Posts Tagged ‘kollezzjoni’

• IL-KULURI TAĊ-ĊINA (4 Parti) L-Istorja taċ-Ċina

  L-Istorja taċ-Ċina hija ikkumplikata mmens, l-aktar minħabba l-kobor tal-pajjiż. Infatti, bosta Ċiniżi jistqarru li lanqas huma ma jafuha kollha. Min-naħa l-oħra, fil-fehma tiegħi, għalina l-Ewropej hija naqra aktar diffiċli biex nassimilawha peress li tvarja ħafna mill-ġrajjiet storiċi li tgħallimna dwarhom. Kien proprju għalhekk li sibt ruħi kompletament affaxxinata meta żort il-Mużew Nazzjonali ta-Ċina f’Pekin.

  Il-Mużew Nazzjonali taċ-Ċina f’Pekin

  Il-binja ta’ dan il-mużew hija imponenti ferm u l-faċċata tiegħu tħares direttament fuq il-Pjazza Tiananmen. Twaqqaf fit-28 ta’ Frar 2003 wara li ngħaqdu dak li qabel kien il-Mużew Nazzjonali tal-Istorja Ċiniża flimkien mal-Mużew Nazzjonali tar-Rivoluzzjoni Ċiniża.

  Il-Mużew Nazzjonali taċ-Ċina f’Pekin huwa mibni fuq medda ta’ art li tkopri 192,000 metru kwadru u huwa meqjus bħala l-akbar u l-aqwa mużew fid-dinja. Iħaddan fih 40 gallerija flimkien ma’ 10 swali ta’ esebizzjonijiet artistiċi li fihom jiġu esebiti wkoll xogħolijiet internazzjonali li jiġu mislufa lil dan il-mużew.

  L-artifatti li huma esebiti fih ivarjaw ħafna u b’hekk huma jagħtu l-opportunità lill-viżitaturi biex josservaw firxa wiesgħa tal-arkeoloġija, tal-istorja, tal-arti u tal-kalligrafija ta’ dan il-pajjiż. Permezz ta’ dawn, wieħed ikun jista’ jixtarr ukoll is-soċjetà u l-kultura Ċiniża matul perjodi differenti.

  Is-sezzjoni tal-bronż

  Is-sezzjoni tal-bronż hija waħda sinifikattiva f’dan il-mużew, partikolarment dawk ix-xogħolijiet li saru fil-Perjodi Shang u Zhou li jirriflettu r-ritwali u s-sistemi mużikali wżati fiċ-Ċina ta’ dak iż-żmien u li llum huma apprezzati madwar id-dinja kollha. Madanakollu, hemm bosta oġġetti oħra li juru kif iċ-Ċiniżi kienu diġà trawwmu sewwa fit-teknoloġija tal-bronż sa minn 4000 sena ilu.

  Intlift inħares lejn oġġett wara l-ieħor li kien hemm esposti f’din is-sezzjoni, nistagħġeb kif fihom ftit li xejn stajt nilmaħ xebħ ma’ dak li jiena mdorrija nara f’mużewijiet oħrajn Ewropej, fosthom dawk lokali.

  Il-kollezzjoni tal-bronż f’dan il-mużew tinkludi oġġetti ta’ kuljum, ornamenti, reċipjenti, għodod u armi b’disinji distinti u sbieħ. Uħud minnhom kienu saħansitra mżejjna b’karattri kalligrafiċi antiki indurati bid-deheb jew bi ħlejqiet fantastiċi bħad-draguni.

  Is-sezzjoni tal-fuħħar

  L-invenzjoni tal-fuħħar li seħħet eluf ta’ snin ilu tatu spinta kbira lill-bniedem fl-iżvilupp tiegħu lejn iċ-ċiviltà. Fil-fatt minn hemm, il-bniedem kompla jistħarreġ kif seta’ juża l-materjali tan-natura sabiex jgħinuh jgħix ħajja aħjar.

  L-aktar fuħħar antik li wieħed isib f’dan il-mużew imur lura għall-Perjodu Neolitiku fejn għall-ewwel il-fuħħar kien jinħadem bl-idejn imbagħad anki fuq ir-rota. Maż-żmien, il-bniedem għaraf ukoll kif isebbaħ dak li joħloq billi jivvinta disinji b’subgħajh u b’difrejh, inkella b’xi għodda oħra. Wara, huwa sab mezz kif jiżbogħ dawn l-oġġetti permezz ta’ pigmenti naturali.

  Il-kollezzjoni tal-fuħħar tinkludi kontenituri, madum, figurini u kif ukoll oġġetti li ġew użati waqt ir-riti tad-dfin. L-irfinar fil-materjal maħdum u anki fid-dekorazzjoni tal-oġġett huma xhieda tal-iżvilupp tal-bniedem matul is-snin.

  Is-sezzjoni tal-porċellana

  Tip ta’ porċellana li kienet tinħadem bil-lewn abjad u ikħal, partikolarment fi żmien id-Dinastiji Ming u Qing, hija l-aktar famuża madwar id-dinja għall-kwalità u l-ġmiel tagħha. Infatti fost l-eluf ta’ artifatti maħduma mill-porċellana, l-akbar kwantità ta’ oġġetti fil-kollezzjoni ta’ dan il-mużew huma ta’ dan it-tip.

  Xorta waħda, għal dawk li japprezzaw xogħolijiet bħal dawn, l-esebiti l-oħra huma interessanti mmens u mill-ġdid pjuttost differenti minn dawk li aħna mdorrija naraw.

  Is-sezzjoni tal-jade

  Il-jade huwa ħaġra prezzjuża ta’ lewn ħadrani li hija popolari ferm fiċ-Ċina. Ta’ min isemmi illi l-ġibda ta’ dan il-poplu lejn din il-ħaġra ilha teżisti saħansitra sa mill-Perjodu Neolitiku, hekk kif jixhdu xi esebiti li jinsabu f’dan il-mużew.

  Fil-fatt skont materjal arkeoloġiku li nstab jidher li ċ-Ċiniżi kienu qed jipproduċu xogħolijiet mill-jade sa minn 8000 sena ilu, għalkemm xi studjużi jisħqu li probabbilment din l-użanza tmur lura sa 10,000 sena ilu.

  Matul iż-żmien, il-funzjoni ta’ din il-ħaġra nbidlet qatiegħ fiċ-Ċina. Fil-Perjodu Neolitiku l-jade kellha tifsira spiritwali u kienet tintuża l-aktar fir-riti tad-dfin peress li kien hemm it-twemmin li permezz ta’ din il-ħaġra, il-bniedem seta’ jikkomunika mal-allat.

  Min-naħa l-oħra, fil-Perjodu Shang din il-ħaġra kienet marbuta mar-ritwali tal-poter militari u allura mal-armi ċerimonjali li kienu jinħadmu minn dan il-materjal.

  Aktar tard waqt id-Dinastija Qin, jiġifieri mis-seklu 3 Q.K sas-seklu 6 W.K. din il-ħaġra bdiet tintuża anqas fir-ritwali u bdiet minflok tieħu aspett aktar popolari. L-ikbar żvilupp fil-produzzjoni ta’ oġġetti popolari li tfasslu minn dil-ħaġra saru fi żmien id-Dinastiji Ming u Qing fejn wieħed jista’ josserva kapolavuri mill-ifjen.

  Fatt interessanti huwa li fiċ-Ċina din il-ħaġra għadha apprezzata ferm, aktar u aktar illum meta dan il-materjal m’għadux jinstab daqstant fi kwantitajiet kbar. Il-valur ta’ din il-ħaġra huwa fit-twemmin illi din kapaċi tgħin lill-bniedem jgħix ħajja itwal u kif ukoll li ġġiblu x-xorti t-tajba.

  Is-sezzjoni tal-fidda u d-deheb

  Il-kollezzjoni kbira ta’ dawn l-oġġetti li għandu l-mużew tkopri xogħolijiet li twettqu matul l-aktar perjodi importanti fiċ-Ċina; jiġifieri mill-Perjodu Shang sa dak Qing.

  Permezz ta’ dawn l-esebiti, wieħed jista’ japprezza s-sengħa mill-aqwa ta’ provinċji differenti u kif din żviluppat matul is-snin. Apparti mid-disinji sbieħ, uħud ġew dekorati wkoll b’ħaġar prezzjuż u għalhekk il-valur ta’ ċerti oġġetti huwa imprezzabbli.

  Fost l-oġġetti wieħed jista’ jara ġojjelli, ornamenti tax-xahar, reċipjenti tal-inċens, u kontenituri tax-xorb u l-ikel.

  Is-sezzjoni tal-muniti

  L-Istorja tal-flus fiċ-Ċina tmur lura għall-Perjodu Shang u tibqa’ miexja b’kontinwazzjoni sal-ġranet ta’ llum. Għaldaqstant, din il-kollezzjoni hija siewja ħafna sabiex wieħed jistudja l-iżvilupp ekonomiku ta’ din il-kultura tal-Lvant.

  Fiċ-Ċina, l-ewwel flus kienu jikkonsistu minn arzell. Kien biss fid-9 seklu Q.K. li bdew jidhru l-ewwel muniti tal-metall. Aktar tard, id-digriet imperjali li twaqqaf mill-Ewwel Imperatur taċ-Ċina li kien jesiġi l-istandardizzazzjoni tal-kitba, tal-qisien u tal-piżijiet, għen ferm sabiex jiġi żviluppat dan il-qasam u kien hawn meta bdew jidhru l-muniti distinti tondi b’kaxxa maqtugħa fiċ-ċentru tagħhom. Flus tal-karti oriġinaw fil-Perjodu Song fl-10 seklu W.K.

  Il-kollezzjoni ta’ dan il-mużew relatata ma’ din is-sezzjoni tlaħħaq il-200,000 oġġett. Apparti mill-flus infushom, il-kollezzjoni tkopri wkoll forom li minnhom kienu jinħadmu l-muniti u blokok li permezz tagħhom kienu jiġu stampati l-flus.

  Is-sezzjoni tal-arti u l-kalligrafija

  Din hija kollezzjoni oħra ta’ sinifikat kbir għal dan il-pajjiż. Tħaddan fiha esebiti li jmorru lura għall-Perjodu Tang u tibqa’ ġejja saż-żminijiet moderni.

  B’mod ġenerali x-xogħolijiet f’din is-sezzjoni jinqasmu bejn dawk li saru minn artisti famużi matul diversi perjodi u dawk li jirrappreżentaw xbiehat storiċi importanti.

  Għal dawk li japprezzaw l-arti, din is-sezzjoni hija meraviljuża kemm minħabba l-istili, is-suġġetti u l-materjali differenti li tesebixxi.

  Is-sezzjoni tal-madum impinġi

  Id-dekorazzjonijiet fuq dan il-madum kienu jsiru bil-forom jew billi jiġu stampati. Permezz tagħhom, il-pajjiż għandu ġabra ta’ 10 sekli ta’ storja hekk kif dawn juru xeni tal-ħajja ta’ kuljum, politiċi, storiċi, artistiċi u idejoloġistiċi.

  Kollezzjonijiet oħra

  Ċertament ma nixtieqx inħalli barra l-kollezzjoni tal-għadam tal-oraklu li kienu iskrizzjonijiet antiki li tnaqqxu fuq l-għadam tal-annimali u ta’ ħlejqiet oħra, fosthom tal-fkieren. Dawn huma importanti għax jitfgħu dawl fuq l-ewwel kitba fiċ-Ċina.

  Imbagħad hemm ukoll is-sezzjoni ta’ strumenti uniċi tal-mużika, uħud maħduma minn ġebel li kien kapaċi jagħmel ħsejjes individwali.

  Kollezzjoni oħra sinifikattiva hija dik tat-timbri fejn uħud nħadmu mill-ħaġar prezzjuż. Dawn ukoll jgħaddu informazzjoni valida rigward il-mexxejja u r-regolamenti tagħhom matul is-snin.

  Ma tispiċċa qatt jekk tipprova ssemmi fid-dettall il-kollezzjonijiet kollha li jħaddan fih dan il-mużew. Daqstant ieħor huwa impossibli li tara l-mużew kollu fi żjara waħda u għalhekk trid tkun selettiv, inkella jekk tassew tkun interessat, trid tipprepara ruħek biex iżżuru aktar minn darba.

  (Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tal-25 ta’ Jannar 2015)

  Share on Facebook

  2015.01.25 / no responses / Category: Torca - Features & Articles

• IR-RAKKONT TAL-AKBAR ĠRAJJA

  Skont W J Cameron “Kien hemm biss Milied wieħed…. il-bqija huma kollha anniversarji.”  U ħadd ma jista’ jlumu għax hekk hu. Forsi għalhekk li aktar ma jgħaddi ż-żmien, is-sinifikat oriġinali tiegħu qiegħed dejjem kull ma jmur jintilef u jinbidel fit-tema ta’ festini u xalar. Madanakollu b’xorti tajba mhux kollox mitluf għax fil-qalba ta’ ċertu djar, wieħed għadu kapaċi jiltaqa’ mat-tifsira ġenwina tal-Milied. Infatti dil-ġimgħa hekk kif mort inżur il-kollezzjoni grandjuża tal-Milied ta’ Anton Galea fir-Rabat Għawdex skoprejt illi għalih il-Milied qatt ma jgħaddi peress li hu sab mezz kif jibqa’ jgħixu f’kull jum matul is-sena.

  “Il-Milied minn dejjem kont inħobbu imma nistqarr li qatt ma bsart li għad ikolli dil-kollezzjoni tant kbira! Però donni li b’xi mod antiċipajt li dawk il-pasturi sempliċi li kont nilgħab bihom meta kont żgħir, kellhom xi darba jfissru ħafna aktar għax dejjem bżajt għalihom u qatt ma kissirthom. Illum li għandi 76 sena, dawn il-pasturi huma prezzjużi ħafna għalija, anki jekk wiċċhom u surithom mhumiex daqshekk sbieħ. Imma huma jirrappreżentaw tfuliti u jqanqluli nostalġija kbira kull darba li nħares lejhom.”

  Ħafna minn dawn il-pasturi antiki huma miġbura ġewwa vetrini apposta fejn ġurnata wara l-oħra dawn ifakkru dil-ġrajja qaddisa. Fl-istess ħin huma wkoll rikordju tas-snajja’ Maltin.

  “L-ewwel pasturi tiegħi kienu tat-tafal. Kont xtrajthom mingħand Majsi Zahra li kien pasturar Għawdxi. Wara bosta snin magħluqin fil-kaxxi, darba minnhom iddeċidejt li nqabbad lil Toni Buhagiar minn Birżebbuġa biex jaħdimli presepju b’ambjent Għawdxi ħalli nkun nista’ npoġġiehom fih u b’hekk inkun nista’ ngawdihom matul is-sena kollha.”

  Iżda n-namra tant qawwija mal-ġrajja tal-Milied seħħet meta ħuħ Joseph Galea waqqaf il-grupp Għaqda Ħbieb tal-Presepju Għawdex-Malta li kienet l-ewwel waħda tax-xorta tagħha fil-gżejjer Maltin.

  “Probabbilment ħija jħobbu ħafna aktar minni l-Milied għax kieku ma kienx jidħol għal biċċa xogħol bħal din. Stinka ħafna biex rawwem din l-għaqda u llum huwa kburi li hemm bosta membri mseħbin fiha li huma dilettanti kbar tal-Milied. Naturalment jiena kont wieħed minn tal-ewwel li sirt membru u hekk kif bdejt niġi espost għat-tagħlim ta’ ċerti nies tas-sengħa li ta’ kull sena jiġu juruna kif isir dax-xogħol konness mal-presepji u l-pasturi, bdejt nitħajjar immidd idejja jien ukoll f’dal-qasam. Barra minn hekk, bħala membru ta’ din l-għaqda, darba f’sena jkolli l-okkażjoni li nattendi għall-kungress li jsir l-Italja, filwaqt li kull erbgħa snin isir kungress internazzjonali f’Innsbruck fejn jinġabru għad ta’ dilettanti bħali tal-presepju. Waqt dawn il-mawriet nieħu ħafna ideat ġodda u nistħarreġ il-possibilità tal-użu ta’ materjali differenti minn dawk li aħna mdorrijin naħdmu bihom hawnhekk. Dawn l-esperjenzi jibqgħu stampati f’moħħi u nirritorna lura lejn pajjiżi kollni mħeġġeġ u mħajjar biex noħloq presepju ġdid. Finalment bl-iskop li jkolli biċċa xogħol ġdida x’nesebixxi kull sena fil-wirja li torganizza l-għaqda, sibt ruħi qed nibni presepju wara l-ieħor sakemm illum spiċċajt biex għandi kollezzjoni sħiħa.”

  Ta’ min jgħid li dawn il-mawriet f’pajjiżi oħra jservu wkoll sabiex Anton jaħtaf l-opportunità biex jgħarrex għal xi sett ta’ pasturi jew xi presepju interessanti ieħor x’iniżżel miegħu lejn Malta.

  “Ormaj għandi mijiet ta’ pasturi u presepji ta’ kull daqs, xorta u materjal. Ara, dan presepju tal-kartun li jmur lura għaż-żmien ta’ qabel it-tieni gwerra dinjija u kont xtrajtu mill-Amerika, filwaqt li dal-presepju ċkejken ġie maħdum mill-injam taż-żebbuġ u xtrajtu mill-Iżrael. Dan is-sett ta’ pasturi huwa tal-porċellana u ġibtu minn Lourdes, mentri dan il-presepju li hu maħdum mill-lava u hu mżejjen bil-pasturi tat-terracotta xtrajtu minn Catania. Dan is-sett imżejjen biż-żrar akkwistajtu minn Taranto u dan bil-pasturi mlibbsin huwa minn Napli.”

