta’ dan l-artist. Iżda għalkemm mhux jien biss urejt l-ammirazzjoni tiegħi lejn dan il-kwadru, u akkost li qegħdin fis-sena 2014, Borg stqarr miegħi illi ltaqa’ ma’ bosta diffikultajiet meta huwa ddeċieda li jinkludih fl-esebizzjoni, peress li għal diversi drabi minħabba n-nudità tal-figura, huwa ġie mitlub biex iressqu aktar il-ġewwa fejn ma jagħtix wisq fil-għajn!

  Tmintax il-sena l-Libja

  Skont l-awtur tal-ktieb, fl-1951, f’pajjiżna kienu qed jiġu diskussi l-ewwel żviluppi fl-arti moderna u numru ta’ artisti bdew juru d-diżappunt tagħhom bl-atteġġjament li kienu qed jirċievu mill-kritiċi u mill-pubbliku in ġenerali. Infatti uħud minnhom saħansitra ppreferew li jimirħu l-barra minn xtutna fejn l-opportunitajiet ta’ xogħol kienu akbar u fejn forsi l-atteġġjament lejn l-arti moderna kien aktar miftuħ.

  Skont Mariz, il-ġenituri tagħha qatt ma kienu ġew ikkritikati proprju minħabba li huma ma kienux jesponu xogħolijiethom. Madanakollu naraw illi fl-1951, Wirth ħalla lil Malta wara li hu rnexxielu jidħol jaħdem ma’ Barclays Bank D.C.O u ntbagħat jaħdem fil-fergħa ta’ Tripli fil-Libja.

  “Qabel irħielha lejn il-Libja, missieri tgħarras m’ommi. Kienu jinħabbu ferm u infatti sibt aktar minn 100 ittra datati f’dak iż-żmien fejn huma kienu jiktbu lil xulxin kważi kuljum, xi kultant anki iktar minn darba fl-istess ġurnata! Bosta mill-kitbiet kienu relatati max-xogħolijiet tal-arti li kienu qed jagħmlu,” qaltli Mariz.

  Sena wara, Wirth reġa’ lura Malta sabiex jiżżewweġ lill-maħbuba tiegħu u wara huma rritornaw lejn il-Libja fejn Helen bdiet taħdem mal-ambaxxata Amerikana. Sentejn wara twieldet binthom Mariz u ma setax jonqos li b’ġenituri b’talent ta’ dak it-tip, anki t-tifla kellha l-arti tiġri fil-vini tagħha.

  Tifkiriet u xogħolijiet relatati mal-Libja

  “Għalkemm missieri oriġinarjament kien iddiżappuntat li ma rnexxilux imur l-Italja, eventwalment huwa nduna li l-Libja kellha ħafna x’toffrilu wkoll. Hemmhekk huwa sab ambjent u kulturi għal kollox differenti minn dak li kien jaf hu u dawn issarfu f’ideat, f’ispirazzjoni u fi kreattività. Infatti fil-Libja kien prolifiku mmens u ħadem diversi xogħolijiet li juru n-nies tal-post, il-kultura tagħhom u l-arkitettura tal-inħawi,” spjegatli Mariz filwaqt li bdiet tqalleb il-ktieb u turini għal xiex kienet qed tirreferi.

  F’dawn ix-xogħolijiet intużaw diversi metodi fosthom: bil-lapes, bil-pinna u l-linka, bil-watercolours, bil-pastelli tal-ġibs, bil-kuluri taż-żejt, bit-tinqix fuq l-iscratchboard u saħansitra b’collages il-ġmiel tagħhom.

  “Il-Bank kien bniedem diliġenti ħafna imma kuħadd kien konxju li qalbu fl-arti kienet. Fil-fatt huwa kien jagħmel bosta xogħolijiet artistiċi li kienu jintużaw mill-Bank stess bħal ngħidu aħna faċċati għar-rivisti u diżinji għall-bolol. Ġieli tella’ wkoll xi esebizzjonijiet u darba minnhom l-uffiċċju ċentrali tal-Barclays Bank f’Londra kien xtara pittura li saret minn missieri,” ftakret Mariz.