  Baqa’ għaddej ifehemni d-dettalji dwar din il-kollezzjoni fejn fosthom urini wkoll presepju tax-xemgħa, presepju maħdum f’bajda u tnejn oħra f’ġewża u f’lewża. Presepju ċkejken ieħor kien imqiegħed f’kaxxa tas-sulfarini, filwaqt li ieħor iċken kien imsawwar fir-resin u saħansitra kien hemm bżonn lenti biex tara s-sett ta’ tmien pasturi rqaq li kien mogħni bihom! Ovvjament kellu wkoll xogħolijiet lokali li kollha kellhom xi ġrajja interessanti marbuta magħhom.

  “Dal-presepju ċkejken tahuli Victor Darmanin mill-Kalkara u hu l-minjatura ta’ presepju akbar li ħadem lil xi klijent tiegħu. Dan sett ta’ pasturi li għaddhieli l-ħabib tiegħi Għawdxi Toni Portelli li sfortunatament m’għadux magħna. Kif qed tara, ma kienx laħaq żebagħhom kollha imma għalija dak hu l-preġju tagħhom għax hekk ifakkruni kif kien tahomli hu. Dan il-presepju huwa ta’ Mary Haber minn Raħal Ġdid u dan ta’ Jesmond Micallef minn Ħal-Qormi. Dawn t’hawn huma sett pasturi għal qalbi ħafna għax kien għamilhom pazjent li kien jinsab fi sptar mentali. Niftakar darba kont mort inżur lil xi ħadd hemmhekk u nara lil dan l-individwu jħokk xi ġebel mal-ħajt. Intbaħt li peress li ma setax ikollu strumenti, kien qed jagħmel hekk biex jagħtihom il-forma u mbagħad permezz ta’ musmar kien ikompli jigref il-fattizzi tal-pasturi.”

  Aktar ma bdejt nisma’ dwar dan id-delizzju, stajt nagħraf li fir-realtà dan kellu bosta saffi ta’ sinifikati: fosthom biex iservi ħalli jgħaqqad il-kulturi u d-drawwiet ta’ pajjiżi differenti.

  “Mhux darba u tnejn li nistiednu lil xi dilettanti barranin f’pajjiżna sabiex anki huma jintroduċu ruħhom max-xogħol tagħna. Il-presepju Malti għandu numru ta’ karatteristiċi tiegħu bħall-użu tal-imtieħen tar-riħ u anki ċertu forom ta’ djar bħal per eżempju fl-istil Għawdxi ġieli ninkludu l-galleriji antiki li Għawdex hu magħruf ħafna għalihom. Imbagħad hemm ukoll pasturi partikolari li ma ssibhomx fi presepji barranin bħal ngħidu aħna x-xabbatur, l-imgħaġġeb, l-adoratur, id-daqqaqa u l-bejjiegħa lokali u x-xrik (li jkunu żewġ pasturi mgħannqin flimkien). Uħud minn dawn il-pasturi jinbiegħu wkoll bl-ilbies tradizzjonali tagħhom u dawn huma mfittxija ħafna mill-barranin.”

  Intant min-naħa tiegħu Anton irnexxielu jadotta s-sengħa tad-dijorama; fejn presepju jkun mibni bħallikieku kien sett fuq palk u allura jkollu l-perspettiva ta’ dak li hu viċin u dak li hu bogħod.

  “Meta waqaft mix-xogħol li kelli bħala għalliem tal-arti għax ħriġt bil-pensjoni, stajt niddedika aktar ħin għal dan id-delizzju. Ftit ftit bnejt sett ta’ sebgħa episodji li juru l-fażijiet differenti li wasslu għat-twelid tal-Bambin. L-ewwel dijorama li għamilt kienet turi t-twelid innifsu u personalment nemmen li hija waħda mill-aqwa xogħolijiet li qatt għamilt. L-għan prinċipali tad-dijorama huwa li jagħti sfond lix-xena u allura n-naħa ta’ wara tagħha ma tkunx kwadra imma fit-tundjatura, kemm biex ma toħloqx dellijiet u anki biex tagħti l-impressjoni tal-wisgħa. Apparti x-xogħol dettaljat li fihom biex toħloq ix-xena nnifisha, dawn id-dijorami jkunu qed jaħbu fis-saqaf tagħhom il-bozoz, il-wires u l-extractor biex jagħtu dehra sabiħa u raffinata. Barra minn hekk il-kuluri nfushom ikunu qed inisslu l-karattru tal-istorja bħal ngħidu aħna għat-tħabbira tal-Madonna għażilt il-kulur bajdani, filwaqt li ż-żjara għand Eliżabetta hija aktar ħamranija biex tagħti l-aspett ta’ nżul ix-xemx. Meta l-koppja marret tinkiteb għaċ-ċensiment il-kulur huwa aktar naturali imma mbagħad meta l-koppja kienet qed tfittex lukanda l-kulur huwa ikħal skur għax kien dieħel il-lejl.”

  Sibt li l-kollezzjoni ta’ Anton kienet ħafna akbar milli tani x’nifhem għax ma riedet tispiċċa qatt! Infatti biex idaħħal il-kollezzjoni kollha huwa qiegħed ftit ftit jimla l-kmamar tad-dar kollha u s’issa rnexxielu anki jinżel mal-ħajt tat-taraġ bil-vetrini tiegħu, kollha magħluqin wara l-ħġieġ u mgħottija b’purtieri tad-drapp biex ix-xogħolijiet jitħarsu mill-ħsara tad-dawl.

  “Dis-sena ma kellix aktar post fejn inpoġġi l-oġġetti li kont xtrajt. Għalhekk ordnajt dawn il-vetrini li hawn fit-taraġ u sakemm il-mara marret qadja ta’ nofs ta’ nhar, waħħalthom malajr u sabithom lesti hawn. Ma tantx ħadet gost bija u kelli nwegħedha li mhux se nkompli ninżel aktar ‘l isfel!”

  Imma x’inhi dil-passjoni li ġġiegħel lill-kollezzjonist jibqa’ jixtri presepju wara l-ieħor li wara kollox qed jirrakkuntaw l-istess ġrajja?

  “Għadilli tassew kollha juru l-istess xeni, fil-kumplessità u fit-totalità tagħhom ta’ tqassim, materjal, pasturi u kuluri, kollha jkollhom dak il-karattru partikolari li jiddistingwihom minn xulxin. Għalija din il-kollezzjoni hija ħajti u sserraħħni ħafna bħala delizzju. Meta nkun qiegħed fil-kamra tax-xogħol qed noħloq xi ħaġa ġdida biex inżid magħha, inħoss serenità kbira f’qalbi. Nittama li meta jiġi ż-żmien li din il-kollezzjoni tgħaddi f’idejn oħra, din tibqa’ apprezzata u maħbuba bħal kif dejjem żammejtha jien. Nixtieq ħafna li ma tispiċċax miegħi u li għand min issib ruħha jagħraf l-imħabba u d-dedikazzjoni li ssawret bihom.”

  Tiskanta l-ideat li jiġu f’moħħ l-artist kultant! F’naħa minnhom, Anton urieni presepju li hu fforma ġewwa nkwatru li hu u martu kienu qalgħu fit-tieġ. Imma xejn ma mpressjonani daqs il-presepju li hu rnexxielu jarma ġewwa l-ewwel sett tat-TV li kellu!

  “Moħħi l-ħin kollu għaddej fuq dawn l-affarijiet, tant li anki jekk inkun inkwetat fuq xi ħaġa, ngħid ħa naħseb fuq xi oġġett li nista’ nagħmel dal-Milied u b’hekk ninsa l-problemi kollha. Darba minnhom wara li ġejna mill-Ġermanja, iddeċidejt li noħloq presepju mhux tas-soltu fejn ix-xena tat-twelid ambjentajta ġo dar tal-injam imdawwra bis-silġ. Darb’oħra waqt li kont għaddej f’park fi Vjenna, sibt biċċa zokk interessanti u ġibtu miegħi sakemm finalment akkwistajt pasturi żgħar minn Napli li stajt nirranġah bihom. Għall-kuntrarju, ġurnata oħra xtrajt sett ta’ pasturi tal-ħġieġ minn Venezja biex imbagħad bnejtilhom sfond bil-ħġieġ ikkulurit li ġbart minn fuq ir-ramel tax-xtajtiet tagħna.”

  Emmnuni, kelli bżonn is-siegħat biex nara l-kollezzjoni kollha. Fosthom Anton kellu bambin iswed maħdum bix-xemgħa li probabbilment jgħodd il-250 sena. L-aktar presepju għal qalbu huwa dak li għamlitlu n-neputija tiegħu Hilda meta kellha sitt snin. U bħalissa jinsab kuntent ferm bl-aħħar presepju li ħadem fuqu biex jesponih għal-wirja ta’ din is-sena.

  “Fir-realtà jiena ngħix il-Milied is-sena kollha għax il-ħin kollu għaddej nara x’ser nivvinta biex naħdem għal din il-festa li hija tant għal qalbi. Meta nħares lura lejn ix-xogħol, l-impenn u l-investiment li ddedikajt għal din il-kollezzjoni ma jiddispaċini xejn għax naf sewwa li min-naħa tagħha hi tatni u għadha tagħtini ħafna ferħ lura. Fosthom tgħini nġedded il-memorji ta’ meta bħala tfajjel ċkejken kont nistenna b’tant ħerqa l-ġranet tal-Milied sabiex noqgħod nilgħab bil-presepju u bil-pasturi. Għalija dak hu l-Milied: is-serenità li kapaċi jwassal presepju fis-sempliċità tiegħu hekk kif jirrakkonta l-akbar ġrajja li qatt rat id-dinja!”

  (Nota: Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tal-11 ta’ Diċembru 2011)

  Share on Facebook

  2011.12.11 / no responses / Category: Torca - Perspettivi

• IL-MUŻEW TAL-ISTORJA NATURALI… minn wara l-kwinti

  “Għandek tkun taf li l-esebiti li jkunu esposti għall-pubbliku fil-vetrini tal-mużewijiet huma biss nitfa mill-kollezzjonijiet kollha li jkollhom,” qalli ftit ilu John Joseph Borg, il-Kuratur Prinċipali tal-Mużew tal-Istorja Naturali, filwaqt li stedinni biex xi darba nsib ftit ħin ħalli nitla’ nagħti titwila lill-kollezzjonijiet ta’ referenza tal-mużew tiegħu. U kif tista’ tgħid le għal stedina bħal din? Inqisha bħala xorti kbira din li f’pajjiżna għandna kuraturi li jafu jilqgħu daqstant lil kull min juri interess fil-mużew tagħhom. Meta tlajt dil-ġimgħa, ma kontx naf x’ser insib imma żgur li qatt ma bsart li fost il-kollezzjonijiet kellu fellus b’erbgħa saqajn jew qattus b’żewġt irjus! Ma naqsux lanqas xi ġrajjiet interessanti ta’ kif dawn il-kollezzjonijiet sabu ruħhom hemm ġew…

  “Parti mill-kollezzjonijiet li ser nurik inġabru madwar 100 sena ilu meta kien għad hawn il-mużew nazzjonali l-antik li kien jinsab fejn illum hemm l-uffiċini tal-Awtorità Maltija tat-Turiżmu. Il-mużew nazzjonali ta’ dak iż-żmien kien jinkorpora fih għadd ta’ kollezzjonijiet varji: is-sezzjoni tal-arkeoloġija kellha bħala direttur u kuratur lil Temi Zammit, dik tal-arti kellha lil Vincenzo Bonello u n-naħa tal-istorja naturali kellha lil kuratur Ġużeppi Despott. Barra minn hekk, għall-perjodu qasir ta’ 3 snin, is-sezzjoni tal-minerali kellha kuratur għaliha, li kien ukoll sidha, Louis Mizzi. Waqt it-Tieni Gwerra Dinjija dawn il-kollezzjonijiet tneħħew minn dan il-post u tqassmu f’inħawi differenti, fejn fosthom il-materjal tal-istorja naturali sab ruħu jistkenn f’Casa Leone ġewwa Santa Venera.

  Fl-1966 ġie deċiż li dan il-palazz fl-Imdina jibda jħaddan fih il-kollezzjonijiet tal-istorja naturali imma kien biss fl-1969 li bdew deħlin l-ewwel oġġetti. Sfortunatament, minħabba l-perjodu twil li dawn il-kollezzjonijiet għamlu magħluqa, tlifna ħafna mid-dokumentazzjoni li dawn l-oġġetti kellhom magħhom hekk kif il-kamla daret għalihom waħda u sew. Eventwalment, fit-22 ta’ Marzu 1973 dan il-Mużew tal-Istorja Naturali nfetaħ għall-pubbliku.”

  Bdejna mexjin matul il-kurituri antiki li jagħtu għal fuq il-bitħa tal-palazz. Minn hemm stajt nara numru ta’ individwi japprezzaw l-arkitettura tal-binja u jiġbdu r-ritratti. Grupp ieħor ta’ turisti kienu qed jisimgħu l-gwida tgħaddilhom l-informazzjoni dwaru. Madanakollu inkeddejt mhux ftit meta John spjegali li l-biċċa l-kbira ta’ dawn in-nies jaslu biss sa din il-bitħa u ma jidħlux jaraw il-kollezzjonijiet!

  “Għadna sal-ġurnata ta’ llum niftħu kaxxi li ma nafux sewwa x’fihom,” kompla John hekk kif fetaħ l-ewwel bieb sabiex nibda ż-żjara ‘minn wara l-kwinti’ kif sejħilha hu. “Bħalissa għaddejjin minn fażi ta’ riorganizazzjoni sħiħa fil-mużew, kemm min-naħa tal-kollezzjonijiet u kif ukoll min-naħa tad-displays. Fosthom qed naraw l-ispazju li għandna disponibbli għalina sabiex nippjanaw kif nistgħu nutilizzawh bl-aħjar mod, kemm fit-tqassim tad-displays ġodda li ser ikollna għall-pubbliku u kif ukoll għal dawn il-kollezzjonijiet ta’ referenza.”

  Intbaħt li l-kuratur ma kienx qed jirreferi għall-kollezzjonijiet bħala “riservati” imma bħala “riferenzjali”.

  “L-iskop ta’ dawn il-kollezzjonijiet huwa sabiex l-istudenti u r-riċerkaturi jkunu jistgħu jagħmlu l-istudji neċessarji fuqhom. Ikun inutli jekk jibqgħu fil-vetrini jew fil-kaxxi fejn kienu. Infatti bi pjaċir ngħid illi jkollna domanda sabiħa minn diversi studenti barranin, li jibdew minn livell ta’ baċellerat u jibqgħu telgħin sa dottorat, sabiex jiġu jwettqu xi riċerka fuqhom. Riċentement kelli madwar 23 student li ġew minn madwar id-dinja kollha biex jistudjaw u anki biex jgħinu fix-xogħol li jirrikjedu kollezzjonijiet bħal dawn.  Nixtieq li nista’ ngħid l-istess għall-istudenti Maltin.”

  Sikwit jiġini d-dubju li forsi l-Maltin mhumiex daqshekk konxji li f’dawn il-mużewijiet, apparti li jistgħu jitgħallmu ħafna, jistgħu wkoll jgħinu fit-tindif u fit-tqassim tal-ispeċi u kif ukoll fil-manteniment tad-database tal-kollezzjonijiet. Ċertament, għal min għandu għal qalbu dan is-suġġett, din hija opportunità mill-aqwa biex ikun jista’ jmiss b’idejh u jifli sewwa dawn l-ispeċi differenti li wħud minnhom jaslu lura saħansitra sal-era glaċjali! M’hemmx bżonn li wieħed ikun espert biex jersaq jagħti daqqa t’id. Skont il-kuratur, l-importanti li wieħed ikun dedikat u li jkollu daqsxejn tal-paċenzja biex jagħmel ix-xogħol b’reqqa.

  “Hanwhekk dħalna fis-sezzjoni tal-konkoloġija, jew kif jafuha ħafna, tal-bebbux. Fil-preżent dawn il-kollezzjonijiet li wħud minnhom imorru lura aktar minn 100 sena, qed jiġu rranġati, stivati u anki ri-identifikati fid-displays ġodda li nxtraw għalihom. Dan ix-xogħol qiegħed isir bl-għajnuna ta’ erbgħa voluntiera pensjonanti li huma wkoll erbgħa awtoritajiet fil-qasam tal-bebbux hekk kif kollha kitbu xogħolijiet mill-iprem dwar il-bebbux ta’ Malta. Għaldaqstant, Paul Sammut, Charles Sammut, Charles Cachia u Costantino Mifsud qed iwettqu xogħol mitqlu deheb sabiex ir-riċerkaturi tal-bebbux ikollhom preżentazzjoni mill-aqwa tal-ispeċi lokali tagħna.”

  F’armarji mdaqqsa, f’kexxun wara l-ieħor, John urieni l-kollezzjonijiet imqassma b’ordni kbira li bla dubju jolqtu l-għajn; xi ħaġa li innutajt anki fil-bqija tal-materjal li wrieni fil-kmamar l-oħra.

  “Din hija l-parti tal-paleontoloġija jiġifieri tal-fossili. Fossila tista’ tkun fdal ta’ pjanta, annimal jew anki xi marki tas-saqajn bħal ta’ xi dinożawru jew tal-bniedem antik. Iridu jgħaddu mill-inqas miljun sena biex tifforma fossila! Innota din ir-rizza per eżempju, meta l-partijiet ta’ ġewwa tmermru biż-żmien, il-vojt li tħalla ntela’ bir-ramel u hekk kif dan ibbies, ħa l-forma tar-rizza minn taħt u b’hekk l-ispeċi tinbidel f’ġebel. Issa ara din ir-rizza l-oħra, għalkemm għad fadlilha l-qoxra, jekk tittawwal fuq ġewwa tinduna li anki hi mimlija bir-ramel. Finalment permezz tal-ġebel li fih issib il-fossili, tkun tista’ tagħraf f’liema perjodu għexu dawn l-ispeċi u allura bejn wieħed u ieħor kemm għandhom żmien.

  Fl-istess sezzjoni insibu wkoll l-għadam ta’ annimali li sibna f’ċerti siti kwoternali glaċjali bħal Għar Dalam. Irrid niċċaralek li dawn mhumiex fossili imma għadam. Dawn huma vertebrae ta’ balena li nstabu fil-blat lokali. Din hija għadma ta’ għasfur li għex fi żmien il-Plejstoċene, filwaqt li din l-għadma kbira hija parti minn id ta’ hippopotamu li nstab f’Għar Dalam,” kompla jispjegali hekk kif tani l-għadma f’idi biex naraha aħjar u anki biex niżen it-toqol tagħha.

  Nistqarr li ċ-ċans uniku li tmiss b’idejk ħwejjeġ bħal dawn jagħtik sodisfazzjon inkredibbli. Tħajjart nistaqsi lil kuratur x’japprezza l-aktar, jekk hux fossila jew għadma?

  “Jiddependi xi nkun qed nistudja dak il-ħin. Mela biex infehmek aħjar, din hi biċċa qrun ta’ ċerva tal-era glaċjali. Issa biex jiena nagħraf aħjar liema speċi ta’ ċerva kienet, jeħtieġ li nagħmel riċerka dwar żewġ speċi partikolari: ir-red deer u l-fallow deer. Skont ta’ liema minn dawn joħroġ li hu dak il-qrun, toħroġ ukoll l-interpretazzjoni ta’ l-oriġini ta’ din iċ-ċerva. Dan għaliex fiż-żmien neolitiku nafu li l-fallow deer kienet ġiet domestikata u trasferita f’diversi gżejjer, hekk kif il-bnedmin ħaduhom magħhom meta marru jokkupaw artijiet differenti. Biex tasal għal soluzzjoni teħtieġ l-eqdem għadma li tista’ ssib sa l-iktar waħda riċenti, anki biex tkun tista’ ssegwi l-bidliet fl-evoluzzjoni ta’ dak l-annimal partikolari. Ma tista’ qatt toqgħod fuq eżempju wieħed jew tnejn għax inti jaf ikollok kampjun abnormali, li ma jkunx bħall-oħrajn. Każ relevanti huma l-għadam tal-annimali ċkejkna li sibna f’Għar Dalam. Qatt ma stajna nikkonkludu li kellna speċi ta’ annimali pygmies li kieku ma sibniex mijiet ta’ għadam li kollha juru l-istess tendenzi.”

  Kexxun miżgħud bis-snien tal-klieb il-baħar huwa fost l-aktar imfittex mir-riċerkaturi barranin, hekk kif din l-ispeċi tolqot il-kurżità ta’ ħafna. John spjegali kif mhux darba u tnejn li l-mużew lokali jibgħat xi kampjuni lil mużew ieħor barrani biex dawn jiġu studjati hemmhekk. L-istess jiġri anki bil-kuntrarju. Staqsejtu kif dawn il-kollezzjonijiet isibu ruħhom hemm ġew?

  “Bħala proċedura tal-mużew, aħna qatt ma nistgħu mmorru naqbdu xi speċi aħna biex inżommuhom għandna. Apparti li kif diġà semmejtlek, writna bosta kollezzjonijiet antiki mill-mużew ta’ qabel, minn żmien għal żmien jaslulna wkoll diversi donazzjonijiet mill-pubbliku in ġenerali u kultant anki minn mużewijiet barranin.

  Ara din waslitilna riċenti mingħand id-dentist Dr Zammit fejn ġabilna l-kollezzjoni personali tiegħu ta’ baħriji u friefet li kienet miżmuma tajjeb ferm u dokumentata kif suppost. Din kollezzjoni oħra li waslitilna mingħand riċerkatur li kien qed jistudja l-ispeċi tar-red palm weevil. Imbagħad din hija kollezzjoni ta’ pjanti li għaddilna tabib liema speċi huwa ġabar meta kien qed jagħmel l-istudji tiegħu fil-mediċina.”

  John urini wkoll il-kollezzjoni kbira ta’ Dr Carmelo de Lucca li kien ukoll kuratur tal-post u oħra ta’ ċertu Lanfranco. Spjegali kif mhux il-kollezzjonijiet kollha jaslu mqassma fil-kxaxen tagħhom. Uħud jidħlu f’kaxxi differenti mdawwra bil-ġablo iżda mbagħad fil-mużew, dawn il-kollezzjonijiet jitnaddfu u jitqassmu skont l-ispeċi tagħhom filwaqt li jiġu kkatalogatizzati bin-numri u r-ritratti tagħhom.

  “Aħna ninsistu ħafna li min għandu xi kollezzjonijiet minn dawn u ma jafx x’ser jagħmel bihom, il-mużew dejjem lest biex jilqagħhom għandu ħalli jagħni aktar il-materjal tiegħu maħsub għar-riċerka.”

  Fil-kamra tal-entomoloġija l-insetti huma impressjonanti wisq: uħud sbieħ u kkuluriti bħal friefet u l-baħriji, oħrajn mhux daqstant, bħall-ħanfus li waħda minnhom għoddha qajmitli ġismi xewk xewk u l-baħrija death head moth li aktar mid-diżinn tar-ras ta’ mewt li għandha fuq daharha, werwirni l-qies tal-kobor tagħha! Nistqarr li għalkemm ħassejt qalbi tingħafas meta rajt il-friefet wara l-ħġieġa, ma kellix l-istess reazzjoni għall-insetti l-oħrajn.

  “Ħafna nies meta ngħidilhom li din il-ħanfusa hi Maltija ma jemmnuniex. Dik mhiex ħlief is-susa tal-lanġas. Rigward il-baħrija l-oħra nista’ ngħidlek li mhux lilek biss iddejjaq. Biss biss nista’ nsemmilek meta darba kelli mmur ma’ pulizija ġo dar ta’ persuna li tgħidx x’għamlet meta sabet waħda ġo kamra minnhom u ċemplet għall-għajnuna biex jinħareġ dak l-insett minn hemm.”

  Imxejna għall-aħħar żewġt ikmamar li jħaddnu fihom l-ispeċi tal-għasafar. U proprju għaliex l-għasafar huma wisq għal qalb John, il-kuratur stqarr li fir-realtà dawn il-kollezzjonijiet iqanqlulu ħafna emozzjonijiet ta’ dwejjaq u rabja.

  “Hawnhekk hawn ħames freezers b’madwar elf għasfur li ġew ikkonfiskati mill-pulizija, fosthom numru ta’ ċikonji li nqatlu f’Mejju li għadda.”

  Hija ħasra kbira u tal-mistħija li tara din il-qerda kollha b’għajnejk: isqra, flamingos u għadd ta’ għasafar oħra li spiċċaw qabel żmienhom inutilment! Fil-kamra l-oħra, esebiti fi xkaffar modern għall-aħħar, John fetaħli xkaffa wara l-oħra mimlija b’għasafar ta’ kull xorta li wkoll messhom l-istess destin. Il-ġmiel tagħhom akkost li kienu mejta, kien għadu jitlob rispett. Ikolli ngħid li ħassejtni daqs naqra meta qrobt lejn ajkla kbira ferm b’dik il-ħarsa mkabbra u l-atteġġjament maestuż tagħha. Rajt anki l-barbaġann li llum spiċċa għal kollox minn pajjiżna. Flejt għasafar li qatt ma rajt bħalhom qabel, fosthom is-slender billed curlew li probabbilment, skont il-kuratur, illum huwa għasfur estint hekk kif seħħ xi ħaġa fil-postijiet fejn ibejjtu fis-Siberja u ilhom madwar 10 snin ma jirrikordjaw id-dehra ta’ wieħed minnhom.

  “Inħoss dwejjaq kbar meta nara dawn l-għasafar ibbalzmati. Biex tifhimni aħjar nista’ nirrakkuntalek każ klassiku li seħħ madwar sentejn ilu. Konna qattajna lejl sħiħ fuq l-irdumijiet biex nirringjaw il-friegħ tal-garnija u biex inwaħħlulhom is-satellite tags. Tliet siegħat wara, dħalt għax-xogħol u nirċievi telefonata mingħand il-Mepa biex tinfurmawni li kienet ser tasal konsenja ta’ għasafar konfiskati. Tista’ timmaġina kif bqajt meta l-ewwel żewġ għasafar li tawni f’idi kienu proprju żewġt ifriegħ tal-garnija! Ma stajtx inneħħi minn quddiem għajnejja li ftit tal-ħin qabel proprju dawn it-tnejn setgħu kienu wħud mill-għasafar li kienu qegħdin fuq rasi u f’ħoġri, jiftħu u jperpru ġwinħajhom lesti biex jitilqu. X’jibqa’ fik meta mbagħad tarahom mejtin f’idejk, b’saqajhom maqtugħin biex jeħdulhom dak li waħħalnilhom aħna bħala rikordju?”

  Ħallini bla kliem u mn’Alla li kien għad fadal is-sezzjonijiet l-aktar kurjużi ħalli nibdlu ftit l-atmosfera. Fost dawn, l-aktar oġġetti kurjużi kienu fellus b’erbgħa saqajn affetwożament magħruf bħala Speedy Gonzalez, ras ta’ skeletru ta’ kukkudrill estint tal-ispeċi thomistoma gaudensis li nstab f’Għawdex, qattus b’żewġt irjus, kelb ta’ San Bernard u anki basking shark twil 6 metri!

  Akkost li John iddedikali ħafna ħin biex indur ma’ dawn il-kollezzjonijiet, ma lħaqtx rajt kollox għax l-għadd ta’ speċi li hemm huwa kbir wisq. Iżda l-kuratur spjegali li darba f’sena huwa jorganizza ġurnata sħiħa biex fiha joqgħod idawwar lin-nies ma’ dawn il-kollezzjonijiet li mhux soltu jkunu esposti għall-pubbliku. Ċertament okkażżjoni oħra li mhux ta’ min jitlifha.

  (Nota: Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tat-18 ta’ Settembru 2011)

  Share on Facebook

  2011.09.18 / 1 response / Category: Torca - Perspettivi

• RUĦ ĠDIDA LIL SENGĦA ANTIKA

  L-Istorja minn dejjem kienet taffaxxinani imma minn meta bdejt nagħmel intervista wara l-oħra biex nibni dawn l-artikli, irnexxieli nagħraf ukoll kemm huma interessanti n-nies ta’ llum. B’mod speċjali l-anzjani tagħna, sirt nistħajjilhom enċiklopediji ħajjin, mogħnija bl-isbaħ informazzjoni, dettalji, rakkonti, memorji, esperjenzi, kapaċitajiet… M’hemmx tmiem għal din il-lista għax kull darba li niltaqa’ ma’ individwu ġdid, niskopri xi ħaġ’oħra u nirrealizza x’qed nitilfu meta m’aħniex nieħdu rekordju nazzjonali ta’ dan it-tagħrif kollu. Sa mn’Alla li jeżistu ċerti għaqdiet li jlaqqgħu ż-żgħażagħ ma’ dawn l-anzjani, ħalli b’hekk almenu dan il-wirt kulturali tagħna b’xi mod jew ieħor jiġi mgħoddi lill-ġenerazzjonijiet ta’ wara. Proprju dil-ġimgħa sibt ruħi mistiedna għand Pio Borg, membru tal-Għaqda Dilettanti Mudelli ta’ Knejjes, li l-għan prinċipali tagħha huwa li jagħti ruħ ġdida lil sengħa antika permezz tal-entużjażmu taż-żgħażagħ ta’ llum.

  Pio Borg illum jgħodd is-67 sena. Huwa kollezzjonist ferventi ta’ bosta affarijiet reliġjużi. Jiftakar sewwa l-bidu ta’ din l-Għaqda, li dis-sena qed tiċċelebra l-25 anniversarju mit-twaqqif tagħha.

  “L-Għaqda tnisslet fl-1986 meta ngħaqdu flimkien Raphael Micallef, Tony Terribile, Pawlu Piscopo u wara daħlu wkoll George Gusman u Guido Lanfranco. Jien kont wieħed minn tal-bidu li sirt membru magħha għax mill-ewwel emmint fl-iskop tajjeb li kellha. Fil-gwerra konna tlifna ħafna oġġetti prezzjużi, speċjalment fl-inħawi tal-Kottonera li ġarrbu ħafna ħsara. Għalhekk konna fuq ix-xwiek biex insiru nafu dwar il-ftit li kien għad fadal, filwaqt li ttamajna li nkunu nistgħu nerġgħu nagħtu r-ruħ lil dax-xogħol tal-mudelli tal-knejjes. Bi pjaċir ngħid li l-Għaqda mhux talli rnexxielha tqajjem mill-ġdid l-interess f’das-snajja’, talli poġġiethom fuq pedestall. Illum qegħdin madwar 400 membru u tliet kwarti minnhom huma żgħażagħ, kollha kemm huma bil-pika dwar min ser jaħdem l-aqwa biċċa xogħol. Xhieda ta’ dan huma l-bosta wirjiet tal-Ġimgħa l-Kbira li jittellgħu madwar l-irħula u l-bliet tagħna.”

  Pio kompla jispjegali kif f’din l-Għaqda ssib kull xorta ta’ nies imsieħba. Fehemni wkoll dwar l-opportunitajiet li din kapaċi toffri.

  “Il-membri tagħna jiġu minn diversi oqsma tant li għandna anki nies li jaħdmu fis-sezzjoni tar-restawr tal-gvern, għalliema u avukati. B’hekk jinħoloq iċ-ċans illi l-membri bejniethom jistgħu jaqsmu bosta ideat dwar kif jaħdmu xi oġġett jew ieħor. Intant kull xahrejn issir laqgħa fejn espert f’xi qasam relatat jew xi ħadd mill-membri stess jagħtu tagħrif siewi dwar is-sengħa tagħhom: fl-injam, fl-irħamar, fl-istatwar, fil-fidda eċċ eċċ. Infatti l-aħħar wieħed li ġie jżurna kien Renzo Gauci u flimkien miegħu rajna kif jinħadmu l-istatwi, kif jiġu ffurmati u kif tibda l-proċedura. Naturalment, f’sagħtejn laqgħa, mhux ser issir taf kollox imma jkollok biżżejjed għarfien biex jixprunak tkompli tfittex u titgħallem. Ovvjament l-Għaqda isservi wkoll ta’ vetrina fejn f’numru ta’ okkażżjonijiet il-membri jistgħu jesebixxu s-sengħa tagħhom jew xi oġġetti li jkunu akkwistaw.

  Barra minn hekk, l-Għaqda taqdi funzjonijiet oħra fosthom it-tixrid tat-tagħlim storiku u kulturali. Fil-fatt kull tant żmien immorru nżuru postijiet differenti bħall-katakombi ta’ San Pawl, il-mużew ta’ Ħaż-Żabbar u l-kappella ta’ Sant’Anġlu fejn ikollna wkoll gwida li tagħtina informazzjoni. B’hekk wieħed mhux qiegħed mal-Għaqda biss biex jarma xi gandlier jew biex jibni mudell imma anki biex jifforma ruħu f’dawn l-oqsma.

  Nistgħu ngħidu li din l-Għaqda tagħmel ġid kemm b’mod dirett bħal meta qed turik kif taħdem xi ħaġa, u anki b’mod indirett f’dak li hu ġid spiritwali, peress li żżommok f’kuntatt kontinwu mal-Knisja. Bi kburija nista’ nsemmilek li minn fost il-membri tagħna diġà ħarġu erbgħa saċerdoti.”

  Ma’ Pio ltqajt f’binja fejn hu jżomm il-kollezzjonijiet tiegħu u fejn iqatta’ siegħat sħaħ jaħdem fuq xi ħaġa jew oħra. Hekk kif konna telgħin it-taraġ wiesgħa u għoli tal-post, hu ġibidli l-attenzjoni għal xi skultura mill-ifjen fil-ħitan li kienet tixhed li dik id-dar kienet tiftakar żmien il-kavallieri. Kont ilni biex nidħol f’dar hekk u tarġa wara tarġa ħassejtni tiela’ f’xi dinja oħra, kif fil-fatt kien għax hekk kif Pio fetaħ il-bieb, ħabta u sabta sibt ruħi mdawwra b’kull xorta ta’ kollezzjonijiet, tant li għall-ewwel ma kontx naf minn fejn ser naqbad nibda!