  “Għandi memorji mill-isbaħ tal-perjodu li qattgħajna ngħixu l-Libja. Dak iż-żmien dan il-pajjiż kien kolonja tat-Taljani u kien immexxi mir-Re Idris. Konna ngħixu flimkien ma’ għadd ta’ nazzjonalitajiet oħra, bil-kultura u r-reliġjon tagħhom, f’paċi assoluta u kollha nitkellmu bit-Taljan. Kulħadd kien juri rispett lejn l-oħrajn u saħansitra konna niċċelebraw il-festi ta’ xulxin, kultant anki nħalltu ħaġa m’oħra imma xejn ma kien jimporta. Per eżempju l-għada tal-Għid konna nipparteċipaw fil-Pasquetta tat-Taljani li kienet tinvolvi ħarġa fil-kampanja, u fil-Milied, Father Christmas kien iġib ir-rigali riekeb fuq ġemel!” tbissmet Mariz.

  “Ħaġa interessanti hija illi missieri spiss kien jadatta l-kulturi u r-reliġjonijiet flimkien fix-xogħolijiet tiegħu. Ngħidu aħna ġieli kien ipinġi s-swar ta’ Tripli b’nostalġija lejn dawk ta’ Malta jew inkella jiddiżinja xi ragħaj Musulman għaddej bin-nagħġa fuq spalltu u mbagħad isemmi t-tpinġija għar-Ragħaj it-Tajjeb.”

  In-namra mal-pjanti u l-fjuri

  “Għalkemm il-koppja Wirth u Cavarra kienu t-tnejn artisti, huma kellhom l-istili partikolari tagħhom,” fehemni Borg hekk kif erġajna dorna nqallbu l-ktieb. “Kif qed tara Wirth kellu stil mirqum imma fl-istess ħin liberu, filwaqt li Cavarra kienet aktar akkademika u preċiża.”

  Il-preċiżjoni ta’ Cavarra tidher sewwa fid-diżinji tagħha tal-pjanti u l-fjuri.

  “Fil-weekends konna mmorru f’postijiet sbieħ: daqqa nżuru xi mużew jew xi sit arkeoloġiku, drabi oħra mmorru ngħumu f’xi bajja jew nilgħabu bir-ramel fis-semi deżert, inkella konna mmorru ngawdu l-panorama fuq il-muntanja. Kien fil-Libja li ommi bdiet tinġibed lejn il-pjanti u l-fjuri, tiġborhom u tpinġihom f’dettall kbir biex iżżomm rikordju tagħhom,” qaltli Mariz.

  Lura Malta

  L-ewwel skola ta’ Mariz kienet għand is-Sorijiet Franġiskani fi Tripli imma mbagħad, meta kibret, hi ntbagħtet tistudja f’boarding school tas-Sacred Heart f’Malta.
  Iżda s-sena 1969 ġabet bosta tibdiliet f’ħajjithom. Inzerta li f’dik is-sena, f’Malta twaqqfu l-boarding schools u nbidlu f’day schools. Kien ukoll f’din is-sena li bdiet ir-rivoluzzjoni fil-Libja fejn finalment il-Kulunell Gaddafi ħa l-poter tal-Libja. Iżda l-agħar ħaġa kienet li omm Mariz mardet bil-kanċer u għalhekk ġie deċiż li l-familja tiġi lura Malta.