  “Tridx nibdew minn dan l-artal?” issuġġerili Pio filwaqt li stqarr li l-ġurnata ta’ qabel kien ilu ħames siegħat jaħdem fuqu biex ikun jista’ juriehuli armat.“Dan l-artal hu portabbli u bħalissa qed nirrestawra l-armarju tiegħu. Bejn wieħed u ieħor għandu madwar sebgħin sena u  oriġinarjament kien ta’ ħija, li kien espert dwar l-affarijiet tal-Knisja. L-artal huwa kkonsagrat u għalhekk sar numru ta’ quddies fuqu. Il-konsagrazzjoni tiegħu saret billi ntbagħtu xi relikwi tal-qaddisin minn Ruma li tpoġġew f’dil-ħofra ċkejkna mħaffra apposta fil-wiċċ tal-artal u dan ġie mbierek mill-Isqof.”

  Sirt naf li Pio prinċiparjament jaħdem fl-injam imma meta kien sagristan huwa interessa ruħu li jitgħallem ħafna snajja’ oħra u għalhekk jista’ jmidd idu għal xogħolijiet varji.

  “Il-Belt kien hemm ċertu Carmelo Bonello li kien magħruf ħafna għas-sengħa tiegħu biex jagħmel it-tabelli tal-ħwienet. Min jaf kemm qattgħajt siegħat bil-qiegħda fuq it-taraġ tal-kantina tiegħu ħalli nosservah jaħdem, waqt li kultant kont inqum nagħtih daqqa t’id jiżbogħ meta jitlobni ngħinu. B’hekk ftit ftit ħadt il-qagħda jiena wkoll tant li għamilt diversi xogħolijiet fosthom iż-żebgħa u d-dekorazzjonijiet tad-deheb tal-koppla kollha tal-Knisja tal-Erwieħ tal-Belt.”

  Għajnejja għatxana flew l-oġġetti mdendlin mal-ħitan fejn fosthom kien hemm kwadri kbar mimlija bil-forom tal-wegħdi li kienu jirregalaw in-nies meta jaqalgħu xi grazzja, numru ta’ prospettivi ddiżinjati għal wara l-artal u statwi kbar fin-niċeċ li dari kienu jiddendlu mal-ħitan tal-kmamar tas-sodda…

  “Ara dan mant li ser inżanżan dis-sena għall-wirja. Hu mant uniku għax fih iħaddan is-snajja kollha: skultura, rakkmu tad-deheb, xogħol ta’ l-injam, lussu ta’ drappijiet, glalen tad-deheb eċċ. Ħa npoġġi fih il-Madonna tar-Rużarju bil-bradella b’kollox li qiegħda fil-parroċċa ta’ San Duminku.”

  Bħas-soltu, kelli kurżità minn fejn bdiet din in-namra għall-kollezzjonijiet u Pio ħasadni mhux ftit meta bi tbissima għarraffni li hu kien twieled fi tmiem il-gwerra fil-kannierja ta’ San Duminku u għalhekk letteralment seta’ jgħid li l-affarijiet tal-knisja kienu qegħdin f’demmu!

  “Apparti minn hekk, missieri u zijuwi kienu sagristani fil-Knisja ta’ San Duminku u allura jiena u ħija konna deħlin u ħerġin hemm ġew. Niftakar ukoll li meta kont żgħir konna mmorru għand in-nanna li kienet toqgħod Santa Venera. Hemmhekk kien hemm id-drawwa li jarmaw monti li kellu sezzjoni ddedikata lit-tfal: għas-subien kien ikun hemm statwi tal-festa u għall-bniet kienu jbiegħu għamajjar żgħar tal-injam. Ma kienux xi affarijiet elaborati taf imma ta’ tfal li konna, konna niġġennu fuqhom. Ta’ kull sena, n-nanna kienet titlobni nfakkarha xi statwi kienet diġà tatni u mbagħad tmur u tagħżilli oħra. Kienu statwi jiswew ftit li xejn, magħmula mit-tafal u miżbugħa bil-kulur tat-tibjid għax dak iż-żmien ma kienx hemm żebgħa. Imma tiskanta kif, affarijiet bħal dawn jidħlu f’qalbek u jibqgħu fik matul ħajtek kollha.

  Niftakar ukoll li meta kien fetaħ l-istazzjon tat-TV f’Malta, Charles Arrigo kellu programm jismu ‘Il-Quċċija’ u fih dejjem kien jinkludi parti dwar l-artiġġjanar u s-snajja’ antiki. Darba minnhom kien stieden lili u lil missieri Toni biex nitkellmu dwar il-qasam tal-Ġimgħa l-Kbira fejn fosthom tajna r-riċetta tal-borma tfuħ li titpoġġa fis-sepulkru f’dawn iż-żminijiet.”

  Pio qalli li llum tista’ ssib tixtri din it-taħlita lesta fil-pakketti imma m’għandi l-ebda dubju li din ma tħabbatiex mal-oriġinal u għalhekk tlabtu jgħidli r-riċetta biex ngħaddiha lilkhom, forsi min jaf?

  “L-ewwel ħaġa jrid ikollok kwantità ta’ nbid iswed. Sadanittant minn jumejn qabel, jeħtieġ ixxarrab taħlita ta’ lumi, larinġ, mandolina, bastun tal-kannella, ftit nuċimuskata u tħalliha okkupata bl-għatu magħluq ħalli tiffermenta. Wara jumejn tħallatha mal-inbid u tagħtiha fawra qawwija fuq in-nar. Matul il-ġranet li n-nies jiġu biex jinvistaw is-sepulkru, trid tħalli din il-borma fuq spiritiera b’nar bati ta’ ftila jew tnejn u toqgħod attent li ma tħallix lit-taħlita tinxtorob, billi minn ħin għal ħin iżżid l-inbid li jkun evapora.”

  Proprju fin-nofs tal-kamra, fuq mejda mdaqqsa, Pio kellu numru ta’ vari ta’ San Duminku li kienu qed jistennew biex jinġarru għall-post tal-wirja.

  “Dawn l-istatwi li qed tara hawnhekk huma maħduma minn tafal imlibbes bil-kartapesta. Kien ħadimhomli Noel Cauchi, membru żgħażugħ tagħna li sfortunatament riċentement tlifna f’inċident fatali.

  Din hija vara minjatura, kopja mqaxxra tal-istatwa titulari ta’ San Duminku tal-Belt, filwaqt li din l-istatwa l-oħra qed turi miraklu li għamel dan il-qaddis, li kważi ħadd mill-qaddisin l-oħra qatt m’għamlu – dik li qajjem tifel mill-mewt. Din l-istatwa l-oħra turi l-fidi kbira li kellu San Duminku meta biex jiġġieled l-ereżija li kienet qed tiġi mgħallma, huwa sfida lill-Albeġiżi biex jitfgħu l-kotba tagħhom u dak tiegħu tal-evanġelju ta’ San Mattew fin-nar. Jekk il-kotba jinħarqu kien sinjal li r-reliġjon tagħhom kienet falza. Hekk sar u għalkemm il-kotba l-oħra nqerdu, dak tal-evanġelju ma ntmissx mill-fjammi.”

  Kemm stejjer li qatt ma smajthom! Iżda kien għad fadal iktar minn hekk. Bi kburija Pio għarraffni li dawn l-istatwi kienu ser jiġu esebiti fil-wirja ta’ dis-sena għall-ewwel darba.

  “Għandi 14 il-biċċa li juru episodji mill-ħajja ta’ San Duminku, fosthom l-aktar vara riċenti li turi lil San Duminku ma’ San Franġisk. Dawn iż-żewġ qaddisin teżisti rabta kbira bejniethom tant li fir-reliġjon kattolika huma magħrufa bħala t-tewmin. Dan minħabba li bejn wieħed u ieħor, it-tnejn waqqfu l-ordni tagħhom fl-istess żmien. Jingħad ukoll li darba ltaqgħu u biex juru l-ferħ tagħhom, għannqu lil xulxin u hekk qed turihom din il-vara.”

  Ersaqna aktar il-ġewwa u fis-silenzju maestuż tiegħu, magħluq f’niċċa kbira, nilmaħ statwa mdaqqsa ta’ San Duminku li mal-ewwel laqtitni ħafna.

  “Dak sab ruħu għandi wara li missieri xtrah mingħand ħuħ qabel mar l-Awstralja. Huwa xogħol uniku u formidabbli li jgħodd madwar 90 sena. Kien inġab minn Bolzano flimkien ma’ statwa oħra pariġġu ta’ San Pawl. L-istatwa hija maħduma kollha fl-injam, apparti minn xi aċċessorji tagħha li huma tal-fidda u bil-pedestall b’kollox hija għolja metru. Għal dis-sena, wara tant żmien,  din l-istatwa aktarx ser titlaqqa’ ma’ ta’ pariġġa.”

  F’diversi kaxxi u magħluqin sewwa wara numru ta’ armarji, Pio kellu wkoll għadd ta’ vari tal-Ġimgħa l-Kbira, bosta minnhom kopji tal-vari tal-Belt. Xtaqt nifhem x’iwassal biex wieħed jibqa’ jixtri kopja wara l-oħra tal-istess oġġett. U tipikament tiegħu, Pio weġibni permezz ta’ rakkont ieħor…

  “Dan is-sett li qed tara hawnhekk għandu ‘l fuq minn 90 sena. Li kieku rajt kif kien meta akkwistajtu, kont tgħidli miġnun għax ċertu statwi kienu saru qishom karta peress li kienu merfugħin f’post umdu. B’paċenzja kbira nixxifthom waħda waħda fuq il-bejt u rtukkajthom mill-inqas possibbli biex ma nneħħilhomx l-antikità. Trid tkun taf għaliex xtrajtu sett bħal dan? Għax ma stajtx inħalli l-istorja u l-artiġġjanat tiegħu jintilfu!

  Għandek tkun taf li dawn huma l-istess statwi li tant snin ilu kienu jiġu armati madwar il-gabbana li llum għadha tinsab fl-istess post, fi Triq Merkanti biswit il-Kon-Katidral ta’ San Ġwann. Il-gabbana kienet ta’ ċertu Carmelo Fenech li kien ibiegħ ir-ruġġata minnha. Imma fiż-żminijiet tal-Ġimgħa l-Kbira, peress li kienet ottagonali, ġo kull arkata ġietu f’rasu li jarma statwa ħalli jesebihom lill-pubbliku. Kien jibda jarma fl-Erbgħa tat-tniebri u mbagħad iħallihom hemm il-Ħamis u l-Ġimgħa filwaqt li s-Sibt iżarma kollox biex għall-Ħadd jerġa’ jiftaħ bir-ruġġata. Tant kien akkanit u dilettant ta’ dawn l-affarijiet li f’dawk it-tliet ijiem kulħadd kien jaf li Carmelo kien jorqod fil-gabbana stess li ma jmorrux jisirqulu l-istatwi!”

  Għiduli intom kif tista’ ma tapprezzax lil dawn l-individwi meta joħorġulek b’rakkonti hekk imprezzabbli li wħud minnhom huma letteralment marbuta ma’ siti jew binjiet storiċi? Huwa impossibbli li ninkludi dak kollu li wrieni jew qalli Pio għax m’għadnix spazju biżżejjed. Uħud mill-kollezzjonijiet tiegħu jafu skulturi rinomatissimi bħal Alfred Camilleri Cauchi filwaqt li oħrajn iħaddnu ġrajjiet kurjużi. Infatti mhux darba u tnejn li Pio u sħabu offrew l-informazzjoni tagħhom għar-riċerka ta’ diversi studenti.

  Hekk kif kont qed nagħlaq l-intervista ntfajt niġbed xi ritratti. Tiskanta kemm minn wara lenti ta’ kamera kultant ċertu affarijiet jieħdu perspettiva differenti. Fosthom laqtitni statwa ta’ mara mbikkma li kienet tagħmel parti mill-purċissjoni tad-difna ta’ Kristu. Iżda għal mument, meta lmaħt ir-ritratt u rajt il-bixra tal-istatwi l-oħra, bħal stħajjilthom imbikkma għax sabu ruħhom magħluqa fuq xkaffa wara l-ħġieġ…

  “Dak sett ta’ 22 statwa maħduma minn Tonio Cuschieri minn Tas-Sliema, illum mejjet,” qalli Pio hekk kif sabni qed niflihom. “Ilhom għandi madwar 36 sena. Maħduma mill-kartapesta u flimkien jiffurmaw vari sbieħ tal-Ġimgħa l-Kbira. Xi snin ilu kont narmahom fil-Knisja ta’ San Duminku ġewwa mudell kbir ta’ knisja li kont ħdimt jien stess – kien mudell twil 25 pied, wiesa’ 22 pied u għoli tliet sulari u kellu s-saqaf impitter. Kont tidħol u toħroġ minn dal-mudell daqs kemm kien kbir. Imma llum dawn l-istatwi, flimkien ma’ għadd ieħor ta’ kollezzjonijiet tiegħi, jinsabu magħluqa fil-kaxxi għatxana biex jiġu esposti. Kif qed tara, jiena nieħu ħsiebhom ħafna imma n-natura ta’ dawn l-affarijiet hija li jiġu esebiti u mhux li jingħalqu hawn ġew.

  Illum jien pensjonant u m’għandi xejn iktar ħlief lill-familja tiegħi u lil dawn il-kollezzjonijiet li jiffurmaw parti sostanzjali minn ħajti. Kieku minn żmien għal żmien jiġu bosta nies jifirħuli u jieħdu r-ritratti tagħhom. Kulħadd jgħidlek li hu passatemp ta’ min jinkoraġġih. Uħud jeħdulek b’idejk u jtaptpulek fuq dahrek u jirringrazzjawk talli qed tippromwovi affarijiet bħal dawn imma mbagħad tgħaddi l-elezzjoni u bħal dejjem, l-affarijiet tiegħi jibqgħu fil-kaxxi. Imqar xi ħadd mill-awtoritajiet jagħtini biċċa maħżen hawn fil-Belt ħalli nkun nista’ narmah b’dawn il-kollezzjonijiet għat-turisti tagħna. Kelli tama kbira li forsi l-Knisja tal-Maddalena li kienet qed taħżen l-affarijiet tal-Karnival setgħet tkun ideali għalhekk. Imma!”

  Ċertament kollezzjonijiet bħal dawn jiffurmaw parti mill-wirt etnografiku tagħna u nemmen bis-sħiħ li b’wirja mtellgħa professjonalment, inkunu qed inżidu mal-valur kulturali ta’ pajjiżna kemm għalina l-Maltin u anki għat-turisti li jiġu jżuruna.

  Il-Ġimgħa 11 ta’ Marzu 2011 kelli l-opportunità li nattendi għall-ftuħ uffiċjali tal-wirja tal-Għaqda Dilettanti Mudelli ta’ Knejjes li tinsab f’Sala San Franġisk, Triq Melita, l-Belt u nista’ niggarantixxi li hemm bosta xogħolijiet interessanti ta’ diversi individwi għall-wiri. Il-wirja ser tibqa’ miftuħa sas-26 ta’ Marzu 2011, mit-Tnejn sal-Ħadd mid-9:30am san-12:30pm u mill-4:30pm sas-7:30pm.

  (Nota: Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tat-13 ta’ Marzu 2011)

  Share on Facebook

  2011.03.13 / 1 response / Category: Torca - Perspettivi

• JEKK MA TEMMINX X’JIBQA’?

  It-twemmin huwa l-verità miżmuma fil-moħħ; il-fidi hija n-nar fil-qalb… Joseph Fort Newton (1880 – 1950)

  Il-Papa Benedittu XVI ġie u mar. Għal uħud din kienet miġja li qanqlet ferħ kbir u bil-ġiri marru bi ħġarhom biex jilqgħuh. Oħrajn forsi kienu xi ftit aktar xettiċi u filwaqt li numru minnhom intefgħu f’xi kantuniera biex ikunu preżenti mal-folla, ammont ieħor qagħdu d-dar isegwu bil-kwiet minn fuq it-TV. Indubbjament kien hemm ukoll dawk li l-wasla tal-Papa urtathom u għall-ebda raġuni fid-dinja ma riedu jiddedikaw lanqas sekonda waħda biex jaraw dak li kien qed jiġri.

  Imma dik hija l-libertà tal-ħsieb u tat-twemmin u fl-opinjoni tiegħi kulħadd għandu d-dritt jaħsibha kif irid, basta ma jxekkilx lil ħaddieħor fid-deċiżjonijiet tiegħu. Għax wara kollox, x’inhi l-fidi? X’inhu t-twemmin? Min ser imeri lill-ieħor li hu żgur li qiegħed fit-triq it-tajba? X’ċertezza għandna dwar dak li ġejna mgħallma sa minn meta konna tfal?Finalment kollox jagħlaq fuq element wieħed li jorbot kollox – il-fidi.

  U hekk kif konna qed ngħixu dawn il-waqtiet, ħabib ġdid tiegħi laqqagħni ma’ wieħed illi għalih il-fidi tagħmel parti essenzjali minn ħajtu. Fil-fatt għal Neville Attard il-ferħ tal-wasla tal-Papa kompla jestendi ruħu meta ftit tal-ġranet wara kellha tiġi ċċelebrata l-festa liturġika ta’ San Ġorġ Megalomartri, qaddis u patrun ta’ Ħal-Qormi, li lejh huwa għandu devozzjoni qawwija tant li wasslitu biex jibda kollezzjoni vasta.

  “Niċċelebraw l-festa liturġika ta’ San Ġorġ fit-23 t’April, id-data ta’ meta jingħad li hu ngħata l-martirju. Ta’ min insemmu wkoll illi dil-festa tiġi ċċelebbrata f’diversi pajjiżi oħra madwar id-dinja li għandhom qima kbira lejn dan il-qaddis,” bdieli d-diskors Neville hekk kif fetaħ il-bieb tad-dar sabiex jintroduċili l-kollezzjoni tiegħu.

  Mal-ewwel feġġew l-ewwel oġġetti ddedikati lil San Ġorġ…“Tridx nibda billi nurik dawn ir-relikwi? Għandi tliet tipi: din hija fragment ta’ għadma ta’ San Ġorġ u dik hija biċċa mill-ħwejjeġ tiegħu filwaqt li hawnhekk  għandi ċ-ċertifikati maħruġa mill-Vatikan biex jikkonfermaw l-awtentiċità tagħhom. It-tielet relikwa tikkonsisti f’biċċa żgħira mill-istandard tiegħu li hemm  fil-bażilika paleo-kristjana ddedikata lil San Ġorġ f’Velabro f’Ruma imma din akkwistajtha mingħand anzjan tal-post u m’għandix ċertifikat tagħha.”

  B’sengħa kbira Neville ħoloq speċi ta’ kwadri biex jilqgħu fihom dawn ir-relikwi prezzjużi. Huwa jinqala’ sewwa fl-arti u fejn ma jasalx hu, isib min jgħinu.

  “Nippreferi li dawn id-dekorazzjonijiet isiru bi snajja tradizzjonali għax jidhirli li huma l-aktar xierqa fejn jidħlu affarijiet konnessi mar-reliġjon u l-Knisja.

  Hawnhekk per eżempju, fejn qed tara dan id-disinn tal-weraq bil-perli u l-ħajt tad-deheb, huwa xogħol tal-monaster li ħadmitli waħda mara.  Ix-xogħol tal-monaster jixbaħ ħafna lil dak tal-ganutell u jinħadem billi jiddawwar ħajt tad-deheb, waħda ħdejn l-oħra mal-kartun sakemm jiġi qisu rakkmu.

  Eżempju ieħor huwa dan il-kwadru li rregalali ħabib tiegħi fejn did-darba l-ornamenti ġew maħduma bil-qulling li jsir permezz ta’ karti tad-deheb mibrumin.

  Imbagħad dan huwa kwadru maqtugħ bl-arkett li jien komplejt inżejjen. Din it-teknika kienet popolari ħafna fl-antik: fejn inti jkollok ritratt tal-qaddisin poġġut fuq l-injam u mbagħad tlibbsu. Niftakar li dan kien tahuli missieri u jien iddekorajtu bil-lewlu u l-lazzijiet tad-deheb, mentri x-xagħar ta’ fuq għonq iż-żiemel u denbu għamilthom bir-rix li qgħadt innittef mill-anġlu tal-fibre-optic tan-nanna!”

  Dlonk ħarbitli tbissima u fil-pront tajt daqqa t’għajn wara Neville fejn kont naf li hemm nanntu Vitorja Sultana qed issegwi kollox. Imma malajr serraħt rasi għax sibtha qed tidħak u tiggustah.

  “Żarmali dar sħiħa biex ramahieli kollha b’dawn l-oġġetti ta’ San Ġorġ. Kelli sett tal-kċina wkoll neħħiehuli għax daqs kemm akkwista affarijiet, kellu bżonn aktar spazju. Imma x’nagħmel jekk dan hu l-passatemp u l-għaxqa tiegħu? Minn dejjem niftakru jħobb il-Knisja, il-funzjonijiet tagħha u l-qaddisin. Ilu jġemma’ l-istatwi sa minn ċkunitu u fil-fatt l-ewwel statwa ta’ San Ġorġ tajniehulu jiena u żewġi Leli ftit qabel ma għamel il-preċett. Sfortunatament żewġi miet għoxrin sena ilu u għalija Neville huwa kollox fid-dinja. Barra minn hekk jiena Ġorġjana daqsu u allura nieħu pjaċir inkompli miegħu. Tant hu hekk illi ftit ilu għal egħluq sninu xtrajtlu dik l-istatwa mdaqqsa tal-fidda,” irrakkuntatli n-nanna hekk kif anki hi bdiet iddawwarni fil-kmamar tad-dar.

  Neville beda jgħidli kif bdiet din il-kollezzjoni.

  “Kif qaltlek nannti, ilni ħafna dilettant tal-istatwi u l-qaddisin. Imma lejn San Ġorġ minn dejjem kont inħoss devozzjoni speċjali. Jista’ jkun peress li jiena Qormi u noqgħod fl-inħawi ta’ San Ġorġ, tgħammidt fil-Knisja ta’ San Ġorġ, mort l-iskola primarja ta’ San Ġorġ, kelli lin-nannu fratell mal-fratellanza tar-rużarju u l-għeruq tal-familja kollha huma Ġorġjani. Ma setax jonqos allura li meta ġieni f’rasi li nibda kollezzjoni, ddeċidejt li niddedikaha lilu.”

  L-oġġetti li jagħmlu parti minn dil-kollezzjoni huma bla tarf u minn kollox.

  “Għandi statwi, kwadri, ikoni, kalċi, ritratti, pitturi, muniti, kalendarji, djarji, domni, pipa, keychains, ċikkulata,  platti, kikkri, fliexken tal-ilma u l-inbid li jġibu ismu, basktijiet, partijiet minn uniformijiet ta’ skejjel u kulleġġi ddedikati lil San Ġorġ, ingravati, flokkijiet, brieret, velu tan-nisa Eġizzjani, xugamani, tapiti, mousepad tal-kompjuter, kartolini, santi bil-bizzilla tad-deheb u dawk magħrufin bħala taċ-ċikwejra u dan il-bulettin tan-nanna li jġib id-data tal-1956. Hemm ħafna iktar affarijiet, kif qed tara, fostom dawn il-frieket, l-imgħaref u l-kuċċarini bid-disinn ta’ San Ġorġ. La mmut jien, dawn il-kuċċarini beħsiebni nħallihom lill-Knisja ta’ San Ġorġ sabiex jintużaw għall-inċens tan-navetta.”

  Daqstant ieħor huma varji l-materjali li dawn huma magħmulin minnhom.

  “Ara, l-affarijiet huma stivati skont il-materjal tagħhom. Għandi oġġetti maħduma mit-tafal, resin, kompożizzjoni ta’ rħam, ħġieġ 3D, injam varju fostom dak taż-żebbuġ, fidda, parċmina tax-xemgħa, cameo maħdum mill-qoxra tal-fkieren, antaċċjoli, lewlu rqiq u oħxon, cross stitch u anki biċċa xogħol mill-ifjen maqtugħa fil-madreperla.”

  Stagħġibt kemm jeżistu affarijiet varji għalkemm kollha relatati mal-istess qaddis!

  “San Ġorġ huwa wieħed mill-aktar qaddisin bikrin tal-Kristjaneżmu fejn f’dawk iż-żminijiet il-Kristjani kienu ppersegwetati ħafna u kienu jinħbew taħt l-art biex jaħarbu mill-mewt. Flimkien magħhom dawn min jaf kemm ħbew dokumenti, rikordji u relikwi tal-qaddisin tagħhom. Imma sfortunatament meta Neruni kien ħaraq Ruma min jaf kemm minn dawn it-tifkiriet ġew meqruda għal dejjem. Akkost ta’ dan, xorta waħda jekk tfittex, issib bosta oġġetti nteressanti u souvenirs minn diversi ħwienet. Barra minn hekk jiena nħobb insiefer ħafna f’pajjiżi konnessi mar-reliġjon fejn naf li ser insib ħwienet kemm irrid ibiegħu dawn l-affarijiet.”

  Fil-fatt tista’ tgħid illi dil-kollezzjoni sservi wkoll ta’ vetrina dwar kif pajjiżi differenti jesprimu d-devozzjonijiet tagħhom lejn dan il-qaddis permezz tax-xogħolijiet u s-snajja’ tradizzjonali tagħhom.

  “Għandi xogħol mill-Brazil, Barċellona, Spanja, il-Muntanja Tabor, l-Etjopja, Ġenova, Bulgarija, Ingilterra u Ruma fost l-oħrajn. Imbagħad dan il-bajd tal-injam impitter bix-xeni tal-qaddisin xtrajtu mir-Russja u dan il-pupazz jew trajbu tat-tiben xtrajtu min-Napli u libbistu biex ġibtu jirrapreżenta lil San Ġorġ. Din l-istatwa kbira tal-injam hija l-aktar waħda riċenti f’dil-kollezzjoni u xtrajtha mill-Ġermanja. Fl-art imqaddsa naturalment insib oġġetti bir-radam!

  Post ieħor li żort huwa l-Eġittu fejn l-insara Kopti għandhom devozzjoni kbira lejn dan il-qaddis. Hemm tradizzjoni li tgħid illi l-fdalijiet ta’ San Ġorġ kienu ħaduhom l-insara Kopti u li dawn jippossjedu wkoll il-ktajjen li kien marbut bihom waqt il-martirju. Dawn il-ktajjen jinsabu fil-Kajr u d-devoti jistgħu jilbsuhom bħala devozzjoni u qima biex jaqalgħu l-grazzja ta’ dal-qaddis – att li naturalment jiena għamilt minn qalbi.”

  Huwa żar ukoll il-qabar ta’ San Ġorġ li jinsab f’Lydda, qrib Ġerusalemm. Għal qalbu wkoll hija l-bażilika ta’ Velabro f’Ruma fejn jinsab il-kranju (il-qurriegħa) ta’ San Ġorġ.

  “Fl-1984 din ir-relikwa kienet inġabet Ħal-Qormi u niftakar li kienu saru festi kbar. Imbagħad fl-2003 reġgħet żaret il-gżejjer tagħna, did-darba f’Għawdex u konna tlajna narawha.”

  Kont kurjuża dwar xi dettalji partikolari ta’ dil-kollezzjoni u Neville weġibni minnufih.

  “L-aktar oġġett ċkejken fih 22mm u hu magħmul mill-metall. L-akbar wieħed jikkonsisti fi statwa ta’ 4 piedi li kienet saret fuq ordni tiegħi mingħand l-iskultur Austin Camilleri Cauchi. Ġimgħa qabel il-festa f’Ħal-Qormi niċċelebraw San Ġorġ tat-tfal fejn issir purċissjoni mill-pjazza ta’ San Franġisk sal-Knisja. Il-membri tal-kumitat u l-arċipriet kienu talbuni din l-istatwa biex jerfugħa t-tfal waqt il-purċissjoni. Jien aċċettajt u did-drawwa baqgħet issir kull sena. Din l-istatwa l-kbira hija għall-qalbi ferm peress li kienet l-ewwel oġġett li xtrajt ta’ dak il-kobor.

  Madanakollu hemm statwa oħra għażiża għalija. Hija l-aktar waħda antika, peress li għandha iżjed minn 100 sena. Tahieli l-ħabib tiegħi Charles Scerri peress li jaf kemm għandi għall-qalbi dan il-qaddis, akkost li dik kienet l-uniku statwa li kellu tiegħu u li kien jgħożża ferm.”

  Fil-fatt innutajt illi Neville għandu bosta ħbieb li jirrispettawh ħafna u rakkont partikolari tiegħu aktarx ikkonfermali għaliex.

  “Mhux l-ewwel darba li sifirt ma’ xi wħud minn sħabi li għandhom l-istess devozzjoni lejn San Ġorġ. Darba minnhom fis-sena 2000 tlajt Ġerusalemm ma’ wieħed minn ħbiebi u minn hemm xtrajt fonti ċkejkna tal-ilma ta’ dan il-qaddis. Sieħbi, li huwa kollezzjonista fervent bħali, iddeċieda li ma jixtrix waħda bħalha imma meta rritornajna Malta, kull darba li jiġi għandi u jaraha kien jgħidli “Ara naqra, għal one dollar iċċaħadt minnha u ma xtrajtx bħalha!” Għaldaqstant meta rġajt tlajt Ġerusalemm fl-2008 wegħdtu li nipprova nsiblu waħda bħalha. Imma x’issib? Mhux b’dik id-data u wara dawk is-snin kollha! Domt indur u niġri sa l-aħħar ġurnata u daqs kemm qtajt qalbi, xtrajtlu xi ħaġ’oħra. F’ħin minnhom hekk kif konna qed nippreparaw biex nitilqu f’ħanut nilmaħ kaxxa mfawwra b’souvenirs antiki u fostom nara l-fonti tal-2000 li xtaq hu! Kienet l-aħħar waħda li kellu u tgħidx kif ħtaftha f’idi mill-ewwel. Meta rregalajtha lil sieħbi u għedtlu l-istorja kollha ovvjament apprezzaha mmens.”

  Il-figuri ta’ San Ġorġ ma jistgħux ma jimpressjonawkx. Bosta jirrappreżentawh bħala suldat Ruman kuraġġjuż u kburi, riekeb fuq żiemel bajdani filwaqt li qed jissielet ma’ draguni ta’ kull xorta.

  “Hemm ħafna stejjer u leġġendi mdawwra ma’ San Ġorġ imma ħafna minnhom huma simboliċi. Iż-żiemel abjad jirrapreżenta liż-żiemel tal-apokalissi. Id-dragun huwa s-simbolu tal-ħażen. Il-prinċipessa li ġieli tidher fil-pitturi qed tiġi salvata minn San Ġorġ hija l-Knisja.”

  San Ġorġ huwa wkoll il-patrun ta’ diversi pajjiżi fostom ta’ Għawdex, tal-Ġorġja u tal-Ingilterra. Din tal-aħħar fil-fatt kienet li nediet il-premju tal-George Cross li jingħata lil nies ċivili bħala ġieħ għall-atti ta’ erojiżmu u kuraġġ waqt ċirkustanzi ta’ perikli kbar. Malta ingħatat dan il-ġieħ fl-1942 u sal-lum dan għadu jagħmel parti mill-bandiera Maltija.

  “San Ġorġ huwa wkoll il-patrun tal-iscouts hekk kif ġie deċiż minn Baden-Powell li kien il-fundatur. Huwa wkoll il-patrun tas-suldati, tal-kavallerija, tal-arċiera, tal-bdiewa, tal-morda bir-ras, il-leprożi, il-pesta u s-sfilide.”

  Staqsejtu għala jirreferu għal San Ġorġ bħala megalomartri?

  “Għax sofra aktar minn martirju wieħed sakemm finalment qatgħulu rasu u qatluh. Għaldaqstant jista’ jkun illi apparti li f’idejh tidher il-palma li tissimbolizza l-martirju, jidhru wkoll tliet kuruni bil-ponot li jfissru li kien martri ta’ Kristu u li għadda minn tliet martirji.”

  Ridt nara xi jfisser għalih it-twemmin u r-reliġjon?

  “Ifissru ħafna u nemmen li għandhom ikunu parti mill-ħajja tagħna lkoll. Jekk ma temminx x’jibqa’?”

  L-imħabba li hu għandu lejn dal-qaddis tissarraf ukoll fl-għajnuna li huwa jagħti fil-Knisja ta’ San Ġorġ fejn fostom flimkien ma’ sħabu huwa jgħin fl-armar, fir-restawrar u biex jinġabru l-fondi għal diversi xogħlijiet li jkun hemm bżonn. Neville huwa wkoll l-organista u jieħu ħsieb il-kor tal-istess knisja.

  “Iva, flimkien ma’ Charlene li tistudja l-vuċi u tidderieġi lit-tfal tal-kor nħarreġ lit-tfal biex ikantaw u jipparteċipaw fil-funzjonijiet tal-Knisja. Hekk kif fi tfuliti għamlu miegħi, jiena nħobb ukoll nispjegalhom it-tifsira tal-kant u t-tiżjin fil-knisja sabiex dawn jifhmu aħjar is-sinifikat ta’ dak li jkun qed iseħħ. Aħna nkantaw kant tradizzjonali bil-Latin u għalhekk huwa importanti li jkunu jafu sewwa x’inhuma jgħidu. Nużaw mużika sagra ta’ Mons Marco Frasina, dik Gregorjana u anki dik magħrufa bħala ‘ta’ Lourdes’. Dawk it-tfal li jinteressahom jingħaqdu magħna nixtieq ninfurmahom illi r-rehearsals isiru kull nhar ta’ Ġimgħa mis-6:30pm sas-7:30pm mal-orgni wara l-artal.

  Barra minn hekk għandna wkoll ir-radju tal-parroċċa ‘Leħen il-belt Ġorġjana’ li jxandar fuq 105.6fm u li aħna kburin ħafna bih. L-għan ta’ dan ir-radju huwa li  jxandar il-funzjonijiet tal-knisja u xi programmi relatati bħal ‘Mill-Knisja ‘l ġewwa’. Ix-xandiriet tiegħu jibdew minn Ras ir-Randan u jieqfu wara jum il-festa l-kbira ta’ San Ġorġ f’Ġunju.”

  Meta komplejna nitkellmu sirt naf illi Neville huwa wkoll għalliem tax-xogħol tal-fuħħar u l-crafts fid-Dar tal-Provvidenza s-Siġġiewi. Huwa studja l-arti fil-Kulleġġ De La Salle il-Belt Valletta u anki fil-Kulleġġ tal-arti u s-snajja’ li kien jinsab Tarġa Gap il-Mosta. Fil-fatt fil-kollezzjoni stajt nara wkoll xi xogħlijiet u pitturi minn tiegħu li naturalment huma dwar San Ġorġ.

  Poġġejna bil-qiegħda mal-mejda fil-kċina mdawwrin minn kull naħa bil-preżenza ta’ San Ġorġ li saħansitra kienet titla’ sas-saqaf. Xtaqt inkun naf jekk ormaj Neville jaħsibx li għandu biżżejjed oġġetti u jekk wasalx biex jieqaf?