  “Jiena ma kellix idea li l-mamà kienet marida daqstant għax qatt ma wriet. Naf li hi u missieri kienu telgħu l-Ingilterra għal xi żmien peress li kien jeħtieġ li ssirilha operazzjoni. Damet għaxar snin għaddejjha titħabat mal-marda tal-kanċer u lili qatt ma qaluli xejn. Minflok kont nara lill-ġenituri tiegħi jaħdmu flimkien biex irawwmu ġnien sabiħ fid-dar tagħna, jingħaqdu man-Natural History Society ta’ Malta u jmorru magħhom għal mixjiet twal fil-kampanja, ipittru u jgawdu l-ħajja. Probabbilment kienu qegħdin jimxu ġurnata b’ġurnata daqs li kieku l-għada ma kienx jeżisti u b’hekk irnexxielhom jgħixu ferħanin u jżommu lili wkoll kuntenta u l-bogħod mir-realtà kiefra li kienu qed jgħixu f’qalbhom,” qaltli Mariz.

  Intant, fl-aħħar ħames snin ta’ ħajjitha, Cavarra ntefgħet tagħmel biċċa xogħol enormi u ta’ siewi kbir peress li sabet, ġabret u pinġiet 367 fjuri u pjanti Maltin, apparti 15 oħra li baqgħu ma tlestewx.

  “Akkwistaw il-ktieb ‘Field Guide to the Wild Flowers of Malta’ (1969) ta’ Guido Lanfranco u mbagħad ngħaqdu wkoll fis-Soċjetà tan-Natura u permezz t’hekk, kienu jirnexxielhom isibu dawn il-pjanti,” irrimarkat Mariz.

  Helen Cavarra mietet fl-1978. Għal bintha, mewtha kienet xokk kbir. Sadanittant hi lanqas idea ma kellha ta’ din il-kollezzjoni li ħalliet ommha u meta wara l-mewt ta’ missierha, sabitha merfugħa, baqgħet impressjonata bir-reazzjoni għaliha tal-esperti.

  “Meta l-botanisti Arnold u Jeffrey Sciberras raw dan ix-xogħol li għamlet il-mamà huma mill-ewwel urew apprezzament kbir lejh, tant li qaluli li dak kien meqjus bħala Melitensia minħabba li hi kienet pinġiet dawn il-fjuri u l-pjanti b’mod komplet, bl-istess qies u magħhom inkludiet ukoll ħafna dettalji importanti bħal meta ġabret il-kampjuni u minn fejn, x’kien l-isem xjentifiku tagħhom u dak Malti eċċ.”

  Uħud minn dawn ix-xogħolijiet ġew inklużi fil-ktieb li konna qed naraw iżda ġejt mgħarrfa li ktieb ieħor, iddedikat partikolarment għal din il-kollezzjoni, kien ser jiġi ppubblikat f’qasir żmien.

  Mingħajr Helen

  “Mingħajr ommi, missieri tilef parti sinifikanti minn ħajtu. Almenu l-arti offrietlu rifuġju u serħan mis-swied il-qalb u mlietlu l-vojt li ħalliet din it-telfa. Intant, missieri kellu jieħu r-rwol taż-żewġ ġenituri f’daqqa biex isostnini. B’xorti tajba, sena wara mewtha, jien iltqajt ma’ dak li kellu jkun żewġi u ftit wara żżewwiġna. Ma domnix ma għamilnih nannu u wliedi saru l-mimmi t’għajnejh.”

  Hawn Malta, ħafna mix-xogħolijiet ta’ Wirth kienu jirrelataw mal-pajsaġġ sabiħ Malti fejn hu ħalla memorja mill-isbaħ ta’ diversi nħawi. Fl-1992 huwa ngħata l-Midalja tal-George Cross mill-President Ċensu Tabone. Fl-2002, fil-kappella l-antika ta’ Santa Margerita, il-Kunsill Lokali ta’ San Ġwann organizza esebizzjoni b’xi xogħolijiet tiegħu.

  Fl-2010, fl-età ta’ 87 sena, Lewis Wirth ħalla din id-dinja u bintu sabet ruħha fid-dar tal-ġenituri tagħha sabiex tiżbarazzaha. Ftit ftit, hi u tqalleb, tiftaħ u tirranġa, intebħet li l-ġenituri tagħha kienu ħallew warajhom teżor uniku ta’ xogħolijiet artistiċi mill-isbaħ…..