  “Xhiex? Nieqaf? Lanqas biss tgħaddili minn rasi. Jien l-hena tiegħi nintasab hawn inħares lejhom u naħseb kif u fejn ser nagħmel aktar xkafef biex inżid aktar. Beħsiebni nimla’ kull m’hawn!”

  In-nanna Vitorja għolliet ħarsitha ‘l fuq u ħadet nifs qawwi l-ġewwa. Fl-istess ħin ġabitilna platt pudina li ħadmet hi stess mill-biskuttelli. “Kulu, kulu,” ħeġġitna. Ma tantx kellha titħabat wisq biex tikkonvinċina nieklu biċċa. Il-pudina kienet ħelwa u bnina daqs in-nanna Vitor!

  (Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tal-25 t’April 2010)

  Share on Facebook

  2010.04.25 / 4 responses / Category: Torca - Perspettivi

• L-ARKANĠLU PREFERUT

  Kulħadd iħobb jagħżel it-triq tiegħu dwar il-mod kif jgħaddi l-ħin u kif juri d-devozzjoni tiegħu … Jane Austen.

  Niskanta kif aktar ma nsir naf nies differenti, aktar nirrealizza kemm verament ma jeżistix wieħed bħall-ieħor. Nistħajjilhom bħaċ-ċikkulatini f’kaxxa, b’dehrithom kemmxejn varjata imma b’qalba ta’ togħma unika. Terġa’ u tgħid ġieli taqbad ċikkulatina minnhom li tisraqlek qalbek bil-ħlewwa tagħha u ġġiegħlek tixtieq li mqar hemm oħra bħalha fil-kaxxa. Iżda s-sigriet tagħha hu proprju dak – li hi unika. Din kienet is-sensazzjoni li ħallieli l-bniedem li ltqajt miegħu din il-ġimgħa.

  L-ewwel darba li kkuntattjani, Michael ippreżenta ruħu bħala devot kbir ta’ San Mikiel Arkanġlu. Bqajt bla kliem. Għedt imma fuq xhiex ħa naqbad nikteb? Imbagħad ġietu x-xoqqa f’moxta! Għarraffni illi proprju fil-ġurnata ta’ llum kienet ser issir il-festa ta’ San Mikiel. Fl-istess ħin ħa l-okkażżjoni biex ikompli jgħidli dwar din id-devozzjoni tiegħu li wasslitu biex ikun wieħed mill-akbar kolletturi f’Malta ta’ dan l-arkanġlu. Stedinni f’daru u jien aċċettajt…

  “Nassumi li nnutajtu l-email tiegħi vsm299@gmail.com … dak huwa ddedikat lil San Mikiel għax ifisser Viva San Mikiel u d-data l-liturġika tiegħu, d-disgħa u għoxrin ta’ Settembru. Issa ara l-vann, VSM 299 ovvjament għall-istess raġuni u fih it-tapezzerija ħadra għax dak hu l-kulur ta’ San Mikiel. Dak il-kliem bil-Latin mal-windscreen hu kwotazzjoni mit-Testment l-Antik, mill-ktieb ta’ Daniel u jgħid hekk: MICHAEL UNUS DE PRINCIPIBVS PRIMIS li tfisser Mikiel wieħed mill-prinċpijiet ewlenin. Issa ttawwal naqra lejn il-mowbajl. Qed tarah l-iscreen saver ta’ San Mikiel? Għadek ma rajt xejn taf,” qalli meta rani nitbissem.

  Wasalna quddiem daru. Fuq il-faċċata tagħha kienet tispikka maduma bi xbieha ta’ San Mikiel. Id-dar jisimha Ta’ Kieli.

  “Ittawwal il-fuq,” ħeġġiġni Michael. “Qed taraha l-bandiera bit-tliet arkanġli? Dik tellgħajta għalik biex taraha.”

  Il-ġentilezza ta’ Michael mħallta mal-fervur tad-devozzjoni tiegħu aktar kompliet tqanqalni biex insir naf minn fejn ġejja din id-devozzjoni…

  “L-ewwel nett jiena msemmi għalih. U hekk jew hekk meta mmorru għall-ġudizzju quddiem Alla hu ser ikun hemm ħdejh…”

  U temmen li ser jidħol għalik għax għamiltlu dil-kollezzjoni? Ridt ninkih ftit…

  “Le mhux għalhekk għamiltha l-kollezzjoni. Issa ngħidlek l-istorja kollha. Imma idħol daqsxejn ġewwa ħalli tara b’għajnejk.”

  Lanqas ilħaqt għamilt pass wieħed ġo daru li ma lmaħtx kwantità kbira ta’ statwi, kwadri, pitturi u x’naf jien.

  “Kif qed tara jiena ma nħobbx biss lil San Mikiel għax nikkollezzjona bosta affarijiet ta’ diversi qaddisin oħra. Imma nammetti miegħek illi l-anġli huma għal qalbi ħafna. Jeżistu diversi tipi ta’ anġli: hemm l-arkanġli li tarahom bil-ġisem u l-ġwienaħ, hemm il-puttini li huma dawk l-anġli żgħar bil-warrani mikxuf, il-kerubini li huma wiċċ u ġwinħajn biss u mbagħad hemm ukoll is-serafini li jiġu wara l-arkanġli u huma l-aktar anġli popolari magħna.”

  Ma kontx naf li jeżistu dawn it-tipi kollha ta’ anġli. Imma għand Michael, b’dawk l-eżempji kollha madwari, malajr bdejt nagħraf id-differenza.

  “Arkanġli hemm bosta imma l-aktar tlieta meqjuma huma San Mikiel, San Raffael u San Gabriel. San Mikiel huwa l-mexxej tal-arkanġli kollha. Kien hu li daħal mill-ewwel bħala d-difensur t’Alla waqt l-irvell li kien sar mill-arkanġli fejn Luċifru ġie kkundannat minħabba s-suppervja tiegħu. Għaldaqstant San Mikiel huwa meqjus bħala gwerrier u difensur kontra l-għemili ħżiena tax-xitan. Dan tista’ tarah mix-xbiehat tiegħu fejn hu jidher setgħani jgħaffeġ taħt saqajh lil Satana.”

  Skoprejt illi Michael huwa għalliem tal-arti u pittur u għalhekk l-oġġetti li jikkollezzjona m’għandhomx biss valur reliġjuż għalih imma anki lat artistiku.

  “Il-knisja għalija hija l-ogħla espressjoni tal-arti. L-aqwa artisti għamlu l-isbaħ xogħlijiet tagħhom għall-knisja. Ara dak il-kwadru per eżempju – dak huwa kopja ta’ pittura li għamel l-artist famuż Raffaello fuq ordni tal-Papa Ljun X. Proprjament din li għandi jien tissejjaħ inċiżżjoni għax l-istampa ssir permezz ta’ biċċa ram li tingiref skont id-diżinn li hemm bżonn u mbagħad titpoġġa l-linka fuqha.

  Kull ħaġa li għandi hawn ġew nista’ nirrakkuntalek l-istorja tagħha. Ngħidu aħna, din l-inċiżżjoni sabet ruħha għandi meta ħabib tiegħi qalli li kien għadu kif żar Pjazza Savona, fl-Italja u ra dan ix-xogħol ta’ San Mikiel. Għedtlu, jaħasra għax ma ġibtilix? Dak il-ħin stess waħħalta f’rasi li mmur għaliha jien u b’dan il-għan tlajt wara ftit f’dan il-post apposta biex nixtri dawn l-inċiżżjonijiet ta’ San Mikiel.”

  Michael intilef jurini kull tip ta’ statwi u xogħlijiet li kienu juru x-xbieha ta’ San Mikiel…

  “Għandi mhux inqas minn mitt statwa ta’ San Mikiel b’kull daqs u għamla fostom tat-tafal, tal-ġibs, tar-resin u anki taċ-ċeramika li huma ta’ edizzjoni limitata.

  Ara, din biċċa xogħol għal qalbi ferm. Għandha kompożizzjoni mill-isbaħ. Ħadimieli Chris Ebejer mill-Qrendi li kien student tiegħi tal-arti u li llum huwa statwarju mill-iprem. Kont tlabtu jagħmilli statwa ta’ San Mikiel u kien qalli biex nagħtih ftit ċans ħalli jagħmilli biċċa xogħol tajba. Aċċettajt u kelmtu żamma għax meta mort għaliha bqajt impressjonat bi ġmielha. Hi biċċa xogħol tal-fuħħar u turi lil San Mikiel tal-Apokalissi bħala arkanġlu trijonfanti fuq karru. Ix-xitan hu msawwar bħala l-bhima bis-sarima f’ħalqu filwaqt li l-anġlu ta’ fuq qed ikissirlu ġwinħajh ħalli jneħħilu l-forza u l-anġlu l-ieħor qed jurih l-emblema ta’ San Mikiel – l-għajn trijangolari li taqra QUIS UT DEUS li tfisser Min hu bħal Alla.”

  Michael sikwit imidd idejh anki biex jagħmel xi xogħlijiet hu.

  “Dak l-arloġġ Malti huwa anki magħruf bħala ‘tal-Lira’ peress li dari kien jinxtara permezz ta’ munita tad-deheb li kienet tiswa lira. Ħdimt ix-xogħol tal-injam għand mastrudaxxa imma l-bqija għamiltu kollu jien fostom dawk id-diżinji indurati u dik it-tpinġija fejn jidhru t-tlett arkanġli b’San Mikiel fin-nofs.”

  Ħadni f’kamra wara l-oħra, kollha miżgħuda b’kull xorta ta’ statwi reliġjużi fejn ovvjament San Mikiel jispikka.

  “Imma għid is-sew…. qatt rajt kollezzjoni bħal din?” qalli kburi kburi. “Għandi ċerti xogħlijiet ta’ valur imprezzabbli bħal dawk l-istatwi ta’ Lecce li huma magħmula mill-kartapesta u għandhom għajnejhom tal-ħġieġ. Imbagħad dawn huma tip ta’ kwadri oħra li ġibthom mill-Italja u huma ta’ stil Guzco. Din hija arti tal-Perù partikolari immens minħabba d-dettalji ta’ bizzilel u ornamenti li fiha.  Fuq dik in-naħa, ara, hemm kwadru bi tpinġija magħmula bil-kontra fuq il-ħġieġ. Mentri dak t’hemm ġibtu minn Monte Gargano, l-post fejn San Mikiel deher diversi drabi.”

  Ġo files ħodor kellu miġbura kull tip ta’ oġġett li jfakkar lill-arkanġlu favorit tiegħu fostom: telecards, bolol, santi tal-bizzilla, santi bid-domna, kartolini, stampi, fuljetti u saħansitra kitbiet dwaru fil-gazzetti. Iżda dan ma kienx kollox, armarji, kaxxi u kxaxen oħra kienu miżgħudin b’aktar u aktar affarijiet fostom it-titulari kollha ta’ San Mikiel, li huma l-istatwi li jinsabu fi knejjes differenti u numru ta’ kuruni ta’ San Mikiel li flok għaxar żibġiet ikollhom tlieta biss.

  “Il-kbir għadu ġej,” saħaq Michael. “Ejja ħa nurik l-artal u l-knisja li għandi ddedikati lil San Mikiel…”

  Qalli li l-knisja kienet mudell imma fir-realtà kienet kbira ħafna u dettaljata mmens. Kellha tlett artali ddedikati lil San Mikiel u kien fiha bosta ornamenti li ssib fi knisja tassew, inkluż il-bankijiet u n-nies bil-qiegħda fuqhom…

  “Meta kont għadni żgħir, missieri kien iħobb jagħmilli l-knejjes bil-kaxxi tat-tè. Kien ikollhom purtiera fil-ġenb. L-hena tiegħi kienet li nixgħel xemgħa ġol-kaxxa u nagħlaq il-purtiera ħalli naraha tnemnem. Imma din l-istorja dejjem kienet tispiċċa b’ommi twerżaq li qed tinħaraq il-knisja u bija niġri kemm niflaħ.

  Imbagħad darba waħda nannuwi Wenzu beda jibnili knisja hu bl-injam. Ħadimili biċċa biċċa u meta lestiha kien iddedikaha lil San Lawrenz. Jien ma tantx ħadt pjaċir, ħeqq, għax il-favorit kien ieħor. Imma għall-ewwel kelli noqgħod sakemm ġiet il-ġurnata u bdiltilha t-titular. Għalkemm għaddew bosta snin, għadni sal-lum narmaha skont il-festa li tkun.”

  Ħadni ħdejn l-artal u din id-darba dan kien ta’ qies realistiku.

  “Quddiem dan l-artal dejjem ser issib xemgħa tixgħel. Dan huwa artal antik minn dawk li kienu jkunu fil-kmamar tas-sodda tad-djar sinjuri. Kienu jużawhom biex meta ma jkunux jistgħu joħorġu, jsejjħu qassis biex iqaddsilhom quddies hemmhekk. Il-pittura ta’ San Mikiel li hemm fuq l-artal hija oljografija jiġifieri pprintjata biż-żejt. Hija tpingija antikissima magħmula mill-artist Taljan, Moroni.”

  Imma dil-kwantità kollha ta’ statwi kif irnexxielu jġemmagħhom? Tgħid l-ewwel statwa li qatt kellu, kienet għadha għandu?

  “Meta kont żgħir kont inkun dejjem maz-zija Karm u kull meta konna nitilgħu l-Belt kienet tħobb tixtrili statwa żgħira tat-tafal minn għand Cordina. Issa din kull darba kienet twissini “ara jekk tkissirha ma nixtrilekx oħra”. U allura jien dejjem tlajt b’dak is-sens ta’ preservazzjoni. Minn statwa ġiet oħra u minn oħra ġiet oħra sakemm darba waħda fittixt l-istatwa li tappartjeni lill-ismi – dik ta’ San Mikiel u minn hemm beda kollox. Meta bdejt naħdem komplejt nixtri statwi forsi naqra aktar ta’ valur u llum għandi dil-kollezzjoni kbira. Kollha huma għal qalbi immens u iva l-ewwel statwa li qatt kelli ta’ San Mikiel għadha għandi qawwija u sħiħa.”

  Però l-aktar biċċa xogħol favorita liema hi?

  “Dawn bħall-familja ħi, ma jistax ikollok il-favorit. Għalija kollha kemm huma daqs li kieku jiswew mitqlhom deheb għax dawn kibru miegħi u huma parti minn ħajti u mill-istorja tiegħi. Min jaf kemm kont nagħmel purċissjonijiet bihom fil-bitħa tan-nanna u nġiegħel lil kulħadd jimxi warajja waqt li jien inkanta zinn zinn zinn. U miskin minnhom min kien jinqabad jitkellem fuq affarijiet oħra għax xi ċanfira kienu jaqalgħu żgur minn għandi!

  Dawn l-oġġetti li jidħlu għandi m’għandhomx ċans li joħorġu minn hawn. Lanqas meta jinkisru ma narmihom. Anzi nagħmel minn kollox biex nirrestawrahom u nirranġahom kif nista’. Għax jien nemmen li dawn ikunu ġew għandi b’destin – għax jafu li nħobbhom u li ser nieħu ħsiebhom. Ġieli noqgħod naħseb u ngħid min jaf għand min kienu qabel ġew għandi? Min jaf kemm kienu ilhom għand tal-ħanut? Min jaf min ħadimhom? Min jaf kienux apprezzati għand is-sidien ta’ qabel?”

  Kelli kurżità jekk hemmx xi oġġett li għad m’għandux u li jixtieq iżidu mal-kollezzjoni.

  “Daqs kemm għandi affarijiet issa saret diffiċli li jkolli xi ħaġa ġdida ta’ San Mikiel. Bosta minn dawk li jafu b’din id-devozzjoni tiegħi, ġieli jġibhuli xi ħaġa imma sikwit ikolli bħalha. Għalhekk nirringrazzjahom u mbagħad nagħtiha lil xi tifel bit-tama li jibda xi kollezzjoni bħali.

  Id-devozzjoni lejn San Mikiel Arkanġlu għadha qawwija ħafna anki llum. Fiż-żminijiet imbiegħda Papa Ljun XIII kien għamel talba lil San Mikiel u ħeġġeġ ħafna biex tingħad bħala protezzjoni mit-tnassis tad-dimonju.

  F’pajjiżna kellna lil San Ġorġ Preca li kien devot ħafna tiegħu. Fil-fatt hu kien ordna illi ġo kull qasam kellu jkun hemm statwa ta’ San Mikiel. Kull meta nidħol f’xi qasam u nara xi statwa tal-arkanġlu tiegħi li jiena m’għandix, ikolli jdejja sejrin hekk ara. Mhux biex nisraqha taf! Imma mqar biex naqbadha ftit f’idejja u ngħidilha kemm int sabiħa, kemm nixtieq ikolli bħalek… bit-tama li forsi jagħtuhieli ħalli nżidha mal-kollezzjoni.”

  Tlabtu jagħtini naqra informazzjoni dwar iċ-ċelebrazzjoni tal-festa ta’ San Mikiel…

  “Id-29 ta’ Settembru hija l-festa liturġika tal-arkanġli iżda l-aktar arkanġlu li jiġi ċċelebrat huwa San Mikiel. Il-festa ssir f’Ħaż-Żabbar, fl-ewwel Ħadd qabel din id-data, jiġifieri dis-sena ser taħbat fis-27. Fil-knisja ta’ Ħaż-Żabbar hemm statwa mill-isbaħ ta’ San Mikiel. Imma sfortunatament minħabba xi diżgwid li darba nqala’ waqt il-purċissjoni ġie deċiż li din ma tinħariġx aktar. Minflok, il-Każin ta’ Ħaż-Żabbar tal-Għaqda tal-Madonna tal-Grazzja – Banda San Mikiel, għandu statwa oħra u hija din li tinħareġ għall-marċ popolari.

  Min-naħa tiegħi, kull sena jkolli diffikultà kbira… liema San Mikiel minnhom ħa naqbad narma fit-tieqa ta’ barra?”

  (Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tas-27 ta’ Settembru 2009)

  Share on Facebook

  2009.09.27 / no responses / Category: Torca - Perspettivi

• ID-DINJA ANTIKA TA’ TFULITI

  Li kieku kellek l-opportunità li treġġa’ lura l-arloġġ u tgħix mill-ġdid żogħżitek, x’tagħżel? Il-preżent jew il-passat?

  Niftakar li meta kont tifla kont nixtieq ħafna li jkolli dar tal-pupi…. waħda bħal dawk li kont nara fuq il-kotba li kienu jagħtuna naqraw l-iskola jew li kont nissellef mill-librerija. Kienet tkun dar kbira, imqassma bi kmamar sbieħ u mimlija b’għamara ċkejkna. Il-karozza kienet tkun ipparkjata fil-garaxx, iż-żwiemel jistrieħu fl-istalel u pjanti mill-isbaħ kienu jżejnu l-konservatorju mal-ġenb tad-dar. Kont nintilef inħares lejn l-istampa filwaqt li noħlom li meta nikber ikolli dar bħalha eżatt. Naturalment ma kellix idea kemm ridt flus biex nixtri dar bħal dik. Ta’ tifla li kont, lanqas biss kont intbaħt li anki biex nixtri dar tal-plastik kienet problema dak iż-żmien.

  Minflok, missieri b’ħafna mħabba u paċenzja kien għallimni kif nikkonverti kaxxa mdaqqsa tal-kartun f’dar tal-logħob. Konna npinġu l-bibien u t-twieqi mad-dawra tagħha u mbagħad naqtgħuhom min-nofs bl-imqass biex jinfetħu. Wara konna naqsmu l-kaxxa permezz ta’ żewġ kartuniet u b’hekk kien ikolli erbat ikmamar. Il-bqija kien kollu f’idejja hekk kif kont naqbad biċċiet tal-karti u npinġihom biex nagħmel il-wallpaper, l-art u dak kollu li jiġini f’moħħi. Il-ġugarelli ż-żgħar li kienu joqogħdu fil-kmamar, kollha kont insibilhom xi post x’imkien…. anki lil xi suldat li kont nieħu baxx baxx mingħand ħija. L-immaġinazzjoni kienet is-sigriet tal-kuntentizza tiegħi.

  Illum binti għandha dar ċkejkna tal-pupi imma bilkemm tħares lejha. Lanqas taf b’liema ġugarell ser taqbad tilgħab daqs kemm għandha. Kamra mimlija ġugarelli jixxenqu biex jintrefgħu u jilgħabu ma’ xi ħadd. Ġieli jagħtini li nintefa’ nilgħab bihom jien imma l-ħajja mgħaġġla ta’ daż-żmien ftit tħallilek ċans…. Għaldaqstant ħassejtni tassew kurjuża meta l-ħabiba tiegħi Liliana tarrfitli illi taf wieħed illi jikkollezzjona d-djar tal-pupi. “Huma l-għożża tiegħu,” qaltli. “Issa nlaqqgħak miegħu u tifhem għaliex.”

  Reginaldo Schembri laqagħni għandu daqs li kieku kien ilu jafni s-snin. Illum jgħodd it-73 sena imma għadu fuq ruħu mhux ħażin. Inkejjuż u ċajtier u kif kienet qaltli Liliana, d-djar tal-pupi huma d-dinja tiegħu.

  “Ejja ħa tarahom, ejja,” sejjaħli l-ġewwa f’daru hekk kif beda jagħti l-istruzzjonijiet lil bintu Suzanne biex tiftaħ il-faċċati tad-djar waħda wara l-oħra.

  “Dan il-passatemp l-ieħor tiegħu tafx, li jgħajjatli l-ħin kollu,” lissnet bit-tbissima Suzanne hekk kif b’paċenzja u bi ħlewwa kbira bdiet iżżarma l-faċċati tad-djar kbar li għandu Reginaldo f’diversi kmamar.

  “35 sena ilu ħdimt l-ewwel dar. Kont ħdimtha kollha jien, bl-għamara b’kollox. Wara li lestejtha kont tajtha lit-tifla ta’ ħabib tiegħi,” beda jgħidli. “Imbagħad ħames snin wara ħdimt din id-dar bil-faċċata ċelesti. Din ukoll ivvintajtha kollha jien mill-bidu. Interessanti illi l-għamara li fiha hija dik li kelli fid-dar tiegħi fiż-żmien li ħdimtha. Innota l-gwardarobba kemm fiha xogħol,” kompla jispjegali b’ħeġġa, “dik għamiltha kollha jien b’idejja! Għandi għodda ċkejkna biex naħdem dawn l-affarijiet imma bis-sega tal-arkett nagħmel kollox. Dak kollu li jiġini f’moħħi.”

  “Ifakkruni f’żogħżiti,” qalli malli staqsejtu x’inhu l-iskop li jikkollezzjona dawn id-djar. “Permezz tagħhom inżomm l-isbaħ memorji tiegħi ħajjin.”

  Staqsejtu x’kien ix-xogħol li kien jagħmel meta kien żagħżugħ….

  Jien kont naħdem bħala kuntrattur ma’ missieri Ġużè Schembri. Missieri kien bniedem magħruf u maħbub ħafna. Kien negozjant kbir u kien iħaddem bosta nies miegħu. L-ewwel kellu banka tal-lottu imbagħad rama garaxx bil-karozzi tal-kiri. Ftit ftit kellu wkoll fabbrika tal-madum, tax-xemgħa u oħra tal-għaġin. Meta fl-1939 missieri żar l-Amerika, huwa baqa’ mpressjonat ferm bir-Radio City Theatre t’hemmhekk. Tant hu hekk illi meta rritorna Malta qalilna illi jekk xi darba jibni teatru jsemmih l-istess. U hekk għamel! Baqa’ baqa’ sakemm bena r-Radio City Opera House li kienet magħrufa ħafna għall-operetti, t-teatrini u għall-artisti famużi li kienu joffru l-isbaħ spettakli fih.”

  Xtaqtu jsemmili xi nies magħrufa li jiftakar jieħdu sehem…

  “Ma nista’ qatt ninsa lill-Prinċipessa Russa Nathalie Poutiatine li kienet ballerina mill-iprem. Min jaf kemm qattajt siegħat sħaħ inħares lejha tiżfen! Kien jiġi wkoll ikanta t-tenur Malti Oreste Chircop. Lil Oreste jien niftakru għadu qed jitgħallem ikanta. Kien jitħarreġ għand Madame Ravaglia f’dar fil-Ħamrun li hi kienet tikri mingħand missieri wara li kien waqa’ t-Teatru Rjal bil-gwerra.”

  Reginaldo intilef jirrakkuntali dwar il-passat tiegħu. Kienet ovvja ħafna l-ammirazzjoni li huwa kellu lejn missieru li barra li kien bniedem ħabrieki, kien ukoll benefattur kbir.

  “Fir-Radio City darba nħadem dramm bl-isem ‘Il-magħżula minn Alla’ li kien jirrakkonta l-ġrajja ta’ Fatima. Kien deher fuq ħamest’ijiem u l-flus li kienu nġabru, kienu ngħataw bħala fondi għall-bini tal-Knisja ta’ Fatima li hemm fil-Guardamangia.”

  Ġużè Schembri kien ukoll politiku li wara l-qasma fil-Partit Laburista kien għażel li jaħdem flimkien mat-Tabib Boffa. Kien f’dawn iż-żminijiet illi l-familja Schembri għamlet ħbiberija mar-Reġina Eliżabetta.

  “Konna nikrulha l-Villa Guardamangia meta kienet tiġi Malta. Mhux darba u tnejn li fil-għodu kont immur inżurha u nsibha tixxemmex fuq it-taraġ. Kienet mara mill-aħjar magħna imma isma’ din,” qalli Reginaldo b’ħarsa mqarqċa. “Darba minnhom dehrilha illi waħda mit-twieqi tal-villa kellha bżonn laqgħa żebgħa u qabbdet lil min jiżbogħilha kif riedet hi. Taf li mbagħad naqqsitilna l-ispejjeż li ħallset, mill-kera li kellha tagħtina?”

  Il-familja Schembri għamlet żmien tgħix f’Villa Parisio, Ħal-Lija. Imma Reginaldo li kien il-ħames wild, jiftakar illi l-biċċa l-kbira ta’ ħajtu qattagħha jgħix f’Villa Guardamangia. Bħala residenza tas-Sajf l-familja kellha wkoll il-Villa Rosa, f’San Ġorġ.

  “Kien f’dawk l-inħawi li ltqajt mal-mara tiegħi Tereża. Hi kienet taħdem ir-rakkmu ma’ Grixti tal-Belt. Niftakarha ċara l-ewwel darba li rajtha. Kont għedtilha int għalija. Anki hi ħadet grazzja miegħi mill-ewwel imma ma stajtx ngħid l-istess għall-kunjata li ma riditni b’xejn. Akkost li kont noqgħod inżiegħel biha u ndawwarha bil-karozzi lussużi li kellna! Iżda maż-żmien din l-istorja nqallbet ta’ taħt fuq għax qabel ma mietet kienet sejjħitli ħdejha u qaltli ‘Qatt ma rajt raġel bħalek.”

  B’nostalġija kbira f’għajnejh Reginaldo kompla jirrakkuntali kif martu mardet meta kienet għadha fit-tletinijiet tagħha….

  “Għamilt minn kollox biex naraha mfejjqa. Meta kienet għamlet l-aħħar ġranet tagħha fl-Isptar San Luqa kont norqod ħdejha kuljum. Iżda b’dispjaċir kbir tiegħi xorta waħda mietet u ħallietni. Ma nista’ ninsiha qatt. Lilha biss ħabbejt. Qatt ma ridt nerġa’ niżżewweġ. Kont naf li mhu ser insib lil ħadd aktar bħalha. Għadni naħseb fiha kuljum u nixtieq li qegħdha hawn ħdejja…. Għalhekk dan l-istil ta’ djar, din l-għamara. Nagħmel siegħat ħdejhom u mbagħad nagħlaq għajnejja u nibda nimmaġinani f’dawk iż-żminijiet meta kont ngħix ġo djar bħal dawk, niġri minn kamra għall-oħra.”

  Waħda mill-aktar djar għal qalbu hija l-Grosvenor Hall, dar li fiha ftit aktar minn ħames piedi għoli.

  “Ilni naħdem fuqha s-snin. Biex tlestiha dar bħal din trid ħafna xogħol u paċenzja.”

  Tlabtu jispjegali pass pass kif tinbena dar tal-pupi…

  “Jiena nirċievi numru ta’ rivisti mingħand kumpaniji li jbiegħu dawn id-djar. Ikolli nammetti miegħek illi anki nħares lejhom biss fuq l-istampi nitgħaxxaq. Minn fuqhom inkun nista’ nagħżel it-tip ta’ dar li tolqotni. Id-dar tiġi f’kit, biċċa biċċa. Tkun tista’ tagħżel id-dar miżbugħa lesta, la kemm tgħaqqadha flimkien. Imma jien nippreferi nagħmel kollox jien skont il-gosti tiegħi. Anki l-madum nagħmel jien, kaxxa kaxxa, waħda sewda u waħda bajda kontra xulxin u noqgħod inwaħħalhom bil-mod. Mhux la kemm taqbad u tagħmilhom dawn l-affarijiet. Irid ikollok ċertu ħila u ħafna dedikazzjoni. L-għamara nordnaha minn fuq l-istess rivisti. Togħġobni ħafna l-għamara stil Vittorjan, bħal dik li kien ikollna ġod-djar tagħna f’żogħżiti. Għandi wkoll dar li żejjintha b’għamara fuq stil antik Malti u ġiet sabiħa ħafna wkoll. Hu daqsxejn passatemp għali għax kollox jiswa l-flus imma jien naf naħdem xi wħud mill-affarijiet  u nżidhom fid-djar tiegħi. Ara dawk l-inkwadri per eżempju… qed tarahom? Dawk jien u l-mara,” urieni Reginaldo hekk kif beda jidħak bil-qalb u jurini l-oġġetti żgħar u ħelwin li mela l-kmamar tad-djar tal-pupi bihom. “Dak li jagħmilhom uniċi… l-irtokki personali tiegħek. Dawk il-ballavostri jien żidthom. Anki dawk it-tapiti, il-purtieri, l-arloġġ antik Malti, il-platti taċ-ċeramika mal-ħitan u t-terrazzini. Il-bibien per eżempju kienu bojod imma jien tajthom lil wieħed mastrudaxxa biex jagħtihom il-lostru. Hekk għandhom dehra professjonali u aktar realistika. U dawk il-linef ordnajthom apposta mingħand kumpanija li taħdem il-ħġieġ.”

  Mal-ewwel daqqa t’għajn ma kontx intbaħt bihom dawn l-oġġetti kollha li beda jindikali. Imma ftit ftit, permezz tal-entużjażmu tiegħu, bdejt nifli l-kmamar aħjar u aktar ma beda jgħaddi l-ħin, aktar stajt nara d-dettalji u nifhem x’ifisser dan il-passatemp għalih.

  Kull kamra ġo kull dar kienet imżejjna b’mod realistiku, bl-aċċessorji kollha meħtieġa u b’ħafna lussu wkoll. Ġo waħda mill-kmamar tal-ikel, kien hemm sett sħiħ ta’ platti u kikkri taċ-ċeramika mpoġġija fuq il-mejda, donnhom għal-lest sakemm jaslu l-mistiedna. Minn wara l-ħġieġ tagħhom, l-armarji fil-kmamar differenti, kienu mogħnija bi platti u buqari ċkejknin… kollox irranġat sabiħ daqs li kieku l-id ta’ mara ħawtiela kienet tieħu ħsiebhom. L-umbrella kienet lesta għax-xita fl-entrata, il-kpiepel sbieħ tax-xemx imdendlin u ppreparati għall-ħarġa, il-gazzetti tal-ġurnata mpoġġija ħdejn is-sufan u d-dawl kien jixgħel fil-linef kbar u fil-lampi ta’ ħdejn is-sodod. Li kieku l-pupi li kienu qed iżejjnu l-kmamar kellhom jieħdu l-ħajja, ma kienu ser isibu xejn nieqes biex jgħixu ħajja mill-aħjar.

  “Qatt ma tlesti għax dejjem issib xi ħaġ’oħra x’tivvinta. U jien dak li noħlom bih nibqa’ nsostni fuqu sakemm nagħmlu. Hekk ngħaddiha l-ġurnata.”

  Reginaldo ħadni f’kamra żgħira mdawwra bl-affarijiet kollha li jkollu bżonn għal dan ix-xogħol: kolla, kuluri, żebgħa, biċċiet irqaq tal-injam, makkinarju u mitt ħaġ’oħra.

  “Inħoss sodisfazzjon u nofs meta nkun qed naħdem fuq id-djar tiegħi. Permezz tagħhom inżomm ħaj dak iż-żmien li dari kont ngħix fih. Iż-żmien modern ta’ llum xejn ma jolqotni. Nippreferi d-dinja antika ta’ tfuliti. Ikun hemm min jidħak meta jismagħni nitkellem hekk. Imma f’żogħżiti jiena għext f’kuntentizza kbira u hemm irrid nibqa’ ngħix,” sostna Reginaldo hekk kif induna li kienet iċċaqalqet biċċa għamara minn postha u sejjaħ lil Suzanne biex tiġi tirranġahielu malajr.

  (Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tat-23 t’Awwissu 2009)

  Share on Facebook

  2009.08.23 / no responses / Category: Torca - Perspettivi

• GĦANDI BIEX NAGĦMEL MUŻEW!

  Bosta psikologi jsostnu illi jeżisti bħall-bżonn fil-bniedem li jġiegħlu jikkollezzjona. Meta wieħed iġemma’ l-oġġetti, flimkien magħhom huwa jkun qed jiġbor ukoll il-memorji tas-sidien ta’ dawk l-affarijiet, it-tifkiriet li jqanqlu l-oġġetti nfushom, l-istorja tagħhom u mitt ħaġ’oħra. Fl-istess ħin, permezz ta’ kollezzjoni, il-bniedem jidentifika ruħu mal-passat tiegħu. Din il-ġimgħa ser inlaqqagħkom ma’ kollettur illi rnexxielu jdawwar ix-xogħol tiegħu f’kollezzjonijiet vasti u interessanti ferm…

  INTERVISTA: JOSEPH BORDA – Ex-Surġent tal-Pulizija u Kollettur ta’ oġġetti relatati mal-Pulizija

  X’ħajrek tidħol fil-korp tal-pulizija?

  Ommi minn dejjem kienet issostni illi hi mill-ewwel indunat li kont ser insir pulizija. Meta darba staqsejtha għaliex weġbitni illi meta kont għadni naqra ta’ tarbija u kienet tkun qed tisqini l-ħalib, hekk kif nixba kont ngħolli idi u ngħidilha ieqaf. U miskina hi jekk tipprova tbellagħli xi naqr’oħra! Kif għalaqt it-tmintax-il sena mal-ewwel tajtha raġun għax dlonk mort ningħaqad mal-korp. Kien l-1971 meta sirt pulizija u għamilt 32 sena nagħti servizz. Qatt ma ddispjaċini għal mument wieħed mill-għażla li għamilt.