  Illum: ktieb u esebizzjonijiet

  “Għalkemm minn dejjem affaxxinajt ruħi bl-arti, qatt ma ridt nagħmel il-pittura għax kont inħoss li ma kont ser nilħaq qatt il-kalibru ta’ ommi u ta’ missieri. Minflok, jiena naħdem iċ-ċeramika,” stqarret Mariz.

  “Madanakollu, naħseb li għaraft tassew it-talent li kellhom il-ġenituri tiegħi meta bdejt niftaħ il-kaxxi, l-armarji u l-kmamar u bdejt nara l-ġmiel tax-xogħolijiet. Qalbi ngħafset meta rrealizzajt li l-ġenituri tiegħi mietu mingħajr qatt ma ġew rikonoxxuti bħala artisti kbar.”

  Mariz tiftakar lil missierha jixxennaq għal dan ir-rikonoxximent imma fl-istess ħin bħal donnu kien iħossu jibża’ li jiġi kkritikat u għalhekk huwa baqa’ lura.

  “Min jaf kemm il-darba ħajjartu biex jagħmel esebizzjoni f’ismu biss biex jagħti spazju lilu nnifsu u juri l-ħila tiegħu. Imma hu dejjem irriffjuta,” sostniet Mariz. “Imma issa li għandi rajja f’idejja u wara li ħadt il-konferma mingħand esperti oħra li kkonfermawli li x-xogħolijiet tal-ġenituri tiegħi huma tassew ta’ livell għoli, bdejt bil-ħidma tiegħi biex noħloq għarfien dwarhom sabiex finalment huma jingħataw il-ġieħ li jistħoqqilhom.”

  “L-istorja tal-arti ta’ Malta għadha ma nkitbitx ħlief għal xi partijiet minnha. Għaldaqstant, il-ġrajja ta’ storja soċjali u x-xogħolijiet li ħallewlna Wirth u Cavarra għandhom sinifikat kbir għax permezz tagħhom nistgħu nimlew biċċa oħra mill-istorja tal-arti,” temm jgħid Borg.

  Filwaqt li nħajjarkhom tkomplu ssegwu l-istorja ta’ dawn l-artisti permezz ta’ dan il-ktieb ġdid, bħalissa wieħed jista’ jara għażla tax- xogħolijiet tagħhom fil-La Vallette VIP Club Lounge li tinsab fl-ajruport ta’ Malta. Is-sena d-dieħla se jkun hemm wirja oħra fil-Cavalieri Art Hotel u fiċ-Ċentru Kulturali taċ-Ċina fil-Belt Valletta.

  (Dan l-artiklu ġie ppubblikat fis-sensiela KOBOR IL-MALTI (20 parti) fit-Torċa tal-5 t’Ottubru 2014)

  Share on Facebook

  2014.10.05 / no responses / Category: Torca - Features & Articles

• A life of prayer

  

  

  The concept of life as a cloistered nun has often intrigued people. How could one choose to deny oneself the privilege of freedom and instead opt for a life locked up in a monastery, when the rest of humanity dreaded even the thought of it?

  As I knocked on the heavy door of the Monastery of the Augustinian Cloistered Nuns of St Catherine which is located in Republic Street, Valletta, I wondered how I was going to probe for an answer to this dilemma. Soon, a female voice responded from the intercom and when I identified myself, the door opened automatically and I stepped inside. The sight of three barred windows amid a thick white-washed wall bound me at a standstill and I stood there in silence and awe, unsure of what I was expected to do.

  Indeed, I was quite surprised when Rev. Mother Abbess Sr. Michelina Mifsud called me in, for I had believed that this interview would take place behind bars and that I would never have the opportunity to look at her face.

  “This would not have been possible if you had come to us about eight years ago,” responded Sr. Michelina as she read the question in my eyes. “At that time, you would have needed a special permit in order to contact us, and on your arrival, I would have sounded a bell so that all the other nuns would know that you’re here and they would retire to their rooms until you left.”

  “Necessary communication with people used to take place only behind those bars,” she continued to explain. “We could neither read newspapers, nor hear the radio or watch television. Our lives were meant to be completely shut from the rest of the world so that we could focus only on God and our prayers. None of the nuns could get out of this monastery except when they needed aid for serious health reasons. We could not even visit our parents when they were sick and if they died, we were not allowed to attend their funeral. However, at times, our close family members could come to see us at the monastery and we greeted each other from behind the bars.”

  I felt dumbfounded and looked down at the floor, searching for a way to question her how and why, until I could not resist no more and spoke out.

  “This style of life does not make us feel miserable because this was our choice,” responded gently Sr. Aloisia Bajada who had joined us silently. “Our faith keeps us strong and prevents us from feeling depressed. Certainly there are moments when life gets pretty hard but whose does not? I am sure that even though you did not choose to become a cloistered nun, you too have to make several sacrifices for your family. So, you see, there is not so much difference between us.”

  I watched them closely, trying to sense any strange move or reaction which might reveal a hint of unhappiness but instead I was met with sincere serene demeanour which was almost saintly.

  “Sometimes even we find it difficult to understand and explain our vocation,” expanded the nuns. “We tend to regard it as a gift from God.”

  We started to walk around the monastery and here I was in for another revelation. For the nuns did not live within some somber building but in a spacious and historical palace which was constructed during the period of the Knights of St John.

  “This monastery has a long and interesting history,” told me Sr. Aloisia as she watched me admire the old paintings hanging on the walls, the colourful painted floor tiles and the exquisite architecture. “In my earlier years, it was my joy to delve within this monastery’s ancient archives which go back to 1606. They narrate detailed incidents and engaging stories which took place in this building and in the lives of the nuns that lived here hundreds of years ago. Surely, it is a pity that very few people have ever laid eyes upon them!”

  At 88 years, Sr. Aloisia is the oldest of the remaining six nuns in this monastery. I was delighted by her passion towards the history of this place which has been her home for the last 70 years. As she led the way ahead, she informed me that originally this building was the residence of Marquis Giovanni and Katarina Vasco Oliviero, and it was known as Casa Vanilla. In 1576, this couple went through a rough time when their son contracted the plague, and in desperation, Katarina, who was a devotee of St Catherine, pledged to donate her house to the Church if her son survived. The boy did survive and Katarina was adamant to keep her word. However, when in 1611, she got to know of a group of girls known as ‘Orfanelle della Misericordia’ who had decided to become cloistered nuns and were taking care of children with family problems, she decided to give her property to them.

  In order to change this palace into a monastery, the couple had to buy some of the neighbouring properties so that they could accommodate about 45 nuns, 15 girls and a chapel. This is why today, this monastery stretches out into Republic Street, St Christopher Street, Strait Street and also a section of St Dominic Street. Incidentally, within a year from their testament this noble couple died and since their son had already died before them, the cloistered nuns of St Catherine inherited all that remained.

  By time, it became customary for some of the girls of the nobility to take their vows and join this monastery, and this included Grandmaster Manuel Pinto de Fonseca’s sister. Certainly, these girls brought with them generous dowries which supported a comfortable life. However, in 1714, the monastery required huge structural changes and much of the money ran out. Then, in 1798, when the French occupation took over Malta, the nuns found themselves in a dire state of poverty and they could not afford to take care of children any more. The number of nuns dwindled to eight but once the French left our islands, new nuns joined the monastery and life started afresh.

  We entered into a lift which took us straight up to the monastery’s huge roof. A breath-taking view of the splendid architecture of the other Valletta buildings welcomed us and a fresh breeze whirled around us. The nearby wide blue sea was shiny and tempting, and we could see sea-gulls gliding smoothly over its surface.

  “How can we feel restricted when we have all this to enjoy?” the two nuns asked me with a bright smile on their faces.