  Liema huma l-agħar u l-aqwa rikordji f’dax-xogħol?

  Fix-xogħol tal-pulizija tara ħafna affarijiet b’għajnejk. Fis-snin sebgħinijiet kien hemm ħafna ġlied politiku li llum niżżi ħajr ‘l Alla spiċċa. Memorja li ma ninsa qatt kienet dik tal-ħtif tal-ajruplan minn Ali Rezaq u n-nies tiegħu. Niftakar illi wara d-diżastru li ħalla warajh l-attakk fuq l-ajruplan fl-ajruport, jiena kelli nitla’ fuq l-ajruplan maħruq u nagħmel il-lista tan-nies mejtin li kienu qed jitniżżlu minnu. Dakinhar rajt xeni grotteski li diffiċli biex ninsihom. Ir-riħa tan-nies maħruqin ma stajt naqlagħha b’xejn minn fuqi. L-uniformi li kont liebes kelli naħraqha għax ir-riħa tagħha ma stajtx nistaportiha. Madanakollu r-riħa tal-iġsma maħruqin bħal donnha baqgħet imwaħħla miegħi u ninħasel kemm ninħasel, ma riedet tmur b’xejn minn fuqi.

  Imma nsomma naqilbu s-suġġett…Esperjenzi sbieħ kelli wkoll. Waħda mill-isbaħ kienet meta ġie jżur il-gżejjer Maltin il-Papa Ġwanni Pawlu II u jiena kont wieħed mill-pulizija li kellu miegħu. F’ħin minnhom irnexxieli saħansitra naqbadlu jdejh. Tifkira oħra ħelwa kienet meta ġiet Tina Turner tkanta f’Malta. Jiena kont inkarigat biex ma nħalli ‘l ħadd jersaq lejha. Niftakar li kont ippruvajt inġib firma tagħha imma qaltli li ma tagħtix firem. Minflok imma kienet tagħtni t-shirt bħala rikordju tagħha. Xi ħaġa interessanti li nnutajt dwar din il-kantanta kien illi meta tkun fuq il-palk tkun diva u taraha mara twila u sabiħa. Imma hekk kif tidħol wara l-palk issir mara differenti. Qisha tinxtorob f’daqqa taħt għajnejk. Idawwrulha xugaman magħha u żewġ individwi jgħinuha tidħol fil-kamra tagħha. Bilkemm tagħrafha li tkun l-istess persuna!

  Allura finalment kif qbadt tikkollezzjona l-affarijiet tal-pulizija?

  Nibda billi ngħid illi jiena minn dejjem kont kollettur. Meta kont żgħir kont inġemma’ ħafna affarijiet. Imma meta dħalt fil-pulizija deherli illi jkun aħjar li kieku kelli niffoka fuq kollezzjoni waħda. Iddeċidejt li nibda nfaddal l-oġġetti tal-pulizija. Bdejt b’żewġ brieret ta’ pulizija barranin. Imbagħad darba waħda kont Tas-Sliema u ltqajt ma’ żewġ pulizija Ġermaniżi. Intfajt nitkellem magħhom u sirna ħbieb. Qabel infridna staqsejthom jekk kienx possibbli li jibgħatuli xi affarijiet mill-uniformi tagħhom biex nagħmilhom fil-kollezzjoni tiegħi  u huma aċċettaw. Ħsibt li kont qed nagħżaq fl-ilma imma wara xi ftit ġranet irċevejt pakkett minn għandhom. Tawni tlett uniformijiet kompluti bil-brieret b’kollox! Minn hemm beda kollox u qatt aktar ma erġajt ħarist lura.

  Fhiex jikkonsistu l-kollezzjonijiet tiegħek?

  Il-kollezzjonijiet tiegħi huma ffukati fuq oġġetti b’konnessjoni mal-pulizija. Għandi brieret, badges, helmets, uniformijiet, bokkli, ċintorini, manetti, statwetti ta’ kull xorta tal-pulizija… L-affarijiet kollha li qed tara b’għajnejk ġejjin minn madwar id-dinja kollha.

  Hemm ħafna stejjer wara kull oġġett. Brieret għandi madwar 700 u huma ta’ gradi differenti ta’ uffiċċjali tal-pulizija. Il-kollezzjoni tal-badges tal-pulizija ta’ Malta tmur lura sal-1850. Interessanti li tinnota illi fuq kull badge hemm is-salib ta’ Malta minbarra fuq   waħda, dik li intużat bejn l-1901 u l-1924. M’għandix idea għala s-salib ta’ Malta mhux hemm. Dawk il-badges l-oħra huma tal-pulizija tat-tribujiet Indjani li hemm jgħixu fir-riserva tagħhom fl-Amerika. Ara dawn il-manetti: dawn iż-żgħar jissejħu thumb-cuffs għax fihom jintrabtu s-swaba’ tal-individwu u dawn il-manetti ċkejknin kienu jintużaw fis-seklu dsatax meta f’ċertu pajjiżi kienu jintbagħtu t-tfal il-ħabs. Hawn manetti ta’ kull qies u użu, per eżempju dawn jissejjħu come-along cuffs. Dawn manetti moderni Franċiżi u jaħdmu bil-kalamita mentri dawn kienu jintużaw fi żmien Vittorjan fl-era ta’ Jack the Ripper.

  Dan l-aħħar żidt dawn iċ-challenge coins mal-kollezzjonijiet. Għandi madwar 60 minnhom. Jingħad illi l-oriġini taċ-challenge coins tmur lura għal żmien l-ewwel gwerra dinjija. Fi Franza, hekk kif bdiet l-ewwel gwerra, saret talba għal min kien interessat jidħol fi skwadra ta’ ajruplani tal-gwerra magħrufa bħala Lafayette. Bosta pilots sinjuri ngħaqdu ma’ din l-iskwadra, fosthom wieħed Amerikan li ddeċieda li joħroġ munita bl-arma tal-familja tiegħu u b’ismu u kunjomu ħalli jużaha bħala identifikazzjoni. Minn dak inhar ‘l hawn, din id-drawwa baqgħet ħajja fl-Amerika u illum għadek issib diversi challenge coins ta’ bosta reġimenti u skwadri oħra bħan-navy, l-iscouts, il-fire brigades, il-marines eċċ. Jgħidu illi jekk tkun ġo bar u xi ħadd jisfidak turih iċ-challenge coin u ma tkunx fuqek, ikollok tħallas round drinks lil kull min ikun hemm hemm ġew.

  Kollezzjoni oħra ġdida hija din tar-ritratti antiki ta’ Malta bis-suġġett tagħhom dejjem ikun il-pulizija.

  Ħarist ħarsa madwari. Il-kollezzjonijiet ta’ Joseph huma tassew impressjonanti. Jimpressjonak il-fatt kif kollox hu miżmum b’mod metikoluż. Kollox stivat pulit u kull oġġett hu mqassam skont il-pajjiż li ġej minnu. Ma flaħtx ma nistaqsihx…

  Dawn l-affarijiet kollha kif sabu ruħhom għandek?

  Ilni nibni din il-kollezzjoni għal dawn l-aħħar tletin sena. Sħabi l-pulizija ġieli jgħinuni nakkwista xi affarijiet. Barra minn hekk għandi ħafna kuntatti madwar id-dinja kollha. Li għandi favur tiegħi huwa illi jiena l-ikbar kollettur Malti ta’ dawn l-affarijiet. U allura kull min ikollu bżonn xi ħaġa simili ta’ Malta ser jirrikorri għandi.

  Fil-bidu l-proċess biex inġib xi ħaġa kien twil mhux ħażin. Kont nikkomunika bl-ittri u sakemm niftiehem ma’ dak li jkun x’irid u x’ser jagħtini lura tagħha, ġieli għaddew ix-xhur. Illum nikkuntattjaw lil xulxin bl-emails u ejja ħa mmorru. Imma xorta waħda jiena dejjem inpartat u mhux nixtri. Tista’ tgħid li qatt ma xtrajt xejn għall-kollezzjoni tiegħi. Jiena ma naqbilx illi wieħed jixtri l-affarijiet biex jagħmel kollezzjoni bihom. Għax jekk isir hekk, jekk għandek il-flus, tista’ tixtri li trid.

  Għalija s-sabiħ ta’ kwalunkwe passatemp huwa ż-żmien kemm domt biex akkwistajt l-oġġett, il-korrispondenza involuta, kif jirnexxielek issib dak li trid u l-istennija tal-oġġett sa kemm jasal għandek bil-posta. Jekk oġġett tista’ tmur f’ħanut u tixtrih, titlef il-gost kollu. M’hemm preġju! Mhux qed ngħidlek li jiġuni b’xejn taf għax kultant il-pustaġġ veru jkun għoli. Imma dik li tħabatt biex ġibthom iżżid il-valur tagħhom għalija.

  Min-naħa l-oħra jkolli nammetti illi dari kienet ħafna aktar faċli biex iġġib affarijiet bħal dawn. Illum storja differenti. Qabel kont nibgħat madwar tletin ittra l-Amerika u għoxrin minnhom kienu jibgħatuli xi ħaġa. Imma minn mindu daħal dat-terroriżmu ġieli lanqas biss jirrisponduni. Min għadu ser jibda kollezzjoni bħal din illum nitħassru, għax diffiċli ħafna.

  Biex negħleb din il-problema tellajt websajt tiegħi u permezz tagħha erġajt irrankajt u żidt fil-kuntatti tiegħi. S’issa fil-websajt tiegħi www.joe-borda.de.vu daħlu aktar min 16,000 viżitatur. Fiha wieħed jista’ jara l-kollezzjonijiet tiegħi. Jikkuntattjawni diversi nies minn madwar id-dinja u permezz tat-tpartit magħhom inkompli nsawwar in-namra tiegħi.

  X’inhu l-iskop ta’ dawn il-kollezzjonijiet?

  Fuq kollox il-ħbiberija. Kif għedtlek, permezz tagħhom għandi ħbieb minn kullimkien. Sal-bieraħ ġie jżurni wieħed minn New Jersey l-Amerika. Ġie fuq cruise. Malta waqaf biss sebgħa siegħat. Jien mort għalih, dawwartu ma’ diversi postijiet u mbagħad ġibtu d-dar tiegħi u partatna xi affarijiet fosthom din il-beritta ta’ fuq rasi.

  Meta nsiefer jiena, bl-istess mod jilqgħuni huma. U meta mmur f’xi post fejn ma jkollix kuntatti, l-ewwel ħaġa li nagħmel hekk kif nissetilja fil-lukanda hi li nistaqsi fejn hi l-eqreb għassa. Immur nintroduċi ruħi mal-pulizija t’hemmhekk, nurihom l-identifikazzjoni tiegħi bħala membru tal-International Police Association u malajr insib inpartat xi ħaġa magħhom ukoll.

  Skop ieħor ta’ dawn il-kollezzjonijiet huwa illi nirriklama lil Malta mal-barranin. Tiskanta kemm għad hawn nies li lanqas biss jafu fejn hi Malta. Fil-websajt tiegħi fil-fatt, tellajt ħafna informazzjoni u ritratti dwar Malta sabiex b’hekk min jidħol ikun jista’ jara l-pajjiż li noqgħod fih jien. Kburi ħafna li jiena Malti u nħoss li rrid ngħid lil kulħadd b’pajjiżi. Barra minn hekk kull min jikkuntattjani jaf illi fuq dil-gżira ċkejkna għandhom ħabib u meta jridu jistgħu jiġu jżuruni.

  Ġieli jikkuntattjawni wkoll xi wħud li għandhom konnessjonijiet ma’ Malta. Mhux l-ewwel darba li għent lil xi ħadd biex jagħmel xi riċerka dwar qraba Maltin. Veru jkolli mmur niġri ‘l hemm u ‘l hawn u jinvolvi ħafna xogħol imma nieħu pjaċir nagħmlu.

  Finalment ma jistax jonqos illi permezz ta’ kollezzjonijiet bħal dawn titgħallem ħafna xorti u tkabbar it-tagħrif tiegħek. Barra minn hekk, ftit ftit, qed nibni rikordju tal-istorja ta’ Malta u ta’ bosta pajjiżi oħra fil-qasam tal-Pulizija.

  Liema huma l-aktar oġġetti għal qalbek?

  Kollha ngħożżhom bl-istess mod imma jekk ikolli nagħżel l-aktar tnejn għal qalbi huma uniformi ta’ kummissarju Malti u l-aħħar beritta tar-Royal Ulster Constabillary minn Ireland, liema korp illum sar magħruf bħala Police Service for Northern Ireland u ovvjament għandhom uniformi ġdida.

  Hemm xi ħaġa li tixtieq takkwistaha imma s’issa ma rnexxielekx?

  Iva. Nixtieq ħafna nakkwista beritta tal-pulizija tal-vatikan. Ilni nipprova imma s’issa ma rnexxilix. Imma mhux ser naqta’ qalbi tafx! Minn hawn jew minn hemm inġibha żgur.

  Qatt għamilt xi wirjiet b’dawn il-kollezzjonijiet tiegħek?

  Iva. B’kollox għamilt xi ħmistax-il waħda. Id-depot kien ikollna il-wirja tal-hobbies u jien dejjem kont nieħu sehem. Tellajt ukoll wirjiet f’diversi postijiet oħra.

  Ikun hemm interess mill-pubbliku?

  Ħafna. L-aktar li jiġbdu l-attenzjoni huma l-uniformijiet. Dawn imorru lura sat-tletinijiet u huma kompluti minn kollox. Ħafna mill-uniformijiet, bħal ngħidu aħna tas-sheriff u tal-highway patrol man aħna narawhom biss fil-films. Permezz tal-kollezzjoni tiegħi, għall-ewwel darba, jarawhom reali.

  Anki barranin iżuru l-wirjiet tiegħi. Ħafna minnhom ikunu kolletturi u jispiċċaw isiru ħbieb tiegħi. Jibqgħu impressjonati bil-kwantità ta’ oġġetti li rnexxieli nġemma’. Fil-fatt għandi l-pjaċir ngħid illi fuq websajt ta’ kolletturi bħali li għandha 48,000 membru, jiena qiegħed imniżżel bħala it-18-il wieħed li nagħmel l-aktar kuntatti u attività f’dan il-qasam. Dan l-aħħar issemmejt ukoll fil-ktieb ‘Police and Crime Museums of The World’ li ħareġ mill-ITA tal-Ġermanja u għandi paġna sħiħa iddedikata għall-kollezzjonijiet tiegħi.

  Aktar ma bdejt ngħaddi ħin ma’ Joseph, aktar beda jurini oġġetti li jagħmlu parti mill-kollezzjonijiet tiegħu. Domt għandu mhux ħażin u tiskanta, xorta ma rnexxiliex nara kollox. F’ħin minnhom ngħaqdet ukoll magħna l-mara tiegħu Lillian. Qaltli li hi tieħu pjaċir tarah involut f’din il-kollezzjoni.

  “Li għandu hu illi ma jibbasta jieqaf qatt. Jibqa’ nieżel ifittex fil-fond sakemm isib l-oġġett. Ma jaqtax qalbu. Iddedikat ħafna għall-kollezzjonijiet tiegħu u ara kemm qed tara oġġetti… kollox hu jnaddaf u jieħu ħsieb. Ftit ftit ittieħdet il-familja kollha minnu għax kollha nġemmgħu xi ħaġa aħna,” qaltli Lillian bid-daħka.

  Staqsejtu għall-aħħar kumment…

  “Jien taf x’nixtieq? Li kieku l-Kunsill ta’ Birkirkara (il-post fejn noqgħod jien) jew xi entità oħra, jipprovduli xi bini fejn inkun nista’ narma l-kollezzjonijiet tiegħi ħalli dawn ikunu aktar aċċessibbli u b’hekk ikunu jistgħu jitgawdew minn ħafna nies oħra. Meta jkollok kollezzjoni tkun trid turiha u toqgħod tkellem lin-nies dwarha. Imma meta mbagħad ikollok kollezzjonijiet ta’ dad-daqs, dawn jagħmlu anki prestiġju lill-post li jilqagħhom. Tant għandi affarijiet li hawn biex nagħmel mużew. Ilni s-snin nipprova nirranġa xi ħaġa imma s’issa ħadd ma wera nteress. Però bħal f’kull ħaġ’oħra, jiena qatt ma naqta’ qalbi!”

  (Dan l-artiklu ġie ppubblikat fit-Torċa tat-28 ta’ Ġunju 2009)

  Share on Facebook

  2009.06.28 / no responses / Category: Torca - Perspettivi

• A MATTER OF FATE
• MALTA’S PREHISTORIC TREASURES
• THE MAGIC IS IN THE DETAIL
• THE SELLING GAME
• NEVER FORGOTTEN
• Ġrajjiet mhux mitmuma – 35 sena mit-Traġedja tal-Patrol Boat C23
• AN UNEXPECTED VISIT
• THE SISTERS OF THE CRIB

• Pauline Harkins on Novella – Li kieku stajt!
• admin on IL-KARNIVAL TRAĠIKU TAL-1823
• Albert on IL-KARNIVAL TRAĠIKU TAL-1823
• Martin Ratcliffe on Love in the time of war
• admin on 24 SENA ILU: IT-TRAĠEDJA TAL-PATROL BOAT C23