  We stood together in silence, relishing the stillness and the beautiful environment which surrounded us. Then, the nuns shared with me what had led them to make this particular choice in life.

  “Look down there,” asked me Sr. Aloisia as she indicated far below at the monastery’s garden which originally was the quarry from which the stone for this building was extracted. “During World War II, that garden suffered a direct hit and the nuns went to seek refuge at Ta’ Ċenċ in Gozo. I was 16 and from Xagħra and I did not even know what a cloistered nun was. One day, I saw some creative sewing which they had done and I felt curious to meet them. However, people told me that this was impossible, unless I wanted to join them. I felt terrified at the idea that they could keep me with them and yet finally some older friends accompanied me to see them and I liked the nuns’ company. As time went by, I continued to think about them and when I was 18, I was sure that I wanted to join those nuns who had in the meantime returned to their monastery in Malta. And here I am.”

  “I was also 18 when I took my vows and became a cloistered nun of this monastery,” told me Sr. Michelina. “Ironically when I was younger, a priest who often watched me visiting and praying daily in front of St Rita, had suggested to me that I should consider becoming a nun and I was furious! Oh, I want to enjoy life, I told him. The life of a nun is not for me! However, some time later, he convinced me to meet the Rev. Mother Abbess of St Monica who in turn invited me to spend some weekends with them whenever I wanted. Somehow, I liked the idea and little by little I got very close to these nuns until I could not imagine any other life but to stay with them. Then, one day, I went to visit Frenċ tal-Għarb and without even knowing me, he made a cross upon my forehead with some oil that was blessed by the Virgin Mary and he told me that I would soon become a cloistered nun in the Monastery of St Catherine and that eventually I would die there. When I returned home to my father and told him about this, he swore that I would not withstand the life of a cloistered nun for more than 15 days. And yet here I am still after 51 years!”

  We went down again and this time I was shown the crypt where all the cloistered nuns of this monastery get buried. Interestingly, in this crypt, one finds also the tomb of the son of the original owners of this building.

  From there, we moved on to the small chapel wherein the nuns attend to pray. “After 1963, we received new regulations and many things changed. One of these included the possibility of receiving the public in our monastery, even if we still stand behind bars. Indeed, within these last years, many individuals have sought us for spiritual help and advice. Many more have chosen to join us during mass and so people have grown more accustomed to our presence and I think that their respect towards us has increased, now that they know us better,” told me Sr. Michelina.

  “Through these encounters, we want to show people that life does not end when you become a cloistered nun. We simply start a new chapter of a life which is simpler and closer to God. We have our daily chores, we pray and help others, and we also enjoy developing our talents in sewing, crochet and art.”

  “We miss absolutely nothing here except the need for more nuns to join us as we are too few now and most of us are also too old,” admitted Sr. Aloisia.

  I cherished their warm hug when they embraced me before I left, and for a moment I felt a distinct sense of happinness. Yet once the monastery’s door closed behind me, I was concerned about how these nuns will live, once they will be too old to take care of each other? And what will be this monastery’s destiny if one day these nuns will all fade away?

  (This article was published in Focus Valletta Supplement in The Times of Malta dated 1st October 2014)

  Share on Facebook

  2014.10.01 / no responses / Category: Times of Malta

• A MATTER OF FATE
• MALTA’S PREHISTORIC TREASURES
• THE MAGIC IS IN THE DETAIL
• THE SELLING GAME
• NEVER FORGOTTEN
• Ġrajjiet mhux mitmuma – 35 sena mit-Traġedja tal-Patrol Boat C23
• AN UNEXPECTED VISIT
• THE SISTERS OF THE CRIB

• Pauline Harkins on Novella – Li kieku stajt!
• admin on IL-KARNIVAL TRAĠIKU TAL-1823
• Albert on IL-KARNIVAL TRAĠIKU TAL-1823
• Martin Ratcliffe on Love in the time of war
• admin on 24 SENA ILU: IT-TRAĠEDJA TAL-PATROL BOAT C23